-
1 тхьэкIумэ
1. ухо/ ЦIыхумрэ тхы къупщхьэ зиIэ псэущхьэхэмрэ зэрыдаIуэ орган.ТхьэкIмэм зэхих нэхърэ нэм илъагъу. (погов.)2. устар. переносное плетенный карниз крыши (из сена, соломы)/ Псэуалъэ блыным ищхьэм дэкIуэу трахукI чий бгъузэ цIыкIу, мыдэкIэ къытегъэщIеикIауэ.Чийм къыхэщIыкIа тхьэкIумэ.ТхьэкIумэ ящэ глухому обедню два раза не служат (букв. продают уши).ТхьэкIумэ Iув непонятливый (букв. толстые уши).* ТхьэкIумэ IувкIэ къызэджэу зы махуэ жылэм щысхьынкъым. фольк.И тхьэкIумэм блимыгъэкIыу слушать внимательно, ничего не пропуская.* ЩIалэр даIуэрт зы псалъэ и тхьэкIумэм блимыгъэкIыу.ТхьэкIумэм жьы иужын перестать звенеть в ушах (от шума, гама).{И} тхьэкIумэм имыгъэхьэн пропустить мимо ушей, оставить без внимания и ответа что-л.ТхьэкIумэм имыкIыжын стоять долго в ушах (о чьих-л. словах, крике).* Хьэпакъ и тхьэкIумэм икIыжыркъым абы щыгъуэ и анэр зэрылъэIуауэ щытар.. Iуащхь.{И} тхьэкIумэм имыкIын = тхьэкIумэм итын.* Зи кхъуэ кIуэдам кхъуэ кIий макъ и тхьэкIумэм икIыркъым. (погов.){И} тхьэкIумэм имыхьэн = тхьэкIумэм имыгъэхьэн.ТхьэкIумэм итын стоять в ушах.* Ар {щIалэр} зэрыкIияр иджыри си тхьэкIумэм итщ. Къэб.ТхьэкIумэм ихъуцэцэн шепнуть что-л. на ухо кому-л., по секрету сообщить о чем-л.* Абдейм зыр зым и тхьэкIумэм ихъуцацэу щIадзащ, къумыкъу дыщэкIым и щIапIэжь бгынэжам дыщэ гулъэ къыщыщIатIыкIауэ зэрапхъуэ жаIэу. Ж. Б.ТхьэкIумэм ицырхъэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.{И} тхьэкIумэм иIуэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.* Унэхъунум и тхьэкIумэм гуо макъ иIуэжыркъым. (погов.)ТхьэкIумэм иIущэщэн = тхьэкIумэм ихъуцэцэн.ТхьэкIумэм къицырхъэн 1) дойти до чьего-л. слуха 2) уловить что-л. краем уха.* ЯпэмкIэ зыри щыIэ хуэдэкъым, ауэ фоч къэгъапкIэ Iэуэлъауэ {Хьэждал} и тхьэкIумэм къоцырхъэ. Къ. Хь.ТхьэкIумэм къищтэн быть слышным.ТхьэкIумэм къиIуэн дойти до чьего-л. слуха.* Дыгъужь къугъ макъ абы {Исмел} и тхьэкIумэм къиIуащ. Т. Хь.ТхьэкIумэм цIыв игъэпщхьэн стать глухим ко всему, стараться ничего не слышать, делать вид, что ничего не слышишь.ТхьэкIумэм Iусын прожжужать чьи-л. уши.* УвыIэгъуэ симыIэу уи тхьэкIумэм сыIусщи, итIани къыбгурыIуакъым. Iуащхь.ТхьэкIумэр вуун звенеть, шуметь в ушах от чего-л.ТхьэкIумэр гъэжанын = тхьэкIумэр гъэкIын.ТхьэкIумэр гъэкIын навострить уши, слушать внимательно, обратиться в слух.* Я тхьэкIумэхэр гъэкIауэ абы {Мурат жиIэм} щIэдэIурт. Къ. Хь.ТхьэкIумэр зэблэгъэплъын прясть ушами ( чаще о лошадях).* Щытщ Iэнкуну шы зытесыр, И тхьэкIумэр зэблигъэплъу. КI. А.И тхьэкIумэр иричын оглушить кого-л. (криком и т. п.).ТхьэкIумэхэр тегъэлIэн опустить уши (напр. о собаке).ТхьэкIумэр тегъэхуауэ обратившись в слух.ТхьэкIумэр удэгун прожжужать все уши кому-л.ТхьэкIумэр IуэнтIэн (хуэIуэнтIэн) строго-настрого предупредить кого-л. о чем-л.ТхьэкIумитIымкIэ зэхэхын слышать что-л. собственными ушами.тхьэкIумэ вей сера ( ушная)/ ТхьэкIумэм ирищIэ фIейр.тхьэкIумэ дакъэ нижняя часть уха/ ТхьэкIумэм и дакъащхьэм щыфIэтым нэхъ гъунэгъу Iыхьэр.ТхьэкIумэдакъэ узын.тхьэкIумэ жан см. тхьэкIумафIэ.тхьэкIумэ жьажьэ тугоухий, глуховатый/ ЩIагъуэу зэхэзымых, дэгу-дэгуу щыт.тхьэкIумэ тхьэгъу см. тхьэгъу 2.тхьэкIумэ уз болезнь уха/ ТхьэкIумэм къефыкI узыгъуэ.ТхьэкIумэ узым имыгъэжеин. -
2 тхьэкIумэ
1. ухо2. в знач. опр. ушной -
3 тхьэкIумэ уз
болезнь уха -
4 тхьэкIумэ
кон. ухо -
5 тхьэкIумэ уэндэгъу
тхьэкIумэ жьажьэ
плохо слышащий, глуховатыйЯхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр > тхьэкIумэ уэндэгъу
-
6 тхьэкIумэ дакъэ
кон. корень уха -
7 уанэгущхьэнтэ тхьэкIумэ
кон. два боковых кожаных ушка седельной подушкиЯхуэмыфащэу лъэныкъуэ едгъэза псалъэхэр > уанэгущхьэнтэ тхьэкIумэ
-
8 дагуэ
корноухий ( о скоте)/ Зи тхьэкIумэ пыупщIа; тхьэкIумэ кIэщI (Iэщым хужаIэ).Мэл дагуэ. Щынэ дагуэ. Мэлыхъуэ цIыкIум гъэлъэхъу дагуэр хьэщIэхэм яхуиукIащ. фольк. -
9 шы
1. лошадь, конь/ Гум щIащIэу е тесу къракIухьу къагъэсэбэп унэ псэущхьэ, Iэщ.Шыр мэщыщ.* Шы уиIэмэ, уанэ бгъуэтынщ. (погов.) Шы щIакъуэ утесмэ, шы лъэ псэу ухуехь. (погов.) Зэхэту шы гуп уиIэ нэхърэ, уи унейуэ зы джэд. (погов.)Шы дахэ мыжэ снаружи мило, а внутри гнило.Шым гъусэ хуэщIын ослабив подпругу, дать лошади отдохнуть, поесть.Шы пшэр уанэу еутэкIын быть ненадежным, беспринципным ( о человеке).Шы пшэр уанэу къыпыщэтыжын 1) получить отставку. 2) остаться ни с чем.Шы тхьэкIумэ дэплъын устар. знать толк в лошадях, в наездничестве.* Пщымахуэ нэгъэсауэ зекIуэлIт, шы тхьэкIумэ дэплъат жыхуаIэм хуэдэт. фольк.шы бадзэ мошкара/ И теплъэкIэ бадзэ цIыкIунитIэм ещхь хьэдзэбадзэ.шы вей конский навоз/ Шым къыдэх шаукI.шы вей бадзэ навозная муха/ Шы вей, вэнвей с. ху. епщI бадзэ лIэужьыгъуэ.шы гъэжапIэ ипподром/ Шы къыщагъажэ щIыпIэ.шы кIуафIэ быстрая, резвая лошадь/ ФIыуэ зекIуэ шы.* Шы кIуафIэ зэпэщ тесу IуащхьэмахуэкIэ зыгуэр къыдэкIырт. Iуащхь.шы лъабжьэ копыто лошади/ Шы лъэбжьанэ.шы лъэгу вабдзэ подкопытная часть у лошади/ Шым и лъэгу щIагъыр.шы тесыкIэ манера, умение держаться на лошади/ Шым зэрытес щIыкIэ.Шы тесыкIэ дахэ.шы фащэ устар. комплект снаряжения для верховой лошади/ Уанэшым ирахьэлIэхэр (уанэ, шхуэ, къамышы с. ху.).* - Шы фащэм нэсу ухуеин хъумэ, бгъуэтынщ, си щIалэ, иджы шыпсафэщ уздэкIуэр, - жиIащ анэм. Нарт.шы фIэдзапIэ коновязь ( для привязывания лошадей)/ Шур зэпсыха уанэшым и шхуэмылакIэр фIадзэн папщIэ къагъэсэбэп пхъэлъантхъуэ.* ПщIантIэм дыхьэри и Джэмыдэжьыр шыфIэдзапIэм фIидзэри езыр {Щэуей} унэм щIыхьащ. Нарт.шы Iэдэж лошадь, ведомая всадником на поводу/ Шум Iэдэжу ишэ шым зэреджэ.Шы Iэдэж Iыгъын.шы Iэжьэ сани ( куда впрягают лошадей)/ Шы зыщIащIэ Iэжьэ.шу IумпIэ см. IумпIэ. Шы IумпIэр убыдын.шы Iус фураж/ Шыхэм я шхын.шы Iусыпхъэ см. шы Iус I.II устар. см. къуэш. -
10 недалёкий
-ая, -ое
1. мыжыжьэ; недалекая деревня къуажэ мыжыжьэ
2. куэд мыщIэу, куэд дэмыкIыу; в недалеком куэд дэмыкIыу
3. перен. мыгубзыгъэ дыдэ, тхьэкIумэ Iув, пыIэ хуабэ; недалекий человек цIыху тхьэкIумэ Iув -
11 ушной
-
12 гуо
гуо макъ громкий зов, окрик.* Иныжьым мы къуэхъуэпсыхъуэр зэщIигъэсту гуо макъ игъэIуащ. фольк. Унэхъунум и тхьэкIумэ гуо макъ иIуэркъым. (погов.) -
13 гъэжанын
1. отточить, наточить что-л./ Зыгуэр лъын, жан щIын.2. переносное вдохновить, ободрить кого-л./ Зыгуэрым игу ин щIын; гъэгушхуэн.Нэр гъэжанын см. нэ. Пкъыр гъэжанын см. пкъы. ТхьэкIумэр гъэжанын см. тхьэкIумэ. -
14 гъэкIын
/ КIын I псалъэм и каузатив.Жыг гъэкIын. Мэз гъэкIын. МыIэрысэ хадэ гъэкIын. ПащIэ гъэкIын.* Псы уэр тIэкIуи къыщIэлъадэу хадэ цIыкIуикI дэ дгъэкIат. Къэб. п. и ант.ТхьэкIумэр гъэкIын см. тхьэкIумэ.Щхьэр гъэкIын см. щхьэ. -
15 зэблэгъэплъын
нэхэр зэблэгъэплъын см. нэ. ТхьэкIумэр зэблэгъэплъын см. тхьэкIумэ. -
16 зэмымыууэ
нареч. непрерывно/ Зэпыугъуэ имыIэу, мыувыIэу.* {Лъакъуэхум} дзасэм хуэдэ и тхьэкIумэ цIыкIуитIыр зэпымыууэ зэблигъэплъырт. Къ. З. Ермоловыр щыпсалъэм, Къурбан и щхьэ гъурыщэ цIыкIур.. зэпымыууэ игъэкIырахъуэрт. Ш. А. -
17 зэрыдаIуэ
зэрыдаIуэ аппарат слуховой аппарат. ЛIыжьыр тхьэкIумэ жьажьэ хъуати зэрыдаIуэ аппарат къигъэсэбэпт.ЗэрыдаIуэ органхэр слуховые органы.* МакъкIэ дэ дызэджэр зэрыдаIуэ органымкIэ къатщIэ физическэ къэхъукъащIэхэр арщ. Физ. -
18 зэтещIыщIэн
(зэтощIыщIэ) неперех. гл. затрещать, захрустеть/ Къачэ, къутэ макъ къэгъэIун.* Сакъыпэу и тхьэкIумэ тегъэхуауэ щыта ХьэпащIэм чы гъур зэтещIыщIэ макъ зэхихауэ къыфIощI. Iуащхь. -
19 игъэпщхьэн
/ Ипщхьэн псалъэм и каузатив.* - ЛIыжь цIыкIу, уи нэдым сигъапщхьэ, си щакIуэхэм сыкъаху, - жиIащ Дыгъужьым. Дыщэ кI.Ныбэр игъэпщхьэн см. ныбэ.ТхьэкIумэм цIыв игъэпщхьэн см. тхьэкIумэ. -
20 икIын
(йокI) неперех. гл. 1. выйти, уйти откуда-л./ Зэрытыр, зэрысыр зыгуэрым ибгынэн.Утыкум икIын.2. перейти, переправиться через что-л. (напр. через реку)/ Зыгуэрым зэпрыкIын (псым). Псым икIын. Тенджызым икIын.3. поехать, пойти куда-л. откуда-л./ ЗыщIыпIэ щежьауэ зыщIыпIэ кIуэн.Налшык сикIри Псыхуабэ сыкIат.Акъылым икIын см. акъыл.Гур икIын см. гу II.Гъэр икIащ см. гъэ.Макъыр икIын см. макъ.ПIалъэр икIын см. пIалъэ.{И} тхьэкIумэм имыкIын см. тхьэкIумэ.Хъийм икIын см. хъий.
Страницы