(назоўнік)

назоўнік

назоўнік (дробу)

назоўны склон

за (каго?); замест, замест таго, каб. Можа ўжывацца як з назоўным, так і з вінавальным склонам. У беларускай мове правільнае разуменьне апошніх двух сказаў дасягаецца лагічным націскам (у першым з гэтых сказаў на слове маці, а ў другім на слове Міколы ці на слове Віктара).

Homaĉo! Anstataŭ labori vi dormas! — Нягоднік! Замест таго, каб працаваць, ты спіш! Hodiaŭ mi laboras anstataŭ mia amiko. — Сёння я працую за свайго сябра. Anstataŭ la libron mi aĉetis al vi novan magazinon — Замест (узамен) кнігі я табе купіў новы часопіс.Anstataŭ Nikolao la patrino regalis Viktoron. — Замест Міколы маці пачаставала Віктара (не Мікола, а маці пачаставала Віктара).Anstataŭ Nikolaon la patrino regalis Viktoron. — Замест Міколы маці пачаставала Віктара (маці пачаставала не Міколу, а Віктара).

перад. Выкарыстоўваецца для паказу месца або часу. Ужываецца з назоўным склонам (калі можна задаць пытаньне дзе? калі?) і з вінавальным склонам (калі можна задаць пытаньне куды?)

Antaŭ mi sidas bela junulino. — Перада мной сядзіць прыгожая дзяўчына. Seĝo staras antaŭ tablo. — Стул стаіць (дзе?) перад сталом. Starigu seĝon antaŭ tablon! — Пастаў стул (куды?) перад сталом! Estas 15 minutoj antaŭ la dua. — 15 хвілін да другой. Mi vidis Nikolaon antaŭ du tagoj. — Я бачыў Міколу два дні таму назад.

ля, каля Гэты прыназоўнік паказвае на блізасьць або суседства, ужываецца з назоўным і зрэдку з вінавальным склонам

Mia amiko sidas apud mi. — Мой сябар сядзіць ля мяне.Apud nia domo oni konstruas novan kinejon. — Каля нашага дома будуюць новы кінатэатр.Ni kolektiĝu apud teatro. — Давайце збяромся ля тэатра.Metu la seĝon apud la tablon! — Пастаў стул ля стала!

у, за, ля. Ужываецца з назоўным і вінавальным склонам

Vespermanĝu hodiaŭ ĉe ni! — Павячэрай сёння ў нас! Mi estis ĉe Sergeo. — Я быў у Сяргея.La tuta familio sidis ĉe la tablo. — Уся сям'я сядзела за сталом. Ni sidis ĉe la lignofajro kaj kantis. — Мы сядзелі ля вогнішча і спявалі. Sidiĝu al ni ĉe la tablon! — Сядай да нас за стол!

навокал, каля (прыблізна). Ужываецца з назоўным склонам

ĉirkaŭ la vilaĝo estis densa arbaro. — Вакол вёскі быў густы лес. Nun estas ĉirkaŭ la kvina. — Зараз каля пяці гадзін.ŝi havas ĉirkaŭ kvindek jarojn. — Ёй каля пяцідзесяці год.

прыназоўнік da ўжываецца пасля назоўніка і прыслоўяў, якія паказваюць колькасьць. Сам прыназоўнік не перакладаецца, a слова ці група слоў, якія ідуць за прыназоўнікам, перакладаюцца ў родным склоне

glaso da akvo — шлянка вады, multe da libroj — многа кніг,deki da ovoj — дзесятак яек, kvin jaroj da laboro — пяць год працы,unu kilogramo da terpomoj — кілаграм бульбы, bukedo da rozoj — букет руж, deko da kilometroj — дзесятак кіламетраў

прыназоўнік da ўжываецца пасля назоўніка і прыслоўяў, якія паказваюць колькасьць. Сам прыназоўнік не перакладаецца, a слова ці група слоў, якія ідуць за прыназоўнікам, перакладаюцца ў родным склоне

glaso da akvo — шлянка вады, multe da libroj — многа кніг,deki da ovoj — дзесятак яек, kvin jaroj da laboro — пяць год працы,unu kilogramo da terpomoj — кілаграм бульбы, bukedo da rozoj — букет руж, deko da kilometroj — дзесятак кіламетраў

ад, з, са. Прыназоўнік de самы ўжывальны ў мове эспэранта. Ён ужываецца для перадачы граматычнай катэгорыі роднага і творнага склону для адушаўлёных назоўнікаў. Ha беларускую мову перакладаецца не заўсёды

La libro de mia amiko. — кніга майго сябра. La letero skribita de mia patro. — Ліст, напісаны маім бацькам. La stratoj de Mensko. — Вуліцы Менска. De komenco de la jaro. — З пачатку года. De infanaj jaroj. — З дзіцячых гадоў. Veturi de Bresto ĝis Mensko. — ехаць зь Берасьця да Менска. De mateno ĝis vespero. — Ад ранку да вечара. Li paliĝis de kolero. — Ён пабялеў ад злосьці. Janka Kupala estas poeto de granda talento. — Янка Купала — паэт вялікага таленту.

за, па-за, звонку можа выкарыстоўвацца з назоўным ці з вінавальным склонам.

Bonvolu eliri ekster la pordon! — выйдзі, калі ласка, за дзьверы! (куды?)Sed mi hieraŭ estis ekster la pordo! — але ж я ўчора быў (дзе?) за дзьвярыма! Dimanĉe mi preferas ripozi ekster la urbo. — Я лічу за лепшае па нядзелях адпачываць за горадам. Viktoro estas akceptita ekster la konkurso. — Віктар прыняты па-за конкурсам.

з, са ужываецца з назоўным склонам

Vera venis el Grodno. — Bepa прыехала з Гродна. Mi ricevis leteron de mia amiko el Leningrad. — Я атрымаў ліст ад сябра з Ленінграда. Nina trinkas kafon el taso. — Ніна п'e каву з кубачка.

у, ва. ужываецца з назоўным склонам (калі можна спытаць: дзе?) i з вінавальным склонам (калі можна спытаць: калі?)

Nikolao studas en instituto kaj Anatolo studas en universitato. — Мікола вучыцца ў інстытуце, a Анатоль вучыцца ва ўніверсітэце. Marina laboras en biblioteko kaj Anna laboras en uzino. — Марына працуе ў бібліятэцы, a Ганна — на заводзе. Knabo kuras en la korto. — Хлопчык бегае (дзе?) у двары. Knabo kuras en la korton. — Хлопчык бяжыць (куды?) у двор. Mi tralegls ĉi tiun libron en daŭro de du tagoj. — Я прачытаў гэтую кнігу за два дні (на працягу двух дзён). En septembro — У верасні. En vintro — зімой.

да, дa таго, пакуль выкарыстоўваецца толькі з назоўным склонам

Ni veturas ĝis Moskvo. — Мы едзем да Масквы. Iru ĝis fino! — Ідзеце да канца! Ni laboras de mateno ĝis vespero. — Мы працуем ад раніцы да вечара. ĝis kiam mi atendos vin? — Дакуль (да якога часу) я буду вас чакаць? Vi atendu, ĝis kiam mi venos! — Чакайце (да таго часу), пакуль я не прыйду. ĝis revido! — Да пабачэння, ĝis morgaŭ — да заўтра.

ура (назоўнік)

(па)між, (па)сярод ужываецца з назоўным i зрэдку зь вінавальным склонам:

egala inter egalaj — роўная між роўных, inter ni — (паміж нас, сярод нас), inter du urboj — паміж двума гарадамі, inter amikoj — сярод сяброў. Pendigu ĉi tiun bildon inter du fenestrojn! — Павесь гэтую карціну паміж вокнамі!

супраць, насупраць. Ужываецца з назоўным склонам i толькі зрэдку з вінавальным:

Mi staras kontraŭ urba teatro. — Я стаю насупраць гарадскога тэатра. Heroe ili batalis kontraŭ malamiko. — па-геройску яны змагаліся супраць ворага. Mi aĉetis ĉi tiun libron kontraŭ tri rubloj. — Я купіў гэтую кнігу за тры рублі. Li frapis sin forfe kontraŭ la muron. — Ён моцна стукнуўся аб сьцяну. Vi estas maljusta kontraŭ mi. — Ты несправядлівы да мяне.

апрача, апроч, акрамя Ужываецца звычайна з назоўным склонам, але зрэдку можа выкарыстоўвацца i з вінавальным склонам:

Venis ĉiuj krom Nikolao — Прыйшлі ўce апроч Міколы. Krom mi en la ĉambro estis neniu. — апроч мяне ў пакоі нікога не было. Li volis vidi neniun krom min. — Ён не хацеў нікога бачыць апрача мяне.

з, са. ужываецца з назоўным склонам:

Mi volas paroli kun vi. — Я хачу пагаварыць з табой. Kun granda plezuro mi legas ĉi tiun libron. — З задавальненьнем я чытаю гэтую кнігу. Venu kun via frato! — Прыйдзі ca сваім братам!