-
1 уыдысты
3 л. мн. ч. прош. вр. от уынУыдон Стъараполы никуы уыдысты. – Они никогда не были в Ставрополе.
-
2 бæхыл хъазын
гарцевать, джигитоватьТузар æмæ Темболат уыдысты диссаджы кафаг лæппутæ, бæхыл хъазынмæ дæр сæ ничи æййæфта, чызджытимæ дæр зæрдæмæдзæугæ ныхæстæ акæнынмæ тынг арæхстысты, фæлæ куысты мидæг нымад уыдысты фæстæгтимæ. – Тузар и Темболат были прирожденными танцорами, в джигитовке им также не было равных, умели они и с девушками обходиться, но работниками они слыли никудышными. (Коцойты А., Фыдæбоны чызг)
-
3 афтæмæй
1) нареч. так, в таком виде, таким образомАфтæмæй цæугæ нæй, мæ мады хай! Бар райсын хъæуы дохтырæй. – Так, матушка, уходить (отсюда) нельзя. Нужно испросить разрешение у врача. (Цоциты Р., Æцæг адæймаджы таурæгъ)
2) союз итак, таким образомАфтæмæй раздæры дыууæ хæлары æнæ аххос бæрæгæй куыдфæстæмæ кæрæдзийæ ахицæн сты. – Таким образом, два бывших друга, без видимых причин, мало-помалу раздружились. (Мамсыраты Дæбе, Адæмы уарзон)
3) союз а между тем, когда какÆрмæст Тæтæрхъан никуы ма зыны, афтæмæй та ахæм æхсæны хъуыддаджы уый кæддæриддæр разæй вæййы. – Лишь Татаркана пока не видно, а между тем место в таких общественных делах он всегда бывает в числе первых. (Дзугаты Г., Æхсарджын барæгæн)
4) куыд …, афтæмæй …куыд фехъуыстам, афтæмæй … – как нам стало известно …
куыд рабæрæг, афтæмæй … – как выяснилось …
Куыд рабæрæг, афтæмæй Реуазы хъуыддæгтæ уый размæ дæр хъуыстгонд уыдысты. – Как выяснилось, деяния Реваза были известны и раньше. (Хъуылаты С., Æууæнк сыл нæй)
-
4 дæсны
1. прил.1) умный2) ловкий, искусный2. сущ.Дæсны уыдысты мæсыг амайынмæ, <...> æмæ сæм дзæвгар пайда цыди уыцы дæсниадæй. – Они были искусны строить башни, и благодаря этому мастерству им шли немалые заработки. (Беджызаты Ч., Мæсгуытæ дзурынц)
1) мастер; знатокИспайнаг прозæйы дæснытæ. – Мастера испанской прозы.
2) знахарьидиом. дæсны фæрсын -
5 мæрдырох бафтын
изгладить из памяти, забыть напрочьЦæйбæрц уыдысты? Дæс æви ыссæдз? Æви фылдæр? Мæрдырох та мыл бафтыд. – Сколько их было? Десять или двадцать? Или больше? Опять забыл я. (Хъодзаты Æхсары тæлмацтæй)
-
6 сыгъдæг
(мн. сыгъдæджытæ)1. прил.1) чистыйсыгъдæг дон – чистая вода
сыгъдæг тæбын – чистая шерсть
2) святой, священныйсыгъдæг хæс – святая обязанность
3) безгрешный, невинный2.сыгъдæг адæймаг – невинный человек
один, только, только одинсыгъдæг картофæй дыууæ тоннæйы райста – одного картофеля он получил две тонны
уым сыгъдæг фæсивæд уыдысты – там была одна молодежь
-
7 тыхист
(мн. тыхистытæ)грабеж, ограблениеНоджы ма хæххон адæмты ’хсæн давд æмæ тыхист дæр арæх уыдысты. – К тому же между горцами были распространены кражи и грабежи. (Къарджиаты Б., Ирон æгъдæуттæ)
-
8 уæвын
1) быть; находиться, присутствовать; наличествовать; иметься; состоять; существоватькæм уыдтæ? – где ты был?
2) в составных глаголах выступает как вспомогательный глагол при именной части и переводится по семантике имени, напр.:уагъд уæвын (уын) – быть свободным
СПРЯЖЕНИЕ:дæ — (ты) естьу — (он) есть, является{и, ис — находится}уыд (уыди, уыдис) — (он) былУсловное наклонение (имеется только будущее время!)у — будьут — будьте -
9 фиолетхуыз
Æцæгæй дæр баргъæфсти: йæ хæмхуттæ уыдысты фиолетхуыз. – Ему и в самом деле было зябко: физиономия его была фиолетовой. («Мах дуг», 2005, №12)
-
10 фылдæр уын
æфтиаг хардзæй фылдæр у – приход превышает расход
уыдон махæй фылдæр нæ уыдысты – их было не больше нас (по численности)
Махæй бирæ хæттыты фылдæр цы адæмтæ сты, æппындæр фесæфынæй тас кæмæн нæу, уыдон дæр хæдзардзинæй хъахъхъæнынц сæ уидæгтæ. – Даже народы, во много раз превосходящие нас (по численности) и у которых нет опасности исчезнуть, и те по-хозяйски берегут свои корни. (Хъодзаты Æ., Æмæ дзырд уыди Хуыцау)
-
11 фылдæр-фылдæр
нареч. самое большее, максимумКуыд дзурынц, афтæмæй дзы ныртæккæ фылдæр-фылдæр кæд цæра 40 мин адæймаджы. – Считается, что сейчас там живет, самое большее – 40 тысяч человек. («Мах дуг», 2004, №4–5)
Чындзхæсджытæ-иу уыдысты фылдæр-фылдæр 30 лæджы. – За невестой (в дом невесты) ехало максимум 30 человек. («Мах дуг», 1992, №7)
-
12 фæйнæхуызон
различный; разныйфæйнæхуызон бæрæггæнæнтæ – различные показатели
Иван æмæ Барис дыууæ фæйнæхуызон адæймаджы уыдысты. – Иван и Борис были не похожи друг на друга. («Мах дуг», 1992, №3)
-
13 хæрдмæдзог
зоол.хæрдмæдзог цъиу – жаворонокУалынмæ марды рахастой, адæм аивылдысты йæ фæстæ, уый дæр цыди семæ, марды фæстæ; сауджынтæ уыдысты сæ аргъауæн дарæсы, хур касти, дзидзидай сывæллæттæ куыдтой сæ мадæлты хъæбысты, зарыдысты хæрдмæдзог цъиутæ, сывæллæттæ афтид хæдæтты згъордтой æмæ сæхи ирхæфстой фæндагыл. – Покойницу понесли, наконец, народ повалил следом, и он пошел за нею; священники были в полном облачении, солнце светило, грудные ребенки плакали на руках матерей, жаворонки пели, дети в рубашонках бегали и резвились по дороге. (Н. Гоголь, Старосветские помещики. Тæлмацгæнæг – Саламты А.)
см. джигоцъиу -
14 æвналæнтæ
Iусловия, возможностиIIРедакцийы æвналæнтæ уыдысты хæрз къуындæг. – Возможности редакции были крайне ограниченными. («Советон Ирыстон», 1965 аз, №209)
зоол. щупальца -
15 æнæтæхаг
Мæргъты фыдæлтæ уыдысты æнæтæхаг гæккуыритæ. – Предками птиц были нелетающие ящерицы.
-
16 æнæуи
1. союза там, а впрочем2. нареч.афоныл раздæх, æнæуи дæ цы фæнды, уый кæн – вернусь вовремя, а там делай, что хочешь
так, просто, просто так3. прил.– Цæмæн мæм сидыс, исты дæ хъæуы? – Нæ, æнæуи дæм сидын. — Зачем ты меня зовешь, Тебе что-нибудь нужно? – Нет, я просто так зову тебя
обычный, обыкновенный4. частицаКъоблийы сæгътæ æнæуи сæгъты хуызæн нæ уыдысты. – Козы, принадлежащие Кобли не были похожи на обыкновенных коз.
впрочем, вообще, и так
См. также в других словарях:
НАРТÆ — Нарты кадджыты сæйраг архайджытæ, хъæбатыр, зондджын, зонынджын æмæ æгъдауджын адæмы хатт. Ирон адæм сæ хонынц сæ таурæгъон фыдæлтæ. Хуыцау сæ сфæлдыста уæйгуыты фæстæ. Иу кадæг нын Нарты равзæрды тыххæй афтæ дзуры: – Хуыцау дунейы куы сфæлдыста … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Тутыр — см. Тутыр – перевод Тутыр – сæйрагдæр дзуæрттæ æмæ дауджытæй иу ирон мифологийы – бирæгъты бардуаг, фосдарджытыл аудæг дзуар. Дыгурон мифологийы Тутыр иннæ дзуæртты ‘хсæн æвдыст цæуы адæмы хъуыддæгтыл зилæджы хуызы. Хæдзарон фосы æдасдзинад… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Тæгиаты æхсæнад — см. Тæгиаты æхсæнад – перевод Тæгиаты æхсæнад – Цæгат Ирыстоны цыппар æхсæнадæй иу; ахста Гæналдоны ком (Санибагом), Джызæлдоны ком (Дæргъæвсы тæрфау æмæ Хъобангом) æмæ Терчы галиу фарс Арвыкомы, Скæсæнырдыгæй Тæгиатæ æмарæн уыдысты мæхъæлимæ,… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ÆРТÆ НАРТЫ — Нæртон адæм уыдысты иу хъæуы æртæ сыхау, æртæ Нарты: Уæллаг Нарт – Борæтæ, Астæуккаг Нарт – Æхсæртæггатæ æмæ Дæллаг Нарт – Алæгатæ. Нарты сæйрагдæр æртæ мыггаджы: Борæтæ – фосджын æмæ бонджын уыдысты, Æхсæрттæггатæ – æхсарджын æмæ зонынджын,… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
АВДÆН — Дзырд авдæн дæр арæзт у нымæцон авдæй, ома, авд сывæллонæн. Авд сывæллоны бæрц кæмæн уыд нæ фыдæлтæй, уыдон нымад уыдысты æххæст бинонтыл. Æвдæм сывæллоныл та арæх æвæрдтой (уæлдайдæр та дыгурмæ) ном Авдан Æвдæм. Нæ фыдæлты тыххæй хъæуа нæ хъæуа… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ГУЫМИРЫТÆ — «Хуыцау дуне куы сфæлдыста, уæд адæмы скодта, – амынд ис ахуыргонд Биазырты Алыксандры арæзт чиныг «Нарты таурæгътæ æмæ хабæрттæ» йы таурæгъ «Гуымирытæ, уæйгуытæ, Нартæ» йы. – Хуыцауы уынаффæмæ гæсгæ зæххыл равзæрдысты Уадмиртæ. Уыдон уыдысты… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
ДЗУАРЫ ЛÆГ — Дзуар кувæндонмæ цæстдарæг, куывддонты зæдыл, дуагыл, дзуарыл чи бафæдзæхсы, сæ кувинæгтæй сын чи скувы, уыцы бæрнон æмæ куырыхон лæг. Уый у, кувæндон кæй номыл у, уымæй адæмы æхсæн минæвар. Рæстаг, сыгъдæг удæй, йæ хъуыддæгтæй æмæ буарæй дæр,… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
Къæцæлын чындз — см. Къæцæлын чындз – перевод Къæцæлын чындз – афтæ хуыдтой, дзуарса баст къæцæлтæй æмæ алыхуызон хъуымацы гæппæлтæй кæй арæзтой, ахæм хъазæн чындз, уыдысты сылгоймаджы гуырыконды стилизаци. Нымæтын чындзимæ уыдысты чызджыты иунæг хъазæнтæ. Ирон… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
РЕКОМЫ БÆРÆГБОН — см. РЕКОМЫ БÆРÆГБОН – перевод Реком у Ирыстоны зындгонддæр бæрæгбонтæй иу, ахæссы æнæхъæн къуыри (кæс РЕКОМ). Раздæр Рекомы кувæндонмæ адæм цыдысты Ирыстоны алы хъæутæй, уæлдай тынгдæр ыл сæхи фæдзæхстой Уæлладжыргомы цæрджытæ. Йæ бæрæгбон раздæр … Словарь по этнографии и мифологии осетин
РЫНЫ БАРДУАГ — тж. НЫРЫ БАРДУАГ Хæцгæ низты бардуаг. Раджы заманты ирон адæмыл хæцгæ низты азарæй стыр бæллæхтæ цыд. Уымæн æвдисæн сты нæ хæхбæсты бирæ зæппадзты гуыппартæ. Дæргъæвсы зæппадзты ма уырыссагау «Городок мертвых» дæр рахуыдтой. Адæм алыхуызон… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
СТЫР ТУТЫР — см. СТЫР ТУТЫР – перевод Мархо дарыны фыццаг бон æрцæуы Тутыры бæрæгбонмæ, ахæссы æнæхъæн къуыри. Хонынц ма йæ уалдзæджы Тутыр, Стыр Тутыр. Тутыр фыццаджы фыццагдæр у бирæгъты бардуаг. Адæмон сфæлдыстады куыд у, афтæмæй бирæгътæ канд йæ коммæ нæ… … Словарь по этнографии и мифологии осетин
