-
1 щапхъэ
1. мера, единица измерения чего-л./ Инагъ, кIыхьагъ, хьэлъагъ с. ху. къызэрапщым ироджэ.КIыхьагъ къазэрапщ щапхъэ.2. мера, мерка/ Зыгуэрхэр зыхуэдизыр белджылы щIын щхьэкIэ къагъэсэбэп къызэрапщ пщалъэ е Iэмэпсымэ гуэр.3. пример (приводимый в пояснение, доказательство чего-л.)/ Iуэхугъуэ, гупсысэ гуэр наIуэ, гурыIуэгъуэ ящIын щхьэкIэ къагъэсэбэпыр.4. пример, образец (напр. для подражания)/ ЦIыхум и дуней тетыкIэм, и хьэл-щэным нэгъуэщIхэр дэплъей, зыхалъхьэ хъуну хэлъыр.* ЗумылIэж! ДяужькIэ къэхъунум залIэж, заукIыжу щапхъэ Iейр къыумыгъанэ. Нарт.Щапхъэ къэхьын привести пример.Щапхъэ къытехын 1) снять мерку с кого-л. 2) брать пример с кого-л.Щапхъэ техын = щапхъэ къытехын.* Мы си IэужьыфIхэм трах щапхъэ цIыхухэм. Щ. Н. -
2 щапхъэ
1) мера; мерка2) примерзыгуэрым щапхъэ къытехын брать пример с кого-либощапхъэ гъэлъэгъуэн подать примерщапхъэм папщIэ для примера -
3 щапхъэ зэмылIэужьыгъуэхэр
кузн. шаблоны различныеЯхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр > щапхъэ зэмылIэужьыгъуэхэр
-
4 градус
1. градус (единица измерения угла)/ Дугар е плIанэпэр къызэрапщ щапхъэ, хъурейм и 1/360 хъууэ.Градус 30 хъу плIанэпэ.2. градус (единица измерения температуры)/ Хьэуам, псым, цIыхум и Iэпкълъэпкъым я хуабагъ-щIыIагъыр къызэрапщ щапхъэ.ЩIыIэр градус 20 мэхъу.3. градус (единица процентного содержания спирта)/ ТкIуаткIуэхэм я Iувагъыр, апхуэдэуи фадэм и гуащIагъыр къызэрапщ щапхъэ.Градус 40 зиIэ коньяк. -
5 балл
1. балл (единица измерения)/ Дунейм и къэхъукъащIэхэм (жьым, щIыр зэрыхъейм, н.) я инагъыр, я къарур къызэралъытэ щапхъэ.Жьышхуэ къепщащ и къарур балли 9-м нэсу.2. балл (отметка)/ ЕджакIуэм и щIэныгъэр здынэсыр, спорт зэхьэзэхуэм къыщагъэлъагъуэ зэфIэкIыр къызэралъытэ щапхъэ. -
6 бзыпхъэ
выкройка, образец/ Зыгуэр щабзкIэ, ар къызэрыхабзыкI щапхъэ.Бзыпхъэ техын 1) сделать выкройку. Бостейм бзыпхъэ техын. 2) см. щапхъэ техын. -
7 къэхьын
(къехь) перех. гл. 1. принести кого-что-л. ( сюда)/ ПIыгъыу пхьыурэ зыгуэр зыщIыпIэ къэгъэсын.Псы къэхьын.* Лу щIалэ жыджэрщ, пыIэ къэхь жыпIэу бгъакIуэм, щхьэр къехь - жыхуаIэм хуэдэщ. КI. А.2. переносное заработать что-л./ Зыгуэр къэлэжьын, лэжьыгъэм къыпэкIуэу къыпIэрыхьэн. Улахуэшхуэкъэхьын.3. переносное выиграть ( по лотерее)/ Къэхьэхун (заем, лоторее сыт хуэдэкIэ).ЛотореекIэ машина къэхьын.Гуэныхь къэхьын см. гуэныхь.Губгъэн къэхьын см. губгъэн.ЕмыкIу къэхьын см. емыкIу.Жьэм къихь къэмыгъэнэн см. жьэ.Напэ къэмыхьын см. напэ.Оценкэ къэхьын см. оценкэ.Псапэ къэхьын см. псапэ.Сэбэп къэхьын см. сэбэп.ТекIуэныгъэ къэхьын см. текIуэныгъэ.Тхьэлъанэ къэхьын см. тхьэлъанэ.УвыпIэ къэхьын см. увыпIэ.Фэжагъуэ къэхьын см. фэжагъуэ.Фейдэ къэхьын см. фейдэ.ФIыщIэ къэхьын см. фIыщIэ.Хъыбар къэхьын см. хъыбар.Шэч къэхьын см. шэч.Щапхъэ къэхьын см. щапхъэ. -
8 къытехын
(къытрех) перех. гл. 1. снять что-л. с поверхности чего-л./ Къехьэхын, техын.* Жыгым и фэр къытехын. ЩIы щхьэфэр къытехын. Бэчмырзэ и бжыр гум къытрихщ, къихьри щIалитIым къаритащ. Т. Хь.2. отнять, отобрать, забрать кого-что-л. у кого-л./ ЗалымыгъэкIэ къеIыхын, къыIэщIэгъэкIын.* Тхьэпэлъытэ Пэкъуэ нартхэм я мафIэр къатрех. Нарт. Чачэ хузэгуэпырт Вэрокъуэм, цырибон зэрыщIигъэж Iэмэпсымэр къытрихати. КI. А.3. переносное собрать что-л. (напр. урожай)/ КъехьэлIэн (гъавэ бэв). Гъавэ нэхъыбэ къытехын.Щапхъэ къытехын см. щапхъэ. -
9 техын
(трех) перех. гл. 1. убрать, снять что-л. с кого-чего-л./ Зыгуэрым зыгуэр темылъыж щIын, зыгуэрым телъыр тегъэкIын.* ЛIыжь цIыкIур куэдрэ емылIалIэу бжэгъу цIынэмкIэ дыгъужьибгъур иукIри я фэр джэдыгупхъэу трихащ. Ад. таур.2. отнять кого-что-л. у кого-л./ ЗалымыгъэкIэ къеIыхын, къыIэщIэгъэкIын.* Си шыр абрэджхэм страхащ, - жери нэщхъейуэ щIалэм къегъэзэж. Къэб. фольк.Бзыпхъэ техын см. бзыпхъэ.Гуэныхь техын см. гуэныхь.Емынэ техын см. емынэ.Напэр техын см. напэ.Сурэт техын см. сурэт.И фэр техын см. фэ.Щапхъэ техын см. щапхъэ. -
10 арщын
устар. аршин/ Сантиметр 71-рэ хъу кIыхьагъ, бгъуагъ къызэрапщ щапхъэ, (метр бжыкIэр къежьэн и пэкIэ къагъэсэбэпу щытащ).* Ди зэманым къэсыхункIэ мыкIуэдыжауэ щыIэщ IэфракIэщыз, арщын жыхуаIэ щапхъэцIэхэр. Физ. -
11 гарц
устар. гарнец/ Япэм нартыху, гуэдз с. ху. ирапщу щыIа щапхъэ (литри 3, 28 хъууэ).* ЛIыжьым нартыху иригъэхьэжам щхьэлтетым хьэжыпщIэу гарцищ хихащ. фольк. -
12 гектар
-
13 грамм
грамм/ Хьэлъагъыр къызэрапщ метрическэ системэм и щапхъэ, псыуэ зы кубическэ сантиметрым и хьэлъагъым хуэдиз хъууэ.Зы килограммыр грамм 1000 мэхъу. -
14 гупсысакIуэ
мыслитель/ Бэм щапхъэ езыгъэлъагъуф, гупсысэ ин зиIэ, акъылышхуэ зыбгъэдэлъ цIыху. -
15 дэплъеин
(доплъей) неперех. гл. 1. посмотреть вверх/ ИщхьэмкIэ плъэн.* Сыдоплъейри щхъуантIэщ уафэр. фольк. Зи макъыр къэIу кхъухьлъатэр къилъагъун и мураду Исмел дэплъейрт. Къу. Хь.2. переносное брать пример с кого-л./ Зыгуэрым щапхъэ техын.* А щIалэ жаныр { Василь} Къэмэт сыткIи дэплъеину хэтт, абы и псалъэ Iущхэм: "ЦIыхуу укъыщалъхуакIэ, уи щхьэр хыумыутэж!"-жыхуиIэм зэрытетыным яужьи итт. КI. Т. Дэ нэхъыжьхэм емыкIу тщIэмэ, щIалэхэр къыддэплъеинщ. П. Б. -
16 дециметр
дециметр/ СантиметрипщI хъу щапхъэ.Зы метрыр дециметрипщI мэхъу. -
17 егъэлеин
(ирегъэлей) перех. гл. не знать меры, злоупотреблять чем-л., допускать излишества/ Зы щапхъэ гуэр, зы мардэ гуэрым темыту нэхъыбэ щIэн, лэжьын, жыIэн.Ибогъэлей иджы, куэдщ жыпIар!* Пащтыхь щыувым иригъэлейт, щIы лей иубыдырт. П. Б. -
18 екIун
(йокIу) неперех. гл. 1. быть к лицу, идти кому-чему-л./ Зыгуэрым зыгуэр (хъыджэбзым бостейр) езэгъын.* Хъыджэбзым и напэ дыгъэм исам екIурт бостей плъыжьыр. Iуащхь.2. соответствовать общепринятому, приличествовать/ Зы хабзэ, щапхъэ, мардэ гуэрым тетын.* Узыхэтым уемыкIумэ, уи унэ умыкIуэж. (погов.) УкъакIуэрэ сыкъэплъагъумэ, екIут, езэгът. фольк. -
19 залэ
мера длины в ширину указательного пальца/ Iэпхъуамбапщэм и гъумагъым (и бгъуагъым) хуэдиз зи кIыхьагъ щапхъэ.Джанэ гъуапэр кIыхьыIуэти зы залэкIэ нэхъ кIэщI анэм ищIащ.И залэр маещ очень жирный ( о пище). -
20 зэхэлъыкIэ
устройство, строение, структура/ Зэрызэхэлъ, зэрыгъэпса, зэрыухуа щIыкIэ.Нарт пшыналъэхэм я зэхэлъыкIэр щапхъэ хуэхъуащ Къэбэрдейм и IуэрыIуатэ псоми. Нарт. Молекулхэм я зэхэлъыкIэр зэпхъуэкIын папщIэ, къэбгъэхуабэмэ зэфIокI. Физ. Кавказым щыпсэу лъэпкъхэм я бзэхэм я зэхэлъыкIэм пкъырыплъэу, абыхэм я грамматикэр зытхыу щыта урыс еджагъэшхуэ П. К. Усларыр 1861 гъэм Къэбэрдейм къыщыкIуа гъэм Бырсей Умар абы и гъусащ. Iуащхь.
Страницы