-
101 сармат
сущ.; ист.сарма́т || сарма́тскийсарматлар турында әсәр — произведе́ние о сарма́тах
сармат ядкарьлекләре — сарма́тские па́мятники
-
102 сатулашу
перех.1) торгова́ться, ряди́ться, догова́риваться об усло́виях поку́пки, о цене́базар-базар инде, сатулашасың — база́р есть база́р - торгу́ешься, ряди́шься
2) спо́рить, поспо́рить (о чём-л.), оспа́ривать (что-л.), добива́ться/доби́ться (чего-л.) || притяза́ние, оспа́риваниекем хаклы булу турында сатулашу — поспо́рить о том, кто прав
-
103 сигнал бирү
1) дава́ть/дать сигна́л, сигнализи́ровать, сигна́литьфлаг белән сигнал бирү — сигнализи́ровать фла́гами
2) перен. дава́ть/дать знать, сигнализи́ровать ( о чём)эштәге җитешсезлекләр турында сигнал бирү — сигнализи́ровать о недоста́тках в рабо́те
-
104 сизенү
возвр. от сизү1) чу́вствовать, почу́вствовать; предчу́вствовать ( что) || чу́вствованиекүңелсезлек буласын күңел алдан сизенде — се́рдце предчу́вствовало нела́дное
ялгыш эшләвен сизенде — он почу́вствовал, что поступи́л непра́вильно
2) дога́дываться/догада́ться; спохва́тываться/спохвати́ться; сообража́ть/сообрази́ть, смека́ть/смекну́ть || дога́дкасүзнең кем турында барганлыгын сизенү — догада́ться, о ком идёт речь
мин аларның кем булуларын тиз сизендем — я бы́стро сообрази́л, кто они́ на са́мом де́ле
• -
105 сораштыру
перех.расспра́шивать ( время от времени) (о ком-чём) || расспро́с, расспра́шиваниетормыш турында сораштыру — расспра́шивать о жи́зни
күп сораштыра торгач — по́сле до́лгих расспро́сов
-
106 сөйләшенү
неперех.обгова́риваться/обговори́ться; догова́риваться/договори́ться ( насчёт чего) || договорённостьбу эш турында сөйләшенде — э́то де́ло обговори́ли; по да́нному вопро́су договори́лись
-
107 сүз дә юк
1) не́чего и говори́тьбу шартларда эш турында сүз дә юк — не́чего и говори́ть о рабо́те в э́тих усло́виях
2) коне́чно жесүз дә юк, бу план үтәләчәк — коне́чно же, э́тот план бу́дет вы́полнен
-
108 таныклык
сущ.1) свиде́тельство ( как положение акт деятельность); свиде́тельствованиебала таныклыкка ярамый — ребёнок не мо́жет быть привлечён к освиде́тельствованию ( в качестве свидетеля)
2) освиде́тельствование, показа́ние (кого, о чём)таныклыгы дөрес түгел — его́ показа́ния неве́рны
3) удостовере́ние, свиде́тельствотуу турында таныклык — свиде́тельство о рожде́нии
•- таныклык итү -
109 тәкъдир
сущ.1) рок, судьба́; уде́л, у́часть, предопределе́ниебарысы да тәкъдирдән — всё от ро́ка (судьбы́)
2) перен. смерть, кончи́натәкъдирнең кайчан килерен белеп булмый — не дано́ узна́ть, когда́ придёт смерть (сме́ртный час)
3) у́часть, судьба́балаларның тәкъдире турында — о судьбе́ дете́й
аның тәкъдире шулай булган — его́ судьба́ была́ тако́й ( ему суждено было так)
4) в знач. союза тәкъдирдә в слу́чае, е́слиочрашкан тәкъдирдә — в слу́чае встре́чи; е́сли встре́тимся
5) уст. слу́чай•- тәкъдир кылу
- тәкъдир тактасы••тәкъдиргә (тәкъдирдә) язылган — напи́сано на роду́; напи́сано в кни́ге су́деб
тәкъдире җитү — наступле́ние (прихо́д) после́днего ча́са
тәкъдиренә керү — оце́нивать/оцени́ть по досто́инству
тәкъдиреннән күрү — пеня́ть на (свою́) судьбу́
-
110 тел ачу
1) начина́ть говори́ть ( о маленьких детях)бала тел ачканда, өлкәннәр дә аңа иярә — когда́ ребёнок начина́ет говори́ть, взро́слые подража́ют ему́
2) см. телен ачу3) (ни турында, хакында тел ачу) заговори́ть ( о чём) -
111 төшенчә
сущ.1) разг. поня́тие, представле́ние о чём-л.намус турында төшенчәң бармы? — есть ли у тебя́ поня́тие о че́сти?
2) лог. поня́тиекүппочмак төшенчәсе — поня́тие многоуго́льника
үзкыйммәт төшенчәсе — поня́тие себесто́имости
-
112 тур
I сущ.1) сеть ( для ловли птиц)ир әйләнеп кулга төшәр, кош әйләнеп турга төшәр — (посл.) мужчи́на покру́жится, покру́жится, да и попадёт в ру́ки же́нщины, пти́ца покру́жится, покру́жится, да и попадёт в се́ти
2) мед. катара́ктакүзгә тур төште — появи́лась катара́кта в глазу́
3) узо́р, рису́нок на ко́же, тка́ни и т. п. (выполненный только строчками, прямыми линиями)II сущ.; диал.ме́сто; пря́мокояш чыккан тур — ме́сто, где всхо́дит со́лнце
III разг.; послелогшул турга бар — иди́ пря́мо туда́
см. турындаIV сущ.бу тур сөйләмиләр — об э́том не говоря́т
1) спец.; спорт. тур, круг, эта́п (переговоров, выборов, отборочных игр и т. п.)беренче турда төшеп калу — вы́пасть в пе́рвом ту́ре (о кандидате, спортсмене)
2) спец. тур ( в танце)V сущ.; зоол.вальс туры — тур ва́льса
1) тур ( горный кавказский козёл)2) тур ( вымерший дикий бык)VI сущ.; тех.тур (пирамида из камней, складываемая альпинистами)тур ясау — сооруди́ть тур
-
113 туры
1. прил.1) прямо́й, прямолине́йный; ро́вный ( о линии)туры сызык — пряма́я ли́ния
туры сын — прямо́й стан
туры юл — пряма́я доро́га
2) перен. ве́рный, пра́вильный; то́чный и просто́йтуры җавап — ве́рный отве́т
туры фикер — ве́рная мысль
туры хисап — то́чный (просто́й) расчёт
3) перен.; разг. правди́вый, справедли́вый, че́стныйтуры кәсеп — че́стный про́мысел
туры кеше иде — был справедли́вым челове́ком
4) откры́тый; открове́нный, прямо́й, нелицеприя́тный, непосре́дственныйтуры сүз — открове́нное выска́зывание
туры холык — открове́нный (непосре́дственный) нрав
2. нареч.туры булып калучы — остаю́щийся ве́рным
1) пря́мо, прямолине́йнотуры бару — идти́ пря́мо
туры тоту — держа́ть пря́мо
туры безгә кил — приходи́ пря́мо к нам
сызыгыңны туры сыз — ли́нию черти́ пря́мо
2) разг. ве́рно, пра́вильно, то́чнотуры сөйли — ве́рно говори́т
туры билгеләде — ве́рно (то́чно) определи́л
3) разг. правди́во, че́стно, справедли́вотуры өләшү — справедли́во распредели́ть
4) открове́нно, пря́мотуры әйтү — открове́нно вы́сказать/вы́сказаться
5) пря́мо, то́чно, отрица́тельно (о наводке, стрельбе и т. п.)туры ату — то́чно стреля́ть
туры тидерү — то́чно попада́ть ( при стрельбе)
3. сущ.; в косв. п.туры төзәү — то́чно прице́литься
1) разг. вообража́емая пряма́я, вообража́емая то́чка (относительно какого-л. предмета, о котором идёт речь)мич турысында — о́коло пе́чи; во́зле пе́чи
кояш чыккан турыда — в направле́нии восхо́да со́лнца
шул турыга бар да бар — иди́ и иди́ в э́том направле́нии
2) мат. пряма́яике турының өченче туры белән кисешүе — пересече́ние двух прямы́х с тре́тьей прямо́й
•- туры канатлы
- туры канатлылар
- туры көчәнеш
- туры мәгънә
- туры мәрәтә
- туры салым
- туры почмак
- туры почмаклы
- туры призма
- туры реакция
- туры сабак
- туры сайлау
- туры санау
- туры сөйләм
- туры сызык
- туры сызыклы
- туры тәмамлык
- туры тигезләмәсе
- туры ток
- туры токлы
- туры эчәк
- туры яка••туры килгәндә — при слу́чае
туры куллы — че́стный ( в отношении чужих вещей)
туры тутай — ирон. же́нщина беста́ктного, недипломати́ческого поведе́ния
туры юл белән — прямы́м путём; прямёхонько
туры (турыдан) яру) — говори́ть открове́нно и пря́мо, ре́зать пра́вду-ма́тку
- туры килүтуры ярып сөйли — говори́т пря́мо; ре́жет пра́вду-ма́тку ( в глаза)
- туры китерү
- туры сүзле
- туры төтенле 4. послелог; диал.; см. турында5. прил.бу туры сөйләшмик инде — не бу́дем говори́ть об э́том
1) гнедо́йтуры алаша — гнедо́й ме́рин
туры кашка — гнеда́я со звёздочкой (отме́тинкой)
туры соры — се́ро-гнедо́й
2) в знач. сущ. гнёдка, гнедо́й, гнеда́я (ло́шадь)турыны җик — запряга́й гнеду́ю
-
114 турыда
-
115 турындагы
-
116 турысы
сущ.; разг.1) пра́вда; вся пра́вдатурысы шул — вся пра́вда в э́том (вот в чём)
һәрвакыт турысын әйтергә кирәк — всегда́ на́до говори́ть пра́вду напрями́к
2) в знач. вводн. сл. по пра́вде говоря́турысы, ул ишетми калды — по правде говоря́, он недослы́шал
3) в знач. послелога в косв. п.б) турысыннан разг. насчётэш турысыннан — насчёт рабо́ты
•- нәрсә турысына килгәндә
- турысын әйткәндә
- турысын гына әйткәндә -
117 туу
I неперех.1) рожда́ться/роди́ться || рожде́ниебала туу шатлыгы — ра́дость по слу́чаю рожде́ния ребёнка
туу турында таныклык — свиде́тельство о рожде́нии
2) перен. зарожда́ться/зароди́тьсяминдә җылы хисләр туды — во мне зароди́лись тёплые чу́вства
3) возника́ть/возни́кнуть, появля́ться/появи́ться || возникнове́ние, появле́ниеяңа мөмкинлек туды — появи́лась но́вая возмо́жность
4)а) поэт. восходи́ть || восхожде́ние ( небесных тел и явлений)таң туа — восхо́дит (занима́ется) заря́
кояш туды — взошло́ со́лнце
б) наступа́ть/наступи́ть ( о единицах времени)яңа көннәр туа — наступа́ют но́вые дни
5) перен. пробужда́ться/пробуди́тьсятеләк туу — пробужде́ние жела́ния
•- туган ел- туып килү••туганнан бирле — со дня рожде́ния, о́т роду
тумаган тайны дагалау (тумаган тайның билен сындыру) — перестрахова́ться, чрезме́рно опаса́ться, сли́шком ра́но гото́виться к тому́, что вряд ли случи́тся
тумаган туры алаша — с безоснова́тельной наде́ждой на хоро́шее, что мо́жет и не полу́чится
II межд.тумас борын картайган — ирон. молодо́й старика́шка (старичо́к)
на! дисәң - бармый, туу! дисәң - туктамый — ( загадка о времени) ска́жешь ноо! - не ускоря́ется, ска́жешь тпру! - не остана́вливается
-
118 ударниклык
сущ.; ист.уда́рничествоуда́рниклык турында язу — писа́ть об уда́рничестве
-
119 уйлану
неперех.1) размышля́ть, ду́мать, разду́мывать; заду́мываться/заду́маться, предава́ться/преда́ться размышле́ниям; впада́ть/впасть в заду́мчивость; ду́мать ду́му || размышле́ние; разду́мывание, разду́мьекөне-төне уйлану — день и ночь размышля́ть
тормыш турында уйлану — ду́мать о жи́зни
озак уйланулардан соң — по́сле до́лгих размышле́ний
уйланулар нәтиҗәсе — результа́т разду́мий
2) в знач. нареч. уйланган умы́шленный, совершённый с у́мыслом; преднаме́ренный, проду́манныйуйланган эш — проду́манное де́ло
•- уйланып бетмәгән
- уйланып калу
- уйланып тору -
120 уйлаштыргалау
многокр. от уйлаштыруподу́мывать ( время от времени)китү турында уйлаштыргалау — поду́мывать об отъе́зде
См. также в других словарях:
турында — бәйл. Сүзнең сөйләнелә, уйланыла торган кешеләргә, нәрсәләргә, күренешләргә кагылышлы булуын белдерә. Теге яки бу мәсьәләдә, очракта; турысында … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутында — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чутыннан — Турында безнең авыл чутында ни уйлыйсың?. II. ЧУТЛАУ – 1. Исәпләү 2. Кем яки нәрсә турында берәр фикердә булу; тегеләй яки болай дип санау. III. ЧУТЛАУ – Юнып шомарту (бүрәнәне). Бүрәнәдән салына торган өйнең эчке стеналарын юнып шомарту өй… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аттестат — 1. Уку йортын бетерү турында рәсми документ. Гыйльми дәрәҗә бирелү турындагы таныклык 2. Хәрби хезмәткәрләрнең акча, кием ала торган документлары 3. иск. Отставкага чыккан офицерларга хәрби хезмәттә булганлыклары турында бирелә торган таныклык.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйтү — 1. Нин. б. фикерне, уйны телдән белдерү, хәбәр итү; нәр. б. сөйләү. Басма яки язма рәвештә хикәяләү, хәбәр итү, сөйләү Г. Камал бер әсәрендә түбәндәгеләрне әйтә:... . Сәләм, үтенеч һ. б. тапшыру, хәбәр итү 2. Нәр. б. турында аңлату, өйрәтү бу… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җан — 1. Идеалистик, дини карашлар буенча: тәнгә тереклек бирә һәм тәннән башка да яши ала дип каралган, тереклек иясенең психик процессларын чагылдырган мәңгелек башлангыч 2. Кешенең эчке дөньясы: аның табигате, кичерешләре, хисләре, уй фикере,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
килешү — I. 1. Дус булу, тыныч яшәү, бер береңне аңлау, бергә яши алу 2. Дошманлашуны, талашны туктату 3. Солых төзү 4. Тәкъдимне, фикерне дөрес дип табу, шуңа кушылу, риза булу 5. Түземлелек белән карый башлау 6. Сатулашып, әйбернең бәясе турында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ләм-мим — Бер сүз дә әйтмәү, сөйләмәү турында ләм мим эндәшми утырды – сату турында аңа ләм мим … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патент — 1. Уйлап табучының авторлык хокукы турында таныклык 2. Берәр аерым эш (сәүдә һ. б.) белән шөгыльләнергә хокук һәм шундый хокук турында документ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
референция — 1. Элеккеге хезмәте турында белешмә, отзыв, рекомендация 2. Берәр фирманың яки шәхеснең кредит түләү мөмкинлеге турында белешмә язуы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
табак — (ТАБАКЛЫ) – I. 1. Металл, агач һ. б. дан эшләнгән, хуҗалыкта төрле максатлар өчен кулл. тор. төрле зурлыктагы тирән савыт. Төрле үлчәүләрдә, приборларда, аппаратларда зур тәлинкә сыман савыт 2. Табакка охшашлы һәм табак зурлыгындагы түгәрәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге