-
1 иувэн
(йоувэ) неперех. гл. 1. встать куда-л., внутрь чего-л./ Зыгуэрым и кIуэцIым щыувын. Утыкумиувэн.2. переносное стать на чье-л. место, прийти на смену кому-л./ Зыгуэрым и пIэкIэ увын.Директорым и пIэм иувэн. -
2 иувэн
1. неперех. становиться, стать куда-либо, во что-либомащэм иувэн стать в яму2. перех. стать на чьё-л. место (заменив кого-л. собою). -
3 игъэувэн
-
4 лъэрыгъ
стремя/ Уанэм и бгъуитIымкIэ фэ кIапсэкIэ бгъурыщIа лъакъуэ игъэувапIэ.* Уэ пхуэдэр лъэрыгъым иригъэувэнукъым си шым. Къу. С.Лъэрыгъ махуэ иувэн стать на счастливый путь.Лъэрыгъ мыгъуэ иувэн стать на несчастливый путь. -
5 шэсыпIэ
устар. залог/ Къалэн зыщащIыжа Iуэхугъуэр зэрагъэзэщIэнум и щыхьэту хьэпшып, мылъку е цIыху зыщIыпIэ къагъанэу зэрыщытам ироджэ.ШэсыпIэ ихьэн = шэсыпIэ иувэн.ШэсыпIэ иувэн ручаться головой за кого-л.ШэсыпIэ илъхьэн отдать в залог кого-что-л.ШэсыпIэм къинэн остаться заложником.ШэсыпIэм иубыдэн взять в залог кого-что-л. -
6 балигъ
взрослый/ Сабиигъуэм икIа, лIыпIэ иува (цIыху).* Локъан и ныбжьыр илъэс пщыкIутI ирикъуа къудейт, абы и сабиигъуэр IэщIэзыхыу, ар зы жэщым балигъ зыщIа гузэвэгъуэшхуэ къыщылъыкъуэкIам. КI. Т.Балигъ хъун = балигъыпIэ иувэн.балигъ ныкъуэхъу подросток/ Балигъ мыхъупа цIыху.* И щыкъу адэр зыдэс къуажэм щынэблагъэм, Къарэбэтыр щIалэ балигъ ныкъуэхъу Iууащ. Къэр. Хь. -
7 балигъыпIэ
балигъыпIэ иувэн стать взрослым, повзрослеть.* Тхьэмадэмрэ гуащэмрэ щыгугъырт, " Джамиля зэ балигъыпIэм иувэнщ, зэпIэзэрыт хъунщ ", - жаIэурэ. Iуащхь. -
8 жэщыргъэн
жэщыргъзв иувэн дремать стоя (о лошади) -
9 зэпкърытIысхьэн
(зэпкъротIысхьэ) неперех. гл. соединяться, скрепляться плотно (о частях, деталях чего-л.)/ Iыхьэ-Iыхьэу зэпкърылъ гуэрхэр зэрыубыдын, быдэу, зэпкърымылэлу ипIэ иувэн.Бжэ зэпкърыбдзар фIыуэ зэпкърытIысхьащ. -
10 зэрешэлIэн
(зэрошалIэ) неперех. гл. 1. вместе подойти к кому-чему-л./ Зэрышэурэ, зыщIыпIэ екIуэлIэн.Зэныбжьэгъухэм я Iэпэр зэрыIыгъыу псы Iуфэм зэрешэлIащ.2. переносное прийти куда-л. ( для урегулирования конфликта)/ Зэрыхэгъэзыхьу, зэныкъуэкъуу зыгуэрым и пащхьэ иувэн (суд сыт хуэдэхэм).Зэдэуэгъухэр судым зэрешэлIащ. -
11 зэрыгъэпхъэрын
(зэрогъэпхъэр) неперех. гл. 1. броиться в погоню ( о многих)/ Гузэвэгъуэ е пIейтеигъэ сыт хуэдэхэм къыхэкIыу къызэрыIэту зыгуэрым кIэлъыщIэпхъуэн, и ужь иувэн.2. взбудоражить друг друга/ Зым зыр къызэщIиIэтэн (шынагъуэм, гуауэм къыхэкIыу).* -Алыхь-алыхь, ЛIыгъур щыIэжкъым! - жаIэри зэрыгъэпхъэрахэщ. КI. Т., Акъ. З. -
12 зэрыувэн
(зэроувэ) неперех. гл. плотно войти друг в друга (напр. о деталях машины)/ Зым зыр иувэн, зым зыр хуэхъуу щытын.Шынакъхэр зэроувэ. Деталхэр зэроувэ. -
13 зигъэпщкIуэн
(зрегъапщкIуэ) перех. гл. спрятаться где-л., внутри чего-л./ Зыми зумыгъэлъагъуну зыщIыпIэ итIысхьэн, иувэн.Хадэм зигъэпщкIуэн. Мащэм зрегъапщкIуэ. -
14 лъыпыIун
(лъыпеIу) перех. гл. надеть на носок ( обувь)/ ЛъапэкIэ иувэн, лъэдакъэр къыдэмышеяуэ, лъымытIэгъэпауэ (вакъэм).Вакъэр лъыпыIун. -
15 лIы
1. мужчина/ ЦIыхухъу.* ЛIы цIэрыIуэ. ЛIым и лIыгъэр зауэм къыщацIыху. (погов.) ЛIы и махуэрэ шы и махуэрэ зэхуэдэкъым. (погов.)2. муж, супруг/ ЦIыхубзым и щхьэгъусэ.Мы дэжэун.ЛIы дэкIуэн выйти замуж.ЛIы етын выдать кого-л. замуж.* Сэ сыщымыIэу, Аминатыр лIы иратат. Къу. Хь.ЛIы жагъуэ хуашэ хуэдэ быть в плохом настроении (букв. словно выдают замуж за нелюбимого человека).ЛIы и жэщ темная, пасмурная ночь.ЛIы икъугъэ (икъущ) настоящий мужчина.* Хьэхьей, Нартхэ ди Бэдынокъуэ! Нартхэ ди лIы икъугъэ, Бэлэрыгъ зекIуэкIэ, Уи шыфэлIыфэр сфIэдахэщ. Нарт.ЛIы и лIыж = лIым я лей.* ГуфIэгъуэ мыухыжыр зыгъуэта нартхэм лъэIукIэ ирагъэблэгъащ лIы и лIыж Батрэзыр. Нарт.ЛIы фIыцIэ гъущIынэ храбрый мужчина.* Сосрыкъуэу си напщIэ, лIы фIыцIэ гъущIынэ. Нарт.ЛIы хъун = лIыпIэ иувэн.ЛIы цIыкIу къамэшхуэ мужчина с амбициями.ЛIы щIын сделать, воспитать кого-л. мужчиной.ЛIым я лей храбрейший из храбрых. ЛIым я лейуэ щхьэ хъыжьэ, зауэ хъумэ, лIы хахуэ. Ад. фольк.ЛIыуэ анэм къилъхуа настоящий мужчина. *ЛIыуэ пащIэ тетын быть настоящим мужчиной.* УлIу пащIэ птетмэ си пащхьэм къиувэ. Щ. Ам.ЛIыфI натIэ ухъу хорошего мужа тебе ( пожелание девушке).* Пщащэм, гушыIэ хуэдэу: - НасыпыфIэ, лIыфI натIэ ухъу! - жраIэ. Ад. фольк.лIы дакъэ крепкий, сбитый мужчина/ ЛIы быдэ, Iэчлъэч.лIы дэкIуэгъуэ брачный возраст девушки, пора замужества/ Бзылъхугъэм и балигъыпIэ, ар унагъуэ щихьэ хъуну ныбжь.Пщащэм и лIы дэкIуэгъуэ хъуащ.лIы закъуэ бобыль/ Щхьэгъусэ, унагъуэ зимыIэ (зимыIэж) цIыхухъу.лIы закъуэ унэ семья мужчины без братьев и сыновей/ Къуэш, къуэ зимыIэ цIыхухъум и унагъуэ.лIы къуапцIэ стройный высокий мужчина/ ЦIыхухъу уардэ.* Сосрыкъуэу лIы къуапцIэ, сэркIэ укъэмыпцIэ. Нарт.лIы пцIанэ безоружный мужчина/ Iэщэ зымыIыгъ цIыхухъу.* Атаманым Бадым и псалъэр и фIэщ хъуащ, лIы пцIанэм сыт ищIэн, Iэрыубыд хъуащ жыхуиIэ хьисэпкIэ къепсыхащ. Iуащхь. -
16 лIыжьыпIэ
лIыжьыпIэ иувэн достигнуть старости ( о мужчине). ЛIыжьыпIэ исын не вмешиваться в чужие дела ( о старике). -
17 лIыпIэ
лIыпIэ иувэн достичь зрелости ( о мужчине).* Хуэарэзы дэнэ къэна, иджыт абы БетIал лIыпIэ иувауэ къыщилъытэр. Iуащхь. -
18 мэсхьэб
{и} мэсхьэб(ым) иувэн (ихьэн) сделаться чьим-л. единомышленником. -
19 псынщIэн
(псынщIэщ) неперех. гл. быть ветренным, легкомысленным/ ЖымыIэпхъэ жыIэн, щIэн, щхьэпсын.* ЩIалэр иджыри хъыжьэщ, псынщIэщ, ауэ игъуэ нэсмэ лIыпIэ иувэн хуейщ. Iуащхь. -
20 пыувэн
(поувэ) неперех. гл. присоединиться пристроиться к кому-чему-л. с конца, краю/ Сатыру щытхэм яужь иувэн.ЗэкIэлъхьэужьу ува цIыхухэм сэри сапыуващ.
Страницы
- 1
- 2