-
1 тхьэгъу
1. кольцо (напр. для ключей)/ Iэлъыным ещхьу хъурейуэ щыт пкъыгъуэ, гъущIым е нэгъуэщI зыгуэрым къыхэщIыкIауэ.ШхуэIум и тхьэгъу.2. серьги/ ЦIыхубз тхьэкIумэидзэ, дыщэ, дыжьын н. къыхэщIыкIауэ тхьэкIумэм и лъабжьэ кIапэ угъуэнам иралъхьэ тхьэкIумэрылъ.Дыщэ тхьэгъ. Тхьэгъум мыщIэ исын. -
2 тхьэгъу
1) кольцо2) серьга, серьги -
3 тхьэгъу
птиц. сережка -
4 шхуэIу тхьэгъу
кон. кольца на удилах -
5 бгъэрыщIэ тхьэгъу
кон. кольцо подперсья -
6 аркъэн тхьэгъу
кон. скользящая петля на конце аркана -
7 пхъэшку
1. деревянное кольцо на конце верёвки для удобства затягивания и завязки/ КIапсэкIэ зыгуэр ирипкъузыну тынш зыщI, пкъуза иужькIи щыдзапIэ иIэу кIапсэ кIапэм фIэщIа пхъэ тхьэгъу.КIапсэшхуэм пхъэшку идзэн.2. миниатюрное деревянное колечко, надеваемое на руку ребёнка ( от дурного глаза)/ Сабийм и Iэм иращIэ пхъэ тхьэгъу цIыкIу (абы нэ бзаджэм щихъумэу ябжу щытащ). -
8 тхьэкIумэ
1. ухо/ ЦIыхумрэ тхы къупщхьэ зиIэ псэущхьэхэмрэ зэрыдаIуэ орган.ТхьэкIмэм зэхих нэхърэ нэм илъагъу. (погов.)2. устар. переносное плетенный карниз крыши (из сена, соломы)/ Псэуалъэ блыным ищхьэм дэкIуэу трахукI чий бгъузэ цIыкIу, мыдэкIэ къытегъэщIеикIауэ.Чийм къыхэщIыкIа тхьэкIумэ.ТхьэкIумэ ящэ глухому обедню два раза не служат (букв. продают уши).ТхьэкIумэ Iув непонятливый (букв. толстые уши).* ТхьэкIумэ IувкIэ къызэджэу зы махуэ жылэм щысхьынкъым. фольк.И тхьэкIумэм блимыгъэкIыу слушать внимательно, ничего не пропуская.* ЩIалэр даIуэрт зы псалъэ и тхьэкIумэм блимыгъэкIыу.ТхьэкIумэм жьы иужын перестать звенеть в ушах (от шума, гама).{И} тхьэкIумэм имыгъэхьэн пропустить мимо ушей, оставить без внимания и ответа что-л.ТхьэкIумэм имыкIыжын стоять долго в ушах (о чьих-л. словах, крике).* Хьэпакъ и тхьэкIумэм икIыжыркъым абы щыгъуэ и анэр зэрылъэIуауэ щытар.. Iуащхь.{И} тхьэкIумэм имыкIын = тхьэкIумэм итын.* Зи кхъуэ кIуэдам кхъуэ кIий макъ и тхьэкIумэм икIыркъым. (погов.){И} тхьэкIумэм имыхьэн = тхьэкIумэм имыгъэхьэн.ТхьэкIумэм итын стоять в ушах.* Ар {щIалэр} зэрыкIияр иджыри си тхьэкIумэм итщ. Къэб.ТхьэкIумэм ихъуцэцэн шепнуть что-л. на ухо кому-л., по секрету сообщить о чем-л.* Абдейм зыр зым и тхьэкIумэм ихъуцацэу щIадзащ, къумыкъу дыщэкIым и щIапIэжь бгынэжам дыщэ гулъэ къыщыщIатIыкIауэ зэрапхъуэ жаIэу. Ж. Б.ТхьэкIумэм ицырхъэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.{И} тхьэкIумэм иIуэн = тхьэкIумэм къицырхъэн.* Унэхъунум и тхьэкIумэм гуо макъ иIуэжыркъым. (погов.)ТхьэкIумэм иIущэщэн = тхьэкIумэм ихъуцэцэн.ТхьэкIумэм къицырхъэн 1) дойти до чьего-л. слуха 2) уловить что-л. краем уха.* ЯпэмкIэ зыри щыIэ хуэдэкъым, ауэ фоч къэгъапкIэ Iэуэлъауэ {Хьэждал} и тхьэкIумэм къоцырхъэ. Къ. Хь.ТхьэкIумэм къищтэн быть слышным.ТхьэкIумэм къиIуэн дойти до чьего-л. слуха.* Дыгъужь къугъ макъ абы {Исмел} и тхьэкIумэм къиIуащ. Т. Хь.ТхьэкIумэм цIыв игъэпщхьэн стать глухим ко всему, стараться ничего не слышать, делать вид, что ничего не слышишь.ТхьэкIумэм Iусын прожжужать чьи-л. уши.* УвыIэгъуэ симыIэу уи тхьэкIумэм сыIусщи, итIани къыбгурыIуакъым. Iуащхь.ТхьэкIумэр вуун звенеть, шуметь в ушах от чего-л.ТхьэкIумэр гъэжанын = тхьэкIумэр гъэкIын.ТхьэкIумэр гъэкIын навострить уши, слушать внимательно, обратиться в слух.* Я тхьэкIумэхэр гъэкIауэ абы {Мурат жиIэм} щIэдэIурт. Къ. Хь.ТхьэкIумэр зэблэгъэплъын прясть ушами ( чаще о лошадях).* Щытщ Iэнкуну шы зытесыр, И тхьэкIумэр зэблигъэплъу. КI. А.И тхьэкIумэр иричын оглушить кого-л. (криком и т. п.).ТхьэкIумэхэр тегъэлIэн опустить уши (напр. о собаке).ТхьэкIумэр тегъэхуауэ обратившись в слух.ТхьэкIумэр удэгун прожжужать все уши кому-л.ТхьэкIумэр IуэнтIэн (хуэIуэнтIэн) строго-настрого предупредить кого-л. о чем-л.ТхьэкIумитIымкIэ зэхэхын слышать что-л. собственными ушами.тхьэкIумэ вей сера ( ушная)/ ТхьэкIумэм ирищIэ фIейр.тхьэкIумэ дакъэ нижняя часть уха/ ТхьэкIумэм и дакъащхьэм щыфIэтым нэхъ гъунэгъу Iыхьэр.ТхьэкIумэдакъэ узын.тхьэкIумэ жан см. тхьэкIумафIэ.тхьэкIумэ жьажьэ тугоухий, глуховатый/ ЩIагъуэу зэхэзымых, дэгу-дэгуу щыт.тхьэкIумэ тхьэгъу см. тхьэгъу 2.тхьэкIумэ уз болезнь уха/ ТхьэкIумэм къефыкI узыгъуэ.ТхьэкIумэ узым имыгъэжеин. -
9 шэмэдж
коса (с. -х. орудие)/ Мэкъу, хьэцэпэцэхэкI с. ху. ирипаупщIу, пхъэкI кIыхь зыфIэлъ мэкъумэш Iэмэпсымэ.* Шэмэджыр и дамэм телъу КъуийцIыкIу мэкъуауэ къикIыжырт. Дыщэ кI.шэмэдж жьэгъуидзэ см. шэмэдж жьэгъупс.шэмэдж жьэгъупс скрепа между лезвием и пяткой косы/ ШэмэджыкIыр шэмэджыщхьэм щыфIэлъым и деж шэмэдж жьэгъум теIулIа пIащIэ цIыкIу.шэмэдж зэтет кубано-зеленчукские см. шэмэджтеблэ.шэмэдж пхъэIэбжьанэ см. шэмэджтеблэ.шэмэдж тхьэгъу кольцо для крепления косы на косовище/ ШэмэджыкIымрэ шэмэджыщхьэмрэ зэрызэрыIыгъ тхьэгъу.Шэмэдж тхьэгъур зэпыуд.шэмэдж тIыгу тупая сторона лезвия косы/ Шэмэджыдзэм къыпэщыт лъэныкъуэ.шэмэдж хьэлэ клин, вбиваемый в кольцо косы/ ШэмэджыкIымрэ шэмэджыщхьэмрэ зэтезубыдэ тхьэгъум даукIэ пхъэ кIапэ.Шэмэдж хьэлэр къыдэхун.шэмэдж Iэпэ см. шэмэджтеблэ. -
10 шхуэIу
удила, трензель/ Шхуэр щыпщIэхалъхьэкIэ шым и жьэм жьэдалъхьэ гъущI зэфIэбдза.* Хьэсэбгъум дынэсати, шыгухум шхуэIухэр жьэдигъэхуащ. Щ. А.шхуэIу тхьэгъу кольцо на конце удил/ ШхуэIур шхуэщхьэфэм пызыщIэ тхьэгъу. -
11 афэ
устар. кольчуга/ Жыр тхьэгъу цIыкIуурэ зэрылъу щIа джанэ (Iэщэм зыщахъумэн папщIэ пасэ зэманым зауэлIхэм зыщатIагъэу щытащ).* Сосрыкъуэу си къан, Сосрыкъуэу си нэху, Зи мэIуху дыщафэ, Афэр зи джанэ куэщI. Къэб. п. и ант. Лъэпщ и IэщIагъэщ си афэр. КI. А. Афэу дэ тщыгъым Iэщэр пэлъэщкъым. П. Б.Афэр зэв къехъуэкIын испугаться (букв. чувствовать себя как в тесной кольчуге).Афэ хэдзапIэ устар. помост, специальное место на берегу, предназначенное для стирки/ Псы Iуфэм щыщу щыжьыщIэным хухаха щIыпIэ.* Cэтэней гуащэ Псыжь и афэ хэдзапIэм жьыщIэу Iуст. Нарт. -
12 гупэщIэсэтхьэгъу
кольцо на верхнем конце люшни/ ГупэщIэсэмрэ губжьэмрэ зэрызэрыубыд тхьэгъу лIэужыгъуэ. -
13 джэрыщIэ
подхвостник ( ремень для удержания седла при спуске с горы)/ Уанэр и плIэмкIэ мыкIуэтэн папщIэ, шым и кIэпкъым щIэдзауэ зи кIапитIыр уанэпхъафэм епхыжа фэ кIапсэ, и кум деж щызэхуэшарэ щызэрыдзауэ.* Уанэм джэрыщIэ илъмэх, иригъэплIакIуэркъым. фольк. Си шыр алъп лъэпкъщи, жэрыщэщ, Афэ чэтхъахэр джэрыщIэщ. Къэб.ДжэрыщIэ тхьэгъу устар. серебрянная бляшка на верхней части подхвостника/ ДжэрыщIэм тет дыжьын мет.ДжэрыщIэ тхьэгъум сауткIэ тхыпхъэ тещIыхьат. -
14 зэхэуфа
1. пасмурный, сумрачный (о погоде, небе и т. п.)/ Пшэм зэщIиуфа, бзыгъэу щымыт (уафэ, дуней, махуэ). Уафэ зэхэуфа. Дуней зэхэуфа.2. переносное хмурый, мрачный, угрюмый ( о человеке)/ Нэщхъей, нэжэгужагъэ зимыIэ.-Мис мыр уэ пщIэрэ зищIысыр? - зэхэуфауэ, губжьауэ къысхуишиящ тхьэгъу улъияр. Щ. I. -
15 къамэ
кинжал/ Iэщэу къагъэсэбэп сэ лIэужьыгъуэ, лъэныкъуитIымкIи дзэ иIэу, и пэр папцIэу.* Уи къамэ тIэу къыумых, уи псалъэ тIэу жумыIэ. (погов.)къамэ пщэпс тренчик (ремешок, на котором кинжал подвешивается к поясу)/ Къамэр бгырыпхым зэрыкIэращIэ, кIэдэупIэм ещхьу щыт фэ.къамэ пщэхъу кольцо из металла, надетое на ножны кинжала около отверстия/ КъамапIэм и Iум фIэлъ тхьэгъу пIащIэ (гъущIу, гъуаплъэу, жэзу, аршаву н. къ. щытынкIэ хъунущ).Жэз къамэ пщэхъу.Къамэ тхьэпэ клинок кинжала/ Къамэм щыщу зэрыпаупщI, зэрыпыджэ Iыхьэ.къамэ щIыфэ украшения из кожи, серебра, золота и т. п. на ножнах кинжала/ КъамапIэм трабзэ, зэрагъэщIэращIэ фэ, дыжьын, дыщэ с. ху.къамэ Iэпщэ рукоять кинжала/ Къамэм икI.Къамэ Iэпщэр Iыгъын. -
16 лъахъшынэ
звенья в очажной цепи/ Лъахъш цепыр зэрызэхэлъ тхьэгъу цIыкIухэр.Лъахъшыр лъахъшынищкIэ дэгъэпкIеин. Лъахъшынэхэр бжын. -
17 мыщIэ
драгоценный камень в перстне/ Iэлъын, тхьэгъу хуэдэ хьэпшыпхэм ирагъэтIысхьэ мывэ лъапIэ.Тхьэгъум и мыщIэр къихун.* Уи джэрыщIэм мыщIэ хэсыжкъым. Къэб. п. и ант. -
18 пшынэ
гармонь/ Зи кур шэдыбжь теплъэ иIэу зекIуэ, макъамэ къызэрыкI Iэмэпсымэ.* Пшынэр мэбзэрабзэ, Iэгур мэжьых. Къ. Хь. Iэпэ пшынэр зэпагъэури Пшынэ фIыцIэр къыхахьащ. Япэу лъ. з.И пшынэм къыдэфэн (дежьуун) плясать под чью-л. дудку.* Молэм и пшынэм Къыдэфэ хэтмэ Уафэм дэплъейурэ Жэнэт хуолъыхъуэ. П. Б.пшынэ дыкъуакъуэ кабардинский музыкальный инструмент наподобие арфы/ Зи пшынэбзэхэр, гъущI чыданэхэр къандес теплъэ зиIэ пхъэ дыкъуакъуэм ешэкIа пхъэ пшынэ.* Пшынэ дыкъуакъуэмрэ накъырэмрэ зыгъабзэ лIитIыр джэгуакIуэм дежьурт уэрэдыр лъагэу яIэту. Т. Хь.пшынэ Iэпэ клавиша гармони/ Пшынэ щеуэкIэ чэзуурэ тракъузэу, трагъауэу ижьырабгъу лъэныкъуэмкIэ еблыха Iэпэхэр.* Пшынауэм пшынэр мащIэу зэгуех и къабзий IэпэхэмкIэ пшынэ Iэпэм ирожэри егъэбзэрабзэ. Iуащхь. Абы и дежым джэгуакIуэ Iэзэм и пшынэ Iэпэр хекъузэр. Щ. А.Пшынэ Iэпэр щIэуэн запасть - о клавише гармони.пшынэ Iэпэпс кожаное колечко для большого пальца на гармони/ Пшынауэм и Iэпхъуамбэшхуэ ижьыр зэрылъ фэ тхьэгъу.Пшынэ Iэпэпсыр зэпычащ. -
19 пIэрынэ
этн. подарок, который по обычаю новобрачная дарит своей подружке после первой супружеской ночи (букв. то, что оставляется на постели)/ Хабзэм тету, япэ жэщым и пщэдджыжьым пIэр Iузыхыжыну бзылъхугъэм (нысащIэ щауэкъуэтым) папщIэ нысащIэм пIэм къринэ тыгъэ (Iэлъын, тхьэгъу с. ху.).* Я гъунэгъу фызыр къыщашам пIэрынэ къыхуищIа тхьэгъуитIыр Мадинэт сытым дежи зэрихьэрт. Iуащхь. -
20 тхьэрыкъуэ
голубь/ Зи лыр цIыхум яшх, инагъкIэ къуаргъым и нехьэкъехуэ къуалэбзу.Тхьэрыкъуэ джэдыкIэ.тхьэрыкъуэ пщэху 1. вяхирь; витютень/ Мэз тхьэрыкъуэшхуэ, и дамэхэм хужь кусэ хэту, и кIэм и гъунэхэри хужь, и пщэми тхьэгъу ныкъуэм хуэдэу хужьу къекIуэкIыу.2. переносное красавица, красна девица (букв. голубка-белошейка)/ ЦIыхубз дахэ, Iэхулъэху.* Ар тхьэрыкъуэ пщэхут, Нэкум хуэдэу къабзащэт, Iэбжьэ щызыбгт, напэхут, И цIэр Мыгъэзэш гуащэт. Нарт.
См. также в других словарях:
Черкесский женский костюм — Женская одежда была весьма разнообразна и богато украшена. Одежда у черкесов (адыгов), как и у большинства народов Кавказа, различалась в сословных вариациях. В костюм женщины входили: платье, кафтан, рубаха, штаны, многообразие головных уборов и … Википедия