-
21 под=
(подо=, подъ=) приставка1. префикси феълсозе, ки маънохои зеринро ифода мекунад: 1) ҷорӣ шудани амал аз поён ба боло - подбросить ба боло ҳаво додан; подпрыгнуть ҷаҳидан, ҷастан 2) ичро шудани амал аз таг, дар таг, дар поин - подложить ба таги чизе гузоштан; подгореть аз таг сӯхтан 3) пахн шудани амал ба таг, поён, ба қисми поёнии чизе-подкопать аз зер кофтан; подшить аз таг дӯхтан 4) наздикшавӣ ба касе, чизе - подбежать тохта наздик шудан, давида омадан; подъехать савора наздик шудан 5) илова, изофашавӣ - подлить барилова рехтан, боз рехтан; подсыпать барилова рехтан, андохтан, пошидан о) иҷро шудани амал дар дарацаи сусттаре - подлечиться худро каму беш муолиҷа кунондан, худро каме табобат кунондан; подсохнуть андак хушк шудан, нимхушк шудан 7) ба таври махфӣ, пинхонӣ анҷом дода шудани амал - подглядеть пинҳонӣ нигоҳ кардан; подкрасться ноаён (махфӣ) наздик шудан 8) аз, паи, ақиби чизе анчом дода шудаии амал хамчун такрор ё хамрохшавй ба амали каси дигар - подвывать ҳамроҳ шуда уллос кашидан; подпевать ҷӯр шудан, ҳамовоз шудан2. префикси исмсозе, ки маънохои зеринро ифода мекунад: 1) дар зери чизе воқеъшуда - подземелье хонаи зеризаминӣ; подкожный зерипӯстӣ 2) дар наздикии зич ба чизе воқеъшуда - подтропики минтақаи назди тропик 3) қисм, шӯъба ё хиссаи чизеро ташкилдиханда - подкласс гурӯҳча, қисмча; як қисми гурӯҳ; подразделение қисм, қисмат, ҷузъ, узв 4) дар тахти идораи касе буда, ба соҳа ва доираи чизе мансуб буда - подопытный таҷрибавӣ; поднадзорный таҳтиназоратӣ 5) унвон ва рутбаи поёнтар нисбат ба каси дигар дошта, муовини касе дар ягон кор ва вазифа буда - подмастерье халифа; шогирди усто о) аз рӯи сифат ва хусусияти худ ба касе ё чизе наздик ва монанд буда - подгруздь подгруздь, занбӯруғи груздьмонанд -
22 за
приставкаи префиксе, ки маънохои зеринро ифода мекунад:1. I) ибтидои амал: зааплодйровать ба чапакзанн сар кардан; заплакать ба гирья даромадан; забегать ба давутоз даромадан 2) итмоми амал: заасфальтировать асфальтфарш карда шудан 3) бо ҳиссачаи «ся» ё бе он - ба ҳадди охир расондани амал; аз ҳад зиёд кардани коре: заглядеться чашм дӯхта мондан, чашм канда натавонистан; заработаться бисьёр кор карда монда шудан; задарить тӯҳфаборон кардан; закормить хуб сер кардан 4) равона шудани амал ба он тарафи предмет ва ё берун аз ҳудуди чизе: зайтй за дерево ба паси дарахт гузаштан; завернуть за угол ба хамгашти кӯча тоб хӯрдан 5) зимнан иҷрошаванда будани амал: забежать сари роҳ даромадан; занести дароварда додан2. дар сифатсозӣ ва исмсозӣ маънои дар беруни чизе буданро ифода мекунад: загородный беруни шаҳр, берунишаҳрӣ; зарубежный хориҷӣ; заречье он тарафи дарё предлог1. с вин. (указывает направление движения за пределы чего-л.) аз, ба; уехать за город аз шаҳр берун рафтан; выбросить за окно аз тиреза берун партофтан; уйти за реку ба он тарафи дарё рафтан; выйти за дверь аз дар берун баромадан; вынести за скобки аз қавс баровардан // (под, внутрь, за) ба паси…, ба даруни…, ба; заткнуть рукавицы за пояс дастпӯшакро ба миёнбанд андармон кардан; положить за пазуху ба бағал андохган; поставить за шкаф ба паси ҷевон мондан; заложить руки за спину дастро ба пушт кардан2. с вин. (указывает на предмет, орудие, средство дейстдия чаще с гл. «сесть», «стоять» и т.п.)ба сари…; сесть за стол ба сари миз нишастан; сесть за руль ба сари руль нишастан; // (указывает на иачало действия, занятия) ба; взяться за работу ба кор сар кардан; приняться за учение ба таҳсил шурӯъ кардан,'). с вин. (указывает на промежуток времени в течение которого что-л. совершается) дар, дар зарфи…, дар бадали…, дар муддати…; за ночь выпало много снегу дар якшаб барфи зиёде боридааст; мальчик подрос за лето дар муддати тобистон бача калон шудааст; за последние три года дар се соли охир; эту работу можно сделать за два часа ин корро дар ду соат кардан мумкин аст; за один раз да як бор, якбора4. с вин. (указывает на время, отделяющее одно событые от другого) пеш, пеш аз; за час до отхода поезда як соат пеш аз рафтани поезд; за несколько дней до поездки якчанд рӯз пеш аз сафар5. с вии.(указывает на превышение предела, меры) аз; уже за полночь шаб аз нисф гузаштааст; ей далеко за сорок синнаш аз чил кайҳо гузаштааст6. с вин. (по причине, вследствие чего-л.) бинобар, ба сабаби…, барои…, ба хотири…; благодарить за услугу барои хизмат миннатдорӣ кардан; наказать за шалость барои шухӣ ҷазо додан; за что? барои чӣ?, ба чй сабаб?; за что его не любят? барои чӣ вайро нағз намебйнанд?; за что-то ба сабабе, бинобар1. (во имя, ради, в пользу чего-л.) ба, барои…, аз барои…, дар роҳи…, ба хотири; отдать жизнь за Родину барои Ватан ҷон супурдан; бороться за мир дар роҳи сулҳ мубориза бурдан; голосовать за предложение барои таклифе овоз додан; поднять тост за чьё-л. здоровье ба саломатии касе қадаҳ бардоштан // в знач. нареч. барои…, ба тарафдории…; он голосовал за вай ҳамчун тарафдор овоз додааст // в знач. сказ. разг. тарафдор; все за, один ты против ҳама тарафдору як худи ту зид // в знач. сущ. за разг. «тарафдор»; подсчитать все «за» ҳама «тарафдорҳо»-ро шумурдан8. с вин. (указывает на расстояние) дар, то, дар масофаи…; за десять километров от города дар масофаи даҳ километр аз шаҳр; за два шага от обрыва ду қадам дуртар аз ҷарӣ9. с вин. (в оомен на что-л.) ба бадали…, ба ивазӣ…; ба, бе; внести деньги за утерянную книгу пули китоби гумшударо нардохтан; уплатить за квартиру пули квартираро додан // (при обозначении цены) ба, ба нархи…; купить книгу за пять рублей китобро ба нархи панч сӯм харидан; за плату ба (бо) музд, пулакӣ10. с вин. (вместо кого-л.) ба ҷоп…, ба ивази…; он работает за мастера вай ба ҷои усто кор мекунад; расписаться за кого-л. ба ҷои касе имзо кардан; работать за двоих кори ду касро кардан11. с вин. (указывает на то,что предмет, на который направляется действие) аз; взять за руку аз даст доштан; держаться друг за друга дасти якдигарро гирифтан; ба якдигар такя кардан; дернуть за ручку двери дастаки дарро якбора кашидан; трава цепляется за платье алаф ба курта мечаспад12. с вин. (с глаголами «отвечать», «ручаться» и т. п.) барои…, ба; отвечать за порядок барои тартиб ҷавобгар будан; ручаться за точность рассказа ба дӯрустии ҳикоя зомин будан; заступаться за кого-л. тарафи касеро гирифтан 13. с вин. (при обозначении лица, предмета, которые вызывают какое-л. чувство) аз, аз барои…, аз ваҷҳи…, барои…, ба ҷои…; мне стыдно за него аз барои вай хиҷолат мекашам; краснеть за кого-л. ба ҷои касе сурх шудан 14. с вин. (с глаголами «выйти», «выдать», «сватать») ба; выйти замуж за кого-л. ба касе ба шавҳар баромадан 15. с вин. разг. (в качестве кого-чего-л.) ҳамчун; признать за правило ҳамчун қоида қабул кардан; считать за честь шарафманд будан; он слышен за остряка ӯ ба теззабонӣ ном баровардааст 16. с тв. (указывает на предмет, место, позади которого происходит действие) дар он тарафи…; дар пушти…, берун аз, дар паси…; жить за городом берун аз шаҳр зистан; стоять за дверью дар пушти дар истодан; за окном дар паси тиреза; за горами дар паси кӯҳҳо; за рекой дар он тарафи дарё;(внут-ри чего-л., за чем-л.) аз таги…, аз зери…, ба даруни…, ба паси…; держать за пазухой дар зери бағал доштан; солнце скрылось за тучами офтоб дар паси абрқо пинҳон шуд 17. с тв. (указывает иа предмет, орудие, средство действия, чаще с гл. «сидеть», «стоять» и т. п.) ба назди…, ба сари…, дар сари…, дар паҳлӯи…, дар пеши…; сидеть за столом ба сари миз нишастан; сидеть за рулём дар сари руль нишастан; сидеть за книгой китоб хондан; за работой время прошло незаметно дар сари кор вақт номаълум гузашт 18. с тв. (при обозначении движения, следования за кем-чем-л.) аз паси…, аз паи…, аз кафои…, аз ақиби…, аз дунболи…; идти [вслед] за кемзал. аз дунболи касе рафтан; следуйте за мной! аз пасм ман биёед!; гнаться за зайцем харгӯшро дунболагирӣ кардан 19. ств. (во время какого-л. занятия) дар аснои…, дар вакти…, ҳангоми…; читать за обедом дар аснои хӯрок китоб хондан20. с тв. (после, вслед за кем-чем-л.) баъди…, пас аз; за дождливой весной наступило жаркое лето баъди баҳори сербориш тобистони гарм омад // (вслед, чередуясь) аз паси…, паи ҳам; читать книгу за книгой паи ҳам китоб хондан; шаг за шагом қадам ба қадам; один за другим яке аз паси дигаре; день за днём рӯз ба рӯз21. с тв. (по причине, из-за) аз сабаби…, бинобар; за шумом никто её не расслышал аз сабаби ғало-ғула гапашро ҳеҷ кас нашунид; за истечением срока бинобар тамом шудани мӯҳлат; за неимением свободного времени бинобар набудани вақти холй; за ненадобностью бинобар даркор набудан; за отсутствием улик аз сабаби набудани далел22. с тв. (с какой-л. целью) барои…, ба мақсади…, ба; пойти за водой барои об рафтан; послать за врачом ба духтур кас фиристодан; занимать очередь за билетами барои билет навбат гирифтан23. с тв. (указывает на лицо, предмет, который является объектом ухода, надзора, наблюдения) ба; смотреть за детьми ба бачаҳо нигоҳубин кардан; ухаживать за больными ба беморон нигоҳубии кардан; следить за чистотой ба гозагӣ назорат кардан24. с тв. (указывает на лицо, предмет, от которого зависит наступление какого-л. действия) ба сабаби…, сабаби…; задержка за утверждением проекта сабаб ин аст, ки лоиҳа ҳанӯз тасдиқ нашудааст; очередь за мной навбати ман; за вами долг ба гардани шумо қарз ҳаст25. с тв. (указывает на лицо, иредмет, которому присущи те или иные свой-ства): замечать за кем-л. недостатки камбудиҳои касеро пай бурдан26. с тв. (в значении предлога «с») бо; приказ за подписью директора фармон бо имзои директор; дело за номером два делаи (кори) рақами ду27. с тв. (с гл. «свататься») ба; свататься за дочь соседа ба духтари ҳамсоя хостгор шудан // (чаще со сл. «замужем»): быть замужем за кем-л. зани касе будан -
23 действовать
несов.1. кор (рафтор, амал) кардан; действовать сообразно закону мувофиқи қонун амал кардан; действовать неосмотрйтельно бе мулоҳиза кор (раф-тор) кардан; отряд действовал в тылу [у] врага отряд дар ақибгоҳи душман амал мекард2. кор кардан; телефон не действует телефон кор намекунад; машина хорошо действует мошин хуб кор мекунад3. чем разг. ҳаракат (кор, амал) кардан; действовать одной рукой якдаста кор кардан4. на кого-что и без доп. таъсир (асар) кардан; слова на него не действуют ба вай гап асар намекунад5. эътибор (қувват) доштан, дар амал (ҷорӣ) будан; закон действует со дня его опубликования қонун аз рӯзи эълон шуданаш эътибор пайдо мекунад <> действовать на нервы кому ба асаб расидан, асабонӣ кардан -
24 возможность
ж.1. амалвозможность встречи зэIукIэныгъэм иамал2. амалупустить возможность амалыр зыIэкIэгъэкIын3. только мн. возможности амалхэру него большие возможности ащ амалышхохэр иIэх◊ по (мере) возможности амал зэриIэкIэнет возможности амал иIэп -
25 взаимодействие
с ҳамкорӣ, якҷоя амал кардан(и), таъсири (амали) мутақобил; во взаимодействии якҷоя амал карда, ҳамкорӣ карда с ҳамкорӣ, якҷоя амал кардан(и), таъсири (амали) мутақобил; во взаимодействии якҷоя амал карда, ҳамкорӣ карда -
26 на
Iпредлог1. с вин. (указывает на-правление действия) ба, ба рӯи…, ба болои…; бар; идти на улицу ба кӯча рафтан; сесть на своё место ба ҷои худ нишастан; положить на стол ба рӯи миз гузоштан; не попадайся мне на глаза! ба назарам нанамо!; обижаться на кого-л. аз касе хафа шудан; ответ на вопрос ҷавоби савол; подписка на газеты ба газетаҳо обунашавӣ2. с вин. (при обозначении срока) ба, дар, ба муддати…, барои; работа на завтра кор барои фардо; увидеться на другой день дар рӯзи дигар вохӯрдан; запасти дров на зиму барои зимиетон ҳезум тайёр- кардан; работы ещё на целую неделю кор боз ба як ҳафтаи тамом мерасад3. с вин. (при обозна-чении колцчественной разницы, ше-пени превосходства или недостатка): опоздать на пять минӯт панҷ дақиқа дер мондан; старше на два года ду сол калон; на мёсяц раньше як моҳ пеш; на двадцать рублей больше бист сӯм зиёдтар4. с вин. (при обозначении множителя или делителя) ба; раз-делйть на три ба се тақсим кардан; помножить пять на четыре панҷро ба чор зарб задан; разделйть на две части ба ду ҳисса тақсим кардан; разрё-зать на кускй пора-пора кардан5. с вин. (при обозначении меры, коли-чества, определяющих границы чего-л.) ба; купить на дёсять рублёй ба даҳ сӯм харидан; хватит на всех ба ҳама мерасад. свин. (при обозначении цели, назначения) ба; взять на воспитание ба тарбия гирифтан; испытывать что-л. на прочность маҳкамии чизеро сан-ҷидан; комната на двух человек хонаи дукаса; обед на пять человек хӯрок барои панҷ кас7. с вин. (при обозна-чении условий, обстоятельств) бо; на голодный желудок бо дили наҳор, бо дили гурусна; на свёжую голову баъди истироҳат // (при словах, выра-жающих эмоциональную оценку события) барои, ба; на горе ба бадбахтӣ, бадбахтона; на мою радость хушбахтона8. с вин. (при обозначении образа действия) ба; верить кому-л. на слово ба қавли касе бовар кардан; говорить на память ёдакӣ гап задан, аз ёд гуфтан9. с вин. (при обозначении ка-кого-л. признака) бо, ба; хромать на одну ногу ба як пой лангидан; нечист на руку дасташ қалб, каҷдаст10. с предл. (при обозначении места) дар, ба, ба болои…,бар болои…, даррӯи…, дар пеши…; жить на юге дар ҷануб зиндагӣ кардан; сидёть на заседании дар маҷлис нишастан; оставить на столе ба болои стол монда рафтан; на ногах ботинки дар пояш ботинка // (соответствует предлогу «в») дар; на воённой слӯжбе дар хизмати ҳарбӣ; первый на селе работник беҳтарин коркуни деҳа; тоска на сердце дил хафа // (при обозначении предметов, лиц, в присутствии которых что-л. совершается) дар пеши…; на людях дар пеши мардум; на моих глазах дар пеши назари ман; на миру и смерть красна посл. марги бо ёрон (бо дӯстон) тӯй аст11. с предл. (на вопрос «когда») дар, дар вақти…; на каникулах дар вакти таътил; на той неделе дар ҳафтаи оянда; на этих днях дар ҳамин рӯзҳо; на нашей памяти дар хотири (дар ёди) мо12. с предл. (при обозначении средства передвижения) бо; лететь на самолёте бо самолёт паридан; плыть на пароходе бо киштй рафтан; кататься на лодке бо қаик сайр кардан13. с предл; (при обозначении образа действия): на всем скаку чорхезза-нон; на бегу давдавон, давон-давон; на лету 1) дар айни парвоз, парвозку-нон 2) перен. якбора, дарҳол, тез; он схватывает мой мысли на лету ӯ ба фикри ман дарҳол пай мебарад14. с предл. (при посредстве) дар, бо; жарить на масле дар равған бирён кардан15. с предл. (при обозначении устройства, свойства, состояния) гдор; вагон на рессорах вагони рессордор; матрац на пружинах матраси пружинадор 16. с предл. в сочет. с гл.: играть на рояле рояль навохтан; говорить на русском языке бо забони русй гап задан; перевести книгу на таджикский язык китобро ба [забони] тоҷикӣ тарҷима кардан; свободно читать на английском языке ба забони англисӣ бемалол хондан 17. с предл. (при обозначении пребываныя в ка-ком-л. состоянии) дар; стоять на часах дар посбонӣ истодан, каровулӣ кардан <> на что [уж] (как ни, хотя и очень) ҳар чанд ки, агар чандеIIчастица в знач. сказ. разг. ма, мана; на, возьми ма, гир; на тебе книгу мана ба ту китоб <> вот те (тебё) [и] на! ана!, оббо!, ана халос!; на тебе! ана инро бин!; ана халос!, оббо!частица: какой ни на есть чй хеле ки бошад, ҳар навъе ки бо-шад; кто ни на есть касе ки (кӣ ки) бошад, ҳар кӣ бошад, хар кас; что ни на есть бисёр, ҷудо, ниҳоят да-раҷа, гузароIVприставка1. префиксест, ки барои сохтани феъл ва исмҳои феълӣ кор фармуда шуда, маъноҳои зеринро ифода мекунад: 1) равона шудани амал ба сатҳи предмет - набежать давида баромадан, давида рӯи чизеро пӯшондан; налететь парида омада хамла овардан; наскочить бархӯрдан, дучор шудан; дарафтодан; наехать бархӯрдан 2) болои предмет гузоштан - намотать печондан; нашить аз рӯй дӯхтан, дӯхта часпондан 3) ба ҷо овардани амал дар сатҳи чизе - намёрзнуть қирав бастан; ях бастан (кардан) 4) пурӣ, аз ҳад зиёд будани амал - наговорить бисёр гап задан, лаққидан; напечь пухтан, пухта тайёр кардан; навозить бисёр кашонда овардан; насолить намак (шӯр) кардан, дар намак хобондан; натопить гарм кардан, тафсондан 5) дар феълҳои бо «-ся» тамом мешудагӣ - сершавӣ, пурра қаноат кардани шахси амалкунанда - наболтаться хуб гап зада гирифтан; наработаться бисёр (хуб) кор кардан 6) дар феълҳои дорои суффиксҳои «ива», «ыва», «сва» - сустшавӣ, андак рӯй додани амал - напевать замзама кардан; насвистывать паст-паст ҳуштак кашидан 7) барои сохтани намуди мутлақи феъл хизмат мекунад - написать навишта тамом кардан, навишта шудан; нарисовать кашидан, сурат кашидан2. барои сохтани сифату исмҳои дорои маънои зерин кор фармуда мешавад: болои чизе мавҷудбуда - нарукавный рӯиостинӣ; нагрудник пешгир3. барои сохтани зарфҳо кор фармуда шуда, дараҷаи олӣ, ҳадди ниҳоӣ ва аломати чизеро ифода мекунад - накрепко бисёр сахт; насгрого бисёр ҷиддӣ -
27 действие
пардатаъсирэътибор, расмиятамаламал, амалиётвоқеа, ҳодисакор, ҳаракат, амал -
28 действовать
ҳаракат кардан, кор кардан, амал карданамал кардан, рафтор кардан, кор карданэътибор доштан, дар амал будан, қувват доштантаъсир кардан, асар кардан -
29 добывать
несовер. амал кæнын, фæрæз кæнын, арындобывать золото, руду – сызгъæрин, æрзæт амал кæнын
добывать средства к существованию – цæрæнфæрæзтæ амал кæнын
-
30 средство
с.1. (способ действия) амал, шIыкIэсредства защиты зыкъэухъумэным иамалхэрпустить в ход все средства амал пстэури къызыфэбгъэфедэн2. средствсредства производства производствэм исредствэхэр3. амалтранспортные средства транспорт амалхэр4. (лекарство) Iэзэгъу уц5. только мн. средства ахъщ, мылъкуотпустить средства на строительство псэолъэшIыным пае ахъщэ фэтIупщынсредства к существованию щыIэныгъэ амалхэр (ахъщ, мылъку) -
31 дело
с1. кор; дело кипит кор дар авҷ аст; приняться за дело ба кор шурӯъ кардан; сидеть без дела бе кор нишастан; важное дело кори муҳим; общественное дело кори ҷамъиятӣ Ц чаще мн. дела машғулият, корҳо; государственные дела корҳои давлатӣ; хозяйственные дела корҳои хоҷагӣ; текущие дела корҳои ҷорӣ; у него дел по горло кораш аз мӯи сараш бисёр, ӯ бисёр серкор аст; заниматься делами бо корҳо машғул будан; обсуждать дела корҳоро муҳокима кардан; по делам службы бо корҳои идора; министерство иностранных дел вазорати корҳои ҳориҷӣ2. кирдор, кор, рафтор; сделать доброе дело кори савоб кардан3. разг. (полезное занятие) кор; он занят - ом вай ба коре банд аст; делу время, потёхе час ҳар кор вақту соат дорад // (нечто нужное) чизи муҳим (фоиданок), гапи пухта; он дело говорит вай гапи пухта зада истодааст, гапи вай ҷон дорад; не дело ты затеял кори беҷо кардӣ4. кор, ихтисос, касб; горное дело маъданканӣ, кӯҳкорӣ; издательское - о кори нашриёт; военное дело касби (кори) ҳарбӣ5. мақсад, вазифа, кор; правое - о кори ҳаққонӣ; дело укрепления мира во всем мире вазифаи (кори) мустаҳкам кардани сулҳ дар тамоми ҷаҳон6. кор; эҳтиёҷ; я к вам по делу ман ба пеши шумо бо коре омадам7. кор, вазифа; какое мне до этого дело? ба ин чӣ кор дорам?; это не моё дело ин кори ман не; не суйся не в своё дело ба ҳар ош қатиқ нашав; ба кори дигарон мудохила накун; это не твоего ума дело ақли ту ба ин кор намерасад; ему до всего дело вай ба ҳар ош қатиқ; это дело милйции ин кор ба милиция тааллуқ дорад, ин вазифаи милиция аст8. ҳодиса, воқеа, кор; это дело случилось давно ин ҳодиса кайҳо рӯй дода буд; дела давно мидел нувших дней корҳои кайҳо шуда гузаштагӣ; кори кӯҳна9. чаще мн. дела аҳвол, вазъият, корҳо, авзои кор, сурати ҳол; как ваши дела? аҳволатон (корҳоятон) чӣ тавр?; дела его плохи аҳволаш (корҳояш) бад аст; дела как сажа бела погов. дел кор хӯрҷин; кор чатоқ10. юр. кор; уголовное дело кори ҷиноятӣ; пересмотр дела аз нав дида баромадани кор; возбудить дело против кого-л. ба касе даъвогар шудан; расследовать дело корро тафтиш (тергав) кардан; прекратить дело корро хобондан11. канц. дела; дела хранятся в папках делаҳо дар папкаҳо нигоҳ дошта мешаванд; подшить к делу ба дела дӯхтан; дело номер пять делаи рақами панҷ12. с прил. в знач. сказ. кор, масъала; это дело нешуточное ин кори ҳазл не // с прил. в знач. вводн. сл. масъала; ясное дело, он прав масъала равшан (маълум), ҳак ба ҷониби вай аст; естественное дело, он не знал этого табиист, ки вай аз ин гап (кор) хабар надошт13. уст. савдо, кору бор, дӯкон; открыть своё дело дӯкон кушодан14. уст. ҳарбу зарб, корзор, набард, ҷанг; жаркое было дело! ҳарбу зарби сахт буд! <> дело житейское зиндаги-дия!; дело вкуса ҳар кию ҳар чӣ; дело привычки гап дар сари одат; дело прошлое кори гузашта, гапи гузашта; дело случая кори тасодуф; гиблое дело кори намешудагӣ; главное дело в знач. вводн. сл. муҳиммаш ин ки; алалхусус; грешным делом в знач. вводн. сл. айб бошад ҳам, мутаасифона; известное дело маълум ки…, албатта; лёгкое ли дело кори ҳазл не; это другое (иное) дело ин гапи дигар аст; первым делом дар навбати аввал, даставвал; понятное дело шак нест, аён аст; такое дело прост. гап ҳамин ки…; дело в шляпе прост. кор панҷ; дело за кем-чем кор вобаста ба…; дело за вами гап ба шумо, кор ба шумо вобаста аст; дело на мазӣ прост. кор пухтагӣ; и дело с концом, и делу конец вассалом, тамом, бо ҳамин тамом; в самом деле в знач. вводн. сл. ҳакиқатан, воқеан; ба ростӣ; в самом деле, куда он исчез? воқеан, вай куҷо шуд?; за дело! (призыв к началу работы) ба кор шурӯъ кунем!, остинро барзанем!; [бт-же] к делу! ба сари кор (матлаб) оем!, ба сари мақсад биёед!; между делом (дел) дар байни кор, кор карда истода; на деле дар ҳақиқат, дар амал; он на деле мог убедиться в этом вай дар амал ба ин кор (гап) бовар ҳосил карда метавонист; на самом деле дар амал, дар ҳақиқат; не у дел бе кор, аз кор берун, аз хизмат берун; оказаться не у дел аз сари хизмат рафтан; то и дело бисёр, доимо, ҳамеша, ҳар замон, дам ба дам; то ли дел о! аммо!, кори дигар!; то ли дело сон на, воздухе! аммо дар ҳавои кушод хоб кардан кори дигар; -делать кори муҳимме кардан; дело дошло (доходит) до… кого--чего кор ба… оид шуд (мешавад); дело идёт (двигается) к чему-л. кор ба ҷое мерасад (наздик шуда истодааст); дело идет к развязке кор анҷом ёфта истодааст; - идёт на лад кор соз шуда истодааст; дело идёт о ком-чем-л., дело касается кого-чего-л. гап дар бораи касе, чизе меравад; быть в деле ба кор бурда шудан, кор фармуда шудан; идтй (пойтй) в дело кор омадан, ба кор бурда шудан; иметь дело с кем-чем-л. бо касе, чизе сару кор доштан; пустить (употребить) в дело кор фармудан, ба кор бурдан; вйданное ли это дело? магар мумкин аст?, оё ип тавр шуда метавонад?; вот в чём дело! ана гап дар чист!, ана гап дар куҷо будааст!; всё делов этом ҳама гап дар ҳамин; в чем -дело? чӣ гап?; дело в том, что… гап ҳамин ки…, гап дар ин ки…; дело мастера боится посл. гунҷишкро кӣ кушад? -Қассоб; ба кордон кор осон; есть такое дело прост. хуб шудаст, хуб аст; за чем дело стало? чаро кор пеш намеравад?; моё (твоё и т. д.) дело маленькое ин кори ман (ту ва ғ.) не; моё (твоё и т. п.) дело сторона ин кори ман (ту ва ғ.) нест; ин ба ман (ба ту ва ғ.) дахл надорад; пока суд да дело то кор буд шавад; по сути дела моҳиятан, дар ҳақиқат; статочное ли это дело? уст. разг. оё (ҳеҷ) мумкин аст?, наход ки кор ҳамин хел шавад?; такие-то \делоа! корҳо ҳамин тавр! аиа корҳо чӣ хел!; это - о деситое ин аҳамият надорад, ин муҳим не; это \делоо его рук ин корро вай кардааст, ин кори вай аст -
32 бы
межд. разг. э, эҳе, оҳо; бы кол я вижу! эҳе! шумо-ку!; бы кто это? оҳо! ин кист?; ба! а я и не знал! ^ ман надониста будаам! (б) частица ҳиссачае, ки бо феълҳои замони гузашта ва бо масдар омада маъноҳои зеринро мефаҳмонад: 1) эҳтимолӣ будани амал - он бы мог это сделать ӯ ин корро карда метавонист 2) шартӣ будани амал - вернись он, мне бы не уйти агар ӯ баргашта меомад, ман рафта наметавонистам 3) изҳори майлу хоҳиш - посмотреть бы новый фильм кошки мо филми навро тамошо мекардем 4) матлуб будани амал - вам бы следовало обратиться к врачу шумо мебоист пеши духтур мерафтед 5) таклиф, илтимоси боназокат - вы бы зашли к нему хуб мешуд, агар шумо ба назди ӯ медаромадед <> как будто бы гӯё, гӯё ки…, мисли ин ки…; если бы кошки, агар; как бы чӣ хел карда; хотя бы 1) (даже, если) ҳатто, агар ки… 2) (даже, например) чунончи, масалан; что бы ни… чӣ хеле ки…, хар чӣ ки… -
33 воплотить
сов. что ифода кардан, таҷассум кунондан, муҷассам кардан, ба вуҷуд овардан, ба амал татбиқ кардан, ба амал гузарондан; воплотить замысел в новом произведении мақсадро дар асари нав ифода кардан; воплотить в жизнь ба амал овардан, ба ҳаёт татбиқ кардан; воплотить в себе таҷассуми чизе будан -
34 деиствие
с1. амал, амалиёт; план деиствий нақшаи амалиёт; единство деиствий ягонагии амалиёт// мн. действия воен. амалиёт; военные деиствия амалиёти ҳарбӣ2. кор, ҳаракат, амал; привестй машину в деиствие мошинро ба ҳаракат овардан (ба кор андохтан)3. эътибор, расмият; продлить деиствие договора мӯҳлати эътибори шартномаро дарозтар кардан; соглашение вошло в деиствие с первого января созишнома аз якуми январь ба расмият даромад4. таъсир; деиствие лекарства таъсири дору; благотворное деиствие таъсири мусоид; под деиствием солнечных лучей таҳти таъсири шуоъҳои офтоб; игра актёра произвела сильное деиствие на зрителей бозии актёр ба тамошобинон таъсири зӯр бахшид5. чаще мн. действия рафтор, кирдорҳо; самовольные деиствия кирдорҳои худсарона; одобрить чьй-л. деиствия рафтори касеро маъқул донистан6. воқеа, ҳодиса; деиствие происходит в Ленинграде ҳодиса дар Ленинград рӯй медиҳад7. театр. парда; пьёса в четырёх деиствиях пиесаи чорпардагӣ8. мат. амал; четыре \деиствиея арифметики чор амали ҳисоб, ҳисоби чорамал -
35 живой
(жив, -а, -о)1. зинда, барҳаёт; живая рыба моҳии зинда; его родители живы падару модари вай барҳаётанд2. зинда; живая матёрия материяи зинда; живая природа табиати зинда3. ҳақиқӣ, воқеӣ, арҷаста, амалӣ; живая действйтельность ҳақиқати воқей; жив ой пример героизма тимсоли барҷастаи каҳрамонӣ4. шух, чолок, чаққон, серҳаракат, зиндадил, пурҷӯшу хурӯш; живой ребёнок бачаи серҳаракат; живые глаза чашмоии шӯх5. гарм, гарму ҷӯшон; фаъолона; живая торговля бозори гарм; живая беседа сӯҳбати гарму ҷӯшон; живой интерес шавқу ҳаваси зиёд; живое участие иштироки фаъолона; живое любопытство мароқи зиёд6. фасеҳ, таъсирбахш; живой слог услуби фасеҳ; живой рассказ ҳикояи таъсирбахш7. ҳаётӣ, амалӣ, муҳим; живое дело кори амалӣ; живое начинание ташаббуси му-ҳим8. сахт, пуртаъсир; живая обида раиҷиши сахт; живбе воспоминание хотираи зинда9. тк. кр. ф. зинда; жив одной надеждой фақат бо умеду орзу зинда аст10. тк. кр. ф. чаще в сочет. со сл. «в душе», «в памяти», «в сердце» фаромӯшнашуда, дар хотир буда; они до сих пор живы в моей памяти онҳо то ба ҳол дар хотири ман мондаанд <> живой вес вазни зинда; живая вода фольк. оби ҳаёт, оби ҳайвон; живая изгородь чапарак, буттадевор; живой инвентарь мол, чорпо; живой портрет як себу ду тақсим; живое предание ривояти фаромӯшношуданӣ; живая рана реши равон; живая стена девори зинда (қатори зичи одамон); живые цветы гулҳои тару тоза; живые языки забонҳои зинда; живого места нет (не осталось) ҷои солимаш (ободаш) нест (намондаасг); жив ого слова не услышишь як даҳан гапи дуруст намешунави 2) ягон каси чақ-чақ мекардагӣ нест; на живую нитку нӯгидастӣ, нимкора, чала-чулпа; на жив ую руку шитобкорона, саросемавор, чалачулпа; ни жив ни мёртв на зиндаю на мурда; ни одной живой души ҷонзоде (ҳеҷ кас) нест; в живых берун аз гӯр, аз хок берун; жив-здоров сиҳату саломат; жив курилка! ҳанӯз намурдааст (на-мурдай)!; задеть (забрать) за живое кого-л. ба қитиқи касе расидан; по \живойому резать хомдаррон кардан, алоқаро зӯран катъ кардан -
36 из
(изо) предлог с род.1. (указывает на предмет, место, откуда направлено действие) аз; мы приехали из Москвы мо аз Москва омадем; из достоверных источников аз рӯи манбаъҳои боэътимод; пить из пиалы аз (бо) пиёла нӯшидан2. (указывает на целос, из которого выделяется часть) аз; одно из двух аз ду яке; лучший из всех аз ҳама беҳтарин; младший из братьев бародари аз ҳама хурдӣ; один из ста аз сад яке3. (указывает на материал, из которого делается предмет) аз; сдёлать из дерева аз чӯб сохтан; ложки из серебра чумчаҳои нуқра4. (указывает на изменение, превращение) аз; из посёлка вырос город қасаба щаҳр шуд, касаба ба шаҳр табдил ёфт5. (указывает на причину, цель, основание) аз рӯи…, барои…, баҳри…; из благодарности аз рӯи миннатдорӣ; из любви к искусству аз рӯи ҳавас (иштиёқ) ба санъат; из уважения к вам ба хотири шумо, аз рӯи эҳтироме, ки нисбат ба шумо дорам6. в сочет. с предлогом «в» то, аз, ба; из года в год сол ба (аз, то) сол; изо дня в день рӯз то рӯз, рӯз ба рӯз (изо-, изъс-, ис-) приставка1. сарчаспаки феъл, ки маъноҳои зеринро мефаҳмонад: 1) самти ҳаракат аздарун ба берун - извёргнуть ҳаво додан; излучать паҳн кардан, нур пошидан (афкандан), шуоъ додан; изгнать рондан, ҳай (пеш) кардан 2) паҳншавии амал ба тамоми предмет - избегать давр зада баромадан; изранить сахт (ба куллӣ) захмдор кардан; изрёзать бурида пора-пора кардан 3) ба охир ё то ба ҳадде расонидани амал -изжарить бирён кардан, зирбондан; измучить сахт азоб додан; изругать сахт мазаммат (ҷанг, ҳакоратборон) кардан 4) сарф шудани предмете, ки объекти амал мебошад - измылить совида-совида (зада-зада) то охир сарф кардан (оид ба собун); израсхбдовать харҷ (сарф, хароҷот) кардан 5) бо иловаи ҳиссачаи ? дорои сифат ё хусусияте шудан - изолгаться дуруғгӯи гузаро шудан, дуруғгӯй шуда рафтан2. аз сифат ҳосил шудани зарф - изжелта- зардчатоб, зардча -
37 осуществить
сов. что иҷро кардан, ба ҷо (ба амал) овардан, ҷомаи амал пӯшондан; осуществить план планро иҷро кардан; осуществить социально-экономические преобразования дигаргуниҳои иҷтимоию иқтисодиро ба амал баровардан -
38 пере=
приставка префиксест барои сохтани феълхо, ки маънохои зеринро ифода мекунанд: 1) аз як ҷо ба ҷои дигар ҳаракат кардан, аз [болои] чизе гузаштан - переплыть шино карда гузаштан 2) аз нав ё ба тарзи дигар такрор кардани амал - переделать аз нав кор кардан; перешить аз нав дӯхтан 3) аз хад гузарондан - пересолить бисёр намак зада шӯр кардан; перехвалить аз ҳад зиёд таъриф кардан 4) бартарӣ, афзалият дар ягон кор переспорить дар баҳс ғолиб омадан 5) пахншавии амал ба ашхосу ашёи бисёр - перессорить бисёр касонро 1 бо ҳам ҷанг андохтан о) ба ду ё баIIчанд щсм тақсим кардани чизеIIперерубить бурида ду бӯлак кардан 7) аз як холат ба холати дигар табдил | додан - пережёчь сӯхта табдил додан (мас, хезумро ба ангишт) 8) андаке давом кардан ё кӯтохмуддат буданиIIамал - перекурить танаффус карда ! тамоку кашидан; перекусить каме хӯрок хӯрдан 9) бо бандаки «ся» дутарафа будани амалро мефахмонад -
39 подействовать
сов.1. на кого-что таъсир (асар) кардан, амал (кор) кардан; лекарство на него не подействовало дору ба вай амал накард; мои слова на него не подействовали суханони ман ба вай таъсир накард2. муддате кор (амал) кардан, каме ҳаракат кардан -
40 последовать
сов.1. за кем-чем аз паи (аз изи) касе, чизе рафтан, аз паси касе рафтан; все последовали за ним ҳама аз паси ӯ рафтанд2. (произойти) омадан, ба амал (ба вуҷуд) омадан, содир шудан; показался огонь, и последовал взрыв оташ намоён шуду таркиш ба амал омад3. чему пайравй (гӯш) кардан, ибрат гирифтан, тақлид кардан; последовать чьему-л. совету аз рӯи маслиҳати касе амал кардан
См. также в других словарях:
қамал — қорғау. зат. этногр. Ойыншылар үлкен шеңбердің бойына қатарға тұрып, қолындағы доппен шеңбердің ортасында қорғаушысы бар «қамалға» тигізуге тиіс. Кімде кім допты «қамалға» тигізсе, сол қорғаушысы болады. «Қ а м а л қ о р ғ а у» ойыны ашық алаңда… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
Амал — ( утомительная работа , тягостный труд , невзгоды ), сын Гелема из колена Асира (1Пар 7:35) … Библейская энциклопедия Брокгауза
амал — [عمل] а 1. кор, меҳнат, фаъолияти меҳнатӣ 2. вазифа, мансаб, мартаба 3. таъсир, асар; амали дору таъсири дору, фоидаи дору 4. сабзиш; нашъунамо; нағз амал кардан тез сабзидан, дар нашъунамо шудан 5. амалия, таҷриба; илму амал назарияю амалия; дар … Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ
амалӣ — [عملي] 1. мансуб ба амал; ҳақиқӣ, воқеӣ, мушаххас: чораҳои амалӣ 2. таҷрибавӣ, корӣ, вобастаи амал, татбиқӣ; муқоб. назариявӣ: корҳои амалӣ, фанҳои амалӣ, фаъолияти амалӣ … Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ
амал — (амалыр, амалхэр) 1. умение, возможность ШIыкIэ Предприятием нахьышIоу Iоф зэришIэным иамал пстэури зэрехьэ 2. помощь дэIэпыIэн Амал фэхъугъ Узыфае щыIэмэ, сэ сыамал П. М. ◊ Амал закI мастер на все руки ◊ Амал иIэп нет возможности … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
қамал, қорған — (Крепость) қоршауда қалған жағдайда ұзақ соғысуға қажетті барлық жабдықпен жабдықталған және қаруланған тұрақты гарнизоны бар, әскери жағынан маңызды мәні бар бекініс пункті (бекіністі қала). Қ. құрлықтық және теңіздік (теңіз жағалауындағы) болып … Казахский толковый терминологический словарь по военному делу
ғамал — ар. зат. кітаб. Амал, іс, жұмыс, еңбек, қимыл, тәсіл … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
амал — 1 1. (Қ орда: Сыр., Жал.) ауа райының салқындауы. Күндегіден бүгін күн а м а л екен, балам Қ орда., Сыр.). [Қырғызша амал жылдың алғашқы айы (22 наурыз – 21 сәуір аралығы, араб тілінен ауысқан сөз) (К. Юд., КРС, 55)]. 2. (Рес., Омбы) күннің… … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
ҷамалға — [جملغه] гуфт. воситаҳои таъмини рӯзгор, харҷу ташвиши оила; ҷамалға кашидан хонаводаро таъмин кардан, дар ташвиши воситаҳои рӯзгузаронӣ шудан … Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ
амалқасы — (Алм., Кег.) шара, амал. Тананы жотаға жеткізуге а м а л қ а с ы н істеп жүрмін (Алм., Кег.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
Амал — (труд несущий) (1Пар.7:35 ) сын Гелема, из колена Ассирова … Библия. Ветхий и Новый заветы. Синодальный перевод. Библейская энциклопедия арх. Никифора.