Перевод: со всех языков на английский

с английского на все языки

दैवदत्त

  • 41 कामित _kāmita

    कामित a. Wished, desired.
    -तम् A desire, wish love; दरिद्रस्येव कामितम् Mb.8.9.19. वदति हि संवृत्तिरे<?> कामितानि Ki.1.44.

    Sanskrit-English dictionary > कामित _kāmita

  • 42 काल्य _kālya

    काल्य a. [काल-यत्]
    1 Timely, seasonable.
    -2 Agree- able, pleasant, auspicious.
    -3 Of the morning time; प्रभाते काल्यमुत्थाय चक्रे गोदानमुत्तमम् Rām.1.72.21.
    -ल्या 1 A cow fit for the bull.
    -2 A woman arrived at puber- ty or maturity) who has reached the time favourable to conception). उपसर्या काल्या प्रजने P.III.1.14.
    -ल्यम् Day-break; Rām.2.7.26; काल्यं विषादविमुखः प्रतिवेशवर्गः । दोषाश्च मे वदतु कर्मसु कौशलं च ॥ Chārudattam 3.1. काल्याग्नौ द्विजकुलनादमन्त्रवादैरुद्दीप्ते तिमिरतिलाहुतिं विधाय... Rām. Ch.7.61.

    Sanskrit-English dictionary > काल्य _kālya

  • 43 काव्य _kāvya

    काव्य a. [कवि-यण्]
    1 Possessed of the qualities of a sage or a poet.
    -2 Praiseworthy, fit to be described
    -3 Prophetic, inspired, poetical; अशंसीत् काव्यः कविः Rv.8.8.11.
    -व्यः N. of Śukra, preceptor of the Asuras; Mb.1.76.6; दानवेन्द्रैर्हतं दूरात् काव्यः कचमजीवयत् Bm.1.289.
    -व्या 1 Intelligence.
    -2 A female fiend;
    -व्याः m. (pl.) A class of manes; Ms.3.199.
    -व्यम् 1 A poem; महाकाव्यम्; मेघदूतं नाम काव्यम् &c.
    -2 Poetics, poetry, a poetical composition. (काव्य is defined by writers on Poetics in different ways; तददोषौ शब्दार्थौ सगुणावनलङ्कृती पुनः क्वापि K. P.1; वाक्यं रसात्मकं काव्यम् S. D.1; रमणीयार्थप्रतिपादकः शब्दः काव्यम् R. G.; शरीरं तावदिष्टार्थव्यवच्छिन्ना पदावली Kāv.1.1; निर्दोषा लक्षणवती सरीतिर्गुणभूषिता । सालङ्काररसा$नेकवृत्तिर्वाक् काव्यनामभाक् ॥ Chandr.1.7.)
    -3 Happiness, welfare.
    -4 Wisdom; काव्यानि वदतां तेषां संयच्छामि वहामि च Mb.12.124.34.
    -5 Inspiration. (The purposes of a Kāvya as mentioned by Mammaṭa are:-- काव्यं यशसे$र्थकृते व्यवहारविदे शिवेतरक्ष- तये । सद्यःपरनिर्वृतये कान्तासंमिततयोपदेशयुजे ॥ K. P.1.)
    -Comp. -अर्थः a poetical thought or idea.
    ˚आपत्तिः Neces- sary conclusion; a figure of speech; Kuval.59.
    ˚चौरः a robber of the ideas of another poet, a plagiarist; यदस्य दैत्या इव लुण्ठनाय काव्यार्थचौराः प्रगुणीभवन्ति Vikr.1.11.
    -अलङ्कारः N. of a work on poetics by Vāmana.
    -आदर्शः N. of a work on poetics by Daṇḍin.
    -चौरः a stealer of other men's poems.
    -प्रकाशः N. of a work on Rhetorics by Mammaṭa.
    -मीमांसकः a rhetorician, critic.
    -मीमांसा N. of a work on Rhetorics by Rāja- śekhara.
    -रसिक a. one who has a taste for and can appreciate the beauties of poetry.
    -लिङ्गम् Poetic Reason, a figure of speech; thus defined:- काव्यलिङ्गं हेतो- र्वाक्यपदार्थता K. P.1; e. g. जितो$सि मन्द कन्दर्प मच्चित्ते$स्ति त्रिलोचनः Chandr.5.119.
    -हास्यम् a farce.

    Sanskrit-English dictionary > काव्य _kāvya

  • 44 किन्नर _kinnara

    किन्नर See under किम्.
    *****
    1 किम् ind. Used for कु only at the beginning of comp. to convey the senses of 'badness', 'deteriora- tion', 'defect', 'blame' or 'censure'; e. g. किंसखा a bad friend; किन्नरः a bad or deformed man &c.; see comp. below.
    -Comp. -ज a. born somewhere (not in a noble family) मन्ये किंजमहं घ्नन्तं त्वामक्षत्रियजे रणे Bk.6.133.
    -दासः a bad slave, or servant.
    -नरः a bad or deformed man; a mythical being with a human figure and the head of a horse (अश्वमुख); चयोदाहरणं बाह्वोर्गापयामास किन्नरान् R.4.78; उद्गास्य- तामिच्छति किन्नराणां तानप्रदायित्वमिवोपगन्तुम् Ku.1.8. ˚ईशः, ˚ईश्वरः
    1 an epithet of Kubera.
    -2 a kind of musical instrument. (
    -री f.)
    1 a female Kinnara; Me.58.
    -2 a kind of lute.
    -पुरुषः 'a low or despicable man', a mythical being with a human head and the form of a horse; Ku.1.14; किंपुरुषाणां हनुमान् Bhāg.11.16.29. ˚ईश्वरः an epithet of Kubera.
    -प्रभुः a bad master or king; हितान्न यः संशृणुते स किंप्रभुः Ki.1.5.
    -राजन् a. having a bad king. (-m.) a bad king.
    -विवक्षा Slandering; Rām.5.
    -सखि m. (nom. sing. किंसखा) a bad friend; स किंसखा साधु न शास्ति यो$धिपम् Ki.1.5.
    *****2
    किम् pron. a. (nom. sing. कः m., का f., किम् n.)
    1 Who, what, which used interrogatively); प्रजासु कः केन पथा प्रयातीत्यशेषतो वेदितुमस्ति शक्तिः Ś.6.26; करुणाविमुखेन मृत्युना हरता त्वां वद किं न मे हृतम् R.8.67; का खल्वनेन प्रार्थ्यमानात्मना विकत्थते V.2; कः को$त्र भोः. कः कौ के कं कौ कान् हसति च हसतो हसन्ति हरणाक्ष्यः Udb. The pronoun is often used to imply 'power or authority to do a thing'; i. e. के आवां परित्रातुं दुष्यन्तमाक्रन्द Ś.1; 'who are we &c.', i. e. what power have we &c.; नृपसद्मनि नाम के वयम् Bh.3.27; who are we, i. e. what position have we &c. Sometimes किम् means 'long' as applied to time especially in combi- nation with खलु or अपि or इव; का खलु वेला पत्रभवत्याः प्राप्तायाः Ve.1; 'what a time' i. e. a long time has elapsed, &c.; so को$पि कालस्तस्या आगत्य गतायाः Ratn 3; or क इव कालः Māl.3.
    -2 The neuter (किम्) is frequently used with instr. of nouns in the sense of 'what is the use of'; किं स्वामिचेष्टानिरूपणेन H.1; लोभश्चेदगुणेन किम् &c. Bh.2.55; किं तया दृष्ट्या Ś.3; किं कुलेनोपदिष्टेन शीलमेवात्र कारणम् Mk.9.7. अपि, चित्, चन, चिदपि or स्वित् are often added to किम् to give it an indefinite sense; विवेश कश्चिज्जटिलस्तपोवनम् Ku.5.3. a certain ascetic; दमघोषसुतेन कश्चन प्रतिशिष्टः प्रतिभानवानथ Śi.16.1; कश्चित्कान्ताविरहगुरुणा स्वाधिकारात्प्रमत्तः Me.1. &c.; का$पि तत एवागतवती Māl.1; a certain lady; कस्या$पि को$पिति निवेदितं च 1.33; किमपि, किमपि... जल्पतोरक्रमेण U.1.27; कस्मिंश्चिदपि महाभागधेयजन्मनि मन्मथ- विकारमुपलक्षितवानस्मि Māl.1; किमपि, किंचित् 'a little', वस्तु- सिद्धिर्विचारेण न किंचित् कर्मकोटिभिः Vivekachūdamaṇi; 'some- what' Y.2.116; U.6.35. किमपि also means 'indeseribable'; see अपि. इव is sometimes added to किम् in the sense of 'possibly', 'I should like to know'; (mostly adding force and elegance to the period); विना सीतादेव्या किमिव हि न दुःखं रघुपतेः U.6.3; किमिच हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम् Ś.1.2; see इव also. -ind.
    1 A particle of interroga- tion; जातिमात्रेण किं कश्चिद्धन्यते पूज्यते क्वचित् H.1.55 'is any one killed or worshipped' &c.; ततः किम् what then.
    -2 A particle meaning 'why', 'wherefore'; किमकारणमेव दर्शनं बिलपन्त्यै रतये न दीयते Ku.4.7.
    -3 Whether (its correlatives in the sense of 'or' being किं, उत, उताहो, आहोस्वित्, वा, किंवा, अथवा; see these words).
    -Comp. -अपि ind.
    1 to some extent, somewhat, to a considerable extent.
    -2 inexpressibly, indescribably (as to quality, quantity, nature &c.).
    -3 very much, by far; किमपि कमनीयं वपुरिदम् Ś.3; किमपि भीषणम्, किमपि करालम् &c.
    -अर्थ a. having what motive or aim; किमर्थोयं यत्नः.
    -अर्थम् ind. why, wherefore.
    -आख्य a. having what name; किमाख्यस्य राजर्षेः सा पत्नी. Ś.7.
    -इति ind. why, indeed, why to be sure, for what purpose (emphasizing the question); तत्किमित्युदासते भरताः Māl.1; किमित्यपास्याभरणानि यौवने धृतं त्वया वार्धकशोभि वल्कलम् Ku.5.44.
    -उ, -उत 1 whether-or (showing doubt or uncertainty); किमु विष- विसर्पः किमु मदः U.1.35; Amaru.12.
    -2 why (indeed) कं च ते परमं कामं करोमि किमु हर्षितः Rām.1.18.52. प्रियसुहृ- त्सार्थः किमु त्यज्यते.
    -3 how much more, how much less; यौवनं धनसंपत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता । एकैकम यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥.II Pr.11; सर्वाविनयानामेकैकमप्येषामायतनं किमुत समवायः K.13; R.14.35; Ku.7.65.
    -कथिका f. A doubt or hesita- tion; यत्र कर्मणि क्रियमाणे किंकथिका न भवति तत्कर्तव्यम् । यत्र तु हृदयं न तुष्यति तद्वर्जनीयम् ॥ Medhātithi's gloss on Ms.4.161.
    -करः a servant, slave; अवेहि मां किंकरमष्टमूर्तेः R.2.35. (
    -रा) a female servant. (
    -री) the wife of a servant.
    -कर्तव्यता, -कार्यता any situation in which one asks oneself what should be done; यथा किंकार्यतामूढा वयस्यास्तस्य जज्ञिरे Ks.1.11. किंकर्तव्यतामूढः 'being at a loss or perplexed what to do'.
    -कारण a. having what reason or cause,
    -किल ind. what a pity (expressing displeasure or dissatisfaction न संभावयामि न मर्षयामि तत्रभवान् किंकिल वृषलं याजयिष्यति Kāshika on P.III.3.146.
    -कृते ind. what for ? कामस्य किंकृते पुष्पकार्मुकारोपणग्रहः Ks.71.79.
    -क्षण a. one who says 'what is a moment', a lazy fellow who does not value moments; H.2.89.
    -गोत्र a. belonging to what family; किंगोत्रो नु सोम्यासि Ch. Up.4.4.4.
    -च ind. moreover, and again, further.
    -चन ind. to a certain degree, a little;
    -चित् ind. to a certain degree, somewhat, a little; किंचिदुत्क्रान्तशैशवौ R.15.33, 2.46,12.21. ˚ज्ञ a. 'knowing little', a smatterer. ˚कर a. doing something useful. ˚कालः sometime, a little time. ˚प्राण a. having a little life. ˚मात्र a. only a little.
    -छन्दस् a. conversant with which Veda.
    -स्तनुः a species of spider.
    -तर्हि ind. how then, but, however.
    -तु ind. but, yet, however, nevertheless; अवैमि चैनामनघेति किंतु लोकापवादो बलवान्मतो मे R.14.43,1.65.
    -तुघ्नः one of the eleven periods called Karaṇa.
    -दवः an inferior god, demi-god; किंदेवाः किन्नराः नागाः किम्पुरुषादयः Bhāg.11.14.6.
    -देवत a. having what deity.
    -नामधेय, -नामन् a. having what name.
    -निमित्त a. having what cause or reason, for what purpose.
    -निमित्तम् ind. why, wherefore,
    -नु ind.
    1 whether; किं नु मे मरणं श्रेयो परित्यागो जनस्य वा Nala.1.1.
    -2 much more, much less; अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते Bg.1.35.
    -3 what indeed; किं नु मे राज्येनार्थः
    -4 but, however; किं नु चित्तं मनुष्याणामनित्यमिति मे मतम् Rām.2.4.27.
    -नु खलु ind.
    1 how possibly, how is it that, why indeed, why to be sure; किं नु खलु गीतार्थमाकर्ण्य इष्टजनविरहा- दृते$पि बलवदुत्कण्ठितो$स्मि Ś.5.
    -2 may it be that; किं नु खलु यथा वयमस्यामेवमियमप्यस्मान् प्रति स्यात् Ś.1.
    -पच, -पचान a. miserly, niggardly.
    -पराक्रम a. of what power or energy.
    -पाक a. not mature, ignorant, stupid.
    -कः a. medical plant, Strychnos nux vomica (Mar. कुचला); न लुब्धो बुध्यते दोषान्किंपाकमिव भक्षयन् Rām.2.66.6.
    -पुनर् ind. how much more, how much less; स्वयं रोपितेषु तरुषूत्पद्यते स्नेहः किं पुनरङ्गसंभवेष्वपत्येषु K.291; Me.3.17; Ve.3.
    -पुरुषः an inferior man, Bhāg.11.14.6.
    -प्रकारम् ind. in what manner.
    -प्रभाव a. possessing what power.
    -भूत a. of what sort of nature.
    -रूप a. of what form or shape.
    -वदन्ति, -न्ती f. rumour, report; स किंवदन्तीं वदतां पुरोगः (पप्रच्छ) R.14.31. मत्संबन्धात्कश्मला किंवदन्ती U.1.42; U.1.4.
    -वराटकः an extravagant man.
    -वा ind.
    1 a particle of interroga- tion; किं वा शकुन्तलेत्यस्य मातुराख्या Ś.7.
    -2 or (corr. of किं 'whether'); राजपुत्रि सुप्ता किं वा जागर्षि Pt.1; तत्किं मारयामि किं वा विषं प्रयच्छामि किं वा पशुधर्मेण व्यापादयामि ibid.; Ś. Til.7.
    -विद a. knowing what.
    -व्यापार a. following what occupation.
    -शील a. of what habits,
    -स्वित् ind. whether, how; अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किंस्विदित्युन्मुखीभिः Me.14.

    Sanskrit-English dictionary > किन्नर _kinnara

  • 45 कृश _kṛśa

    कृश a. [कृश्-क्त नि˚] (Compar. क्रशीयस्; superl. क्रशिष्ट)
    1 Lean, weak, feeble, emaciated; कृशतनुः, कृशोदरी &c.; कृशः काशः खञ्जः श्रवणरहितः पुच्छविकलः Bh.1.78.
    -2 Small, little, minute (in size or quantity); सुहृदपि न याच्यः कृश- धनः Bh.2.28.
    -3 Poor, insignificant; Ms.7.28.
    -Comp. -अक्षः a spider.
    -अङ्ग a. lean, thin. (
    -ङ्गः) an epithet of Śiva.
    (-ङ्गी) 1 a woman with a slender frame; कृशाङ्ग्याः संतापं वदति नलिनीपत्रशयनम् Ratn.
    -2 the Priyaṅgu creeper.
    -अतिथि a. one who keeps his guests short of food; Mb.12.8.24.
    1 thin-waisted; सद्यस्त्वया सह कृशोदरि विप्रयोगः V.5.16; Ku.5.42.
    -2 having the belly reduced in bulk; मेदच्छेदकृशोदरं लघु भवत्युत्थानयोग्यं वपुः Ś.2.5.
    -गव a. one who has lean cattle; यः कृशार्थः कृश- गवः कृशभृत्यः कृशातिथिः । स वै राजन् कृशो नाम न शरीरकृशः कृशः ॥ Mb.12.8.24.
    -भृत्य a. one who feeds his servants scantily; see above quotation.

    Sanskrit-English dictionary > कृश _kṛśa

  • 46 क्षेत्रम् _kṣētram

    क्षेत्रम् [क्षि-ष्ट्रन्] A fiield, ground, soil; चीयते बालिश- स्यापि सत्क्षेत्रपतिता कृषिः Mu.1.3.
    -2 Landed property, land.
    -3 Place, abode, region, repository; कपटशतमयं क्षेत्रमप्रत्ययानाम् Pt.1.191; Bh.1.77; Me.16.
    -4 A sa- cred spot, a place of pilgrimage; क्षेत्रं क्षत्रप्रधनपिशुनं कौरवं तद्भजेथाः Me.5; Bg.1.1.
    -5 An enclosed spot of ground, portion or space, superficies, circuit.
    -6 Fertile soil.
    -7 Place of origin; Bhāg.2.6.1.
    -8 A wife; अपि नाम कुलपतेरियमसवर्णक्षेत्रसंभवा स्यात् Ś.1; Ms.3.175; वृद्धस्तु व्याधितो वा राजा... क्षेत्रे बीजमुत्पादयेत् Kau. A.1.17.
    -9 The sphere of action, the body (regarded as the field of the working of the soul); योगिनो यं विचिन्वन्ति क्षेत्राभ्यन्तर- वर्तिनम् Ku.6.77; Bg.13.1,2,3.
    -1 The mind.
    -11 A house; a town.
    -12 A plane figure, as a triangle.
    -13 A diagram.
    -14 A sign of the zodiac.
    -15 (in chiromancy) A certain portion marked out on the palm; क्षेत्रं मृजां च विधिवत्कुशलो$वलोक्य सामुद्रविद्वदति यातमनागतं च Bṛi. S.68.1.
    -Comp. -अंशः a degree of the ecliptic.
    -अधिदेवता the tutelary deity of any sacred piece of ground.
    -आजीवः, -करः, -कृत m. a cultivator, peasant.
    -इक्षुः N. of a corn (यवनाल- Mar. जोंधळा).
    -गणितम् geo- metry.
    -गत a. geometrical. ˚उपपत्तिः f. geometrical proof.
    -ज a.
    1 produced in a field.
    -2 born from the body.
    (-जः) 1 one of the 12 kinds of sons allowed by the old Hindu Law, the offspring of a wife by a kins- man duly appointed to raise up issue to the husband; Ms.9.167,18; Y.1.69,2.128.
    -जात a. begotten on the wife of another.
    -ज्ञ a.
    1 knowing places.
    -2 clever, dexterous; क्षेत्रज्ञवद्भाषसे त्वं हि धर्मान् Mb.1.89.14.
    (-ज्ञः) 1 the soul; cf. क्षेत्रज्ञं चापि मां विद्धि सर्वक्षेत्रेषु भारत Bg. 13.1,3; Ms.12.12.
    -2 the Supreme Soul.
    -3 a liber- tine.
    -4 a husbandman.
    -5 a form of Śiva.
    -6 a witness. (
    -ज्ञा) a girl fifteen years old personating Durgā at a festival.
    -देवता the deity of the fields; N. of a serpant.
    -पतिः a land-owner, a landlord.
    -पदम् a place sacred to a deity; पादौ हरेः क्षेत्रपदानुसर्पणे Bhāg. 9.4.2.
    -पालः 1 a man employed to guard a field.
    -2 a deity protecting fields.
    -3 an epithet of Śiva.
    -फलम् the area or superficial contents of a figure (in math.)
    -भक्तिः f. the division of a field.
    -भूमिः f. cultivated land.
    -राशिः quantity represented by geometrical figures.
    -लिप्ता a minute of the ecliptic.
    -विद् a. = क्षेत्रज्ञ q. v. (-m.)
    1 a husbandman.
    -2 a sage, one who has spiritual knowledge; यमक्षरं क्षेत्रविदो विदुः Ku.3.5.
    -3 the soul; यः क्षेत्रवित्तपतया हृदि विष्वगाविः Bhāg.4.22.37.
    -व्यवहारः 1 drawing a figure in geometry.
    -2 geome- trical demonstration.
    -स्थ a. residing at a sacred place.

    Sanskrit-English dictionary > क्षेत्रम् _kṣētram

  • 47 चर _cara

    चर a. (
    -री f.) [चर्-अच्]
    1 Moving, going, walking, grazing &c.; धर्मारण्यचरेषु प्राणिषु Ś.5.9.
    -2 Following, practising (at the end of comp.).
    -3 Trembling, shaking.
    -4 Movable; see चराचर below; Ms.3.21; Bg. 13.15.
    -5 Animate; Ms.5.29;7.15.
    -6 (Used as an affix) formerly, late; आढ्यचर 'one who was former- ly rich' so देवदत्तचर, अध्यापकचर late teacher &c.
    -रः 1 A spy.
    -2 A wagtail.
    -3 A game played with dice and men.
    -4 A cowrie.
    -5 The planet Mars.
    -6 (Hence) Tuesday.
    -7 The seventh Karaṇa in astrology.
    -8 The Karaṇas taken collectively.
    -9 The difference of time between two meridians.
    -1 The first, fourth, seventh, and tenth signs of the zodiac.
    -11 The wind; क्वाहं तमो- महदहंखचराग्निवार्भूसंवेष्टिताण्डघटसप्तवितस्तिकायः Bhāg.1.14.11.
    -Comp. -अचर a.
    1 movable and immovable; चरा- चराणां भूतानां कुक्षिराधारतां गतः Ku.6.67;2.5; Bg.11.43.
    -2 wished, desired.
    -3 shaking, trembling.
    -रम् 1 the aggregate of all created things, the world; Ms.1.57, 63;3.75; Bg.11.7;9.1.
    -2 the sky, the atmos- phere.
    -3 heaven. (
    -री) a young woman.
    -गृहम् the zodiacs of मेष, कर्क, तुला and मकर.
    -द्रव्यम् movables, goods and chattels.
    -पुष्टः a mediator.
    -भम्, -भवनम् a varying sign of the zodiac; i. e. the first, fourth, seventh and tenth.
    -मूर्तिः f. an idol which is carried about in procession.

    Sanskrit-English dictionary > चर _cara

  • 48 जामि _jāmi

    जामि a. [जम्-इन् नि˚ वृद्धिः]
    1 Customary, usual.
    -2 Peculiar, or belonging to.
    -मिः f.
    1 A sister; तद् गदतु मे जामि देवदत्तो$न्निकामिमाम् Gaṇeśa P.
    -2 A daughter.
    -3 A daughter-in-law.
    -4 A near female relative (सन्निहित- सपिण्डस्त्री Kull.); Ms.3.57-58.
    -5 A virtuous and respectable woman.
    -6 Ved. A finger.
    -7 Water. -n.
    1 Blood-relationship, relation of sister and brother.
    -2 Relation (in general), descent.
    -3 Tautology.

    Sanskrit-English dictionary > जामि _jāmi

  • 49 जोषः _jōṣḥ

    जोषः [जुष्-भावे घञ्]
    1 Satisfaction, enjoyment, happiness, pleasure.
    -2 Silence.
    -षम् ind.
    1 According to one's wish, with ease.
    -2 Silently; किमिति जोषमास्यते Ś.5; Bv.2.17; जोषमास न विशिष्य बभाषे N.5.78.
    -Comp. -वाकः chattering nonsense; जोषवाकं वदतः Rv.6.59.4.

    Sanskrit-English dictionary > जोषः _jōṣḥ

  • 50 तुषार _tuṣāra

    तुषार a. [तुष्-आरन् किञ्च Uṇ.3.139.] Cold; frigid, frosty or dewy; अपां हि तृप्ताय न वारिधारा स्वादुः सुगन्धिः स्वदते तुषारा N.3.93; Śi.9.7.
    -रः 1 Frost, cold; तुषार- वृष्टिक्षतपद्मसम्पदाम् Ku.5.27.
    -2 Ice, snow; पदं तुषारस्रुति- धौतरक्तम् Ku.1.6; प्रपतत्तुषारो हेमन्तकालः Ṛs.4.1.
    -3 Dew; R.14.84; Ś.5.19.
    -4 Mist, thin rain, spray, espe- cially of cold water; पृक्तस्तुषारैर्गिरिनिर्झराणाम् R.2.13;9.68; U.5.3.
    -5 A kind of camphor.
    -6 A kind of horse; ताजिताः खुरशालाश्च तुषाराश्चोत्तमा हयाः Aśvachikitsā.
    -Comp. -अद्रिः, -गिरिः, -पर्वतः the Himālaya mountain; ते तुषाराद्रिवाताः Me.19.
    -करः 1 the moon.
    -2 camphor.
    -कणः a dew-drop, an icicle, hoar-frost; इतरा तु जलापात- तुषारकणनश्वरी Ks.19.5.
    -कालः winter.
    -किरणः, रश्मिः the moon; Amaru.49; कलया तुषारकिरणस्य पुरः Śi.9.27.
    -गौर a.
    1 white as snow.
    -2 white with snow. (
    -रः) camphor.

    Sanskrit-English dictionary > तुषार _tuṣāra

  • 51 दत्त _datta

    दत्त p. p. [दा कर्मणि-क्त]
    1 Given, given away, pre- sented.
    -2 Made over, delivered, assigned.
    -3 Placed, stretched forth.
    -4 Preserved, guarded; see दा.
    -त्तः 1 One of the twelve kinds of sons in Hindu law; (also called दत्त्रिम); माता पिता वा दद्यातां यमद्भिः पुत्रमापदि । सदृशं प्रीतिसंयुक्तं स ज्ञेयो दत्त्रिमः सुतः ॥ Ms.9.168.
    -2 A title added to the names of Vaiśyas; cf. the quotation under गुप्त.
    -3 N. of a son of Atri and Anasūyā; see दत्तात्रेय below.
    -त्तम् Gift, donation; य इमे ग्राम इष्टापूर्ते दत्तमित्युपासते Ch. Up.5.1.3; स्वदत्तकृतसाक्षी यो द्वितीय इव पावकः Rām.7.2.29.
    -Comp. -अनप (पा) कर्मन्, -अप्रदानिकम् non-delivery or resumption of gifts, one of the 18 titles of Hindu law; Ms.8.4.
    -अवधान a. attentive; दत्तावधानः कुसृतिष्विव ध्यानं ततान सः Ks.24.98.
    -आत्मन् m. an orphan or a son who being deserted by his parents, offers himself to persons disposed to adopt him; दत्तात्मा तु स्वयं दत्तः Y.2.131.
    -आत्रेयः N. of a sage, son of Atri and Anasūyā, considered as an in- carnation of Brahmā, Viṣṇu and Maheśa; Bhāg. 9.23.24.
    -आदत्त a. given and received.
    1 showing respect, respectful.
    -2 treated with respect.
    -क्षण a. to whom occasion or a festival has been given; रेमे क्षणदया दत्तक्षणस्त्रीक्षणसौहृदः Bhāg.3.3.21.
    -दृष्टि a. looking at; Ś.1.7 (v. l.).
    -नृत्योपहार a. presented with the offering of a dance, i. e. complimented with a dance; बन्धुप्रीत्या भवनशिखिभिर्दत्तनृत्योपहारः Me.34.
    -शुल्का a bride for whom a dowry has been paid; Ms.9.97.
    -हस्त a. having a hand given for support, supported by the hand of; शंभुना दत्तहस्ता Me.6 'leaning on Śambhu's arm'; स कामरूपेश्वरदत्तहस्तः R.7.17; (fig.) being given a helping hand, supported, aided, assisted; दैवेनेत्थं दत्तहस्तावलम्बे Ratn.1.8; वात्या खेदं कृशाङ्ग्याः सुचिरमव- यवैर्दत्तहस्ता करोति Ve.2.21.

    Sanskrit-English dictionary > दत्त _datta

  • 52 द्योतन _dyōtana

    द्योतन a. [द्युत्-युच्]
    1 Bright, shining; विलोक्य द्योतनं चन्द्रं लक्ष्मणं शोचनो$वदत् Bk.7.15.
    -2 Illuminating.
    -3 Explaining, elucidating.
    -नः A lamp.
    -नम् 1 Shining.
    -2 Illuminating.
    -3 Explaining.
    -4 Sight, seeing.
    -5 Light.
    -6 Dawn.

    Sanskrit-English dictionary > द्योतन _dyōtana

  • 53 निसृष्ट _nisṛṣṭa

    निसृष्ट p. p.
    1 Delivered, given, bestowed.
    -2 Abandoned, left.
    -3 Dismissed.
    -4 Permitted, allowed.
    -5 Central, middle.
    -6 Kindled (as fire).
    -Comp. -अर्थ a. to whom the management of an affair is entrusted; उभयोर्भावमुन्नीय स्वयं वदति चोत्तरम् । संदिष्टः कुरुते कर्म निसृष्टार्थः स उच्यते ॥
    (-र्थः) 1 an envoy, ambassador.
    -3 a messenger, an agent; see S. D.86,87. ˚दूती a female who, having discovered the love of a youth and maiden for each other, brings about their union of her own accord; तन्निपुणं निसृष्टार्थदूतीकल्पः सूत्रयितव्यः Māl.1; (where Jagaddhara explains निसृष्टार्थदूती by नायिकाया नायकस्य वा मनोरथं ज्ञात्वा स्वमत्या कार्यं साधयति या).

    Sanskrit-English dictionary > निसृष्ट _nisṛṣṭa

  • 54 पाप्मन् _pāpman

    पाप्मन् a. Hurtful, injurious.
    -2 Sinful. -m.
    1 Sin, crime, wickedness, guilt; यदेवेदमप्रतिरूपं वदति स एव स पाप्मा Bṛi. Up.1.3.2. मया गृहीतनामानः स्पृश्यन्त इव पाप्मना U.1. 48;7.2. Māl.5.26; Ms.6.85.
    -2 Evil, bad fortune or state.

    Sanskrit-English dictionary > पाप्मन् _pāpman

  • 55 पार्षती _pārṣatī

    पार्षती 1 An epithet of Draupadī; सूतस्येति वचः श्रुत्वा पार्षती दुःखिता$वदत् Bm.2.369.
    -2 Of Durgā.

    Sanskrit-English dictionary > पार्षती _pārṣatī

  • 56 पुरस् _puras

    पुरस् ind.
    1 Before (in time or space), in front, in the presence of, before the eyes of (by itself or with gen.); अमुं पुरः पश्यसि देवदारुम् R.2.36; तव प्रसादस्य पुरस्तु संपदः Ś.7.3; तस्य स्थित्वा कथमपि पुरः Me.3; Ku.4.3; Amaru.43; often used with कृ, गम्, धा, भू (see below).
    -2 In the east, from the east.
    -3 Eastward.
    -Comp. -अनुवाक्या (पुरो$नुवाक्या) an introductory verse or hymn.
    -करणम्, -कारः see under पुरस्कृ below.
    -ग, -गम, (पुरोग-गम) a.
    1 chief, leading, foremost, pre-eminent, oft. with the force of a noun; स किंवदन्तीं वदतां पुरोगः R.14.31;6.55; Ku.7.4.
    -2 led or presided over by (at the end of comp.); इन्द्रपुरोगमा देवाः 'the gods with Indra at the head'; अतुलाः प्रीतयो राजन् संबन्धकपुरोगमाः Rām. 7.38.4.
    -गत a.
    1 standing in front of.
    -2 preceded.
    -गतिः f. precedence. (
    -तिः) a dog.
    -गन्तृ, -गामिन् a.
    1 going before or in front.
    -2 chief, leading, a leader. (-m.) a dog.
    -चरणम् (पुरश्चरणम्) 1 a preparatory or initiatory rite.
    -2 preparation, initiation.
    -3 repetition of the name of a deity accompanied with burnt offerings; जीवहीनो यथा देही सर्वकर्मसु न क्षमः । पुरश्चरणहीनो$पि तथा मन्त्रः प्रकीर्तितः ॥ Tantrasāra.
    -छदः (पुरश्छदः) a nipple.
    -जन्मन् (पुरोजन्मन्) a. born before.
    -जव a. (
    पुरोजव) surpassing in speed, swifter than.
    -वः a servant, attendant.
    -डाश् m.,
    -डाशः (पुरोडाश्, -शः) 1 a sacrificial oblation made of ground rice and offered in kapālas or vessels; पुरोडाशाश्चरूश्चैव विधिवन्निर्वपेत् पृथक् Ms. 6.11.
    -2 an oblation in general; Ms.7.21.
    -3 an oblation of ghee with cakes of ground meal.
    -4 a kind of sacrificial ladle.
    -5 the leavings of an oblation (हुतशेष).
    -6 the Soma juice.
    -7 a prayer (मन्त्र) recited in offering oblations.
    -पाक a. near fulfilment, about to be fulfilled; आशीर्भिरेघयामासुः पुरःपाकाभिरम्बिकाम् Ku. 6.9.
    -प्रहर्तृ m. one who fights in the van or front- line; पौलस्त्य एष समरेषु पुरःप्रहर्ता R.13.72.
    -फल a. having the fruit near or at hand, promising fruit (in the near future); भक्त्योपपन्नेषु हि तद्विधानां प्रसादचिह्नानि पुरः- फलानि R.2.22.
    -भाग (पुरोभाग) a.
    1 obtrusive, offici- ous; किमिदानीं पुरोभागामद्य त्वं नाभिभाषसे Rām.4.2.4.
    -2 fault-finding.
    -3 envious or jealous of; प्रायः समानविद्याः परस्परयशःपुरोभागाः M.1.2 (पुरोभाग may here mean 'envy' also).
    (-गः) 1 the front part, forepart, van.
    -2 obtrusiveness, officiousness.
    -3 jealousy, envy-
    -भागिन् a.
    1 forward, self-willed, naughty; किं पुरो- भागिनि स्वातन्त्र्यमवलम्बसे Ś.5.
    -2 obtrusive, officious; V.3.
    -3 fault-finding.
    -4 envious, jealous.
    -मारुतः, -वातः (पुरोमारुतः, -वातः) a fore-wind, wind blowing in front; कोटरमकालवृष्ट्या प्रबलपुरोवातया गमिते M.4.2; R.18. 38.
    -वर्तिन् a. being in front or in the presence of.
    -सरः a. going or moving in front.
    (-रः) 1 a fore- runner, harbinger; आविष्कृतो$रुणपुरःसर एकतो$र्कः Ś.4.2.
    -2 a follower, attendant; servant; ऊचुर्निषेधितास्तांस्ते वैवस्वतपुरःसराः Bhāg.6.1.32; परिमेयपुरःसरौ R.1.37.
    -3 a leader, one who leads the way, foremost, pre-emi- nent; गगनादवतीर्णा सा यथावृद्धपुरःसरा Ku.6.49.
    -4 (at the end of comp.) attended or preceded by, with; as मानपुरः- सरम्, प्रणामपुरःसरम्, वृकपुरःसराः &c. (
    -रम्) ind. with or after.
    -स्थायिन् a. standing in front.

    Sanskrit-English dictionary > पुरस् _puras

  • 57 पेशः _pēśḥ

    पेशः 1 Form, shape.
    -2 Ornament, decoration; अवदद् वदतां श्रेष्ठो वाचः पेशैर्विमोहयन् Bhāg.1.29.17.

    Sanskrit-English dictionary > पेशः _pēśḥ

  • 58 प्रस्थ _prastha

    प्रस्थ a.
    1 Going to, visiting, abiding in; as in वानप्रस्थ.
    -2 Going on a journey.
    -3 Spreading, expanding.
    -4 Firm, stable.
    -स्थः, -स्थम् 1 A level expanse, level plain; as in ओषधिप्रस्थ, इन्द्रप्रस्थ &c.
    -2 Table-land on the top of a mountain; प्रस्थं हिमाद्रेर्मृगनाभिगन्धि किंचित् क्कणत्किन्नरमध्युवास Ku.1.54; Me.6.
    -3 The top or peak of a mountain; Śi.4.11.(where it has sense 4 also).
    -4 A particular measure of capacity equal to thirty-two palas.
    -5 Anything measuring a Prastha (a seer); प्रस्थभुग्देवदत्त इत्युच्यते । यद्यपि सूपशाकादिभिरधिकः प्रस्थो भवति तथापि भुजौ प्रस्थो निर्दिश्यते । व्यञ्जनानि ओदनार्थानि ŚB. on MS.1.8.29; प्रस्थं वाहसहस्रेषु यात्रार्थं चैव कोटिषु Mb.12.288.3; (com. प्रस्थं पुरुषाहारपरिमितं धान्यम्).
    -Comp. -पुष्पः a variety of holy basil.

    Sanskrit-English dictionary > प्रस्थ _prastha

  • 59 भागः _bhāgḥ

    भागः [भज् भावे घञ्]
    1 A part, portion, share, divi- sion; as in भागहर, भागशः &c.
    -2 Allotment, distri- bution, partition.
    -3 Lot, fate; निर्माणभागः परिणतः U.4.
    -4 A part of any whole; a fraction.
    -5 The numerator of a fraction.
    -6 A quarter, one-fourth part.
    -7 A degree or the 36th part of the circumference of a circle.
    -8 The 3th part of a zodiacal sign.
    -9 The quotient.
    -1 Room, space, spot, region, place; अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिताः Bg.1.11.; R.18.47.
    -11 A portion payable to Government; सीता, भागो, बलिः, करो...... राष्ट्रम् Kau.A.2.6.24.
    -12 One of the four contentments (Sā&ndot. phil.); आध्यात्मिकाश्चतस्रः प्रकृत्युपादान- कालभागाख्याः (v. l. भाग्याख्याः) Sā&ndot. K.5.
    -13 A half-rupee.
    -14 The number eleven.
    -Comp. -अनुबन्धजातिः f. assimilation of quantities by fractional increase.
    -अपवाहजातिः, -अपवाहनम् f. assimilation of quantities by fractional decrease.
    -अपहारिन् a. receiving a share.
    -अर्थिन् a. desirous of a share.
    -अर्ह a. entitled to a share or inheritance.
    -कल्पना allotment of shares.
    -जातिः f. reduction of fractions to a common denomi- nator (in math.).
    -धानम् a treasury.
    -धेयम् 1 a share, part, portion; उच्छिष्टं भागधेयं स्याद्दर्मेषु विकिरश्च यः Ms.3.245; नीवारभागधेयोचितैर्मृगैः R.1.5.
    -2 fortune, destiny, luck.
    -3 good fortune or luck; तद् भागधेयं परमं पशूनाम् Bh.2.12.
    -4 property.
    -5 happiness.
    (-यः) 1 a tax; अन्यमेव भागधेयमेते तपस्विनो निर्वपन्ति Ś.2.
    -2 an heir.
    -भाज् a. interested, a sharer or partner.
    -भुज् m. a king, sovereign.
    -मातृ f. (in alg.) a particular rule of division.
    -लक्षणा a kind of लक्षणा or secondary use of a word by which it partly loses and partly retains its primary meaning; also called जहदजहल्लक्षणा; e. g. सो$यं देवदत्तः.
    -लेख्यम् a partition-deed; विभागपत्रं कुर्वन्ति भागलेख्यं तदुच्यते Śukra.2.297.
    -हरः 1 a co-heir.
    -2 division (in math.)
    -हारः division (in math.).
    -हारिन् a. entitled to a share, inheriting. (-m.)
    1 an heir.
    -2 division.

    Sanskrit-English dictionary > भागः _bhāgḥ

  • 60 मञ्जु _mañju

    मञ्जु a. [मञ्ज्-उन्]
    1 Lovely, beautiful, charming, sweet, pleasing, agreeable, attractive; स्खलदसमञ्जसमञ्जु- जल्पितं ते (स्मरामि) U.4.4; अयि दलदरविन्द स्यन्दमानं मरन्दं तव किमपि लिहन्तो मञ्जु गुञ्जन्तु भृङ्गाः Bv.1.5; तन्मञ्जु मन्दहसितं श्वसितानि तानि 2.5.
    -Comp. -केशिन् m. an epithet of Kṛiṣṇa.
    -गति, -गमन a. having a lovely gait.
    (-ना) 1 a goose.
    -2 a flamingo.
    -गर्तः N. of the country called Nepāl.
    -गिर् a. sweet-voiced; एते मञ्जुगिरः शुकाः Kāv.2.9.
    -गुञ्जः a charming hum.
    -घोष a. uttering a sweet sound. (
    -षः) a dove.
    -नाशी 1 a handsome woman (?).
    -2 an epithet of Durgā.
    -3 of Śachī, wife of Indra.
    -पाठकः a parrot.
    -प्राणः an epithet of Brahmā.
    -भद्रः N. of one of the Jinas.
    -भाषिन्, -वाच्, वादिन् a. sweet-speaking; (गिरम्) अनुवदति शुकस्ते मञ्जु- वाक् पञ्जरस्थः R.5.74;12.39.
    -भाषिणी f. N. of a metre; सजसाजगौ भवति मञ्जुभाषिणी V. Ratna.
    -मणिः m. a topaz (पुष्कराज).
    -वक्त्र a. having a beautiful face, handsome.
    -श्रीः N. of a बोधिसत्त्व.
    -सौरभम् a kind of metre.
    -स्वन, स्वर a. sweet-sounding.

    Sanskrit-English dictionary > मञ्जु _mañju

Страницы

См. также в других словарях:

  • Devdatta Dabholkar — (Devnagari देवदत्त दाभोलकर) ( 23 September 1919 – 17 December 2010) was an Indian educationist, thinker, a Gandhian and a socialist, he participated in the movements for social change that took place in India after it gained independence.[1][2]… …   Wikipedia

  • Devadatta — This image from a Laotian monastery depicts Devadatta attacking Gautama Buddha Part of a series on …   Wikipedia

  • Glossary of terms in Hinduism — The following is a glossary of terms and concepts in Hinduism. The list consists of concepts that are derived from both Hinduism and Hindu tradition, which are expressed as words in Sanskrit as well as other languages of India. The main purpose… …   Wikipedia

  • Devadatta — (sanskrit: देवदत्त) war ein prominenter buddhistischer Mönch zur Zeit des Buddha Siddharta Gautama. Er lebte somit im 6. Jahrhundert oder – nach neuerer Datierung der Lebenszeit des Buddha – im 5. oder gar frühen 4. Jahrhundert v. Chr.[1] Wegen… …   Deutsch Wikipedia

  • Tatpurusa — Tatpurusha (तत्पुरुष tatpuruṣa) ist ein Begriff aus der Sanskrit Grammatik, der einen bestimmten Typ von Komposita bezeichnet. In linguistischer Terminologie ist ein Tatpurusha ein endozentrisches Determinativkompositum. Hierbei wird das… …   Deutsch Wikipedia

  • Tatpurusha — (तत्पुरुष tatpuruṣa) ist ein Begriff aus der Sanskrit Grammatik, der einen bestimmten Typ von Komposita bezeichnet. In linguistischer Terminologie ist ein Tatpurusha ein endozentrisches Determinativkompositum. Hierbei wird das Schlussglied durch… …   Deutsch Wikipedia

  • Девадатта — (санскр. देवदत्‍त)  двоюродный брат Гаутамы Будды, бывший буддийский монах, известный созданием раскола в сангхе. Этот раскол не удался, поскольку его последователи вернулись к Будде, после чего Девадатта также захотел вернуться. Девадатту… …   Википедия

  • Glossary of Hinduism terms — An article related to Hinduism …   Wikipedia

  • daiva-datta — दैवदत्त …   Indonesian dictionary

  • daíva-datta — दैवदत्त …   Indonesian dictionary

  • daiva-datti — दैवदत्ति …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»