-
1 канлылык
аз канлылык — малокро́вие; анеми́я
салкын канлылык — хладнокро́вие; вы́держанность
кызу (кайнар) канлылык — горя́чность, вспы́льчивость
-
2 ак канлылык
мед. белокро́вие -
3 кызу канлылык
горя́чность; необу́зданность -
4 ак
I 1. прил.1)а) бе́лый, бе́лого цве́та (снег, мел, порошок, бумага, облака); бело-ак яулык — бе́лый плато́к, плато́к бе́лого цве́та
ак чәчәкләр — бе́лые цветы́
ак канатлы — белокры́лый ( о птицах), с бе́лыми кры́льями
ак йонлы — белошёрстый; покры́тый бе́лой ше́рстью
тасманың агы да, карасы да бар — есть и бе́лая, и чёрная ле́нты
ак эт, кара эт - бары да эт прост. — (посл.) что бе́лый, что чёрный - всё еди́но пёс; что бе́лый пёс, что чёрный - все одина́ковы
б) спец. бе́лый (мёд, пешка, флаг)аклар белән уйнаучы шахм. — игра́ющий бе́лыми фигу́рами
в) бе́лый, све́тлый (лицо, кожа человека, волосы, брови и голова детей или молодых людей); седо́й, поседе́лый (волосы, брови, голова старого человека); в сочет. бело-; светло-; седо-; бе́лый, све́тлый ( чем)ак битле — белоли́цый, светлоли́цый; бе́лый (све́тлый) лицо́м
ак мыеклы — белоу́сый; светлоу́сый; седоу́сый
ак булмаса да, пакь булсын — (посл.) пусть бу́дет не све́тлым (бе́лым), но чи́стым (све́жим)
г) бе́лый, бле́дный, побеле́лый (о лице, рубце, коже, теле нездорового человека); бесцве́тный; в сочет. бледно-; бело-ак маңгайлы — белоло́бый, бледноло́бый
ак чырайлы — бледноли́цый, белоли́цый
ак яңаклы — бледноко́жий; белощёкий
2) см. ак тәнле3) чи́стый, незагрязнённый4) перен. све́тлый, ра́дужный (о мечте, думах, намерении, пожелании, перспективе, жизни, днях)5) ист.а) бе́лый, белогварде́йский (офицер, десант, террор); в сочет. бело-ак армия — бе́лая а́рмия
б) в знач. сущ. аклар бе́лые, белогварде́йцы, беляки́ || белогварде́йский2. сущ.1) бе́лое, све́тлое; бе́лая (све́тлая) мате́рия (ткань)акка төрү — заверну́ть в бе́лое (бе́лую мате́рию)
актан киенү — одева́ться в бе́лое
актан киенеп йөрү — ходи́ть в бе́лом; одева́ться в бе́лое (све́тлое)
күлмәкне актан тектерү — сшить пла́тье из бе́лой мате́рии
2) бе́лая (све́тлая, белёсая) то́чка (пятно́, поло́ска, узо́р, цвет), подпа́линаатның маңгай йонындагы ак — подпа́лина в ше́рсти на лбу у коня́
•- ак алтын- ак аракы
- ак аш
- ак аю
- ак әнис
- ак әрем
- ак багалма
- ак балчык
- ак балык
- ак башлы
- ак бәкәлле
- ак билет
- ак билетка калу
- ак билетлы
- ак битле
- ак болыт
- ак бөртек
- ак бөртекләр
- ак булып күренеп тору
- ак буяу
- ак гвардия
- ак гөмбә
- ак дельфин
- ак дулкын
- ак ипи
- ак икмәк
- ак ит
- ак ишек
- ак йогу
- ак йон
- ак йорт
- Ак йорт
- ак йөгерү
- ак йөзле
- ак каз
- ак канлылык
- ак каплан
- ак карлыган
- ак кәбестә
- ак келәт
- ак кеше
- ак корт
- ак көртлек
- ак кунык
- ак кургаш
- ак кушу
- ак куян
- ак күбек
- ак күбәләк
- ак ләкләк
- ак май
- ак мәрмәр
- ак мәтрүшкә
- ак мунча
- ак мүк
- ак он
- ак өй
- ак өрәңге
- ак сакаллы
- ак самовар
- ак сызык
- ак таш
- ак тәнле
- ак торна
- ак төк
- ак төкләр
- ак төлке
- ак төн
- ак төнбоек
- ак төс
- ак тукранбаш
- ак түшле сусар
- ак чәч
- ак чәчләр
- ак чәчле
- ак чәчәк
- ак черек
- ак чыршы
- ак чыршылык
- ак чыршы урманы
- ак шигырь
- ак эмигрант
- ак эмигрантлар
- ак як
- акка буялу••ак белән караны аермау (күрмәү, белмәү) — см. акны-караны аермау
ак (та) дими, кара (да) дими; ак димәстән, кара димәстән — ни сло́ва не говоря́, ни с того́ ни с сего́
ак җеп белән тегелгән (типчелгән, җөйләнгән) — книжн. ши́то бе́лыми ни́тками
ак күбек булган, ак күбеккә баткан (төшкән, манчылган) — весь в мы́ле ( белой пене), весь взмы́лен ( конь)
ак күмәч белән ашарлык — с хле́бом (калачо́м) мо́жно есть ( о здоровом воздухе), хоть с хле́бом ешь; нама́жь на хлеб и ешь
ак тәүбә, кара тәүбә — три́жды зарека́юсь (зарёкся); бо́льше ни-ни́
ак флаг күтәрү — поднима́ть (подня́ть, вы́кинуть, вы́бросить, вы́вести) бе́лый флаг
акны кара дию — называ́ть/назва́ть бе́лое чёрным; выдава́ть/вы́дать чёрное за бе́лое; обеля́ть/обели́ть ( что)
- ак җәймәактан ак, судан пакь — обычно ирон. а́нгел непоро́чный (букв. беле́е бе́лого и чи́ще воды́)
- ак карга
- ак кием
- ак куллы
- ак кул
- ак куллылык
- ак күмер
- ак күңелле
- ак күңел
- ак нокта
- ак палас
- ак патша
- ак сөяк
- ак сөякле
- ак сөякләр
- ак су
- ак тап
- ак тун
- ак урын
- ак чаршау
- ак чәүкә
- ак чикмән
- ак эш
- ак юл
- ак юрган
- ак яка
- ак якалы
- акка кара белән II сущ.1) бело́ккүкәй агы — яи́чный бело́к, бело́к яйца́
2) обычно агы бело́к ( глаза)күз агындагы кызыл җепсел тамырлар — кра́сные прожи́лки на белка́х глаз
3) бельмо́ ( на глазу)бер күзенә ак төшкән — у него́ бельмо́ на (одно́м) глазу́
4) разг. бе́лая (во́дка)ике шешә ак — две буты́лки бе́лой
5) мед. бе́ли (ед. нет)ак килү — появле́ние бе́лей
6) бель ( болезнь у растений)7) акка на́бело ( переписать черновики)баштан ук акка язу — писа́ть сра́зу на́бело
•- ак төшү
- акка күчерү -
5 кызу
1. неперех.1) нака́ливаться, накаля́ться/накали́ться, кали́ться, раскаля́ться/раскали́ться || кале́ние, нака́л (металла, воздуха)2) жа́риться (на огне, на сковороде)3) горе́ть, преть, нагрева́ться || горе́ние, нагрева́ние (о сене, зерне и т. п.)юеш ашлык тиздән кыза башлый — вла́жное зерно́ вско́рости начина́ет горе́ть
4) быть в жару́ ( от болезни); поднима́ться/подня́ться ( о температуре тела)бер кыздым, бер туңдым — меня́ броса́ло то в жар, то в хо́лод
5) красне́ть || покрасне́ть от прили́ва кро́виике битем кыза ут кебек — моё лицо́ как ого́нь гори́т
6)а) убыстря́ться/убыстри́тьсякызып чапкан атлар — разгорячённые ло́шади
б) разогна́ться, набира́ть ходбер кызгач, туктап та булмый — когда́ разго́нишься, тру́дно останови́ться
7) нагрева́ться/нагре́ться, разогре́ться (о двигателе, моторе)8) кипе́ть, закипе́ть; быть, станови́ться/стать кипу́чим (о работе, борьбе, общественной жизни); пойти́уен кызды — игра́ пошла́
9) перен. горячи́ться, вспыли́ть || вспы́шка ( гнева)тукта, кызма әле син — погоди́ ты, не горячи́сь
10) ( нәрсәгә кызу) пита́ть страсть ( к чему), возбужда́ться/возбуди́ться ( при виде чего); горе́ть, загора́ться/загоре́ться жела́нием, приобрета́ть/приобрести́ ( что)см. тж. кызыгукиемгә кызу — пита́ть страсть к ( хорошей) оде́жде
11) перен.; разг. хмеле́ть, охмеле́ть; пьяне́ть, опьяне́ть; опохмели́ться, быть под хмелько́м, под гра́дусомул шактый кызган — он изря́дно под гра́дусом
12) в знач. нареч. кызып с жа́ром, с аза́ртом, аза́ртнокызып бәхәсләшү — аза́ртно спо́рить
13)а) войти́ во вкусб) входи́ть/войти́ в раж (аза́рт)в) си́льно рассерди́ться; разозли́ться, разгне́ваться2. сущ.жара́; зной3. прил.көннең кызуында — в дневну́ю жару́
1) калёный, раскалённый, накалённыйкызу таба — раскалённая сковорода́
2) жа́ркий, горя́чий, зно́йный, паля́щийкояшның кызу нурлары — паля́щие лучи́ со́лнца
3) бы́стрый ( о течении реки)4) оживлённый ( о движении)5) перен. горя́чий, кипу́чий; напряжённый (о работе, процессе)6) перен. стра́стный; пла́менный, пы́лкий, жгу́чий (о чувствах и т. п.)см. тж. кайнаркызу мәхәббәт — пы́лкая любо́вь
кызу дәрт — пла́менная страсть
7) перен. вспы́льчивый, несде́ржанныйбигрәк кызасың инде — о́чень уж несде́ржан
8) в знач. нареч. кызуында пока́ горя́чий, в разга́ремәсьәләне кызуында хәл итү — реши́ть вопро́с своевре́менно
4. нареч.тимерне кызуында сук — куй желе́зо пока́ горячо́
1) жа́рко, с жа́ромучак кызу яна — костёр гори́т жа́рко
2) жа́рко, зно́йнобүген бик кызу — сего́дня о́чень жа́рко
3) бы́стро, бу́рно, стреми́тельноэш кызу барды — рабо́та шла бы́стро
су кызу ага — вода́ течёт бы́стро
эшне кызу тоту — вести́ де́ло в бы́стром те́мпе; обде́лать ми́гом, бы́стренько спра́виться
4) преимущ. в редупликативной ф. кызу-кызуа) оживлённокызу-кызу сөйләшәләр — оживлённо перегова́риваются
б) бы́стро, торопли́вокызу-кызу атлау — торопли́во шага́ть
в) нетерпели́вокызу-кызу гына карап алу — нетерпели́во огляну́ться
•- кызу кан
- кызу кан белән
- кызу канлы
- кызу канлылык
- кызу кулдан
- кызу холыклы
- кызу табигатьле••кызган баштан — см. баштан
См. также в других словарях:
темперамент — 1. Кешенең күңел ярсынуы, дәртсенү көче, хәрәкәтчәнлек дәрәҗәсе белән характерлана торган рухи, психик үзенчәлекләре 2. күч. Дәрт, энергия, кызу канлылык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шайтани — с. Шайтанга хас, шайтан кебек. ШАЙТАНИ КӨЛҮ – Явыз, мәкерле, мыскыллы көлү. ШАЙТАНИ КӨНЧЕЛЕК – Мәкерле, явыз көнләшү, начарлык теләү хисе. ШАЙТАНИ ТЫНЫЧЛЫК – Тулы тынычлык, салкын канлылык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге