-
1 аркылы
I 1. прил.1) попере́чныйаркылы өрлек — попере́чная ба́лка
аркылы урам — попере́чная у́лица
аркылы сызыклар — попере́чные ли́нии
аркылы кисем — попере́чное сече́ние
аркылы бизәкле галстук — га́лстук с попере́чными узо́рами
2) в знач. нареч. аркылыга в попере́чинебуйга да, аркылыга да бер диярлек — почти́ одина́ково и в длину́, и в попере́чнике
3) в знач. сущ. аркылысы попере́чник, попере́чный разре́з; в попере́чнике, в попере́чном разре́зе (сече́нии)аркылысын үлчәү — изме́рить попере́чник
аркылысы да, буе да бертигез — у него́ и попере́чник, и длина́ одина́ковы; он одина́ков и в длину́, и в попере́чнике
2. нареч.чокырның аркылысы - дүрт, тирәнлеге өч метр — я́ма в попере́чнике - четы́ре, в глубину́ три ме́тра
1) обычно аркылыга поперёкбаланы диванга аркылы яткыру — уложи́ть ребёнка на дива́н поперёк
тау буйларын аркылыга сөрү — распа́хивать скло́ны гор поперёк
пыяла аркылыга ярылган — стекло́ тре́снуло поперёк
2) наперере́з ( чему)агымга аркылы йөзү — плыть наперере́з тече́нию
3) вширь; в ширину́аркылыга үлчәү — изме́рить в ширину́
елга аркылыга җәелгән — река́ разлила́сь вширь
аркылыга (аркылы) үсә башлаган шәһәр — го́род, кото́рый стал расти́ вширь
•- аркылы ату
- аркылы балта
- аркылы да торкылы
- аркылы кисеп чыгу
- аркылыга кисеп чыгу
- аркылы кисеп үтү
- аркылыга кисеп үтү
- аркылы кисү
- аркылыга кисү
- аркылы кичү
- аркылыга кичү
- аркылы пычкы
- аркылы сикерү
- аркылы ташлау
- аркылы чыгу
- аркылы чыгу урыны
- аркылы ыргыту
- аркылыга да, буйга да
- аркылыга үтү
- аркылыга узу
- аркылыга чыгу••аркылы җәелү — см. аркылыга җәелү
аркылыга җәелгән — ирон. разда́лся вширь прост. ( о толстом человеке)
аркылы сикерү — распоя́сываться/распоя́саться, разну́здываться/разнузда́ться (о самодурах, молодчиках и т. п.)
аркылы сызык — разг.; эвф. крест
аркылыга да, буйга да йөреп чыгу — см. аркылыга-буйга айкау 1), 3)
аркылы дан буйга әйләнеп чыгу — см. аркылыга-буйга айкау 1)-4)
аркылыдан буйга үтү (узу) — см. аркылыга-буйга 1), 3)
аркылысыннан көн (көн яктысы, күрше авыл) күренә — ирон. наскво́зь вида́ть (ви́дно, просве́чивает), че́рез него́... ви́дно (вида́ть) всё; прозра́чный (слишком тонко нарезанные ломтики, прозрачная материя, очень жидкий чай и т. п.)
- аркылы төшүаркылыга үсү — см. аркылыга җәелү 1), 2)
- аркылыга җәелү
- аркылы ятканны буйга алып салмау II послелог1) через (что-л., кого-л.)урам аркылы чыгу — переходи́ть че́рез у́лицу
ишек аркылы сөйләшү — разгова́ривать че́рез дверь
кеше аркылы бирү — переда́ть че́рез тре́тьего (челове́ка)
2) сквозь (что-л., кого-л.)карасы кәгазь аркылы үткән — черни́ла прошли́ сквозь бума́гу
томан аркылы күренми — сквозь тума́н не ви́дно
халык төркеме аркылы узу — пробира́ться сквозь толпу́
канау аркылы салынган такта — доска́, поло́женная поперёк кана́вы
телефон аркылы хәбәр итү — сообщи́ть по телефо́ну
5) посре́дством (чего-л.), при посре́дстве, че́рез; чрез книжн.; путём (чего) (установить связь с кем, чем); по ли́нии (чего, чьей)чагыштыру аркылы аңлау — постига́ть посре́дством (путём) сравне́ния
-
2 аркылы төшү
1) заступа́ть/заступи́ть доро́гу ( кому); прегражда́ть (прегради́ть, загороди́ть, пересека́ть/пересе́чь, перереза́ть/перере́зать) доро́гу (путь) ( кому); стоя́ть (стать, встать) поперёк доро́ги (пути́) (кому-л. и без доп.)2) препя́тствовать, воспрепя́тствовать, противоде́йствовать, проти́виться, воспроти́виться, меша́ть, помеша́ть (чему-л.); чини́ть препя́тствия; стоя́ть (встать) на пути́ (чьём-л., кого-л., чего-л.)3) возража́ть/возрази́ть ( кому), про́тив (кого, чего); пере́чить, попере́чить, прекосло́вить ( кому)4) перебега́ть (перебежа́ть, перебива́ть/переби́ть, переходи́ть/перейти́, переезжа́ть/перее́хать) доро́гу (кому-л.); перехва́тывать/перехвати́ть, отбива́ть/отби́ть (что-л., кого-л., у кого-л.); отбить (что-л., кого-л., у кого-л.); перебива́ть/переби́ть (что, кого, в чём) -
3 аркылы
I. прпоперечный // поперёк, наперерезII. посл1. через, поперёк, сквозь2. посредством, при помощи, путём, сквозь -
4 аркылы
quer -
5 аркылы
1. прил. поперечныйarqılı kisem ― поперечный разрез
2. посл. в знач.поперек, черезyılğa arqılı yözep çığarğa ― переплыть через реку
yul arqılı ― через дорогу, поперек дороги
▪ arqılı çığarğa переходить что, переезжать что ▪ arqılı töşärgä возразить кому, воспрепятствовать кому-чему -
6 аркылы кисеп үтү
-
7 аркылы-торкылы
1. прил.1) скре́щивающееся, скрести́вшееся; перекре́щивающиеся, перекрести́вшиеся (линии, чёрточки, лесные тропы, трещины на какой-л. поверхности)2) тяну́щиеся (протяну́вшиеся, иду́щие, располо́женные) вдоль и поперёк (лесные тропы, траншеи, старые городские улицы)учтагы аркылы-торкылы сызыклар — перекре́щивающиеся ли́нии (на) ладо́ни
3) протя́нутые (натя́нутые, иду́щие, вися́щие, тя́нущиеся) вдоль и поперёк ( антенны на крышах)кер элә торган аркылы-торкылы баулар — протя́нутые вдоль и поперёк бельевы́е верёвки
4) располо́женные (уло́женные, сло́женные, разбро́санные) вдоль и поперёк ( старые шпалы у железной дороги)5) скреплённые (сби́тые, приби́тые, приколо́ченные) крест-на́крест ( доски на забитых окнах)6) перен. перело́женные (поло́женные, разбро́санные) вкривь и вкось (как попа́ло) (небрежно брошенные плахи, брусья, металлический лом)7) перен. кривы́е и косы́е; напи́санные (вы́веденные) вкось и вкривь (как попа́ло) ( буквы у первоклассников); наче́рченные (вы́веденные) вкось и вкривь (непонятные знаки, линии)хаттагы аркылы-торкылы юллар — кривы́е и косы́е стро́чки письма́
8) перетя́нутые (перевя́занные, наде́тые) крест-на́крест (на́крест, наперекрёст) ( ремни на военном)2. нареч.1) крест-на́крест, на́крест, наперекрёст, крестообра́зно ( заколотить окна пустующего дома)аркылы-торкылы сызу — перечёркивать крест-на́крест
2) вдоль и поперёк; вкривь и вкось; как попа́лобалалар аяк-кулларын аркылы-торкылы сузып йоклаганнар — де́ти засну́ли, как попа́ло (вдоль и поперёк) разброса́в ру́ки и но́ги
3) перен. вкривь и вкось; как попа́лоаркылы-торкылы язып бетерү — исписа́ть вкривь и вкось
•- аркылы-торкылы китереп -
8 аркылы килү
1) приходи́ться (прийти́сь, станови́ться/стать) поперёктамакка аркылы килү прям.; перен. — стать (прийти́сь) поперёк го́рла
2) станови́ться/стать в зато́р, образова́ть зато́р (о сплавляемых бревнах, о льдинах и т. п.)3) тж. безл. явля́ться (яви́ться, быть, станови́ться/стать) поме́хой; ста́вить (поста́вить) в неудо́бное положе́ние; пу́тать (спу́тывать/спу́тать) расчёты (пла́ны, ка́рты); не везти́ безл.; постига́ет (пости́гла) неуда́чааңа гел аркылы килеп тора — ему́ всё не везёт; у него́ всё неуда́чи
4) выступа́ть/вы́ступить про́тив; де́йствовать (поступа́ть/поступи́ть) напереко́р; стоя́ть, станови́ться/стать поперёк доро́ги (пути́) ( кому) -
9 аркылы кисеп чыгу
-
10 аркылы ату
см. аркылы ыргыту -
11 аркылы да торкылы
см. аркылы-торкылы -
12 аркылы кичү
-
13 аркылы ташлау
см. аркылы ыргыту -
14 аркылы-торкылы итеп
1) крест-на́крест2) как попа́ло -
15 аркылы-торкылы китереп
вдоль и поперёк, вкривь и вкось -
16 аркылы агач
1) попере́чный брус; попере́чина, перекла́дина; ба́лка; ба́лочка; ле́жень спец.2) ( деревянный) засо́в ( дверной), ( деревянная) задви́жка (закла́дка прост.) -
17 аркылы балта
тесло́ -
18 аркылы кисү
= аркылыга кисү пересека́ть/пересе́чь, перереза́ть/перере́зать (улицу, лужайку, поле, рощу, горный хребет) || пересече́ние -
19 аркылы пычкы
попере́чная пила́ -
20 аркылы сикерү
перепры́гивать/перепры́гнуть (переска́кивать/перескочи́ть, перескакну́ть) че́рез ( что)
См. также в других словарях:
аркылы — I. 1. рәв. Нәр. б. иңе, киңлеге буенча; буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә 2. с. Буйны иңгә кисеп үтә торган юнәлештә беркетелгән, куелган, эшләнгән. и. Иң, киңлек аркылысы буена тиң. АРКЫЛЫ БАЛТА – Балта эшендә ырмау ясау өчен кулл. тор. корал … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аркылы-торкылы — рәв. 1. Бер берсенә аркылы итеп, берсе өстенә икенчесен атландырып 2. Тәртипсез рәвештә, ничек эләкте шулай; төрле юнәлештә, берсе өстенә берсе туры килеп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чалмашу — Аркылы торкылы килү, берсе икенчесенә аркылы килү (аяк, кул һ. бл.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бәлҗә — Аркылы балта; уймыр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чатлама — Аркылы кисешкән яки чат ясап аерылган ике нәрсә, шулай ясалган әйбер яки деталь … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
швеллер — Аркылы кисеме П хәрефе сыман булган тимер борыс … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әвернә — 1. Бер берсенә аркылы куеп тоташтырылган, ныгытылган ике борыс, планка һ. б. ш.. Гомумән, тәре формалы әйбер 2. Киләпле җепне йомгакка ураганда кулл. тор. , аркылы ике тактаны әйләнерлек итеп урнаштырып эшләнгән җайланма. ӘВЕРНӘ АГАЧЫ – Киләпле… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җепсә — и. 1. Сосада шүрене урнаштыру торган таякчык; шүре күчәре. диал. Тәгәрмәч теше, киги 2. Өй яки каралты кыегында түбә такталарын беркетү өчен бәпкәләргә аркылы кагылган агач. Гомумән берничә тактадан ясалган әйбердә (койма, капка һ. б.) такталарны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чалырлык — Терлекне суйганда муенның киселә торган урындагы сөяге. II. ЧАЛУ – 1. Бер берсенә аркылы кую, аркылы китереп кую; берсен икенчесе өстенә кую (аякларны) 2. Көрәшкәндә, басып торганда яки атлап, йөгереп барганда кемне дә булса егу өчен аның аягына… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бау — и. 1. Бәйләү, буу өчен кулл. торган, ишелеп яки үрелеп ясалган озын әйбер. Шуңа охшаш нәрсәләр: тасма, каеш һ. б. 2. күч. Бауга яки шнурга һ. б. тезелгән тезем бер бау суган. Бау белән билгеле бер үлчәмдә аерып аерып бәйләнгән утын, печән һ. б. 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иләү — I. ф. Онны көрпәдән аерып алу өчен иләк аркылы үткәрү. Бөртекле ашлык, вак таш яки комны чистарту, сортларга аеру өчен иләк аркылы үткәрү 2. күч. Берәр эшне, мәсьәләне, кешене кат кат, төрле яклап, җентекләп тикшерү 3. күч. Күп киеп, файдаланып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге