мать

Авам йывыртыкташ обрадовать мать;

сай отметке дене йывыртыкташ порадовать хорошими оценками.

(Каче-влак) иктыжым (ӱдыр-влакым) йывыртыктат, весыжым шортарат. Д. Орай. Одних девушек парни порадуют, других огорчают.

Долгополов тудым (Аштывайым) угыч йывыртыктыш. К. Васин. Долгополов снова порадовал Аштывая.

Сравни с:

Кузьма Крючков йывыртымыж дене танкистым чот ӧндал шындыш. М. Сергеев. Кузьма Крючков от радости крепко обнял танкиста.

Аваже (Андрушын) йывыртымыж дене шортынат колтыш. Я. Ялкайн. Мать Андруша от радости даже заплакала.

Сравни с:

Арака ден вӱдым йыгырлаш мешать вино с водой.

Авам мончаште вӱдым йыгырлен вочкеш ямдыла. Мать готовит для бани воду в кадке, смешивая горячую с холодной.

Сравни с:

«Йыгырым-йыгырым пу» манын шорыкым кучена, шорыкым йыгырлена. «Дай двойню, дай двойню» говорим и спариваем овцу.

Сравни с:

Йылман ӱдырамаш языкастая женщина.

Мыйын пошкудем вет Зина. Ӱдыр сай, но пеш коштан. А аваже – Катерина – йылманрак да койышан. А. Зайникаев. Моя соседка ведь та Зина, девушка хорошая, но своенравная. А мать её – Катерина – языкастая и жеманная.

Шуко йылман совет литератур многонациональная советская литература.

Кужу йылман с длинным языком.

Йылманым йылмыдыме туныкта. Калыкмут. Говорящего немой научит.

Чыгылтыш йылман-влакын лӱмдылмыштлан Мексон ок сыре. А. Асаев. Мексон не обижается на обзывание щекотливых на язык.

Йошкар йылман тул огонь с красным пламенем.

(Микале) пырдыжыште кечыше кужу йылман шагат деке миен ятыр жап ончен шога. В. Исенеков. Микале долго смотрит на настенные часы с длинным маятником.

Идиоматические выражения:

Йылме дене нулаш лизать языком;

йылме мучаш кончик языка;

йылмым ончыкташ показать язык.

Шке пӱй шке йылмым ок пурл. Калыкмут. Свои зубы не укусят свой язык.

Йылмылан да пӱйлан пыде-подо чучеш. М. Шкетан. Чувствую что-то твёрдое на языке и в зубах.

Оҥгыр йылме язык колокола.

(Венцов) вечевой оҥгыр воктеке ошкыл лекте. Пытартышлан оҥгыр йылмым кум гана шупшыл-шупшыл колта. В. Юксерн. Венцов вышел к вечевому колоколу. Под конец дёрнул три раза за язык колокола.

Шагат йылме маятник часов;

виса йылме стрелка весов;

тул йылме язык пламени.

Пӧрт-влак шолдыртатен йӱлат, йошкар тул йылме кавашке кынелеш. Н. Лекайн. С треском горят дома, огненные языки пламени поднимаются в небо.

Ӱжара тул йылмыж дене кава помышым нула. О. Ипай. Заря своим огненным языком лижет небосвод.

Идиоматические выражения:

Марий йылме марийский язык;

руш йылме русский язык;

йот йылмым палаш знать иностранный язык.

Кождемыр шарна, кузе аваже тушан, иктаж ныл-вич ияш икшывылан, шке шочмо йылмыж дене ойган ныжылге мурым мурен. К. Васин. Кождемыр помнит, как мать пела ему, четырёх-пятилетнему ребёнку, на своём родном языке грустные задушевные песни.

Анна Фёдоровна марий йылмым эркын тунеме, а ме рушла эше огына мошто ыле гынат, ваш-ваш пеш умыленна. Д. Орай. Анна Фёдоровна постепенно научилась марийскому языку, а мы, хотя и не знали русского языка, хорошо понимали друг друга.

Газет йылме газетный язык;

кутырымо йылме разговорный язык;

писательын йылмыжым шымлаш исследовать язык писателя.

Но сатирический произведенийын йылмыже пӱсӧ лийман. «Ончыко» Но язык сатирических произведений должен быть острым.

Мый книга йылме дене веле моштем. Коклан радиоприёмник дене Йошкар-Олам колыштам. Ю. Артамонов. Я умею только на книжном языке. Изредка слушаю передачи из Йошкар-Олы по радиоприёмнику.

Йылмыж дене вӱд ӱмбач куржеш на словах по воде бежит;

йылме йоммаш потеря речи.

Орване Кугубай йылмылан пӱсӧ, муренат кертеш, туштымат тӱжем дене шинча, йомакымат колта, воштылта, шортара, шыдештара, паремда. Я. Ялкайн. Орванче Кугубай остёр на язык, умеет и петь, знает и загадки тысячами, рассказывает сказки, доводит до слёз, расстроит, успокоит.

Йылмым кондаш привести языка;

йылмым кучаш захватить языка.

Кумшо кече «йылмым» конден она керт. М. Рыбаков. Третий день не можем привести «языка». «

Фронт наступленийлан ямдылалтеш, мыланна «йылме» кӱлеш», – мане полковник. К. Березин. «Фронт готовится к наступлению, нам нужен «язык», – сказал полковник.

Йылме система языковая система;

йылме кыл языковое родство.

Ынде кӱчыкын йылме поянлык нерген. Вигак ойлаш перна: самырык-влакын йылмышт але нужнарак, лывырге огыл. М. Казаков. Теперь коротко о языковом богатстве. Следует сразу отметить: язык молодых ещё бедный, не выразительный.

Литературный произведенийым тергыме годым ме эн ончычак йылме йодышыш эҥертена. «Ончыко» При анализе литературного произведения мы коснёмся, прежде всего, языкового вопроса.

Идиоматические выражения:

У йыравочко новая маслобойка;

йыравочкым ышташ делать маслобойку.

А вара (Опойын) аваже йыравочкым конден кучыкта. – На! Ӱйым шӱш! – манеш. Д. Орай. А потом мать Опоя приносит маслобойку и говорит: «На! Сбивай масло!»

Смотри также:

«Мо адак кӱлеш гын?» – ӱдырамаш йырымлалтыш да омсам почо. В. Иванов. «Что же ещё надо?» – жалобно простонала женщина и открыла дверь.

«Эргым, ужатышыжат иктат укела», – йырымлалтыш аваже. «Ончыко» «Сынок, даже некому тебя провожать», – затянула его мать.

Тиде жапыште Сакарын аваже кидшым, йолжым йыч-йыч кок гана тарватыш. С. Чавайн. В это время мать Сакара сделала два судорожных движения руками, ногами.

Японец йолжым шуялтен колтыш да кок-кум гана йыч-йыч шупшыльо. В. Юксерн. Японец протянул ноги и сделал два-три конвульсивных движения.