-
21 къэплъын
(къоплъ) неперех. гл. 1. нагреться, накалиться/ Къэхуэбэн, къэпщтырын.* Моторыр къэплъащ. Нэхъыжьхэр зыщIэс пэшыр къэплъащ, цIыхухэри къызэщIэплъащи, щхьэгъубжэр зэIуадз. Щ. Ам.2. разгорячиться, разгневаться/ КъызэщIэнэн, къэгубжьын, къызэщIэплъэн.* Уей, гущэ, Сосрыкъуэр губжьащ. Уей, мыгъуэ, Сосрыкъуэр къэплъащ. Нарт.{И} гур къэплъын см. гу II.Лъыр къэплъын см. лъы.Iэпкълъэпкъыр къэплъын см. Iэпкълъэпкъ. -
22 къупщхьэ
кость/ ЦIыхум, псэущхьэм я пкъым щыщу лыр зыкIэрылъ пкъыгъуэ быдэ зэрыIыгъхэр.* Хъуэжэ шы пэхужьым и къупщхьэ фIэкIа зыри игъуэтыжакъым. Къэб. фольк.Къупщхьэ гуащэ красавица, куколка.Къупщхьэ хужь белая кость, голубая кровь ( о человеке знатного происхождения).* А сыт мыгъуэр си дуней, уджыназ лъэпкъщ, къупщхьэ хужьым уащыщщ, дауэ мыгъуэ уи дуней Iыхьэр дэпхьыну пщылI лъэпкъым къыхэкIам. КI. А.Къупщхьэ хъун стать продолжателем рода.* -ХьэжыщI сыкIуэрэ псапэ сщIэмэ, си гуэныхьыр тхьэм сщхьэщихынщи, си лъэпкъым къупщхьэ хуэхъуну, къуэ къызитынщ, - жиIэри Инус Мэккэ кIуащ. КI. А.{И} къупщхьэм щIэфын эксплуатировать кого-л., жить за счет кого-л.* Уэ узэрыпсэур сэ схуэдэхэм я къупщхьэм ущIэфущ. Къ. Хь.Къупщхьэр и тэмакъым тенэн поплатиться за что-л.* Щэрданхэ я мылъку зышхым къупщхьэр и тэмакъ тенэнщ. КI. А.къупщхьэ куцI костный мозг/ Къупщхьэ ку гъуанэм илъ куцI.* Лыр ишха иужь, лIыжьым мэл лъэдийр икъутэри къупщхьэ куцIыр кърихащ. фольк.къупщхьэ уз костные болезни/ Къупщхьэм къефыкI узхэм ироджэ. -
23 лъэрыгъ
стремя/ Уанэм и бгъуитIымкIэ фэ кIапсэкIэ бгъурыщIа лъакъуэ игъэувапIэ.* Уэ пхуэдэр лъэрыгъым иригъэувэнукъым си шым. Къу. С.Лъэрыгъ махуэ иувэн стать на счастливый путь.Лъэрыгъ мыгъуэ иувэн стать на несчастливый путь. -
24 лIыжьыщхьэ
пора старости ( мужчины)/ И лIыжьыгъуэ зэман.И щIалэгъуэм ар гугъу ехьами и лIыжьыщхьэ насыпыфIэ хъуащ.ЛIыжьыщхьэ мыгъуэ старик-горемыка. -
25 мэхъаджэ
1. скверный, противный ( о человеке)/ ГуемыIу, бзаджэнэджагъэ зыхэлъ.ЦIыху мэхъаджэ.2. разгневанный/ Губжьа, хъийм икIа.* Мыбы щхьэ укъэкIуа мыгъуэ, иныжь мэхъаджэр къэсыжмэ уишхынущ. Ад. таур.3. грозный/ Шынагъуэ.Iэщэ мэхъаджэ.* Испыхэм я пщы ЖьакIэжьыр нарт шу мэхъаджэхэм щышынэрти дзыхь ищIыртэкъым.. къытеуэу Сэтэней гуащэр ихьынымкIэ. Нарт.Жьэ мэхъаджэ см. жьэ. -
26 мэш
бот. просо посевное ( Panicum tiliaceum)/ Ху къызыщIаIукI гъатхасэ къэкIыгъэ.* Гъавэ лъэпкъыгъуэхэм щыщу Къэбэрдейм нэхъыбэу мэш ящIэу щытащ. Н. Ш. Нартхэ я мэшыр мэбагъуэ, Нартхэ гъубжэншэу зэхэсщ. Нарт.Мэш мыгъуэ щIэн постичь - о горе.Мэшым хагъуэ хидзэн начать созревать - о колосовых.Мэшыр къэщхьэлъэн колоситься - о просе. -
27 мыгъуагъэ
несчастье, беда, горе/ ЦIыхум гущIыхьэ щыхъу Iуэхугъуэ, тхьэмыщкIагъэ, бэIутIэIу, щхьэIуэ.Сосрыкъуэу си мыгъуэ, Сыт мыгъуагъэр къыпщыщI? Къэб. п. и ант. Мыгъуагъэр къэкIуэгъуафIэ щхьэкIэ, кIуэжыгъуейщ. (погов.)Я мыгъуагъэ зын быть друзьями по несчастью.Щхьэм мыгъуагъэ хуэхьыжын см. щхьэ. -
28 пыгъукI-пысыкIыу
нареч. скудно, скупо/ Мыгъуэ-мыщIэу, псыкIэу, мащIэ-мащIэу.ПыгъукI-пысыкIыу Iэбэн. ПыгъукI-пысыкIыу пщэфIэн. -
29 пIастэ
паста, густая каша типа мамалыги из пшена или кукурузной крупы, подаваемая к некоторым национальным вторым блюдам/ Лы гъэвам е лыгъуэлыбжьэхэм дашхыу адыгэм хугум е нартыху зэтеудам къыхащIыкI шхыныгъуэ.Хугу пIастэ. Нартыху пIастэ.ПIастэ мыгъуэ егъэшхын не давать житья кому-л.ПIастэ шхыуэ дунейм темытын не я буду, если не..* Пщы залымыр ежьэжащ: - Сэ уэ узыIэщIэзмылъхьауэ, пIастэ сшхыуэ дунейм сытемытын! - игукIэ жиIэу. Таур. хъыб.пIастэ лъалъэ рассыпчатая паста/ ЗэкIэрылъэлъу къэнэн щхьэкIэ, хэудэ хэмылъу ящI пIастэ (шхум хэлъу яшх: шхупIастэ). -
30 сыхьэт
1. час ( единица времени)/ Суткэм и тIощIрэ еплIанэ Iыхьэ, дакъикъэ 60.Зы сыхьэт дэкIымэ ежьэн.2. часы/ Зэманыр къэзыгъэлъагъуэ прибор.Сыхьэт Iэпщэм илъхьэн. Сыхьэтыр теухуэн.Сыхьэтыр зекIуэн ходить - о часах.Сыхьэтыр къеуэн бить - о часах.Сыхьэт махуэ ухуишэ в добрый час!Сыхьэт махуэм уIущIэ! = сыхьэт махуэ ухуишэ!Сыхьэт мыгъуэ хуэзэн недобрый час, несчастье; беда.* - Уэ, сыхьэт мыгъуэм хуэзэн Хъуэжэ, мы къыдэпщIар сыт? - жаIащ лIыхэм. Къэб. фольк. -
31 теувэн
(тоувэ) неперех. гл. 1. встать, наступить на что-л. ; ступить куда-л./ ЛъакъуэкIэ техьэн зыгуэрым.* Хъыжьэ псыхъуэ бжьэпэм теувэри ипщэкIэ иунэтIащ. Къ. Хь.2. переносное вступить в должность/ ЛэжьапIэ гуэр зыIэрыгъэхьэн.* Абы {Алихъан} ипIэкIэ Мухьэмэд хъану теуващ. Къэб. фольк.3. переносное согласиться с мнением, предложением кого-л./ Зыгуэрым жиIэр къэщтэн, дэIыгъын.* Езы Нурхьэлии {шхапIэм щIэувэну} зригъэщIэгъуэкIакъым, Мусэ жыхуиIам теуващ. КI. А.Гъуэгу махуэ теувэн см. гъуэгу.Гъуэгу мыгъуэ теувэн см. гъуэгу.Гъуэгу теувэн см. гъуэгу.И кIэм теувэн см. кIэ.Щыхьэту теувэн см. щыхьэт. -
32 уанэ
седло/ Шым тралъхьэ тетIысхьэпIэ.* Уанэ зиIэр кIуэри, шы зиIэр къэнащ. (погов.)Уанэ зэщIэлъхьэн оседлать коня.Уанэ махуэ телъхьэн стать счастливым, удачливым.Уанэ мыгъуэ телъхьэн попасть в беду. -
33 фыгъуэн
(мэфыгъуэ) неперех. гл. завидовать/ Зыгуэрым фIы къехъулIэу пфIэмыфIын, абы иризэгуэпын.* Уд фызыжь цIыкIум и пхъур пщым дихужауэ иджыри къэс мэфыгъуэри уэрамым дэтщ. Дыщэ кI. Фыгъуэр мыгъуэ мэхъу. (погов.) -
34 хуэмыгъуэн
(хуэмыгъуэщ) неперех. гл. оказаться несчастливым для кого-л., не принести счастье кому-л. (о чем-л.)/ Угъурсыз хуэхъун, мыгъуэ хуэхъун.ЩIапIэр унагъуэм яхуэмыгъуэщ.Гур хуэмыгъуэн см. гу II.Хуэмыгъуэн хъун оказаться несчастливым, не принести счастье кому-л. (о чем-л.). Зауэр къезыгъэжьам хуэмыгъуэн ухъу! -
35 шэтIэтI
жидкая грязь, месиво/ ЯтIэ хъудыр, ятIэпс, шэд.* Уей мыгъуэ, фи кхъуэ гъэшхахэри АтIэ гущэ шэтIэтIым хэлъи. фольк. -
36 щIэкуэн
(щIекуэ) перех. гл. 1. запихивать что-л. куда-л. ( в помещение), подо что-л. ( обычно о мягком)/ Быдэу щымыт пкъыгъуэ гуэр зыщIыпIэ щIэгуэн, екъуурэ ерагъкIэ щIэлъхьэн.2. переносное просторечие похоронить кого-л. спешно, без почестей/ ПIащIэрыщIэу, пщIэ хуамыщIыщэу зыгуэр щIалъхьэн.* - ЩIалъхьа мыгъуэ ар, - щIакуащ, - жиIэурэ фызыр гъырт. Къэб. таур. -
37 Iэзэгъуэ
способ лечения какой-л. болезни/ Уз гуэр зэрагъэхъуж Iэмал.* - Узым и Iэзэгъуэ игъуэтмэ, сыт и хъуж, - жиIащ фызым. Iуащхь. Iэзэгъуэ зимыIэ узыгъуэ щынэкъым. (погов.){И} Iэзэгъуэ имытын быть не в состоянии лечить кого-л. (о лекаре, знахаре).* Сымаджэм еплъри, фыз Iэзэм жиIащ: - Алыхь, мыбы си Iэзэгъуэ имыт, схуэмыгъэхъужыну мыгъуэ. фольк. -
38 IэфI
1. сладкий/ Дыджу щымыт, хуабжьу гурыхь.Шей IэфI.2. вкусный/ Гурыхьагъ ин зыхэлъ, гум къищтэ (шхын).* IэфI нэхърэ гурыхь. (погов.)3. переносное приятный, доставляющий удовольствие, наслаждение/ ГуфIэгъуэ, нэщхъыфIагъэ, гухэхъуэгъуэ, дэрэжэгъуэ къозыт.Жей IэфI.* {Чачэ:} - Ана, адыд мыгъуэ, быным хуэдэу IэфI сыт щыIэ. КI. А.IэфI къыIурыхъуэн почувствовать вкус к чему-л.IэфIи фIэIуи щIэмылъыжын (къыщIэмынэжын) дорога ложка к обеду.* IэфIи фIэIуи щIэлъыжкъым апхуэдизрэ улъэIуауэ къыпхуащIэм. Къэб.
Страницы
- 1
- 2