दशनालि

( daṉṡ) m. (n. L. Sch.) a tooth Mn. etc.

m. pl. brightness of the teeth Kum. VI, 25.

m. = - na-pada W.

f. Oxalis corniculata L.

seeﾠ - mānika

mfn. 10x24 minutes long Sāh. VI, 304.

m. a kiss L. ;

pl. (gaṇa svasr-ādi Gaṇar. 42)

दशनः नम् [दंश् भावे करणादौ वा ल्युट् नि˚ नलोपः]

1 A tooth; मुहुर्मुहुर्दशनविखण्डितोष्ठया Śi.17.2; शिखरिदशना Me.84; Bg.11.27.

-2 Biting.

-नः The peak of a mountain.

-नम् An armour (also m..).

-Comp. -अंशुः brightness of the teeth; अथ मौलिगतस्येन्दोर्विशदै- र्दशनांशुभिः (उपचिन्वन्) Ku.6.25.

-अङ्कः a tooth-mark, bite.

-उच्छिष्टः 1 a lip.

-2 a kiss.

-3 a sigh.

-छदः, वासस् n.

1 a lip.

-2 a kiss.

-पदम् a bite, tooth- mark; दशनपदं भवदधरगतं मम जनयति चेतसि खेदम् Gīt.8.

-बीजः the pomegranate tree.

दशन् Num. a. (pl.) Ten; स भूमिं विश्वतो वृत्वा अत्य- तिष्ठद्दशाङ्गुलम् Rv.1.9.1.

-Comp. -अङ्गुल a. ten fingers long; Ms.8.271.

(-लम्) 1 a length of 1 fingers; Rv.1.9.1.

-2 a water-melon.

-अधिपतिः a commander of ten men. Mb.12.

-अर्ध a. five, (

-र्धम्) five; अण्व्यो मात्रा विनाशिन्यो दशार्धानां तु याः स्मृताः Ms.1.27. (

-र्धः) an epithet of Buddha.

-अर्हः 1 an epithet of Krisna or Visnu.

-2 Buddha.

-अवताराः m. (pl.) the ten incarnations of Viṣṇu; see under अवतार.

- अवर a. consisting of at least ten; दशावरा वा परिषद्यं धर्मं परिकल्पयेत् Ms.12.11.

-अश्वः the moon.

-आननः, -आस्यः epithets of Rāvaṇā; दशाननकिरीटेभ्यस्तत्क्षणं राक्षसप्रियः R.1.75.

-आमयः an epithet of Rudra.

-इन्द्रियाणि The five कर्मेन्द्रियs and five ज्ञानेन्द्रियs.

-ईशः a superintendent of 1 villages; Ms.7.116.

-एकादशिक a. who lends 1 and re- ceives 11 in return; i. e. who lends money at ten per cent.

-कण्ठः, -कन्धरः epithets of Rāvaṇa; सप्तलोकैकवीरस्य दशकण्ठ- कुलद्विषः U.4.27. ˚अरिः, ˚जित् m., ˚रिपुः epithets of Rāma; दशकण्ठारिगुरुं विदुर्बुधाः R.8.29.

-कर्मन् n. the ten ceremo- nies prescribed to the three twice-born classes.

-कुमार- चरितम् a prose work by Dandin.

-क्षीर a. mixed with 1 parts of milk.

-गुण a. ten-fold, ten times larger.

-गुणित a. multiplied by 1; दशगुणितमिव प्राप्तवान् वीरधर्मम B. R.9.53.

-ग्रन्थाः (pl.) संहिता, ब्राह्मण, आरण्यक, शिक्षा, कल्प, व्याकरण, निघण्टु, छन्द and निरुक्त; hence

दशग्रन्थिन् = A person who has learnt by heart all these ten books.

-ग्रामपतिः, -ग्रामिकः, -ग्रामिन् m.,

-पः a superintendent of ten villages.

-ग्रामी a collection or corporation of ten villages.

-ग्रीवः = दशकण्ठ q.v.

-चतुष्कम् N. of a sport; Sinhās.27.

-धर्मः unfavourable condition, distress; अभ्यस्तो बहुभिर्बाणैर्दशधर्मगतेन वै Mb.7.147.2. (see com.).

-पारमिताध्वरः 'possessing the ten perfec- tions', an epithet of Buddha.

-पुरम् N. of an ancient city, capital of king Rantideva; पात्रीकुर्वन्दशपुरवधूनेत्रकौतू- हलानाम् Me.49.

-बन्धः a tenth part; Ms.8.17; also

˚बन्धक; Y.2.76.

-बलः, -भूमिगः epithets of Buddha.

-बाहुः an epithet of Śiva.

-भुजा, -महाविद्या N. of Durgā.

-मालिकाः (pl.)

1 N. of a country.

-2 the people or rulers of this country.

-मास्य a.

1 ten months old; एवा ते गर्भ एजतु निरैतु दशमास्यः Rv.5.78.7-8.

-2 ten months in the womb (as a child before birth).

-मुखः an epithet of Rāvaṇa. ˚रिपुः an epithet of Rāma; सीतां हित्वा दशमुखरिपुर्नोपयेमे यदन्याम् R.14.87.

-मूत्रकम् The urine of 1 (elephant, buffalo, camel, cow, goat, sheep, horse, donkey, man and woman).

-मूलम् a tonic medicine prepared from the roots of ten plants; (Mar. सालवण, पिटवण (पृष्टिपर्णी), रिंगणी, डोरली, गोखरूं, बेल, ऐरण, टेंटू, पहाडमूळ, शिवण).

-योजनम् a distance of 1 Yojanas; पादाङ्गुष्ठेन चिक्षेप संपूर्णं दशयोजनम् Rām.1.1.65; also दशयोजनी; मोहितेन्द्रियवृत्तिं तं व्यतीत्य दशयोजनीम् Ks.94.14.

-रथः N. of a celebrated king of Ayodhyā, son of Aja, and father of Rāma and his three brothers. [He had three wives Kausalyā, Sumitrā, and Kaikeyī, but was for several years without issue. He was therefore recommended by Vasiṣṭha to perform a sacrifice which he successfully did with the assistance of Ṛiṣyaśṛiṅga. On the completion of this sacrifice Kausalyā bore to him Rāma, Sumitrā Laksmana and Śatrughna, and Kaikeyī Bharata. Daśaratha was extremely fond of his sons, but Rāma was his greatest favourite- 'his life, his very soul.' Thus when Kaikeyī at the instiga- tion of Mantharā demanded the fulfilment of the two boons he had previously promised to her, the king tried to dissuade her mind from her wicked resolve by threats, and, failing these, by the most servile supplica- tions. But Kaikeyī remained inexorable, and the poor monarch was obliged to send his beloved son into exile. He soon afterwards died of a broken heart]. Bhāg.9.1.1 ˚ललिता The fourth day of the dark fortnight of Āśvina.

-रश्मिशतः the sun; दशरश्मिशतोपमद्युतिम् R.8.29.

-रात्रम् a period of ten nights. (

-त्रः) a particular sacrifice lasting for ten days.

-रूपकम् the 1 kinds of drama.

-रूपभृत् m. an epithet of Viṣṇu.

-लक्षण a. relating to 1 objects; इदं भागवतं पुराणं दक्षलक्षणम् Bhāg.2.9.43.

-णम् ten marks or attributes.

-लक्षणकः religion; cf. धृतिः क्षमा दमो$स्तेयं शौचमिन्द्रियनिग्रहः । धीर्विद्या सत्यमक्रोधो दशकं धर्मलक्षणम् ॥ Ms.7. 92.

-वक्त्रः, -वदनः see दशमुख; Bk.9.137.

-वर्गः the double five classes of अमात्य, राष्ट्र, दुर्ग, कोश and दण्ड; वेत्ता च दशवर्गस्य स्थानवृद्धिक्षयात्मनः Mb.12.57.18 (com. 'अमात्यराष्ट्रदुर्गाणि कोशो दण्डश्च पञ्चमः' इति प्रकृतिपञ्चकं स्वपक्षे परपक्षे चेति दशको वर्गः).

-वाजिन् m. the moon.

-वार्षिक a. happening after, or lasting for, ten years; Y.2.24.

-विध a. of ten kinds.

-शतम् 1 a thousand; ये सहस्रम- राजन्नासन् दशशता उत Av.5.18.1.

-2 one hundred and ten. ˚रश्मिः the sun. ˚अक्षः, ˚नयनः Indra; दशशताक्षककुब्दरि- निःसृतः Mb 7.184.47.

-शती a thousand.

-स (सा)- हस्रम् ten thousand.

-हरा 1 an epithet of the Ganges (taking away the 1 sins).

-2 a festival in honour of the Ganges held on the 1th day of Jyeṣṭha.

-3 a festival in honour of Durgā held on the tenth of Āśvina.

दशन दष्ट See under दंश्.

अष्टादशन् a. [अष्ट च दश च] Eighteen; अगाहताष्टादशतां जिगीषया नवद्वयद्वीपपृथग्जश्रियाम् N.1.5.

-Comp. -अङ्गः -ङ्गम् the eighteen parts of medical science.

-उपचारः [कर्म. स. संज्ञात्वान्न द्विगुः] the eighteen modes of showing respect or worshipping; आसनं स्वागतं पाद्यमर्घ्यमाचमनीयकम् । स्नानं वस्त्रोपवीतं च भूषणानि च सर्वशः । गन्धपुष्पे तथा धूपदीपावन्नं च तर्पणम् । माल्यानुलेपनं चैव नमस्कारविसर्जने । अष्टादशोपचारैस्तु मन्त्री पूजां समाचरेत् Tantra.

-उपपुराणम् a secondary or minor Purāṇa; अष्टान्युपपुराणानि मुनिभिः कथितानि तु । आद्यं सनत्कुमारोक्तं नारसिंहमतः परम् । तृतीयं नारदं प्रोक्तं कुमारेण तु भाषितम् । चतुर्थं शिवधर्माख्यं साक्षान्नन्दीशभाषितम् । दुर्वाससोक्तमाचर्यं नारदोक्तमतः परम् । कापिलं मानवं चैव तथैवोशनसेरितम् । ब्रह्माण्डं वारुणं चाथ कालिकाह्वयमेव च । माहेश्वरं तथा शाम्बं सौरं सर्वार्थसंचयम् । पराशरोक्तं प्रवरं तथा भागवतद्वयम् । इदमष्टादशं प्रोक्तं पुराणं कौर्मसंज्ञितम् । चतुर्धा संस्थितं पुण्यं संहितानां प्रभेदतः ॥ Hemādri.

-तत्त्वानि Eighteen fundamental principles; महत्, अहंकार, मनस्, पञ्चतन्मात्रs; देशेन्द्रियाणि.

-धान्यम् the 18 kinds of corn; यवगोधूमधान्यानि तिलाः कङ्गुकुलन्थकाः । माषा मुद्रा मसूराश्च निष्पावाः श्यामसर्षपाः ॥ गवेधुकाश्च नीवारा ओढक्यो$थ सतीनकाः । चणकाश्चीनकाश्चैव धान्यान्यष्टा- दशैव तु ॥.

-पर्वाणि The eighteen पर्वs of Mahābhārata are आदि, सभा, वन, विराट्, उद्योग, भीष्म, द्रोण, कर्ण, शल्य, सौप्तिक, स्त्री, शान्ति, अनुशासन, अश्वमेध, आश्रमवासि, मौसल, महाप्रस्थानक, स्वर्गारोहण.

-पुराणम् the eighteen Purāṇas - ब्राह्मं पद्मं वैष्णवं च शैवं भागवतं तथा । तथान्यन्नारदीयं च मार्कण्डेयं च सप्तमम् ॥ आग्नेयमष्टकं प्रोक्तं भविष्यन्नवमं तथा । दशमं ब्रह्मवैवर्तं लिङ्गमेकादशं तथा ॥ वाराहं द्वादशं प्रोक्तं स्कान्दं चात्र त्रयोदशम् । चतुदर्शं वामनं च कौर्मं पञ्चदशं तथा ॥ मत्स्यं च गारुडं चैव ब्रह्माण्डाष्टादशं तथा ॥.

-भुजा an epithet of the goddess महालक्ष्मी.

-मूलम् The roots of the eighteen plants (Mar. बेल, ऐरणी, टेंटू, शिवण, पहाडमूळ, पुनर्नवा, रानउडीद, चिकणा, एरंड, जीवक, ऋषभक, जीवंती, शतावरी, तिरकांडें, ऊस, दर्भ, कसई, साळी).

-विद्या the eighteen kinds of learning or lores; अङ्गानि वेदाश्चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः । धर्मशास्त्रं पुराणं च विद्या ह्येताश्चतुर्दश ॥ आयुर्वेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश्चेति ते त्रयः । अर्थशास्त्रं चतुर्थं तु विद्या ह्यष्टादशैव तु ॥

-विवादपदम् the eighteen subjects of litigation (causes of dispute); see Ms.8.4-7.

-शिल्पशास्त्रोपदेशकाः Eighteen ancient writers on the scienee of Architecture; भृगुरत्रिर्वसिष्ठश्च विश्वकर्मा मयस्तथा । नारदो नग्नजिच्चैव विशालाक्षः पुरन्दरः ॥ 1 ॥ ब्रह्मा कुमारो नन्दीशः शौनको गर्ग एव च । वासुदेवो$निरुद्धश्च तथा शुक्रबृहस्पती ॥ 2 ॥ अष्टादशैते विख्याताः शिल्पशास्त्रोपदेशकाः ॥ Matsya P.

-स्मृतिकारिन् m. pl. the eighteen Smṛitikāras or law-givers of the Āryas; विष्णुः पराशरो दक्षः संवर्तव्यासहारिताः । शातातपो वसिष्ठश्च यमापस्तम्बगौतमाः । देवलः शङ्खलिखितौ भरद्वाजोशनो$त्रयः । शौनको याज्ञवल्क्यश्च दशाष्टौ स्मृतिकारिणः ॥

एकादशन् num. a. Eleven.

परिचतुर्दशन् a. Fully fourteen; more than fourteen; भृत्याः परिचतुर्दश Mb.3.1.11; so also परिदश; क्वचित् परिदशान् मासान् Rām.3.11.24.

(ashṭā́-) mfn. eighteen ṠBr. etc.;

mfn. eleven

( cát-), a pl. (loc. - ṡásu ṠBr. IX, 3, 2, 8; 14 RV. X, 114, 7 ṠBr. KātyṠr. ;)

n. N. of a Stotra.

n. N. of a Sāman. ĀrshBr.

dvā-daṡan

pl. (nom. acc. dvā́-daṡa, instr. dvādaṡábhis