अल्पमध्यम

mfn. thin-waisted

n. the middle part of the sacrificial post L.

अधिक a. [abbreviation of अध्यारूढ; अध्यारूढशब्दात् कन् उत्तरपदलोपश्च P.V.2.73].

1 More, additional, greater (opp. ऊन or सम); तदस्मिन्नधिकम् P.V.2.45. (In comp. with numerals) plus, greater by; अष्टाधिकं शतम् 1 plus 8 = 18; चत्वारिंशतो$धिकाः = ˚चत्वारिंशाः more than 4; नवाधिकां नवतिम् R.3.69; एकाधिकं हरेज्जयेष्टः Ms.9.117.

-2 (a) Surpassing in quantity, more numerous, copious, excessive, abundant; in comp. or with instr.; श्वासः प्रमाणाधिकः Ś.1.29. more than the usual measure. (b) Inordinate, grown, increased, become greater; abounding in, full of; strong in; ˚क्रोध R.12.9; वयो$धिकः Ms.4.141 senior in years; शिशुरधिकवयाः Ve.3.32. old, advanced in years; भवनेषु रसाधिकेषु v. l. (सुधारितेषु) पूर्वं Ś.7.2; करोति रागं हृदि कौतुकाधिकं K.2.; रसाधिके मनसि Śi.17.48 abounding in.

-3 (a) More, greater, stronger, mightier, more violent or intense; अधिकां कुरु देवि गुरुभक्तिम् K.62; ऊनं न सत्त्वेष्वधिको बबाधे R.2.14 the stronger animal did not prey on the weaker; पुमान्पुंसो$धिके शुक्रे स्त्री भवत्यधिके स्त्रियाः Ms.3.49; अधिकं मेनिरे विष्णुम् Rām.; अधिकं मित्रम् Pt.2; यवीयान्गुणतो$धिकः Ms.11.185;9.154. (b) Superior to, better than; higher than [with abl. or in comp.); प्रमाणादधिकस्यापि मत्तदन्तिनः Pt.1.327; सेनाशते- भ्यो$धिका बुद्धिः Mu.1.27 surpassing, more than a match for &c.; विधेरधिकसंभारः R.15.62 more than what was sanctioned by rules; तपस्विभ्यो$धिको योगी Bg.6.46; ब्रह्म प्रदानेभ्यो$धिकम् Y.1.212; अश्वाधिको राजा H.3.77 strong in cavalry; धनधान्याधिको वैश्यः H.4.21 excels in, is supe- rior by reason of; लोकाधिकं तेजः Mu.4.1 superior to; sometimes with gen.; पञ्चदशानां भ्रातणामधिको गुणैः K.136.

-4 Later, subsequent, further than (of time); राजन्य- बन्धोर्द्वाविंशे (केशान्तो विधीयते) वैश्यस्य द्वयधिके ततः Ms.2.65.2 years later i. e. in the 24th year; sometimes with gen.; ममाधिका वा तुल्या वा Rām.

-5 Eminent, uncommon, special, peculiar (असाधारण); विद्या नाम नरस्य रूपमधिकम् Bh.2.2 superior or uncommon form or beauty; धर्मो हि तेषामधिको विशेषः H. Pr.25; इज्याध्ययनदानानि वैश्यस्य क्षत्रियस्य च । प्रतिग्रहो$धिको विप्रे याजनाध्यनापने तथा ॥ Y.1.118; some- times used in the comparative in the above senses; क्लेशो$धिकतरस्तेषाम् Bg.12.5; ˚तरमिदानीं राजते राजलक्ष्मीः V. 5.22; स्वर्गादधिकतरं निर्वृत्तिस्थानम् Ś.7.

-6 Redundant, super- fluous; ˚अङ्ग having a redundant limb; नोद्वहेत्कपिलां कन्यां नाधिकाङ्गीं न रोगिणीम् Ms.3.8.

-7 Intercalated, intercalary (as a month &c.)

-8 Inferior, secondary.

-कम् 1 Surplus, excess, more; लाभो$धिकं फलम् Ak.

-2 Abun- dance, redundancy, superfluity.

-3 A figure of speech equivalent to hyperbole; आश्रयाश्रयिणोरेकस्याधिक्ये$धिक- मुच्यते । किमधिकमस्य ब्रूमो महिमानं वारिधेईरिर्यत्र । अज्ञात एव शेते कुक्षौ निक्षिप्य भुवनानि ॥ अत्र आश्रयस्याधिक्यम् । युगान्तकालप्रतिसंहृता- त्मनो जगन्ति यस्यां सविकाशमासत । तनौ ममुस्तत्र न कैटभद्विपस्तपो- धनाभ्यागमसंभृता मुदः ॥ S. D; महतोर्यन्महीयांसावाश्रिताश्रययोः क्रमात् । आश्रयाश्रयिणौ स्यातां तनुत्वे$यधिकं तु तत् ॥ K. P.1. -adv.

1 More, in a greater degree; स राज्यं गुरुणा दत्तं प्रतिपद्याधिकं बभौ R.4.1; shone the more; 3.18; यस्मिन्नैवा- धिकं चक्षुरारोपयति पार्थिवः Pt.1.243; oft. in comp.; इयम- धिकमनोज्ञा Ś.1.2; ˚सुरभि Me.21.

-2 Exceedingly, too much.

-Comp. -अङ्ग a. (

-ङ्गी f.) having a redundant limb. Ms.3.8. (see above

-6) (

-ङ्गम्) [अधिको$ङ्गात्] a sash, girdle or belt worn over the mail coat.

-अधिक a. more and more, out-doing one another.

-अर्थ a. exaggerated; ˚वचनम् exaggeration, an exag- gerated statement or assertion (whether of praise or of censure); कृत्यैरधिकार्थवचने P.II,1.33; (˚नम् = स्तुति- निन्दाफलकमर्थवादवचनम्; e. g. वातच्छेद्यं तृणम् i. e. so light and weak; काकपेया नदी so deep and full).

-ऋद्धि a. abun- dant, prosperous; ऋद्धिमन्तमधिकर्द्धिरुत्तरः पूर्वमुत्सवमपोहदुत्सवः R.19.5.

-तिथिः, f.

-दिनं, -दिवसः an intercalated day.

-दन्तः = अधिदन्तः

-मांसार्मन् = अधिमांस q. v.

-वाक्योक्तिः f. exaggeration, hyperbole.

-षाष्टिक- साप्ततिक a. containing or costing more than 6 or 7.

प्रच्छन्न p. p.

1 Covered, wrapped, enveloped.

-2 Private, secret; विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम् Bh.2.64.

-3 Concealed, hidden; प्रच्छन्ना वा प्रकाश वा वेदितव्याः स्वकर्मभिः Ms.1.4; Mb.3.35.31.

-4 Clothed, clad.

-न्नम् 1 A private door.

-2 A loop-hole, lattice, window.

-न्नम् ind. Secretly, covertly.

-Comp. -तस्करः an unseen thief.

रूपम् [रूप् क भावे अच् वा Uṇ.3.28]

1 Form, figure, appearance; विरूपं रूपवन्तं वा पुमानित्येव भुञ्जते Pt.1.143; so सुरूप, कुरूप &c.

-2 Form or the quality of colour (one of the 24 guṇas of the Vaiśeṣikas); चर्क्षुर्मात्रग्राह्यजातिमान् गुणो रूपम् Tarka K; (it is of six kinds:-- शुक्ल, कृष्ण, पीत, रक्त, हरित, कपिल, or of seven, if चित्र be added).

-3 Any visible object or thing.

-4 A handsome form or figure, beautiful form, beauty, elegance, grace; मानुषीषु कथं वा स्यादस्य रूपस्य संभवः Ś.1.25; विद्या नाम नरस्य रूपमधिकम् Bh.2.2; रूपं जरा हन्ति &c.

-5 Natural state or condi- tion, nature, property, characteristic, essence; circum- stances (opp. to 'time' and 'place'); देशं रूपं च कालं च व्यवहारविधौ स्थितः Ms.8.45.

-6 Mode, manner.

-7 A sign, feature.

-8 Kind, sort, species.

-9 An image, a reflected image.

-1 Similitude, resemblance.

-11 Speci- men, type, pattern.

-12 An inflected form, the form of a noun or a verb derived from inflection (declension or conjugation).

-13 The number one, an arithmetical unit.

-14 An integer.

-15 A drama, play; see रूपक.

-16 Acquiring familiarity with any book by learning it by heart or by frequent recitation.

-17 Cattle.

-18 A sound, a word.

-19 A known quantity.

-2 A beast.

-21 A verse.

-22 A name.

-23 The white colour.

-24 A particular coin (as a rupee); कस्यचिद् गृहे चोरयित्वा रूपाभिग्राहितो बद्धः Dk.2.4.

-25 Silver; मसारगल्वर्कसुवर्णरूपैः Mb.7.16.54. (रूप is fre- quently used at the end of comp. in the sense of 'for- med or composed of', 'consisting of', 'in the form of', 'namely'; having the appearance or colour of', तपो- रूपं धनम्; धर्मरूपः सखा &c.). -m.

-पः a deer.

-Comp. -अधिबोधः the perception of form or colour of any object by the senses.

-अक्षिग्राहित a. caught in the act, caught red-handed.

-अस्त्रः Cupid.

-आजीवा, -जीवना a harlot, prostitute, courtezan; रूपाजीवाश्च वादिन्यो वणिजश्च महाधनाः Rām; रूपाजीवाः स्नानप्रघर्षशुद्धशरीराः Kau. A.1.2.

-आवली a list or series of variations of grammatical forms.

-आश्रय a. exceedingly beautiful; त्वष्टा रूपाश्रयं रथम् Bhāg.4.15.17.

-इन्द्रियम् the organ which per- ceives form and colour, the eye.

-उच्चयः a collection of lovely forms; रूपोच्चयेन मनसा विधिना कृता नु Ś.2.1.

-उपजीवनम् the gaining a livelihood by a beautiful form; रङ्गावतरणं चैव तथा रूपोपजीवनम् Mb.12.294.5. (com. रूपोपजीवनं जलमण्डपिकेति दाक्षिणात्येषु प्रसिद्धम् । यत्र सूक्ष्म- वस्त्रं व्यवधाय चर्ममयैराकारै राजामात्यादीनां चर्या प्रदर्श्यते).

-कारः, -कृत् m. a sculptor; रूपकारो$पि शस्त्रेण क्रीडयैवोल्लिलेख ताम् Ks.37.8.9.

-गुणः the quality of colour; वायोरपि विकुर्वाणाद्विरोचिष्णु तमोनुदम् । ज्योतिरुत्पद्यते भास्वत्तद्रूपगुणमुच्यते Ms.1.77.

-ग्रहः the eye.

-ज्ञ a. perceiving forms, dis- tinguishing visible objects; त्वं तु प्रत्यक्षदर्शी च रूपज्ञश्च महा- भुजः Mb.14.6.2.

-तत्त्वम् inherent property, essence.

-तर्कः an assay-master or inspector of mint (?).

-धर a. of the form of, disguised as; जुगोप गोरूपधरामिवोर्वीम् R.2.3.

-धारिन् 1 having a form or shape.

-2 Pos- sessed of beauty, lovely. (-m.) an actor.

-ध्येयम् beuaty.

-नाशनः an owl.

-परिकल्पना the assuming of a shape; Rām.

-भागानुबन्धः the addition of a fraction to a unit.

-भागापवादः the subtraction of a fraction from a unit.

-भेदः (in gram.) diversity of phonetic form or sound.

-लावण्यम् exquisiteness of form, elegance.

-विपर्ययः disfigurement, morbid change of bodily form.

-विभागः the dividing of an integer number into fractions.

-शालिन् a. beautiful.

-संपद्, -संपत्तिः f. perfection or excellence of form, richness of beauty, superb beauty; उदपादि चास्या रूपसंपदा आविर्भूतविस्मयस्य तस्य मनसि K.

विद्या [विद्-क्यप्]

1 Knowledge, learning, lore, sci- ence; (तां) विद्यामभ्यसनेनेव प्रसादयितुमर्हसि R.1.88; विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनम् &c. Bh.2.2. (Ac- cording to some Vidyās are four:-- आन्वीक्षिकी त्रयी वार्ता दण्डनीतिश्च शीश्वती Kāmandaka); चतसृष्वपि ते विवेकिनी नृप विद्यासु निरूढिमागता Ki.2.6; to these four Manu adds a fifth आत्मविद्या; त्रैविद्येभ्यस्त्रयीं विद्यां दण्डनीतिं च शाश्वतीम् । आन्वीक्षिकीं चात्मविद्यां वार्तारम्भांश्च लोकतः ॥ Ms.7.43. But the usual number of Vidyās is stated to be fourteen, i. e. the four Vedas, the six Aṅgas, Dharma, Mimāṁsā, Tarka or Nyāya and the Purāṇas; see चतुर्दशविद्या under चतुर्; and N.1.4. In N.1.5 the number is spoken of as being eighteen by including Medicine, Military Art, Music and Polity; अगाहताष्टादशतां जिगीषया.)

-2 Right knowledge, spiritual knowledge; विद्याकल्पेन मरुता मेघानां भूयसामपि (क्वापि प्रविलयः कृतः) U.6.6; cf. अविद्या.

-3 A spell, an incantation; गन्धधूपादिभिश्चार्चेद् द्वादशाक्षर- विद्यया Bhāg.8.16.39.

-4 A mystical name of the letter इ.

-5 A small bell.

-6 The goddess Durgā.

-7 Magical skill.

-Comp. -अनुपालिन्, -अनुसेविन् a. ac- quiring knowledge; भागो यवीयसां तत्र यदि विद्यानुपालिनः Ms.9.24.

-अभ्यासः, -अर्जनम्, -आगमः acquisition of knowledege, pursuit of learning, study.

-अर्थः seeking for knowledge.

-अर्थिन् m. a student, scholar, pupil.

-आधारः a receptacle of learning; असौ विद्याधारः शिशुरपि विनिर्गत्य भवनात् Māl.2.11.

-आरम्भः introduction of a boy to learning.

-आलयः a school, college, any place of learning.

-ईशः, -ईश्वरः N. of Śiva.

-उपार्ज- नम् = विद्यार्जनम् q. v.

-करः a learned man.

-कोशगृहम्, -कोशसमाश्रयः library.

-गुरुः an instructor in (sacred) science.

-चण, -चञ्चु a. famous for one's learning.

-जम्भक, -वार्त्तिक a. exercising magic of various kinds.

-दलः the Bhūrja tree.

-दातृ m. a teacher, an instruc- tor.

-दानम् teaching, imparting instruction.

-दायदः the inheritor of a science.

-देवी the goddess of learning.

-धनम् 1 wealth in the form of learning;

-2 wealth acquired by learning; विद्याधनं तु यद्यस्य तत्तस्यवै धनं भवेत् Ms.9.26.

-धरः, (

-री f.) a class of demigods or semi-divine beings; विद्याधराध्युषितचारुशिलातलानि स्थानानि Bh.3.7. ˚यन्त्रम् an apparatus for sublimating quick- silver.

-प्राप्तिः = विद्यार्जन q. v.

-बलम् the power or magic.

-भाज् a. learned.

-मण्डलकम् a library.

-लाभः 1 ac- quisition of learning.

-2 wealth or any other acquisi- tion made by learning.

-वंशः a chronological list of teachers in any branch of science.

-विशिष्ट a. distingui- shed by learning.

-विहीन a. illiterate, ignorant; विद्या- विहीनः पशुः Bh.2.2; आसन्नमेव नृपतिर्भजते मनुष्यं विद्या- विहीनमकुलीनमसंस्कृतं वा Pt.1.35.

-वृद्ध a. old in knowledge, advanced in learning; अस्य नित्यश्च विद्यावृद्धसंयोगः विनय- वृद्ध्यर्थम् Kau. A.1.5.

-व्यसनम्, -व्यवसायः pursuit of knowledge.

-व्रतस्नातकः, -स्नातकः a Brāhmaṇa who has finished his course of religious studentship (ब्रह्मचारिव्रत); वेदविद्याव्रतस्नाताञ्श्रोत्रियान् गृहमेधिनः (पूजयेद्धव्य- कव्येन) Ms.4.31.

mf (ā)n. (m. pl. e orﾠ ās Pāṇ. 1-1, 33)

m. (prob. fr. yup;