ग्राम्यपशु

व्यपश्रि To request; भवतु पुत्र व्यपश्रयिष्ये तावदेनम् Madhyama Vyāyoga 1; कथमाचार्यो$पि व्यपश्रयिष्यते Pañcha- rātram 1.

m. the victim sacrificed at the Atirātra

Ā. to retire towards (acc.) ShaḍvBr.

m. a wild orﾠ forest animal (as a buffalo, monkey etc.) Mn. etc.

m. a domestic animal Pāṇ. 1-2, 73 ;

m. an animal fit for sacrifice BhP.

अनु ind. (Either used with nouns to form adverbial compounds, or as a prefix to verbs and verbal deriva- tives, or as a separable preposition with acc. and regarded as a कर्मप्रवचनीय).

1 After, behind, along after (पश्चात्); सर्वे नारदमनु उपविशन्ति V.5; प्रमदामनु संस्थितः शुचा नृपतिः सन् R.8.72; तं गच्छन्त्यनु ये विपत्तिषु सदा ते तत्प्रतिष्ठाशया Mu.1. 14; असौ कुमारस्तमजोनुजातः R.6.78; रत्या न साशङ्कमनुप्रयातः Ku.3.23; क्रमेण सुप्तामनु संविवेश सुप्तोत्थितां प्रातरनूदतिष्ठत् R.2. 24; अनुविष्णु = विष्णोः पश्चात् P.II.4.18. Sk.; तदनु कथयेर्मा- धवीयामवास्थाम् Māl.9.26 afterwards.

-2 Along, alongside, by the side of, lengthwise यस्यचायामः P.II.1.16 जलानि सा तीरनिखातयूपा वहत्ययोध्यामनु राजधानीम् R.13.61; सो$श्वमेधश- तेनेष्ट्वा यमुनामनु वीर्यवान् । त्रिशताश्वान् सरस्वत्यां गङ्गामनु चतुःशतान् Mb.; अनुगङ्गं वाराणसी = गङ्गामन्वायतम् (गङ्गादैर्घ्यसदृशदैर्घ्योपलक्षिता) situated alongside the Gaṅgā P.II.1.16 Sk.; आविर्भू- तप्रथममुकुलाः कन्दलीश्चानुकच्छम् Me.21; गिरिरिव अनुतटपुष्पितकर्णि- कारयष्टिः V.3.3 along the sides or slopes.

-3 After, in consequence of, being indicated by; जपमनु प्रावर्षत् P.II 3.8 Sk. (हेतुभूतजपोपलक्षितं वर्षणम्); so वृक्षमनु विद्योतते विद्युत्.

-4 With, along with (सहार्थे); connected with; नगीम- न्वसिता सेना P.I.4.85 Sk. (नद्या सह सम्बद्धा) उमास्तनोद्भेद- मनु प्रवृद्धः Ku.7.24. along with, contemporaneously; Śi. 8.56; दिवसो$नुमित्रमगमद्विलयम् 9.17.

-5 Inferior or subordi- nate to, (मित्रलाभमनु लाभसम्पदः Ki.13.52 inferior, lower in value or importance; अनु हरिं सुराः = हरेर्हीनाः हीने); P.I.4.86 Sk.

-6 In a particular relation or state (इत्थं- भूताख्याने प्रकारविशेषनिरूपणे); भक्तो विष्णुमनु Sk. (विष्णोरित्थं- भूतः, भक्तिविशेषयुक्तः) an ardent devotee of Viṣṇu; यस्त्वां द्वेष्टि स मां द्वेष्टि यस्त्वामनु स मामनु Rām. favourably inclined or devoted to.

-7 Having a part or share, participation; or one that claims a share of (भागे); भागो$स्यास्ति इति भागस्वामी; लक्ष्मीर्हरिमनु (हरेर्भागः) Sk., हरिस्वामिकभागवतीत्यर्थः.

-8 Repetition, in a distributive sense, mostly in comp. (वीप्सार्थे, विषयतायाम्); अनुदिवसम् day by day, every day; अनुक्षणम् every moment; ˚वेलम् every time, frequently; वृक्षम् वृक्षमनु सिञ्चति Sk. waters tree after tree, i. e. every tree (यावद्वृक्षव्यापकः सेकः).

-9 Towards, in the direction of, near, to, at (अनुर्यत्समया P.II.1.15); अनुवनमशनिर्गतः Sk.; ˚नदि Śi.7.24 near the river; प्रजिघाय कान्तमनु मुग्धतरः 9.55 to (प्रति); on or in, with the force of the locative; यदेतदस्यानुतटं विभाति 4.39,7.1; तस्माद्रच्छेरनुकनखलं शैलराजाव- तीर्णाम् (जह्नोः कन्याम्) Me.52.

-1 In orderly succession, according to; अनुक्रमम् in regular order; अनुज्येष्ठम् = ज्येष्ठ- स्यानुपूर्व्येण in order of seniority; ˚पूर्वम्; अनुरूपम् = रूपस्य योग्यम् Sk.

-11 Corresponding with, like, in imitation of; सर्वं मामनु ते प्रियाविरहजां त्वं तु व्यथां मानुभूः V.4.47; so अनुगर्ज् to roar after or in imitation of.

-12 Following, conformable to (अनुगत); तथैव सो$भूदन्वर्थो राजा प्रकृतिरञ्ज- नात् R.4.12. (अनुगतो$र्थो यस्य).

-13 With regard to, towards, in respect of; अर्घ्यदानमनु चोदितो वचः Śi.14,53; साधुर्देवदत्तो मातरमनु;

-14 On account of, by reason of (with abl.); समस्तो वत लोको$यं भजते कारणादनु । त्वं तु निष्कारणादेव प्रीयसे वरवर्णिनि ॥ Rām. As a separable adverb अनु is used only in the Vedas and means after, afterwards, later on, now, at this time, again, once more, then, and further. (The senses of अनु as given by G. M. are:-- अनु वेदाध्ययनानुष्ठानसामीप्यपश्चाद्भावानुबन्धनसाम्याभीमुखहीनविसर्गं- लक्षणेषु; e. g. वेदे अनुवाकः; अनुष्ठाने अनुतिष्ठति; सामीप्ये अनुमेघं वर्षति; पश्चाद्भावे तदनु; अनुबन्धने अनुशेते; साम्ये अनुकरोति; आभिमुख्ये मातरमनुधावति वत्सः; हीने अनुहरिं सुराः; विसर्गे अनुजानीते; लक्षणे अनुवनमशनिर्गतः.) The senses of अनु may be thus expressed in verse:-- आयामे$परभावे च (पश्चादर्थे) वीप्सायां सन्निधौ तथा । इत्थंभूते लक्षणे च भागसादृश्ययोरपि ॥ योग्य- तायां तथा हीने तृतीयार्थे ह्यनुक्रमे । अर्थेष्वेतेषु बहुशो ह्यनुशब्दः प्रयुज्यते ॥.

अपश्चिम a.

1 What is not followed by any other, having no other in the rear, last (used much in the same sense as पश्चिम; cf. उत्तम and अनुत्तम, उत्तर and अनुत्तर); अयमत्र ते जन्मन्यपश्चिमः पश्चिमावस्थाप्रार्थितो मकरन्द- बाहुपरिष्वङ्गः Māl.9; अयमपश्चिमस्ते रामस्य शिरसि पादपङ्कजस्पर्शः U.1. (v.1. for पश्चिम); प्रसीदतु महाराजो ममानेनापश्चिमेन प्रणयेन Ve.6; प्रणमापश्चिमस्य पितुः पादयोः Mu.7; तात अम्ब मे$पश्चिमः प्रणामः Nāg.5; हा कथमपश्चिममस्य वचनम् । Nāg.4; अपश्चिमं कुरु वचनम् Ve.141.

-2 Not last, first, foremost; श्रुतवतामपश्चिमः R.19.1. cf. also विपश्चितामपश्चिमः ।

-3 Extreme; अपश्चिमामिमां कष्टामापदं प्राप्तवत्यहम् Rām.

अपिनद्ध a. Closed, concealed; अश्नापिनद्धं मधु पर्यपश्यन् Rv.1.68.8.

अशन् m. Ved. A stone for slinging; a stone or cloud. अश्नापिनद्धं मधु पर्यपश्यन् Rv.1.68.8; दश प्राक् सानु वि तिरन्त्यश्नः Rv.1.27.15.

आरण्य a. (

-ण्या, -ण्यी f.) [अरण्ये भवः ण्] Wild, forest- born, relating to a forest (opp. ग्राम्य); ˚पशुः Ms.1.48. (आरण्यपशु is of 7 kinds:- सरीसृपो रुरुश्चैव महिषो वानरस्तथा । पृषतर्क्षौ मृगश्चैव पशुर्वै सप्तधा मतः ॥)

-ण्यः, -ण्यम् 1 A forest.

-2 A kind of corn growing without sowing seed.

-3 N. of certain signs of the zodiac (see ˚राशि below).

-4 Cow-dung (-ण्यः only).

-5 N. of a Parvan in the Mahābhārata.

-6 N. of a Kāṇḍa in the Rāmāyaṇa.

-Comp. -कुक्कुटः a wild cock.

-गानम् one of the four Gānas or psalm-books of the Sāmaveda.

-पर्वन् n. N. of the third book of the Mahābhārata, usually called Vana-Parvan.

-पशुः a wild beast.

-मुद्गा a kind of bean.

-राशिः (in the zodiac)

1 The signs Leo, Aries, and Taurus.

-2 The former half of Capricorn.

इषिर a. Ved. [इष्-गतौ-किरच्]

1 Juicy, succulent, refreshing, fresh.

-2 Powerful, strong, quick, active.

-3 Moving.

-रः Fire.

-रम् ind. Quickly. स्वधामिषिरां पर्यपश्यन् Rv.1.157.5.

चुञ्चु a. (At the end of certain comp.) Celebrated, famous, renowned, skilled in; तेन वित्तश्चुञ्चुप्चणपौ P.V. 2.26; अक्षर˚, चार˚ &c. रामो$पि मायाचणमस्त्रचुञ्चुः Bk.2.32.

-ञ्चुः The musk-rat or shrew.

-2 A mixed caste born of a Brāhmaṇa father and Vaideha female; मेदान्ध्रचुञ्चु- मद्गूनामारण्यपशुहिंसनम् Ms.1.48.

mfn. prepared orﾠ performed over-night RV. VII, 103, 7 ;

mf (ā)n. (fr. araṇya), being in orﾠ relating to a forest, forest-born, wild RV. AV. KātyṠr. MBh. etc.;

mfn. (Pāṇ. 4-2, 94) used orﾠ produced in a village TS. V AitBr. VII, 7, 1 Kauṡ. ;

mfn. relating to the Soma libation orﾠ to any sacrificial rite, fit for it etc. Br. ṠrS. ;