-
1 хыхьэ
كلب البحر (ضرب من سمك القرش) -
2 трогательный
-ая, -ое гум хыхьэ, хьэлъэ; трогательный рассказ гум хыхьэ рассказ, гур зыгъэпIейтей рассказ -
3 бажэкIэ
бот. лисохвост луговой (Alopecurus pratensis)/ Хьэцэпэцэм хыхьэ удз лъэпкъ (тхьэмпэ псыгъуэ кIыхь тетщ, щхьэмыж къещI). -
4 дыгъэпс
солнечный свет, луч/ Дыгъэ нур, нэбзий.* Гум хыхьэ пщэдджыжь дыгъэпсым псэущхьэ псори къызэщIигъэхъеящ. Т. Хь. -
5 джатэ
I устар. меч/ И лъэныкъуитIри жану зэрызауэ сэшхуэщ.* Андемыркъан ди хахуэр Беслъэну пцIапцIэмкIэ дэIуакъым, Лъэпщ джатэ хуищIари Пэжым хуэмыбзэу щытакъым. П. Б. Джатэм и щIагъи пэжыр жыIэ. (погов.)Джатэм хуекIуэн дело дошло до меча.* Къэбэрдейхэр джатэм хуекIуэри бийм кIэ иратащ. Н. Ш.Джатэр тегъэбзэн порубить кого-л. ( врагов).* ЗыкъэфIэти фи джатэ жанхэр Дзэ фIыцIаем, уей, нытевгъабзэ. Сов. Къэб. ифольк.{Зи} жьэр джатэ см. жьэ 2.II бот. пажитник ( Trigonella)/ Джэш лъэпкъым хыхьэ къэкIыгъэ лъэпкъыгъуэщ, лIэужьыгъуэ зыбжанэу еугуэш, адыгэм шхыныгъуэхэм халъхьэ. -
6 елэн
рысь/ Джэду лъэпкъыгъуэм хыхьэ хьэкIэкхъуэкIэ ябгэщ.* НапщIэр хешыр Мэхъэшокъуэм, елэн щIыкIэу къэгубжьащ. Щ. А. Елэн бацэр нэбгъащтэу ещтэуэныр ухуейуэ.. лIы ухъункIэ солъэIу. Нарт. -
7 къэрал
страна, государство/ Хэку, зы унафэм щIэт цIыхухэр щыпсэу щIыналъэ. К ъэралымкъыщыхъу зэхъуэкIыны-гъэхэр.къэрал гъунэ государственная граница/ Зы хэкур адрейм щыбгъурыхьэ щIыпIэ, гъунапкъэ. К ъэралгъунэ хъумакIуэ.къэрал кIуэцI внутригосударственный/ Къэралым и кIуэцIым ехьэлIа.Къэрал кIуэцI Iуэху.къэрал щIыб относящийся к внешним сношениям с государствами/ НэгъуэщI къэралхэм хуаIэ зэпыщIэныгъэхэм хыхьэ.Къэрал щIыб политикэ. -
8 къэрмэн
бот. вяз, ильм ( Ulmus scadra)/ Дыкъуэнагъ лъэпкъыгъуэм хыхьэ жыг лIэужьыгъуэ. -
9 къыхуэджэн
(къыхуоджэ)неперех. гл. предвещать кому-л. несчастье криком/ Зыгуэрым нэщэнэу къыхуэкIиин (жьынду).* Жьындуужь гуэр щихужьым и щхьэкIэм къытотIысхьэ, щхьэ куцIым хыхьэ макъ икIа жагъуэкIи Шакъ къыхуоджэ. Къ. Хь. -
10 натIэдыхьэ
залысина/ НатIэм щыщу щхьэцым хыхьэ дыхьэпIэ джафитIыр.НатIэдыхьэр щхьэщыгум нэсрэ жыпIэну докIуей. -
11 офицер
-
12 псэущхьэ
1. животное/ ЦIыхум къыщынэмыщIа псэ зыIутхэр.* Гум хыхьэ пщэдджыжь дыгъэпсым псэущхьэ псори къызэщIигъэхъеящ. Т. Хь.2. живое существо/ Псэу зыIут.* Унэм зы псэущхьэ щыплъагъуртэкъым, япэм хуэдэу пырхъ макъыр зэ ину зэ цIыкIуу къэIу мыхъумэ. Къу. С. Псэущхьэ губзыгъэ зыгъэлIэн ишхыркъым. (погов.) -
13 пшыналъэ
1. эпическая песня/ ЛIхъужь уэрэд.Адыгэхэр пшыналъэкIэ зэджэр нарт уэрэдхэрщ.2. мелодия/ Макъамэ.* Пшыналъэр джэгум и псэу адыгэхэм къалъытэр. Iуащхь.Пшыналъэр зэфIэщIэн (къызэфIэщIэн) заиграть на чём-л.* Ашэмэзу лIы пхъашэм, Ашэ и къуэу бжьамияпщэм и бжьамийр къызэкъуех, гум хыхьэ пшыналъэр зэфIещIэ. Нарт. -
14 пIынэ
устар. женская шапочка к адыгской национальной одежде/ Адыгэ цIыхубз фащэм хыхьэ пыIэ лъахъшэ цIыкIу.Хъыджэбзым пIынэ щхьэрыгът.* {Мэлычыпхъу:} - Си анэжьурэ пIырыпIынащхьэ, бжэгъущхьэ пIынэ. фольк.ПIынэ щхьэрыгъын быть преданным позору (в старину у адыгов был обычай: на голову мужчины, выказавшему малодушие в бою, в наказание публично надевали женскую шапочку).* Iуащхьэр зэхудипIалъэщ, пIалъэм укъыхуэмызэмэ, фызым и пIынэр пщхьэрыгъщ. фольк. -
15 ротэ
рота/ Батальоным хыхьэ дзэ пакIэ.Лъэсыдзэ ротэ. Санитарнэ ротэ. -
16 тIуащIэ
I 1. двойной, двухрядный, двухслойный/ ТIэурыкIуэгъуэ, тIууэ зэгуэлъ, тIууэ зэтелъ.* Ууданэ тIуащIэкIэ дыжын.2. двойной, чрезмерный/ Егъэлея, хуэдитIкIэ нэхъ лъэщ, ин (, насып, гуауэ н.). Лэжьыгъэ тIуащIэ. ГуфIэгъуэ тIуащIэ.II 1. междуречье/ ПсыежэхитIым я зэхуаку дэлъ щIы, тафэ.* ЩIыгуэш Iэтащхьэу Беймырзэ хахри, япэ махуэмрэ етIуанэ махуэмрэ тIуащIэм дэлъ вапIэр ягуэшащ. Т. Хь.2. полуостров/ Тенджызым кхъуейхьэлыпэу хыхьэ щIы Iыхьэ.* Андемыркъаныр тенджыз тIуащIэм къыщалъху. фольк. -
17 Iуэху
1. практическая деятельность; работа, занятие, труд/ Лэжьыгъэ, псалъэ, гупсысэ мыхъуу ягъэзащIэ Iуэхугъуэ.* Iуэху мыублэ блэ хэсщ. (погов.)2. дело (то, что непосредственно касается кого-чего-л.)/ Зыгуэрым ехьэлIа, и къалэным хыхьэ.Ар сэ си Iуэхуу къызолъытэ.* Уи мыIуэху зепхуэмэ, уи щхьэм баш техуэнщ. (погов.)3. дело, разбирательство (напр. судебное)/ КъэхъукъащIэ, Iуэхугъуэ гуэрым теухуа хабзэкIэ зэхэгъэкIыныгъэ.Судыр иджыри зэ Iуэхум хэплъэжащ.4. положение вещей, обстановка/ ЩытыкIэ.Заводым Iуэхур щыщIагъуэтэкъым.* АдэкIэ Залымджэрий къыжиIащ фронт псоми Iуэхур зэрыщыщтыр. Къ. Хь.Абы и Iуэху щхьэхуэщ см. абы.Iуэху бгъэдэмылъхьэн не вести своих дел с кем-л.{И} Iуэху бзаджэкъым его дела неплохи.Iуэху блэкI срочное, неотложное дело.{И} Iуэху дэкIын удасться - о чьем-л. деле.Iуэху джэгукъым серьезное дело, не пустяк.Iуэху еплъыкIэ мнение, суждение по поводу кого-чего-л.Iуэху ехьэжьэн взяться за дело, начать дело.* Фэ тIум а Iуэхур ефхьэжьэмэ, дэгъуэу зэрызэфIэвгъэкIынум, шэч лъэпкъ къытесхьэркъым. КI. А.Iуэху ехьэлIэн ввести кого-л. в курс дела.{Я} Iуэху зэпымылъыжын = {я} Iуэху зэхэмылъыжын.{И} Iуэху зэрыхуэхъукIэ как получится; смотря по обстоятельствам.Iуэху зэрыхъэн просторечие состряпать дело.{Я} Iуэху зэхэлъын иметь друг с другом общие дела.{Я} Iуэху зэхэмылъыжын порвать отношения друг с другом.Iуэху зэхуиIэн иметь деловые связи, отношения.Iуэху зэфIэгъэкIын довести дело до конца.Iуэху зэфIэхын завершить дело.Iуэху зэщIылIэн договориться между собой о каком-л. деле.Iуэху зегъэкIуэн = Iуэху зехьэн.Iуэху зехуэн заниматься, быть занятым каким-л. делом.* Iуэху зетхуэнкIэ дыхуэкIэщIт, Мэкъумэш тщIэнуэ щIы ди мащIэт. Япэу лъ. з.Iуэху зехьэн вершить дела.* Iуэхур куэдрэ зепхьэмэ мэлъахъэ. (погов.)Iуэху имыIэн быть без дела.Iуэху иIэн быть занятым каким-л. делом.* Iуэху зиIэ псалъалэщи, бэгу зиIэ тIэхъуалэщ. (погов.)Iуэху къанэ неотложное дело.Iуэху къэгъэхъеин = Iуэху къэIэтын.Iуэху къэубэлэцын просторечие возникнуть - о каком-л. неприятном деле.Iуэху къэхъеин = Iуэху къэIэтын.Iуэху къэщтэн = Iуэху къэIэтын.* - КъикIынур сщIэркъым, ауэ уи Iуэхур сэ къызощтэ, - жиIащ пхъашэу нэхъыжьым. Iуащхь.Iуэху къэIэтын затеять какое-л. дело; начать какое-л. дело.* - Iуэху къэпIэтар къабыл ухъу, - жаIэрт къыщIыхьэхэм нэхъыжьым и Iэр яубыдурэ. фольк.Iуэху къеуэлIэн возникнуть у кого-л. - о каком-л. деле.* ПIэщIэгъуэкIэ зэфIамыгъэкIым мыхъуну зэгуэрым хъумпIэцIэдж гупым Iуэху къайуэлIат. Япэу лъ. з.Iуэху къигъэкIын раздуть какое-л. дело.Iуэху къылъыкъуэкIын = Iуэху къеуэлIэн.Iуэху лэжьын заниматься делом.* УзыхущIегъуэжын Iуэху умылэжь. (погов.)Iуэху темыщIыкIын срочно приниматься за какое-л. дело.Iуэху темыщIыхьын не считаться с кем-чем-л., не основываться на ком-чём-л.Iуэху-тIэ ар лёгче легкого.Iуэху фIей грязное, тёмное дело.Iуэху хэгъэтын втянуть кого-л. в какое-л. дело.Iуэху хэлъхьэн принять участие в каком-л. деле.{И} Iуэху хэлъын иметь отношение к кому-чему-л.Iуэху хэплъэгъуэ неприятное дело.Iуэху хэхуэн влипнуть в какое-л. дело.* Унагъуэр Iуэху хэхуат, емыкIу къатехуэнкIэ хъунути, гузавэрт. фольк.Iуэху хыхьэн ввязаться в какое-л. дело.Iуэху хуэщIэн поработать на кого-л.Iуэху хъун обернуться неприятностью для кого-л.{И} Iуэху щхьэ къутащ ненадёжный, неустойчивый ( о человеке).Iуэху щIэн заниматься каким-л. делом.Iуэху щIын взяться за кого-что-л. ; преследовать кого-л.Iуэхуи дэлъи имыIэн бить баклуши.{И} Iуэхуи и дэлъи хэмылъын моё дело сторона.Iуэхум бгъэдэтын быть при деле.Iуэхум зыкъемыгъэлын увлекаться каким-л. делом; отдавать себя работе.Iуэхум зыпыIудзын сторониться, избегать работы.Iуэхум и курыкупсэм хэтын быть в центре какого-л. дела; быть организатором каких-л. дел.Iуэхум итхьэлэн = Iуэхум щIигъэнэн.Iуэхум куууэ кIуэцIрыплъын вникнуть в дело.Iуэхум кIэ етын довести дело до конца.Iуэхум къыпыджэрэзыкIын оказаться отстранённым от какого-л. дела.Iуэхум къыпыкIэрэхъукIын = Iуэхум къыпыджэрэзыкIын.Iуэхум къыхэлъытэн учесть, принять во внимание что-л.Iуэхум къуацэкIэ хэуэн внести в дело сумятицу, разлад.Iуэхум пэщIэтын = Iуэхум бгъэдэтын.Iуэхум пэщIэувэн не давать ходу какому-л. делу.Iуэхум пхэнжу бгъэдыхьэн взяться за дело не с того конца.Iуэхум хэ = джэрэзэн случайно оказаться соучастником; влипнуть в какое-л. дело.Iуэхум хэзэрыхьын запутаться в каком-л. деле.Iуэхум хэлъэгъуэн предвидеть что-л. в каком-л. деле.Iуэхум хэмытын не принимать участие в каком-л. деле, быть в стороне от какого-л. дела.Iуэхум хэмыхьэн = Iуэхум хэмытын.Iуэхум хэплъэн рассмотреть какое-л. дело, разобраться в каком-л. деле. Судыр Iуэхум хэплъащ.Iуэхум хэпщэфIыхьын (хэпыджэн, хэпырхъэн, хэуэн) = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхум хэунэзэн = Iуэхум хэзэрыхьын.Iуэхум хэщIыкIын знать какое-л. дело, быть сведущим в каком-л. деле.Iуэхум хуэижьын = Iуэхум хэщIыкIын.Iуэхум хьэрычэт хэлъхьэн проявить инициативу в каком-л. деле.Iуэхум щхьэзэ хэхъухьын = Iуэхум итхьэлэн.Iуэхум щыгъуэзэн быть знакомым с каким-л. делом.* Iуэхум ущымыгъуазэу утыку уимыхьэ. (погов.)* {это} к делу не относится.Iуэхум щIигъэнэн быть очень занятым, заваленным делами.Iуэхур абы щымыIэн не в этом дело.{Зи} Iуэхур бжэгъум фIэIуа сделать достоянием всех (какую-л. тайну).Iуэхур гъэбэтэн раздуть дело.Iуэхур гъэтэрэзын навести порядок в каком-л. деле.Iуэхур гъэтIылъын отложить дело.Iуэхур дэгъэкIын = Iуэхур кIуэцIрыгъэкIын.{И} Iуэхур дэкIуеин улучшиться, пойти в гору - о чьих-л. делах.Iуэхур дэIыгъын поддержать кого-л. в {его} деле.{Зи} Iуэхур дзасэм пыIуа делать из мухи слона.Iуэхур зэдэIэтын делать какое-л. дело сообща.Iуэхур зэкIэлъыкIуэжын = Iуэхур фIыуэ къыщидзыжын.Iуэхур зэпыудын прервать какое-л. дело.Iуэхур зэрыщытщ дело не продвигается.Iуэхур зэфIэгъэзэрыхьын = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхур зэфIэгъэцIэфтын быстро управиться с делом.Iуэхур зэфIэнэн застопориться - о каком-л. деле.Iуэхур зэфIэхьэн получиться, сладиться- о каком-л. деле. Iуэхур зэIыгъэхьэн = Iуэхур зэIыщIэн.Iуэхур зэIыхьэн разладиться о каком-л. деле.Iуэхур зэIыщIэн запутать какое-л. дело.Iуэхур здэщыIэр = Iуэхур зытетыр.Iуэхур зехуэн заниматься каким-л. делом.Iуэхур зыгуэрым бгъэдэлъхьэн поручить какое-л. дело кому-л. Iуэхур зыгуэрым хуэзэху пока дело уладится, пока дело решится, пока дело утрясется.Iуэхур зыгурымыгъэIуэн пропускать что-л. мимо ушей {разговоры} о каком-л. деле.Iуэхур зытетыр обстоятельства дела, суть дела.Iуэхур зыIутыр = Iуэхур зытетыр.Iуэхур кIуэцIрыгъэкIын пробить какое-л. дело.Iуэхур къэгъэубэлэцын = Iуэху къигъэкIын.Iуэхур къэкъутэжын = Iуэхур къэкъутэн.Iуэхур къэкъутэн расстроиться - о каком-л. деле.{И} Iуэхур къэнэжын оставить какое-л. дело неоконченным.Iуэхур къэтIэщIын копаться в делах.Iуэхур къэхъеижын снова всплыть - о каком-л. деле.Iуэхур къэIэтыжын снова возобновить, возбудить какое-л. дело.Iуэхур къекIэрэхъуэкIыжын вернуться в прежнее состояние (напр. о былых делах).Iуэхур къекIэрэхъуэкIын обернуться неожиданностью- о каком-л. деле.Iуэхур къехьэлъэкIын испытывать затруднение в каком-л. деле.Iуэхур къехъулIэн удасться, получиться у кого-л. - о каком-л. деле.Iуэхур къешынэуэжын вновь возникнуть, всплыть (о неприятном для кого-л. деле).Iуэхур лъэхъэн затормозить, запутать какое-л. дело.Iуэхур ткIийуэ гъэувын серьезно подойти к какому-л. делу.Iуэхур укъуэдиин твёрдо стоять на чем-л. (при решении какого-л. вопроса).Iуэхур фIыуэ къыщIидзыжын поправиться - о каком-л. деле.Iуэхур шыпхэ хъун просторечиеухудшиться - о каком-л. деле.Iуэхур щIэуфэн прикрыть какое-л. дело.Iуэхур Iэпэдэгъэлэл щIын забросить какое-л. дело.{Си} Iуэхущ 1. я ручаюсь, я отвечаю за это дело.* Си Iуэхущ иджы езы Долэти а щIалэ цIыкIуитIым IэпэкIэ къеIусэмэ. КI. А. 2) это мое {личное} дело.Iуэху бгъэдыхьэкIэ подход к какому-л. делу/ Лэжьыгъэ, къалэн гуэр зэрагъэзащIэ щIыкIэ, Iэмал.Iуэху бгъэдыхьэкIэ тэмэм.Iуэху еплъыкIэ взгляд, точка зрения/ Лэжьыгъэ, къалэн, Iуэху гуэрым зэрегупсыс, абы теухуауэ я гугъэ.Iуэху зехьэкIэ см. Iуэху щIэкIэ.Iуэху фIохъу апщий бог в помощь! ( пожелание)/ Уи (фи) Iуэху фIы ухъу (лэжьыгъэ гуэр зыгъэзащIэм зэрызыхуагъазэ сэлам).Iуэху щIэкIэ манера, стиль работы/ Iуэху, къалэн гуэр зэрагъэзащIэ, зэралэжь щIыкIэ, Iэмал.* Iуэху щIэкIэ зымыщIэр Iуэху щIэным егъалIэ. (погов.) -
18 коса
I ж. I (вин. косу) (с.-х.) шэмэдм; косить косой шэмэджкIэ пыупщIын
II ж. I (вин. косу) щхьэц; заплести косу щхьэцыр ухуэнын
III ж. I (вин. косу) (геогр.) щIы бзэгу (нэпкъым къыщежьэу псым хыхьэ щIы кIапэ псыгъуэ) -
19 пронзительный
-ая, -ое
1. (о звуке) гум хыхьэ, тхьэкIумэIупсыр Iузыуд
2. (о взгляде) нэкIэ узышх, къыпIуры плъыхь; пронзительный взгляд нэкIэ узышх плъэкIэ -
20 эмоциональный
-ая, -ое гупIащIэ, гухыхьэ; эмоциональная речь гум хыхьэ псалъэ
Страницы
- 1
- 2