गौडकमृग

m. a wild horse L. (cf. gaura-khara.)

आसनम् [आस्-ल्युट्]

1 Sitting down.

-2 A seat, place, stool; Bg.11.42; स वासवेनासनसन्निकृष्टम् Ku.3.2; आसनं मुच् to leave one's seat, rise; R.3.11.

-3 A particular posture or mode of sitting; cf. पद्म˚, वीर˚, भद्र˚, वज्र˚ &c. cf. अनायासेन येन स्यादजस्रं ब्रह्मचिन्तनम् । आसनं तद् विजानीयाद् योगिनां सुखदायकम् ॥

-4 Sitting down or halting, stop- ping, encamping.

-5 Abiding, dwelling; Ms.2.246; 6.59.

-6 Any peculiar mode of sexual enjoyment (84 such āsanas are usually mentioned).

-7 Maintaining a post against an enemy (opp. यानम्), one of the six modes of foreign policy; which are:-- संधिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः Ak.; प्रतिबद्धशक्त्योः कालप्रतीक्षया तूष्णीमवस्थानमासनम्; परस्परस्य सामर्थ्यविघातादासनं स्मृतम् Agni P.; Ms.7.16,162,166; Y.1.347; Pt.3.

-8 The front part of an elephant's body, withers.

-9 Throwing (fr. अस् to throw).

-1 N. of two trees (असन and जीवक).

-11 Place where the elephant-rider sits, cf. मस्तकद्वितयं दन्तावासनं वंश एव च । षडेते प्रोन्नता यस्य स गजो राजवाहनः ॥ Mātanga L.2.1.

-12 Neutrality (as of a nation); Kau. A.7.1.

-13 A moving piece (draught) in the game of dice; प्राणग्लहो$यं समर इष्वक्षो वाहनासनः Bhāg.6.12.17.

-ना A seat, stool, stay.

-नी 1 Stay, abiding, sitting.

-2 A small seat or stool.

-3 A shop, stall.

-Comp. -बन्धधीर a. resolute to sit down, firm in one's seat; निषेदुषीमासनबन्धधीरः R.2.6.

-मचूडकम् Semen (मचूडकं विथावीति ख्यातम्); आसनमचूडकं शयनीय- प्रच्छदपटापवारितं भवति किं न वेति Māl.7. (v. l. आसनमयूरकम्).

एडकः 1 A ram; वर्धन्ते पक्षिसंघाश्च तथा पशुगवेडकम् Mb.3.142.37.

-2 A wild goat.

-3 A kind of medicinal plant.

-का A ewe.

कनकम् Gold; कनकवलयं स्रस्तं स्रस्तं मया प्रतिसार्यते Ś.3.12; Me.2,39,67.

-कः 1 The Palāś tree.

-2 The Dhattūra tree (several other plants as गुग्गुळ, चन्दन, चम्पक &c.)

-3 Mountain ebony.

-Comp. -अङ्गदम् a gold brace- let.

-अचलः, -अद्रिः, -गिरिः, -शैलः epithets of the mountain Sumeru; अधुना कुचौ ते स्पर्धेते किल कनकाचलेन सार्धम् Bv.2.9.

-अध्यक्षः the treasurer.

-आह्वः the धत्तूर tree. (

-ह्वम्) = नागकेशर.

-आलुका a golden jar or vase.

-आह्वयः the Dhattūra tree. (

-यम्) a flower.

-कदली A species of plantain; क्रीडाशैलः कनककदलीवेष्टनप्रेक्षणीयः Me.79.

-कारः A goldsmith.

-क्षारः borax.

-टङ्कः a golden hatchet.

-दण्डम्, -दण्डकम् (golden-sticked) the royal parasol.

-दण्डिका a golden sheath for a sword &c.; Mu.2.

-निकषः a streak of gold (rubbed on a touch-stone).

-पट्टम् Gold brocade cloth; पीतं कनक- पट्टाभं स्रस्तं तद्वसनं शुभम् Rām.5.15.45.

-पत्रम् an ear- ornament made of gold; जीवेति मङ्गलवचः परिहृत्य कोपात् कर्णे कृतं कनकपत्रमनालपन्त्या Ch. P.1.

-परागः gold-dust.

-पर्वतः The mountain Meru; Mb.12.

-पलः a kind of fish. (

-लम्) a weight of gold (equal to 16 Maṣakas or about 28 grains).

-प्रभ a. bright as gold. (

-भा) the महाज्योतिष्मती plant.

-प्रसवा the स्वर्णकेतकी plant.

-भङ्गः a piece of gold.

-रम्भा the स्वर्णकदली plant.

-रसः 1 a yellow orpiment.

-2 fluid gold.

-शक्तिः N. of Kārtti- keya.

-सूत्रम् a gold necklace; काक्या कनकसूत्रेण कृष्णसर्पो विनाशितः Pt.1.27.

-स्थली 'a land of gold', gold mine.

चिता 1 A funeral pile, pyre; कुरु संप्रति तावदाशु मे प्रणि- पाताञ्जलियाचितश्चिताम् Ku.4.35; चिताधिरोहणम् R.8.57; चिताभस्मन् Ku.5.69.

-2 A heap, assemblage, multitude

-Comp. -अग्निः the funeral fire.

-चूडकम् a pyre.

जल a. [जल् अच् डस्य लो वा]

1 Dull, cold, frigid = जड q. v.

-2 Stupid, idiotic.

-लम् 1 Water; तातस्य कूपो$- यमिति ब्रुवाणाः क्षारं जलं कापुरुषाः पिबन्ति । Pt.1.322.

-2 A kind of fragrant medicinal plant or perfume (ह्रीवेर).

-3 The embryo or uterus of a cow.

-5 The constellation called पूर्वाषाढा.

-Comp. -अञ्चलम् 1 a spring.

-2 a natural water-course.

-3 moss.

-अञ्जलिः 1 a handful of water.

-2 a libation of water presented to the manes of a deceased person; कुपुत्रमासाद्य कुतो जलाञ्जलिः Chāṇ 69; मानस्यापि जलाञ्जलिः सरभसं लोके न दत्तो यथा Amaru. 97 (where, जलाञ्जलिं दा means 'to leave or give up').

-अटनः a heron.

-अटनी a leech.

-अणुकम्, -अण्डकम् the fry of fish.

-अण्टकः a shark.

-अत्ययः autumn (शरद्); पृष्ठतो$नुप्रयातानि मेघानिव जलात्यये Rām.2.45.22.

-अधिदैवतः, -तम् an epithet of Varuṇa. (

-तम्) the constellation called पूर्वाषाढा.

-अधिपः an epithet of Varuṇa.

-अम्बिका a well.

-अर्कः the image of the sun reflected in water.

-अर्णवः 1 the rainy season.

-2 the ocean of sweet water.

-अर्थिन् a. thirsty.

-अवतारः a landing-place at a river-side.

-अष्ठीला a large square pond.

-असुका a leech.

-आकरः a spring, fountain, well.

-आकाङ्क्षः, -काङ्क्षः, -काङ्क्षिन् m. an elephant.

-आखुः an otter.

-आगमः rain; तपति प्रावृषि सुतरामभ्यर्ण- जलागमो दिवसः Ratn.3.1.

-आढ्य a. watery, marshy.

-आत्मिका a leech.

-आधारः a pond, lake, reservoir of water.

-आयुका a leech.

-आर्द्र a. wet. (

-र्द्रम्) wet garment or clothes. (

-र्द्रा) a fan wetted with water.

-आलोका a leech.

-आवर्तः eddy, whirl-pool.

- आशय a.

1 resting or lying in water.

-2 stupid, dull, apa- thetic.

(-यः) 1 a pond, lake, reservoir.

-2 a fish.

-3 the ocean.

-4 the fragrant root of a plant (उशीर).

-आश्रयः 1 a pond.

-2 water-house.

-आह्वयम् a lotus.

-इन्द्रः 1 an epithet of Varuṇa.

-2 N. of Mahādeva.

-3 the ocean; जलेन्द्रः पुंसि वरुणे जम्भले च महोदधौ Medinī.

-इन्धनः the submarine fire.

-इभः a water-elephant.

-ईशः, -ईश्वरः 1 an epithet of Varuṇa; भीमोद्भवां प्रति नले च जलेश्वरे च N.

-2 the ocean.

-उच्छ्वासः 1 a channel made for carrying off excess of water, drain, (cf. परीवाह).

-2 overflow of a river.

-उदरम् dropsy.

-उद्भव a. aquatic. (

-वा) benzoin.

-उरगा, -ओकस् m.,

-ओकसः a leech.

-कण्टकः a crocodile.

-कपिः the Gangetic por- poise.

-कपोतः a water-pigeon.

-कर a. making or pouring forth water. (

-रः) tax for water.

-करङ्कः 1 a shell.

-2 a cocoa-nut.

-3 a cloud.

-4 a wave.

-5 a lotus.

-कल्कः mud.

-कल्मषः the poison produced at the churning of the ocean; तस्यापि दर्शयामास स्ववीर्यं जलकल्मषः Bhāg.8. 7.44.

-काकः the diver-bird.

-कान्तः the wind.

-कान्तारः an epithet of Varuṇa.

-किराटः a shark.

-कुक्कुटः a water-fowl; जलकुक्कुटकोयष्टिदात्यूहकुलकूजितम् Bhāg.8.2.16. (

-टी) the black-headed gull.

-कुन्तलः, -कोशः moss.

-कूपी 1 a spring, well.

-2 a pond.

-3 a whirlpool; जलकूपी कूपगर्ते पुष्करिण्यां च योषिति Medinī.

-कूर्मः the porpoise.

-कृत् a. Causing rain; दिवसकृतः प्रतिसूर्यो जलकृत् (मेघः) Bṛi. S.

-केलिः, m. or f.,

-क्रीडा playing in water, splashing one another with water.

-केशः moss.

-क्रिया presenting libations of water to the manes of the deceased.

-गुल्मः 1 a turtle.

-2 a quadrangular tank.

-3 a whirlpool.

-चर a. (also जलेचर) aquatic.

(-रः) 1 an aquatic animal.

-2 a fish.

-3 any kind of water-fowl. ˚आजीवः, ˚जीवः a fisherman.

-चत्वरम् a square tank.

-चारिन् m.

1 an aquatic animal.

-2 a fish.

-ज a. born or produced in water.

(-जः) 1 an aquatic animal.

-2 a fish; स्वयमेव हतः पित्रा जलजेनात्मजो यथा Rām.2.61.22.

-3 sea-salt.

-4 a collective name for several signs of the zodiac.

-5 moss.

-6 the moon.

(-जः, जम्) 1 a shell.

-2 the conch-shell; अधरोष्ठे निवेश्य दघ्मौ जलजं कुमारः R.7. 63,1.6; इत्यादिश्य हृषीकेशः प्रध्माय जलजोत्तमम् Bhāg.8.4. 26.

-3 (-जः) The Kaustubha gem; जलजः कौस्तुभे मीने तत् क्लीबे शङ्खपद्मयोः । Nm.

(जः) -4 A kind of horse born in water; वाजिनो जलजाः केचिद् वह्निजातास्तथापरे । शालिहोत्र of भोज, Appendix II,12. (

-जम्) a lotus. ˚आजीवः a fisherman. ˚आसनः an epithet of Brahmā; वाचस्पतिरुवाचेदं प्राञ्जलिर्जलजासनम् Ku.2.3. ˚कुसुमम् the lotus. ˚द्रव्यम् a pearl, shell or any other thing produced from the sea.

-जन्तुः 1 a fish,

-2 any aquatic animal.

-जन्तुका a leech.

-जन्मन् a lotus.

-जिह्वः a crocodile.

-जीविन् m. a fisherman.

-डिम्बः a bivalve shell.

-तरङ्गः 1 a wave.

-2 a metal cup filled with water producing harmonic notes like a musical glass.

-ताडनम् (lit.) 'beating water'; (fig.) any useless occupation.

-तापिकः, -तापिन्, -तालः The Hilsa fish; L. D. B.

-त्रा an umbrella.

-त्रासः hydrophobia.

-दः 1 a cloud; जायन्ते विरला लोके जलदा इव सज्जनाः Pt.1.29.

-2 camphor. ˚अशनः the Śāla tree.

-आगमः the rainy season; सरस्तदा मानसं तु ववृधे जलदागमे Rām.7.12.26. ˚आभ a. black, dark. ˚कालः the rainy season. ˚क्षयः autumn.

-दर्दुरः a kind of musical instrument.

-देवः the constellation पूर्वाषाढा.

-देवता a naiad, water-nymph.

-द्रोणी a bucket.

-द्वारम् A gutter, a drain, Māna.31.99.

-धरः 1 a cloud.

-2 the ocean.

-धारा a stream of water.

-धिः 1 the ocean.

-2 a hundred billions.

-3 the number 'four'. ˚गा a river. ˚जः the moon. ˚जा Lakṣmī, the goddess of wealth. ˚रशना the earth.

-नकुलः an otter.

-नरः a merman.

-नाडी, -ली a water-course.

-निधिः 1 the ocean.

-2 the number 'four'.

-निर्गमः 1 a drain, water-course.

-2 a water-fall, descent of a spring &c. into a river below.

-नीलिः moss.

-पक्षिन् m. a water-fowl.

-पटलम् a cloud.

-पतिः 1 the ocean.

-2 an epithet of Varuṇa.

-पथः a sea voyage; R.17.81.

-पद्धतिः f. a gutter, drain.

-पात्रम् 'a water-pot', drinking-vessel.

-पारावतः a water-pigeon.

-पित्तम् fire.

-पुष्पम् an aquatic flower.

-पूरः 1 a flood of water.

-2 a full stream of water.

-पृष्ठजा moss.

-प्रदानम् presenting libations of water to the manes of the deceased.

-प्रपातः 1 a water-fall.

-2 rainy season; शरत्प्रतीक्षः क्षमतामिमं भवाञ्जलप्रपातं रिपुनिग्रहे धृतः Rām.4.27.47.

-प्रलयः destruction by water.

-प्रान्तः the bank of a river.

-प्रायम् a country abounding with water; जलप्रायमनूपं स्यात् Ak.

-प्रियः 1 the Chātaka bird.

-2 a fish. (

-या) an epithet of Dākṣāyaṇī.

-प्लवः an otter.

-प्लावनम् a deluge, an inundation.

-बन्धः, बन्धकः a dam, dike, rocks or stones impeding a current.

-बन्धुः a fish.

-बालकः, -वालकः the Vindhya mountain.

-बालिका lightning.

-बिडालः an otter.

-बिम्बः, -म्बम् a bubble.

-बिल्वः 1 a (quadrangular) pond, lake.

-2 a tortoise.

-3 a crab.

-भीतिः f. hydro- phobia.

-भू a. produced in water.

-भूः m.

1 a cloud.

-2 a place for holding water.

-3 a kind of camphor.

-भूषणः wind.

-भृत् m.

1 a cloud.

-2 a jar.

-3 cam- phor.

-मक्षिका a water-insect.

-मण़्डूकम् a kind of musical instrument; (= जलदर्दुर).

-मद्गुः a king-fisher.

-मसिः 1 a cloud.

-2 camphor.

-मार्गः a drain, canal.

-मार्जारः an otter.

-मुच् m.

1 a cloud; Me.69.

-2 a kind of camphor.

-मूर्तिः an epithet of Śiva.

-मूर्तिका hail.

-मोदम् a fragrant root (उशीर).

-यन्त्रम् 1 a machine for raising water (Mar. रहाट).

-2 a water- clock, clepsydra.

-3 a fountain. ˚गृहम्, ˚निकेतनम्, ˚मन्दिरम् a house erected in the midst of water (a summer- house) or one supplied with artificial fountains; क्वचिद् विचित्रं जलयन्त्रमन्दिरम् Ṛs.1.2.

-यात्रा a sea-voyage.

-यानम् a ship.

-रङ्कुः a kind of gallinule.

-रण्डः, रुण्डः 1 a whirlpool.

-2 a drop of water, drizzle, thin sprinkling.

-3 a snake.

-रसः sea-salt.

-राशिः the ocean.

-रुह्, -हम् a lotus.

-रूपः a crocodile.

-लता a wave, billow.

-वरण्टः a watery pustule.

-वाद्यम् a kind of musical instrument.

-वायसः a diver-bird.

-वासः residence in water. (

-सम्) = उशीर q. v.

-वाहः 1 a cloud; साद्रिजलधिजलवाहपथम् Ki.12.21.

-2 a water- bearer.

-3 a kind of camphor.

-वाहकः, -नः a water- carrier.

-वाहनी an aqueduct.

-विषुवम् the autumnal equinox.

-वृश्चिकः a prawn.

-वैकृतम् any change in the waters of rivers indicating a bad omen.

-व्यधः A kind of fish; L. D. B.

-व्यालः 1 a water-snake.

-2 a marine monster.

-शयः, -शयनः, -शायिन् m. an epithet of Viṣṇu;

-शय्या lying in water (a kind of religious rite); द्वादशं हि गतं वर्षं जलशय्यां समासतः Rām.7. 76.17.

-शर्करा A hailstone; तीव्रैर्मरुद्गणैर्नुन्ना ववृषुर्जलशर्कराः Bhāg.1.25.9.

-शुक्तिः f. a bivalve shell.

-शुचि a. bathed, washed.

-शूकम् moss.

-शूकरः a crocodile.

-शोषः drought.

-समुद्रः the ocean of fresh water.

-संपर्कः mixture or dilution with water.

-सर्पिणी a leech.

-सूचिः f.

1 the Gangetic porpoise.

-2 a kind of fish.

-3 a crow.

-4 a water-nut.

-5 a leech.

-स्थानम्, -स्थायः a pond, lake, reservoir; कदचित्तं जलस्थायं मत्स्य- बन्धाः समन्ततः Rām.12.137.5.

-स्रावः A kind of eye- disease.

-हम् a small water-house (rather summer- house) furnished with artificial fountains.

-हस्तिन् m. a water-elephant.

-हारिणी a drain.

-हासः 1 foam.

-2 cuttle-fish-bone considered as the foam of the sea.

पुष्पम् [पुष्प् विकाशे-अच्]

1 A flower, blossom; पत्रं पुष्पं फलं तोयं यो मे भक्त्या प्रयच्छति Bg.9.26.

-2 The menstrual discharge; as in पुष्पवती q. v.

-3 A topaz (पुष्पराग); Rām.2.94.6.

-4 A disease of the eyes (albugo).

-5 The car or vehicle of Kubera; see पुष्पक.

-6 Gallantry, politeness (in love language).

-7 Expanding, blooming, blossoming (said to be m. in this sense).

-Comp. -अग्रम् pistil.

-अञ्जनम् 1 calx of brass used as a collyrium.

-2 A white flower-like substance which appears when zinc is mixed with copper and heated for preparing brass.

-3 Zinc oxide (Mar. जस्तफूल).

-अञ्जलिः a handful of flowers.

-अनुगम् a powder promoting menstruation.

-अभिषेक = ˚स्नान q. v.

-अम्बु the honey of flowers.

-अम्बुजम् the sap of flowers.

-अवचयः col- lecting or gathering flowers.

-अवचायिन् = पुष्पाजीव q. v.

-अस्त्रः an epithet of the god of love.

- आकर a. rich or abounding in flowers; मासो नु पुष्पाकरः V.1.9.

-आगमः the spring.

-आजीवः a florist, garland-maker.

-आननः a kind of liquor.

-आपीडः a chaplet of flowers.

-आयुधः, -इषुः the god of love; पुष्पायुधं दुराधर्षम् Mb.1. 172.17; Mahimna 23.

-आसवम् honey.

-आसारः a shower of flowers; पुष्पासारैः स्नपयतु भवान् व्योमगङ्गाजलार्द्रैः Me.45.

-आस्तरकः, -आस्तरणम् the art of strewing flowers (one of the 64 Kalās).

-उद्गमः appearance of flowers.

-उद्यानम् a flower-garden.

-उपजीविन् m. a florist, gardener, garland-maker.

-करण्डकम् N. of the garden of Ujjayinī.

-करण्डिनी N. of the city, Ujjayinī.

-कालः 1 'flower-time', the spring.

-2 the time of the menses.

-कासीसम् green (or black) sulphate of iron.

-कीटः a large black bee.

-केतनः, -केतुः the god of love. (-n.)

1 calx of flowers.

-2 vitriol (used as a colly- rium).

-गण्डिका N. of a kind of farce (in which men act as women and women as men); S. D.

-गृहम् a flowerhouse, conservatory.

-घातकः the bamboo.

-चयः 1 gathering flowers

-2 a quantity of flowers.

-चापः the god of love.

-चामरः a kind of cane.

-जम् the juice of flowers.

-दः a tree.

-दन्तः 1 N. of an attend- ant of Śiva.

-2 N. of the author of the Mahimna- stotra.

-3 N. of the elephant presiding over the north- west; शुद्धाक्षमैन्द्रं भल्लाटं पुष्पदन्तं तथैव च Hariv.

-4 the sun and moon (dual).

-दामन् n. a garland of flowers.

-द्रवः 1 the sap or exudation of flowers.

-2 an infu- sion of flowers.

-द्रुमः a flowering tree.

-धः the off- spring of an outcast Brāhmaṇa; cf. व्रात्यात् तु जायते विप्रात् पापात्मा भूर्जकण्टकः । आवन्त्यवाटधानौ च पुष्पधः शैख एव च ॥ Ms.1.21.

-धनुस्, -धन्वन् m. the god of love; द्रुतमेत्य पुष्पधनुषो धनुषः Śi.9.41; शतमखमुपतस्थे प्राञ्जलिः पुष्पधन्वा Ku.2.64.

-धरः a. bearing flowers.

-धारणः an epithet of Viṣṇu.

-ध्वजः the god of love.

-निक्षः a bee.

-निर्यासः, -निर्यासकः the sap, nectar, or juice of flowers.

-नेत्रम् the tube of a flower.

-पत्रिन् m. the god of love.

-पथः, -पदवी the vulva.

-पुटः the calyx of a flower.

-2 (in music) a particular position in dancing.

-पुरम् N. of Pāṭaliputra; प्रासादवातायनसंश्रितानां नेत्रोत्सवं पुष्पपुराङ्गनानाम् R.6.24.

-प्रचयः, -प्रचायः the plucking or gathering of flowers.

-प्रचायिका gathering of flowers.

-प्रस्तारः a bed or couch of flowers.

-फलः the wood-apple tree.

-बटुकः a courtier, gallant; (v. l. for पुष्पनाटक),

-बलिः an offering of flowers.

-बाणः, -वाणः an epithet of the god of love.

-भद्रः a kind of pavilion with 62 columns.

-भवः the nectar or juice of flowers.

-मञ्जरिका a blue lotus.

-माला a garland of flowers.

-मासः 1 the month of Chaitra; मम त्वयं विना वासः पुष्पमासे सुदुःसहः Rām.4.1. 41.

-2 the spring; अजितभुवनस्तथा हि लेभे सिततुरगे विजयं न पुष्पमासः Ki.1.35.

-यमकम् a kind of Yamaka; cf. Bk.1.14.

-रजस् n. the pollen.

-रथः a carriage for travelling or for pleasure (but not for war); मुख्यः पुष्परथो युक्तः किं न गच्छति ते$ग्रतः Rām.2.26.15.

-रसः the nectar or juice of flowers. ˚आह्वयम् honey.

-रागः, -राजः a topaz.

-रेणुः pollen; वायुर्विधूनयति चम्पकपुष्पपेणून् Kavirahasya; R.1.38.

-पुष्परोचनः the Nāgakesara tree.

-लावः a flower-gatherer. (

-वी) a female flower- gatherer; Me.26.

-लिक्षः, -लिह् m. a bee.

-लिपिः A particular style of writing.

-वर्षः, -वर्षणम् a shower of flowers; सुरभि सुरविमुक्तं पुष्पवर्षं पपात R.12.12; पुष्पवर्षो महानभूत् Rām.

-वाटिका, -वाटी f. a flower-garden.

-वृक्षः a tree bearing flowers.

-वृष्टिः f. a shower of flowers; परस्परशरव्राताः पुष्पवृष्टिं न सेहिरे R.12.94.

-वेणी a garland of flowers.

-शकटिका, -शकटी a heavenly voice, voice from heaven. ˚निमित्तज्ञानम् Knowledge of the omens which result from heavenly voices (one of the 64 Kalās).

-शय्या a flowery bed, a couch of flowers.

-शरः, -शरासनः, -सायकः the god of love.

-समयः the spring.

-सारः, -स्वेदः the nectar or honey of flowers.

-सारा the holy basil.

-सिता a kind of sugar.

-स्नानम् a kind of inauguration.

-हासः 1 an epithet of Viṣṇu.

-2 the blooming of flowers.

-हासा a woman in her courses.

-हीना a woman past child-bearing.

पौगण्ड a. (

-डी f.) Boyish.

-ण्डम्, -पौगण्डकम् Boy- hood (from the 5th to the 16th year); भृत्योः पौगण्डके बाला दृष्ट्वोचुर्विस्मिता व्रजे Bhāg.1.12.37.

भाण्डम् [भाण्ड्-अच् भण्-ड स्वार्थे अण् वा Tv.]

1 A vessel, pot, utensil (plate, dish, can &c.); ब्रह्मा येन कुलालवन्नि- यमितो ब्रह्माण्डभाण्डोदरे Bh.2.95; नीलीभाण्डम् 'an indigo-vat'; so क्षीरभाण्डम् 'milk-pail'; सुरा,˚ मद्य˚ &c.

-2 A box, trunk, chest, case; क्षुरभाण्डम् Pt.1.

-3 Any tool or instrument, an implement.

-4 A musical instrument; वेणानां भाण्डवादनम् Ms.1.49.

-5 Goods, wares, merchandise, shop-keeper's stock; भाण्डपूर्णानि यानानि तार्यं दाप्यानि सारतः Ms.8.45; मथुरागामीनि भाण्डानि Pt.1.

-6 A bale of goods.

-7 (Fig.) Any valued possession, treasure; शान्तं वा रघुनन्दने तदुभयं तत्पुत्रभाण्डं हि मे U.4.24.

-8 The bed of a river.

-9 Trappings or harness of a horse; नानाङ्कचिह्नैर्नवहेमभाण्डैः Bu. Ch.2.4.

-1 Buffoonery, mimicry (from भण्ड).

-11 An ornament in general; नानाविकृतसंस्थानं वाजिभाण्डपरि- च्छदम् । गजग्रैवेयकक्ष्याश्च रथभाण्डांश्च संस्कृतान् ॥ Rām.6.75.1.

-12 Paraphernalia (उपकरणजातम्); आभिषेचनिकं भाण्डं कृत्वा Rām.2.19.31.

-13 Capital (मूलधन); सो$पि दृष्ट्वैव तं विप्रमायान्तं भाण्डजीवनः Mb.12.261.46.

-ण्डाः (m. pl.) Wares, merchandise.

-Comp. -अ(आ)गारः, -रम् 1 a store-house, store-room (lit. where household goods and utensils &c. are kept); भाण्डागाराण्यकृत विदुषां सा स्वयं भोगभाञ्जि Vikr.18.45.

-2 treasury; ज्ञान˚.

-3 a collection, store, magazine.

-आगारिकः 1 a storekeeper.

-2 a treasurer.

-गोपकः the keeper of vessels (in a temple); Buddh.

-पतिः a merchant.

-पुटः 1 a barber.

-2 a kind of contrivance for calcining metals.

-पुष्पः a sort of snake.

-प्रतिभाण्डकम् barter, computation of the exchange of goods.

-भरकः the contents of a vessel.

-मूल्यम् capital in the form of wares.

-वादनम् playing on a musical instrument.

-शाला a store-house, store.

मदः [मद्-अच्]

1 Intoxication, drunkenness, inebriety; मदेनास्पृश्ये Dk.; मदविकाराणां दर्शकः K.45; see comps. below.

-2 Madness, insanity.

-3 Ardent passion, wanton or lustful passion, lasciviousness, lust; इति मदमदनाभ्यां रागिणः स्पष्टरागान् Śi.1.91.

-4 Rut, ichor, or the juice that exudes from the temples of an elephant in rut; मदेन भाति कलभः प्रतापेन महीपतिः Chandr.5.45; so मदकलः, मदोन्मत्त; Me.2; R.2.7;12.12.

-5 Love, desire, ardour.

-6 Pride, arrogance, conceit; तं मोहाच्छ्रयते मदः स च मदाद्दास्येन निर्विद्यते Pt.1.24.

-7 Rapture, excessive delight.

-8 Spirituous liquor; पाययित्वा मदं सम्यक् Śukra. 4.1171.

-9 Honey.

-1 Musk.

-11 Semen virile.

-12 Soma.

-13 Any beautiful object.

-14 A river (नद)

-15 Beauty; नीलारविन्दमदभङ्गिमदैः कटाक्षैः Bv.3.4.

-16 N. of the 7th astrological mansion.

-दी 1 A drinking-cup.

-2 Any agricultural implement (such as a plough &c.).

-Comp. -अत्ययः, -आतङ्कः any distemper (such as head- ache) resulting from drunkenness.

-अन्ध a.

1 blinded by intoxication, dead drunk, drunk with passion; अधरमिव मदान्धा पातुमेषा प्रवृत्ता V.4.13; यदा किंचिज्ज्ञो$हं द्विप इव मदान्धः समभवम् Bh.2.7.

-2 blinded by pas- sion or pride, arrogant, infatuated.

-अपनयम् removal of intoxication.

-अम्बरः 1 an elephant in rut.

-2 N. of Airāvata, the elephant of Indra.

- अलस a. languid with passion or intoxication.

-अलसा N. of the dau- ghter of Viśvaketu, the lord of Gandharvas.

-अवस्था 1 a state of drunkenness.

-2 wantonness, lustfulness.

-3 rut, being in rut; अन्तर्मदावस्थ इव द्विपेन्द्रः R.2.7.

-आकुल a.

1 furious with rut.

-2 full of lust, overpower- ed by passion.

-आढ्य a. drunk, intoxicated. (

-ढ्यः) the palm tree.

-आम्नातः a kettle-drum carried on the back of an elephant.

-आलापिन् m. a cuckoo.

-आह्वः musk.

-उत्कट a.

1 intoxicated, excited by drink.

-2 furious with passion, lustful.

-3 arrogant, proud, haughty.

-4 ruttish, under the influence of rut; मदोत्कटे रेचितपुष्पवृक्षा गन्धद्विपे वन्य इव द्विरेफाः R.6.7; हस्तिनं कमल- नालतन्तुना बद्धुमिच्छति वने मदोत्कटम्.

(-टः) 1 an elephant in rut.

-2 a dove. (

-टा) spirituous liquor.

-उत्सवः, उद्भवः mango

-उदग्र, -उन्मत्त a.

1 drunk, intoxicated.

-2 fu- rious, drunk with passion. मदोदग्राः ककुद्मन्तः सरितां कूलमुद्रुजाः R.4.22.

-3 arrogant, proud, haughty; मदोन्मत्तस्य भूपस्य कुञ्जरस्य च गच्छतः उन्मार्गं वाच्यतां यान्ति महामात्राः समीपगाः Pt.1.161.

-उदग्रा f. A woman; L. D. B.

-उद्धत a.

1 drunk with passion; मदोद्धताः प्रत्यनिलं विचेरुः Ku.3.31; सत्पक्षा मधुरगिरः प्रसाधिताशा मदोद्धतारम्भाः Ve.1.6.

-2 infla- ted with pride.

-उल्लापिन् m. the cuckoo.

-ऊर्जित a. swollen with pride.

-कटः a eunuch.

-कर a. intoxica- ting, causing intoxication.

-करिन् m. an elephant in rut.

-कल a. speaking softly or inarticulately, speaking indistinctly; मदकलोदकलोलविहंगमाः R.9.37; मद- कलमदिराक्षीनीविमोक्षो हि मोक्षः Udb.

-2 uttering low sounds of love.

-3 drunk with passion; एतस्मिन् मदकलमल्लिकाक्षपक्ष... U.1.31; Māl.9.14.

-4 indistinct yet sweet; मदकलं कूजितं सारसानाम् Me.31.

-5 ruttish, furious, under the influence of rut; V.4.46.

-6 furious, mad. (

-लः) an elephant in rut;

-कोहलः a bull set at liberty (to roam at will).

-खेल a. stately or sportive through passion; मदखेलपदं कथं नु तस्याः V.4.16.

-गन्धा 1 an intoxicating drink.

-2 hemp.

-गमनः a buffalo.

-च्युत् a.

1 distilling rut (as an elephant).

-2 lustful, wanton, drunk.

-3 gladdening, exhilarating. (-m.) an epithet of Indra. (-m. dual) an epithet of the Aśvins.

-जलम्, -वारि n. rutting juice, ichor exuding from the temples of a ruttish elephant.

-ज्वरः fever of pride or passion; कतिपयपुरस्वाम्ये पुंसां क एष मदज्वरः Bh.3.23.

-द्रुः a cocoa-nut tree (Mar. माड).

-द्विपः a furious elephant, an elephant in rut.

-प्रयोगः, -प्रसेकः, -प्रस्रवणम्, -स्रावः, -स्रुतिः f. the exudation of ichor or rutting juice from the temple of an elephant.

-प्रसेकः the aphrodisiacal fluid (वीर्यच्युतिः); अन्यत्र मुञ्चन्ति मदप्रसेकम् Mk.4.16.

-भङ्गः humiliation of pride; Bv.3.4.

-भञ्जिनी Asparagus Racemosus (Mar. शतावरी).

-मत्ता N. of a metre.

-मुच् a. 'dropping down ichor', furious, intoxicated; सो$यं पुत्रस्तव मदमुचां वारणानां विजेता U.3.15.

-मोहित a.

1 stupefied by drunkenness; अकार्यमन्यत् कुर्याद् वा ब्राह्मणो मदमोहितः Ms.11.96.

-2 infatuated by pride.

-रक्त a. affected with passion.

-रागः 1 Cupid.

-2 a cock.

-3 a drunkard.

-लेखा 1 a line of rut, a line formed by the juice flowing from an elephant's temples.

-2 a kind of metre.

-विक्षिप्त a. in rut, furious.

-2 agitated by lust or passion.

-विह्वल a.

1 maddened by lust or pride.

-2 stupefied with intoxication.

-वीर्यम् 1 strength produced by passion.

-2 the heroism of love

-वृन्दः an elephant.

-शौण्डः, -शौण्डकम् nutmeg.

-सारः a cotton shrub.

-स्थलम्, -स्थानम् an ale-house, dram-shop, tavern.

रक्षा [रक्ष्-भावे अ टाप्]

1 Protection, preservation; guarding; मयि सृष्टिर्हि लोकानां रक्षा युष्मास्ववस्थिता Ku.2.28; Ś.2.15; R.2.4,8; Me.45.

-2 Care, security.

-3 A guard, watch.

-4 An amulet or mystical object used as a charm, any preservative; as in रक्षाकरण्ड q. v. below.

-4 A tutelary deity.

-5 Ashes.

-6 A piece of silk or thread fastened round the wrist on particular occasions, especially on the full-moon day of Śrāvaṇa, as an amulet or preservative; (रक्षी also in this sense).

-7 Lac.

-Comp. -अधिकृतः 1 one who is entrusted with protection or superintendence, a superintendent or governor; Ms.7.123;9.272.

-2 a magistrate.

-3 the chief police-officer.

-अपेक्षकः 1 a porter; doorkeeper.

-2 a guard of the women's apartments.

-3 a catamite.

-4 an actor.

-करण्डः, -करण्डकम् a preservative cas- ket, an amulet, a magical or charmed casket; अहो रक्षाकरण्डकमस्य मणिबन्धे न दृश्यते Ś.7.

-गृहम् a lying-in chamber; रक्षागृहगता दीपाः प्रत्यादिष्टा इवाभवन् R.1.68.

-पट्टोलिका a cluster of amulets.

-पत्रः a species of birch tree.

-परिघः a protective bar.

-पालः, -पुरुषः a watch- man, guard, police.

-प्रतिसरः an amulet; दत्तरक्षाप्रति- सरामन्वालम्भनशोभनाम् Mb.3.39.4.

-प्रदीपः a lamp kept burning as a sort of protection against evil spirits.

-भूषणम्, -मणिः, -रत्नम् an ornament of jewel worn as an amulet or preservative against evil spirits.

-मङ्गलम् a ceremony performed for protection (against evil spirits &c.).

-महौषधिः a sovereign preservative remedy.

-सूत्रम् a carrying-girth.

शुकः [शुक्-क]

1 A parrot; आत्मनो मुखदोषेण बध्यन्ते शुकसारिकाः Subhāṣ तुण्डैराताम्रकुटिलैः पक्षैर्हरितकोमलैः । त्रिवर्ण- राजिभिः कण्ठैरेते मञ्जुगिरः शुकाः ॥ Kāv.2.9.

-2 The Śirīṣa tree.

-3 N. of a son of Vyāsa. (He is said to have been born from the seed of Vyāsa. which fell at the sight of the heavenly nymph Ghṛitāchī while roaming over the earth in the form of a female parrot. Śuka was a born philosopher, and by his moral eloquence success- fully resisted all the attempts of the nymph Rambhā to win him over to the path of love. He is said to have narrated the Bhāgavata Purāṇa to king Parīkṣit. His name has become proverbial for the most rigid observer of continence.]

-कम् 1 Cloth, clothes.

-2 A helmet.

-3 A turban.

-4 The end or hem of a garment.

-Comp. -अदनः the pomegranate tree.

-कूटः a garland fixed over two pillars.

-तरुः, -द्रुमः the Śirīṣa tree.

-तुण्डः a particular position of hands.

-तुण्डकम् a kind of cinnabar.

-देवः N. of Śuka.

-नास a. having an aquiline nose.

(-सः) 1 N. of the minister of Tārāpīḍa.

-2 a particular ornament on a house.

-3 N. of several plants.

-नासिका an aquiline nose.

-पुच्छः sulphur.

-पुष्पः, -प्रियः the Śirīṣa tree. (

-या) the rose-apple.

-वल्लभः the pomegranate.

-वाहः an epithet of Cupid.

-सप्ततिः N. of 7 stories related by a parrot.

सुवर्ण a. [शोभनो वर्णो$स्य]

1 Of good or beautiful colour, brilliant in hue, bright, yellow, golden.

-2 Of a good tribe or caste.

-3 Of good fame, glorious, celebrated.

-र्णः 1 A good colour.

-2 A good tribe or caste.

-3 A sort of sacrifice.

-4 An epithet of Śiva.

-5 The thorn-apple.

-र्णा 1 One of the seven tongues of fire.

-2 Black aloe-wood.

-3 Turmeric.

-4 Colocynth.

-र्णम् 1 Gold.

-2 A golden coin (-m. also); नन्वहं दशसुवर्णान् प्रयच्छामि Mk.2.

-3 A weight of gold equal to 16 Māṣas or about 175 grains Troy (m. also).

-4 Money, wealth, riches.

-5 A sort of yellow sandal- wood.

-6 A kind of red chalk.

-7 N. of a tree (नागकेशर).

-Comp. -अक्षः N. of Śiva.

-आख्यः 1 N. of a tree (नागकेशर).

-2 the thorn-apple.

-अभिषेकः sprinkling the bride and bridegroom with water into which a piece of gold has been dropped.

-कदली a variety of plantain.

-कर्तृ, -कार, -कृत् m. a goldsmith.

-गणितम् a particular method of calculation in arithmetic.

-गैरिकम् a kind of red-chalk.

-चौरिका gold-stealing.

-जीविकः N. of a tribe; (गान्धिकः शाङ्खिकश्चैव कांस्यको मणिकारकः । सुवर्णजीविकश्चैव पञ्चैते वणिजः स्मृताः ॥).

-धेनुः a golden offering in the shape of a cow.

-पालिका a kind of vessel made of gold.

-पुष्पः the globe-amaranth.

-पुष्पित a. abounding in gold; e. g. सुवर्णपुष्पितां पृथ्वीं विचिन्वन्ति त्रयो जनाः । शूरश्च कृतविद्यश्च यश्च जानाति सेवितुम् ॥ Pt.1.45.

-पृष्ठ a. coated with gold, gilded.

-बिन्दुः 1 N. of Viṣṇu.

-2 a form of Śiva.

-भाण्डम्, -भाण्डकम् a jewel-box.

-माक्षिकम् a kind of mineral substance.

-यूथी yellow jasmine.

-रूप्यक a. abounding in gold and silver.

-रेतस् m. an epithet of Śiva.

-रोमन् m. a ram.

-वणिज् m. N. of a mixed caste.

-वर्णः N. of Viṣṇu.

-वर्णा turmeric.

-सानुः the Meru mountain having golden peaks; सुवर्णसानुप्रतिमान् प्रासादानुच्चतोरणान् Śiva B.1.55.

-सिद्धः an adept who has acquired gold by magical means.

-स्तेयम् stealing of gold (one of the five Mahāpātakas q. v.); अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि सुवर्ण- स्तेयनिष्कृतिम् Ms.11.98.

m. pl. N. of a people living to the east of Madhya-deṡa VarBṛS. XIV, 7. ;