-
1 таяк
сущ.1) па́лка, па́лочка; по́сох, тростьдирижёр таягы — дирижёрская па́лочка
чаңгы таягы — лы́жная па́лочка
үлчәү таягы — ме́рная па́лка
таякка таяну — опира́ться о па́лку (по́сох)
2) ме́рник, ме́рная па́лка; ме́рная са́же́нь3) ист.а) са́же́нь как едини́ца (ме́ра) длины́алдыннан биш таяк уру — сжать по́лосу в пять са́же́ней
б) са́же́нь как ме́ра земе́льной пло́щади ( 80 квадратных саженей)биш таяк җир — 400 квадра́тных са́же́ней земли́
4) перен. о битье́, наказа́нии па́лкой || па́лочныйтаяк та йодрык — то па́лка, то кула́к
таяктан талак артык — (погов.) (букв. лу́чше развести́сь, чем терпе́ть побо́и)
гаеплегә бер таяк, әләкчегә биш таяк — вино́вному оди́н уда́р па́лкой, доно́счику - пять (уда́ров)
••таяк алу (ашау) — быть би́тым (избива́емым)
таяк астында — из-под па́лки
таяк дисциплинасы — па́лочная дисципли́на
таяк ике башлы — па́лка о двух конца́х
таяк тоту — проводи́ть/провести́ жеребьёвку путём перебо́ра па́лки (букв. перебира́ние па́лки)
таяк тыккан (тыгып болгаткан) кырмыска оясы кебек (шикелле) — подо́бный мураве́йнику, кото́рый развороши́ли па́лкой (т. е. крайне взбудораженный)
таякка таяк ялгау — перевира́ть, подтасо́вывать фа́кты
- таяк ашатутаякны бөгү (бөгебрәк ташлау) — перегиба́ть па́лку
- таяк ору
- таякның авыр башы -
2 таяк
-
3 таяк
1. сущ. 1) палка 2) посох, трость 3) уст.сажень, квадратная сажень 2. прил. палочный ▪ tayaq başı набалдашник ▪▪ tayaq aşatırğa накормить берёзовой кашей кого, избить ▪▪ tayaq astında под палкой ▪▪ tayaq eşlägän başqa töşä кто в деле, тот и в ответе ▪▪ tayaq ike başlı палка о двух концах ▪▪ tayaq oçı siña da tiä это и тебя касается ▪▪ tayaq tığarğa ставить палки в колёса кому ▪▪ tayaqnıñ oçı siña da tiä это и тебя касается ▪▪ tayaqnıñ yuan (awır) başı большая часть наказания -
4 таяк ашату
сабак биргән таяк та бирә — кто у́чит, тот и нака́зывает
-
5 таяк бирү
= таяк ашату наказа́ть па́лкой, ро́згами -
6 таяк ору
бить па́лкой в наказа́ниеерак кияүнең башына чатыр коралар, якын кияүнең башына таяк оралар — (посл.) букв. (далёкому зя́тю - зонт над голово́й, бли́зкому зя́тю - па́лкой по голове́)
-
7 авыртмаган башка тимер таяк
-
8 авыртмас башка тимер таяк
= авыртмас башка тимер тарак; авыртмаган башка тимер таяк; авыртмаган башка тимер тарак (букв. желе́зная па́лка на здоро́вую го́лову; желе́зной па́лкой по здоро́вой голове́); (неожи́данная) беда́ на го́лову; вот не́ было печа́ли; не́ было печа́ли, так че́рти накача́ли -
9 авырткан башка тимер таяк
(букв. желе́зная па́лка на больну́ю го́лову; желе́зной па́лкой по больно́й голове́); уда́р по больно́й голове́; беда́ (уда́р) на больну́ю (бе́дную) го́лову -
10 күрсәткеч таяк
указа́тель; ука́зка ( школьная) -
11 чөке таяк
см. кәшәкә -
12 чукмар таяк
па́лица, булава́, кисте́нь -
13 tayaq
-
14 авырту
неперех.1) заболева́ть/заболе́ть; разба́ливаться/разболе́тьсятавышка колагың авыртыр — от шу́ма заболя́т у́ши
ятып укыма, күзең авыртыр — не чита́й лёжа, глаза́ заболя́т (бу́дут боле́ть)
эчең авыртса - авызыңны тый, күзең авыртса - кулыңны (тый) — (посл.) заболи́т живо́т - воздержи́сь от еды́, заболя́т глаза́ - уйми́ ру́ки
2) боле́ть, проболе́ть, поболе́ть || боль, бо́лиарканың авыртканын тоймау — не ощуща́ть бо́ли (бо́лей) в спине́
баш авыртуы — головна́я боль
бөтен тәнем авырта — всё те́ло боли́т; боль (бо́ли) во всём те́ле
эч авыртуы (эч авыртканы) басыла төште — боль в животе́ приути́хла
авырту тойгысы — болево́е ощуще́ние
3) в знач. прил. авырткан больно́йавырткан баш белән — с больно́й голово́й
авырткан бармагыңны бәйлә — перевяжи́ (себе́) больно́й па́лец
•- авырткан җир
- авыртуны баса торган
- авыртуны бетерә торган
- авыртканны баса торган
- авыртканны бетерә торган
- авыртып алу
- авыртып бетү
- авыртып йөрү
- авыртып китү
- авыртып тору••авырткан җиргә басу — наступа́ть/наступи́ть на больно́е ме́сто
- авыртмас башка тимер таякавырткан сөялгә басу — книжн. наступа́ть/наступи́ть на больну́ю мозо́ль
- авыртмас башка тимер тарак
- авыртмаган башка тимер таяк
- авыртмаган башка тимер тарак
- авырткан җиргә кагылу
- авырткан җиргә бәрелү
- авырткан җиргә төртү
- авырткан җиргә чәнчү
- авырткан җиргә сугу
- авырткан җиргә тию -
15 күрсәткеч
1. сущ.1) указа́тель, реги́стрисемнәр күрсәткече — именно́й указа́тель
предмет күрсәткече — предме́тный указа́тель
әдәбият күрсәткече — указа́тель литерату́ры (библиогра́фия)
2) мат. показа́тельдәрәҗә күрсәткече — показа́тель сте́пени
тамыр күрсәткече — показа́тель ко́рня
3) перен. ориенти́р, мая́кдөрес күрсәткеч сайлау — вы́брать пра́вильный ориенти́р
4) тех. прибо́р, измери́тель5) и́ндекс6) показа́тель (роста, развития чего-л.)культура үсешенең күрсәткече — показа́тель ро́ста культу́ры
күрсәткечләр тактасы — доска́ показа́телей
7) редко; см. күрсәткеч таяк2. прил.1) указа́тельныйкүрсәткеч багана — указа́тельный столб
күрсәткеч тамга — указа́тельный знак
күрсәткеч ук — указа́тельная стре́лка
2) тех. измери́тельныйкүрсәткеч прибор — измери́тельный прибо́р
• -
16 авыртмаган башка тимер тарак
-
17 авыртмас башка тимер тарак
-
18 айкану
-
19 ара
сущ.1) промежу́ток; зазо́ртар ара — у́зкий промежу́ток
бүрәнә араларын сылау — зама́зать зазо́ры ме́жду брёвнами
ике кат тәрәзә арасы — промежу́ток ме́жду двойны́ми о́кнами
2) простра́нство ме́жду ( чем)ике авыл арасын су баскан — простра́нство ме́жду двумя́ дере́внями затопи́ло водо́й
чик буендагы буш ара — свобо́дное (нейтра́льное) простра́нство на грани́це
3) расстоя́ние, интерва́л, просве́т ( между словами или между строчками в тексте); пробе́л типогр. (между буквами, знаками)яшь агач аралары — расстоя́ние (просве́ты) ме́жду молоды́ми деревца́ми
4) прохо́д (ме́жду)парталар арасы — прохо́д ме́жду па́ртами
ике өйне аерып тора торган тар гына ара — у́зенький прохо́д, разделя́ющий два до́ма
5) (на стене́) просте́нок ( между двумя окнами)ике ишек арасы — просте́нок ме́жду двумя́ дверя́ми
6) прям.; перен. расстоя́ние (от кого-л., чего-л. и до кого-л., чего-л., между кем-л., чем-л.) (дальнее, ближнее, далёкое, близкое, большое, небольшое); отре́зок (пути, дороги)ара ерагая — расстоя́ние увели́чивается
араны метр белән үлчәү — измеря́ть расстоя́ние в ме́трах
Казан белән Арча арасы — расстоя́ние от Каза́ни до Арска
сызыкның ике нокта белән чикләнгән арасы — отре́зок ли́нии, ограни́ченный двумя́ то́чками
7) перен. расстоя́ние, диста́нцияҗитәкче белән җитәкләнүчеләр арасында билгеле бер ара булырга тиеш — ме́жду руково́дством и подчинёнными должна́ быть определённая диста́нция
8) спорт. диста́нция (короткая, длинная, километровая); расстоя́ниемең метрлык арага йөгерү — бежа́ть на тысячеметро́вую диста́нцию
9) ( в транспортном движении) перего́н, пролёт, перее́здКазан белән Юдино арасын үткәндә — на перего́не ме́жду Каза́нью и Юдино
бу ара бик озак булды — э́тот пролёт был о́чень до́лгим
10)а) вре́мя, промежу́ток (отре́зок) вре́менисъезддан соң узган ара — промежу́ток вре́мени, истёкший по́сле съе́зда
тарихның ун еллык арасы — десятиле́тний отре́зок (промежу́ток) исто́рии
биш минутлык ара — вре́мя в пять мину́т; пятимину́тный отре́зок вре́мени
дәрес араларында — в промежу́тках ме́жду уро́ками
стартка берәр минутлык ара калдырып чыгу — выходи́ть на старт с промежу́тком в одну́ мину́ту
б) вре́мя; мину́таара бик тар иде — вре́мени бы́ло о́чень ма́ло
берәр буш ара табып — вы́брав ка́к-нибудь свобо́дное вре́мя (свобо́дную мину́ту)
11) обычно в притяж. ф. араларыа) ра́зница (в во́зрасте)аралары бер генә яшь — ра́зница ме́жду ни́ми то́лько в оди́н год; пого́дки
б) перен. ра́зница, отли́чие, расстоя́ние ме́жду (кем, чем) (большое, небольшое, значительное)кеше белән кеше арасы - җир белән күк арасы — расстоя́ние ме́жду лю́дьми - как ме́жду не́бом и землёй
безнең карашларның арасы зур — ра́зница ме́жду на́шими взгля́дами больша́я
12) перен. отноше́ния, взаимоотноше́ния; связь, свя́зианың белән минем ара яхшы — мои́ отноше́ния с ним хоро́шие
13) в составе отдельных словосочет. (см. по их начальным компонентам) меж-, между-ай арасы — междулу́ние
каш арасы — межбро́вье
елга арасы — междуре́чье
рәт араларын эшкәртү — обрабо́тка междуря́дий
14) обычно в косв. ф. среда́ (рабочая, читательская, молодёжи, студентов); круг (сослуживцев, ровесников, знакомых)яхшы кешеләр арасына керү — попа́сть в среду́ (круг) хоро́ших люде́й
балыкчылар арасында йөри торган мәкаль — посло́вица, быту́ющая в среде́ рыбако́в
сезнең арадан (арагыздан) кемнәр генә чыкмас! — кто то́лько не вы́йдет из вас (из ва́шей среды́)!
15) в знач. прил. промежу́точный, перехо́дный, посре́дствующий (пласт, слой)ара күренешләр — перехо́дные явле́ния
үсешнең ара баскычлары — промежу́точные ступе́ни разви́тия
16) в знач. послелога арага, арасынаа) ме́жду (меж) чего; ме́жду (кем, чем)безнең арага бас — станови́сь ме́жду на́ми
юл арасына язу — писа́ть ме́жду (меж) строк; писа́ть ме́жду стро́ками
ике этаж арасына куелган көзге — зе́ркало, устано́вленное ме́жду двумя́ этажа́ми
өрәңге яфрагын китап арасына кыстыру — вложи́ть клено́вый лист в кни́гу
төймә үлән арасына төште — пу́говица упа́ла в траву́
урман арасына таралу — разбрести́сь по ле́су
17) в знач. послелога арада, арасындаа) ме́жду (кем-л., чем-л.), ме́жду (меж) ( чего)эш арасында — ме́жду де́лом
сезнең белән безнең арада аерма юк — ме́жду ва́ми и на́ми нет ра́зницы
ике стена арасында — ме́жду двумя́ сте́нами; ме́жду (меж) двух стен
б) среди́ (кого, чего)бу тәкъдимнәр арасында — среди́ э́тих предложе́ний
өйрәтелгән җәнлекләр арасында йөрү — проха́живаться среди́ дрессиро́ванных звере́й
в) в, за, в тече́ниеике сәгать арасында — за два часа́; в тече́ние двух часо́в
атна арасында эшләнә торган эш — рабо́та, кото́рую ну́жно сде́лать за (в) неде́лю
бакча арасында гына кия торган кием — оде́жда, надева́емая то́лько на огоро́д (на огоро́де)
каралты арасында маташучы пенсионер карт — стари́к пенсионе́р, хлопо́чущий во дворе́ (по двору́)
урман арасында җылы — в лесу́ тепло́
е) среди́, в числе́ (кого, чего)кунаклар арасында геройлар да бар иде — среди́ (в числе́) госте́й бы́ли и геро́и
18) в знач. послелога арасындагы ме́жду (кем, чем)күрше илләр арасындагы бәйләнешләр киңәя — свя́зи ме́жду сосе́дними стра́нами расширя́ются
19) в знач. послелога арадан, арасыннана) между (меж) ( чего), между (кем, чем); среди (кого, чего); в ( чём)таулар арасыннан салынган юл — доро́га, проло́женная меж гор
халык арасыннан көч-хәл белән үтү — наси́лу пробра́ться ме́жду людьми́ (че́рез толпу́)
балалар арасыннан кемнедер эзләү — иска́ть кого́-то среди́ дете́й
камыш арасыннан таптык без аны — мы разыска́ли его́ в камыша́х (среди́ камыше́й)
б) сквозь (кого, что)куаклар арасыннан күренеп тору — видне́ться сквозь кусты́
халык арасыннан көч-хәл белән узу — наси́лу пробра́ться сквозь толпу́
в) из (кого, чего); из (числа́) (кого-л., чего-л.)куаклар арасыннан килеп чыгу — вы́йти (вы́скочить) из кусто́в
лидерлар арасыннан калу — вы́пасть из числа́ ли́деров
урман арасыннан бару — идти́ ле́сом (по ле́су, че́рез лес)
•- арада йөрү
- арада йөрүче
- арадан берсе••ара бозучы — интрига́н, интрига́нка; скло́чник, скло́чница
ара бозылу — раздружи́ться разг.; ссо́риться, поссо́риться ( с кем); отноше́ния по́ртятся (разла́живаются; испо́ртились, разла́дились) || размо́лвка, ссо́ра, раздо́р, ра́спря, ра́спри, разла́д, нелады́ (ед. нет) (с кем-л.)
ара болгату (бутау) — см. ара бозу 1)
ара ерагаю — расходи́ться/разойти́сь; отходи́ть/отойти́ (от кого-л. и́ли друг от дру́га); охладева́ть/охладе́ть друг к дру́гу
ара салкынаю — см. ара суыну
ара якынаю — сближа́ться/сбли́зиться; сходи́ться/сойти́сь (бли́же); сжива́ться/сжи́ться, сдружи́ться
ара якын булу — быть в бли́зких (прия́тельских, дру́жеских) отноше́ниях; быть накоротке́ ( с кем)
арага керүче — ( в любви) разлу́чник, разлу́чница прост.; народно-поэт.
арага салып — откры́то (в откры́тую) и сообща́ (о́бщими уси́лиями)
арадан алып китү — уноси́ть/унести́ ( от нас)
арадан китү — уходи́ть/уйти́ ( от нас)
- ара бозу- ара өзек
- ара өзелгән
- ара өзү
- арага алу
- ара суыну
- арага кертү
- арага керү
- арага кысылу тыгылу
- арага кысылу
- арага салкын йөгерү
- арага суык йөгерү
- арага салкын төшү
- арага суык төшү
- арага төшү
- арага чөй кагу
- арага чөй кыстыру
- арага чөй сугу
- арадан җил дә үтмәү
- арадан кара мәче үтү
- арадан кара песи үтү
- арадан кара мәче узу
- арадан кара песи узу -
20 артыш
сущ.можжеве́льник, можжеве́ль разг. ( кустарник или дерево и плоды этого растения) || можжевёловый (куст, веник)артыш төнәтмәсе — можжевёловая насто́йка
артыш җиләге — можжевёловая я́года; можжеве́лина обл.
артыш таяк — можжевёловая па́лка
См. также в других словарях:
таяк — 1. Гадәттә нәзек, төз агачтан яки төз ботактан ясалган озынча әйбер – башлыча таянып йөрү өчен кулл. Шул әйбернең махсус төрләре дирижер таягы 2. иск. Бер сажинга тигез озынлык үлчәү берәмлеге биш таяк җир уру 3. күч. Кыйнау, суктыру тур.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәшәтаяк — диал. Боз яки җир өстендә туп яки алка сугудан торган спорт уенында кулл. тор. кәкре башлы таяк; рус. Клюшка 2. Шундый таяк белән уйнала торган уен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таяклашу — Таяк белән сугышу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәпәчләнү — Таяк кебек кату … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
этажерка — Таяк яки такта терәкләргә аслы өсле шүрлекләр куеп ясалган ачык шкаф … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәпәч — 1. Кыска таяк 2. Кузна, буралы һ. б. ш. уеннарда: шакмакларны сызыктан яки оядан бәреп чыгарыр өчен ыргытыла торган кыска таяк 3. Көлтәгә сугып орлык төшерү өчен озын таякка каеш белән беркетелгән кыска таяк; чабагач таягы 4. күч. гади. Аңгыра,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кәшәкә — диал. Боз яки җир өстендә туп яки алка сугудан торган спорт уенында кулл. тор. кәкре башлы таяк; рус. Клюшка 2. Шундый таяк белән уйнала торган уен … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кендек — 1. Кеше яки хайван яралгысын ана организмы белән тоташтыра һәм яралгыны тукландыру каналы булып хезмәт итә торган көпшә 2. Корсак уртасындагы кечкенә генә батынкы урын (кендек кискәннән соң калган җөй) 3. Арбага алгы күчәрне тоташтырып куя торган … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пумала — 1. Көлне, корымны себерү, идән юу һ. б. ш. эшләр өчен бер очына мунчала яки чүпрәк бәйләнгән озын таяк 2. Нәр. б. буяу өчен гадәттә кыска таяк очына утыртылган кыл бәйләме. ПУМАЛА БАШ – Тузгак чәчле хатын кызга, яки гомумән хатын кызга карата… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
таяклау — 1. Таяк белән кыйнау, җәзалау 2. иск. Таяк (2) берәмлеге белән җир үлчәү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
указка — сөйл. Нәр. б. күрсәтү өчен хезм. итә торган, бер башы очлаеп беткән таяк, күрсәткеч таяк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге