-
1 сугыш
сущ.1) война́ || вое́нный, вои́нственныйикенче бөтендөнья сугышы — втора́я мирова́я война́
гражданнар сугышы — гражда́нская война́
Бөек Ватан сугышы — Вели́кая Оте́чественная война́
сугыш хәле — вое́нное положе́ние
сугыш техникасы — вое́нная те́хника
сугыш вакыты — вое́нное вре́мя
сугыш башлату — начина́ть/нача́ть войну́, развя́зывать/развяза́ть войну́; зате́ять войну́
сугыш планнары — пла́ны войны́, вои́нственные пла́ны
2) сраже́ние, би́тва, бойштык сугышы — штыково́й бой
сугыш кыры — по́ле би́твы
сугышлар бара — иду́т бои́
сугышта җиңеп чыгу — вы́играть сраже́ние
разведка сугышы — разве́дка бо́ем
әтәч сугышы — петуши́ный бой
3) дра́ка, схва́ткасугыш чыкты — завяза́лась дра́ка
•- сугыш башлаучы
- сугыш кирәк-яраклары
- сугышка сәләтле
- сугышка сәләтлелек
- сугыш чукмары••сугыш алласы — бог войны́; артилле́рия
сугыш төтене иснәү — поню́хать по́роху
сугыш уты кабызучы — поджига́тель войны́
сугыш чукмарлары — собир. вое́нщина
-
2 сугыш
-
3 сугыш
1. сущ. 1) драка, схватка, бой 2) война 2. прил. военный -
4 сугыш аты
боево́й конь -
5 сугыш башлаучы
1) поджига́тель войны́2) забия́ка -
6 сугыш кирәк-яраклары
воен. боеприпа́сы мн. -
7 сугыш чукмары
1) кисте́нь, булава́2) перен. забия́ка, драчу́н, зади́ра3) перен. воя́ка4) перен. поджига́тель войны́ -
8 талаш-сугыш
сущ.; собир.перебра́нка и дра́каталаш-сугыш чыгару — вызыва́ть перебра́нку и дра́ку; быть причи́ной перебра́нки и дра́ки
-
9 превентив сугыш
превенти́вная война́ ( демагогическое название нападения первым) -
10 үзара сугыш
-
11 suğış
-
12 ел
сущ.1) год (род. п.; мн. ч. лет)үткән ел — про́шлый год; в про́шлом году́
киләсе ел — бу́дущий (наступа́ющий) год
туган ел — год рожде́ния
ай елы — лу́нный год
күп елга — на мно́гие го́ды, на мно́го лет
өч елда — за (в) три го́да; в тече́ние трёх лет
ел вакытлары — времена́ го́да
ел артыннан ел — год за го́дом
еллар үтү белән — по проше́ствии ря́да лет, с года́ми, со вре́менем
еллар үтә тора — го́ды иду́т (прохо́дят, летя́т)
уку елы — уче́бный год
сугыш еллары вакыйгалары — собы́тия вое́нных лет
утызынчы еллар — тридца́тые го́ды
елга (елына) бер — в год раз; за́ год (в тече́ние го́да) оди́н раз
елга (елына) ике уңыш алу — получа́ть два урожа́я за́ год
••ел елга охшамый (елы елга килми) — погов. год на́ год не прихо́дится
язгы бер көн ел ашата — посл. весе́нний день год ко́рмит
2) в сочет. с числ. колич.; соотв. тж. русскому -летний, -летиеузган ун ел эчендә — в тече́ние про́шлого десятиле́тия
утыз ел тыныч яшәү чоры — тридцатиле́тний пери́од ми́рной жи́зни
дүрт ел элек булган хәлләр — собы́тия четырёхлетней да́вности
3) вре́мя, сроксолдатка каралыр ел җитте — наступи́л срок призы́ва в солда́ты
елын тутырып кайту — верну́ться, отслужи́в срок
4) во́зраст, годелы туры килми — во́зраст не подхо́дит
5) мн. ч. го́ды пора́; годи́на высок.авыр еллар — тяжёлые го́ды
сынау еллары — годи́на испыта́ний
сугыш еллары — го́ды войны́
яшьлек елларында — в по́ру мо́лодости
•- ел ашы- ел әйләнә
- ел әйләнәсендә
- ел әйләнәсендәге
- ел буе
- ел буена
- елдан чыгу
- ел саен
- ел исәбе
- ел килеше
- ел тәүлеге
- еллар буе
- еллар буена
- елның килеше
- елы белән
- елы-елы белән
- елы килде
- елы килеште
- елын уздыру -
13 агрессив
1. прил.агресси́вный ( блок); захва́тнический (замысел, план)агрессив политика — агресси́вная поли́тика
агрессив даирәләр — агресси́вные круги́
агрессив тонлы (тондагы) речьләр — ре́чи в агресси́вном то́не
2. нареч.агрессив сугыш — агресси́вная (захва́тническая) война́
агресси́вно (действовать, поступать, выступать)бик агрессив кыланучы көчләр — си́лы, веду́щие себя́ о́чень агресси́вно
-
14 ал
I сущ.1)а) пере́дняя (лицева́я) сторона́; пере́дняя часть (чего-л.) пе́ред, передо́к ( чего)арбаның алды — передо́к теле́ги
көзгенең алдын да, артын да яхшылап сөртү — хороше́нько протере́ть лицеву́ю и оборо́тную сто́роны зе́ркала
күлмәкнең алды чигешле — пла́тье спе́реди вы́шито; пе́ред пла́тья вы́шит
машинаның алды канауга төшкән — пе́ред (передо́к) маши́ны сошёл (сел) в кана́ву
шкафның алды буялган — шкаф спе́реди покра́шен
б) спе́редибөтен алдыма он буялды — я весь вы́мазался спе́реди муко́й
в) коле́ниалдыңа ал әле баланы — возьми́-ка ребёнка к себе́ на коле́ни
әбисе алдыннан бер дә төшми ул — он не схо́дит с коле́н свое́й ба́бушки
ул гармунын алдына куеп уйнап җибәрде — он взял гармо́нь на коле́ни и заигра́л
г) подо́лкузгалакны алдыма (алга) җыйдым — я набрала́ щавеля́ в подо́л
бинаның алдын бизәү — укра́сить фаса́д зда́ния
3) переводится в своих косв. ф.а) ме́сто, простра́нство, пло́щадь (перед чем, кем, впереди кого, чего)атларның алларына печән салу — дать се́на лошадя́м
барган транспортның алдыннан үтәргә маташма — не пыта́йся пройти́ впереди́ дви́жущегося тра́нспорта
баскыч алларын себереп алу — подмести́ у (вокру́г) крыльца́
витрина алларын якты тоту — содержа́ть витри́ны освещёнными; пе́ред витри́нами всегда́ име́ть свет
театр алды тулы яшьләр — пе́ред теа́тром (напро́тив теа́тра) полно́ молодёжи
үз алдыңдагын гына ал, кеше алдына үрелмә — бери́ то́лько то, что пе́ред тобо́й, не тяни́сь к тому́, что пе́ред други́ми
б) о ме́сте (перед кем, впереди кого) (в ряду, в очереди)чиратта торганда алдына кеше кертү — пусти́ть ( кого) в о́чередь пе́ред собо́й
кил, минем алдыма (алга) бас — станови́сь впереди́ (спе́реди) меня́ (передо мно́й)
4) пе́рвый (пере́дний) ряд (ряды́) (демонстрантов, очереди, автоколонны); голова́, нача́лодемонстрациянең алды еракмы моннан? — далеко́ отсю́да голова́ (пе́рвый ряд) демонстра́ции?
чиратның алды кайда? — где нача́ло о́череди?
5) с.-х. полоса́, поло́ска (на жатве, прополке); заго́н, заго́нка (при вспашке, севе, косьбе, жатве); проко́с ( при косьбе); уча́сток, деля́нкабу минем ал, үзем чабам — э́то мой заго́н, сам скошу́
алларыбызны бетерми кайтмыйбыз — не пойдём домо́й, пока́ не зако́нчим свои́ по́лосы
кеше алын (алдын) бетерешергә булышу — помо́чь зако́нчить полосу́ ( кому)
хәзер яңа алга керәбез — сейча́с зайдём на но́вый уча́сток ( при севе)
6) обычно алды нос (корабля, теплохода, лодки)7) в знач. послелога алдыреволюция алды — кану́н (преддве́рье) револю́ции
сугыш алды еллары — предвое́нные го́ды; го́ды пе́ред войно́й
сайлау алды җыелышлары — предвы́борные собра́ния
б) вре́мя (пора́, пери́од, час) пе́ред ( чем) пред-таң алды — вре́мя пе́ред рассве́том; предрассве́тная пора́
в) в составных геогр. названиях и т. п. при-; пред-Каспий алды түбәнлеге — Прикаспи́йская ни́зменность
Урал алды — Предура́лье
8) в знач. послелога алга, алдына пе́ред, к, намузей алдына җыелу — собра́ться пе́ред музе́ем
көзге алдына килү — подойти́ к зе́ркалу
халык алдына чыгу — вы́йти к лю́дям; выступа́ть пе́ред пу́бликой
трибуна алдына чыгып басу — вы́йти на трибу́ну
9) в знач. послелога алды, алдында пе́ред (кем, чем), при ( ком), на виду́ ( у кого), в прису́тствии ( кого)халык алдында җаваплы булу — быть отве́тственным пе́ред наро́дом
кыенлыклар алдында каушап калмау — не робе́ть пе́ред тру́дностями
шаһитлар алдында әйтү — сказа́ть при свиде́телях (в прису́тствии свиде́телей)
10) в знач. послелога алдан, алдыннана) ра́ньше, до (кого, чего), перед (кем, чем)сез директорга безнең алдыбыздан гына кереп чыгыгыз — вы посети́те дире́ктора непосре́дственно пе́ред на́ми (до нас)
билетны минем алдан гына алды ул — он купи́л биле́т то́лько что пе́редо мной (до меня́)
армиягә китәр алдыннан — пе́ред ухо́дом в а́рмию
ятыр алдыннан йөреп керү — прогуля́ться перед сно́м
кинога сеанс башланыр алдыннан гына килеп керү — прийти́ в кино́ пе́ред са́мым нача́лом сеа́нса
в) пе́ред ( чем) до, накаку́не, в кану́н, пре́жде, в преддве́рии книжн. (чего) (больших событий, великих открытий); подо ( что)юбилей алдыннан — пе́ред юбиле́ем; накану́не (в кану́н) юбиле́я
концерт алдыннан бирелгән телевизион тапшыру — телевизио́нная переда́ча, состоя́вшаяся до конце́рта
даруны йокы алдыннан эчү — пить лека́рство перед сно́м (до сна)
зур фәнни ачышлар алдыннан — в кану́н (преддве́рии) кру́пных нау́чных откры́тий
ял көне алдыннан балыкка бару — под выходно́й день сходи́ть на рыба́лку
•- алдына басу
- алга карау
- алдыңа карау
- алга килеп басу••- алга төшү
- алдыңа төшү II прил.пере́днийсм. тж. алгыал аяк — пере́дняя нога́ (ла́па)
ал сан — пере́дняя часть (ту́ши)
ал тәгәрмәч каян барса, арты да шуннан бара — (посл.) куда́ ка́тят пере́дние колёса, туда́ же и за́дние (т.е. все сле́дуют за веду́щим отве́тственным и т. п.)
- ал арба- ал сан
- ал як III прил.1) ро́зовый, румя́ный, а́лый, я́рко-кра́сный (бантик, шар, цветок розы); румя́ный (полоска заката, осенние листья); мали́новыйал шәфәкъ — мали́новая (а́лая) заря́
ал яулык — а́лый плато́к
ал төс — ро́зовый цвет
2) перен. благоро́дный; высо́кийал кеш — благоро́дный со́боль
ал тәхет — высо́кий трон
3) фольк. волше́бный, чуде́сныйал балдак — чуде́сное кольцо́
ал көзге — волше́бное зе́ркало
ал бишек — волше́бная колыбе́ль ( в которой ребёнок-богатырь спит до возмужания)
4) в знач. сущ.; народно-поэт.; в противопоставлении со словом "гөл" употр. как обозначение радужного, красивого, светлого; обычно индив.ал булмый булмас инде, гөл булмый булмас инде — ( песня) ста́ну я и а́лым цве́том, ста́ну цве́том ро́зовым
алым түгел, гөлем түгел - җаным жәл түгел сиңа — ( песня) всё моё хоро́шее, и жизнь саму́, для тебя́ не жаль
ал да булырбыз әле, гөл дә булырбыз әле — ( песня) бу́дем и хоро́шими, бу́дем и приго́жими
алларын алга манам, гөлләрен гөлгә манам — ( песенный зачин) а́лое кра́шу в а́лое, а ро́зу - в ро́зовое
• -
15 алым-салым
собир.; редко(всевозмо́жные, вся́кие, ра́зные) нало́ги и по́дати; (всевозмо́жные) сбо́ры, побо́рысугыш елларындагы алым-салымнар — (всевозмо́жные, вся́кие, ра́зные) сбо́ры вое́нного вре́мени
-
16 алышу
I неперех.1) взаимн.-совм. от алу I преимущ. в знач. 1)-15)2) хвата́ть (схва́тывать/схвати́ть, ухва́тывать/ухвати́ть, брать/взять) друг дру́га (дру́жку) за; схва́тываться (схвати́ться, бра́ться/взя́ться) за || хвата́ние (схва́тывание) друг дру́га закулдан алышып — взяв друг дру́га (дру́жку) за́ руку; ухвати́вшись за́ руки
билдән алышу — схвати́ться за по́яс (друг дру́га); взять друг дру́га (дру́жку) за по́яс ( в борьбе)
3) спорт.а) схва́тываться/схвати́ться || схва́ткаб) разг. боро́ться, поборо́ться; вести́ (повести́) схва́тку (борьбу́); тяга́ться, потяга́ться || борьба́, схва́ткакеләмдә алышканда — когда́ шла схва́тка (борьба́) на ковре́
4) перен.а) схва́тываться/схвати́ться; вступа́ть/вступи́ть в схва́тку (единобо́рство, борьбу́, тя́жбу) || схва́ткасугыш кырында дошман белән алышу — схвати́ться (в единобо́рстве) с враго́м на по́ле бо́я (бра́ни)
б) боро́ться/поборо́ться; тяга́ться, потяга́ться; вести́ схва́тку (единобо́рство, борьбу́, тя́жбу) || схва́тка (в единобо́рстве), единобо́рство, борьба́, тя́жба•II перех.1) меня́ть, поменя́ть, обме́нивать/обменя́ть, проме́нивать/променя́ть, сменя́ть/смени́ть (что, кого, на что, на кого) (машину, коня, ружьё; гараж на гараж, книгу на марки); разме́нивать/разменя́ть ( пленных); меня́ться, поменя́ться, обме́ниваться/обменя́ться, сменя́ться (книгами, адресами, сувенирами, обручальными кольцами); разме́ниваться/разменя́ться спец. ( пешками) || ме́на, обме́н, проме́н уст., разме́н || меново́й, обме́нный ( пункт); разме́нный ( вариант в шахматной игре)квартирларны алышу — обменя́ть кварти́ры; поменя́ться кварти́рами
алышырга риза булу — согласи́ться меня́ть; согласи́ться на обме́н
урыннарны алышу — меня́ться (поменя́ться) места́ми
хат алышып тору — постоя́нно обме́ниваться пи́сьмами
тәҗрибә алышу — обме́н о́пытом; обменя́ться о́пытом
2) меня́ться, поменя́ться (одеждой, платьем) || переме́на, сме́на•- алышып алу
- алышып бетерү
- алышып тору
- алышырга яратучы -
17 апологет
-
18 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
19 афәт
сущ.1) бе́дствие, беда́, траге́дия, катастро́фа, стихи́ясугыш афәте — бе́дствие войны́
табигать афәтләре — стихи́я приро́ды; приро́дные стихи́йные бе́дствия
социаль афәт — социа́льная беда́
2) перен.; прост. беда́ (го́ре, напа́сть) (на го́лову) ( о человеке)кеше түгел ул, афәт — э́то не челове́к, а беда́ (го́ре, напа́сть на го́лову) ( чью)
-
20 ачлык
сущ.1) прям.; перен. го́лод; голода́ние, голодо́вка, голоду́ха прост.; голо́дная (полуголо́дная жизнь) || голо́дный ( бунт)ачлыкка түзә алмау — не вы́держать го́лода
рухи ачлык — духо́вный го́лод
ачлык ел — голо́дный год
фәкыйрьләрнең ачлык походы — голо́дный похо́д бедняко́в
ачлык игълан итү — объяви́ть голодо́вку
сугыш елларындагы ачлык — го́лод в го́ды войны́
2) в знач. нареч. ачлыктан от (с) го́лода, с го́лоду; голо́дной сме́ртьюсм. тж. ач 2. 1), 2)••ачлык патша — книжн. царь-го́лод
См. также в других словарях:
сугыш — (СУГЫШУ) – 1. Сугышу арка сугыш, балдак салыш уйныйсың 2. Бер береңә сугу, кыйнаш 3. Дәүләтләр, армияләр һ. б. ш. арасындагы кораллы көрәш. Шул көрәшнең аерым бер бәрелеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
талаш-сугыш — Талашу һәм сугышулар … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баталист — Сугыш картиналары төшерүче рәссам … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
боеприпас — Сугыш яраклары; снарядлар, патроннар һ. б. ш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
десант — Сугыш алып бару өчен дошман карамагындагы җиргә төшерелгән яки төшерелә торган гаскәр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дзот — Сугыш кырындагы саклану корылмасы; агач белән балчыктан эшләнеп, ут ноктасы белән ныгытылган була (рус. Дерево земляная огневая точка) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дот — Сугыш кырында озак оборонага исәпләнеп төзелгән корылма (рус. Долговременная огневая точка) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
плацдарм — Сугыш хәрәкәтләре яки хәрби һөҗүмгә әзерлек эшләре алып барыла торган урын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
репарация — Сугыш китергән зыянны каплау максатында җиңелгән илдән җиңүче илгә түләтелә торган акча яки әйбер … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фронтовик — Сугыш вакытында фронтта катнашучы яки катнашкан кеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
штурмовик — Сугыш кырында дошман көчләренә каршы зур булмаган биеклектән һөҗүм итә торган хәрби самолет … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге