-
41 обез-
приставка; = обес-1) берәр нәрсәдән мәхрүм итү,...сыз калдыру, коткару мәгънәсендә күчемле фигыль ясау өчен кулланылаобездолить — өлешсез калдыру, өлештән мәхрүм итү
2) берәр нәрсәдән мәхрүм булу,...сыз калу, котылу мәгънәсендә күчемсез фигыль ясау өчен кулланылаобессилеть — көчсезләнү, хәлсезләнү
обеспамятеть — хәтерсезләнү, хәтер югалу
-
42 плеяда
ж; книжн. -
43 плинтус
м -
44 плоскость
ж1) мат. яссылык2) перен. караш ноктасы, юнәлеш, план, өлкә, сферарассмотреть вопрос в другой плоскости — мәсәлән башка юнәлештә тикшерү ( мәсьәләгә башкачарак якын килү)
3) ав. ( крыло самолёта) самолёт канаты•- скатываться по наклонной плоскости -
45 по пути
1) ( мимоходом) юл уңаенда2) ( по одному и тому же направлению) юллары (бер юнәлештә) -
46 триада
ж; книжн.триада (өч кисәктән, өлештән гыйбарәт булган бердәмлек) -
47 триединый
-ая; -оеөч өлештән торган, өч яклы, өч нәрсәдән гыйбарәт -
48 неррожым оварташ
раздувать (раздуть) ноздри, рассердиться на кого-н., обидетьсяОниса сырен шинчын. Неррожшым кугун овартен шӱлешт шинча. «У вий» Ониса рассердилась. Дышит часто, широко раздувая ноздри.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
неррож -
49 пелороды
пелородыГ.Пелороды гань анжен шӹнден. Нимамат ак попы. Шӱлештӹлеш веле. Н. Игнатьев. Смотрит, как полоумный. Ничего не говорит, лишь часто дышит.
-
50 цӹре гӹц вазаш
цӹре гӹц вазаш (вазын кеӓш, вазын колташ, вазын шӹнзӓш)Г.бледнеть, побледнеть; лица нет на ком-л.Кӧри цӹре гӹц вазын шӹнзӹн, ясын, келгӹн шӱлештӹлеш. К. Беляев. Кӧри побледнел, дышит тяжело, глубоко.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
цӹре -
51 цӹре гӹц вазын кеӓш
цӹре гӹц вазаш (вазын кеӓш, вазын колташ, вазын шӹнзӓш)Г.бледнеть, побледнеть; лица нет на ком-л.Кӧри цӹре гӹц вазын шӹнзӹн, ясын, келгӹн шӱлештӹлеш. К. Беляев. Кӧри побледнел, дышит тяжело, глубоко.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
цӹре -
52 цӹре гӹц вазын колташ
цӹре гӹц вазаш (вазын кеӓш, вазын колташ, вазын шӹнзӓш)Г.бледнеть, побледнеть; лица нет на ком-л.Кӧри цӹре гӹц вазын шӹнзӹн, ясын, келгӹн шӱлештӹлеш. К. Беляев. Кӧри побледнел, дышит тяжело, глубоко.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
цӹре -
53 цӹре гӹц вазын шӹнзӓш
цӹре гӹц вазаш (вазын кеӓш, вазын колташ, вазын шӹнзӓш)Г.бледнеть, побледнеть; лица нет на ком-л.Кӧри цӹре гӹц вазын шӹнзӹн, ясын, келгӹн шӱлештӹлеш. К. Беляев. Кӧри побледнел, дышит тяжело, глубоко.
Идиоматическое выражение. Основное слово:
цӹре -
54 шӱлештылаш
шӱлештылашГ.: шӱлештӹлӓш-аммногокр. задыхаться, запыхаться; дышать с трудом, прерывисто (от быстрой ходьбы, усталости и т. д.)Нелын шӱлештылаш задыхаться.
(Лука) юмоҥа ваштареш шогалеш, кугун шӱлештыл, пеш шуко юмылтен шога. М.-Ятман. Лука встаёт напротив иконы, (сильно) задыхаясь, очень долго молится.
Сравни с:
шӱлешташ -
55 янгылышы
янгылышыГ.прич. от янгылаш1. прил. усталый, уставший, утомлённый; испытывающий усталость, утомление; выражающий усталость, утомлениеЯнгылышы эдем усталый человек;
янгылышы кӓп усталое тело;
янгылышы лицӓ утомлённое лицо.
Паровозна янгылышы имни гань шӱлештӹлеш. Н. Игнатьев. Наш паровоз пыхтит, словно усталая лошадь.
2. в знач. сущ. уставший, утомившийся; тот, кто устал, утомилсяЯнгылышывлӓжӹ тӧрӧк амалаш вазевӹ. Уставшие же сразу легли спать.
Сравни с:
нойышо -
56 неррож
Г. не́рраж анат. ноздри, ноздря. Вася неррожшым овартен, кӧ ргышкыжӧ южым нале. Ю. Нагибин. Вася вдохнул, раздувая ноздри. (Сокырӱ вра) пылыш ден неррожыш ӧ кымак пура. М. Казаков. Мошкара силом лезет в уши и ноздри.◊ Неррожым оварташ раздувать (раздуть) ноздри, рассердиться на кого-н., обидеться. Ониса --- сырен шинчын. Неррожшым кугун овартен шӱ лешт шинча. «У вий». Ониса рассердилась. Дышит часто, широко раздувая ноздри. -
57 пелороды
Г. полоумный. Пелороды гань анжен шӹнден. Нимамат ак попы. Шӱлештӹлеш веле. Н. Игнатьев. Смотрит, как полоумный. Ничего не говорит, лишь часто дышит. См. пелодар, пелторта.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > пелороды
-
58 цӹре
Г.1. цвет, окраска, колорит, расцветка, тон, оттенок; масть. Шӧртнялгӹ цӹре золотистый цвет; ц ӹрем вашталташ менять цвет.□ Шаршы, пӹзӹлмӹ якшар цӹрештӹ доно ӹшкӹмӹштӹм пӓлдӹртӓт. «Кӓнг. цевер.». Калина, рябина выдают себя своим красным цветом. (Михаил Иванович дон шӱмбелж ӹ) анжат: больница турештӹшӹ кугивлӓ лошты ик имни шалга, цӹрежӹ нӹнӹн ганьыракок. А. Канюшков. Михаил Иванович и его приятель смотрят: в березняке напротив больницы стоит одна лошадь, масть почти такая же, как у их лошади. Ср. тӱс.2. вид; внешность, наружность, внешний облик, черты лица. Шамым ямдымеш, ӹшке эдем цӹрем ямдымеш кӱ вара йӱэш? В. Сузы. Кто же пьёт до потери сознания, до потери своего человеческого облика? Хала ӹшке и гӹц ишкӹ цӹрежӹм вашталтен миӓ. Н. Ильяков. Сам город год от года меняет свой облик. Ср. тӱс, сын.3. лицо; передняя часть головы. Пӹрӹнзӹквлӓ цӹрем локтыл Погыневӹ тӹрвӹ век. А. Канюшков. Морщинки, портя лицо, собрались вокруг губ. (Рита) изиш кӹжгемӓлӹн, цӹрежӹ свезӓэм веле шӹнзӹн. А. Канюшков. Рита слегка пополнела, лицо её только посвежело. Ср. тӱс, чурий.4. вид; выражение лица, отражающее внутреннее состояние, внутренний облик. Ӓтям пиш когон лӱдӹн колтен. Цӹрежӓт вашталт кеш. Н. Игнатьев. Отец очень сильно испугался. Даже выражение лица его изменилось. Ср. тӱс, сын.5. облик; характер, вид, душевный склад. Ӓшӹндӓрен мимӹкӹжӹ, Поп цӹрежӹ яжон каеш. П. Першут. Если подумать (букв. вспомнить), хорошо виден характер попа. Кӹ зӹт ӹ нде махань ылметӹм, лачокшы цӹреэтӹм пӓлен шом. К. Беляев. Теперь я узнал, каков ты, каков твой истинный облик. Ср. т ӱс, сын.6. перен. признак; примета, знак, по которым можно угадать, узнать, определить что-л.; след. Проспект кымдыкеш шошым цӹ ре Вазалын шокшы шӱ лӹш гань. А. Атюлов. На весь проспект опустились приметы весны, как тёплое дыхание. Ср. тӱс, пале.7. перен., книжн. лицо; индивидуальный облик, чьи-л. отличительные черты. Тӱнымбал культурывлӓ лоштат мӓмнӓн культурынан ӹшке цӹрежӹ улы. «Цикмӓ». Среди мировой культуры и у нашей культуры есть своё лицо. Ср. тӱс, сын, пале.◊ Цӹре вазаш (вазын кеӓш) лица нет на ком-л.; бледнеть, побледнеть; приобретать (приобрести) нездоровый вид. Изи шӱмжӹ пиш ясылана, вазын кен цӹрежӹ. Г. Матюковский. Маленькое сердечко очень страдает, он весь побледнел. Цӹре гӹц вазаш (вазын кеӓш, вазын колташ, вазын шӹнзӓ ш) бледнеть, побледнеть; лица нет на ком-л. Кӧри цӹре гӹц вазын шӹнзӹн, ясын, келгӹн шӱлештӹлеш. К. Беляев. Кӧри побледнел, дышит тяжело, глубоко. Цӹ ре гӹц кеӓш1. выцветать, выцвести; выгорать, выгореть; блёкнуть, поблёкнуть; тускнеть, потускнеть; терять (потерять) яркость окраски. (Семон Карп) цӹре гӹц кешӹ тошты тыгыржым кайыктен колтыш. Н. Игнатьев. Семон Карп показал выгоревшую рубашку. 2) бледнеть, побледнеть. Цӹре гӹц кешӹ лицӓвлӓштӹ пуше веле лӱдӹ шлӓ кайыт. Н. Игнатьев. Их побледневшие лица выглядят ещё более страшно. Ц ӹ ре пыраш приобретать (приобрести) нормальный, здоровый цвет лица. (Игнатин) поспеен, якшарген шӹцшӹ олма гань шӹргӹмыныштыжы цӹре пырен шӹнзӹн. В. Патраш. Его лицо, похожее на спелое, румяное яблоко, приобрело здоровый вид. Цӹре шоаш подрумяниться; испечься до румяной, золотистой корочки. Когылем к ӱӓшӹж ӹк ӱн, но ц ӹ реж ӹ шоде. Мой пирог испечься-то испекся, но не подрумянился. Цӹре ямаш (ямын кеӓш) бледнеть, побледнеть кто-л. Тиштӹ тама-ӓнят акъяры улы векӓт? Тӹвеш, цӹреэтӓт ямын кеш? Н. Игнатьев. Кажется, здесь есть что-то неладное? Вон, ты даже побледнел? Цӹрем пырташ придавать (придать) яркость, цвет, румянец, здоровый вид, цвет лица. Стрӓпкӓ кечет олмавлӓн цӹрештӹм пырта, кӱэштеш. Н. Игнатьев. Стряпуха-солнце печёт, придаёт румянец яблокам. Ц ӹ рем шокташ румянить, подрумянить; печь (испечь) что-л. до румяной корочки, золотистого цвета. Тошнурвлӓ цӹре шоктыман калацым арава циц лыктыт. Д. Орай. Тошнурцы привозят целые телеги подрумяненных калачей. Цӹрем(ӓт) ужаш агыл совсем не видать, видом не видать, не иметь представления о чём-л. Мӹнь колбасажын цӹрежӹмӓт ужделам. Г. Кириллов. Я колбасу и видом не видал. -
59 янгылышы
Г. прич. от янгылаш.2. прил. усталый, уставший, утомлённый; испытывающий усталость, утомление; выражающий усталость, утомление. Янгылышы эдем усталый человек; янгылышы кӓп усталое тело; янгылышы лицӓ утомлённое лицо.□ Паровозна янгылышы имни гань шӱ лештӹ леш. Н. Игнатьев. Наш паровоз пыхтит, словно усталая лошадь.3. в знач. сущ. уставший, утомившийся; тот, кто устал, утомился. Янгылышывлӓ жӹ тӧ рӧ к амалаш вазевӹ. Уставшие же сразу легли спать. Ср. нойышо.Словарь. марийско-русский язык (Марла-рушла мутер) > янгылышы
-
60 авангардизм
1. мавангардизмниндәйҙер ижтимағи төркөмдөң өҫтөнлөк алырға ынтылышы2. мавангардизмХХ б. сәнғәтендә, ысынбарлыҡтан ситләшеп, яңы һүрәтләү сараларын һәм формаларын эҙләү хас булған ҡайһы бер йүнәлештәрҙең дөйөм атамаһы
См. также в других словарях:
өлештәш — Нин. б. эштә яки предприятиедә өлеше (4) булган кеше, пайчы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төньяк-көнбатыш — 1. Горизонтның төньяк һәм көнбатыш тарафлары арасындагы өлеше, төньяк һәм көнбатыш арасындагы юнәлеш. Коры җирнең, дәүләтнең, илнең, шәһәр авылның һ. б. ш. шул юнәлештә урнашкан өлеше, ягы 2. с. Шул юнәлештәге, шул якта урнашкан. Шул юнәлештә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аркылы — I. 1. рәв. Нәр. б. иңе, киңлеге буенча; буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә 2. с. Буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә беркетелгән, куелган, эшләнгән. и. Иң, киңлек аркылысы буена тиң. АРКЫЛЫ БАЛТА – Балта эшендә ырмау ясау өчен кулл. тор. корал … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ермачлау — 1. Төрле юнәлештә кисешеп үткән чокырлы чакырлы эзләр, ерынтылар ясау. Төрле юнәлештә кисеп үтү 2 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
узу — ф. 1. Атлап барып бер урыннан икенче урынга күчү, хәрәкәт итү моннан кем узган?. Хәрәкәт итеп нин. б. ара, юл үтү, берәр урын аша хәрәкәт итү ишегалдын узу 2. Нин. б. юнәлештә хәрәкәт иткәндә, барганда берәр нәрсә артта калу, аны үтеп китү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чабышу — 1. (Чабу (II) ) 2. Төрле юнәлештә йөгерү, чабу; бик ашыгып йөрү. Төрле юнәлештә тиз хәрәкәт итү 3. Чабышта узышу, чабышта катнашу (ат тур.) 4. рәв. ЧАБЫШЫП – Чаптырып, бик ашыгыч хәрәкәт итеп (күмәк рәвештә). Йөгереп, чабып (күмәкләп) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лететь — лечу, укр. летiти, ст. слав. летѣти, лештѫ (Рs. Sin.), болг. летя, сербохорв. лѐтjети, лети̑м, словен. letėti, letim, польск. lесiеc, lесę, в. луж. lecec, н. луж. leses. Итер.: летать, аю, цслав. лѣтати, болг. лятам, сербохорв. лиjѐтати,… … Этимологический словарь русского языка Макса Фасмера
агу — I. и. 1. Тере органнарны зарарлый, үтерә торган матдә 2. күч. Күңелне яралый, әрнетә торган нәрсә, мәкерле явызлык, зәһәрлек. с. Явыз, мәкерле, зәһәр агу телле кеше. АГУ ҮЛӘНЕ – Түндербаш. II. АГУ – ф. 1. Берәр юнәлештә агым булып хәрәкәт итү.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
агым — 1. и. Агу (II) хәрәкәте. с. Ага торган агым сулар өстендә. с. Көчле ага торган, ташкын агым сулы елга буенда 2. Диңгезләрдә, океаннарда су массасы бер юнәлештә даими хәрәкәт иткән урын Гольфстрим агымы 3. Зур һава массалары хәрәкәте 4. Суның… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аркылы-торкылы — рәв. 1. Бер берсенә аркылы итеп, берсе өстенә икенчесен атландырып 2. Тәртипсез рәвештә, ничек эләкте шулай; төрле юнәлештә, берсе өстенә берсе туры килеп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арлы-бирле — АРЫЛЫ БИРЕЛЕ – рәв. Әле бер, әле икенче юнәлештә, төрле якка, як якка … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
