-
1 нэмыщI
1. кроме, за исключением кого-чего-л./ КъинэмыщI, фIэкI.* Бдзэжьеящэм къиубыда бдзэжьейр апхуэдизкIэ фIэдахащэти, ар зыхуигъэфэщэн игъуэтакъым пащтыхьым нэмыщI. фольк.2. кубано-зеленчукские см. нэгъуэщI.* {Тембот гъум:} - НэмыщI Iуэхушхуэ куэди дгъэзэщIэн хуейщ. Д. М. -
2 нэмыщI-IэмыщIу
нареч. внезапно, неожиданно/ ЗэрымыщIэкIэ, зэуэ, пэмыплъауэ.* Сурэт нэмыщI-IэмыщIу щыщхьэщылъадэм, уIэгъэр къеплъащ. У. Аб. -
3 мэсхьэт
устар. вид калыма/ Нысэ къэзышэм уасэм нэмыщI IэщхэкI ятыр.* Нысэ къыщашэкIэ уасэм нэмыщI мэсхьэту выщIитI е жэмыщIитI ятырт. фольк. -
4 афIэкI(а)
нареч. кроме, больше/ НэгъуэщI, абы нэмыщI.* АфIэкIа плъэмыкIмэ, уи кIэн къикIынкъым. Сов. Къэб. ифольк.АфIэкIа номыр зимыIэ ничтожество.* - АфIэкIа номыр зимыIэм къызищIэфар плъагъурэ! - жиIэу фызыр бампIэрт. IуащхьАфIэкI хэмылъу без достаточного основания. -
5 гущэ
I люлька, колыбель/ Сабий щагъэжейуэ щIэбупскIэ хъу гъуэлъыпIэ цIыкIу.Гущэр щIэупскIэн.* Батэрэзыр ВакIуэ нанэм чэщей гущэм ирепIыкI. фольк.Гущэм къыхэтIыкIын (сабийр) достать ( ребенка) из колыбели.гущэ баш палка, к которой прикрепляются лямки для люльки/ Гущэ джабэм гущэпсхэр иращIэн папщIэ, кIэрапхэ баш.* Шамбырыр зи гущэ баш, шышэр зи анэ бгъафэ. фольк.гущэ пхъэбгъу доска с отверстием, на которой лежит матрац (в колыбели)/ Гущэм ирадз уэншэку цIыкIур зытралъхьэ пхъэбгъу, гущэщIэтым хуэзанщIэу гъуанэ иIэу.гущэ уэншэку матрац для колыбели/ Гущэм папщIэ ящI уэншэку.* Гущэнэху куэд щIат гущэри, гущэ уэншэкури, гущэ хъыданхэри зэригъэхьэзыррэ. Хь. Хь.Гущэ хъыдан пеленки/ Сабийр гущэм щыхапхэкIэ (уэншэкумрэ гущэ шхыIэнымрэ нэмыщI) къагъэсэбэп щэкI пычахуэхэр.гущэ шхыIэн детское стеганое одеяло для колыбели/ Гущэхэлъ сабийм хуащI шхыIэн цIыкIугущэ щхьэнтэ подушичка для колыбели/ Гущэм щыхэлъым деж сабийм и лъэгуажьэхэм тралъхьэ щхьэнтэ.II частица употребляется для усиления высказывания/ ЖаIэр ирыщIагъэхуабжьэ.* Емынэжь гущэ(мэ) и бэракъ фIыцIэр Мэртазэхэ ныщызэфIащIэ. фольк. -
6 даущ
1. шум/ Iэуэлъауэ макъ.* Мамырщ жыг щIагъыр, ПщIащэ щхъыщхъ: макъым нэмыщI даущи щыIэкъым. Щ. I. Псым и даущ макъыр мыхъумэ, щIалэм зэхих щыIэкъым. Черк. таур.2. толки, молва/ Зыгуэрым теухуа хъыбар, псалъэмакъ.* Ашу мафIэм { Бэдынокъуэ} и даущ Сосрыкъуэм къыщищIэм, Мывэ щхьэнтэм къолъых. Нарт. ДаущыфIыр щылъурэ даущ Iейр мэIу. (погов.) -
7 кIыхь
1. длинный/ МыкIэщI, жыжьэ кIуэ, нэс, лъагэ.ЩIалэ кIыхь.* ХьэматI нэмыщI шыхъуэфын ди къуажэ кIыхьым дэсыжкъэ иджы? Къ. Хь.2. длительный, продолжительный/ ЗэманкIэ укъуэдия, зэман куэд зыхь.ГъащIэ кIыхь. ПIалъэ кIыхь.* Гъуэгу кIыхьым иригъэзэша уэркъыжьым зигъэпсэхуну мурад ещI. фольк.КIыхь зегъэщIын растянуть что-л. (напр. работу).* Щхъуэжьым хуэму къригъэжьауэ, кIыхьи зригъэщIурэ къугъыр къришырт, гузэвэгъуэшхуэ телъу зыгуэр игъей хуэдэу. Т. Хь.{И} кIыхь {и} кIэщIми на протяжении (напр. ночи, жизни и т. п.). Абы дунейр и кIыхь и кIэщIми и сэбэп къыуигъэкIынукъым. -
8 къэрэкъурэ
сухие стебли высоких травянистых растений/ Жыгхэмрэ къуацэ-чыцэхэмрэ нэмыщI адрей къэкIыгъэ пIащэхэм я лъэдий гъуахэр.* Къэрэкъурэ фIэкIа пхъэгъэсын яIэтэкъым быным. Сов. Къэб. ифольк.къэрэкъурэ шей чай из набора различных сушенных полевых трав/ Губгъуэ удз гъэгъуа зэмылIэужьыгъуэхэм къащIэгъэвыкIа шей. -
9 къинэмыщI
послелог 1. прочие, и другие/ НэгъуэщI.КъинэмыщIхэри къэкIуэн.2. кроме/ НэгъуэщI, нэмыщI.ХъумакIуэхэм къинэмыщI пщыIэм тесIатэкъым. -
10 къыхудэхуэн
(къыхудохуэ) неперех. гл. остаться, оказаться в наличии ( после расходования чего-л)./ Зыгуэрым тригъэкIуадэм нэмыщI къыхуэнэн.Ахъшэ къыхудэхуэн. -
11 мастапцIэ
игла/ Мастэпэбдзым нэмыщI адрей мастэхэр; мастэ къызэрыгуэкI.* Пшэм хэт ныпым фIэщIа мастапцIэр фочыр ешийри къыпеуд, IэгукIэ къепхъуатэ {Къамбот}. Щ. А. -
12 мыхъумэ
послелог кроме как, разве что, только/ НэмыщI, фIэкI.* Iэминат къэувыIэри нэуэ къуэлэн дахитIымкIэ мащIэу къеплъэкIа мыхъумэ, зыри жиIакъым. Къу. С. -
13 нэгъуэщI
другой, иной/ Армыра; нэмыщI.Мыр хъунукъым, нэгъуэщI къэхь.НэгъуэщI мыхъуми хотя бы.* {Долэт:} - Самыгъэпса-лъэми здэнт, нэгъуэщI мыхъуми, моуэ я щIыбагъ сыдагъэувэтэмэ. КI. А. НэгъуэщI къинэмыщI и так далее. -
14 нэмыщIауэ
см. нэмыщI 1.* Абыхэм я нэмыщIауэ сыт дэт пщIантIэм? Б. ТI. -
15 нэмыщIыжкIэ
см. нэмыщI 1.* Абы нэмыщIыжкIэ {Лу} заданэ къратат лIыжь-фызыжь зыбжанэ тхылъ яригъэщIэнуи, ари зэфIигъэкIыфащ. Iуащхь. -
16 пэкIу
1. съезд/ ИжькIэ адыгэ хэкур Iуэхушхуэ гуэрым тепсэлъыхьын щыхъукIэ ящIу щытыгъа зэIущIэшхуэ.* УзытекIуэм пэкIум уахегъэн. (погов.) Зи лъакъуэ лъэрыгъ изылъхьэр пэкIум кIуауэ къуажэр зэгъуэкIт, фызрэ сабийрэ нэмыщI къыдэна щIагъуэ щыIэтэкъым. Черк. фольк.2. просторечие сборище/ Зыхуэс, зэрыгъэIущу зэIущIэ гуп.* - Хьэжэбажащэ, - жиIэри алащэжь шууэ сыдишщ, Сыщхьэдишэхщ, жылэшхуэ пэкIути сахихьэщ. Къэб. п. и ант. -
17 пэмыщI
кубано-зеленчукские см. нэмыщI. -
18 хъуэрэIус
устар. натуральная плата общественному пастуху (в виде муки, пшена и т. п.), не входящая в счет основной платы/ IэхъупщIэ нэхъыщхьэм нэмыщI Iэхъуэм иратыр (хьэжыгъэ, хугу, къ. хуэдэу).* Хъуэжэ къуажэ Iэхъуэу ягъэувыну жэмыхьэт лIыжьхэр къепсалъэ хуэдэу жэщ гуэрым пщIыхьэпIэу илъэгъуати, нэху зэрыщу жэмыхьэтым хыхьащ, си хъуэрэIус тIэкIухэр къызэфт, жери. фольк. -
19 цIэ
I 1. имя/ Къалъхуа нэужь иреджэну фIащыр.* Зи цIэр жаIэу зи щхьэр лъапIэу Сызылъыхъуэр уэ уи нысэщ. Къэб. ЦIыхур лIэмэ, и цIэр къонэри, выр лIэмэ и фэр къонэ. (погов.)2. звание/ Зыгуэрым и къулыкъур, щIэныгъэр кърагъэлъэгъуэну фIа.* Нэгумэм дин еджапIэр къеухри молэ цIэр кърат. Ад. нар. и тхыдэ.3. название/ Хьэпшыпхэм, псэущхьэм, къэхъукъащIэхэм, н. къ. фIащауэ зэреджэ.* КIыгуугу и цIэ иреIуэж. (погов.) - Мы сывгъэшхар хуабжьу сигу ирихьащи емыкIу сыкъэвмыщIу и цIэр къызжефIэ, - жиIащ Бэджынэ. фольк.ЦIэ зехьэн носить имя.И цIэ иIуэн (къиIуэн) 1) назвать чье-л. имя.* Зи цIэ ираIуэ бжэщхьэIум тесщ. (погов.) 2) отметить кого-л. с положительной стороны 3) преподнести кому-л. подарок.ЦIэ фIэщын назвать кого-л., дать имя кому-л.И цIэкIэ от имени, по поручению кого-л. ; ссылаясь на кого-л.* Иджыри дэ зэ абы и деж дыкIуэнщи къызэхуэса псоми я цIэкIэ делъэIунщ. Ад. таур.И цIэр къэIэтын 1) поднять чей-л. авторитет.* ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр нэхъри къэIэтын, нэхъри гъэлъэпIэн хуейщ. Iуащхь. 2) затронуть чье-л. имя (напр. в беседе, на собрании).И цIэр Iун стать известным, прославиться.цIэ зэдай грамм. имя нарицательное/ Зэщыщхэм, зэлъэпкъэгъухэм я цIэ.цIэ лей прозвище/ Зыгуэрым (цIыхум) и цIэ дыдэм нэмыщI фIащыр.цIэ лейкIэ еджэн.цIэ уней грамм. имя собственное/ ЩыIэцIэ унейхэм ироджэ; фIэщыгъэцIэ.ЦIэ унейхэр щатхкIэ хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ.II вошь/ Мыкъэбзэныгъэм къыхэкIыу цIыхухэм, Iэщхэм, джэдкъазхэм, н. къ. яхищIэ хабзэ хьэпщхупщ цIыкIу.* - Ашэщауэхэ щыщу зы делэжь къэнащи щIыунащхьэм цIэ йоплъри тесщ, - жиIэрт иныжьым. фольк. -
20 шэсырабгъу
устар. сторона, с которой садятся на лошадь ( обычно левая)/ Шым зэрышэс самэгурабгъу лъэныкъуэ (щхьэкIуэ къалэн зиIэм нэмыщI).* Шыгъуэжьу хьэм яшхыжын, къамышырабгъу кIашэ, шэсырабгъу соку. Нарт.
Страницы
- 1
- 2