उदक्संस्थ

उदक (कि) ल a. [cf. P.V.2.97] Watery, con- aining water.

उदक्य a. [उदकमर्हति दण्डा˚ यत्]

1 Requiring water.

-2 Being in water.

-क्या A woman in her courses (requiring water for purification). नोदक्ययाभिभाषेत यज्ञं गच्छेन्न चावृतः Ms.4.57;5.85. (न) भुञ्जीतोदक्यया दृष्टम् Bhāg.6.18.49.

उदक्तात् ind. Towards the north, northwards.

उदक् See under उदञ्च्.

( údak-) mfn. sloping towards the north ṠBr. KātyṠr. ChUp. etc.

mfn. flowing off towards the north Kauṡ. ;

n. connection with a woman during her courses Gaut. XXIII, 34.

n. (only at the beginning orﾠ end of a compound) water

उदकम् [उन्द्-ण्वुल् नि ˚नलोपश्च Uṇ.2.39] Water; अनीत्वा पङ्कतां धूलिमुदकं नावतिष्ठते Śi.2.34. उदकं दा,

-प्रदा or

कृ To offer a libation of water to a dead person; इत्येवमुक्तो मारीचः कृत्वोदकमथात्मनः Mb.3.278.14. उदकं उपस्पृश् to touch certain parts of the body with water, bathe; [cf. Gr. hudor; L. unda 'a wave'].

-Comp. -अञ्जलिः 1 A handful water.

-2 See उदककर्मन्.

-अन्तः margin of water, bank, shore; ओदकान्तात्स्निग्धो जनो$- नुगन्तव्य इति श्रूयते Ś.4.

-अर्थिन् a. desirous of water, thirsty.

-आत्मन् a. chiefly consisting of water; अव- कोल्बा उदकात्मान ओषधयः Av.8.7.9.

-आधारः a reser- voir, a cistern, well.

-उदञ्जनः a water-jar.

-उदरम् dropsy.

-उदरिन् a. dropsical.

-ओदनः rice boiled with water.

-कर्मन्, -कार्यम्, -क्रिया, -दानम् presenta- tion of (a libation of) water to dead ancestors or the manes; लुप्तपिण्डोदकक्रियाः Bg.1.42. वृकोदरस्योदकक्रियां कुरु Ve.6; Y.3.4.

-कार्यम् Ablution of the body; Rām.

-कुम्भः a water-jar.

-कृच्छ्रः a kind of vow.

-क्ष्वेडिका f. sprinkling water on each other, a kind of amorous play; Vātsyāyana.

-गाहः entering water, bathing; P.VI.3.6.

-गिरिः, -पर्वतः mountain abounding in streams of water.

-ग्रहणम् drinking water; Pt.1.

-चन्द्रः a kind of magic.

-द, -दातृ, -दायिन्, -दानिक a. giver of water; (विशुध्यन्ति) त्र्यहादुदकदायिनः Ms.5.64.

(-दः) 1 a giver of water to the manes.

-2 an heir, near kinsman.

-दानम् = ˚कर्मन् q. v.

-धरः a cloud.

-परीक्षा a kind of ordeal.

-पूर्वकम् ind. preceded by the pouring of water, by pouring water on the hand as pre- paratory to or confirmatory of a gift or promise.

-प्रतीकाश a. watery, like water.

-प्रवेशः A water burial (जलसमाधि); Mb.3.

-भारः, -वीवधः a. yoke for carrying water.

-भूमः water or moist soil.

-मञ्जरी N. of a work on medicine.

˚रसः A particular decoction used as a febrifuge.

-मण्डलुः a water-pitcher (Ved.)

-मन्थः a kind of peeled grain.

-मेहः a sort of diabetes (passing watery urine).

-मेहिन् a. suffering from this disease.

-वज्रः 1 a thunder-shower.

-2 thunderbolt in the form of shower; see उदवज्रः.

-वाद्यम् 'water music' (performed by striking cups filled with water; cf. जलतरङ्ग), one of the 64 Kalās; Vātsyāyana.

-शाकम् any aquatic herb.

-शान्तिः f. sprinkling holy or consecrated water over a sick person to allay fever; cf. शान्त्युदकम्.

-शील a. Practising the उदक ceremony; जपेदुदकशीलः स्यात् Mb.12.123.22.

-शुद्ध a. bathed, purified by ablutions.

-सक्तुः ground rice moistened with water.

-स्पर्शः 1 touching different parts of the body with water.

-2 touching water preparatory to or in confirmation of an oath, gift, or promise.

-हारः a water-carrier.

उदानः [अन्-घञ्]

1 Breathing upwards.

-2 Breathing, breath in general.

-3 One of the five vital airs or life-winds which rises up the throat and enters into the head); the other four being प्राण, अपान, समान and व्यान; स्पन्दयत्यधरं वक्त्रं गात्रनेत्रप्रकोपनः । उद्वेजयति मर्माणि उदानो नाम मारुतः ॥

-4 (With Buddhists) An expression of praise or joy.

-5 The navel.

-6 An eye-lash.

-7 A kind of snake.

*****

2. उदन् n. [उन्द्-कनिन् P.VI.1.63] Water (usually occurring in compounds either at the beginning or at the end, and as an optional substitute for उदक after the acc. dual. It has no forms for the first five inflections. In comp. it drops its न्); e. g. उदधि, अच्छोद, क्षीरोद &c.

-Comp. -आशयः A lake, tank; शरदुदाशये साधुजातसत्सरसिजोदरश्रीमुषा दृशा Bhāg.1.31.2.

-ओदनः water-meal.

-कीर्णः-र्यः N. of a tree (महाकरंज) the bark of which is rubbed and thrown in water to stun the fishes).

-कुम्भः a water-jar; Ms.2.182,3.68. तपःकृशः शान्त्युदकुम्भहस्तः Bk.

-ग्राभः Holding water, a cloud (Ved.) उदग्राभस्य नमयन् वधस्नैः Rv.9.97.15.

-कोष्ठः A water-jar.

-ज a. aquatic, watery, produced in or by water.

-जम् A lotus; एतद्धृषीकचषकैरसकृत्पिबामः शर्वादयो$ङजमध्वमृतासवंध्ऱ्यु ते Bhāg.1.14.33.

-धानः [उदकं धीयते अत्र]

1 a water-jar.

-2 a cloud.

-धिः [उदकानि धीयन्ते$त्र धा-कि उदादेशः]

1 the receptacle of waters, ocean; उदधेरिव निम्नगाशतेष्वभवन्नास्य विमानना क्वचित् R.8.8.

-2 a cloud.

-3 a lake, any large reservoir of water.

-4 a water-jar.

-5 a symbolical expression for the number 4 or 7. ˚कन्या, तनया, सुता Lakṣmī, the daughter of the ocean (produced from the ocean among the 14 jewels). ˚क्रमः, -क्राः m. a voyager, mariner. ˚मलः

1 cuttle-fish-bone.

-2 the foam of the ocean. ˚मेखला or ˚वस्त्रा the earth (girdled by the ocean, sea-girt). ˚राजः the king of waters, i. e. the chief ocean. ˚संभवम् sea-salt. ˚सुता N. of Lakṣmī; and of Dvārakā, the capital of Kṛiṣṇa (said to have been reclaimed from the ocean).

-नेमि a. Rimmed by the ocean.

-प a. crossing the water (as a boat).

-पात्रम्, -त्री a water-jug, vessel; Ms.3.96.

-पानः, -नम् a small pool or pond near a well, or the well itself; K.5. यावानर्थ उदपाने सर्वतः संप्लुतोदके Bg.2.46. ˚मण्डूकः (lit.) a frog in a well; (fig.) one who has had no experience of the world at large, a man of limited ideas who knows only his own neighbourhood; cf. कूपमण्डूक.

-पीतिः f. A place for drinking water.

-पेषम् a paste, anything ground with water. (

-पम्) ind. P.III.4.38 and P.VI.3.28. by grinding in water.

-प्रुत् a. Ved. causing water to flow; swimming or splashing in water (?).

-प्लवः Waterflood (जलप्रलय); Bhāg 12.4.13. (v. l. for उपप्लव).

-प्लुत a. swimming in water. उदप्लुतमिव दार्वहीनाम् Av.1.4.3.

-बिन्दुः a drop of water; (प्रपेदिरे) चिरेण नाभि प्रथमोद- बिन्दवः Ku.5.24.

-भारः 1 a water-carrier, i. e. a cloud.

-2 Water current (पूर); यमस्वसुश्चित्र इवोदभारः (रराज) Śi.3.11.

-मन्थः barley-water; a particular mixture; Mb.13.64.26.

-मानः, -नम् a fiftieth part of an आढक q. v.

-मेघः 1 a watery cloud.

-2 a shower of rain; तुग्रो ह भुज्युमश्विनोदमेघे Rv.1.116.3.

-मेहिन् a. Having watery urine or diabetes.

-लाव- णिक a. salted, prepared with brine, briny.

-वज्रः 1 a thunder shower; water-spout.

-2 thunderbolt in the form of water; भिन्दानो हृदयमसाहि नोदवज्रः Śi.8.39.

-वाप one who offers waters to the manes.

-वासः standing or residence in water; सहस्यरात्रीरुदवासतत्परा Ku.5.26. (

-सम्) a house on the borders of a stream or pond.

-वासिन् a. standing in water; K.23.

-वाह a. bringing water; दिवा चित् तमः कृण्वन्ति पर्जन्येनोदवाहेन Rv.1.38.9. (

-हः) a cloud.

-वाहनम् 1 a water-vessel.

-2 A cloud.

-वावधः a yoke for carrying water.

-शरावः a jar filled with water; उदशराव आत्मानवेक्ष्य.

-शुद्धः a water-jar.

-श्वित् n. [उदकन जलेन श्वयति] butter-milk containing fifty per cent water; (i. e. 2 parts of butter-milk and 1 part of water); श्रेयस्तैलं हि पिण्याकाद् घृतं श्रेय उदश्वितः Mb.12.167.35.

-स्थानम् 1 a place full of water.

-4 residence in water.

-स्थाली a kettle, vessel for holding water.

-हरणः a vessel for drawing water.

-हार a. fetching or carrying water. (

-रः) a cloud (water- carrier).

अष्टन् num. a. [अश-व्याप्तौ कनिन् तुट् च Uṇ.1.154.] (nom., acc. अष्ट-ष्टौ) Eight. It often occurs in comp. as अष्टा with numerals and some other nouns; as अष्टादशन्, अष्टाविंशतिः, अष्टापद &c. [cf. L. octo; Gr. okto; Zend astani Pers. hasht.].

-Comp. -अक्षर a. consisting of eight letters or parts; अष्टाक्षरं ह वा एकं गायत्र्यै पदम् Bṛi. Up.5.14.1. (

-रः) N. of a metre.

-अङ्ग a. consisting of eight parts or members.

(-ङ्गम्) 1 the eight parts of the body with which a very low obeisance is performed; ˚पातः, -प्रणामः, साष्टाङ्गनमस्कारः a respectful obeisance made by the prostration of the eight limbs of the body; साष्टाङ्गपातं प्रणनाम fell prostrate on the ground in reverence; (जानुभ्यां च तथा पद्भ्यां पाणिभ्यामुरसा धिया । शिरसा वचसा दृष्टया प्रणामो$- ष्टाङ्ग ईरितः). cf. also उरसा शिरसा दृष्टया वचसा मनसा तथा । पद्भ्यां कराभ्यां जानुभ्यां प्रणामो$ष्टाङ्ग उच्यते ॥ The eight limbs of the body in नमस्कार.

-2 the 8 parts of yoga or concen- tration; यमो नियमश्चासनं च प्राणायामस्ततः परम् । प्रत्याहारो धारणा च घ्यानं सार्धं समाधिना । अष्टाङ्गान्याहुरेतानि योगिनां योगसिद्धये ॥

-3 materials of worship taken collectively, namely, water, milk, ghee, curds, दर्भ, rice, barley, mustard seed.

-4 the eight parts of every medical science; (they are:-- शल्यम्, शालाक्यम्, कायचिकित्सा, भूतविद्या, कौमारभृत्यम्, अगदतन्त्रम्, रसायनतन्त्रम्, and वाजीकरणतन्त्रम्.)

-5 the eight parts of a court; 1 the law, 2 the judge, 3 assessors, 4 scribe, 5 astrologer, 6 gold, 7 fire, and 8 water.

-6 any whole consisting of eight parts.

-7 a die, dice.

-8 The eight functions of intellect (बुद्धि) are शुश्रूषा, श्रवण, ग्रहण, धारणा, चिन्तन, ऊहापोह, अर्थविज्ञान and तत्त्वज्ञान; बुद्धया ह्यष्टाङ्गया युक्तं त्वमेवार्हसि भाषितुम् Rām.6.113.24. ˚अर्घ्यम् an offering of eight articles. ˚धूपः a sort of medical incense removing fever. ˚मैथुनम् sexual enjoyment of 8 kinds'; the eight stages in the progress of a love suit; स्मरणं कीर्तनं केलिः प्रेक्षणं गुह्यभाषणम् । संकल्पो$ध्यवसायश्च क्रियानिष्पत्तिरेव च ॥

˚वैद्यकम् It is constituted of द्रव्याभिधान, गदनिश्चय, काय- सौख्य, शल्यादि, भूतनिग्रह, विषनिग्रह, बालवैद्यक, and रसायन. ˚हृदयम् N. of a medical work.

-अधिकाराः जलाधिकारः, स्थलाधिकारः, ग्रामाधिकारः, कुललेखनम्, ब्रह्मासनम्, दण़्डविनि- योगः, पौरोहित्यम्.

-अध्यायी N. of Pāṇinī's gramma- tical work consisting of 8 Adhyāyas or chapters.

-अन्नानि The eight types of food भोज्य, पेय, चोष्य, लेह्य, खाद्य, चर्व्य, निःपेय, भक्ष्य.

-अर a. having a wheel with 8 spokes.

-अस्रम् an octagon.

-अस्रः A kind of single-storeyed building octangular in plan.

-अस्रिय a. octangular.

-अह् (न्) a. lasting for 8 days.

-आदिशाब्दिकाः the first eight expounders of the science of words (grammar); इन्द्रश्चन्द्रः काशकृत्स्नापिशली शाकटायनः । पाणिन्यमरजैनेन्द्रा जयन्त्यष्टादिशाब्दिकाः ॥

-आपाद्य Multiplied by eight. अष्टापाद्यं तु शूद्रस्य स्तेये भवति किल्बिषम् । Ms.8.337.

-उपद्वीपानि स्वर्णप्रस्थ, चन्द्राशुक्ल, आवर्तन, रमणक, मन्दरहरिण, पाञ्चजन्य, सिंहल, and लङ्का.

-कपाल a. (˚ष्टा˚) prepared or offered in 'eight' pans. (

-लः) a sacrifice in which ghee is offered in eight pans.

-कर्ण a. one who has the number eight as a mark burnt in his ears (P.VI.3.115). (

-र्णः) eight- eared, an epithet of Brahmā. (

-कर्मन् m.),

-गतिकः a king who has 8 duties to perform; (they are:-- आदाने च विसर्गे च तथा प्रैषनिषेधयोः । पञ्चमे चार्थवचने व्यवहारस्य चेक्षणे ॥ दण्डशुद्धयोः सदा रक्तस्तेनाष्टगतिको नृपः ।

-कुलम् (Probably) Village jury. (Bh. List No. 1267).

-कुलाचलाः Eight principal mountains; नील, निषध, विन्ध्याचल, माल्यवान्, मलय, गंधमादन, हेमकूट, and हिमालय. (

-मर्यादागिरयः) हिमालय, हेमकूट, निषध, गन्धमादन, नील, श्वेत, शृङ्गवार and माल्यवान्.

-कृत्वस् ind. eight times. चतु- र्नमो अष्टकृत्वो भवाय Av.11.2.9.

-कोणः 1 an octagon.

-2 a kind of machine.

-खण्डः a title of a collection of several sections of the Ṛigveda.

-गन्धाः Eight fragrant substances (Mar. चन्दन, अगरु, देवदार, कोळिंजन, कुसुम, शैलज, जटामांसी, सुर-गोरोचन).

-गवम् [अष्टानां गवां समाहारः] a flock of 8 cows.

-गाढ् m.

1 a fabulous animal supposed to have eight legs.

-2 a spider.

-गुण a. eightfold; अन्नादष्टगुणं चूर्णम्; दाप्यो$ष्टगुणमत्ययम् Ms.8.4. (

-णम्) the eight qualities which a Brāhmaṇa should possess; दया सर्वभूतेषु, क्षान्तिः, अनसूया, शौचम्, अनायासः, मङ्गलम्, अकार्पण्यम्, अस्पृहा चेति ॥ Gautamasūtra. ˚आश्रय a. endowed with these eight qualities.

-ष्ट (˚ष्टा˚) चत्वारिंशत् a. forty-eight.

-तय a. eight-fold.

-तारिणी the eight forms of the goddess तारिणी; तारा- चोग्रा महोग्रा च वज्रा काली सरस्वती । कावेश्वरी च चामुण्डा इत्यष्टौ तारिण्यो मताः ॥.

-तालम् A kind of sculptural measure- ment in which the whole height of an idol is generally eight times that of the face.

-त्रिंशत् -(˚ष्टा˚) a. thirty-eight.

-त्रिकम् [अष्टावृत्तम् त्रिकम्] the number 24.

-दलम् 1 a lotus having eight petals.

-2 an octagon.

-दशन् (˚ष्टा˚) see above after अष्टातय.

-दिश् f. [कर्म˚ स. संज्ञात्वान्न द्विगुः दिक् सङ्ख्ये संज्ञायाम् P.II.1.5.] the eight cardinal points; पूर्वाग्नेयी दक्षिणा च नैर्ऋती पश्चिमा तथा । वायवी चोत्तरैशानी दिशा अष्टाविमाः स्मृताः ॥. ˚करिण्यः the eight female elephants living in the eight points; करिण्यो$भ्रमुकपिलापिङ्गलानुपमाः क्रमात् । ताम्रकर्णी शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती ॥ Ak. ˚पालाः the eight regents of the cardinal points; इन्द्रो वह्निः पितृपतिः (यमः) नैर्ऋतो वरुणो मरुत् (वायुः) । कुबेरे ईशः पतयः पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥ Ak. ˚गजाः the eight elephants guarding the 8 quarters; ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदो$ञ्जनः । पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश्च दिग्गजाः ॥ Ak.

-देहाः (पिण्डब्रह्माण्डात्मकाः) Gross and subtle bodies; स्थूल, सूक्ष्म, कारण, महाकारण, विराट्, हिरण्य, अव्याकृत, मूलप्रकृति.

-द्रव्यम् the eight materials of a sacrifice; अश्वत्थोदुम्बुरप्लक्षन्यग्रोधसमिधस्तिलाः । सिद्धार्थपायसाज्यानि द्रव्याण्यष्टौ विदुर्बुधाः ॥

-धातुः the eight metals taken collectively; स्वर्णं रूप्यं च ताम्रं च रङ्गं यशदमेव च । शीसं लौहं रसश्चेति धातवो$ष्टौ प्रकीर्किताः ॥

-नागाः (Serpents) अनन्त, वासुकि, तक्षक, कर्कोटक, शङ्ख, कुलिक, पद्म, and महापद्म.

-नायिकाः (of श्रीकृष्ण) रुक्मिणी, सत्यभामा, जाम्बवती, कालिन्दी, मित्रवृन्दा, याज्ञजिती, भद्रा, and लक्ष्मणा. (of इन्द्र) उर्वशी, मेनका, रम्भा, पूर्वचिती, स्वयंप्रभा, भिन्नकेशी जनवल्लभा and घृताची (तिलोत्तमा). (In Erotics) वासकसज्जा, विरहोत्कण्ठिता, स्वाधीनभर्तृका, कलहान्तरिता, खण्डिता, विप्रलब्धा, प्रोषितभर्तृका, and अभिसारिका.

-पक्ष a. Having eight side- pillars; अष्टपक्षां दशपक्षां शालाम् Av.9.3.21.

-पद, -द् (˚ष्ट˚ or ˚ष्टा˚) a.

1 eight-footed.

-2 a term for a pregnant animal.

-पदः (˚ष्ट˚)

1 a spider.

-2 a fabulous animal called Śarabha.

-3 a worm.

-4 a wild sort of jasmin.

-5 a pin or bolt.

-6 the mountain Kailāsa (the abode of Kubera). (

-दः, -दम्) [अष्टसु धातुषु पदं प्रतिष्ठा यस्य Malli.]

1 gold; आवर्जिताष्टापदकुम्भतोयैः Ku.7.1; Śi.3.28.

-2 a kind of chequered cloth or a board for drafts, dice-board (Mar. पट); ˚परिचयचतुराभिः K.196. ˚पत्रम् a sheet of gold.

-प (पा)दिका N. of a plant.

-पदी (˚ष्ट-ष्टा˚)

1 wild sort of jasmin (Mar. वेलमोगरी); श्यामान्वारणपुष्पांश्च तथा$- ष्टपदिका लताः Mb.13.54.6.

-2 a variety of metre, often used in Jayadeva's Gītagovinda.

-पलम् a kind of medicinal preparation of ghee.

-पाद्य a. (˚ष्टा˚) eight-fold.

-पुत्र a. Having eight sons; अष्टयोनिरदितिरष्ट- पुत्रा Av.8.9.21.

-(देह)-प्रकृतयः पञ्चमहाभूतानि, मनः, बुद्धिः and अहङ्कारः.

-प्रधानाः, वैद्य, उपाध्याय, सचिव, मन्त्री, प्रतिनिधि, राजाध्यक्ष, प्रधान and अमात्य. (of शिवाजी) प्रधान, अमात्य, सचिव, मन्त्री, डबीर, न्यायाधीश, न्यायशास्त्री and सेनापति.

-भावाः (a) स्तम्भ, स्वेद, रोमाञ्च, वैस्वर्य, कम्प, वैवर्ण्य, अश्रुपात, and प्रलय (b) कम्प, रोमाञ्च, स्फुरण, प्रेमाश्रु, स्वेद, हास्य, लास्य, and गायन.

-भैरवाः (शिवगणाः) असिताङ्ग, संहार, रुरु, काल, क्रोध, ताम्रचूड, चन्द्रचूड and महाभैरव, (इतरे- कपाल, रुद्र, भीषण उन्मत्त, कुपित इत्यादयः).

-भोगाः अन्न, उदक, ताम्बूल, पुष्प, चन्दन, वसन, शय्या, and अलंकार.

-मङ्गलः a horse with a white face, tail, mane, breast and hoofs. (

-लम्) [अष्ट- गुणितं मङ्गलं शा. क. त.] a collection of eight lucky things; according to some they are:-- मृगराजो वृषो नागः कलशो व्यञ्जनं तथा । वैजयन्ती तथा भेरी दीप इत्यष्टमङ्गलम् ॥ according to others लोके$स्मिन्मङ्गलान्यष्टौ ब्राह्मणो गौर्हुताशनः । हिरण्यं सर्पि- रादित्य आपो राजा तथाष्टमः ॥

-मङ्गलघृत Ghee mixed with Orris-root (Mar. वेखंड), Costus Arabicus (कोष्ट), ब्राह्मी Siphonanthus Indica, mustard, सैन्धव, पिप्पली, and (Mar. उपळसरी).

-मधु Eight Kinds of honey माक्षिक, भ्रामर, क्षौद्र, पोतिका, छात्रक, अर्घ्य, औदाल, दाल.

-महारसाः Eight रसs in Āyurveda, namely वैक्रान्तमणि, हिंगूळ, पारा, हलाहल, कान्तलोह, अभ्रक, स्वर्णमाक्षी, रौप्यमाक्षी.

-महारोगाः वातव्याधि, अश्मरी, कुष्ट, मेह, उदक, भगन्दर, अर्श, and संग्रहणी.

-महासिद्धयः (n.) अणिमा, महिमा, लघिमा, प्राप्ति, प्राकाश्य, ईशिता, वशिता, and प्राकाम्य. (b) अणिमा, महिमा, मघिमा, गरिमा, प्राप्ति, प्राकाम्य, ईशिता and वशिता.

-मातृकाः ब्राह्मी, माहेश्वरी, कौमारी, वैष्णवी, वाराही, इन्द्राणी, कौबेरी, and चामुण्डा.

-मुद्राः सुरभी, चक्र, ध्यान, योनि, कूर्म, पङ्कज, लिङ्ग and निर्याण.

-मानम् one kuḍava.

-मासिक a. occurring once in 8 months.

-मुष्टिः a. measure called कुञ्चि; अष्टमुष्टिर्भवेत् कुञ्चिः कुञ्चयो$ष्टौ च पुष्कलः । हेमाद्रिः

-मूत्राणि Urines of a cow, a sheep, a goat, a buffallo, a horse, an elephant, a camel, an ass.

-मूर्तिः the 'eight-formed', an epithet of Śiva; the 8 forms being, the 5 elements (earth, water, fire, air and ether), the Sun and the Moon and the sacrificing priest; cf. Ś.1.1 -या सृष्टिः स्रष्टुराद्या वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री । ये द्वे कालं विधत्तः श्रुतिविषयगुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् । यामाहुः सर्वभूत- प्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः । प्रत्यक्षाभिः प्रपन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥; or briefly expressed, the names in Sanskrit (in the above order) are:-- जलं वह्निस्तथा यष्टा सूर्याचन्द्रमसौ तथा । आकाशं वायुरवनी मूर्तयो$ष्टौ पिनाकिनः ॥. ˚धरः 'having 8 forms', Śiva.

-मूर्तयः Eight kinds of idols शैली, दारुमयी, लौही, लेप्या, लेख्या, सैकती, मनोमयी, and मणिमयी

-योगिन्यः (Friends of पार्वती) (a) मङ्गला, पिङ्गला, धन्या, भ्रामरी, भद्रिका, उल्का, सिद्धा, and सङ्कटा. (b) मार्जनी, कर्पूर- तिलका, मलयगन्धिनी, कौमुदिका, भेरुण्डा, मातालि, नायकी and जया (शुभाचारा) (sometimes सुलक्षणा and सुनन्दा).

-रत्नम् the eight jewels taken collectively; the title of a collection of 8 Ślokas on morality.

-रसाः the 8 sentiments in dramas &c.; शृङ्गारहास्यकरुणरौद्रवीरभयानकाः । बीभत्साद्भुतसंज्ञौ चेत्यष्टौ नाटये रसाः स्मृताः ॥ K. P.4 (to which is sometimes added a 9th Rasa called शान्त; निर्वेदस्थायिभावो$स्ति शान्तो$पि नवमो रसः ibid.); ˚आश्रय a. embodying or representing the eight sentiments; V.2.18.

-लवणानि अजमोदा, आम्लवेतस, एलची (cardamom), Black salt (Mar. पादेलोण), Garcinia Mangostona (Mar. आमसोल), Cinnamo- mum aromaticum (Mar. दालचिनी), Black peppar (Mar. मिरीं).

-लोहकम् a class of 8 metals; सुवर्णं रजतं ताम्रं सीसकं कान्तिकं तथा । वङ्गं लौहं तीक्ष्णलौहं लौहान्यष्टाविमानि तु ॥

-वर्गः 1 a sort of diagram (चक्र) showing the good or bad stars of a person.

-2 the 8 classes of letters; (अवर्ग, क˚, च˚, ट˚, त˚, प˚, य˚, श˚,).

-3 a class of three principal medicaments, Namely ऋषभ, जीवक, मेद, महामेद, ऋद्धि, वृद्धि, काकोली, and क्षीरकाकोली cf. जीवकर्षभकौ मेदौ काकोल्यावृद्धिवृद्धिकी.

-वक्रः (ष्टा) See below.

-वर्ष a. Eight years old; त्र्यष्टवर्षो$ष्टवर्षां वा धर्मे सीदति सत्वरः Ms.9.94.

-वसु The eight वसुs in the present मन्वन्तर are (a) धर, ध्रुव, सोम, आप, अनिल, अनल, प्रत्यूष, प्रभास. (b) द्रोण, प्राण, ध्रुव, अर्क, अग्नि, दोष, वसु, विभावसु.

-वायनानि हरिद्रा, पूगीफल, दक्षिणा, शूर्प, कङ्कण, काचमणि, धान्य, वस्त्र (Mar. खण).

-विना- यकाः The eight Gaṇapatis at मोरगांव (Dist. Poona), पाली (Dist. कुलाबा), भढ (near Karjat, dist. कुलाब), थेऊर (near लोणी, dist. Poona), जुन्नर (dist. Poona), ओझर (near जुन्नर, Dist. Poona). रांजणगांव (Poona- Nagar Road). सिद्धटेक (near दौंड, Dist. Ahmednagar).

-विवाहाः बाह्य, दैव, आर्ष, गान्धर्व, राक्षस, प्राजापत्य, आसुर, पैशाच.

-विध a. [अष्टाविधाः प्रकाराः अस्य] eight-fold, of eight kinds.

-विंशतिः f. (˚ष्टा˚) [अष्टाधिका विंशतिः शाक. त.] the number twentyeight.

-शतम् 1 One hundred and eight.

-2 eight hundred.

-श्रवणः, -श्रवस् N. of Brahmā (having 8 ears or four heads.)

-समाधयः यम, नियम, आसन, प्राणायाम, प्रत्याहार, धारणा, ध्यान, and समाधि.

-सिद्धयः (See --महा- सिद्धयः).

अच्छ a. [न छयति दृष्टिम्; छो-क. न. त., निर्मले हि वस्तुनि दृष्टिः प्रसरति न तु समले आभ्यन्तरपर्यन्तं धावति Tv.] Clear pel- lucid, transparent, pure; मुक्ताच्छदन्तच्छविदन्तुरेयम् U.6.27; ˚स्फटिकविशदम् Me.51; ˚श्रमजलकणिका K.57; किं रत्नमच्छा मतिः Bv.1.86.

-च्छः 1 A crystal.

-2 [न छाति भक्ष- यति नाशितसत्त्वं; छा भक्षणे-क. न. त. Tv.] A bear; cf. also ˚भल्ल.

-3 N. of a plant.

-Comp. -उदन् a. (i. e. अच्छोद्) [अच्छम् उदकं यस्य] having clear water. (

-दा) N. of a river; एतेषां (अग्निष्वात्तानां) मानसी कन्या अच्छोदा नाम निम्नगा Harivaṁśa. (

-दं) N. of a lake on the Himālaya (mentioned in Kādambarī अतिमनोहरम् आह्लादनं दृष्टेः अच्छोदं नाम सरो दृष्टवान् ।).

-भल्लः 4a bear.

अद्रिः [अद्-क्रिन् Uṇ.4.65; according to Nir.fr. दृ to tear or अद् to eat.]

1 A mountain.

-2 A stone, espe- cially one for pounding Soma with or grinding it on.

-3 A thunderbolt (आदृणाति येन Nir.).

-4 A tree.

-5 The sun. cf. अद्रिः शैले$र्कवृक्षयोः । Nm.

-6 A mass of clouds (probably so called from its resemblance to a mountain); a cloud (आदरयितव्यो भवति ह्यसौ उदकार्थं Nir.) mostly Ved.

-7 A kind of measure.

-8 The number

-Comp. -ईशः, -पतिः -नाथः &c.

1 the lord of moun- tains, the Himālaya.

-2 N. of Śiva (Lord of Kailāsa).

- कटक the ridge of mountain; नितम्बः पश्चिमश्रोणीभागे$- द्रिकटके$पि च । Nm.

-कर्णी a. plant (अपराजिता) Clitoria Ternatea Lin. (Mar. पांढरी गोकर्णी).

-कीला [अद्रयः कुलपर्वताः कीलाः शङ्कव इव यस्याः] the earth. (

-लः) N. of the moun- tain विष्कुम्भ.

-कुक्षिः a mountain cave, mountain side अस्मिन्नहमद्रिकुक्षौ व्यापारितः R.2.38.

-ज a. [अद्रौ जायते; जन्-ड] produced from, or found among mountains, mountain- born. अब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतम् Rv.4.41.5. (

-जा)

1 a plant (सैंहली). (Mar. सिंहपिंपळी).

-2 -कन्या, -तनया -सुता &c. Pārvatī. (

-जम्) red chalk (शिलाजतु).

-जात a. mountain-born.

(-तः) 1 forest conflagration.

-2 the 'Sun-born', Haṁsa or Swan.

-3 the Supreme Being.

-जूत, -दुग्ध Ved. [तृ. त.] expressed or extracted by means of stones. रथो ह वामृतजा अद्रिजूतः Rv.3.58.8.

-तनया, -नन्दिनी 1 N. of Pārvatī.

-2 N. of a metre of 4 lines, each having 23 syllables.

-द्विष्-भिद्-हन् m. [अद्रिं द्वेष्टिं भिनत्ति वा, द्विष्-भिद्-हन्-क्विप्] the enemy or splitter of moun- tains (or clouds personified), eptihet of Indra अहनद्वज्रेणाद्री- निवाद्रिहा Mb.8.2.9.

-द्रोणि-णी f.

1 a mountain valley Dk.2.8.

-2 a river taking its rise in a mountain.

-पतिः -राजः &c. See ˚ईश.

-बर्हस् a. Ved. [अद्रेर्बर्ह इव बर्हो यस्य] as strong or hard as a mountain; mountain-high (?); पीयूषं द्यौरदितिरद्रिबर्हाः Rv.1.63.3.

-बुध्न a. [अद्रेर्बुध्न इव बुध्नो यस्य] rooted in a mountain or rock; as hard as a stone or mountain. अयं निधिः सरमे अद्रिबुध्नः Rv.1.18.7.

-भूः a. [अद्रौ भवति जायते] mountain-born. (

-भूः) N. of a plant (आखुकर्णी or अपराजिता. Mar. उंदिरकानी, गोकर्णी)

-मातृ Ved. [अद्रि मेघः तज्जलं मिमीते, अद्रेर्माता वा मा-तृच्] producing water from clouds (मेघजलनिर्मातृ); having a mountain for the mother (?). कोशं दिवो$द्रिमातरम् Rv.9.86.3.

-वह्निः forest conflagration.

-शय्यः (having the mountain कैलास for his bed) N. of Śiva; cf. ˚ईश, ˚इन्द्र,

-शृङ्गम्, -सानु mountain peak.

-सुत (˚षुत),

-संहत a. prepa- red or expressed by means of stones.

-सारः [अद्रेः सार इव ष. त] 'the essence of mountains', iron. -a. hard like a mountain; ˚मय made of iron or very hard ततः सुबाहुस्त्रिंशद्भिरद्रिसारमयैः शरैः Mb.7.18.17.

अभिषु 5 P. (˚सु)

1 To extract Soma juice or any juice; अभिषुण्वन्त आसते Ait. Br.

-2 To apply water to or press out; यानि चैवाभिषूयन्ते पुष्पमूलफलैः शुभैः Ms.5.1 (Kull. उदकेन संधा).

-3 To moisten, sprinkle; ते विज्ञाया$- भिसोष्यन्तं रक्तै रक्षांसि सव्यथाः Bk.9.9.

उत्क्रुश् 1 P.

1 To cry out, exclaim, cry aloud.

-2 To call out to; उदक्रोशत् स पाण्डवान् Mb.

-3 To proclaim.

उदच् उदञ्च् a. (m. उदङ्, n. उदक्, f. उदीची)

1 Turned or going upwards.

-2 Upper, higher; ˚कूलः; ˚तीरः &c.

-3 Northern, turned towards the north.

-4 Subsequent.

-क् ind.

1 Above.

-2 Northward, to the north of (with abl.); आचम्योदक् परावृत्य Ms.3.217.

-3 Subsequently.

-Comp. -अद्रिः the northern mountain, Himālaya.

-अयनम् the sun's progress north of the equator (= उत्तरायणम् q. v.).

-आवृत्तिः f. return from the north; उदगावृत्तिपथेन नारदः R.8.33.

-दश a. having its skirts or border turned upwards or towards the north (as a garment)

-पथः a northern country.

-प्रवण a.

1 inclining or sloping towards the north.

-2 proceeding well (as a sacrifice).

-भूमः, -भूमिः 1 good or fertile soil.

-2 a land sloping towards the north.

-मुख a. facing the north; उत्पतोदङ्मुखः खम् Me.14.

उद्ग्रह 9 P.

1 To take up, lift up; शक्तिं चोग्रामुदग्रहीत् Bk.15.52; elevate, erect, raise; उद्गृहीतालकान्ताः Me.8.

-2 To take or draw out, take away. स यथा सैन्धवखिल्य उदके प्रास्त उदकमेवानुविलीयेत न हास्योद्ग्रहणायेव स्यात् Bṛi. Up. 2.4.12.

-3 To deposit.

-4 To preserve.

-5 To cease (to rain). यद् गृह्णाति तन्निधनम् Ch. Up.2.3.2.

-6 To break off, discontinue (speaking); उद्गृह्णन् निधनम् Av. 9.6.47.

-7 To concede, grant, allow; मायां मदीयामुद्गृह्य वदतां किं नु दुर्घटम् Bhāg.11.22.4. -Caus.

1 To cause to take up or out; cause to pay.

-2 To state, place before, adduce; विशेषविदुषः शास्त्रं यत्तवोद्ग्राह्यते पुरः Śi.2.75.

-4 To extol, laud up.

लॄ f. A mother, a divine female. -m. Śiva. -f. =

लृ. cf. लॄर्महात्मा सुरो बालो भूपः स्तोमः कथानकः (वक्ता) । मूर्खो शिश्नो गुदः कक्षा केशः पापरतो नरः ॥ Enm. एकान्वयो मम Ś.7; मनस्येकं वचस्येकं कर्मण्येकं महात्मनाम् H.1.197.

-4 Firm, unchanged; एको ग्रहस्तु Pt.1.26.

-5 Single of its kind, unique, singular.

-6 Chief, supreme, prominent, sole; ब्राह्मण्यास्तद्धरेत्पुत्र एकांशं वै पितुर्धनात् Mb.13.47.11. ˚पार्थिव, ˚धनुर्धरः, ˚ऐश्वर्य M.1.1 sole sovereignty; एको रागिषु राजते Bh.3.121.

-7 Peerless, matchless.

-8 One of two or many; Me.3. एकः सख्यास्तव सह मया वामपादाभिलाषी Me.8.

-9 Oft. used like the English indefinite article 'a', or 'an'; ज्योतिरेकम् Ś.5.3.

-1 True.

-11 Little. Oft. used in the middle of comp. in the sense of 'only', with an adjectival or adverbial force; दोषैकदृक् looking only to faults; त्वदेकेषु Ku.3.15 your arrow only; so भोगैकबद्धस्पृहः. एकः-अन्यः, or अपरः the one- the other; अजामेकां लोहित... नमामः । अजो ह्येको... अजोन्यः Śvet. Up.4.5; it is used in the plural in the sense of some, its correlative being अन्ये or अपरे (others); एके समूहुर्बलरेणुसंहतिं शिरोभिराज्ञामपरे महीभृतः ॥ Śi.12.45; see अन्य, अपर also.

-कः N. of Viṣṇu. the ऴSupreme Being or Prajāpati; एक इति च प्रजापतेरभिधानमिति । ŚB. on MS. 1.3.13.

(-कम्) 1 The mind; एकं विनिन्ये स जुगोप सप्त सप्तैव तत्याज ररक्ष पञ्च Bu. Ch.2.41.

-2 unity, a unit; Hch.

-का N. of Durgā. [cf. Persian yak; L. aequus].

-Comp. -अंशः a separate part, part in general. विष्टभ्याह- मिदं कृत्स्नमेकांशेन स्थितो जगत् Bg.1.42. एकांशश्च प्रधानतः Ms. 9.15.

-अक्ष a.

1 having only one axle. द्विचक्रमेकाक्षम् (रथम्) Bhāg.4.26.1.

-2 having one eye.

-3 having an excellent eye.

(-क्षः) 1 a crow.

-2 N. of Śiva.

-अक्षर a. monosyllabic. ओमित्येकाक्षरं ब्रह्म Bg.8.13.

(-रम्) 1 a monosyllable.

-2 the sacred syllable; ओम्; एकाक्षरं परं ब्रह्म Ms.2.83.

-3 The sole imperishable thing; एका- क्षरमभिसंभूय Av.5.28.8.

-4 N. of an Upaniṣad. ˚कोशः a vocabulary of monosyllabic words by Puruṣottama- deva. ˚रीभावः the production of only one syllable, con- traction.

-अग्नि a. Keeping only one fire; Āpastamba Dharma Sūtra 2.21.21. (

-कः) One and the same fire.

-अग्र a.

1 fixed on one object or point only.

-2 closely attentive, concentrated, intent; तद्गीतश्रवणैकाग्रा R.15.66; K.49; कच्चिदेतच्छ्रुतं पार्थ त्वयैकाग्रेण चेतसा Bg.18.72; मनुमे- काग्रमासीनम् Ms.1.1.

-3 unperplexed.

-4 known, cele- brated.

-5 single-pointed. (

-ग्रः) (in Math.) the whole of the long side of a figure which is subdivided. ˚चित्त, ˚मनस् a. with a concentrated mind, with un- divided attention. ˚चित्तम्, ˚चित्तता intentness of purpose, concentration of mind; तत्रैकाग्रं मनःकृत्वा Bg.6.12;18.72. °reeदृष्टि a. fixing one's eye on one spot.

-अग्ऱ्य = ˚अग्र. (

-ग्ऱ्यम्) concentration.

-अङ्गः 1 a body-guard.

-2 the planet Mercury or Mars.

-3 N. of Viṣṇu. ˚वधः Mutilation of a limb; Kau. A.4.

-4 Having a unique or beautiful shape.

(-अङ्गम्) 1 a single member or part.

-2 sandal wood.

-3 the head. (

-ङ्गौ) a married couple. (

-ङ्गी) Incomplete; ˚रूपक incomplete, simile.

-अञ्जलिः A handful.

-अङ्गिका preparation made with sandal-wood.

-अण्डः a kind of horse.

-अधिपतिः a sole monarch or sovereign.

-अनंशा the only (day) receiving no part of the moon, an epithet of Kuhū or day of new moon (born together with Kṛiṣṇa and worshipped with Kṛiṣ&na and Bala- deva and identified with Durgā).

-अनुदिष्ट a.

1 left as a funeral feast or one who has recently partaken in it. (

-ष्टम्) a funeral ceremony performed for only one ancestor (recently dead); see एकोद्दिष्ट; यावदेकानुदिष्टस्य गन्धो लेपश्च तिष्ठति Ms.4.111.

-अन्त a.

1 solitary, retired.

-2 aside, apart.

-3 directed towards one point or object only.

-4 excessive, great; ˚शैत्यात्- कदलीविशेषाः Ku.1.36.

-5 worshipping only one; devoted to only one (एकनिष्ठ); एकान्तजनप्रियः Bhāg.8.24.31.

-6 absolute, invariable, perpetual; स्वायत्तमेकान्तगुणम् Bh.2.7; कस्यैकान्तं सुखमुपगतम् Me.111.

(-तः) 1 a lonely or retired place, solitude; तासामेकान्तविन्यस्ते शयानां शयने द्युमे Rām.5.1.5. व्योम˚ विहारिणः Pt.2.2; H.1.49.

-2 exclusiveness.

-3 an invariable rule or course of conduct or action; तस्मादेकान्तमासाद्य Pt.3.7.

-4 exclusive aim or boundary. (

-तम्) an exclusive recourse, a settled rule or principle; तेजः क्षमा वा नैकान्तं काल- ज्ञस्य महीपतेः Śi.2.83. (

-तम्, -तेन, -ततः, -ते) ind.

1 solely, exclusively, invariably, always, absolutely, युद्धे नैकान्तेन भवेज्जयः Mb.5.64.27.

-2 exceeding, quite, wholly, very much; वयमप्येकान्ततो निःस्पृहाः Bh.3.24; दुःखमेकान्ततो वा Me.111; oft. in comp.; ˚विध्वंसिन् sure or destined to perish; R.2.57; ˚भीरु Mu. 3.5 always timid; so एकान्तकरुण very weak &c.

-3 alone, apart, privately. ˚भूत being alone or solitary; विलोक्यैकान्तभूतानि भूतान्यादौ प्रजापतिः Bhāg.6.18.3. ˚मति a. devoted to one object only. ˚विहारिन् a. a solitary wanderer. ˚सुषमा 'containing exclusively good years', a division of time with Jainas. ˚स्थित a. staying or remaining apart.

-अन्तर a. next but one, separated by one remove; द्वन्द्वं दक्षमरीचिसंभवमिदं तत्स्रष्टुरेकान्तरम् Ś.7.27; V.1. (

-रः) a kind of fever.

-अन्तिक a. final, conclusive.

-अन्तित्वम् devotion to one object.

-अन्तिन् a. devoted to one object only; अहो अत्यद्भुतं ह्येतद् दुर्लभैकान्ति- नामपि Bhāg.7.1.15. -m. a worshipper of Viṣṇu.

-अन्नम् one and the same food.

(-न्नः), -˚आदिन् 1 a mess-mate.

-2 One who lives on the alms from only one house; नैकान्नादी भवेद् व्रती Ms.2.188.

-अपचयः, अपायः Diminution by one.

-अब्दा a heifer one year old.

- अयन a.

1 passable for only one (as a foot-path) Mb.3.

-2 fixing one's thoughts on one object, closely attentive, intent; see एकाग्र.

(-नम्) 1 a lonely or retired place; एकायनगतः पथि Mb.1.176.5; Rām. 3.67.23.

-2 a meeting-place, rendezvous. सर्वासामपां समुद्र एकायनम् Bṛi. Up.2.4.11.

-3 union of thoughts.

-4 monotheism.

-5 the sole object; सा स्नेहस्य एकायनीभूता M.2.14; एकायनीभूय Mv.4 with one accord, unani- mously.

-6 One and the same way, similarity; एकमेवायनगताः प्लवमाना गिरेर्गिरम् Rām.4.2.9.

-7 Worldly wisdom (नीतिशास्त्र); नाम वै एकायनम् Ch. Up.7.1.2. ˚गत = एकायन q. v. तरुणः सुकृतैर्युक्त एकायनगतश्च ह Mb.7.12.22. ˚स्थः With only one resource open, driven to extremity; शूरश्चैकायनस्थश्च किमन्यत्प्रतिपद्यते Pratijñā.1.7.

-अर्णवः general flood, universal deluge; अयं ह्युत्सहते क्रुद्धः कर्तुमे- कार्णवं जगत् Rām.5.49.2.

-अर्थ a.

1 having one and the same meaning, having the same object in view; राजन्यकान्युपायज्ञैरेकार्थानि चरैस्तव Śi.2.114.

-2 (Rhet.) Tautological (as a sentence); Kāvyālaṅkāravṛitti. 2.1.11.

(-र्थः) 1 the same thing, object, or intention.

-2 the same meaning.

-3 N. of a glossary (of synonymous words); cf. एकार्थनाममाला.

- अवम a. inferior or less by one.

- अवयव a. made up of the same components.

-अशीत or ˚तितम a. eighty-first.

-अशीतिः f. eighty-one.

-अष्टका 1 the first or chief Aṣṭakā after the full moon; एकाष्टके सुप्रजसः सुवीरा Av.3.1.5.

-2 the eighth day of the dark fortnight in the month of Māgha (on which a श्राद्ध is to be performed).

-अष्ठीका (ला) The root of the trumpet-flower (Mar. पहाडमूळ).

-अष्ठील a. having one kernel. (

-लः) N. of a plant (बकवृक्ष); A white variety of Gigantic swallow- wort (Mar. रुईमांदार).

-अहन् (ह) 1 the period of one day.

-2 a sacrifice lasting for one day. ˚गमः, ˚अध्वा a day's journey.

-आतपत्र a. characterized by only one umbrella (showing universal sovereignty); एकातपत्रं जगतः प्रभुत्वम् R.2.47. ˚त्रां भुवम् 18.4; K.26; Śi.12. 33; V.3.19.

-आत्मन् a. depending solely on one-self, solitary.

-आदेशः cf. Sk. on P.VI.1.11. one substitute for two or more letters (got by either dropping one vowel, or by the blending of both); as the आ in एकायन.

-आयु a.

1 providing the most excellent food.

-2 the first living being. एकायुरग्रे विश आविवाससि Rv.1.31.5.

-आवलिः, -ली f.

1 a single string of pearls, beads &c.; सूत्रमेकावली शुद्धा Kau. A.2.11. एका- वली कण्ठविभूषणं वः Vikr.1.3; लताविटपे एकावली लग्ना V.1.

-2 (in Rhetoric) Necklace- a series of statements in which there is a regular transition from a predicate to a subject, or from a subject to a predicate; स्थाप्यते$पोह्यते वापि यथापूर्वं परस्परम् । विशेषणतया यत्र वस्तु सैकावली द्विधा ॥ K. P.1; cf. Chandr.5.13-4; नेत्रे कर्णान्तविश्रान्ते कर्णो दोःस्तम्भदोलितौ &c. and Bk.2.19.

-आहार्य a. having the same food; making no difference between allowed and forbidden food; एकहार्यं युगं सर्वम् Mb.3.19.41.

-उक्तिः f. a single expression or word.

-उत्तर a. greater or increasing by one.

-उदकः (a relative) connected by the offering of funeral libations of water to the same deceased ancestor; जन्मन्येकोदकानां तु त्रिरात्राच्छुद्धिरिष्यते Ms.5.71.

-उदरः, -रा uterine, (brother or sister).

-उदात्त a. having one Udātta accent.

-उद्दिष्टम् a Śrāddha or funeral rite performed for one definite individual deceased, not including other ancestors; see एकानुदिष्ट.

-ऊन a. less by one, minus one.

-ऋच् a. consisting of one verse (ऋच्). (

-चम्) A Sūkta of one verse only; Av.19.23.2.

-एक a. one by one, one taken singly, a single one; एकैकमप्यनर्थाय किमु यत्र चतुष्टयम् H. Pr.11; R.17.43.

(-कम्), -एकैकशः, ind. one by one, singly, severally एकैकमत्र दिवसे दिवसे Ś.6.11; ˚कं निर्दिशन् Ś.7 pointing to each severally.

-श्यम् (एककश्यम्) Single state, severally एकैकश्येनानुपूर्वं भूत्वा भूत्वेह जायते Bhāg.7.15.51.

-˚श्येन (instrumental used as an adv.) individually, singly, one by one. ते यदि एकैकश्येनापि कुर्वन्ति तथापि सत्रक्रियामभिसमीक्ष्य बहव एव कुर्वन्तीति बहुवचनं भविष्यति । ŚB on MS.1.6.45.

-ओघः 1 a continuous current.

-2 A single flight (of arrows); एकौघेन स्वर्णपुङ्खैर्द्विषन्तः (आकिरन्ति स्म) Śi. 18.55.

-कपाल a. consisting of or contained in one cup.

-कर a. (

-री f.)

1 doing only one thing.

-2 (-रा) one-handed.

-3 one-rayed.

-कार्य a.

1 acting in concert with, co-operating, having made common cause with; co-worker; अस्माभिः सहैककार्याणाम् Mu.2; R.1.4.

-2 answering the same end.

-3 having the same occu- pation. (

-र्यम्) sole or same business.

-कालः 1 one time.

-2 the same time, (

-लम्, -ले) ind. at one time, at one and the same time; एककालं चरेद्भैक्षम् Ms.6.55. ˚भोजनम् eating but one meal in any given time.

-कालिकम् Once a day; तेभ्यो लब्धेन भैक्ष्येण वर्तयन्नेककालिकम् Ms.11.123.

-कालीन a.

1 happening once only;

-2 Contemporary, coeval.

-कुण्डलः (लिन्) N. of Kubera; of Balabhadra and Śeṣa; गर्गस्रोतो महातीर्थमाजगामैककुण्डली Mb.9.37.14. cf. एककुण्डल आख्यातो बलरामे धनाधिपे Medini.

-कुष्ठम् a kind of leprosy; कृष्णारुणं येन भवे- च्छरीरं तदेककुष्ठं प्रवदन्त्यसाध्यम् Suśr.

-क्षीरम् the milk of one (nurse &c.).

-गम्यः the supreme spirit.

-गुरु, गुरुक a. having the same preceptor. (

-रुः, -रुकः) a spiritual brother (pupil of the same preceptor).

-ग्राम a. living in the same village. (

-मः) the same village.

-ग्रामीण a. Inhabiting the same village; नैकग्रामीणमतिथिम् Ms.3.13.

-चक्र a.

1 having only one wheel. (said of the sun's chariot); सप्त युञ्जन्ति रथमेक- चक्रम् Rv.1.164.2.

-2 governed by one king only. (

-क्रः) the chariot of the sun. ˚वर्तिन् m. sole master of the whole universe, universal monarch. (

-क्रा) N. of the town Kīchakas.

-चत्वारिंशत् f. forty-one.

-चर a.

1 wandering or living alone, alone; अयमेकचरो$ भिवर्तते माम् Ki.13.3;3.53. Kau. A.1.18. स्वच्छन्दमेकचरं Mudrā.

-2 having one attendant.

-3 living un- assisted.

-4 going together or at the same time.

-5 gregarious.

-6 (Said of certain animals); न भक्षयेदेकचरान् Ms.5.17; Bhāg.5.8.18.

(-रः) 1 a rhinoceros.

-2 An ascetic (यति); नाराजके जनपदे चरत्येकचरो वशी Rām.2.67.23.

- चरण a. having only one foot.

-चारिन् a.

1 living alone, solitary.

-2 going alone or with one follower only.

-3 An atten- dant of Buddha. (

-णी) a loyal wife.

-चित्त a. thinking of one thing only, absorbed in one object.

(-त्तम्) 1 fixedness of thought upon one object.

-2 unanimity एकचित्तीभूय H.1 unanimously; ˚ता fixedness of mind, agreement, unanimity.

-चिन्तनम् thinking of only one object.

-चिन्मय a. Consisting of intelligence; Rāmt. Up.

-चेतस्, -मनस् a. unanimous; see ˚चित्त.

-चोदन a. Resting upon one rule. (

-नम्) referring to in the singular number.

-च्छत्र a. Ruled by one king solely.

-च्छायाश्रित a. Involved in similarity (of debt) with one debtor (said of a surety); Y.2.56.

-ज a.

1 born alone or single.

-2 growing alone (a tree); महानप्येकजो वृक्षो बलवान्सुप्रतिष्ठितः Pt.3.54.

-3 alone of its kind.

-4 uniform, unchanging.

-जः, -जा a brother or sister of the same parents.

-जटा N. of a goddess उग्रतारा.

-जन्मन् m.

1 a king.

-2 a Śūdra; see ˚जाति below.

-जात a. born of the same parents; Ms.9.148.

-जाति a.

1 once born.

-2 belonging to the same family or caste. (

-तिः) a Śūdra (opp. द्विजन्मन्); ब्राह्मणः क्षत्रियो वैश्यस्त्रयो वर्णा द्विजातयः । चतुर्थ एकजातिस्तु शूद्रो नास्ति तु पञ्चमः ॥ Ms.1.4;8.27.

-जातीय a. of the same kind, species or family. ˚अनुसमयः performance of one detail with reference to all things or persons, then doing the second, then the third and so on (see पदार्थानुसमय) Ms.5.2.1-2.

-जीववादः (in phil.) the assertion of a living soul only.

-ज्या the chord of an arc; sine of 3˚.

-ज्योतिस् m. N. of Śiva.

-तान a. con- centrated or fixed on one object only, closely attentive; ब्रह्मैकतानमनसो हि वसिष्ठमिश्राः Mv.3.11.

(-नः) 1 atten- tion fixed on one object only; A. Rām.6.2.2.

-2 musical harmony, = ˚तालः

-ताल a. Having a single palm tree; एकताल एवोत्पातपवनप्रेरितो गिरिः R.15.23.

-तालः harmony, accurate adjustment of song, dance, and instrumental music (cf. तौर्यत्रिकम्).

-लम् A kind of sculptural measurement. (

-ली) an instrument for beating time, any instrument having but one note.

-तीर्थिन् a.

1 bathing in the same holy water.

-2 belonging to the same religious order; क्रमेणाचार्यसच्छिष्य- धर्मभ्रात्रेकतीर्थिनः Y.2.137. -m. a fellow student, spiritual brother.

-तेजन a. Ved. having only one shaft (an arrow).

-त्रिंशत् f. thirty-one; ˚त्रिंश 31st.

-त्रिकः a kind of sacrifice performed in or lasting for a day.

-दंष्ट्रः, -दन्तः "one-tusked", epithets of Gaṇeśa (एकदंष्ट्रः) A kind of fever.

-दण्डिन् m.

1 N. of a class of Sannyāsins or beggars (otherwise called हंस). They are divided into four orders:-- कुटीचको बहूदको हंसश्चैव तृतीयकः । चतुर्थः परहंसश्च यो यः पश्चात्स उत्तमः ॥ Hārita.

-2 N. of a Vedantic school.

-दलः, -पत्रः N. of a plant (चन्डालकन्द).

-दिश् a. living in the same region or quarter.

-दुःखसुख a. sympathising, having the same joys and sorrows.

-दृश्, -दृष्टि a. one-eyed. -m.

1 a crow.

-2 N. of Śiva.

-3 a philosopher.

-दृश्य a. the sole object of vision, alone being worthy of being seen. तमेकदृश्यं नयनैः पिबन्त्यो Ku.7.64.

-दृष्टिः f. fixed or steady look.

-देवः the Supreme god.

-देवत, -दे(दै)वत्य a. devoted, directed or offered to one deity.

-देश a. occupying the same place.

(-शः) 1 one spot or place.

-2 a part or portion (of the whole), one side; ˚अवतीर्णा K.22; तस्यैकदेशः U.4; Mv.2; विभावितैकदेशेन देयं यदभियुज्यते V.4.33 'what is claimed should be given by one who is proved to have got a part of it'; (this is sometimes called एकदेशविभावितन्याय) ˚क्षाण a. partly burnt. एकदेशक्षाणमपि क्षाणमेव । ŚB. on MS.6.4.18.

-देशिन् a. consisting of parts or portions divided into parts. -m. A disputant knowing only part of the true state of the case.

-देह, -देहिन् a.

1 having only one body.

-2 elegantly formed.

(-हः) 1 the planet Mercury.

-2 (du.) Husband and wife.

-धनः a kind of jug with which water is taken up at certain religious ceremonies.

(-नम्) 1 an excellent gift.

-2 honorific offering.

-धनिन् a. obtaining an honorific offering,

-धर्मन्, -धर्मिन् a.

1 possessing the same properties of the same kind.

-2 professing the same religion.

-धुर, -धुरावह, -धुरीण a.

1 fit for but one kind of labour.

-2 fit for but one yoke (as cattle for special burden; P.IV.4.79).

-धुरा a particular load or con- veyance.

-नक्षत्रम् a lunar mansion consisting of only one star.

-नटः the principal actor in a drama, the manager (सूत्रधार) who recites the prologue.

-नयनः The planet Venus.

-नवतः ninety-first.

-नवतिः f. ninety-one.

-नाथ a. having one master.

(-थः) 1 sole master or lord.

-2 N. of an author.

-नायकः N. of Śiva.

-निश्चय a. come to the same conclusion or resolution, having the same aim. (

-यः) general agreement or con- clusion, unanimity.

-निपातः A particle which is a single word.

-निष्ठ a.

1 intently devoted or loyal (to one thing).

-2 intently fixed on one object.

-नेत्रः 1 N. of Śiva; (one-eyed).

-2 (With Śaivas) One of the eight forms of Vidyeśvara.

-पक्ष a.

1 of the same side or party, an associate.

-2 partial. (

-क्षः) one side or party; ˚आश्रयविक्लवत्वात् R.14.34; ˚क्षे in one point of view, in one case.

-पक्षीभावः The state of being the one alternative.

-पञ्चाशत् f. fifty-one.

-पतिक a. having the same husband.

-पत्नी 1 a faithful wife (perfectly chaste); तां चावश्यं दिवसगणनातत्परामेकपत्नीम् Me.1.

-2 the wife of a man who has no other wives; यो धर्म एकपत्नीनां काङ्क्षन्ती तमनुत्तमम् Ms.5.158.

-3 the wife of the same man; a co-wife; सर्वासामेकपत्नीनामेका चेत्पुत्रिणी भवेत् Ms.9. 183. ˚व्रतम् a vow of perfect chastity; कामेकपत्नीव्रतदुःख- शीलाम् Ku.3.7.

-पत्रिका the plant Ocimum Gratissimum (गन्धपत्रा; Mar. नागदवणी)

-पद्, -पाद् a.

1 one-footed, limping, lame.

-2 incomplete. (

-पाद्) m. N. of Śiva or Viṣṇu. (

-पदी) a foot-path (for a single man to walk on). एकपद्या तया यान्ती नलिकायन्त्रतुल्यया Śiva. B.28.66

-पद a.

1 one-footed.

-2 consisting of or named in one word.

(-दम्) 1 a single step.

-2 single or simple word.

-3 the time required to pronounce a single word.

-4 present time, same time;

(-दः) 1 a man having one foot.

-2 a kind of coitus (रतिबन्ध). (

-दे) ind. sudden- ly, all at once, abruptly; निहन्त्यरीनेकपदे य उदात्तः स्वरानिव Śi.2.95; R.8.48; K.45; V.4.3. (

-दा) a verse con- sisting of only one Pāda or quarter stanza.

(-दी) 1 a woman having one foot.

-2 a Gāyatrī consisting of one Pāda. गायत्र्यस्येकपदी Bṛi. Up.5.14.7.

-3 Foot-path (Mar. पाऊलवाट); इयमेकपदी राजन्यतो मे पितुराश्रमः Rām. 2.63.44.

-पर a. Ved. an epithet of the dice in which one is decisive or of pre-eminent importance.

-परि ind. one over or under, (a term at dice; cf. अक्षपरि). अक्षस्याह- मेकहरस्य हेतोः Rv.1.34.2.

-पर्णा 1 N. of a younger sister of Durgā.

-2 N. of Durgā.

-3 a plant having one leaf only.

-पलाशः a. a single Butea Frondosa.

-पाटला N. of a younger sister of Durgā; N. of Durgā.

-पाणः a single wager.

-पात a. happening at once, sudden.

-तः The first word of a Mantra (प्रतीक).

-पतिन् a.

1 sudden.

-2 standing alone or solitary. (

-नी) i. e. ऋक् a verse to be taken by itself or independently of the hymn to which it belongs.

-पाद a.

1 having only one foot; तत्र शिश्रिये$ज एकपादः Av.13.1.6.

-2 using only one foot.

(-दः) 1 one or single foot.

-2 one and the same Pāda.

-3 N. of Viṣṇu and Śiva.

-पादिका a kind of posture of birds.

-पार्थिवः Sole ruler or king; न केवलं तद्गुरुरेक- पार्थिवः R.3.31.

-पिङ्गः, -पिङ्गलः N. of Kubera; having a yellow mark in place of one eye; (his eye was so made on account of a curse uttered by Pārvatī when he cast an evil eye at her;) Dk.2.4.

-पिण्ड a. united by the offering of the funeral rice-ball;

˚ता, -त्वम् consanguinity.

-पुत्र a. having only one son.

-पुरुषः 1 the Supreme Being; वेदान्तेषु यमाहुरेकपुरुषम् V.1.1;

-2 the chief person. a. Consisting of only one man. तथैकपुरुषं राष्ट्रम् Bhāg.6.5.7.

-पुष्कलः (रः) N. of a musical instrument (Mar. काहल); ततः प्रयाते दाशार्हे प्रावाद्यन्तैकपुष्कराः Mb.5.94.21.

-प्रकार a. of the same kind.

-प्रख्य a. singularly like.

-प्रभुत्वम् sole sovereignty.

-प्रयत्नः one effort (of the voice).

-प्रस्थः a measure.

-प्रहारिक a. killed by one blow. Mk.8.

-प्राणयोगः union in one breath.

-बुद्धि a. having only one thought.

-भक्त a.

1 serving one master only.

-2 worshipping one deity.

-3 eating together. (

-भूक्तम्) N. of a religi- ous ceremony; eating but one meal (a day) Mb.3; Y.3.318. ˚व्रतम् eating but once a day as a religious observance.

-भक्ति a.

1 believing in one deity.

-2 firmly devoted; तेषां ज्ञानी नित्ययुक्त एकभक्तिर्विशिष्यते Bg.7. 17. -f. eating but one meal a day.

-भार्या a faithful or chaste wife. तामेकभार्यां परिवादभीरोः R.14.86 (

-र्यः) one having one wife only.

-भाव a. of the same or one nature.

-2 sincerely devoted.

-3 honest, sincerely disposed.

(-वः) 1 one feeling, the same or unchanged devotion; दुर्ग्राह्यत्वान्नृपतिमनसां नैकभावाश्रयाणां सेवाधर्मः परमगहनः Pt.1.285;3.65. स्वतेजसा सत्त्वगुणप्रवाहमात्मैकभावेन भजध्वमद्धा Bhāg.

-2 oneness, agreement. cf. एको भावः सदा शस्तो यतीनां भवितात्मनाम्

-भूत a.

1 being one, undivided

-2 concentrated, closely attentive.

-भूमः a palace having one floor.

-भोजन, -भुक्त a.

1 eating but one meal.

-2 eating in common.

-मति a.

1 fixed on one object.

-2 unanimous, thinking in the same way.

-मनस् a. thinking with another, of one thought; ते निर्यान्तु मया सहैकमनसो येषामभीष्टं यशः Mu.2.13.

-2 fixing the mind upon one object, closely attentive; गच्छन्तमेकमनसम् Mb.1.42.36. एकमनाः श्रोतुमर्हति देवः M.2.

-मात्र a. of one syllable.

-मुख a.

1 having the face directed towards one place, direction of object; सहस्रं स एकमुखो ददाति Av.9.4.9.

-2 having the same aim.

-3 having one chief or head; द्यूतमेकमुखं कार्यम् Y.2.23.

-4 having one door or entrance (as a मण्डप).

(-खम्) 1 gambling.

-2 a kind of fruit (रुद्राक्षफल).

-मूर्धन् = ˚मुख q. v. Av.8.9.15.

-मूला = अतसी q. v.

-यष्टिः, -यष्टिका a single string of pearls.

-योनि a.

1 uterine.

-2 of the same family or caste; एतद्विधानं विज्ञेयं विभाग- स्यैकयोनिषु Ms.9.148.

-रजः the plant भृङ्गराज (Mar. माका).

-रथः An eminent warrior; Mb.3.

-रश्मि a. Lustrous Mb.4.

-रस a.

1 finding pleasure only in one thing, of one flavour; रसान्तराण्येकरसं यथा दिव्यं पयो$श्नुते R.1.17.

-2 of one feeling or sentiment only; साहस˚ U.5.21 influenced only by rashness; विक्रम˚ K.7; भावैकरसं मनः Ku.5.82; M.3.1; Bv.2.155; Śi.6.26; V.1.9.

-3 of one tenor, stable, equable; Māl.4.7; U.4.15.

-4 solely or exclusively devoted (to one); अबलैकरसाः R.9.43,8.65.

(-सः) 1 oneness of aim or feeling.

-2 the only flavour or pleasure. (

-सम्) a drama of one sentiment.

-राज्, -राजः m. an absolute king; प्राङ् विशाम्पतिरेकराट् त्वं वि राज Av.3.4.1. a. Shining alone, alone visible; स वा एष तदा द्रष्टा नाप- श्यद् दृश्यमेकराट् Bhāg.3.5.24.

-रात्रः a ceremony lasting one night. (

-त्रम्) one night; एकरात्रं तु निवसन्नतिथिर्ब्राह्मणः स्मृतः Ms.3.12.

-रात्रिक a. lasting or sufficient for one night only.

-राशिः 1 a heap, crowd.

-2 a sign of the zodiac. ˚भूत a. collected or heaped together.

-रिक्थिन् m. a coheir; यद्येकरिक्थिनौ स्यातामौरसक्षेत्रजौ सुतौ Ms.9.162.

-रूप a.

1 of one form or kind, like, similar; आसवः प्रतिपदं प्रमदानां नैकरूपरसतामिव भेजे Ki.9.55.

-2 uniform, one-coloured; Rv.1.169.2.

(-पम्) 1 one form or kind;

-2 The knowledge of reality. विमोचयत्येकरूपेण Sāṅ. K.63. ˚ता uniformity, invariableness; क्षणद्युतीनां दधुरेकरूपताम् Ki.8.2.

-रूप्य a. formed or arising from one.

-लिङ्गः 1 a word having one gender only.

-2 N. of Kubera. (

-ङ्गम्) a place in which for five krośas there is but one लिङ्ग (Phallus); पञ्चक्रोशान्तरे यत्र न लिङ्गान्तरमीक्ष्यते । तदेकलिङ्गमाख्यातं तत्र सिद्धिरनुत्तमा ॥ Śabdak.

-वचनम् the singular number.

-वर्ण a.

1 of one colour.

-2 identical, same.

-3 of one tribe or caste.

-4 involving the use of one letter (˚समीकरण).

(-र्णः) 1 one form.

-2 a Brāhmaṇa.

-3 a word of one syllable.

-4 a superior caste. (

-र्णी) beating time, the instru- ment (castanet); ˚समीकरणम् an equation involving one unknown quantity.

-वर्णिक a.

1 of one colour.

-2 of one caste.

-वर्षिका a heifer one year old.

-वस्त्र, -वसन a. having only one garment, in one dress (without उत्तरीय). (

-स्त्रम्) a single garment.

-वाक्यम् one or unanimous opinion; एकवाक्यं विवव्रः R.6.85 raised a unanimous cry; ˚ता consistency in meaning, unanimity, reconciling different statements, syntactical unity; प्रकरणाच्च ज्योतिष्टोमेनैकवाक्यता स्यात् । ŚB. on MS.1. 5.37.

-वाक्यकृ 8 U. To effect syntactical unity, to construe as one sentence. तस्मात् प्रकृतानां... देवतानामन्यतमया देवतया प्रकृतत्वादेकवाक्यतां कृत्वा देवतामवगमिष्यामः । ŚB. on MS.1. 8.5.

-वाक्यया 2 P. (with instrumental) To form one sentence with, to be syntactically connected with; न वै कृतं कर्म प्राकृतैरङ्गपदार्थैः सहैकवाक्यतां याति । ŚB. on MS.1. 1.2.

˚त्वम् syntactical unity. The state of forming or being one sentence; एकवाक्यत्वाच्च । Ms.1.1.8.

-वाचक a. Synonymous.

-वादः 1 a kind of drum or tabor (Mar. डफ).

-2 the unitarian doctrine, monotheism.

-वारम्, -वारे ind.

1 only once.

-2 at once, suddenly.

-3 at one time.

-वासस् a. Clothed in only one garment.

-वासा A woman; Nigh.

-विंश a. twenty-first; consisting of twentyone. (

-शः) the Ekaviṁśa- ṣ&tod;oma; Av.8.9.2.

-विंशक a. The twentyfirst; दश पूर्वान्परान् वंश्यानात्मानं चैकविंशकम् । ब्राह्मीपुत्रः सुकृतकृन्मोचयेदेनसः पितॄन् ॥ Ms.3.37.

-कम् The number twentyone; Y.3.224.

-विंशतिः f. twentyone.

-विजयः Complete victory; Kau. A.12.

-विध a. of one kind; simple.

-विलोचन a. one-eyed; see एकदृष्टि.

-विषयिन् m. a rival (having a common object or end in view).

-वीरः a pre-eminent warrior or hero; धर्म˚ Mv.5.48.

-रा N. of a daughter of Śiva, a deity.

-वृक्षः 1 one tree.

-2 a district in which but one tree is seen for 4 Krośas.

-वृत f. heaven.

-वृन्दम 1 a peculiar disease of the throat.

-2 one heap or collection.

-वृषः Ved. the chief bull; the best or most excellent of a number.

-वेणिः, -णी f. a single braid of hair (worn by a woman as a mark of her separation from her hus- band &c.); गण्डाभोगात्कठिनविषमामेकवेणीं करेण Me.93; ˚धरा Ś.7; धृत˚ Ś.7.21.

-वेश्मन् n. a solitary house or room; विप्रदुष्टां स्त्रियं भर्ता निरुन्ध्यादेकवेश्मनि Ms.11.176.

-व्यवसायिन् a. following the same profession.

-व्याव- हारिकाः N. of a Buddhist school.

-शत a. 11 st. (

-तम्) 11; अत्रैतदेकशतं नाडीनां Prasna. Up.3.6.

-शक a. whole-hoofed. (

-फः) an animal whose hoof is not cloven (as a horse, ass &c.); अजाविकं सैकशफं न जातु विषमं भजेत् Ms.9.119.

-शरणम् the sole recourse or refuge (especially applied to a deity).

-शरीर a. of one body or blood, consanguineous. ˚अन्वयः consan- guineous descent. ˚अवयवः a descendant in a right line, blood-kinsman. ˚आरम्भः commencement of consangui- nity by the union of father and mother.

-शल्यः A kind of fish; Rām.5.11.17.

-शाख a. having one branch. (

-खः) a Brāhmaṇa of the same branch or school.

-शायिन् a. Sleeping alone, chaste; Mb.13.

-शाला A single hall or room; (

-लम् A house consisting of one hall; Matsya P.

-शीर्षन् = ˚मुख q. v. Av.13.4.6.

-शुङ्ग a. having one sheath. (

-ङ्गा) N. of a medicinal plant.

-शुल्कम् One and the same purchase money (given to the parents of a bride); अन्यां चेद्दर्शयित्वा$न्या वोढुः कन्या प्रदीयते । उभे ते एकशुल्केन वहेदित्यब्रवीन्मनुः ॥ Ms.8.24.

-शृङ्ग a. having only one horn.

(-ङ्गः) 1 a unicorn; rhinoceros.

-2 N. of Viṣṇu.

-3 a class of Pitṛis.

-4 a mountain having one top.

-शेपः a tree having one root.

-शेषः 'the remainder of one', a species of Dvandva compound in which one of two or more words only is retained; e. g. पितरौ father and mother, parents, (= मातापितरौ); so श्वशुरौः, भ्रातरः &c.

-श्रुत a. once heard. ˚धर a. keeping in mind what one has heard once.

-श्रुतिः f.

1 monotony.

-2 the neutral accentless tone. (

-ति) ind. in a monotonous manner.

-श्रुष्टि a. Ved. obedient to one command.

-षष्ट a. sixty-first.

-षष्टिः f. sixty-one. ˚तम a. sixty first.

-संस्थ a. dwelling in one place; R.6.29.

-सप्तत, ˚तितम् a. seventy-first.

-सप्ततिः f. seventy-one.

-सभम् a common place of meeting.

-सर्ग a. closely attentive. (

-र्गः) concentration.

-सहस्रम् 11 or one thousand; वृषभैकसहस्रा गा दद्यात्सुचरितव्रतः Ms.11.127.

-साक्षिक a. witnessed by one.

-सार्थम् ind. together, in one company.

-सूत्रम् N. of a small double drum played by a string and ball attached to the body of it (Mar. डमरू).

-स्तोमः N. of Soma ceremony.

-स्थ a.

1 being or centred in one place; in one man; ज्ञानमेकस्थमाचार्ये...... शौर्यमेकस्थमाचार्ये Mb.7.188.45. Ku. 1.49; हन्तैकस्थं क्वचिदपि न ते चण्डि सादृश्यमस्ति Me.16.

-2 close-standing, standing side by side.

-3 collected, combined.

-स्थानम् one or the same place; एकस्थाने प्रसूते वाक् Pt.4.5.

-2 Standing closely; विपक्षेणापि मरुता यथैकस्थानवीरुधः Pt.3.53.

-हंसः the chief or highest Haṁsa (an allegorical designation of the soul). हिरण्मयः पुरुष एकहंसः Bṛi. Up.4.3.11.

-हायन a. one year old; त्रस्तैकहायनकुरङ्गविलोलदृष्टिः Māl.4.8; U.3.28. (

-नी) a heifer one year old. (

-नम्) the period of one year.

औदक a. (

-की f.) [उदक-अण्] Aquatic, watery, re- ferring to water; औदकानीव सत्त्वानि ग्रीष्मे सलिलसंक्षयाते Rām.2.33.13; Ms.1.44. ˚ज produced by aquatic plants.

-का A town surrounded by water; Hariv.

कृ I. 5 U. (कृणोति-कृणुते) To hurt, injure, kill. -II. 8 U. (करोति-कुरुते, चकार-चक्रे, अकार्षीत्-अकृत; कर्तुम्, करिष्यति-ते कृत)

1 To do (in general); तात किं करवाण्यहम्

-2 To make; गणिकामवरोधमकरोत् Dk; नृपेण चक्रे युवराजशब्दभाक् R.3.35; युवराजः कृतः &c.

-3 To manufacture, shape, prepare; कुम्भकारो घटं करोति; कटं करोति &c.

-4 To build, create; गृहं कुरु; सभां कुरु मदर्थे भोः.

-5 To produce, cause, engender; रतिमुभयप्रार्थना कुरुते Ś.2.1.

-6 To form, arrange; अञ्जलिं करोति; कपोतहस्तकं कृत्वा.

-7 To write, compose; चकार सुमनोहरं शास्त्रम् Pt.1.

-8 To perform, be engaged in; पूजां करोति.

-9 To tell, narrate; इति बहुविधाः कथाः कुर्वन् &c.

-1 To carry out, execute, obey; एवं क्रियते युष्मदादेशः Māl.1; or करिष्यामि वचस्तव or शासनं मे कुरुष्व &c.

-11 To bring about, accomplish, effect; सत्सं- गतिः कथय किं न करोति पुंसाम् Bh.2.23.

-12 To throw or let out, discharge, emit; मूत्रं कृ to discharge urine, make water; so पुरीषं कृ to void excrement.

-13 To assume, put on, take; स्त्रीरूपं कृत्वा; नानारूपाणि कुर्वाणः Y.3. 162.

-14 To send forth, utter; मानुषीं गिरं कृत्वा, कलरवं कृत्वा &c.

-15 To place or put on (with loc.); कण्ठे हारम- करोत् K.212; पाणिमुरसि कृत्वा &c.

-16 To entrust (with some duty), appoint; अध्यक्षान् विविधान्कुर्यात्तत्र तत्र विपश्चितः Ms.7.81.

-17 To cook (as food) as in कृतान्नम्.

-18 To think, regard, consider; दृष्टिस्तृणीकृतजगत्त्रयसत्त्वसारा U.6. 19.

-19 To take (as in the hand); कुरु करे गुरुमेकमयोघनं N.4.59.

-2 To make a sound, as in खात्कृत्य, फूत्कृत्य भुङ्क्ते; so वषट्कृ, स्वाहाकृ &c.

-21 To pass, spend (time); वर्षाणि दश चक्रुः spent; क्षणं कुरु wait a moment.

-22 To direct towards, turn the attention to, resolve on; (with loc. or dat.); नाधर्मे कुरुते मनः Ms.12.118; नगरगमनाय मतिं न करोति Ś.2.

-23 To do a thing for another (either for his advantage or injury); प्राप्ताग्निनिर्वापणगर्वमम्बु रत्नाङ्- कुरज्योतिषि किं करोति Vikr.1.18; यदनेन कृतं मयि, असौ किं मे करिष्यति &c.

-24 To use, employ, make use of; किं तया क्रियते धेन्वा Pt.1.

-25 To divide, break into parts (with adverbs ending in धा); द्विधा कृ to divide into two parts; शतधा कृ, सहस्रधा कृ &c.

-26 To cause to become subject to, reduce completely to (a particular condition, with adverbs ending in सात्); आत्मसात् कृ to subject or appropriate to oneself; दुरितैरपि कर्तुमात्मसात्प्रयतन्ते नृपसूनवो हि यत् R.8.2; भस्मसात् कृ to reduce to ashes.

-27 To appropriate, secure for oneself.

-28 To help, give aid.

-29 To make liable.

-3 To violate or outrage (as a girl).

-31 To begin.

-32 To order.

-33 To free from.

-34 To proceed with, put in practice.

-35 To worship, sacrifice.

-36 To make like, consider equal to, cf. तृणीकृ (said to be Ātm. only in the last 1 senses).

-37 To take up, gather; आदाने करोतिशब्दः Ms.4.2.6; यथा काष्ठानि करोति गोमयानि करोति इति आदाने करोतिशब्दो भवति एवमिहापि द्रष्टव्यम् ŚB. on MS.4.2.6. This root is often used with nouns, adjectives, and indeclinables to form verbs from them, somewhat like the English affixes 'en' or '(i) fy', in the sense of 'making a person or thing to be what it previously is not'; e. g. कृष्णीकृ to make that which is not already black, black, i. e. bla- cken; so श्वेतीकृ to whiten; घनीकृ to solidify; विरलीकृ to rarefy &c. &c. Sometimes these formations take place in other senses also; e. g. क्रोडीकृ 'to clasp to the bosom', embrace; भस्मीकृ to reduce to ashes; प्रवणीकृ to incline, bend; तृणीकृ to value as little as straw; मन्दीकृ to slacken, make slow; so शूलीकृ to roast on the end of pointed lances; सुखीकृ to please' समयाकृ to spend time &c. N. B.- This root by itself admits of either Pada; but it is Ātm. generally with prepositions in the following senses:--(1) doing injury to; (2) censure, blame; (3) serving; (4) outraging, acting violently or rashly; (5) preparing, changing the condition of, turning into; (6) reciting; (7) employing, using; see P.I.3.32 and गन्धनावक्षेपणसेवनसाहसिक्यप्रतियत्नप्रकथनोपयोगेषु कृञः ''Stu- dents' Guide to Sanskrit Composition" <?>338. Note. The root कृ is of the most frequent application in Sans- krit literature, and its senses are variously modified, or almost infinitely extended, according to the noun with which the root is connected; e. g. पदं कृ to set foot (fig. also); आश्रमे पदं करिष्यसि Ś.4.19; क्रमेण कृतं मम वपुषि नव- यौवनेन पदम् K.141; मनसा कृ to think of, meditate; मनसि कृ to think; दृष्ट्वा मनस्येवमकरोत् K.136; or to resolve or determine; सख्यम्, मैत्रीं कृ to form friendship with; अस्त्राणि कृ to practise the use of weapons; दण्डं कृ to inflict punishment; हृदये कृ to pay heed to; कालं कृ to die; मतिं-बुद्धिं कृ to think of, intend, mean; उदकं कृ to offer libations of water to manes; चिरं कृ to delay; दर्दुरं कृ to play on the lute; नखानि कृ to clean the nails; कन्यां कृ to outrage or violate a maiden; विना कृ to separate from, to be abandoned by, as in मदनेन विनाकृता रतिः Ku.4.21; मध्ये कृ to place in the middle, to have reference to; मध्येकृत्य स्थितं क्रथकौशिकान् M.5.2; वेशे कृ to win over, place in subjection, subdue; चमत्कृ to cause surprise; make an exhibition or a show; सत्कृ to honour, treat with respect; तिर्यक्कृ to place aside. -Caus. (कारयति-ते) To cause to do, perform, make, execute &c.; आज्ञां कारय रक्षोभिः Bk.8.84; भृत्यं भृत्येन वा कटं कारयति Sk. -Desid. (चिकीर्षति- ते) To wish to do &c.; Śi.14.41.