-
1 акыл җитми
уму́ непостижи́мо; ума́ не приложу́; не пойму́, в толк не возьму́ -
2 аңлашылып җитми
не совсе́м (до конца́) поня́тен, малопоня́тен, маловразуми́телен -
3 ыһ та итми
= ыһ та дими1) и не чу́вствуя тя́жести, о́чень легко́2) без ли́шних слов -
4 ярап җитми
1) не совсе́м годи́тся2) не о́чень подхо́дит -
5 җитү
I неперех.1) в разн. знач. достига́ть/дости́гнуть, дости́чь, доходи́ть/дойти́; добира́ться/добра́ться; достава́ть, дотя́гиватьсяхәбәр җитте — дошли́ слу́хи, изве́стия
көчкә авылга җиттем — е́ле добра́лся до дере́вни
аның бурычы мең сумга җитте — его́ долг дости́г ты́сячи рубле́й
бу фикер сиңа барып җиттеме? — дошла́ э́та мысль до тебя́?
минем буем җитми — не могу́ дотяну́ться (букв. не хвата́ет ро́ста)
2) достига́ть/дости́чь (какого-л.) во́зраста, дожи́ть до (каких-л.) лет••кырыкка җитеп акыл кермәде — погов. до́жил до сорока́ (лет), а ума́ не на́жил
3) наступа́ть/наступи́ть, бли́зиться, приближа́ться ( о времени)яз җитте — наступи́ла весна́
ашарга вакыт җитә — приближа́ется вре́мя обе́да
4) в разн. знач. хвата́ть/хвати́ть, быть доста́точныммал азыгы язга кадәр җитәр — ко́рма для скота́ хва́тит до весны́
акчам җитә — у меня́ де́нег хвата́ет (доста́точно)
безгә шушы да җиткән — нам и э́того доста́точно
5) достава́ться/доста́тьсясиңа китап җиттеме? — тебе́ доста́лась кни́га?
6) созрева́ть/созре́ть, поспева́ть/поспе́ть (о хлебе, фруктах, ягодах)ашлыклар җитте — хлеба́ созре́ли
җиләк җиткәч кил — приходи́, когда́ поспе́ют я́годы
7) отраста́ть/отрасти́ ( о волосах)малайның чәче җиткән — у ма́льчика отросли́ во́лосы, ма́льчик обро́с
8) җитми разг. не хвата́ет ви́нтиков, не все до́маәллә җитми микән моның? — мо́жет, у него́ не все до́ма?
9) җитте, җитәр хва́тит! дово́льно!миннән җитәр! — с меня́ хва́тит (дово́льно)!
10) в знач. вспом. гл. обозн. полноту, завершённость действия или доведение его до концакуып җитү — догна́ть, поравня́ться (с кем-л.)
үсеп җитү — дости́гнуть совершенноле́тия, созре́ть (о девушках, юношах)
11) в знач. вспом. гл. с глаголами на -рга обозн. чуть было не состоявшееся действиеүләргә җиттем — (я) чуть не у́мер
••җитмәскә сүзең җиткәнче гүргә үзең җитәрсең — посл. пока́ до чо́кнутого что́-нибудь дойдёт, он тебя́ в моги́лу сведёт
13) в знач. прил. җитмәслек вместе с предыдущими существительными выражает чрезмерность какого-л. качества и его недостижимостьакыл җитмәслек эшләр — уму́ непостижи́мые ве́щи
күз күреме җитмәслек — необозри́мый
кеше көче җитмәслек — непоси́льный
•- җитә калды
- җитеп килү••җитеп арткан — дово́льно, за глаза́
II прил.; разг.җитеп тора (җитеп торыр) — хва́тит, дово́льно (и э́того)
1) совершенноле́тний, дости́гший зре́лостиҗитү кызлар — де́вушки-неве́сты
2) отро́сший, вы́росший, отращённый, дли́нный ( о волосах)җитү чәчле — с дли́нными волоса́ми, длинноволо́сый
-
6 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
7 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
8 эһ
межд.1) выраж. сожаление эхэһ, кайтып җитә алмадыгыз! — эх, не успе́ли верну́ться
2) см. эх••эһ дигәнче (эһ дигәндә; эһ дияргә дә өлге́рмичә; эһ итергә дә өлге́рмичә) — в оди́н миг, в одно́ мгнове́ние
эһ тә итми (эһ тә итмичә; эһ тә ди́ми; эһ тә ди́мичә) — см. ыһ та итми; ыһ та дими
-
9 азрак
1. сравн. ст.; нареч.1) не́сколько ме́ньше (поме́ньше), немно́го поме́ньше, в не́сколько ме́ньшей сте́пени (ме́ре, объёме)бу тема безне азрак кызыксындыра — э́та те́ма интересу́ет нас не́сколько ме́ньше
2) в сочет. с прил. ме́нееазрак кулланышлы — ме́нее употреби́тельный
азрак сыйдырышлы — ме́нее вмести́тельный
азрак тикшерелгән өлкә — ме́нее иссле́дованная о́бласть
3) малова́то, недоста́точноазрак булды - җитми — малова́то - не хвата́ет
4)а) немно́го; немно́жко, немно́жечкоазрак көтеп тор — подожди́ немно́го
азрак йоклап алырга кирәк — на́до немно́го поспа́ть
б) см. аз гына 1)2. сравн. ст.; прил.не́сколько ме́ньшийазрак өлеш — не́сколько ме́ньшая до́ля
азрак кешеле төркем — гру́ппа с не́сколько ме́ньшим число́м (коли́чеством) люде́й
-
10 алай
1. мест. указ.1) так (хорошо, плохо, много, мало, высоко, низко, легко, трудно), э́такалай димәдем — я так не говори́л, я говори́л не так
алай көрәшмиләр аны — не так на́до боро́ться-то
алаймы, түгелме — так и́ли нет
алай итми, болай булмый — (посл.) что́бы бы́ло так, на́до сде́лать э́дак (т. е. для успеха одного дела надо поступиться чем-л.)
алай түгел, болай ул, арпа түгел, бодай ул — (посл.) э́то не так, а э́дак, э́то не ячме́нь, а пшени́ца
2) тако́й, э́такийалай куркак булма — не будь таки́м трусли́вым
алайга (сәләтсезгә) охшамаган — на тако́го (неспосо́бного) он не похо́ж
3) в косв. ф.; разг. тако́е, сто́лькоалайны мин дә күтәрәм — тако́е и я могу́ подня́ть
4) в дат. п. алайга до э́того (того́, тако́го)алайга ук барып җитмәстер аларның бәхәсләре — до это́го, ви́димо, не дойду́т их спо́ры
••алай гына (да) түгел — бо́лее того́
алай да вай, болай да вай — (и) так и э́дак пло́хо
алай дисәң — но тогда́, но в тако́м слу́чае
алай итеп, болай итеп — ра́зными (все́ми) спо́собами (путя́ми); все́ми пра́вдами и непра́вдами
алай микән — выраж. сомнение ой не та́к ли?
алаймыни? — да ну, неуже́ли! ра́зве?
алайга таба — см. алай 2)-3)
алаймы, болаймы — так и́ли э́так (ина́че)
- алай булгачалайга калса — см. алайга китсә
- алай булса
- алай гына
- алай да
- алай да, болай да
- алай икән
- алай ук
- алай ук түгел
- алайга китсә
- алайга китә икән 2. в знач. нареч.1) см. алай гына2) алайга туда́, в (на) ту сто́рону (смотреть, пойти, повернуть голову)алайга барасы түгел — не туда́ на́до идти́
3) так, таки́м о́бразом3. в знач. межд.әгәр эшләр алай барса — е́сли дела́ так пойду́т
1) чаще ала-а-а-й так (зна́чит), та-а-ак; м-да, н-да, гм, хм; то́-тобара алмый дисең инде... Алай-а-й... — говори́шь, не мо́жет пое́хать... Так (зна́чит)...
2) алаймы а-а-а, ага-а́; ага́, так; так (зна́чит)алаймы! курыктыңмы? — а-а-а! испуга́лся?
-
11 алай-болай
нареч.1)а) туда́-сюда́; туда́ и сюда́; то туда́, то сюда́ (оглядываться, озираться, водить глазами)б) туда́-сюда́; то туда́, то сюда́; взад и вперёд; то взад, то вперёд ( бегать суетясь)2)а) куда́-нибудь, куда́-либоалай-болай барасыгыз юкмы? — вам не на́до куда́-нибудь сходи́ть?
б) никуда́алай-болай китмәгез, хәзер табын әзерлим — никуда́ не отлуча́йтесь, сейча́с стол накро́ю
3) см. аннан-моннан гына 1), 2)4) на (тот) слу́чай, е́сли; в слу́чае, е́слиалай-болай җитми калса — в слу́чае, е́сли не хва́тит; на (тот) слу́чай, е́сли не хва́тит
алай-болай көн бозылса, кире кайтабыз — в слу́чае, е́сли испо́ртится пого́да, вернёмся обра́тно
5) (а) е́сли (вдруг)алай-болай очрамаса? — вдруг не встре́тится?
алай-болай ялгышып куйсаң? — а е́сли (вдруг)
6) (смотри́) ка́к бы (чего́) не...алай-болай чирләп китмәсен — (смотри́те) ка́к бы не заболе́л он; смотри́те, не заболе́л бы он
7) пока́мин алай-болай абайлап өлгергәнче, ул юкка чыккан иде инде — пока́ я сообража́л, в чём де́ло, он уже́ исче́з
8) случа́йно, ча́сом, слу́чаем прост.алай-болай сез врач түгелдер бит? — вы, ча́сом, не врач?
алай-болай сиңа комендант очрамадымы? — тебе́ коменда́нт не встре́тился случа́йно?
••алай-болай булмасын (була күрмәсен) — ка́к бы чего́ не случи́лось (вы́шло, произошло́, приключи́лось)
алай-болай булса (була калса, була калганда) — в слу́чае (чего́); в слу́чае, е́сли что (что-нибудь) случи́тся (приключи́тся, произойдёт)
- алай-болай итүалай-болай булу — случи́ться; приключи́ться, произойти́
- алай-болай килү
- алай-болай китерү -
12 аңлашылу
неперех.в разн. знач. станови́ться (стать, сде́латься, де́латься) поня́тным (я́сным); быть поня́тным (я́сным); понима́ться, познава́ться, постига́ться (о задаче, целях, сущности явлений), сознава́ться (о долге, своих ошибках, обречённости кого, чего), осознава́ться (об ответственности, риске, опасности, ценности находки и т. п.); осмы́сливаться (об увиденном, прочитанном, об истории и т. п.); истолко́вываться, воспринима́ться (как, в каком свете); доходи́ть, дойти́ (тру́дно); ≈≈ я́сно (поня́тно) ( что к чему)аңлашыламы? — поня́тно (я́сно) тебе́? дохо́дит до тебя́?
авыр аңлашыла торган тема — тру́дно осмы́сливаемая те́ма
фикер дөрес аңлашылсын өчен — для того́, что́бы мысль была́ пра́вильно по́нята (воспри́нята, истолко́вана)
-
13 әҗәл
сущ.1) сме́ртный час, смерть, кончи́наүз әҗәле белән үлү — умере́ть свое́й сме́ртью
әҗәл җитми үлмиләр — (погов.) пре́жде сме́рти не умрёшь
әҗәлгә дәва юк — (погов.) от сме́рти нет зе́лья (лека́рства)
әҗәл сайлап килми — (погов.) смерть чино́в не разбира́ет; смерть придёт - на зу́бы не посмо́трит
2) аго́нияәҗәл тартышы — предсме́ртная аго́ния
әҗәл эчендә (хәлендә) — в аго́нии, при после́днем издыха́нии
•- әҗәл тагарагы
- әҗәл түшәгендә
- әҗәл хастасы
- әҗәл эчендә яту -
14 базым
1. сущ.; диал.сме́лость, реши́тельность, отва́га2. прил.базымы җитми — ему́ не хвата́ет реши́тельности
сме́лый, реши́тельныйбазым булырга кирәк — на́до быть реши́тельным
-
15 баш җитү
хвати́ть ума́башы җитенкерәми — недопонима́ет; у него́ ма́лость не хвата́ет (ума́)
башым җитми минем моңа — я э́того ника́к не могу́ поня́ть
кирәкмәгәнгә башлары җитә — (там) где не на́до, ума́ хвата́ет
баш җитмәслек — непостижи́мый; уму́ непостижи́мо
-
16 берни
мест. отриц.1) ничто́, ничего́; см. тж. һичнибе́рни дә уйламау — ничего́ (ни о чём) не ду́мать
бе́рнигә мәҗбүр итми — ни к чему́ не обя́зывает
бе́рни күрәсем килми — ничего́ не хочу́ ви́деть
2) разг. что́-нибудь, что́-тобе́рни ашап алырмын — пое́м что́-нибудь
бе́рни сатып алырга кирәк — что́-то на́до купи́ть
••бе́рни тормый — ничего́ не сто́ит; ничто́
бе́рни түгел — ничто́, ничего́ не сто́ит
бе́рни эшләп булмый (бе́рни эшләр хәл юк) — ничего́ не поде́лаешь
бе́рнигә карамастан — несмотря́ ни на что́; не взира́я ни на что́
бе́рнигә дә кирәк — сезникчёмный
бе́рнигә дә санамау — ни в грош не ста́вить
-
17 берникадәр
нареч.1) разг. не́которое коли́чество, немно́го, не́сколькобе́рникадәр бәрәңге орлыгы җитми — недостаёт не́которого коли́чества семенно́го карто́феля
2) не́которое вре́мябе́рникадәр аптырап утыру — сиде́ть не́которое вре́мя в замеша́тельстве
бе́рникадәр вакыттан соң — че́рез не́которое вре́мя
-
18 вак
1. прил.1)а) ме́лкий, некру́пныйвак алма — ме́лкие я́блоки
вак бәрәңге — ме́лкий карто́фель
вак яңгыр — ме́лкий дождь
б) измельчённый, раздро́бленный, раздроблённыйвак ярма — раздроблённая крупа́
в) разг. ма́ленький, ма́лый ( о детях)балалары бигрәк вак — де́ти его́ о́чень ма́ленькие
2) в составе сложн. сл. мелко-вак бөртекле — мелкозерни́стый
вак калибрлы — мелкокали́берный
вак орлыклылар — мелкосемя́нные
вак төшле — мелкозу́бчатый
3) ме́лкий, малочи́сленный, небольшо́йвак отрядларга бүленү — дели́ться на небольши́е отря́ды
4) ме́лкий, ча́стый ( о движениях)вак адымнар — ме́лкие шаги́
вак калтырау — ме́лкая дрожь
5) ме́лкий, небольшо́й, маломо́щный, малозначи́тельный ( по общественному или экономическому положению)вак хуҗалык — ме́лкое (маломо́щное) хозя́йство
вак заводлар — небольши́е заво́ды
вак чиновник — ме́лкий чино́вник
6)а) перен. ме́лкий, незначи́тельный, второстепе́нный, несуще́ственныйвак мәсьәлә — незначи́тельный вопро́с
вак эш — несуще́ственное де́ло
вак рольләрдә уйнау — игра́ть второстепе́нные ро́ли
вак ихтыяҗлар — ме́лкие интере́сы
б) бессодержа́тельный, пусто́йвак тормышны сөйдең син — ты люби́л бессодержа́тельную жизнь
в) ме́лочный, незначи́тельныйвак бәйләнүләр — ме́лочные приди́рки
г) ничто́жный, ни́зменный, ни́зкийвак җанлы — ничто́жная душа́
7) перен. кропотли́вый, тре́бующий тща́тельности, аккура́тностиорлык чистарту бик вак эш булды — чи́стка семя́н оказа́лась о́чень кропотли́вым де́лом
8) перен.; разг. ме́лочный; мелочно́й2. сущ.каенанам бик вак — свекро́вь моя́ о́чень ме́лочная
1) в ф. мн. ваклар ма́ленькие, малыши́ваклар аның авызына карап тора — малыши́ смо́трят ему́ в рот
2) кро́шкипечән вагы — кро́шки се́на
кирпеч вагы — кро́шки кирпича́
3) разг. ме́лочь, разме́нная моне́та3. нареч.түләргә вагың бармы? — есть у тебя́ ме́лочь расплати́ться?
ме́лко- вак акчавак турау — ме́лко кроши́ть
- вак бәлеш
- вак иләк
- вак товар
- вак язу
- вак балык
- вак бәрәңге
- вак иләктән иләү
- кыл иләктән иләү
- кыл иләктән уздыр
- кыл иләктән үткәрү
- вак сүзле
- вак сүзлелек
- вак халык
- вак чабак 4. сущ.1) нас, насва́й (особый табак, закладываемый под язык)2) перен. ум, соображе́ние; вак җитми не хвата́ет ума́•- вак салу -
19 дәрман
сущ.1) си́ла, мощь, эне́ргиядәрман бетү (калмау) — лиши́ться сил, обесси́леть
2) уст. лека́рство, сна́добье, лече́бное сре́дство3) сре́дство, возмо́жностьдәрман җитми — нет сре́дства (возмо́жности)
4) облегче́ние; утеше́ниедәрман эзләү — иска́ть облегче́ния
күңелгә дәрман табу — найти́ утеше́ние для души́
-
20 җөрьәт
- 1
- 2
См. также в других словарях:
җитү — I. ф. 1. Нин. б. урынга яки берәр әйбер янына килү, аны белән тигезләнү. Әйбернең озынлыгы (яки киңлеге) берәр нәрсәгә кадәр сузылуны, башы, очы шул әйбер белән тигезләнүне аңлата 2. Хәрәкәттәге кеше яки әйбернең артыннан куып барып тоту яисә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өметсез — с. 1. Азагы уңыш вәгъдә итми торган, яхшыру көтелми торган 2. Дәвалап булмый торган, үлүгә йөз тоткан (авыру кеше тур.) 3. Өмет булмауны белдергән, өмет чагылмый торган өметсез караш 4. Нәр. б. бөтенләй өметен югалткан. Киләчәктә уңышлар вәгъдә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ЗНАНИЕ В АРАБО-МУСУЛЬМАНСКОЙ ФИЛОСОФИИ — ЗНАНИЕ В АРАБО МУСУЛЬМАНСКОЙ ФИЛОСОФИИ. Благодаря слитости процессуального и субстанциального аспектов в категории масдара (отглагольного существительного) арабское языковое мышление имеет тенденцию рассматривать процесс и результат как нечто … Философская энциклопедия
ак — I. 1. Кар, сөт һәм акбур төсенә якын ачык төс 2. Чиста, керсез. күч. Эчкерсез, саф, гөнаһсыз 3. Чал ак сакаллы карт 4. Гражданнар сугышында большевикларга каршы булган ак офицер и. АКЛАР – Контрреволюционерлар, акгвардиячеләр, большевизм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гамь — 1. Кайгы, хәсрәт, көенеч, сагыш 2. Нин. б. эш, әйбер, хәл турында кайгырту, шул эш кайгысы, хәстәре. Игътибар, күңел кую бар гамен укуга бирде. ГАМЕ – НДӘ ЮК – Уйламый да, исе дә китми; игътибар да итми. ГАМЬ ЧИГҮ – Кайгыру, хәсрәтләнү, көенү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ерак — рәв. 1. Зур аралык турында; киресе: якын. с. Зур ара белән аерылган, ерактагы. с. Зур аралыклы, озакка сузылган 2. Озак, озак вакыт белән аерылган. с. Күптән үткән, күп вакыт элек булган 3. күч. Югалмаслык итеп, ышанычлы урынга е. яшерергә кушты… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җансыз — с. 1. Тереклек иясе булмаган, җаны булмаган, тере булмаган 2. күч. Дәрт, илһам белән яшәми торган, көрәш уты белән янмый торган, сүлпән. Дәрт, өмет, ышаныч һ. б. ш. хисләрне чагылдырмый торган (чырай, күз тур.). әд. Әсәрдә эчке дөньясы ачык… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җете — I. с. 1. Яхшы күрә торган, үткен күзләрем ул хәтле җете түгел. рәв. Яхшы, ачык итеп (күрү, ишетү тур.) җете күрү. рәв. Аңлы, аек рәвештә, зур игътибар белән, сизгер (карау, күзәтү тур.) тирә юньгә җетерәк карыйк 2. күч. Үткен, көчле җете нурлар.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиңел — 1. Авырлыгы зур булмаган, авыр түгел, аз үлчәүле. Юка, нәфис (тукыма тур.) 2. Тиз, җитез хәрәкәт итә торган; киресе: авыр, салмак. Бернинди тоткарлыксыз, көчәнүсез булган, җитез җ. адымнар белән 3. Күп көч сорамый торган, ансат җиңелрәк эш табу.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
итү — 1. Эшләү, берәр эш башкару, үтәү сүзен итми куймый 2. диал. Берәр нәрсә эшләмәкче булу күлмәк алыштырасы иткән. Берәр нәрсә эшләгән булып кылану сөйләшеп утыргандай итәләр болар 3. Табигый йомышны үтәү тышка чыкма, өйдә генә ит 4. Төрле сүз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өметсезләнү — (ӨМЕТСЕЗЛӘНДЕРҮ) – Өметне югалту, өмет итми башлау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге