-
1 тырышу
неперех.1) стара́ться/постара́ться, усе́рдствовать; прилага́ть/приложи́ть уси́лия || стара́ние, усе́рдиетырышырбыз инде — уж постара́емся
тырышкан табар — стара́ющийся добьётся ( своего)
2) (-ырга тырышу) стреми́ться (хоте́ть) де́лать/сде́лать, выполня́ть/вы́полнить, соверша́ть/соверши́ть что-л.белергә тырышты — стреми́лся разузна́ть
укырга тырыша — хо́чет учи́ться (да́льше)
кичегергә тырышма — постара́йся не опа́здывать
3) (өчен тырышу, дип тырышу)а) забо́титься, проявля́ть забо́ту о ком, о чём-л.ил өчен тырышу — проявля́ть забо́ту о стране́
б) выступа́ть/вы́ступить, стоя́ть за кого, что-л.хаклык өчен тырышам — стою́ за пра́вду
-
2 тырышу
глстараться, прилагать усердие -
3 тырышу-тырмаш|у
неперех.; разг.усе́рдствовать, упо́рно стреми́ться, стара́ться изо всех сил ( из всей мочи); лезть из ко́жи вон; си́литься; ту́житьсятырышты-тырмашты һәм эшләп чыгарды — си́лился, ту́жился, усе́рдствовал и вот довёл де́ло до конца́
-
4 охшарга тырышу
подража́ть || подража́ние -
5 ычкынырга тырышу
рва́ться -
6 буйсындыру
перех.1) подчиня́ть/подчини́ть, покоря́ть/покори́ть || подчине́ние, покоре́ниевак кабиләләрне буйсындыру — подчини́ть ме́лкие племена́
табигатьне буйсындыру — покори́ть приро́ду
хисләреңне акылга буйсындыру — подчини́ть свои́ чу́вства рассу́дку
2) перен. укроща́ть/укроти́ть, усмиря́ть/усмири́ть; обу́здывать/обузда́ть || укроще́ние, усмире́ниеарыслан буйсындыру — укроти́ть льва
елга ташуын буйсындырырга тырышу — стара́ться обузда́ть разли́в реки́
-
7 гавамча
1. нареч.; книжн.простонаро́дно, по-простонаро́дному2. прил.гава́мча сөйләргә тырышу — стара́ться говори́ть по-простонаро́дному
простонаро́дныйгава́мча аталышы — простонаро́дное назва́ние
-
8 йолку
перех.1) дёргать, выдёргивать, рвать, вырыва́ть/вы́рвать || дёргание, выдёргивание, вырыва́ниеборчак йолку — дёргать горо́х
үлән йолку — рвать траву́
карлыганны тамыры белән йолку — вы́рвать сморо́дину с ко́рнем
чәчләрен йолка — рвёт (на себе́) во́лосы
йолкып алу — вы́рвать
пальто төймәләрен йолку — вы́рвать пу́говицы пальто́
2) тереби́ть, надёргивать/надёргать ( определённое количество) || теребле́ниеҗитен йолку — тереби́ть лён
кибәннән атка печән йолку — надёргать из сто́га се́на для ло́шади
3) общи́пывать/общипа́ть, выщи́пывать/вы́щипать, ощи́пывать/ощипа́ть || общи́пывание, выщи́пывание (гуся, курицы, бровей, лепестков у цветов и т. п.)тавык йолку — ощи́пывать ку́рицу
4) трепа́ть/потрепа́ть, рвать, тереби́ть ( о ветре)җил тәрәзә капкачларын йолка — ве́тер рвёт ста́вни о́кон
5) перен.; разг. трепа́ть, потрепа́ть, общи́пывать/общипа́ть; обдира́ть/ободра́ть || общи́пывание, обдира́ниесугыш барыбызны да йолкыды — война́ всех потрепа́ла
йолкырга дип барды - йолкынып кайтты — (посл.) ≈≈ пошёл за ше́рстью, а вороти́лся стри́женый (букв. пошёл щипа́ть, верну́лся общи́панным)
6) перен. тормоши́ть, дёргать, тереби́ть || дёргание, теребле́ние (различными вопросами, частыми вызовами, жалобами и т. п.)7) перен.; разг. вы́рвать, спасти́бәладән йолку — вы́рвать из беды́
8) перен.; разг. урыва́ть/урва́ть; вы́бить прост.күбрәк табыш йолкырга тырышу — стара́ться урва́ть побо́льше при́были
үзеннән йолкып, кешеләргә бирү — урва́в от себя́, дать други́м
•- йолка тору
- йолкып алу
- йолку бетерү
- йолкып бирү
- йолкып җыю
- йолкып йөрү
- йолкып кую
- йолкып ташлау
- йолкып ату
- йолкып ыргыту
- йолкып тору
- йолкып тую
- йолкып чыгару
- йолкып чыгу -
9 йолу
I перех.; уст.брить, побри́ть || бритьёII перех.1) спаса́ть/спасти́, выруча́ть/вы́ручить; избавля́ть/изба́вить; освобожда́ть/освободи́ть (от беды, смерти, стихийного бедствия и т. п.)2) проща́ть/прости́ть; снима́ть/снять (обиду, ошибку и т. п.) || проще́ниегаепне йолу — прости́ть вину́
гөнаһларын йолу — прости́ть грехи́
3) скрыва́ть/скрыть, ута́ивать/утаи́ть || сокры́тие, ута́иваниеҗитешсезлекләрнең төп сәбәпләрен йоларга тырышу — пыта́ться скрыть основны́е причи́ны недоста́тков
•- йолып калу -
10 йому
перех.1) закрыва́ть/закры́ть (глаза, рот); смыка́ть/сомкну́ть, смежа́ть/смежи́ть (глаза, веки); жму́рить, зажму́ривать/зажму́рить ( глаза)күз(ләр)не йомып табу — найти́ с закры́тыми глаза́ми
төн буе күз дә йоммадым — всю ночь глаз не сомкну́л
2) зажима́ть/зажа́ть, сжима́ть/сжать ( в кулак)бирсә дустың ком, аны да учыңа йому — (посл.) дарёному коню́ в зу́бы не смо́трят (букв. е́сли друг да́рит песо́к, и тот зажми́ в кула́к)
3) перен. замина́ть/замя́ть, скрыва́ть/скрыть, ута́ивать/утаи́ть || сокры́тие, ута́йкасүзне йому — замя́ть разгово́р
бер-берсенең гаепләрен йомалар — скрыва́ют вину́ друг дру́га
уңайсызлыкны йомарга тырышу — стара́ться замя́ть нело́вкость
4) перен.; разг. красть/укра́сть, присва́ивать/присво́ить || кра́жа, присвое́ниекеше хакын йому — присва́ивать чужо́е
5) перен.; прост. прико́нчить; прихло́пнуть, присту́кнуть (прост.)сакчыны йому — присту́кнуть охра́нника
•- йомып калдыру
- йомып килү
- йомып бару -
11 йомышчыл
прил.послу́шный, безотка́зный, исполни́тельныййомышчыл булырга тырышу — стара́ться быть послу́шным
-
12 кочак
сущ.1) объя́тиекочакка атылу — бро́ситься в объя́тия
кочагыннан котылырга тырышу — стара́ться освободи́ться (вы́скользнуть) из (чьих-л.) объя́тий
киң җәелгән кочак — широко́ распа́хнутые объя́тия
2) ( обычно со словом бер)а) оха́пкабер кочак печән — оха́пка се́на; во́рох се́на
бер кочак утын — оха́пка дров, вяза́нка дров
б) охва́т, обхва́тимәннең юанлыгы бер кочак — дуб в оди́н обхва́т толщино́й
кочак җитмәс кабак үстерү — вы́растить ты́кву бо́лее одного́ обхва́та (охва́та) величино́й
в) перен. во́рох; ку́ча; о́чень мно́гобер кочак яңалык — во́рох новосте́й
бер кочак хат — ку́ча пи́сем
бер кочак сәлам әйтү — переда́ть большо́й приве́т
3) перен.а) объя́тие, посте́ль; ло́но книжн.яшь кәләш кочагы көтә — ждут объя́тия молоду́хи (неве́сты)
б) поэт. ло́нотабигать кочагы — ло́но приро́ды
ата-ана кочагында — под кры́лышком роди́телей ( жить)
в) объя́тие (земли, темноты и т. п.)салкын җир кочагында ятып калу — оста́ться лежа́ть в сыро́й земле́ (букв. в объя́тиях холо́дной земли́)
төн кочак гына кереп югалу — исчеза́ть в ночно́й темноте́ (букв. в объя́тиях но́чи)
диңгез кочагына ташлану — броса́ться в объя́тия мо́ря
язмыш кочагына ташлану — броса́ть на произво́л (в объя́тия) судьбы́
4) перен. рука́; подчине́ниеконтрреволюция кочагына эләгү — попа́сть в ру́ки контрреволю́ции
•- кочак ачып каршылау
- кочак җәеп тору
- кочакка алу
- кочакка атылу
- кочакка кертү
- кочакка керү••кочак җитмәслек — необъя́тный, о́чень то́лстый
кочакка сыймаслык — о́чень большо́й, огро́мный
-
13 көч
сущ.1) в разн. знач. си́ла, мощь, могу́щество, мо́щностьфизик көч — физи́ческая си́ла
көч белән сугу — уда́рить си́лой
көче ташып торган чак — в расцве́те сил
илнең экономик көче — экономи́ческая мощь страны́
тулы көчкә эшләү — рабо́тать на по́лную мо́щность
ут көче — огнева́я мощь
двигательнең көче — мо́щность дви́гателя
көч куллану — применя́ть си́лу
белем - зур көч — зна́ние - больша́я си́ла
рухи көч — си́ла ду́ха
характер көче — си́ла хара́ктера
көчне кызганмый эшләү — рабо́тать не жале́я сил; труди́ться изо все́х сил
бөтен көч белән (көчен биреп) — изо все́й си́лы, изо все́х сил
бөтен көчкә тырышу — стара́ться все́ми си́лами (изо все́х сил)
2) си́ла, эне́ргия; величина́ || силово́йавырлык көче — си́ла тя́жести
бәрелү көче — си́ла уда́ра
ышкылу көче — си́ла тре́ния
тартылу көче — си́ла притяже́ния
электр көче — электри́ческая си́ла (эне́ргия)
су көчен файдалану — испо́льзовать во́дную эне́ргию
көч басымы — силово́е давле́ние
3) си́ла (какая-л.)эшче көч — рабо́чая си́ла
яллы көчләр — наёмные си́лы
иҗади көч — тво́рческая си́ла
табигать көчләре — си́лы приро́ды
4) си́ла, де́йствие, де́йственность (слова, критики, примера)закон көченә керү — входи́ть в си́лу зако́на
карар үз көчендә кала — реше́ние остаётся в си́ле ( в действии)
5) обычно мн. си́лы (о какой-л. общественной группе)тынычлык көчләре — си́лы ми́ра
демократик көчләр — демократи́ческие си́лы
сыйнфый көчләр чагыштырмасы — соотноше́ние кла́ссовых сил
кораллы көчләр — вооружённые си́лы
6) трудкеше көченнән файдалану — эксплуати́ровать чужо́й труд
үз көче белән яшәү — жить свои́м трудо́м
бу тикшеренүгә күп көч салынган — в э́то иссле́дование вло́жено мно́го труда́
•- көч арту- көч үсү
- көч белән ачу
- көч белән җиңү
- көч белән тартып алу
- көч берәмлеге
- көч бетү
- көч китү
- көч калмау
- көч кыры
- көч үлчәгеч
- көче аз
- көчен киметү••көч җитәрлек — поси́льный, досту́пный; выполни́мый, достижи́мый
көч җитәрлек (килерлек) түгел — не по зуба́м
көч җитмәслек — непоси́льный
көч җыю — набра́ться сил
көч китерү — навреди́ть ( здоровью)
көч сәясәте — поли́тика си́лы
көч сынау (сынату) — про́бовать си́лы, поме́ряться си́лами
көч түгү (чыгару, сарыф итү) — тра́тить си́лы; труди́ться в по́те лица́
көч чыкмыйча көч керми — (погов.) без тра́ты сил не наберёшь сил
көче тоту — (по суеве́рию) выходи́ть бо́ком (кому-л.) (взяточнику; человеку, любящему присваивать чужое и т. п.)
көчтән калу — см. көч бетү
көчтән тыш — че́рез си́лу
көчендә калу — остава́ться в си́ле
көченә керү — войти́ в си́лу
- көч алу- көч бирү
- көч җитү
- көч җиткәнчә
- көч җиткән кадәр
- көч җиткән хәтле
- көч керү
- көч килү
- көч кую
- көч салу
- көч туплау
- көч җыю
- көчендә булу -
14 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
15 охшау
неперех.ике тамчы су кебек бер-берсенә охшау — как две ка́пли воды́ быть похо́жим друг на дру́га
очраклы охшау — случа́йное схо́дство
баһадирга охшау — вы́глядеть богатырём
2) быть (вы́глядеть) ( каким); похо́же (на то), что...арыганга охшаган — вы́глядит уста́лым
3) см. ошаутамашачыларга охшау — понра́виться зри́телям
• -
16 ошау
неперех.нра́виться/понра́виться; полюби́ться, пригляну́ться; прийти́сь по вку́су, по душе́ (кому-л.)ошарга тырышу — стара́ться понра́виться
миңа ошаганнарга мин ошамыйм — тем, кото́рые пригляну́лись мне, я не по душе́
- ошап җитмәүкемгә нәрсә ошый — кому́ что нра́вится; де́ло вку́са
- ошап кую
- ошый төшү -
17 тәккә
нареч.; разг.1) напра́сно, понапра́сну; почём зря; зрятәккә тырышу — зря стара́ться
2) беспла́тно, да́ромтәккә бирү — да́ром отдава́ть
-
18 тырыштыру
1) понуд. от тырышу; заста́вить стара́ться, заста́вить прилага́ть уси́лия2) неперех.; разг. прилага́ть уси́лия, стара́ться ( по мере сил и возможностей)һаман тырыштырам инде — постоя́нно прилага́ю ( все) уси́лия
-
19 файда
сущ.1) по́льза, вы́года; вы́игрышярдәмнең файдасы — по́льза от по́мощи
укуның файдасы зур булды — по́льза от учёбы была́ большо́й
суд хөкеме зыян күрүче файдасына булды — реше́ние суда́ бы́ло в по́льзу потерпе́вшего
2) прок, толк, смысл; расчётүткәннәрне искә төшерүдән файда юк — како́й толк (смысл) от воспомина́ний о про́шлом
синең сөйләнүләреңнең ни файдасы бар? — како́й толк от твои́х разгово́ров?
3) при́быль, дохо́д, бары́ш; вы́ручка ( от торговли)җиләк-җимештән зур файда алу — име́ть большу́ю вы́ручку от прода́жи фру́ктов
4) по́льза, по́мощь (о положительном влиянии, воздействии)гыйбрәтле сүзнең дә файдасы бар — и назида́тельное сло́во име́ет по́льзу
даруның файдасы тиде — лека́рство пошло́ на по́льзу
үз файдасы өчен тырышу — стара́ться ра́ди свое́й вы́годы (в свои́х интере́сах)
•- файда китерү
- файда бирү
- файда күрсәтү
- файда күрү
- файда чыгу
- файдага калдыру
- файдага калу -
20 хәлчә
нареч.по ме́ре сил, по возмо́жностихә́лчә тырышу — стара́ться по ме́ре сил
- 1
- 2
См. также в других словарях:
тырышу — Берәр эшне ихлас күңел белән көч куеп башкару, үтәү. Үзеннән алда килгән фигыль белән белдерелгән максатка, теләккә ирешү өчен көч кую … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көчәнү — 1. Мускулларны киеренке хәлгә китереп, бөтен көчкә нин. б. эш башкару яисә башкарырга тырышу 2. Тырышу, азаплану 3. Теләмәсә дә үзен мәҗбүр итү; ясалма тырышу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ашыгу — Нәр. б. тизрәк башкарырга тырышу. Өлгерергә тырышу. рәв. АШЫГЫП – Тиз тиз. Ныклап уйламыйча а. өйләнү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
искәнү — 1. Үзалдына иснәп йөрү; берәр нәрсәнең исен сизәргә тырышу 2. күч. Яшерен күзәтеп, берәр нәрсәнең эзенә, серенә, асылына төшенергә тырышу, сагалау, көтеп йөрү 3. Иснәү (3) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иснәнү — 1. Үзалдына иснәп йөрү; берәр нәрсәнең исен сизәргә тырышу 2. күч. Яшерен күзәтеп, берәр нәрсәнең эзенә, серенә, асылына төшенергә тырышу, сагалау, көтеп йөрү 3. Иснәү (3) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көчләнү — 1. (Көчләү) 2. Тырышу, бөтен көчне бирү; көчәнү. Теләмәсә дә үзен мәҗбүр итү, ясалма тырышу 3. КӨЧЛӘНЕП – Ирексезләп, көчләп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыйлану — 1. Табигый булмаган кыланышлар (хәрәкәтләр) ясау. Үз үзеңне табигый тотмау, кыланчыклану 2. Үз үзеңне тотуда берәр сыйфатны калку итеп күрсәтергә тырышу. Үз үзеңне тотуда кемгә дә булса охшау, охшарга тырышу 3. Эш итү, эшләү саксыз к … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кылану — 1. Табигый булмаган кыланышлар (хәрәкәтләр) ясау. Үз үзеңне табигый тотмау, кыланчыклану 2. Үз үзеңне тотуда берәр сыйфатны калку итеп күрсәтергә тырышу. Үз үзеңне тотуда кемгә дә булса охшау, охшарга тырышу 3. Эш итү, эшләү саксыз к … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
маташу — 1. Берәр эш белән мәшгуль булу; мавыгу, азаплану 2. Нәр. б. эшләргә тырышу, омтылу, ниятләнү 3. Кем яки нинди булып күренергә тырышу, кылану син артык кызылланып маташма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тыкшыну — гади) 1. Берәр урынга әдәпсез яки оятсыз рәв. керү, үтәргә, керергә тырышу. Кысан яки тыгын булган урынга кешеләрне этеп төртеп үтәргә, керергә тырышу 2. Булмастай, көче җитмәстәй эшкә керешү (ошатмау төсмере белән кулл.) 4. Башка кешеләр алып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тылкышу — гади) 1. Берәр урынга әдәпсез яки оятсыз рәв. керү, үтәргә, керергә тырышу. Кысан яки тыгын булган урынга кешеләрне этеп төртеп үтәргә, керергә тырышу 2. Булмастай, көче җитмәстәй эшкә керешү (ошатмау төсмере белән кулл.) 4. Башка кешеләр алып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
