Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

क्षयनाशिनी

  • 1 अक्षयनीवी


    a-kshaya-nīvī
    f. a permanent endowment, Buddhist Inscr.

    Sanskrit-English dictionary > अक्षयनीवी

  • 2 अवक्षयन


    ava-kshayana
    seeﾠ aṅgārâ̱vaksháyaṇa

    Sanskrit-English dictionary > अवक्षयन

  • 3 क्षयनाशिनी


    kshaya-nāṡinī
    f. removing consumption, Celtis orientalis (= jīvanti) L.

    Sanskrit-English dictionary > क्षयनाशिनी

  • 4 वर्षयन्ती


    varsháyantī
    f. (fr. Caus. of vṛish) causing to rain;

    N. of one of the 7 Kṛittikas TS.

    Sanskrit-English dictionary > वर्षयन्ती

  • 5 विषयनिरति


    vishaya-nirati
    f. attachment to sensual objects A.

    Sanskrit-English dictionary > विषयनिरति

  • 6 विषयनिह्नुति


    vishaya-nihnuti
    f. negation with regard to an object (not as to one's self) Kāvyâd. II, 306.

    Sanskrit-English dictionary > विषयनिह्नुति

  • 7 विषय


    vishaya
    m. (ifc. f. ā;

    prob. either fr. 1. vish, « to act», orﾠ fr. vi + si, « to extend» cf. Pāṇ. 8-3, 70 Sch.)
    sphere (of influence orﾠ activity), dominion, kingdom, territory, region, district, country, abode (pl. = lands, possessions) Mn. MBh. etc.;
    scope, compass, horizon, range, reach (of eyes, ears, mind etc.) ṠāṇkhṠr. MBh. etc.;
    period orﾠ duration (of life) Pañcat. ;
    special sphere orﾠ department, peculiar province orﾠ tield of action, peculiar element, concern (ifc. = « concerned with, belonging to, intently engaged on» ;
    vishaye, with gen. orﾠ ifc. = « in the sphere of, with regard orﾠ reference to» ;
    atravishaye, « with regard to this object») MBh. Kāv. etc.;
    space orﾠ room (sometimes = fitness) for (gen.) Kāv. Pañcat. ;
    an object of sense (these are five in number, the five indriya, orﾠ organs of sense having each their proper vishaya orﾠ object, viz.
    1. ṡabda, « sound», for the ear cf. ṡruti-vishaya;
    2. sparṡa, « tangibility», for the skin;
    3. rūpa, « form» orﾠ « colour», for the eye;
    4. rasa, « savour», for the tongue;
    5. gandha, « odour» for the nose:
    andﾠ these five Vishayas are sometimes called the Guṇas orﾠ « properties» of the five elements, ether, air, fire, water, earth, respectively;
    cf. ṡruti-vishaya-guṇa) Yājñ. Ṡaṃk. Sarvad. IW. 83 ;
    a symbolical N. of the number « five» VarBṛS. ;
    anything perceptible by the senses, any object of affection orﾠ concern orﾠ attention, any special worldly object orﾠ aim orﾠ matter orﾠ business, (pl.) sensual enjoyments, sensuality KaṭhUp. Mn. MBh. etc.;
    any subject orﾠ topic, subject-matter MBh. Kāv. etc.;
    an object (as opp. to « a subject») Sarvad. ;
    a fit orﾠ suitable object (« for» dat. gen., orﾠ comp.) MBh. Kāv. etc.;
    (in phil.) the subject of an argument, category, general head (one of the 5 members of an Adhikaraṇa <q.v.>, the other 4 being viṡaya orﾠ saṉṡaya, pūrva-paksha, uttara-paksha orﾠ siddhâ̱nta, andﾠ saṉgati orﾠ nirṇaya) Sarvad. ;
    un-organic matter IW. 73 ;
    (in gram.) limited orﾠ restricted sphere (e.g.. chandasivishaye, « only in the Veda») Kāṡ. (ifc. = restricted orﾠ exclusively belonging to);
    (in rhet.) the subject of a comparison (e.g.. in the comp. « lotus-eye» the second member is the vishaya, andﾠ the first the vishayin) Kuval. Pratāp. ;
    a country with more than 100 villages L. ;
    a refuge, asylum W. ;
    a religious obligation orﾠ observance ib. ;
    a lover, husband ib. ;
    semen virile ib. ;
    - विषयकर्मन्
    - विषयकाम
    - विषयग्राम
    - विषयचन्द्रिका
    - विषयज्ञ
    - विषयज्ञान
    - विषयता
    - विषयत्व
    - विषयनिरति
    - विषयनिह्नुति
    - विषयपति
    - विषयपथक
    - विषयपराङ्मुख
    - विषयप्रत्यभिज्ञान
    - विषयप्रवण
    - विषयप्रसङ्ग
    - विषयलोलुप
    - विषयलौकिकप्रत्यक्षकार्यकारणभावरहस्य
    - विषयवत्
    - विषयवर्तिन्
    - विषयवाक्यदीपिका
    - विषयवाक्यसंग्रह
    - विषयवाद
    - विषयवासिन्
    - विषयविचार
    - विषयविषयिन्
    - विषयसङ्ग
    - विषयसप्तमी
    - विषयसुख
    - विषयस्नेह
    - विषयस्पृहा

    Sanskrit-English dictionary > विषय

  • 8 अनुनादिन् _anunādin

    अनुनादिन् a. Echoing, sounding, resonant. तस्या- स्फोटितशब्देन महता चानुनादिना । पेतुर्विहङ्गा गगनादुच्चैश्चेदमघोषयन् ॥ Rām.5.42.32.

    Sanskrit-English dictionary > अनुनादिन् _anunādin

  • 9 अनुपा _anupā

    1
    अनुपा 2 P.
    1 To drink after (a person or thing), drink along with; (मधु पीत्वा)... अनुपास्यसि बाष्पदूषितं जलाञ्जलिम् R.8.68; कल्माषान्भक्षयन्मधु चानुपिवेत् Suśr.; (चूर्णं) लीढ्वानुपीत्वा च पयो$ग्निशक्त्या कामं निकामं पुरुषो निषेवेत् । Bṛ. S.76.6.
    -2 To follow in drinking.
    -3 (2 P.) = अनुपाल् q. v.
    2
    अनुपा 2 P.
    -पाल् 1 P.
    1 To guard, watch over, protect, defend; बालदायादिकं रिक्थं तावद्राजानुपालयेत् Ms.8. 27 keep in custody.
    -2 To conform to, obey, observe; दशरथवचनमनुपालयन् K.21; सत्ये$नुपालयेत्सत्यम् H.4.23; so प्रतिज्ञाम्, धर्मम्, मार्गम् &c.; keep, preserve; अनुपालयतां प्रभुशक्तिम् Ki.2.1 watching.

    Sanskrit-English dictionary > अनुपा _anupā

  • 10 अपकृष् _apakṛṣ

    अपकृष् 1 P., 6 U.
    1 (a) To draw back or away, draw off or aside, drag down, drag away, take or carry off, take or draw out, extract; आनायिभिस्ता- मपकृष्टनक्राम् R.16.55 drawn out; दन्ताग्रभिन्नमपकृष्य निरीक्षते च Rs.4.13 pulling off or back. (b) To take or carry away, remove; धैर्यं शोको$पकर्षति Rām.; किं त्वनुष्ठाननित्यत्वं स्वातन्त्र्यमपकर्षति U.1.8, Mv.4.33 prevents or interferes with freedom of action; क्षात्रं तेजो$पकर्षति Mv.1.32 destroys, robs one of.
    -2 To diminish, decrease, omit; अपकर्षेदेवं यावत्पञ्चदश Suśr.
    -3 To bend (as a bow); धनुःश्रेष्ठमपकृष्य Mb.
    -4 To lower or debase, dishonour, detract from, lessen the value of, disparage; पीडयन् भृत्यवर्गं हि आत्मानमपकर्षति Mb.
    -5. To bring or draw backwards; anticipate (as a word in a sentence) what occurs later on; अग्रिमसूत्रस्थं सर्वत्रग्रहणमिहापकृष्यते P. IV.1.17 Com. - Caus To remove, take away, lessen, diminish, detract from; काव्यस्यात्मभूतं रसमपकर्षयन्तः काव्य- स्यापकर्षकाः (दोषाः) उच्यन्ते S. D.1.

    Sanskrit-English dictionary > अपकृष् _apakṛṣ

  • 11 अमोक्षयत् _amōkṣayat

    अमोक्षयत् a. Not liberating; शक्तो$प्यमोक्षयन्स्वामी Y.2.3.

    Sanskrit-English dictionary > अमोक्षयत् _amōkṣayat

  • 12 अवेनत् _avēnat

    अवेनत् a. Ved.
    1 Unconscious.
    -2 Not having any wish or desire; अवेनन्तं तुषयन्ती बिभर्ति Rv.1.27.16.

    Sanskrit-English dictionary > अवेनत् _avēnat

  • 13 आकृष् _ākṛṣ

    आकृष् 1. P., 6 U. To draw towards, draw, drag, pull, attract (fig. also); केशेष्वाकृष्य चुम्बति H.1.19; दूरममुना सारङ्गेण वयमाकृष्टाः Ś.1; (मनः) शम्भोर्यतध्वमाक्रष्टुमयस्कान्तेन लोहवत् Ku.2.59; अनाकृष्टस्य विषयैः R.1.23 not attracted or seduced; लोभाकृष्टः H.1; Sānti.3.5,4.16; पादाकृष्टव्रतति Ś.1.32, Amaru 1.8.
    -2 To draw, or bend (as a bow); (अमुना) यदधर्पधाम्नि धनुराचकृषे Śi.9.4; Ś.3.5. (v. l.)
    -3 To draw or take out; हस्तात्कटकमाकृष्य Mk.2; U.1.
    -4 To extract, borrow (from another source); पञ्चतन्त्रात्त- थान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते H. Pr.9.
    -5 To draw or carry along; to waft or be charged with; आकर्षद्भिः पद्मकिञ्जल्कगन्धान् U.3.2.
    -6 To deprive, take away by force, snatch; आकर्क्ष्यामि यशः Bk.16.3.
    -7 To sup- ply a word or words from another rule or sentence. -Caus. To draw near to oneself, pull together; वस्त्रमाकर्षयन्ती Rs.5.11. (v. l.).

    Sanskrit-English dictionary > आकृष् _ākṛṣ

  • 14 आत्मन् _ātman

    आत्मन् m. [अत्-मनिण् Uṇ 4.152 said to be from अन् to breathe also] 'आत्मा यत्नो धृतिर्बुद्धिः स्वभावो ब्रह्मवर्ष्म च' इत्यमरः
    1 The soul, the individual soul, the breath, the principle of life and sensation; किमात्मना यो न जितेन्द्रियो भवेत् H.1; आत्मानं रथिनं विद्धि शरीरं रथमेव तु Kaṭh.3.3. (In आत्मा नदी संयमपुण्यतीर्था H.4.87 आत्मन् is compared to a river).
    -2 Self, oneself; in this sense mostly used reflexively for all three persons and in the singular number, masculine gender, whatever be the gender or number of the noun to which it refers; अनया चिन्तयात्मापि मे न प्रतिभाति Ratn.1; आश्रमदर्श- नेन आत्मानं पुनीमहे Ś.1; गुप्तं ददृशुरात्मानं सर्वाः स्वप्नेषु वामनैः R.1.6,4.35,14.57; Ku.6.2; देवी... प्राप्तप्रसवमात्मानं गङ्गादेव्यां विमुञ्चति U.7.2; गोपायन्ति कुलस्त्रिय आत्मानमात्मना Mb.; K.17; sometimes used in pl. also; आत्मनः स्तुवन्ति Śi.17.19; Māl.8.
    -3 Supreme deity and soul of the universe, Supreme Soul, Brahman; तस्माद्वा एतस्मादात्मन आकाशः संभूतः T. Up.2.1.1; Ms.1.15,12.24.
    -4 Essence, nature; काव्यस्यात्मा ध्वनिः S. D., see आत्मक below.
    -5 Character, peculiarity; आत्मा यक्ष्मस्य नश्यति Rv.1. 97.11.
    -6 The natural temperament or disposition; Bhāg.11.22.2.
    -7 The person or whole body (con- sidered as one and opposed to the separate members of it); स्थितः सर्वोन्नतेनोर्वीं क्रान्त्वा मेरुरिवात्मना R.1.14; योस्या- त्मनः कारयिता Ms.12.12; Ki.9.66.
    -8 Mind, intellect; मन्दात्मन्, नष्टात्मन्, महात्मन् &c. अथ रामः प्रसन्नात्मा श्रुत्वा वायु- सुतस्य ह Rām.6.18.1.
    -9 The understanding; cf. आत्म- संपन्न, आत्मवत् &c.
    -1 Thinking faculty, the faculty of thought and reason.
    -11 Spirit, vitality, courage; त्यक्त्वा$$त्मानमथाब्रवीत् Mb.12.18.6.
    -12 Form, image; आत्मानमाधाय Ku.3.24 assuming his own form; 2.61; संरोपिते$प्यात्मनि Ś.6.24 myself being implanted in her.
    -13 A son; 'आत्मा वै पुत्रनामासि' इति श्रुतेः । तस्यात्मा शितिकण्ठस्य Śi.2.61.
    -14 Care, efforts, pain.
    -15 The sun.
    -16 Fire.
    -17 Wind, air.
    -18 Mental quality; बाहुश्रुत्यं तपस्त्यागः श्रद्धा यज्ञक्रिया क्षमा । भावशुद्धिर्दया सत्यं संयमश्चात्मसंपदः ॥ Mb.12.167.5. आत्मन् is used as the last member of comp. in the sense of 'made or consisting of'; see आत्मक. The form त्मन् is also found to be used; कृतार्थं मन्यते त्मानं Mb. [cf. Gr. atmos, aitmen]
    -Comp. -अधीन a.
    1 dependent on oneself, independent.
    -2 sentient, existing.
    (-नः) 1 a son.
    -2 a wife's brother.
    -3 the jester or विदूषक (in dramatic literature).
    -अनुरूप a. worthy of oneself; तस्यामात्मानुरूपायामात्मजन्मसमुत्सुकः Ku. 1.18; R.1.33.
    -अनुगमनम् peronal attendance; शश्वदा- त्मानुगमनेन गाम् R.1.88.
    -अपहारः concealing oneself; कथं वा आत्मापहारं करोमि Ś.1.
    -अपहारकः one who pre- tends to belong to a higher class than his own, an impostor, a pretender; यो$न्यथा सन्तमात्मानमन्यथा सत्सु भाषते । स पापकृत्तमो लोके स्तेन आत्मापहारकः ॥ Ms.4.255.
    -आदिष्ट a. self-counselled. (
    -ष्टः) a treaty dictated by the party wishing it himself; स्वसैन्येन तु संघानमात्मादिष्ट उदाहृतः H.4.121.
    -आनन्द a. Rejoicing in the soul or Supreme Spirit; आत्ममिथुनः आत्मानन्दः Ch. Up.7.25.2.
    -आराम a.
    1 striving to get knowledge; (as an ascetic or योगिन्), seeking spiritual knowledge; आत्मारामा विहितरतयो निर्विकल्पे समाधौ Ve.1.23.
    -2 selfpleased, delighted in self; आत्मारामः फलाशी. see आत्मानन्द Bh.3.93; cf. Bg.5.24.
    -आशिन् m. a fish supposed to feed on its young, or on the weakest of its species; cf. मत्स्या इव जना नित्यं भक्षयन्ति परस्परम् Rām.
    -आश्रय a.
    1 dependent on oneself or on his own mind.
    -2 About or relating to oneself; कौलीनमात्माश्रयमाचचक्षे R.14.36.
    (-यः) 1 self dependence.
    -2 innate idea, abstract knowledge independent of the thing to be known.
    -ईश्वर a. Self-possessed, master of self; आत्मेश्वराणां न हि जातु विघ्नाः समाधिभेदप्रभवो भवन्ति Ku.3.4.
    -उदयः self-exaltation or elevation; आत्मोदयः परज्यानिर्द्वयं नीतिरितीयति Śi.2.3
    -उद्भव a. born or produced from oneself.
    (-वः) 1 a son; आत्मोद्भवे वर्णचतुष्टयस्य R.18.12.
    -2 Cupid.
    -3 sorrow, pain.
    (-वा) 1 daughter.
    -2 intellect.
    -3 N. of a plant (माषपर्णी; Mar. रानउडीद).
    -उपजीविन् m.
    1 one who lives by his own labour; Ms.7.138.
    -2 a day-labourer.
    -3 one who lives by his wife (Kull. on Ms.8.362).
    -4 an actor, public performer.
    -उपनिषद् f. N. of an उपनिषद् which treats of the Supreme Spirit.
    - उपम a. like oneself. (
    -मः) a son.
    -औपम्यम् Likeness to self. आत्मौपम्येन सर्वत्र Bg.6.32.
    -कर्मन् One's own duty; आत्मौपकर्मक्षमं देहं क्षात्रो धर्म इवाश्रितः R.
    -काम a.
    1 loving oneself, possessed of self-conceit, proud; आत्मकामा सदा चण्डी Rām.2.7.1.
    -2 loving Brahman or the Supreme Spirit only; भगवन् वयमात्मकामाः Maitr. Up.7.1.
    -कार्यम् one's own business, private affair.
    -कृत a.
    1 self-executed, done by oneself; पौरा ह्यात्मकृताद्दुःखाद्विप्रमोच्या नृपात्मजैः Rām.2.46.23.
    -2 done against one's own self; Vāj.8.13.
    -गत a. produced in one's mind; ˚तो मनोरथः Ś.1. (
    -तम्) ind. aside (to oneself) being considered to be spoken privately (opp. प्रकाशम् aloud); frequently used as a stage-direction in dramas; it is the same as स्वगतम् which is thus defined; अश्राव्यं खलु यद्वस्तु तदिह स्वगतं मतम् S. D.6.
    -गतिः f.
    1 course of the soul's existence.
    -2 one's own course; Bhāg.5.17.3. ˚गत्या by one's own act.
    -गुप्ता The plant Mucuna Pruritus Hook (Mar. कुयली).
    -गुप्तिः f. a cave, the hiding place of an animal, lair.
    -ग्राहिन् a. selfish, greedy.
    -घातः 1 suicide.
    -2 heresy.
    -घातकः, -घातिन् 1 a suicide, a self-destroyer; K.174; व्यापादयेद् वृथात्मानं स्वयं यो$गन्युदका- दिभिः । अवैधेनैव मार्गेण आत्मघाती स उच्यते ॥
    -2 a heretic.
    -घोषः 1 a cock (calling out to himself).
    -2 a crow.
    -3 One who flatters himself. cf. आत्मघोषो वायसे स्यादात्म- स्तुतिपरे$पि च Nm.
    -जः, -जन्मन् m.
    -जातः, -प्रभवः, -संभवः, -समुद्भवः 1 a son; यः स वासवनिर्जेता रावणस्यात्म- संभवः Rām.6.86.33; हतान्निहन्मेह नरर्षभेण वयं सुरेशात्मसमु- द्भवेन Mb.7.118.2; तमात्मजन्मानमजं चकार R.5.36; तस्यामात्मानुरूपायामात्मजन्मसमुत्सुकः R.1.33; Māl.1; Ku.6.28.
    -2 Cupid; ममायमात्मप्रभवो भूयस्त्वमुपयास्यति Rām.4.1.34.
    -3 a descendant; मृगयां वि<?>रन्काश्चिद्विजने जनकात्मजः Mb.12.39.1.
    -जा 1 a daughter; वन्द्यं युगं चरणयोर्जनकात्मजायाः R.13.78; cf. नगात्मजा &c.
    -2 the reasoning faculty, understanding.
    -जयः 1 one's own victory.
    -2 victory over oneself, self-denial or abnega- tion.
    -ज्योतिस् n. The light of the soul or Supreme Spirit (चैतन्य); कौस्तुभव्यपदेशेन स्वात्मज्योतिर्बिभर्त्यजः Bhāg. 12.11.1.
    -ज्ञः, -विद् m. a sage, one who knows himself; तस्मादात्मज्ञं ह्यर्चयेद्भूतिकामः Muṇḍ.3.1.1.
    -ज्ञानम् 1 self-knowledge.
    -2 spiritual knowledge, knowledge of the soul or the Supreme Spirit; सर्वेषामपि चैतेषामात्मज्ञानं परं स्मृतम् Ms.12.85,92.
    -3 true wisdom.
    -तत्त्वम् 1 the true nature of the soul or the supreme spirit; यदात्म- तत्त्वेन तु ब्रह्मतत्त्वं प्रपश्येत Śvet.2.15.
    -2 the highest thing. ˚ज्ञः a sage versed in the Vedānta doctrines.
    -तृप्त a. Self-satisfied; आत्मतृप्तश्च मानवः Bg.3.17.
    -तुष्टि a. self-satisfied. (
    -ष्टिः f.) self-satisfaction.
    -त्यागः 1 self-sacrifice.
    -2 suicide.
    -त्यागिन् m. a.
    1 suicide; आत्मत्यागिन्यो नाशौचोदकभाजनाः Y.3.6.
    -2 a heretic, an unbeliever.
    -त्राणम् 1 self-preservation.
    -2 a body-guard; Rām.5.
    -दर्शः a mirror; प्रसादमात्मीयमिवात्म- दर्शः R.7.68.
    -दर्शनम् 1 seeing oneself.
    -2 spiritual knowledge, true wisdom; सर्वभूतात्मदर्शनम् Y.3.157; cf. Ms.12.91. see आत्मयाजिन.
    -दा a. Ved. granting one's existence or life; य आत्मदा बलदा यस्य विश्व Rv.1.121.2.
    -दानम् self-sacrifice, resigning oneself.
    -दूषि a. Ved. corrupting the soul; self-destroying; Av.16.1.3.
    -देवता a tutelary deity.
    -द्रोहिन् a.
    1 self-tormenting, fretful.
    -2 suicide.
    -नित्य a. being constantly in the heart, greatly endeared to oneself.
    -निन्दा self-reproach.
    -निवेदनम् offering oneself (as a living sacrifice to the deity).
    -निष्ठ a. one who constantly seeks for spiritual knowledge.
    -पराजित a. one who has lost himself (Ved.) Av.5.18.2.
    -पुराणम् N. of a work elucidating the Upaniṣads (consisting of 18 chapters).
    -प्रत्ययिक a. knowing from one's experience; आत्मप्रत्ययिकं शास्त्रमिदम् Mb.12.246.13.
    -प्रबोधः 1 cognition of the soul; self-consciousness.
    -2 title of an उपनिषद्.
    -प्रभ a. self-illuminated.
    -प्रवादः 1 conversation about the Supreme Spirit.
    -2 N. of the seventh of the fourteen Pūrvas of the Jainas.
    -प्रशंसा self-praise.
    -बन्धुः, -बान्धवः 1 one's own kinsman; आत्ममातुः स्वसुः पुत्रा आत्मपितुः स्वसुः सुताः । आत्ममातुलपुत्राश्च विज्ञेया ह्यात्मबान्धवाः Śabdak. i. e. mother's sister's son, father's sister's son, and mother's brother's son.
    -2 the soul, the self.
    -बोधः 1 spiritual knowledge.
    -2 knowledge of self.
    -3 N. of a work of Śaṅkarāchārya.
    -भावः 1 existence of the soul; संयोग एषां न तु आत्मभावात् Śvet.1.2.
    -2 the self proper, peculiar nature.
    -3 the body.
    -भू a. self-born, self-existent. (
    -भूः) वचस्यवसिते तस्मिन् ससर्ज गिरमात्मभूः Ku.2.53,3.16,5.81.
    -योनिः 1 N. of Brahmā;
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 N. of Śiva; Ś.7.35.
    -4 Cupid, god of love.
    -5 a son. (
    -भूः f.)
    1 a daughter.
    -2 talent, understanding.
    -भूत a.
    1 self-produced; peculiar, belonging to.
    -2 attached, devoted, faithful; तत्रात्मभूतैः कालज्ञैरहार्यैः परिचारकैः Ms.7.217 (Kull. = आत्मतुल्य).
    (-तः) 1 a son.
    -2 Cupid.
    (-ता) 1 a daughter.
    -2 talent.
    -भूयम् 1 peculiarity, own nature.
    -2 Brahman.
    -मात्रा a portion of the Supreme Spirit.
    -मानिन् a. self-respecting, respectable.
    -2 arro- gant, proud; विवेकशून्यः प्रभुरात्ममानी, महाननर्थः सुहृदां बतायम् Bk.12.83.
    -मूर्तिः 1 a brother; भ्राता स्वमूर्तिरात्मनः
    -2 soul, Supreme Spirit.
    -मूल a. self-luminous, shining (God); स आत्ममूलो$वतु मां परात्परः Bhāg.8.3.4.
    -मूलि n. the universe.
    -मूली N. of a plant (दूरालभा; Mar. धमासा).
    -याजिन् 1 sacrificing for oneself or himself. m. a learned man who studies his own nature and that of the soul (of others) to secure eternal felicity, one who looks upon all beings as self; सर्व- भूतेषु चात्मानं सर्वभूतानि चात्मनि । समं पश्यन्नात्मयाजी स्वाराज्यम- धिगच्छति ॥ Ms.12.91.
    -योनिः = ˚भू m. a. v. ददर्श चक्रीकृतचारुचापं प्रहर्तुमभ्युद्यतमात्मयोनिम् Ku.3.7.
    -रक्षा 1 N. of a plant (इन्द्रवारुणीवृक्ष).
    -2 self protection.
    -लाभः birth, production, origin; यैरात्मलाभस्त्वया लब्धः Mu.3.1, 5.23; Ki.3.32,17.19,18.34; K.239.
    -लोमन् 1 the hair of the body.
    -2 the beard.
    -वञ्चक a. self-deceiver.
    -वञ्चना self-delusion; self-deception.
    -वधः, -वध्या, -हत्या suicide.
    -वर्ग्य a. of one's party or class; उद्बाहुना जुहुविरे मुहुरात्मवर्ग्याः Śi.5.15.
    -वश a. depending on one's own will; यद्यत्परवशं कर्म तत्तद्यत्नेन वर्जयेत् । यद्यदात्मवशं तु स्यात्तत्तत्सेवेत यत्नतः ॥ Ms.4.159, सर्वमात्मवशं सुखम् 16.
    (-शः) 1 self-control, self-government.
    -2 one's control, subjection; ˚शं नी, ˚वशीकृ to reduce to subjection, win over.
    -वश्य a. having control over self, self-possessed, self-restrained; आत्मवश्यैर्विधेयात्मा Bg.2.64.
    -विक्रयः sale of oneself or one's own liberty; Ms.11.59.
    -विद् m.
    1 a wise man, sage; as in तरति शोकमात्मवित्; सो$हं भगवो मन्त्रविदेवास्मि नात्मविच्छ्रुत<?>ह्येव Ch. Up.7.1.3.
    -2 knowing one's own self (family &c.); य इहात्मविदो विपक्षमध्ये Śi.2.116.
    -3 N. of Śiva.
    -विद्या knowledge of the soul, spiritual knowledge; आन्वीक्षिकीं चात्मविद्याम् Ms.7.43.
    -विवृद्धिः, -वृद्धिः f. self-exaltation.
    -वीर a.
    1 mighty, powerful, strong.
    -2 appropriate, suitable, good for oneself (as diet &c.).
    -3 existent, sentient.
    (-रः) 1 a son.
    -2 wife's brother.
    -3 a jester (in dramas); आत्मवीरः प्राणवति श्यालके च विदूषके.
    -वृत्तम्, -वृत्तान्तः account of one's own self, autobiography.
    -वृत्ति a. dwelling in Atman or soul. (
    -त्तिः f.)
    1 state of the heart; किमेभिराशोपहतात्मवृत्तिभिः Ku.5.76.
    -2 action as regards oneself, one's own state or circum- stance; विस्माययन् विस्मितमात्मवृत्तौ R.2.33.
    -3 practising one's own duties or occupation.
    -शक्तिः f. one's own power or ability, inherent power or effort; दैवं निहत्य कुरु पौरुषमात्मशक्त्या Pt.1.361 to the best of one's power.
    -2 illusion.
    -शल्या N. of a plant (शतावरी).
    -शुद्धिः f. self-purification; Ms.11.164; योगिनः कर्म कुर्वन्ति संगं त्यक्त्वा$त्मशुद्धये Bg.5.11.
    -श्लाघा, -स्तुतिः f. self-praise, boasting, bragging.
    -संयमः self-restraint; आत्मसंयमयो- गाग्नौ जुह्वति ज्ञानदीपिते Bg.4.27.
    -संस्थ a. Based upon or connected with the person; आत्मसंस्थं मनःकृत्वा Bg.6.25.
    -सतत्त्वम् See आत्मतत्त्वम्; आत्मसतत्त्वं विगणयतः Bhāg.5.13.24.
    -सद् a. Ved. dwelling in oneself; आत्मसदौ स्तं मा मा हिंसिष्टम् Av.5.9.8.
    -संतुष्ट a. self-sufficient.
    -सनि a. Ved. granting the breath of life.
    -सम a. worthy of oneself, equal to oneself; कार्ये गुरुण्यात्मसमं नियोक्ष्ये Ku.3.13.
    -संदेहः 1 internal or personal doubt.
    -2 risk of life, personal risk.
    -संभवः, -समुद्भवः 1 a son; चकार नाम्ना रघुमात्मसंभवम् R.3.21,11.57,17.8.
    -2 Cupid, god of love.
    -3 epi- thet of Brahmā, Viṣṇu, or Śiva.
    -4 the Supreme Being (परमात्मन्).
    (-वा) 1 a daughter.
    -2 understanding, intellect.
    -संपन्न a.
    1 self-possessed; Pt.1.49.
    -2 talented, intelligent; तमात्मसंपन्नमनिन्दितात्मा कृत्वा युवानं युवराजमेव R.18.18.
    -संभावना self-conceit; K.
    -सिद्धिः f. self-aggrandizement, attainment of object or purpose; आगच्छदात्मसिद्ध्यर्थं गोकर्णस्याश्रमं शुभम् Rām.7.9.47.
    -सुख a. self-delighted. (
    -खम्) the highest bliss.
    -स्थ a. At one's own disposal (स्वाधीन); तावदेव मया सार्धमात्मस्थं कुरु शासनम् Rām.2.21.8.
    -हन् a.
    1 one who kills his own soul (neglects its welfare &c.); ये के चात्महनो जनाः Śvet.3.
    -2 a suicide, self-destroyer.
    -3 a heretic, unbeliever.
    -4 a priest in a temple, a servant or attendant upon an idol.
    -हननम्, -हत्या suicide.
    -हित a. beneficial to oneself. (
    -तम्) one's own good or welfare.

    Sanskrit-English dictionary > आत्मन् _ātman

  • 15 उपधा _upadhā

    1
    उपधा 3 U.
    1 To place or lay upon, place under or in; अधिजानु बाहुमुपधाय Śi.9.54; उपहितं शिशिरापगमश्रिया मुकुलजालमशोभत किंशुके R.9.31; Bk.15.47; Ku.1.44; हृदि चैनामुपधातुमर्हसि R.8.77 treasure up-lay to heart; Ms.4.54; उपहितसूक्ष्मग्रन्थिना Ś.1.19.
    -2 To place, lay; वामहस्तोपहितवदना Ś.4 resting on.
    -3 (a) To place near; अक्ष्णोर्मुखेन्दुमुपधेहि Mv.4.56. (b) To put to or yoke (as a horse to a carriage &c.); उप त्मनि दधानो धुर्याशून्.
    -4 To cause, bring on or produce; नरः कृतान्तोपहितां (दशां) प्रपद्यते Mk.1.53.
    -5 To impose, entrust with, charge with (as a duty); तदुपहितकुटुम्बः R.7.71.
    -6 To lay a command upon, enjoin, instruct in (with acc.); स्त्रीषु नृत्यमुपधाय शिक्षयन् R.19.36.
    -7 To lie down upon, use as a pillow; उपधाय वामभुजमशयिषि Dk.111.
    -8 To apply, employ, lay or bestow upon, क्रिया हि वस्तूपहिता प्रसीदति R.3.29.
    -9 To place over, cover, conceal.
    -1 To add, place in addition.
    -11 To communicate, impart, give, bestow; उपहितशोभा Bk.2.55.
    -12 To locate; एतदुपहितं चैतन्यम् Vedānta S.
    -13 (In gram.) To precede without the intervention of another syllable.
    -14 To deceive (वञ्च्); स्वयं चापहृता भृत्या ये चाप्युपहिताः परैः Mb.12.111.77.
    2
    उपधा 1 Imposition, forgery, fraud, deceit, trick, pretence; उपधाभिश्च यः कश्चित्परद्रव्यं हरेन्नरः Ms.8.193.
    -2 Trial or test of honesty, (भेदोपजापौ उपधा धर्माद्यैर्यत्परी- क्षणम्); (said to be of 4 kinds:- 1 loyalty, 2 disinterested- ness, 3 continence, 4 courage i. e. धर्मोपधा Religious allurement, अर्थोपधा Monetary allurement, कामोपधा Love allurement, भयोपधा Allurement under the pressure of fear. 'भिया धर्मार्थकामैश्च परीक्षा या तु सोपधा' इत्यभिधान- चिन्तामणिः); (शोधयेत्) धर्मोपधाभिर्विप्रांश्च सर्वाभिः सचिवान् पुनः Kālikā P. उपधाभिः शौचाशौचज्ञानममात्यानाम् । Kau. A.1.1; अमात्यानुपधातीनान् Mb.15.5.14.
    -3 A means or expe- dient; अयशोभिदुरा लोके कोपधा महणादृते Śi.19.58.
    -4 (In gram.) A penultimate letter (अन्त्याद्वर्णात्पूर्वं उपधा). अलोन्त्यात् पूर्व उपधा P.I.1.65.
    -Comp. -भृतः a servant who has been guilty of dishonesty.
    -लोपः Elision of the penultimate letter (e. g. in the case of a बहुव्रीहि compound ending in अन्) P.IV.1.28.
    -शुचि a. tried, of approved loyalty.

    Sanskrit-English dictionary > उपधा _upadhā

  • 16 किन्नर _kinnara

    किन्नर See under किम्.
    *****
    1 किम् ind. Used for कु only at the beginning of comp. to convey the senses of 'badness', 'deteriora- tion', 'defect', 'blame' or 'censure'; e. g. किंसखा a bad friend; किन्नरः a bad or deformed man &c.; see comp. below.
    -Comp. -ज a. born somewhere (not in a noble family) मन्ये किंजमहं घ्नन्तं त्वामक्षत्रियजे रणे Bk.6.133.
    -दासः a bad slave, or servant.
    -नरः a bad or deformed man; a mythical being with a human figure and the head of a horse (अश्वमुख); चयोदाहरणं बाह्वोर्गापयामास किन्नरान् R.4.78; उद्गास्य- तामिच्छति किन्नराणां तानप्रदायित्वमिवोपगन्तुम् Ku.1.8. ˚ईशः, ˚ईश्वरः
    1 an epithet of Kubera.
    -2 a kind of musical instrument. (
    -री f.)
    1 a female Kinnara; Me.58.
    -2 a kind of lute.
    -पुरुषः 'a low or despicable man', a mythical being with a human head and the form of a horse; Ku.1.14; किंपुरुषाणां हनुमान् Bhāg.11.16.29. ˚ईश्वरः an epithet of Kubera.
    -प्रभुः a bad master or king; हितान्न यः संशृणुते स किंप्रभुः Ki.1.5.
    -राजन् a. having a bad king. (-m.) a bad king.
    -विवक्षा Slandering; Rām.5.
    -सखि m. (nom. sing. किंसखा) a bad friend; स किंसखा साधु न शास्ति यो$धिपम् Ki.1.5.
    *****2
    किम् pron. a. (nom. sing. कः m., का f., किम् n.)
    1 Who, what, which used interrogatively); प्रजासु कः केन पथा प्रयातीत्यशेषतो वेदितुमस्ति शक्तिः Ś.6.26; करुणाविमुखेन मृत्युना हरता त्वां वद किं न मे हृतम् R.8.67; का खल्वनेन प्रार्थ्यमानात्मना विकत्थते V.2; कः को$त्र भोः. कः कौ के कं कौ कान् हसति च हसतो हसन्ति हरणाक्ष्यः Udb. The pronoun is often used to imply 'power or authority to do a thing'; i. e. के आवां परित्रातुं दुष्यन्तमाक्रन्द Ś.1; 'who are we &c.', i. e. what power have we &c.; नृपसद्मनि नाम के वयम् Bh.3.27; who are we, i. e. what position have we &c. Sometimes किम् means 'long' as applied to time especially in combi- nation with खलु or अपि or इव; का खलु वेला पत्रभवत्याः प्राप्तायाः Ve.1; 'what a time' i. e. a long time has elapsed, &c.; so को$पि कालस्तस्या आगत्य गतायाः Ratn 3; or क इव कालः Māl.3.
    -2 The neuter (किम्) is frequently used with instr. of nouns in the sense of 'what is the use of'; किं स्वामिचेष्टानिरूपणेन H.1; लोभश्चेदगुणेन किम् &c. Bh.2.55; किं तया दृष्ट्या Ś.3; किं कुलेनोपदिष्टेन शीलमेवात्र कारणम् Mk.9.7. अपि, चित्, चन, चिदपि or स्वित् are often added to किम् to give it an indefinite sense; विवेश कश्चिज्जटिलस्तपोवनम् Ku.5.3. a certain ascetic; दमघोषसुतेन कश्चन प्रतिशिष्टः प्रतिभानवानथ Śi.16.1; कश्चित्कान्ताविरहगुरुणा स्वाधिकारात्प्रमत्तः Me.1. &c.; का$पि तत एवागतवती Māl.1; a certain lady; कस्या$पि को$पिति निवेदितं च 1.33; किमपि, किमपि... जल्पतोरक्रमेण U.1.27; कस्मिंश्चिदपि महाभागधेयजन्मनि मन्मथ- विकारमुपलक्षितवानस्मि Māl.1; किमपि, किंचित् 'a little', वस्तु- सिद्धिर्विचारेण न किंचित् कर्मकोटिभिः Vivekachūdamaṇi; 'some- what' Y.2.116; U.6.35. किमपि also means 'indeseribable'; see अपि. इव is sometimes added to किम् in the sense of 'possibly', 'I should like to know'; (mostly adding force and elegance to the period); विना सीतादेव्या किमिव हि न दुःखं रघुपतेः U.6.3; किमिच हि मधुराणां मण्डनं नाकृतीनाम् Ś.1.2; see इव also. -ind.
    1 A particle of interroga- tion; जातिमात्रेण किं कश्चिद्धन्यते पूज्यते क्वचित् H.1.55 'is any one killed or worshipped' &c.; ततः किम् what then.
    -2 A particle meaning 'why', 'wherefore'; किमकारणमेव दर्शनं बिलपन्त्यै रतये न दीयते Ku.4.7.
    -3 Whether (its correlatives in the sense of 'or' being किं, उत, उताहो, आहोस्वित्, वा, किंवा, अथवा; see these words).
    -Comp. -अपि ind.
    1 to some extent, somewhat, to a considerable extent.
    -2 inexpressibly, indescribably (as to quality, quantity, nature &c.).
    -3 very much, by far; किमपि कमनीयं वपुरिदम् Ś.3; किमपि भीषणम्, किमपि करालम् &c.
    -अर्थ a. having what motive or aim; किमर्थोयं यत्नः.
    -अर्थम् ind. why, wherefore.
    -आख्य a. having what name; किमाख्यस्य राजर्षेः सा पत्नी. Ś.7.
    -इति ind. why, indeed, why to be sure, for what purpose (emphasizing the question); तत्किमित्युदासते भरताः Māl.1; किमित्यपास्याभरणानि यौवने धृतं त्वया वार्धकशोभि वल्कलम् Ku.5.44.
    -उ, -उत 1 whether-or (showing doubt or uncertainty); किमु विष- विसर्पः किमु मदः U.1.35; Amaru.12.
    -2 why (indeed) कं च ते परमं कामं करोमि किमु हर्षितः Rām.1.18.52. प्रियसुहृ- त्सार्थः किमु त्यज्यते.
    -3 how much more, how much less; यौवनं धनसंपत्तिः प्रभुत्वमविवेकिता । एकैकम यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् ॥.II Pr.11; सर्वाविनयानामेकैकमप्येषामायतनं किमुत समवायः K.13; R.14.35; Ku.7.65.
    -कथिका f. A doubt or hesita- tion; यत्र कर्मणि क्रियमाणे किंकथिका न भवति तत्कर्तव्यम् । यत्र तु हृदयं न तुष्यति तद्वर्जनीयम् ॥ Medhātithi's gloss on Ms.4.161.
    -करः a servant, slave; अवेहि मां किंकरमष्टमूर्तेः R.2.35. (
    -रा) a female servant. (
    -री) the wife of a servant.
    -कर्तव्यता, -कार्यता any situation in which one asks oneself what should be done; यथा किंकार्यतामूढा वयस्यास्तस्य जज्ञिरे Ks.1.11. किंकर्तव्यतामूढः 'being at a loss or perplexed what to do'.
    -कारण a. having what reason or cause,
    -किल ind. what a pity (expressing displeasure or dissatisfaction न संभावयामि न मर्षयामि तत्रभवान् किंकिल वृषलं याजयिष्यति Kāshika on P.III.3.146.
    -कृते ind. what for ? कामस्य किंकृते पुष्पकार्मुकारोपणग्रहः Ks.71.79.
    -क्षण a. one who says 'what is a moment', a lazy fellow who does not value moments; H.2.89.
    -गोत्र a. belonging to what family; किंगोत्रो नु सोम्यासि Ch. Up.4.4.4.
    -च ind. moreover, and again, further.
    -चन ind. to a certain degree, a little;
    -चित् ind. to a certain degree, somewhat, a little; किंचिदुत्क्रान्तशैशवौ R.15.33, 2.46,12.21. ˚ज्ञ a. 'knowing little', a smatterer. ˚कर a. doing something useful. ˚कालः sometime, a little time. ˚प्राण a. having a little life. ˚मात्र a. only a little.
    -छन्दस् a. conversant with which Veda.
    -स्तनुः a species of spider.
    -तर्हि ind. how then, but, however.
    -तु ind. but, yet, however, nevertheless; अवैमि चैनामनघेति किंतु लोकापवादो बलवान्मतो मे R.14.43,1.65.
    -तुघ्नः one of the eleven periods called Karaṇa.
    -दवः an inferior god, demi-god; किंदेवाः किन्नराः नागाः किम्पुरुषादयः Bhāg.11.14.6.
    -देवत a. having what deity.
    -नामधेय, -नामन् a. having what name.
    -निमित्त a. having what cause or reason, for what purpose.
    -निमित्तम् ind. why, wherefore,
    -नु ind.
    1 whether; किं नु मे मरणं श्रेयो परित्यागो जनस्य वा Nala.1.1.
    -2 much more, much less; अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते Bg.1.35.
    -3 what indeed; किं नु मे राज्येनार्थः
    -4 but, however; किं नु चित्तं मनुष्याणामनित्यमिति मे मतम् Rām.2.4.27.
    -नु खलु ind.
    1 how possibly, how is it that, why indeed, why to be sure; किं नु खलु गीतार्थमाकर्ण्य इष्टजनविरहा- दृते$पि बलवदुत्कण्ठितो$स्मि Ś.5.
    -2 may it be that; किं नु खलु यथा वयमस्यामेवमियमप्यस्मान् प्रति स्यात् Ś.1.
    -पच, -पचान a. miserly, niggardly.
    -पराक्रम a. of what power or energy.
    -पाक a. not mature, ignorant, stupid.
    -कः a. medical plant, Strychnos nux vomica (Mar. कुचला); न लुब्धो बुध्यते दोषान्किंपाकमिव भक्षयन् Rām.2.66.6.
    -पुनर् ind. how much more, how much less; स्वयं रोपितेषु तरुषूत्पद्यते स्नेहः किं पुनरङ्गसंभवेष्वपत्येषु K.291; Me.3.17; Ve.3.
    -पुरुषः an inferior man, Bhāg.11.14.6.
    -प्रकारम् ind. in what manner.
    -प्रभाव a. possessing what power.
    -भूत a. of what sort of nature.
    -रूप a. of what form or shape.
    -वदन्ति, -न्ती f. rumour, report; स किंवदन्तीं वदतां पुरोगः (पप्रच्छ) R.14.31. मत्संबन्धात्कश्मला किंवदन्ती U.1.42; U.1.4.
    -वराटकः an extravagant man.
    -वा ind.
    1 a particle of interroga- tion; किं वा शकुन्तलेत्यस्य मातुराख्या Ś.7.
    -2 or (corr. of किं 'whether'); राजपुत्रि सुप्ता किं वा जागर्षि Pt.1; तत्किं मारयामि किं वा विषं प्रयच्छामि किं वा पशुधर्मेण व्यापादयामि ibid.; Ś. Til.7.
    -विद a. knowing what.
    -व्यापार a. following what occupation.
    -शील a. of what habits,
    -स्वित् ind. whether, how; अद्रेः शृङ्गं हरति पवनः किंस्विदित्युन्मुखीभिः Me.14.

    Sanskrit-English dictionary > किन्नर _kinnara

  • 17 कृश् _kṛś

    कृश् 4 P. (कृश्यति, कृश)
    1 To become lean or ema- ciated; य एषां ज्योतिष्माँ उत यश्चकर्श Av.12.3.16.
    -2 To wane (as the moon). -Caus. To emaciate; कर्षयन्तः शरीरस्थं भूतग्राममचेतसः Bg.17.6.

    Sanskrit-English dictionary > कृश् _kṛś

  • 18 केयूरः _kēyūrḥ _रम् _ram

    केयूरः रम् [के बाहुशिरसि यति, या-ऊर किच्च अलुक् समा˚ Tv.] A bracelet worn on the upper arm, an armlet; केयूरा न विभूषयन्ति पुरुषं हारा न चन्द्रोज्ज्वलाः Bh.2.19; R.6.68; Ku.7.69.
    -रः A kind of coitus.

    Sanskrit-English dictionary > केयूरः _kēyūrḥ _रम् _ram

  • 19 खः _khḥ

    खः The sun.
    -खम् 1 The sky; खं केशवो$पर इवाक्रमितुं प्रवृत्तः Mk.5.2; यावद्गिरः खे मरुतां चरन्ति Ku.3.72; Me.9.
    -2 Heaven.
    -3 Organ of sense; पराञ्चि खानि व्यतृणत्स्वयंभूस्तमात्पराङ् पश्यति नान्तरात्मन् Kaṭh.2.1.1.
    -4 A city.
    -5 A field.
    -6 A cypher.
    -7 A dot, an anusvāra.
    -8 A cavity, an aperture, hollow, hole; नश्यतीषुर्यथा विद्धः खे विद्धमनुविध्यतः Ms.9.43.
    -9 An aperture of the human body; (of which there are 9, i. e. the mouth, the two ears, the two eyes, the two nostrils, and the organs of excretion and generation); खानि चैव स्पृशेदद्भिः Ms.2.6,53;4.144; Y.1.2; cf. Ku.3.5.
    -1 A wound.
    -11 Happiness, pleasure.
    -12 Tale.
    -13 Action.
    -14 Knowledge.
    -15 Brahman.
    -16 The glottis (in anatomy).
    -17 The tenth mansion from any given constellation or the sun's entrance into it.
    -खा 1 A well, fountain.
    -2 A river.
    -3 Pārvatī.
    -4 The earth.
    -5 Lakṣmi.
    -6 The speech; cf. खोमा क्ष्मा कमला च गीः Enm.
    -Comp. -अटः (खे$टः)
    1 a planet.
    -2 Rāhu, the ascending node.
    -आपगा an epithet of the Ganges.
    -उल्कः, -खोल्कः 1 a meteor.
    -2 a planet.
    -3 N. of the sun. ˚आदित्यः a form of the sun.
    -उल्मुकः the planet Mars.
    -कामिनी N. of Durgā.
    -कुन्तलः N. of Śiva.
    -ग a. [खे आकाशे गच्छति गम्-ड] moving in the air; आरुह्यतामयं शीघ्रं खगो रत्नविभूषितः Rām.3.42.7.
    (-गः) 1 a bird; अधुनीत खगः स नैकधा तनुम् N.2.2; Ms.12.63.
    -2 air, wind; तमांसीव यथा सूर्यो वृक्षानग्निर्घनान्खगः Mb.
    -3 the sun.
    -4 a planet; e. g. आपोक्लिमे यदि खगाः स किलेन्दुवारः Tv.
    -5 a grass-hopper.
    -6 a deity.
    -7 an arrow; आशीविषाभान् खगमान् प्रमुञ्चन् Mb.8.67.2. ˚अधिपः an epi- thet of Garuḍa; हर्षयन्विबुधानीकमारुरोह खगाधिपम् Bhāg.8. 4.26. ˚अन्तकः a hawk, falcon. ˚अभिरामः an epithet of Śiva. ˚आसनः
    1 the eastern mountain on which the sun rises.
    -2 an epithet of Viṣṇu. ˚इन्द्रः, ˚ईश्वरः, ˚पतिः epi- thets of Garuḍa ज्ञानेन वैयासकिशद्वितेन भेजे खगेन्द्रध्वजपादमूलम् Bhāg. ˚वती f. the earth. ˚स्थानम्
    1 the hollow of a tree.
    -2 a bird's nest.
    -गङ्गा celestial Gaṅgā.
    -गतिः f.
    1 flight in the air.
    -2 the motion of a planet.
    -3 a metre of 4 x 16 syllables.
    -गम a. moving in the air, flying (as the Gandharvas or missile weapons). (
    -मः) a bird.
    -(खे)गमनः a kind of gallinule.
    -गुण a. having a cypher as a multiplier.
    -गोलः the celestial sphere. ˚विद्या astronomy.
    -चमसः the moon.
    -चर a. flying, moving in the air. (
    -रः) or
    खेचरः 1 a bird.
    -2 a cloud.
    -3 the sun.
    -4 the wind.
    -5 a demon.
    -6 an aerial spirit.
    -7 a Gandharva or Vidyādhara खचरनगरकल्पं कल्पितं शास्त्रदृष्ट्या Mb.7.7.54; दिव्यस्रग्वस्त्रसन्नाहाः कलत्रैः खेचरा इव Bhāg.1.82.9.
    -8 a planet. (hence the number 'nine').
    -9 mercury or quicksilver.
    -1 a sign of the zodiac. (
    -री i. e.
    खेचरी)
    1 a semi-divine female able to fly.
    -2 an epithet of Durgā.
    -3 The magical power of flying (सिद्धि); एवं सखीभिरुक्ताहं खेचरी- सिद्धिलोलुभा Ks.2.15.
    -4 a particular मुद्रा or position of fingers.
    -चारिन् a. moving in the air. (-m.) an epithet of Skanda.
    -जलम् 'sky-water', dew, rain, frost &c.
    -ज्योतिस् m. a firefly.
    -तमालः 1 a cloud.
    -2 smoke.
    -तिलकः the sun,
    -द्योतः 1 a firefly; खद्योतालीविलसितनिभां विद्युदुन्मेषदृष्टिम् Me.83.
    -2 the sun.
    -द्योतनः the sun.
    -धूपः a rocket; मुमुचुः खधूपान् Bk.3.5.
    -परागः darkness.
    -पुष्पम् 'sky-flower', used figuratively to denote anything impossible, an impossibility; cf. the four impossibilities stated in this verse:-- मृगतृष्णाम्भसि स्नातः शशशृङ्गधनुर्धरः । एष वन्ध्यासुतो याति खपुष्पकृतशेखरः Subhāṣ.
    -बाष्पः dew, frost.
    -भ्रमः a planet.
    -भ्रान्तिः a falcon.
    -मणिः 'the jewel of the sky', the sun.
    -मीलनम् sleepiness, lassitude.
    -मूर्तिः an epithet of Śiva; a celestial body or person; Ms.2.82.
    -वारि n. rain-water, dew &c.
    -बाष्पः snow, hoar-frost.
    -शय (also खेशय) a. resting or dwelling in the air.
    -शरीरम् a celestial body.
    -श्वासः wind, air.
    -समुत्थ, -संभव a. produced in the sky, ethereal.
    -सिन्धुः the moon.
    -सूचि See under that word.
    -स्तनी the earth.
    -स्फटिकम् the sun or moon gem.
    -हर a. having a cypher for its denominator.

    Sanskrit-English dictionary > खः _khḥ

  • 20 चालनम् _cālanam

    चालनम् [चल्-णिच् भावे ल्युट्]
    1 Causing to move, shaking, wagging (as a tail);
    -2 Loosening.
    -3 Muscular action.
    -4 Causing to pass through a sieve, sifting.
    -5 A sieve.
    -नी 1 A sieve, strainer; छिद्रं भद्रे हन्त पुच्छे तवेति, सूचीं ब्रूते चालनी दूषयन्ती Subhāṣ.
    -2 A harlot; चालनी तु शतच्छिद्रे पुंश्चल्यामपि च स्त्रियाम् Nm.

    Sanskrit-English dictionary > चालनम् _cālanam

Страницы

См. также в других словарях:

  • a-kshaya-nīvī — अक्षयनीवी …   Indonesian dictionary

  • ava-kshayana — अवक्षयन …   Indonesian dictionary

  • kshaya-nāṡinī — क्षयनाशिनी …   Indonesian dictionary

  • varsháyantī — वर्षयन्ती …   Indonesian dictionary

  • vishaya-nihnuti — विषयनिह्नुति …   Indonesian dictionary

  • vishaya-nirati — विषयनिरति …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»