-
81 тулум
(в эпосе) коса (женская и мужская);аргамжыдай чубалган айдар тулум чачы бар фольк. (у богатыря) есть коса, волочащаяся, как верёвка;башында тулум чачы бар фольк. на голове у неё коса. -
82 түр
түр I1. вид, форма;айыл чарба продукциясынын түрлөрү виды сельскохозяйственной продукции;кең түрдө в широких размерах;стихиялык түрдө стихийно;түргө кел- принять вид, форму;жумган көзүм ачылбай, түргө келип карыпмын фольк. я дожил (букв. дошёл) до такой старости, что зажмуренные глаза мои (уже) не открываются;түргө келтир- понуд. от түргө кел- придать вид, форму;бир түргө сал- придать один (общий для многих) вид;2. орнамент;түр кийиз южн. орнаментированный войлок;чытка түр салуучу фабрика ситценабивная фабрика;улут маданиятынын түрү форма национальной культуры;түрү жаман или түрү бузук он замышляет неладное;...түрү бар похоже, что он...;түшүнгөндөй түрү бар похоже, что он понял;келе турган түрү барбы? можно ли думать, что он явится?ала турган түрү жок не похоже, что он возьмёт;түр сал- принимать грозный вид;турду баатыр Табылды, туйгун куштай түр салып фольк. встал богатырь Табылды, приняв вид кречета;түр керсөт- устрашать.түр- II1. заворачивать, засучивать (напр. рукава, штанины), поднимать (напр. подол, полу);билек тур-1) засучить рукава;2) перен. энергично взяться за дело;уяты бар азамат ишке түрсүн билегин стих. молодец, у которого есть совесть, пусть энергично берётся за дело;эшик түр- открывать (поднимать) дверь (войлочную в юрте);көтүн түрүп, балак алды оголив ему зад, выпороли;түрө кий- надеть (шапку), завернув края;башында тери малакай, түрө кийип коюптур стих. у шапки, которая у него на голове, он завернул края;2. перен. тщательно обследовать, осматривать;Ысык-Көлгө жеткенде, көлдүн башын түргөндө фольк. когда он достиг Иссык-Куля, когда он тщательно обследовал верхнюю часть озера;турө или түрүп все, всё; сплошь, массой;төгөрөктүн баарынан түрө келдиң, калайык фольк. вы, люди, явились все со всей округи;душмандан түрө кол келет фольк. со стороны врагов движется войско лавиной;карыздардын түтүнүн түрө кыдырып обходя дворы всех должников;үйдү түрө кыдырышып (они) обходя подряд все дома;түп атаңды түрүп айт о своём предке скажи всё (какого ты рода-племени, кто твои предки по мужской линии и т.п.);кулак түр- (см. кулак I). -
83 ууз
молозиво (в кипячёном виде в киргизском быту считается лакомством);уйдун тууруна күтүп, уузуна күтпөптүр погов. отёла коровы дождался, а молозива не дождался (долго ждал, а самого важного момента не дождался);туубаган уйдун уузу или кысыр уйдун уузу перен. журавль в небе (букв. молозиво неотелившейся или яловой коровы);ууз кымыз кумыс из молока начального периода лактации кобылиц;жумурдун уузу сычужина ягнёнка (употребляется для сквашивания молока);жумурунда уузу жок обжора, жадный;жумурунда уузу жок тоймоюнча "кел" дебейт обжора не скажет "прошу", пока сам не насытится;ууз бозо буза первой закваски, буза-первач, лучшая буза;сиз бозоңуздун уузун өзүнүз ичсеңиз керек свою лучшую бузу вы, видимо, сами пили (никого не угощали);ууз арча молодая стройная арча;ууз кайың молодая стройная берёза;ууз эт нежное тело;ууздай ровный, прямой; складный; аккуратный, с иголочки (об одежде); нежный (о теле);ууздай болгон ак эти ар жеринен көрүндү фольк. её нежное белое тело (сквозь изодранную одежду) виднелось в разных местах;башында ууздай калпак на голове у него аккуратный колпак;ууздай кыз-келиндер девицы-молодицы как на подбор (одна другой лучше);ууздай тунук настоящий, чистый, без примеси;менин билүүмчө "Манастын" ууздай тунугун Тыныбек айтса керек эле насколько я знаю, настоящий (эпос) "Манас" исполнял, видимо, Тыныбек. -
84 чакчай-
(о глазах) выпучиться, быть навыкате;чакчайып отурдук саат он экиге чейин мы до двенадцати часов (ночи) сидели, не смыкая глаз;Сурмаш таң атканча, чакчайып, башында олтурду Сурмаш до рассвета сидела у его изголовья, внимательно глядя (на него). -
85 чанач
бурдюк из снятой чулком и прокопчённой козлиной шкуры (употребляется гл. обр. как сосуд для кумыса, хранят в нём и сыпучие тела);эки чанач кымыз два бурдюка кумыса;от башында күйбөс чанач загадка у огня несгораемый бурдюк (отгадка кумган металлический чайник для кипячения воды);чаначтын колу выступающая часть бурдюка (шкура передней ноги); уголок бурдюка;энем жарыктык чаначтын колунан талкан салып берген моя милая мама положила (мне) толокна только до уголка бурдюка (немного);кол чанач бурдючок для дорожной провизии;тоңдуруп койгон куурдакты кол чаначка салып, байбиче булардын жол азыгын дайындады приготовила им байбиче (см.) дорожную провизию, положив в бурдючок охлаждённого, жаренного в жире мяса;жели чыккан чаначтай болуп, шылкыйды он совершенно ослаб, будто бурдюк, из которого вышел воздух;чанач-чунач всякие бурдюки и тому подобное;чаначы жарылды ирон. он с треском провалился (букв. у него бурдюк лопнул - о человеке, неожиданно оскандалившемся в зените своей славы);чаначтай көпкөн без меры чванливый, заносчивый (букв. вздувшийся как бурдюк);карды чанач шутл. ненасытный;чанач мурун толстоносый, с большим мясистым носом;чылгый чаначтай ийле- нещадно бить, избивать, лупить. -
86 чарба
ир.1. хозяйство;айыл чарбасы сельское хозяйство;мал чарбасы животноводство, скотоводство;кой чарбасы овцеводство;мал чарбасынын тармагы болгон кой чарбасы овцеводство - отрасль животноводства;эл чарбасы народное хозяйство;шаар чарбасы городское хозяйство;товар чарбасы товарное хозяйство;чарба башы заведующий хозяйством, завхоз;көмөк чарба подсобное хозяйство;жай чарба или жеке чарба частное, единоличное хозяйство;мал чарба продукциясы продукция животноводства;2. скотоводческое хозяйство;3. скотовод;дыйкан болсоң, башында бол, чарба болсоң, кашында бол погов. если ты земледелец, будь при посеве, если ты скотовод, будь при скоте;дыйкандарга чөл жакшы, чарбага салкын төр жакшы стих. для земледельца хороша равнина, для скотовода хорошо прохладное высокогорное пастбище;4. разг. домашнее животное; скот;бирин-эки чарбасы бар у него есть кое-какая скотина;кара чарба бедняк. -
87 чарбак
ир.1. крепость; населённый пункт, обнесённый крепостной стеной;Маргалаңдын башында Алоокенин чарбагы фольк. в начале (города) Маргелана крепость (хана) Алооке;ачыгып чыккан арбаксың, бузулуп калган чарбаксың фольк. ты (не человек, а) изголодавшийся дух, ты крепостная развалина;2. ограда вокруг сада, огорода, приусадебного участка;3. фруктовый сад;ынтымагы бар болсо, базары жүргөн чарбактай стих. когда (в народе) есть согласие, он подобен цветущему саду;кайырдуу болсо элине, гүлдөп турган чарбактай стих. кто добр к своему народу, тот подобен цветущему саду;чарбак тик- сажать фруктовый сад;4. южн. шахматы (игра). -
88 үкүлө-
снабжать пером филина; украшать перьями филина или какой-либо другой птицы;көз тийбесин деп, үкүлөп тумар тагылган үч жүз күлүк чубап өттү (перед скачками) прошли гуськом триста скакунов с привязанными (к чёлкам) амулетами из перьев филина, чтобы не сглазили;башында кундуз тебетей, үкүлөп тоту сайынган стих. на голове (девушки) шапка с выдровой опушкой, с приколотыми перьями попугая. -
89 үүлдө-,
үүлдө-, үүлө-(о филине) ухать;үкүсү жыгач башында, үнү чыгып үүлдөп фольк. филин там на дереве, голос его раздаётся ухая;ү-ү-үлөп кыйкырган, зикир чалган үнү бар фольк. его (филина) голос, громко ухающий, будто у радеющих (дервишей). -
90 ампир
м; иск.ампир (19 йөз башында Франциядә антик үрнәкләр нигезендә барлыкка килгән сәнгать стиле) -
91 аракчеевщина
жб) перен. бер төркем кешеләрнең иҗтимагый тормышның берәр өлкәсендә башбаштаклык итүе, тәнкыйтькә юл куймавы -
92 богоискательство
с; ист.алла эзләүчелек (Россиядә 19 йөз ахырында һәм 20 йөз башында диндә социаль каршылыкларның хәл ителүен эзләган дини-философик агым) -
93 виньетка
жвиньетка (китапның, бүлекнең, ахырында яисә башында орнаменттан, рәсемнән гыйбарәт бизәк) -
94 герцогство
-
95 главенствовать
несов.( над кем-чем) башында тору ( берәр эшнең); өстенлек итү, җитәкчелек итү, идарә итү -
96 гунны
-
97 декадентство
с; иск.; лит.декадентлык (19нчы йөз ахырында - 20нче йөз башында, әдәбиятта һәм сәнгатьтә төшенкелек һәм чиктән тыш индивидуализм белән характерлана торган буржуаз, антиреалистик юнәлешләрнең гомуми исеме) -
98 зачинщик
мкоткычы, башлап җибәрүче, башында торучы, котыртучы -
99 идиотский
-ая; -ое1) идиот...ы; идиотларга хас, тилеләргә хас2) прост. мәгънәсез, ахмак -
100 имам
мб) кайбер мөселман илләрендә: дин һәм дәүләт башында торучы
См. также в других словарях:
комиссариат — Башында комиссар торган кайбер дәүләт яки административ оешманың атамасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
парламентаризм — Башында парламент тора торган дәүләт системасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәр — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әгәренки — иск. терк. 1. Реаль мөмкин булган шартны белдергән иярчен җөмләне баш җөмләгә терки. Дә кисәкчәсе белән янәшә килеп, теләк, уйланылган яки чынбарлыкка туры килми торган шарт төшенчәсен аңлаткан иярчен кушма җөмләне баш җөмләгә терки. Гадәттә икән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баш — 1. Кеше һәм хайван гәүдәсенең авыз, иң әһәмиятле сизү органнары һәм зур ми урнашкан өлеше. Баш киеме башыгызны салыгыз. Баштагы чәч баш тарау. Баш мие, ми 2. Үсемлекләрнең югарыгы өлеше, өстәге оч ботаклары, шундагы чәчәклекләре яки җимешлекләре … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хуҗа — и. 1. Нәрсәнең дә булса иясе. Шәхси милек иясе, хосусый милекче. Яллап эшләтүче. Шәхси хуҗалыгы булган крестьян 2. Нин. б. хуҗалык башында (эш башында) торучы җаваплы кеше, җитәкче 3. Кунакларга, килүчеләргә карата: йорт башы, гаилә башлыгы. сөйл … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чәч — Кешенең башында үсә торган, мөгез матдәдән торган бик нечкә җеп сыман төк. Кешенең башында үсә торган шундый төкләрнең барысы. ЧӘЧ ӨРЕТҮ – Дини карашлар буенча гаурәт дип саналган чәчне хатын кызларның чит ирләр янында яшерүе, каплавы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
энә — 1. Бер башы очлы, икенче башында җеп кертү өчен тишеге булган кыска, шома нечкә корыч чыбык (тегү, чигү эшендә кулл.). Очлы башында җеп үткәрү өчен тишеге, кинәт калынаеп киткән икенче яртысында махсус киртләче булган кыска корыч чыбык (тегү… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Шабаев, Марс Садриевич — Марс Шабаев Марс Садри улы Шабаев писатель Дата рождения: 14 июля 1933(1933 07 14) Место рождения … Википедия
алда — рәв. 1. Каршыда, ал якта. бәйл. Каршыда минем алда хәрбиләрчә тор 2. Киләчәктә 3. Кемнән яки нәр. б. элек 4. Беренче булып, сафның, төркемнең башында. с. Эштә кемнән дә булса өстен, алдынгы 5. хәб. Алга киткән сәгать 10 минут алда … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ампир — и. иск. 19 йөз башында Франциядә антик үрнәкләр нигезендә барлыкка килгән сәнгать стиле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
