Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

काव्यरस

  • 1 सुरियरस्मि

    සුරියරස්මි suriyarasmi f
    rays of the sun.

    Pali-English dictionary > सुरियरस्मि

  • 2 काव्यरस


    kāvyá-rasa
    m. the flavour orﾠ sweetness of poetry ṠārṇgP.

    Sanskrit-English dictionary > काव्यरस

  • 3 काव्यरसिक


    kāvyá-rasika
    mfn. having a taste for poetical compositions, Ṡrut.

    Sanskrit-English dictionary > काव्यरसिक

  • 4 तोयरस


    tóya-rasa
    m. moisture, water MBh. VIII.

    Sanskrit-English dictionary > तोयरस

  • 5 दिव्यरस


    divyá-rasa
    m. « divine fluid», quicksilver L. ;

    - sêndra-sāra m. N. of wk.

    Sanskrit-English dictionary > दिव्यरस

  • 6 वैद्यरसायन


    vaidya-rasâ̱yana
    n. N. of wks.

    Sanskrit-English dictionary > वैद्यरसायन

  • 7 हास्यरस


    hāsya-rasa
    m. the sense of humour ( seeﾠ rasa);

    - vat mfn. funny, comical, Balar.

    Sanskrit-English dictionary > हास्यरस

  • 8 रसः _rasḥ

    रसः [रस्-अच्]
    1 Sap, juice (of trees); इक्षुरसः, कुसुमरसः &c.
    -2 A liquid, fluid; यष्टव्यं पशुभिर्मुख्यैरथो बीजै रसैरिति Mb.14.91.21; न्यस्ताक्षरा धातुरसेन यत्र Ku.1.7.
    -3 Water; सहस्रगुणमुत्स्रष्टुमादत्ते हि रसं रविः R.1.18; Bv.2.144.
    -4 Liquor, drink; Ms.2.177.
    -5 A draught, potion.
    -6 Taste, flavour, relish (fig. also) (considered in Vaiś. phil. as one of the 24 gunas; the rasas are six; कटु, अम्ल, मधुर, लवण, तिक्त and कषाय); परायत्तः प्रीतेः कथ- मिव रसं वेत्तु पुरुषः Mu.3.4; U.2.2.
    -7 A sauce, condi- ment,
    -8 An object of taste; मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4.
    -9 Taste or inclination for a thing, liking, desire; रसवर्जं रसो$प्यस्य परं दृष्ट्वा निवर्तते Bg.2.59; इष्टे वस्तुन्युपचितरसाः प्रेमराशीभवन्ति Me.114.
    -1 Love, affec- tion; जरसा यस्मिन्नहार्यो रसः U.1.39; प्रसरति रसो निर्वृतिघनः 6.11 'feeling of love'; रसादृते V.2.21; Ku. 3.37.
    -11 Pleasure, delight, happiness; चिरात्सुतस्पर्श- रसज्ञतां ययौ R.3.26.
    -12 Charm, interest, elegance, beauty.
    -13 Pathos, emotion, feeling.
    -14 (In poetic compositions) A sentiment; नवरसरुचिरां निर्मितिमादधती भारती कवेर्जयति; K. P.1. (The rasas are usually eight:-- शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । भीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाट्ये रसाः स्मृताः ॥ but sometimes शान्तरस is added; thus making the total number 9; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः K. P.4; sometimes a tenth, वात्सल्यरस, is also added. Rasas are more or less a necessary factor of every poetic composition, but, according to Viśvanātha, they constitute the very essence of poetry; वाक्यं रसात्मकं काव्यम् S. D.3.).
    -15 Essence, pith, best part; ब्रह्म तेजोमयं शुक्रं यस्य सर्वमिदं रसःMb.12.24.9.
    -16 A con- stituent fluid of the body.
    -17 Semen virile.
    -18 Mer- cury.
    -19 A poison, poisonous drink; as in तीक्ष्णरस- दायिनः; रसविधानकौशलैः Dk.2.8.
    -2 Any mineral metallic salt.
    -21 Juice of the sugar-cane.
    -22 Milk.
    -23 Melted butter.
    -24 Nectar; मयः कूपरसे$क्षिपत् Bhāg.7.1.59-6.
    -25 Soup, broth.
    -26 A symboli- cal expression for the number 'six'.
    -27 Green onion.
    -28 Myrrh.
    -29 Gold.
    -3 A metal in a state of fusion.
    -31 See रसातल; अनेन नूनं वेदानां कृतमाहरणं रसात् Mb.12.347.67.
    -32 The tongue (as the organ of taste); वाण्यां च छन्दांसि रसे जलेशम् Bhāg.8.2.27; जितं सर्वं जिते रसे 11.8.21.
    -33 (With Vaiṣṇavas.) Dispo- sition of the heart or mind (the five Rasas are शान्ति, दास्य, साख्य, वात्सल्य and माधुर्य).
    -Comp. -अग्रजम् an ointment prepared from the calx of brass.
    -अञ्जनम् vitriol of copper, a sort of collyrium.
    -अधिक a.
    1 tasty.
    -2 abounding in pleasures, splendid; Ś.7.2 (v. l.). (
    -कः) borax.
    -अन्तरम् 1 a different taste.
    -2 different feelings or sentiments.
    -अभिनिवेशः intentness of affection.
    -अम्लः 1 a kind of sorrel.
    -2 sour sauce.
    -अयनम् 1 an elixir of life (elixir vitæ), any medicine supposed to prolong life and prevent old age; निखिलरसायनमहितो गन्धेनोग्रेण लशुन इव R. G.
    -2 (fig.) serving as an elixir vitæ, i. e. that which gratifies or regales; आनन्दनानि हृदयैकरसायनानि Māl.6.8; मनसश्च रसायनानि U.1.37; श्रोत्र˚, कर्ण˚ &c.
    -3 alchemy or chemistry.
    -4 any medicinal compound.
    -5 butter-milk.
    -6 poison.
    -7 long pepper.
    (-नः) 1 an alchemist.
    -2 N. of Garuḍa. ˚श्रेष्ठः mer- cury. (
    -नी f.)
    1 a channel for the fluids of the body.
    -2 N. of several plants:-- गुडूची, काकमाची, महाकरञ्ज, गोरक्षदुग्धा and मांसच्छदा.
    -आत्मक a.
    1 consisting of juice or sentiment.
    -2 elegant, beautiful.
    -3 having taste or flavour.
    -4 ambrosial; रसात्मकस्योडुपतेश्च रश्मयः Ku.5.22.
    -5 fluid, liquid, watery; सोमो भूत्वा रसात्मकः Bg.15.13.
    -आदानम् absorption of fluid, suction.
    -आधारः the sun.
    -आभासः 1 the semblance or mere appearance of a sentiment; अनौचित्यप्रवृत्तत्वे आभासो रसभावयोः S. D.
    -2 an improper manifestation of a sentiment.
    -आश्रयः a. embodying or representing sentiments.
    -आस्वादः 1 tasting juices of flavours.
    -2 perception or appreciation of poetic sentiments, a perception of poetical charm; as in काव्यामृतरसास्वादः.
    -आस्वादिन् m. a bee.
    -आह्वः tur- pentine.
    -इक्षुः sugar-cane.
    -इन्द्रः 1 mercury.
    -2 the philosopher's stone (the touch of which is said to turn iron into gold); ˚वेधजम्, संजातम् the gold.
    -उत्तमम् milk.
    (-मः) 1 quicksilver.
    -2 Phaseolus Mungo (Mar. मूग).
    -3 milk.
    -उत्पत्तिः 1 production of taste.
    -2 development of passion or sentiment.
    -3 generation of the vital fluids.
    -उद्भवम् 1 a pearl.
    -2 vermilion.
    -उपलम् a pearl.
    -ऊनम् garlic; also ऊनकः.
    -ओदनम् rice boiled in meat-broth.
    -कर्पूरम् sublimate of mer- cury.
    -कर्मन् n. preparation of quicksilver.
    -केसरम् camphor.
    -क्रिया the inspissation and application of fluid remedies.
    -गन्धः, -न्धम् gum-myrrh.
    -गन्धकः 1 myrrh.
    -2 sulphur.
    -गर्भम् 1 = रसाञ्जन.
    -2 vermilion.
    -गुण a. possessing the quality of taste; ज्योतिषश्च विकुर्वाणा- दापो रसगुणाः स्मृताः Ms.1.78.
    -ग्रह a.
    1 perceiving flavours.
    -2 appreciating or enjoying pleasures. (
    -हः) the organ of taste.
    -घन a. full of juice.
    -घ्नः borax.
    -जः 1 sugar, molasses.
    -2 an insect produced by the fermentation of liquids.
    -जम् blood. -a. bred in fluids; Ms.11.143.
    -जातम् an ointment prepared from the calx of brass.
    -ज्ञ a.
    1 one who appreciates the flavour or excellence of, one who knows the taste of; सांसारिकेषु च सुखेषु वयं रसज्ञाः U.2.22.
    -2 capable of discerning the beauty of things.
    (-ज्ञः) 1 a man of taste or feeling, a critic, an appreciative person, a poet.
    -2 an alchemist.
    -3 a physician, or one who prepares mer- curial or other chemical compounds. (
    -ज्ञा) the tongue; सखि मा जल्प तवायसी रसज्ञा Bv.2.59; (
    -रसज्ञता, त्वम् means
    1 poetical skill.
    -2 alchemy.
    -3 knowledge of flavours.
    -4 discrimination.).
    -ज्ञानम् a branch of medical science.
    -ज्येष्ठः 1 the sweet taste.
    -2 the love sentiment.
    -तन्मात्रम् the subtle element of taste.
    -तेजस् n. blood.
    -दः 1 a physician; Mb.12.121.45.
    -2 a spy who administers poison; Kau. A.1.12.
    -द्राविन् a kind of citron.
    -धातु n. quicksilver.
    -धेनुः a cow consisting of fruit-juice.
    -नाथः mercury.
    -नायकः N. of Sacute;iva.
    -निवृत्तिः loss of taste.
    -नेत्रिका red arsenic.
    -पाकजः molasses.
    -पाचकः a cook.
    -प्रबन्धः any poetical com- position, particularly a drama.
    -फलः the cocoanut tree.
    -भङ्गः the interruption or cessation of a sentiment.
    -भवम् blood.
    -भस्मम् n. oxide of mercury.
    -भेदः a preparation of quicksilver.
    -मलम् impure excretions.
    -मातृका the tongue.
    -योगः juices mixed scientifically.
    -राजः, -लोहः 1 = रसाञ्जन.
    -2 quick-silver.
    -वादः alche- my.
    -विक्रयः sale of liquors.
    -विद्धम् artificial gold.
    -शास्त्रम् the science of alchemy.
    -शोधनः borax. (
    -नम्) purification of mercury.
    -सरोरुहम् a red lotus.
    -सिद्ध a.
    1 accomplished in poetry, conversant with sentiments; जयन्ति ते सुकृतिनो रससिद्धाः कवीश्वराः Bh.2.24.
    -2 skilled in alchemy.
    -सिद्धिः f. skill in alchemy.
    -सिन्दूरम् a cinnabar made of zinc, mercury, blue vitriol and nitre.
    -स्थानम् vermilion.

    Sanskrit-English dictionary > रसः _rasḥ

  • 9 काव्य


    kāvyá
    mfn. (fr. kaví), endowed with the qualities of a sage orﾠ poet, descended orﾠ coming from a sage, prophetic, inspired, poetical

    RV. I, 117, 12; VIII, 8, 11 VS. AV. ;
    <kā́vya mfn. id. RV. V, 39, 5; X, 144, 2 VS. >;
    mf (ā)n. coming from orﾠ uttered by the sage Uṡanas Parāṡ. MBh. II, 2097 ;
    (ás) m. (gaṇi kuru-ādi) a patr. of Uṡanas RV. TS. etc.;
    of the planet Ṡukra VarBṛS. Sarvad. ;
    (ās) m. pl. poems MBh. II, 453 ;
    a class of Manes ṠāṇkhṠr. Lāṭy. Mn. III, 199 ;
    the descendants of Kavi VP. ;
    (ā) f. intelligence L. ;
    N. of a female fiend (= pūtanā) L. ;
    (kā́vyam) n. wisdom, intelligence, prophetic inspiration, high power andﾠ art (often in pl.) RV. AV. ṠBr. XI ;
    a poem, poetical composition with a coherent plot by a single author (opposed to an Itihāsa) R. Sāh. etc.;
    term for the first tetrastich in the metre Shaṭ-pada;
    a kind of drama of one act Sāh. 546 ;
    a kind of poem (composed in Sanskṛit interspersed with Prākṛit.) Sāh. 563 ;
    happiness, welfare L. ;
    - काव्यकर्तृ
    - काव्यकल्पलता
    - काव्यकामधेनु
    - काव्यगोष्ठी
    - काव्यचन्द्रिका
    - काव्यचौर्य
    - काव्यता
    - काव्यत्व
    - काव्यदेवी
    - काव्यप्रकाश
    - काव्यप्रदीप
    - काव्यमीमांसक
    - काव्यमीमांसा
    - काव्यरस
    - काव्यरसिक
    - काव्यराक्षस
    - काव्यलक्षण
    - काव्यलिङ्ग
    - काव्यविलास
    - काव्यशास्त्र
    - काव्यसंहार
    - काव्यसंजीवनी
    - काव्यसारसंग्रह
    - काव्यसुधा
    - काव्यहास्य
    - काव्यादर्श
    - काव्यामृत
    - काव्यालंकार
    - काव्यालोक
    - काव्याष्टक
    - काव्योदय

    Sanskrit-English dictionary > काव्य

  • 10 मनस् _manas

    मनस् n. [मन्यते$नेन मन् करणे असुन्]
    1 The mind, heart, understanding, perception, intelligence; as in सुमनस्, दुमर्नस् &c.
    -2 (In phil.) The mind or internal organ of perception and cognition, the instrument by which objects of sense affect the soul; (in Nyāya phil. मनस् is regarded as a Dravya or substance, and is distinct from आत्मन् or the soul); तदेव सुखदुःखाद्युपलब्धि- साधनमिन्द्रियं प्रतिजीवं भिन्नमणु नित्यं च Tarka K.
    -3 Con- science, the faculty of discrimination or judgment.
    -4 Thought, idea, fancy, imagination, conception; पश्यन्न- दूरान्मनसाप्यधृष्यम् Ku.3.51; R.2.27; कायेन वाचा मनसापि शश्वत् 5.5; मनसापि न विप्रियं मया (कृतपूर्वम्) 8.52.
    -5 Design, purpose, intention.
    -6 Will, wish, desire, inclination; in this sense मनस् is frequently used with the infinitive form with the final म् dropped, and forms adjectives; अयं जनः प्रष्टुमनास्तपोधने Ku.5.4; cf. काम.
    -7 Reflection (ध्यान); मनसा जपैः प्रणतिभिः प्रयतः समुपेयिवानधिपतिं स दिवः Ki.6.22.
    -8 Disposition, temper, mood.
    -9 Spirit, energy, mettle; मनोवीर्यवरोत्सिक्तमसृण्यमकुतोभयम् Bhag.3. 17.22.
    -1 N. of the lake called Mānasa.
    -11 Breath or living soul.
    -12 Desire, longing after. (मनसा गम् &c. to think of, contemplate, remember; जगाम मनसा रामं धर्मज्ञो धर्मकाङ्क्षया Rām.2.82.9; (अगमत्) मनसा कार्यसंसिद्धौ त्वरादिगुणरंहसा Ku.2.63; मनः कृ to fix the mind upon, direct the thoughts towards, with dat. or loc.; मनो बन्ध् to fix the heart or affection upon; (अभिलाषे) मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्ध्य सा R.3.4; मनः समाधा to collect oneself; मनसि उद्भू to cross the mind; मनसि कृ to think, to bear in mind; to resolve, determine, think of.) N. B. In comp. मनस् is changed to मनो before अ and soft consonants, as मनो$नुग, मनोज्ञ, मनोहर &c.).
    -Comp. -अधिनाथः a lover, husband.
    -अनवस्थानम् inattention.
    -अनुग a. suiting the mind, agreeable; ततस्तदग्ऱ्यं वचनं मनोनुगं समस्तमाज्ञाय ततो हि हेतुमत् Mb.12.167.49; Rām.7.72.18.
    -अप- हारिन् a. captivating the heart.
    -अभिनिवेशः close application of mind, firmness of purpose,
    -अभिराम a. pleasing the mind, gratifying to the heart; मनोभिरामाः (केकाः) R.1.39.
    -अभिलाषः the desire or longing of the heart.
    -आप a. gaining the heart, attractive, pleasing.
    -कान्त a. (मनस्कान्त or मनःकान्त) dear to the mind, pleasant, agreeable.
    -कारः perfect perception, full consciousness (of pleasure or pain), mental concen- tration, resolution; भवन्मनस्कारलवोद्गमेन क्रमेलकानां निलयः पुरेव N.14.84. (cf. मनसः ऐकाग्ऱ्यकरणं मनस्कारः Nārayaṇa com. on N.) दिदृक्षादत्तदृष्टीनां मनस्कारमनीषयोः । सप्रीतिरससन्तोषं दिशन्तौ देहकान्तितः ॥ Yādavābhyudaya 1.9.
    -क्षेपः (मनःक्षेपः) distraction of the mind, mental confusion.
    -गत a.
    1 existing or passing in the mind, concealed in the breast, internal, inward, secret; नेयं न वक्ष्यति मनोगतमाधिहेतुम् Ś.3. 11.
    -2 affecting the mind, desired.
    (-तम्) 1 a wish, desire; मनोगतं सा न शशाक शंसितुम् Ku.5.51.
    -2 an idea, thought, notion, opinion.
    -गतिः f. desire of the heart.
    -गवी wish, desire.
    -गुप्त a. hidden in the mind, thought secretly. (
    -प्ता) red arsenic.
    -ग्रहणम् captivating the mind.
    -ग्रहिन् a. captivating or fascinating the mind.
    -ग्राह्य a. to be grasped by the mind.
    -ह्यम् the plea- sures of sense; यो वृणीते मनोग्राह्यमसत्त्वात् कुमनीष्यसौ Bhāg.1. 48.11.
    -ग्लानिः depression of mind.
    -ज, -जन्मन् a. mindborn. (-m.) the god of love.
    -जल्पः imagination.
    -जव a.
    1 quick or swift as thought; मनोजवं मारुततुल्यवेगम् Rāma-rakṣā Stotra 33.
    -2 quick in thought or concep- tion.
    -3 fatherly, paternal.
    - जवस a. resembling a father, fatherly.
    -जवा 1 N. of one of the tongues of Agni.
    -2 N. of one of the शक्तिs of Durgā 'काली कराली च मनोजवा च' Śruti.
    -जात a. mind-born, arisen or produced in the mind.
    -जिघ्र a. scenting out, i. e. guessing the thoughts.
    -ज्ञ a. pleasing, lovely, agreeable, beautiful, charming; इयमधिकमनोज्ञा वल्कलेनापि तन्वी Ś.1.2; R.3.7; 6.1. (
    -ज्ञः) N. of a Gandharva.
    (-ज्ञा) 1 red arsenic.
    -2 an intoxicating drink.
    -3 a princess.
    -तापः, -पीडा 1 mental pain or agony, anguish.
    -तालः the lion of Durgā.
    -तुष्टिः f. satisfaction of the mind.
    -तोका an epithet of Durgā.
    -दण्डः complete control over the mind or thoughts; Ms.12.1; cf. त्रिदण्डिन्.
    -दत्त a. devoted in thought, mentally dedicated.
    -दाहः, -दुःखम् mental distress or torment.
    -दाहिन् the god of love.
    -दुष्ट a. depraved in mind; रजसा स्त्री मनोदुष्टा संन्यासेन द्विजोत्तम (शुद्ध्यति) Ms.5.18.
    -धारणम् conciliating the favour of.
    -नाशः loss of the mind or understanding, demented- ness.
    -नीत a. approved, chosen.
    -पतिः (
    -मनःपतिः) an epithet of Viṣṇu.
    -पर्यायः (with Jainas) N. of the last but one stage in the perception of truth.
    -पूत a.
    (मनःपूत) 1 considered pure by the mind, approved by one's conscience; मनःपूतं समाचरेत् Ms.6.46.
    -2 of a pure mind, conscientious.
    -प्रणीत a. (
    मनःप्रणीत) agreeable or pleasing to the mind.
    -प्रसादः (मनः- प्रसादः) composure of mind, mental calm.
    -प्रिय a. dear to the heart.
    -यः cinammon (Mar. दालचिनी).
    -प्रीतिः f. (
    मनःप्रीतिः) mental satisfaction, joy, delight.
    -भव a. mind-born, created by fancy; दृश्यमाना विनार्थेन न दृश्यन्ते मनोभवाः Bhāg.
    -भवः, -भूः 1 the god of love, Cupid; रे रे मनो मम मनोभवशासनस्य पादाम्बुजद्वयमनारतमानमन्तम् Bv.4.32; Ku.3.27; R.7.22; श्यामा शुशुभे शशिना तया मनोभूः Kalāvilāsa.
    -2 love, passion, lust; अत्यारूढो हि नारीणामकालज्ञो मनोभवः R.12.33.
    -मथनः the god of love.
    -मय see separately.
    -यायिन् a.
    1 going at will or pleasure.
    -2 swift, quick as thought; उत्पत्य खं दशग्रीवो मनोयायी शितास्त्रभृत् Bk.5.3.
    -3 keen desire; अहं हि तस्याद्य मनोभवेन संपीडिता तद्गतसर्वभावा Rām.5.32.12.
    -योगः close application of the mind, close attention.
    -योनिः the god of love.
    -रञ्जनम् 1 pleasing the mind.
    -2 pleasantness.
    -रथः 1 'the car of the mind', a wish, desire; अवतरतः सिद्धिपथं शब्दः स्वमनोरथस्येव M.1.22; मनोरथानामगतिर्न विद्यते Ku.5.64; R.2.72;12.59; उत्पद्यन्ते विलीयन्ते दरिद्राणां मनोरथाः Udb.; आशा नाम नदी मनोरथजला Bh.3.45.
    -2 a desired object; मनोरथाय नाशंसे Ś.7.13.
    -3 (in dramas) a hint, a wish expressed indirectly or covertly. ˚तृतीया N. of the third day in the bright half of Chaitra. ˚दायक a. fulfilling one's expectations. (-कः) N. of a Kalpa-taru. ˚द्रुमः the god of love. ˚बन्धः cherishing or entertaining of desire. ˚बन्धुः the friend of (who satisfies) desires; तस्या भवानपि मनोरथबन्धबन्धुः Māl.1.34. ˚सिद्धिः f. fulfilment of one's desires. ˚सृष्टिः f. a creation of the fancy, a castle in the air.
    -रम a. attractive, pleasing, agreeable, lovely, beautiful; अरुण- नखमनोरमासु तस्याः (अङ्गुलीषु) Ś.6.11; पुरस्ताद्विमले पात्रे सुविस्तीर्णे मनोरमे Suśruta.
    (-मा) 1 a lovely woman.
    -2 a kind of pigment.
    -रागः affection, passion (of the heart).
    -राज्यम् 'kingdom of the fancy', a castle in the air; मनोराज्यविजृम्भणमेतत् 'this is building castles in the air'.
    -रुज् f. pain or grief of the heart.
    -लयः loss of consciousness.
    -लौल्यम् freak, caprice.
    -वल्लभा a beloved woman.
    -वहा N. of a particular artery; ('अश्वत्थपत्रनाडीव द्विसप्ततिशताधिका । नाडी मनोवहेत्युक्तं योगशास्त्र- विशारदैः'); मध्ये च हृदयस्यैका शिरा तत्र मनोवहा । शुकं संकल्पजं नॄणां सर्वगात्रैर्विमुञ्चति ॥ Mb.12.214.19.
    -वाक्कर्मन् n. pl. thoughts, words and deeds.
    -वाञ्छा, -वाञ्छितम् a wish of the heart, a desire,
    -विकारः, -विकृतिः f. emotion of the mind.
    -विनयनम् mental discipline.
    -विरुद्ध a.
    1 incomprehensible.
    -2 against the dictates of mind or conscience.
    -वृत्तिः f.
    1 working of the mind, volition.
    -2 disposition, temper.
    -वेगः quickness of thought.
    -व्यथा mental pain or anguish.
    -शल्य a. rankling in the mind; (बाहुः) कुबेरस्य मनःशल्यं शंसतीव पराभवम् Ku.2.22.
    -शिलः, -ला red arsenic; मनःशिला- विच्छुरिता निषेदुः Ku.1.55; R.12.8; टङ्कैर्मनःशिलगुहैरवदीर्य- माणा Mk.; गन्धाश्मानं मनःशिलाम् Śiva B.3.19; मनःशिला- पङ्कलिखितेन च विद्योतितललाटपट्टाम् K.
    -शीघ्र a. quick as thought.
    -संकल्पः desire of the heart.
    -संगः attach- ment of the mind (to anything).
    -संचेतनाहारः (with Buddhists) one of the four kinds of food (in a mate- rial and spiritual senses)
    -संतापः anguish of the mind.
    -समृद्धिः heart's content; Bhāg.
    -संवरः coercion of mind.
    -सुख a. agreeable to the mind.
    -स्थ a. being in the heart, mental.
    -स्थैर्यम् firmness of mind.
    -हत a. disappointed.
    -हर a. pleasing, charming, attractive, fascinating, lovely; अव्याजमनोहरं वपुः Ś.1.18; Ku.3.39; R.3.32. (
    -रः) a kind of jasmine. (
    -रम्) gold.
    -हर्तृ, -हारिन् a. heart-stealing, captivating, agreeable, plea- sing; हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः Ki.1.4; गाङ्गं वारि मनोहारि मुरारिचरणच्युतम् Gaṅgāṣṭaka by Vālmīki 7.
    -हारी an unchaste or unfaithful woman.
    -ह्लादः gladness of heart.
    -ह्वा red arsenic; मनःशिला मनोगुप्ता मनोह्वा नागजिह्विका Bhāva. P.

    Sanskrit-English dictionary > मनस् _manas

  • 11 मृद्वी _mṛdvī _मृद्वीका _mṛdvīkā

    मृद्वी मृद्वीका A vine or bunch of grapes; वाचं तदीयां परिपीय मृद्वीं मृद्वीकया तुल्यरसां स हंसः N.3.6; मृद्वीका रसिता सिता समशिता... Bv.4.13,37; Mb.7.64.7.

    Sanskrit-English dictionary > मृद्वी _mṛdvī _मृद्वीका _mṛdvīkā

  • 12 रसिक _rasika

    रसिक a. [रसो$स्त्यस्य ठन्]
    1 Savoury, sapid, tasteful.
    -2 Graceful, elegant, beautiful.
    -3 Impassioned.
    -4 Apprehending flavour or excellence, possessed of taste, appreciative, discriminating; तद् वृत्तं प्रवदन्ति काव्यरसिकाः शार्दूलविक्रीडितम् Śrut.4.
    -5 Finding pleasure or taking delight in, delighting in, devoted to (usually in comp.); इयं मालती भगवता सदृशसंयोगरसिकेन वेधसा मन्मथेन मया च तुभ्यं दीयते Māl.6; so कामरसिकः Bh.3.112; परोपकाररसिकस्य Mk.6.19.
    -6 Humorous, witty.
    -7 Fanciful.
    -8 Lustful.
    -कः 1 A man of taste or feeling, an apprecia- tor of excellence or beauty; cf. अरसिक.
    -2 A libertine.
    -3 An elephant.
    -4 A horse.
    -5 The Sārasa bird.
    -का 1 The juice of sugar-cane, molasses.
    -2 The tongue.
    -3 A woman;s girdle; see रसाला also.

    Sanskrit-English dictionary > रसिक _rasika

  • 13 वत्सल _vatsala

    वत्सल a. [वत्सं लाति ला-क Uṇ.3.74]
    1 Child-loving, affectionate towards children or offspring; as वत्सला धेनुः, माता &c.
    -2 Affectionate towards, fondly loving, devoted to, fond of, kind or compassionate towards; त्वद्वत्सलः क्व स तपस्विजनस्य हन्ता Māl.8.8;6.14; R.2. 69;8.41; so शरणागतवत्सल, दीनवत्सल &c.
    -लः 1 A fire fed with grass.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 The sentiment of affec- tion (वात्सल्यरस).
    -ला A cow fond of her calf.
    -लम् Affection, fondness; Pt.2.9.
    -Comp. -रसः the tender sentiment in a poem.

    Sanskrit-English dictionary > वत्सल _vatsala

  • 14 वाङ्मय _vāṅmaya

    वाङ्मय a. (
    -यी f.)
    1 Consisting of words; लिपेर्यथावद्- ग्रहणेन वाङ्मयं नदीमुखेनेव समुद्रमाविशत् R.3.28; इत्येषा वाङ्मयी पूजा श्रीमच्छंकरपादयोः Śiva-mahimna 4.
    -2 Relating to speech or words; Ms.12.6; स्वाध्यायाभ्यसनं चैव वाङ्मयं तप उच्यते Bg.17.15.
    -3 Endowed with speech; अयमात्मा वाङ्मयो मनोमयः प्राणमयः Bṛi. Up.1.5.3.
    -4 Eloquent, rhetorical, oratorical.
    -यम् 1 Speech, language; म्यरस्तजभ्नगैर्लान्तैरेभिर्दशभिरक्षरैः । समस्तं वाङ्मयं व्याप्तं त्रैलोक्यमिव विष्णुना Chand. M.1.7; द्विधाप्रयुक्तेन च वाङ्मयेन सरस्वती तन्मि- थुनं नुनाव Ku.7.9; Śi.2.72.
    -2 Eloquence.
    -3 Rhe- toric.
    -यी The goddess Sarasvatī.

    Sanskrit-English dictionary > वाङ्मय _vāṅmaya

  • 15 विलङ्घ् _vilaṅgh

    विलङ्घ् 1 U.
    1 To pass or spring over, traverse; निवेशयामास विलङ्घिताध्वा R.5.42;16.32; Śi.12.24;8.26.
    -2 To violate, transgress, overstep, disregard, neglect; गन्तुं प्रवृत्ते समयं विलङ्घ्य Ku.3.25; R.5.48; Ki.2.45; Śi.17.12.
    -3 To violate the limits of propriety; नृपतेः प्रतिषिद्धमेव तत् कृतवान् पङ्क्तिरथो विलङ्घ्य यत् R.9.74.
    -4 To rise towards, ascend or go up to; समुदितं न विलङ्घयितुं नभः Ki.5.1; N.5.2.
    -6 To give up, abandon, leave aside; मनो बबन्धान्यरसान् विलङ्घ्य सा R.3.4.
    -7 To surpass, excel; इति कर्णोत्पलं प्रायस्तव दृष्ट्या विलङ्घ्यते Kāv.2.224.
    -8 To cause to fast.
    -9 To overcome, surmount.
    -1 To offend, insult.

    Sanskrit-English dictionary > विलङ्घ् _vilaṅgh

  • 16 स्त्री _strī

    स्त्री [स्त्यायेते शुक्रशोणिते यस्याम्]
    1 A woman; श्रुतं दृष्टं स्पृष्टं स्मृतमि नृणां ह्लादजननं न रत्नं स्त्रीभ्यो$न्यत् क्वचिदपि कृतं लोकपतिना । तदर्थं धर्मार्थो विभववरसौख्यानि च ततो गृहे लक्ष्म्यो मान्याः सततमबला मानविभवैः ॥ Subh. Ratn.
    -2 A female of any animal; गजस्त्री, हरिणस्त्री &c.; स्त्रीणामशिक्षितपटुत्वममानुषीषु Ś.5.22.
    -3 A wife; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl.6.18; Me.28.
    -4 A white ant.
    -5 The Priyaṅgu plant.
    -6 The feminine gender, or a word used in that gender; आपः स्त्रीभूम्नि Ak.
    -Comp. -आगारः, -रम् a harem, the women's apartments.
    -अध्यक्षः a chamberlain.
    -अभिगमनम् sexual intercourse.
    -आजीवः 1 one who lives by his wife.
    -2 one who lives by keeping women for prostitu- tion; Ms.11.63.
    -करणम् sexual connection.
    -कामः 1 desire of intercourse with woman, fondness for women.
    -2 desire of a wife.
    -कार्यम् 1 the business of women.
    -2 attendance on women or women's apartments; वैदेहकानां स्त्रीकार्यं मागधानां वणिक्पथः Ms.1.47.
    -कितवः a deceiver or seducer of women.
    -कुमारम् a woman and child.
    -कुसुमम् menses, the menstrual exeretion in women.
    -कृतम् sexual connection.
    -कोशः a dagger.
    -क्षीरम् mother's milk; आरण्यानां च सर्वेषां मृगाणां माहिषं विना । स्त्रीक्षीरं चैव वर्ज्यानि... Ms.5.9.
    -ग a. cohabiting with women.
    -गवी a milch-cow.
    -गुरुः a female Guru or priestess.
    -गृहम् = स्त्र्यगार q. v.
    -ग्राहिन् (in law) acce- pting the guardianship over a woman.
    -घोषः dawn, day-break.
    -घ्नः the murderer of a woman; Ms.9.232.
    -चरितम्, -त्रम् the doing of women.
    -चिह्नम् 1 any mark or characteristic of the female sex.
    -2 the female organ, vulva.
    -चौरः a seducer of women, libertine.
    -जननी a woman who brings forth only daughters; Ms.9.81.
    -जातिः f. woman-kind, female sex.
    -जितः a hen-pecked husband; स्त्रीजितस्पर्शमात्रेण सर्व पुण्यं विनश्यति Śabdak; मृष्यन्ति ये चोपपतिं स्त्रीजितानां च सर्वशः (तेषामन्नं न भुञ्जति) Ms.4.217.
    -देहार्धः N. of Śiva.
    -धनम् a woman's private property over which she exercises independent control; it is of six kinds:-- अध्यग्न्यध्यावहनिकं दत्तं च प्रीति- कर्मणि । भ्रातृमातृपितृप्राप्तं ष़ड्विधं स्त्रीधनं स्मृतम् ॥ or according to others:-- पितृमातृपतिभ्रातृदत्तमध्यग्न्युपायनम् । आधिवेदनिकाद्यं च स्त्रीधनं परिकीर्तितम्; see also अन्वाधेयम्, बन्धुदत्तम्, यौतकम्, सौदायिकम्, शुल्कम्, पारिणाय्यम्, लावण्यार्जितम् and पादवन्दनिकम्.
    -धर्मः 1 the duty of a woman or wife.
    -2 the laws concerning women; Ms.1.114.
    -3 menstruation.
    -4 copulation.
    -धर्मिणी a woman in her course; स्त्रीधर्मिणी वेपमाना शोणितेन समुक्षिता । एकवस्त्रा विकृष्टास्मि दुःखिता कुरुसंसदि ॥ Mb.3.12.62.
    -धवः a man.
    -ध्वजः 1 the female of any animal.
    -2 an elephant.
    -नाथ a. one protected by a woman.
    -निबन्धनम् a woman's peculiar sphere of action or province; domestic duty, housewifery.
    -पण्योपजीविन् m. see स्त्र्याजीवः above.
    -परः a woman- lover, lecher, libertine.
    -पिशाची a fiend-like wife.
    -पुंस् a woman who had become a man.
    -पुंसौ m. du.
    1 wife and husband.
    -2 male and female; स्त्रीपुंसावात्मभागौ ते भिन्नमूर्तेः सिसृक्षया Ku.2.7.
    -पुंसलक्षणा a hermaphro- dite.
    -पुंधर्मः the law regulating the duties of man and wife.
    -पुरम् the women's apartment.
    -पुष्पम् the men- strual excretion.
    -पूर्वः = स्त्रीजितः q. v.; स्त्रीपूर्वाः काण्डपृष्ठाश्च...... (श्राद्धे नार्हन्ति) Mb.13.23.22.
    -प्रत्ययः a feminine affix (in gram.)
    -प्रसंगः (excessive) intercourse with women.
    -प्रसूः f. a woman who brings forth only dau- ghters; Y.1.73.
    -प्रिय a. loved by women. (
    -यः) the mango tree.
    -बन्धः the sexual union.
    -बाध्यः one who suffers himself to be troubled by a woman.
    -बुद्धिः f.
    1 the female understanding.
    -2 the counsel of a woman, female advice; स्त्रीबुद्धिः प्रलयंगता (प्रलयावहा) Subhāṣ.
    -भोगः sexual intercourse.
    -मन्त्रः a female stra- tagem, woman's counsel.
    -माया women's craft.
    -मुखपः the Aśoka tree.
    -यन्त्रम् a machine-like woman, ma- chine in the form of a woman; स्त्रीयन्त्रं केन लोके विषममृ- तमयं धर्मनाशाय सृष्टम् Pt.1.191.
    -रजस् menstruation.
    -रञ्जनम् betel.
    -रत्नम् 1 an excellent woman; स्त्रीरत्नेषु ममोर्वशी प्रियतमा यूथे तवेयं वशा V.4.25.
    -2 N. of Lakṣmī.
    -राज्यम् the kingdom of women.
    -लम्पट a. desirous of women.
    -लिङ्गम् 1 the feminine gender (in gram.)
    -2 any mark of the female sex (as breast &c.).
    -3 the female organ.
    -लौल्यम् fondness for women.
    -वशः sub- missiveness to a wife, subjection to women.
    -वासः an ant-hill.
    -विधेय a. governed by a wife, uxorious; संनिवेश्य सचिवेष्वतःपरं स्त्रीविधेयनवयौवनो$भवत् R.19.4.
    -विवाहः contracting marriage with a woman; अष्टाविमान् समानेन स्त्रीविवाहान्निबोधत Ms.3.2.
    -विषयः sexual connection.
    -व्रणः the female organ.
    -शौण्ड a. fond of women.
    -संसर्गः female company.
    -संस्थान a. having a female shape; स्त्रीसंस्थानं चाप्यरस्तीर्थमारादुत्क्षिप्यैनां ज्योतिरेकं तिरो$भूत् Ś.5.3.
    -संगः attachment to women, or intercourse with women.
    -संग्रहणम् 1 the act of embracing a wo- man (improperly).
    -2 adultery, seduction.
    -सभम् an assembly of women.
    -संबन्धः 1 matrimonial alliance with a woman.
    -2 connection by marriage.
    -3 rela- tion to women.
    -सेवा Devotion or addiction to women.
    -स्वभावः 1 the nature of women.
    -2 a eunuch.
    -हत्या the murder of a woman.
    -हन्तृ the murderer of a woman; स्त्रीहन्तॄंश्च न संवसेत् Ms.11.19.
    -हरणम् 1 the forcible abduction of women.
    -2 rape.
    -हारिन् m. a ravisher or seducer (of women).

    Sanskrit-English dictionary > स्त्री _strī

  • 17 तोय


    tóya
    n. (ifc. f. ā) water Naigh. I, 12 Mn. V, VIII f. MBh. etc.. (- yaṉ-kṛi with gen., « to make offerings of water to the dead», XVIII, 32 ;

    (ā) f. N. of a river in Ṡālmala-dvīpa VP. II, 4, 28 ;
    of another in India)
    - तोयकण
    - तोयकर्मन्
    - तोयकाम
    - तोयकुम्भा
    - तोयकृच्छ्र
    - तोयकृत्
    - तोयक्रीडा
    - तोयगर्भ
    - तोयचर
    - तोयज
    - तोयडिम्ब
    - तोयडिम्भ
    - तोयद
    - तोयदान
    - तोयधर
    - तोयधार
    - तोयधि
    - तोयनिधि
    - तोयनीवी
    - तोयपात
    - तोयपाषाणजमल
    - तोयपिप्पली
    - तोयपुष्पी
    - तोयप्रष्ठा
    - तोयप्रसादन
    - तोयफला
    - तोयमय
    - तोयमल
    - तोयमुच्
    - तोययन्त्र
    - तोयरस
    - तोयराज्
    - तोयराशि
    - तोयवत्
    - तोयवल्लिका
    - तोयवल्ली
    - तोयवाह
    - तोयवृक्ष
    - तोयवृत्ति
    - तोयव्यतिकर
    - तोयशुक्तिका
    - तोयशूक
    - तोयसर्पिका
    - तोयसूचक

    Sanskrit-English dictionary > तोय

  • 18 वैद्य


    vaidya
    mfn. (fr. vidyā, andﾠ in some meanings fr. veda) versed in science, learned ĀṡvGṛ. Kāty. Mn. etc.. ;

    relating orﾠ belonging to the Vedas, conformable to the Vedas, Vedic W. ;
    medical, medicinal, practising orﾠ relating to medicine W. ;
    w.r. for vedya MBh. ;
    m. a learned man, Pandit W. ;
    follower of the Vedas orﾠ one well versed in them ib. ;
    an expert (versed in his own profession, esp. in medical science), skilled in the art of healing, a physician (accounted a mixed caste) MBh. Kāv. etc.;
    Gendarussa Vulgaris L. ;
    N. of a Ṛishi MBh. (w.r. for raibhya);
    (ā) f. a kind of medicinal plant L. ;
    (ī) f. the wife of a physician Pāṇ. 6-4, 150 Sch. ;
    - वैद्यकल्पतरु
    - वैद्यकल्पद्रुम
    - वैद्यकुतूहल
    - वैद्यकुलतत्त्व
    - वैद्यकौस्तुभ
    - वैद्यक्रिया
    - वैद्यगङ्गाधर
    - वैद्यगदाधर
    - वैद्यचन्द्रोदय
    - वैद्यचिकित्सा
    - वैद्यचिन्तामणि
    - वैद्यजीवदास
    - वैद्यजीवन
    - वैद्यत्रिंशट्टीका
    - वैद्यत्रिविक्रम
    - वैद्यदर्पण
    - वैद्यधन्य
    - वैद्यनयबोधिका
    - वैद्यनरसिंहसेन
    - वैद्यनाथ
    - वैद्यनिघण्टु
    - वैद्यपद्धति
    - वैद्यप्रज्ञप्त
    - वैद्यप्रदीप
    - वैद्यबन्धु
    - वैद्यबोधसंग्रह
    - वैद्यभूषण
    - वैद्यमनोत्सव
    - वैद्यमनोरमा
    - वैद्यमहोदधि
    - वैद्यमातृ
    - वैद्यमानिन्
    - वैद्यमालिका
    - वैद्ययोग
    - वैद्यरत्न
    - वैद्यरसमञ्जरी
    - वैद्यरसरत्न
    - वैद्यरसायन
    - वैद्यरहस्यपद्धति
    - वैद्यराज्
    - वैद्यराज
    - वैद्यवल्लभ
    - वैद्यवल्लभा
    - वैद्यवाचस्पति
    - वैद्यविद्या
    - वैद्यविनोद
    - वैद्यविलास
    - वैद्यवृन्द
    - वैद्यशास्त्र
    - वैद्यसंक्षिप्तसार
    - वैद्यसंग्रह
    - वैद्यसंदेहभञ्जन
    - वैद्यसर्वस्व
    - वैद्यसार
    - वैद्यसारसंग्रह
    - वैद्यसारोद्धार
    - वैद्यसिंही
    - वैद्यसूत्रटीका
    - वैद्यहितोपदेश

    Sanskrit-English dictionary > वैद्य

  • 19 हास्य


    hāsya
    mfn. to be laughed at, laughable, ridiculous, funny, comical MBh. Kāv. etc.;

    laughing, laughter, mirth (in rhet. one of the 10 Rasas orﾠ of the 8 Sthāyi-bhāvas, qq.vv.) Yājñ. MBh. etc.;
    jest, fun, amusement Mn. MBh. etc.
    - हास्यकथा
    - हास्यकर
    - हास्यकार
    - हास्यकार्य
    - हास्यकृत्
    - हास्यतर
    - हास्यता
    - हास्यत्व
    - हास्यदिदृक्षु
    - हास्यपदवी
    - हास्यरत्नाकर
    - हास्यरस
    - हास्यस्थायिभाव
    - हास्यहीन

    Sanskrit-English dictionary > हास्य

См. также в других словарях:

  • Jayant Narlikar — Jayant Vishnu Narlikar Born 19 July 1938 (1938 07 19) (age 73) Kolhapur, India …   Wikipedia

  • divyá-rasa — दिव्यरस …   Indonesian dictionary

  • hāsya-rasa — हास्यरस …   Indonesian dictionary

  • kāvyá-rasa — काव्यरस …   Indonesian dictionary

  • kāvyá-rasika — काव्यरसिक …   Indonesian dictionary

  • tóya-rasa — तोयरस …   Indonesian dictionary

  • vaidya-rasâ̱yana — वैद्यरसायन …   Indonesian dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»