Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

pecuniam+aerario+pj

  • 41 depromo

    dē-prōmo, prompsi (-msi), promptum (-mtum), 3, v. a., to draw out, draw forth; to bring, to fetch from anywhere, esp. out of any place (rare but class.).—Constr., usu. abl. w. ex or de of things, with a of persons; poet. and late Lat. with abl. alone, but domo depromere, Cic. Verr. 2, 3, 66, § 155.
    I.
    Lit.:

    pecuniam ex arca,

    Cic. Off. 2, 15; cf.: pecuniam ex aerario, id. de imp. Pomp. 13, 37, and v. infra, no. II.:

    tela pharetris,

    Verg. A. 5, 501; cf.

    11, 590: gramina loculis,

    Ov. F. 6, 749:

    Caecubum cellis,

    Hor. Od. 1, 37, 5:

    cibum servis,

    Plaut. Trin. 4, 2, 104; cf. id. Curc. 2, 2, 1; id. Truc. 3, 1, 2:

    merum Sabinā diotā,

    Hor. Od. 1, 9, 7:

    condo et compono quae mox depromere possim,

    id. Ep. 1, 1, 12.—
    B.
    Transf., comic.:

    e promptuaria cella depromi ad flagrum,

    Plaut. Am. 1, 1, 4.—
    II.
    Trop.:

    e quibus locis, quasi thesauris argumenta depromerentur,

    Cic. Fin. 4, 4 fin.; so with ex, id. de Or. 1, 46; id. Clu. 21, 58; id. Phil. 3, 6, 15 al.:

    juris utilitatem vel a peritis vel de libris,

    id. de Or. 1, 59, 252; cf.:

    de jure civili depromptum,

    id. ib. 1, 57, 244; c. abl. alone:

    sinu vires,

    Val. Fl. 7, 450.

    Lewis & Short latin dictionary > depromo

  • 42 erogo

    ē-rŏgo, āvi, ātum, 1, v. a.
    I.
    Orig., a pub. law t. t., to expend, pay out money from the public treasury, after asking the consent of the people:

    pecunias ex aerario,

    Cic. Vat. 12; cf. id. Verr. 2, 3, 71; 2, 5, 19; id. Q. Fr. 1, 2, 4, § 14; Liv. 22, 23; 33, 47 al.; cf.:

    pecuniam in classem,

    Cic. Fl. 13:

    in aes alienum,

    id. Att. 6, 1, 21:

    unde in eos sumptus, pecunia erogaretur,

    Liv. 1, 20; Vulg. Marc. 5, 26.—
    B.
    Transf. beyond the pub. law sphere, to pay, pay out, disburse, expend (cf.:

    pendo, expendo, perpendo, pondero, solvo, luo): Tironem Curio commendes, ut ei, si quid opus erit, in sumptum eroget,

    Cic. Att. 8, 5 fin.:

    aliquid in pretium servi,

    Dig. 25, 2, 36 fin.:

    bona sua in fraudem futurae actionis,

    to squander, ib. 17, 2, 68:

    grandem pecuniam in Tigellinum,

    to bequeath, Tac. A. 16, 17; cf.:

    in Tiridatem erogavit,

    Suet. Ner. 30:

    odores, unguenta ad funus,

    Dig. 15, 3, 7:

    nihil de bonis,

    ib. 24, 1, 5 fin.; cf.:

    aliquid ex bonis,

    ib. 26, 7, 12:

    aliquid pro introitu,

    ib. 32, 1, 102 fin. et saep.—
    C.
    Trop., in Tertullian: aliquem, to expose to death, to destroy, kill:

    tot innocentes,

    Tert. Apol. 44; id. Spect. 12; id. Praescript. 2.—
    II.
    To entreat, prevail on by entreaties:

    precibus erogatus,

    App. M. 5, p. 165.

    Lewis & Short latin dictionary > erogo

  • 43 nomen

    nōmen, ĭnis (archaic form of gen. sing. NOMINVS, S. C. de Bacch. Corp. Inscr. Lat. 196, 8), n. [for gnōmen, from root gno, whence gnosco, nosco, co-gnosco], a name, appellation (syn. vocabulum).
    I.
    Lit.:

    nomen est, quod unicuique personae datur, quo suo quaeque proprio et certo vocabulo appellatur,

    Cic. Inv. 1, 24, 134:

    imponere nova rebus nomina,

    id. Fin. 3, 1, 3:

    qui haec rebus nomina posuerunt,

    id. Tusc. 3, 5, 10:

    appellare aliquem nomine,

    id. de Or. 1, 56, 239:

    huic urbi nomen Epidamno inditum est,

    Plaut. Men. 2, 1, 37; cf. Liv. 7, 2, 6:

    Theophrastus divinitate loquendi nomen invenit,

    Cic. Or. 19, 62:

    lituus ab ejus litui, quo canitur, similitudine nomen invenit,

    id. Div. 1, 17, 30:

    ut is locus ex calamitate populi Romani nomen caperet,

    Caes. B. G. 1, 13 et saep.:

    ludi, Pythia de domitae serpentis nomine dicti,

    Ov. M. 1, 447:

    clari nominis vir,

    Vell. 2, 34, 4:

    nominis minoris vir,

    id. 2, 100, 5; cf. id. 2, 112, 2; 2, 103, 1: est mihi nomen, inditur mihi nomen, with nom.:

    cui saltationi Titius nomen est,

    Cic. Brut. 62, 225:

    eique morbo nomen est avaritia,

    id. Tusc. 4, 11, 24:

    canibus pigris... Nomen erit pardus, tigris, leo,

    Juv. 8, 36.—With dat.:

    haec sunt aedes, hic habet: Lesbonico'st nomen,

    Plaut. Trin. 2, 2, 110:

    juventus nomen fecit Peniculo mihi,

    id. Men. 1, 1, 1:

    nam mihi est Auxilio nomen,

    id. Cist. 1, 3, 6:

    huic ego die nomen Trinummo facio,

    id. Trin. 4, 2, 1:

    nomen Arcturo est mihi,

    id. Rud. prol. 5:

    cantus cui nomen neniae,

    Cic. Leg. 2, 24, 62:

    puero ab inopiā nomen Egerio est inditum,

    Liv. 1, 34:

    est illis strigibus nomen,

    Ov. F. 6, 139.—With gen.:

    cujus nomen est Viventis,

    Vulg. Gen. 25, 11.—Rarely with ad:

    ut det nomen ad molas coloniam,

    Plaut. Ps. 4, 6, 38.—Nomen dare, edere, profiteri, ad nomina respondere, to give in one's name, be enrolled, enlist; to answer to one's name when summoned to military duty:

    ne nomina darent,

    Liv. 2, 24:

    nomina profiteri,

    id. 2, 24:

    nominis edendi apud consules potestas,

    id. 2, 24:

    virgis caesi, qui ad nomina non respondissent,

    id. 7, 4; also,

    dare nomen in conjurationem,

    to join the conspiracy, Tac. A. 15, 48:

    ab re nomen habet (terra),

    is named for, Liv. 38, 18, 4:

    quae (sapientia) divinarum humanarumque rerum cognitione hoc nomen apud antiquos adsequebatur,

    Cic. Tusc. 5, 3, 7:

    dea (Viriplaca) nomen hoc a placandis viris fertur adsecuta,

    Val. Max. 2, 1, 6.—Esp.:

    nomen accipere = nominari: turris quae nomen ab insulā accepit,

    Caes. B. C. 3, 112, 1; Quint. 3, 3, 13; Just. 1, 5, 1; Tac. A. 6, 37; 15, 74; Plin. Ep. 2, 10, 8.—
    2.
    In partic., the middle name of the three which every freeborn Roman had, as distinguished from the praenomen and cognomen. The nomen distinguished one gens from another, the cognomen one familia from another, and the praenomen one member of the familia from another, Quint. 7, 3, 27.—But sometimes nomen is used in the signif. of praenomen:

    id nomen (sc. Gaja),

    Cic. Mur. 12, 27.—So, too, in the signif. of cognomen:

    Sex. Clodius, cui nomen est Phormio,

    Cic. Caecin. 10, 27; cf.:

    tamquam habeas tria nomina,

    i. e. as if you were a Roman, Juv. 5, 127.—
    3.
    Esp. in phrase: sub nomine, under the assumed name:

    qui litteras exitiales Demetrio sub nomine Flaminini adtulerant,

    Liv. 40, 54, 9:

    sub nomine meo,

    Quint. 7, 2, 24:

    carmina sub alieno nomine edere,

    Suet. Aug. 55:

    multa vana sub nomine celebri vulgabantur,

    Tac. A. 6, 12; 13, 25; id. H. 1, 5; cf.:

    rogatio repente sub unius tribuni nomine promulgatur,

    Liv. 43, 16, 6; Suet. Aug. 29; Plin. Pan. 50, 5; cf. also II. B. infra.—
    4.
    A title of power or honor:

    imperatoris,

    Caes. B. C. 2, 32, 14.—
    5.
    In gram., a noun, Quint. 1, 4, 18; 1, 5, 42 et saep.—
    B.
    Transf.
    1.
    Nomen alicu jus deferre, to bring an accusation against, to accuse a person:

    nomen alicujus de parricidio deferre,

    Cic. Rosc. Am. 10, 28: nomen recipere, to receive the accusation:

    palam de sellā ac tribunali pronuntiat: si quis absentem Sthenium rei capitalis reum facere vellet, sese ejus nomen recepturum: et simul, ut nomen deferret, etc.,

    Cic. Verr. 2, 2, 38, § 94; cf. context.—
    2.
    A bond, note, a demand, claim, a debt: tituli debitorum nomina dicuntur praesertim in iis debitis, in quibus hominum nomina scripta sunt, quibus pecuniae commodatae sunt, Ascon. ap. Cic. Verr. 2, 1, 10, § 28:

    repromittam istoc nomine solutam rem futuram,

    Plaut. As. 2, 4, 48:

    si neque in tuas tabulas ullum nomen referres, cum tot tibi nominibus acceptum Curtii referrent,

    Cic. Verr. 2, 1, 39, § 102:

    qui tibi, ut ais, certis nominibus grandem pecuniam debuit,

    on good bonds, good security, id. Quint. 11, 38; cf.:

    egone hos digitos meos impellere potui, ut falsum perscriberent nomen?

    id. Rosc. Com. 1, 1:

    volo persolvere, ut expungatur nomen, ne quid debeam,

    Plaut. Cist. 1, 3, 40; so,

    solvere,

    Cic. Att. 6, 2, 7:

    expedire, exsolvere,

    id. ib. 16, 6, 3:

    nomina sua exigere,

    to collect one's debts, id. Verr. 2, 1, 10, § 28:

    hoc nomen, quod urget, nunc, cum petitur, dissolvere,

    id. Planc. 28, 68:

    transcribere in alium,

    Liv. 35, 7:

    qui venit ad dubium grandi cum codice nomen,

    comes with a huge ledger to sue for a doubtful debt, Juv. 7, 110.—
    b.
    Nomina facere, in the case of written obligations, to set down or book the items of debt in the account-book:

    nomina se facturum, qua ego vellem die,

    Cic. Fam. 7, 23, 1:

    emit homo cupidus (Canius) tanti, quanti Pythius voluit et emit instructos: nomina facit (Pythius), negotium conficit,

    id. Off. 3, 14, 59:

    nomina facturi diligenter in patrimonium et vasa debitoris inquirimus,

    Sen. Ben. 1, 1, 2.—
    c.
    Nomen locare, to offer as surety, Phaedr. 1, 16, 1 (dub.).—
    d.
    Transf., an item of debt; and hence, a debtor:

    hoc sum assecutus, ut bonum nomen existimer,

    i. e. a good payer, Cic. Fam. 5, 6, 2:

    lenta nomina non mala,

    Sen. Ben. 5, 22, 1; cf. id. ib. 7, 29, 2; Col. 1, 7, 2.—
    3.
    A family, race, stock, people, nation:

    C. Octavium in familiam nomenque adoptavit,

    Suet. Caes. 83:

    Crispum C. Sallustius in nomen ascivit,

    Tac. A. 3, 30; Luc. 7, 584.—
    4.
    With national names: nomen Romanum, whatever is called Roman, i. e. the Roman dominion, nation, power; esp. of the army:

    gens infestissuma nomini Romano,

    Sall. C. 52, 24: CEIVIS ROMANVS NEVE NOMINVS LATINI NEVE SOCIVM QVISQVAM, etc., S. C. de Bacch.; so,

    concitatis sociis et nomine Latino,

    Cic. Rep. 1, 19, 31; 3, 29, 41:

    ubi deletum omnibus videretur nomen Romanum,

    Liv. 23, 6, 3:

    relicum Romani nominis,

    id. 22, 55, 5; 27, 33, 11; 1, 10, 3; cf. id. 9, 7, 1:

    Aeolio regnatas nomine terras,

    Sil. 14, 70:

    Volscūm nomen prope deletum est,

    Liv. 3, 8, 10:

    nomen Atheniensium tueri,

    Just. 5, 6, 9.—
    5.
    Poet.
    a.
    A thing:

    infaustum interluit Allia nomen,

    Verg. A. 7, 717.—
    b.
    A person:

    popularia nomina Drusos,

    Luc. 6, 759; 1, 311:

    nec fidum femina nomen,

    Tib. 3, 4, 61:

    in diversa trahunt unum duo nomina pectus,

    i. e. the love of a mother and sister, Ov. M. 8, 464; id. H. 8, 30.—
    II.
    Trop.
    A.
    Name, fame, repute, reputation, renown (syn.:

    existimatio, fama): hujus magnum nomen fuit,

    Cic. Brut. 67, 238:

    nomen habere,

    id. ib. 69, 244:

    magnum in oratoribus nomen habere,

    id. Or. 6, 22:

    officere nomini alicujus, Liv. praef. § 3: et nos aliquod nomenque decusque Gessimus,

    Verg. A. 2, 89:

    nomen gerere,

    Lact. 1, 20, 3; 4, 29, 15 al.:

    multi Lydia nominis Romanā vigui clarior Iliā,

    Hor. C. 3, 9, 7:

    nomen alicujus stringere,

    Ov. Tr. 2, 350:

    homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7, 20, 3: parentes, quorum maximum nomen in civitatibus est suis,

    Liv. 22, 22, 13.—Of ill repute, bad reputation: malum nomen (only rare and late Lat.): magis eligendum in paupertate nomen bonum quam in divitiis nomen pessimum, Hier. Com. Ep. Tit., Paris, 1546, p. 104 H.—
    2.
    Of inanimate things:

    ne vinum nomen perdat,

    Cato, R. R. 25:

    nec Baccho genus aut pomis sua nomina servat,

    Verg. G. 2, 240.—
    B.
    A title, pretext, pretence, color, excuse, account, sake, reason, authority, behalf, etc.: alio nomine et aliā de causā abstulisse. Cic. Rosc. Com. [p. 1214] 14, 40:

    legis agrariae simulatione atque nomine,

    id. Agr. 2, 6, 15:

    classis nomine pecuniam imperatam queruntur,

    id. Fl. 12, 27:

    haec a te peto amicitiae nostrae nomine,

    id. Fam. 12, 12, 3; 2, 1, 1:

    nomine sceleris conjurationisque damnati,

    id. Verr. 2, 5, 5, § 11:

    nomine neglegentiae suspectum esse,

    id. Fam. 2, 1, 1:

    quid exornamus philosophiam, aut quid ejus nomine gloriosi sumus?

    id. Tusc. 2, 14, 33:

    qui cum luxuriose viverent, non reprehenderentur eo nomine,

    id. Fin. 2, 7, 21:

    gratias boni viri agebant et tuo nomine gratulabantur,

    on your account, id. Phil. 1, 12, 30:

    Antonio tuo nomine gratias egi,

    on your behalf, id. Att. 1, 16, 16:

    legationes tuo nomine proficiscentes,

    id. Fam. 3, 8, 2:

    quem quidem tibi etiam suo nomine commendo,

    for his own sake, id. ib. 13, 21, 2:

    meo nomine,

    Tac. H. 1, 29:

    feminarum suarum nomine,

    id. G. 8:

    bellum populo Romano suo nomine indixit,

    Cic. Cat. 2, 6, 14:

    decretae eo nomine supplicationes,

    Tac. A. 14, 59;

    but: acceptā ex aerario pecuniā tuo nomine,

    on your responsibility, Cic. Q. Fr. 1, 3, 7.—
    C.
    A name, as opposed to the reality:

    me nomen habere duarum legionum exilium (opp. exercitum habere tantum),

    Cic. Att. 5, 15, 1:

    Campani magis nomen ad praesidium sociorum, quam vires cum attulissent,

    Liv. 7, 29:

    nomen amicitia est, nomen inane fides,

    Ov. A. A. 1, 740.—
    III.
    In eccl. Lat.,
    1.
    Periphrastically:

    invocavit nomen Domini,

    Vulg. Gen. 13, 4:

    omnipotens nomen ejus,

    ib. Exod. 15, 3:

    psallam nomini Domini,

    ib. Psa. 7, 18:

    blasphemare nomen ejus,

    ib. Apoc. 13, 6.—
    2.
    Delegated power:

    in nomine tuo daemones eicimus,

    Vulg. Matt. 7, 22:

    in quo nomine fecistis,

    ib. Act. 4, 7:

    locuti sunt in nomine Domini,

    ib. Jacob. 5, 10.

    Lewis & Short latin dictionary > nomen

  • 44 aufero

    au-fero, abstulī, ablātum, auferre
    1) уносить, убирать
    domum suam aliquid a. C — перенести что-л. к себе домой
    se abstulisse e conspectu alicujus C — скрыться с чьих-л. глаз
    a. calcaribus equum Sil — пришпорив коня, пустить его вскачь
    abstulerunt me velut de spatio Graeciae res L — греческие события отклонили меня, так сказать, от моего пути
    3)
    а) отнимать, похищать ( pecuniam de aerario C)
    hi ludi dies XV auferent Cэти празднества отнимут (т. е. будут длиться) 15 дней
    a. alicui vitam veneno Su — отравить кого-л.
    б) лишать (spem alicujus rei C; somnos H; vitam O)
    quid mihi aufert qui ridet? Pt — разве меня убудет от чьих-л. насмешек?
    в) отрезать, отсекать (linguam ense O; arbori cacumen PM)
    г) снимать, утолять (dolorem Tib; curas H); умерщвлять
    4) отделять, разобщать
    5) получать, доставать (responsum ab aliquo C; praemium Su)
    abstulisti (ut) C — ты достиг (того, что)
    auferre aliquid ex aliquā re C — вынести (узнать) что-л. из чего-л.

    Латинско-русский словарь > aufero

  • 45 depromo

    dē-prōmo, prōmpsī, prūmptum, ere
    1) вынимать, доставать (pecuniam ex aerario C; sagittam pharetrā V)
    2) черпать ( merum diotā H): брать, почерпать ( argumenta ex his locis C); заимствовать ( vel a peritis vel de libris C)

    Латинско-русский словарь > depromo

  • 46 egero

    I ē-gero, gessī, gestum, ere
    1) выносить, вытаскивать ( lapīdes e mari bAl); уносить, похищать (praedam T; pecuniam ex aerario L); опустошать ( Dorica castra Prp)
    2) удалять, прогонять ( egeritur lacrimis dolor O); убирать ( nivem L); опорожнять ( ventrem CA); выгонять, вытеснять ( gravitas caeli egerit populos Sen)
    3) изливать, выражать ( iras ululatibus Sil)
    e. querēlas Cldжаловаться
    4)
    а) извергать (dapes O; aquam vomitu PM)
    e. animam Lcnумирать
    5) излагать письменно, записывать ( sermones Sen)
    II ēgero fut. II к ago

    Латинско-русский словарь > egero

  • 47 exhaurio

    ex-haurio, hausī, haustum, īre
    1) вычерпывать ( aquam Col); вынимать, брать ( pecuniam ex aerario C); рыть ( humum manibus Cs); опорожнять ( fossam L); уносить ( praedam ex agris C)
    e. poenas Vотомстить
    2) отнимать, лишать (alicui amorem, dolorem, partem ex laudibus C)
    e. sibi spiritum (vitam) Cлишить себя жизни
    3) выпивать ( vinum C); осушать ( poculum C)
    4) исчерпывать, истощать (aerarium C; vires Nep; facultates Nep; amicorum benevolentiam C); разорять, делать нищим ( aliquem C); разграблять (agros, tecta Nep)
    5) выносить, претерпевать, преодолевать (labores exhausti L; periculum V)
    8) приводить в исполнение, выполнять ( mandata C)

    Латинско-русский словарь > exhaurio

  • 48 pono

    pōno, posuī (posīvī), positum, ere
    1)
    а) класть (aliquid in mensā Naev; finem vitae T)
    p. aliquid in manu Pt — вручать что-л. кому-л.
    б) ставить, размещать ( sellam in foro C); выстраивать ( pedĭtes post equĭtes L); разбивать, располагать (castra in colle Cs; Roma in montibus posita C)
    p. aliquid in conspectu и ante oculos C — показать что-л. воочию (наглядно)
    в) ставить на стол, подавать (pocula V, QC); запечатлевать ( oscula in labellis Prp)
    2) бросать, кидать ( aliquid in flammam O); бросать, опускать ( ancoras L)
    3) сажать ( arborera H); сеять ( semina V)
    5) вкладывать, помещать ( pecuniam in praedio C)
    6) употреблять, использовать, распоряжаться (p. otia recte H); обращать, прилагать ( omnem curam in salute patriae C)
    7) складывать, сдавать на хранение ( testamentum in aerario Cs)
    8) делать ставку, ставить ( в игре или пари) ( aliquid Pl)
    9) назначать, устанавливать, обещать (praemium Sl, L)
    10) издавать ( leges C); придавать, давать (nomen alicui C etc.); определять ( alicui poenam C)
    p. de quo quis audire vellet C — предложить тему, которую желательно было бы сделать предметом лекции
    11) укладывать, приводить в порядок, причёсывать (comas, capillos O)
    13) опускать ( caput H); преклонять (genua O, QC etc.)
    14) возлагать, надевать ( coronam in caput AG — ср. 19.)
    15)
    а) жертвовать, посвящать богам (ex praedā tripodem Delphis Nep)
    se p. totum in aliquā re Cцеликом отдаться чему-л
    б) приносить, давать ( vota Prp)
    16) расставлять, располагать, дислоцировать ( duas legiones in aliquā regione Cs); выставлять ( vigilias Sl); приставлять ( alicui custodem C); помещать, переносить ( aliquem in caelo Just); переводить ( aliquem Thebis H); назначать ( Numĭdis imperatorem Sl)
    17)
    а) воздвигать (alicujus slatuam Nep; templa Jovi V); строить, устраивать (insidias contra aliquem C, Cs); основывать, сооружать, строить (aram L; urbem V)
    Tibur Argeo positum colono H — Тибур, заложенный аргосскими поселенцами
    19) сбрасывать с себя, скидывать, снимать (vestem C; coronam luctus gratiā C — ср. 14.; praetextam puerīlem T); откладывать ( librum de manibus C)
    20)
    а) обрезывать ( ungues H); сбривать ( barbam Su); терять ( vires V); ронять ( frondes V); складывать (arma C etc.); откладывать в сторону ( iracunda fulmina H); отбрасывать прочь (curas L etc.; metum O)
    б) утрачивать, отдавать (vitam C etc.; spem Pl); заканчивать, прекращать ( bellum Sl)
    21) производить на свет, рожать ( utĕri onus O)
    22) успокаивать, унимать (magnos morūs Prp; freta H); униматься, утихать (venti ponunt V, O, AG)
    23)
    а) возлагать ( omnem spem in aliquā re Cs); полагать, считать, рассматривать (aliquem primum Nep; aliquid in mălis C)
    p. aliquid inter munĕra naturae J — относить что-л. к числу даров природы
    б) (пред)полагать (hoc posito atque concesso C)
    aliquod pretium alicui rei p. Sen — придавать чему-л. какую то цену, в какой-то мере дорожить чём-л
    в) подвергать (aliquid in dubio L; caput periculo Pl); вменять ( aliquid in laude alicujus C); включать ( aliquem inter vatum choros H); утверждать, высказывать ( aliquid pro certo Cs)
    г) выдвигать (quaestionem L, Ph, Sen)

    Латинско-русский словарь > pono

  • 49 promo

    prōmo, prōmpsī, prōmptum, ere [ pro + emo ]
    1) вынимать, доставать, вытаскивать (pecuniam ex aerario C; tela e pharetrā O); брать ( vina dolio H)
    se p. — выходить наружу ( cavo robore V)
    2) извлекать, заимствовать ( argumenta ex aliquā re C)
    3) прилагать ( vires V); проявлять ( justitiam PM); выражать, обнаруживать ( animi voluntatem Q)
    4) открывать, раскрывать ( obscura H); высказывать ( sententiam suam Pt); рассказывать, говорить ( aliquid adversvis aliquem T); произносить (syllabam circumflexe AG)
    5) истолковывать, разъяснять ( jura alicui H)
    6) придумывать, изобретать (nova crustula H)
    7) издавать, публиковать ( carmen Ap)
    se p. — давать побеги ( vites promunt se Col)

    Латинско-русский словарь > promo

  • 50 repono

    re-pōno, posuī, positum, ere
    1) класть обратно, опять ставить (lapidem suo loco C; vina mensis V); снова возлагать ( insigne regium C); вправлять ( ossa in suas sedes CC); помещать, раскладывать ( ligna super foco H)
    2)
    а) вновь вносить, откладывать ( pecuniam in aerario Nep); сберегать, сохранять ( aliquid hiĕmi V и in hiĕmem Q)
    aliquid scriptis r. Oзаписать что-л
    б) затаивать ( odium T); запечатлевать ( aliquid sensibus imis V); хоронить, погребать ( corpus tumulo O)
    3)
    а) класть в сторону, откладывать (arma Cs; onus Ctl; caestūs artemque V)
    r. brachia VF — опустить руки, т. е. отдыхать
    б) приподнимать, оправлять ( togam Q)
    se r. in cubitum H — вновь облокотиться, т. е. приподняться на своём застольном ложе
    в) запрокидывать (cervīcem Lcr, Q)
    4) возвращать ( donata H); давать взамен, возмещать, воздавать, вознаграждать (alicui aliquid pro aliquā re V etc.)
    5) успокаивать (iram Man; pontum et turbata litora VF); навёрстывать ( tempora cessata Sil)
    6) восстанавливать, отстраивать ( pontes ruptos T); снова представлять, вновь выводить на сцену ( Achillem H); ставить ещё раз, повторять ( fabulam H)
    r. aliquem in sceptra V — вновь возвести кого-л. на престол
    7) включать, причислять ( aliquem in numero и in numerum deorum C или in deos C)
    aliquem in suis r. Antonius ap. C — считать кого-л. своим (человеком)
    r. aliquid in artis loco C — считать что-л. искусством
    8) видеть, полагать, усматривать ( beatam vitam in aliquā re Sen); полагать, возлагать, основывать ( spem in aliquā re Cs)
    r. salutem in aliquā re C — усматривать спасение в чём-л. (ждать спасения от чего-л.)
    reposĭtum esse in aliquā re C, L — успокоиться на чём-л.
    9) приводить в ответ, выдвигать в противовес, возражать, отвечать (alicui aliquid C, V, Sen etc.)

    Латинско-русский словарь > repono

  • 51 aerarius

    aerārius, a, um (aes), I) zum Erz (Kupfer, Bronze usw.) gehörig, damit sich beschäftigend, Erz-, Kupfer-, A) adj.: lapis, erzhaltiges Gestein, Erz ( λίθος χαλκιτις), Plin.: metallum, Erzgrube, -bergwerk, Vitr.: as, Kupferas, Petr. 57, 5: structurae, bergmännische Baue, Grubenbaue, Caes. b.G. 3, 21, 3 zw.: officina, Schmelzhütte, Seigerhütte, Plin.: fornax, Schmelzofen, Plin.: faber, Metallarbeiter (Erz-, Kupfer-, Bronzearbeiter, Kupferschmied, Bildgießer usw.), Plin. u. Vulg.: u. so artifex, Vulg.: ars, Iustin.: folliculus aerariae artis u. folliculus aerarius, Blasebalg der Metallarbeiter, Cael. Aur. – B) s ubst.: 1) aerārius, ī, m. = aerarius faber, Plin. u.a. – 2) aerāria, ae, f. (sc. officina), Schmelzhütte, Varr. LL. 8, 62. Plin. 34, 128. – II) zum Geld gehörig-, Geld-, Münz-, A) adj.: ratio, die Berechnung auf Kupfermünze, Cic. Quinct. 17: milites, Soldtruppen, Varr. LL. 5, 181: missus, der letzte, urspr. aus Sammelgeld (aes) bestrittene Gang in den Spielen, Varr. fr. b. Serv. Verg. georg. 3, 18: illa vetus aeraria fabula, jenes alte Märchen von den Kupfermünzen (die Vettius statt des Silbergeldes der Klodia wie einer gemeinen Buhldirne gegeben haben sollte), Cic. Cael. 71. – praetores, quaestores, tribuni, salinatores, s. praetor, quaestor, tribunus, salinator. – B) subst.: 1) aerārius, ī, m., der Ärarier, gew. im Plur. aerāriī, ōrum, m., die Ärarier, d.i. die Bürger der untersten Klasse zu Rom, die, von allen sonstigen Kriegs- u. Ehrenlasten befreit, nur einen bestimmten Geldbeitrag (aera) zu den Kriegs- u. Staatslasten zu zahlen hatten; zugl. die Klasse, in die Bürger höherer Klassen vom Zensor zur Strafe versetzt werden konnten, dah. aerarium alqm facere, Varr. sat. Men. 196. u. Liv.; u. aerarios fieri, Liv.: alqm in aerarios referri (durch die Schreiber) iubere, Cic.: u. alqm referre in od. inter aerarios, Gell. u. Val. Max.: ex aerariis eximere alqm, Afran. fr.: aerarium relinquere alqm, Cic.: u. adj., omnes tribus praeter unam aerarias reliquit, Liv. epit. 29 extr. – 2) aerārium, iī u. ī, n., die Schatzkammer, eig. die ›Kupferkammer‹, weil das älteste Geld aus aes (Kupfer) bestand; a) die Schatzkammer des röm. Staates, die Staatskasse (Ggstz. fiscus, später auch aerarium publicum, Ggstz. fiscus privatus, Spart. Hadr. 7. § 7), d.h. ein kellerartiges Gewölbe (s. Lucan. 3, 153 sqq.) unter od. hinter dem Saturnustempel, wo der Staatsschatz u. außer diesem das Staatsarchiv (in dem die öffentlichen Rechnungen, selbst der Provinzialbehörden, die Gerichtsakten, Senatsbeschlüsse in Abschrift [die Urschrift im Cerestempel] od. später in der Urschrift niedergelegt wurden) sowie die Feldzeichen der Legionen aufbewahrt wurden; dah. pecuniam in aerarium referre, inferre, deferre, redigere (vgl. diese Verba), Cic., Liv. u.a.: duplum eius quanti emisset in aerarium inferre, S.C. de aedif. (Corp. inscr. Lat. 10, 1401) 28: decreta Patrum ad aerarium deferre, Tac.: alqm in beneficiis ad aerarium deferre (s. dē-fero no. II, A, 2, b, β), Cic. Arch. 11: apud aerarium pendēre, von Angeklagten, in deren Sache die Akten noch nicht geschlossen waren, Suet. Dom. 9, 2. – Die Aufsicht u. Verwaltung des Ärars hatten zur Zeit der Republik die Quästoren u. ihre Gehilfen, die tribuni aerarii (s. tribūnus), unter Augustus anfangs Prätoren u. später gewesene Prätoren, die praefecti aerarii (vor denen zunächst die Prozesse des Ärars gegen dessen Schuldner usw. geführt wurden, s. Bremi zu Suet. Ner. 17). – Das Ärarium war übrigens geteilt in das gew. aerarium (den gemeinen Schatz), in das die regelmäßigen Abgaben flossen und aus dem die ordentlichen Ausgaben bestritten wurden, und in das aerarium sanctius (od. sanctum, den geheimen Schatz), das, aus der vicesima manumissionum gebildet (s. Liv. 7, 16, 7; dah. aurum vicesimarium, Liv. 27, 10, 11) u. nach u. nach durch ungeheure Kriegsbeute vermehrt (s. Lucan. 3, 155 sqq.), für die höchsten Notfälle bestimmt war, also eine Art »Notschatz« (s. Liv. 27, 10, 11); dah. bildl., illic opes (sc. dicendi) velut sanctiore quodam aerario (in einem geheimen od. Not-Schatz) reconditae, unde ad subitos quoque casus, cum res exiget, proferantur, Quint. 10, 3, 3. – Neben dem alten aerarium (Saturni) schuf Augustus (im Jahre 6 n. Chr.) ein neues, das aerarium militare (»eine Veteranenversorgungskasse«), s. Suet. Aug. 49, 2. Tac. ann. 1, 78 (dazu die Auslgg.). Monum. Ancyr. 3, 35. – Meton., das Geld in der Schatzkammer, der öffentliche Schatz, das Staatsvermögen, die Staatskasse, Cic. Tusc. 3, 48; har. resp. 16. – b) die Schatzkammer, der Schatz eines Königs, Cic. ad Att. 6, 1, 3: durch Beiträge der einzelnen zusammengebrachte »Kriegskasse« der verbündeten Staaten Griechenlands, commune aerarium, Nep. Arist. 3, 1 u. 3: durch Beiträge von Privatleuten zu bildender »Privatschatz (aerarium privatum)« für Cäsars Mörder, Nep. Att. 8, 3. – ein aerarium sanctius in Syrakus als Archiv, Cic. Verr. 4, 140. – u. aer. privatum, des Kaisers, Valer. imp. b. Treb. Poll. Claud. 14, 3.

    lateinisch-deutsches > aerarius

  • 52 damno

    damno, āvi, ātum, āre (damnum), büßen, büßen lassen, I) v. Richter, 1) eig., als gerichtl. t. t. = einer Buße od. eines Vergehens schuldig sprechen, verdammen, verurteilen (Ggstz. absolvere, liberare, dimittere), m. Acc. der Pers. (der zuw. zu ergänzen ist), pecuarios, Liv.: alcis ministros sociosque, Cic.: ego accusavi, vos damnastis, Domit. Afer b. Quint.: si uno iudice minus damnarent, wenn die Zahl der verurteilenden Richter einen weniger betrüge, Cic.: matronae ad centum septuaginta damnatae sunt, Liv.: oft Partiz. damnatus, zB. servi damnati (Ggstz. domini indemnati), Cic.: damnatus reus, Cic.: cum iam pro damnato mortuoque esset, so gut als verurteilt u. tot war, Cic.: u. Plur. subst., plenus carcer damnatis, Sen. rhet.: damnatos in integrum restituere, Cic.: damnatos relegatosque restituere, Suet. – m. Acc. der Sache = als ungerecht verwerfen, causam suam, Liv.; vgl. causa iudicata atque damnata, Cic.: istius vita, quae damnata est, Cic.: u. Partiz. Fut. Pass. subst., quem non puduisset damnanda committere, Plin. ep. 3, 9, 5. – m. dopp. Acc. der Pers., d. alqm inauditum, Iustin.: alqm inauditum et indefensum, Tac.: im Passiv m. dopp. Nom., alqs absens damnatur, Liv.: ut mihi innocens damnatus esse videatur, Cic. – m. inter u. Akk. der Klasse, damnari inter sicarios (als M.), Cic. – m. pro (statt, als, wie) u. Abl., alqm pro malo ac noxio, Liv.: alqm pro socio, Cic. – m. per u. Akk. (durch jmd. = auf jmds. Betrieb), damnari per arbitrum, Cic., per indicem (einen Angeber), Liv., per senatum, Eutr. – m. Advv. od. adverb. Ausdrücken, zur Ang. wie? inique damnari a suis civibus, Cic.: damnari merito, Sen., iure, Cic., publice, Cic.: d. alqm sine ullo argumento ac sine teste, Cic. – m. ob od. propter u. Akk., damnari nullam aliam ob causam, nisi propter dicendi inscientiam, Cic.: damnari ob provinciam avare habitam, Tac.: damnari ob haec facinora, ob latrocinia, Lact.: damnari propter haec facinora, Liv.: propter eam vim iure damnari, Cic. – m. eo nomine (unter diesem Titel = um deswillen), Milo Clodio interfecto eo nomine erat damnatus, Caes. b. c. 3, 21, 4. – m. quibus de causis (aus welchen Gründen), nunc recordemur invidiā laborantes quibus de causis aut absoluti sint aut damnati, Val. Max. 8, 1 in. – m. folg. Infin., damnatus vivere paci, Sil. 3, 331. – m. folg. Infin. Perf. act., aut dabis aut contra edictum fecisse damnabere, Cic. Verr. 3, 25: pecuniam ex aerario clam egessisse damnati sunt, Liv. 30, 39, 7: damnati terga vertisse, Sil. 10, 655. – m. folg. quod (weil) u. Indikat. od. Konjunktv., Athenienses Socratem damnaverunt, quod novam religionem introducere videbatur, Val. Max. 1, 1. ext. 7: A. Baebius unus est damnatus, quod milites Romanos praebuisset ad ministerium caedis, Liv. 45, 31, 2 (vgl. unten mit Abl. der Strafe aus Liv. 10, 1, 3). – m. folg. cur (weil) u. Konj., damnabantur plerique cur iocati essent, alii cur tacuissent, alii cur pleraque figurate dixissent, Spart. Sev. 14, 13. – m. Abl. der Veranlassung, ob eundem timorem, quo (aus der) damnatus erat Miltiades, Nep.: inutili pudore causam suam d., Liv.: ea causa, quae ipsā opinione hominum tacitā prope convicta atque damnata sit, durch die öffentliche Meinung stillschweigend überführt und gerichtet sei, Cic.: ebenso Asclepiades existimatione damnatus, durch die öffentliche Meinung gerichtet, Cic. – m. Abl. der Beschuldigung, alqm d. falso crimine, Ov.: damnari capitali crimine, zum Tode verurteilt werden, Val. Max.: damnari eo crimine, Cic.: nunc iam summatim exponam, quibus criminibus Oppianicus damnatus sit, Cic.: u. so m. crimine u. Genet. des Verbrechens, d. alqm crimine affectati regni, Val. Max.: damnari crimine regni, Ov., crimine adulterii, Val. Max.: interfectae sororis crimine a Tullo rege damnari, Val. Max. – m. Abl. des Gesetzes, der Rechtsformel, d. Aquiliam adulterii delatam lege Iuliā, Tac.: damnari lege Corneliā (de falsis), Tac.: damnari lege repetundarum, Tac. u. Plin. ep.: damnari suā lege, Cic.: eādem formulā et damnari et absolvi, Val. Max. 8, 2, 2. – m. Abl. des Gerichtes, Spruches, Zeugen usw. damnari iudicio, Cic., hoc iudicio, Nep., publico iudicio, Vell. u. Tac., populi iudicio, Cic.: damnari capitali iudicio, zum Tode verurteilt werden, Val. Max.: damnari iuratorum iudicum sententiis, Cic. (u. so ut damnatus meā sententiā videar, mir selbst mein Urteil gesprochen, mich selbst verurteilt zu haben scheine, Curt.): damnari quattuordecim tribuum suffragiis, Val. Max.: d. reum atris lapillis (Ggstz. liberare niveis lapillis), Ov.: damnari uno teste, Val. Max.: damnari falso testimonio, Phaedr. – m. Abl. der Strafe, wodurch (wozu?) jmd. verurteilt wird, pecunia, quā feneratores ob annonam compressam damnarunt, Liv.: damnari tantā pecuniā, quanta exsolvi non potest, Iustin.: d. alqm summā totius dotis, Val. Max.: ab alqo (auf jmds. Betrieb) suā lege decem milibus (gravis) aeris damnari, Liv.: d. Frusinates tertiā parte agri, quod (weil) etc., Liv. 10, 1, 3: d. alqm exsilio, Sen. u. Tac.: d. alqm capite, zu einer Kapitalstrafe (Verlust der bürgerl. Rechte, Einkerkerung, Verbannung, Tod), Cornif. rhet. u. Cic.: capite aut multatione bonorum aut insulari solitudine damnari, Amm.: d. alqm latā fugā, an einen bestimmten Verbannungsort verweisen, Amm.: alqm morte, Flor. 3, 21, 28. Sen. Herc. Oet. 892. (vgl. no. 2, a, β u. no. 2, d). – mit Genet. des Vergehens, damnari veneficii, Cornif. rhet.: ambitus, peculatus, proditionis, Cic.: damnari maiestatis (wegen Majestätsbeleidigung), Cic. u. Sen. rhet.: damnari furti, Val. Max., furti et pro (als) socio, Cic.: damnari negotiorum gestorum (wegen schlechter Geschäftsführung), Sen.: damnari ambitus Pompeiā lege, Caes.: damnari Sacerdote praetore iniuriarum, Cic.: damnari falsi (wegen Fälschung), Tac., falsi Areo iudicio, Tac. – m. Genet. der Strafe od. Strafleistung, damnari octupli, Cic.: minoris HS triciens praetorium hominem honeste non posse damnari, Cic.: se collaturos quanti damnatus esset, Liv.: d. alqm capitis (s. oben zu d. capite), Caes., Nep. u. Liv.: d. alqm absentem capitalis poenae, Liv. 42, 43, 9: crimine falso damnari mortis, Verg. Aen. 6, 430: damnatus longi Sisyphus Aeolides laboris, Hor. carm. 2, 14, 19 sq. – m. de (wegen) u. Abl. des Vergehens, damnari de vi, Cic., de vi publica, Tac., de vi et maiestatis, Cic.: damnari de pecuniis repetundis, Cic. – m. ex (infolge) u. Abl., damnari ex Sardinia (wegen der in S. verübten Erpressungen), Cic. pro Scaur. § 2: damnari repetundarum ex Macedonia, Vell. 2, 8, 1. – m. in (in bezug auf) u. Akk., Midas partem damnatur in unam, Ov. met. 11, 178. – m. in (bei) u. Abl., magis vero Valerius in Cosconii absolutione damnatus, quam Cosconius in sua causa liberatus est, Val. Max. 8, 1. absol. 8. – mit ad od. in u. Akk. des Straforts oder der Strafleistung oder Strafe od. (selten) m. Dat. der Strafe, d. alqm ad opus, ad bestias, Suet., in opus vel in ludum, in opus publicum vel ad bestias, ICt.: damnari in metallum, Plin. ep.: crimine falsi in metallum, Plin. ep.: damnari ad poenam, Trai. in Plin. ep. u. Lact., in poenam, in supplicia, Lact.: damnari sententiā dei ad aeternam poenam, Lact.: damnari ad mortem, s. Nipp. Tac. ann. 16, 21: lege eādem ad extremum supplicium damnari, Tac. ann. 6, 38 extr.: ad gladium, Hadrian. imp. b. Ulp. dig. 47, 14, 1 pr., gladio, Sulp. Sev. chron. 2, 51, 4: bestiis esse damnatum, Apul. met. 10, 34. – m. Dat. (zum Besten, zum Vorteil, zugunsten) der Pers. (s. Gertz Sen. de ben. 6, 8, 3), illum Calpurnio damnavit, Val. Max. 8, 2, 1: debitori suo creditor saepe damnatur, der Gl. steht dem Sch. gegenüber oft als schuldig da, Sen. de ben. 6, 4, 4: Antonius Flamma damnatur lege repetundarum et exsilio (zur Verbannung) ob saevitiam, Tac. hist. 4, 45. – m. Zahl- Adv. (wie oft?), semel od. bis iniuriarum damnari, Ps. Quint. decl. 331.

    2) übtr. (wobei das Subjekt immer gleichs. als Richter zu denken ist): a) jmd. zu etw. verurteilen, α) etw. gleichs. als Strafe zu leisten, αα) übh., mit Ang. der Leistung im Abl., pro quibus optatis sacro me carmine damno, Prop. 2, 28, 43. – ββ) v. der Gottheit, damnare alqm voti od. (selten) voto, jmd. zur Erfüllung des Gelübdes (durch Gewährung des dabei ausgesprochenen Wunsches) verurteilen = jmdm. seinen Wunsch gewähren, jmd. seinen Wunsch erreichen lassen, ut Baccho Cererique, tibi sic vota quotannis agricolae facient; damnabis tu quoque votis, Verg. ecl. 5, 79 sq.; gew. im Passiv, damnari voti od. (selten) voto, seines Wunsches teilhaftig werden, seinen Wunsch erreichen (s. Drak. Liv. 7, 28, 2), damnarentur ipsi votorum, quae pro iis suscepissent, Liv.: nunc demum se voti damnatum esse, Nep.: voti damnatus, cuius voti damnatus, Liv.: bis eiusdem voti damnata res publica, Liv.: voto damnatus, Sisenn. 4. fr. 100 (b. Non. 277, 12). Hyg. astr. 2, 24. Lact. fab. 10, 8. p. 260 M. – γγ) v. Testator, den Erben testamentl. verpflichten (vgl. Heindorf u. Fritzsche Hor. sat. 2, 3, 86) m. folg. Infin., Hor. sat. 2, 3, 85 sq. u. ICt.: m. folg. ut od. ne u. Konj., ICt. – β) etwas gleichs. als Strafe zu erdulden = zu etw. bestimmen, m. Genet. od. Abl. wozu? neque nos tarditatis natura damnavit, Quint.: d. aeternā lumina nocte, Ov.: omnia mortalium opera mortalitate damnata sunt, Sen.: omne humanum genus, quodque est quodque erit, morte damnatum est, ist zum T. bestimmt, Sen. ep. 71, 15. – b) jmd. wegen einer Sache verdammen = einer Sache bezichtigen, mit Genet. wessen? alqm summae stultitiae, Cic.: se stultitiae, Lucr.: alqm dementiae, Sen. rhet.: alqm rusticitatis, Sen.: nostra tempora huius infelicitatis (dieser unglücklichen Schwäche), Quint. – mit crimine u. Genet., sceleris crimine avos, Ov. – c) etw. verdammen = als tadelnswert, untauglich usw. verwerfen, verwerflich finden, mißbilligen (Ggstz. probare), dah. auch = aufgeben (vgl. Korte Lucan. 4, 270 u. 338), Passiv damnari (Ggstz. probari, placere), α) übh., eine Pers., Senecam (als Schriftsteller), Quint.: nec mihi mens dubia est, quin te tua numina damnent, Ov.: magnopere damnandi sunt, qui etc., Quint.: d. boves nigri coloris ad laborem, zur A. verwerfen (für untauglich erklären), Plin.: facto damnandus in uno, Ov. – eine Sache, aliquos suos libros iam editos (v. Cicero), Quint.: angustias Romanas (= linguae Romanae), Sen.: tabellas, Ov.: fidem medici, die Tr. des A. verw. = dem A. nicht trauen, Curt.: id consilium, Curt.: spem salutis, Curt.: omnia privata officia damnata (verpönt), Iustin. – m. Abl. = gegen, Lycios hastilibus arcus, gegen die Speere verwerfen = das Speerwerfen dem Bogenschießen vorziehen, Sil.: ebenso Eoas iaculo sagittas, Stat. – m. Genet. (wegen), damnandus facti, recht unklug, Sil. 6, 191. – m. Infin., ales damnavit vesci, verschmähte zu usw., Sil. 5, 62. – m. Acc. u. Infin., Plin. u. Sil. – β) Passiv damnari v. Amtsbewerber, Cic. Sest. 79 (im Doppelsinn mit no. I, 1). – d) jmdm. od. einer Sache eine Pers. od. Sache zum Verderben, zur Vernichtung gleichs. zusprechen, anheimgeben, damnatum esse, der Vernichtung anheimgegeben sein, anheimfallen, gew. m. Dat., Stygio caput Orco, Verg.: morti damnatum esse, Lucr.: Teucro damnatum esse Quirino (v. einer Flotte), Prop.: Ilion, mihi castaeque damnatum Minervae, Hor.: m. Acc. resp., et numquam somno damnatus lumina (an den Aug.) serpens, der niemals Schlaf in die Augen kam, Lucan. 9, 363. – ohne Dat., quem damnet (sc. leto) labor, wen die Kriegsarbeit dem Tode zuspräche (= wen der Kampf dem Tode weihe), Verg. Aen. 12, 727.

    II) v. Kläger, jmds. Verurteilung betreiben, -bewirken, -durchsetzen, -zu bewirken od. durchzusetzen suchen (s. Drak. Liv. 7, 16, 9), reum, Val. Max.: Verrem (v. Cicero), Plin. – m. Abl. der Beschuldigung, hoc uno crimine illum, Cic. – m. Abl. des Beschlusses, nec mea decreto damnasti facta senatus, Ov. – m. Genet. der Strafe, d. alqm capitis, Vet. lex b. Ps. Quint. decl. – m. Genet. des Vergehens, C. Verrem repetundarum (v. Cicero), Aur. Vict. – mit ex (infolge, auf Grund) u. Abl. od. mit bl. Abl., illum ex empto vendito (v. Käufer), Varro: alqm lege Iuliā, Tac. – m. apud u. Akk. od. m. sub u. Abl. des Richters, alqm apud recuperatores, Plaut.: sub iudice alqm fraudis, Tac.: crudelis et diri facti crimine sub magno iudice damnari, Val. Max.

    lateinisch-deutsches > damno

  • 53 depromo

    dē-prōmo, prōmpsī, prōmptum, ere, hervor- oder herablangen, -nehmen, -holen, -bringen, herschaffen, pecuniam ex aerario, Cic.: vinum de cuppa, Augustin.: Caecubum cellis avitis, Hor.: pyxidem arculā, Apul.: venenum sinu (aus dem B.), Tac.: sagittam pharetrā, Verg.: libros (ex bibliotheca alcis), holen, Cic. – übtr., entnehmen, entlehnen, orationem ex iure civili, Cic.: de iure, Cic.: vel a peritis vel de libris, Cic.: verba domo patroni, Cic.: aliena vitia, Nazar. pan.: illa deprome nobis, unde afferas etc., gib zum besten, Cic.

    lateinisch-deutsches > depromo

  • 54 dos

    dōs, dōtis, f. (do), die Gabe, I) die Mitgabe bei der Heirat, das Heiratsgut, die Mitgift, uxor sine dote, Plaut.: inopes dotum filiae, Val. Max.: dos si nuptiarum causā data, Varro LL.: dotis dimidium, dotis paululum, Afran. fr.: dotis tabellae, Ehepakten, Suet.: filiarum dotes, Cic.: talenta dotis (an M.) adposcere duo, Ter.: dotem dicere (alci), zusagen, s. 2. dico no. II, B. 7: accipere pecuniam ab uxore dotis nomine, Caes.: dare dotem, Ter.: dare dotes filiis de communi aerario, Nep.: dotis (als M.) dare insulam Chrysam, agrum Caecubum, Varro fr.: quadraginta sestertia dare dotem cornicini, Iustin.: alci nubenti in dotem centum milia (nummûm) conferre, Plin. ep.: filiae nubili dotem conficere non posse, Cic.: trecentis milibus dotis (an M.) fuit contenta, Apul. Vgl. Leonhard in Pauly-Wissowa Realenz. V, 1580 f. – II) übtr., a) die Mitgabe, Mitgift, Gabe übs., dos invitamentumque sceleris, Vell.: silvarum dotes, Ov.: duplex libelli dos est, Phaedr.: his quasi praeter dotem, quam in civilibus bellis acceperant, agrum Campanum est largitus Antonius, Cic.: et ipsam gloriam belli, quā velut dote Hannibal concilietur, nimiam in praefecto regio esse, Liv.: cuius (Scaevolae) artem cum indotatam esse et incomptam videres, verborum eam dote (durch die Ausstattung deiner Worte) locupletasti et ornasti, Cic. – b) prägn., die Gabe, Begabung = treffliche Ausstattung, treffliche Eigenschaft, der Vorzug, Wert, dotes corporis, Sen.: dotes corporis animique, Suet.: dotes ingenii, Ov., Vell. u.a.: vel ingenii dotes (natürliche Geistesgaben) vel animi artes (durch Bildung gewonnene geistige Eigenschaften), Curt.: dotes naturae fortunaeque, Plin. ep.: margaritarum, Güte, Plin.: praediolum, quod commendatur his dotibus, Sen. Vgl. Grasberger de usu Plin. p. 69. annot. 2. – / Genet. Plur. dotium, Ulp. dig. 23, 3, 9. § 1 u.a. ICt.: dotum, Val. Max. 4, 4, 11. Tert. de cult. fem. 2, 9.

    lateinisch-deutsches > dos

  • 55 egero

    ē-gero, gessī, gestum, ere, I) heraus-, fortführen, -tragen, -schaffen, -tun, A) eig.: 1) im allg.: tantum nivis, Liv.: immensa rudera, Inscr.: humum alte (aus großer Tiefe), Curt.: praedam, Tac.: stercora (v. Herkules), Min. Fel.: silices umeris, Plin.: lapides ex mari, Auct. b. Alex.: aurum e terrenis specubus, Pacat. pan.: fimum de stabulo, Lact.: humum de foveis, Hieron.: terram de fossis, Veget. mil.: humum scrobibus, Col. – v. Ätna, auswerfen, moles arenarum, Iustin. 4, 1, 6. – ebenso v. einem See, certo anni tempore bitumen, Tac. hist. 5, 6. – v. Gewässern, ausströmen, palus, leni quam fallens (Apsus) egerit undā, Lucan.: idem lacus in flumen egeritur, ergießt sich, Plin. ep. – 2) insbes.: a) gewaltsam fortführen, α) Dinge als Raub fortschaffen, fortschleppen, praedam ex tectis, pecuniam ex aerario, Liv.: opes a Veiis, Liv.: aurum (ex templis), Tac.: bona in tributa, als Tribut fortschleppen, Tac. – β) Personen fortscheuchen, forttreiben, sive gravitas caeli egesserit populos (die Bevölkerung der Städte), Sen. ep. 91, 12 (Haase liest eiecerit). b) aus dem Körper auswerfen, von sich geben, aquam vomitu, ausspeien, Plin.: u. so dapes, Ov.: urinam, Plin.: fimum, misten (v. Tieren), Solin. – multum vitalis spiritus egestum, es sei von ihren Lebensgeistern viel von ihr entwichen, Tac. – c) prägn.: α) leer machen, ausleeren, Dorica castra rogis, Prop.: tota (Aetna) cavernas egerit, Lucan.: eg. regium stabulum, ausmisten, Lact.: dass. Augeae κόπρον, Varro fr.: ventrem, kacken, Cael. Aur. – β) verwenden, vergeuden, verschwenden, in exsequias totos census, Ps. Quint. decl. 5, 17. – B) übtr.: 1) im allg.: expletur lacrimis egeriturque dolor, wird vertrieben, Ov. trist. 4, 3, 38. – 2) insbes.: a) mit dem Munde ausstoßen, querelas, Lucan. 2, 64. – b) aus dem Gedächtnisse hervorholend aufzeichnen, multi nobis sermones fuerunt, quos subinde egeram et ad te permittam, Sen. ep. 66, 4. – II) bis ans Ende hinausführen, übtr. eine Zeit verbringen, überstehen, totaque querelis egeritur fletuque dies, Val. Flacc.: numquam tanto paventibus ulla nox Minyis egesta metu, Val. Flacc. – III) emporführen, ad declarandum quantae altitudinis mons et locus tantis operibus sit egestus, Corp. inscr. Lat. 6, 960.

    lateinisch-deutsches > egero

  • 56 exhaurio

    ex-haurio, hausī, haustum, īre, I) heraus-, ausschöpfen, A) eig.: 1) im engern Sinne (Ggstz. infundere), sentinam, Cic.: aquam, Col. – 2) im weitern Sinne, herausschaffen, -nehmen, terram manibus, Caes.: ligonibus duris humum, ausgraben, Hor.: pecuniam ex aerario, Cic.: praedam ex agris, Cic. – B) übtr., nehmen, benehmen, entziehen, poenas, sich rächen, Verg.: dolorem, Cic.: amorem, Cic.: sibi vitam, Cic.: partem ex laudibus, Cic. – II) ausschöpfen, ausleeren, A) eig.: fossas cloacasque, Liv.: puteos, poculum, vinum, austrinken, Cic.: aerarium, Cic.: urbs assiduis exhausta est funeribus, wurde entvölkert durch usw., Liv.: Tiberis fossā exhaustus, entwässert, abgeleitet, Plin. ep. – B) übtr.: 1) erschöpfen, arm machen, homines, Cic.: rem (Vermögen) alcis, Cic.: facultates patriae, Cic. – 2) erschöpfen, ermüden, verzehren, zunichte machen, schwächen, vires, Plin. ep.: apud Cannas culpā suā vires populi Romani, Val. Max.: corpora, Curt.: pudorem, Cornif. rhet.: actionem, Cic.: sermo hominum exhaustus est, hat sich erschöpft (= hat aufgehört), Cic. – 3) zu Ende bringen, vollenden, durchführen, durchmachen, überstehen, mandata, Cic.: noctem, Tac.: exhausto anno, Lucan.: vim aeris alieni, abzahlen, Liv.: cui (labori) numquam exhausti satis est, nicht genug durchgemacht werden kann, Verg. – 4) bis zu Ende ertra gen, durchmachen, ausdulden, ausstehen, bella, Verg.: pericula maris vastaeque terrae, Verg.: labores, tantum laboris, Liv.: dura et aspera belli, Liv.: inter labores exhaustos aut mox exhauriendos, Liv. – / vulg. Perf.-Form exhaurivit, Serg. de litt. (IV) 477, 12: Partiz. Fut. akt. exhausūrus, Sen. ep. 51, 6.

    lateinisch-deutsches > exhaurio

  • 57 lucrum

    lucrum, ī, n. (aus *lutlom zu Wz. *lāu-, gewinnen, genießen, griech. ἀπο-λαύω), der Gewinn, Vorteil bei etwas (Ggstz. damnum), I) eig.: lucri causā, Cic.: lucri cupidus, Capit.: id de lucro putato esse omne, Ter.: accepto lucro discedere, Cic.: cum aliquanto plus ipsi lucri auferant, quam quantum populo Romano decumarum nomine daturi sunt, Cic.: cogis eos plus lucri addere quam quanti venierant (decumae), Cic.: avulsum enim est praeter spem, quod erat spe devoratum lucrum, Cic.: ponere in lucro od. in lucris, Cic., od. deputare esse in lucro, Ter., od. lucro apponere, Hor., für einen Gewinn rechnen: revocare ad lucrum praedamque, etwas sich zunutze machen, zu seinem Nutzen verwenden, Cic.: lucrum facere, Nutzen ziehen, gewinnen, Plaut.: so auch lucra facere ex vectigalibus, Cic.: minus lucri facere, Cic.: magnum lucrum facere (Ggstz. damnum facere), Cic.: lucrum ingens facere, Plaut.: lucro esse alci, Plaut. u. Anton. b. Cic., od. in lucro esse, Ov., vorteilhaft sein. – lucri bei dare, facere, addere, conferre, numerare, auferre, als Gewinn, Cic. (s. Kühnast Liv. Synt. S. 71. A. 46), iubes HS XXX lucri dari, Cic. – lucri facere, m. Akk. der Summe, teils eig. = etw. zum Vorteil haben, gewinnen, zB. tritici modios centum, Cic.: omnem illam ex aerario pecuniam lucri factam videtis, Cic.: me esse hos trecentos Philippos facturum lucri, Plaut.; teils bildl. = etw. zum Vorteile haben, die Vorteile von etw. einernten, hoc nomen, vor anderen voraus, allein bekommen, Varro: iniuriam, ungestraft zufügen, verüben, Plin.: so auch maleficium, Auct. b. Hisp.: censoriam notam, als Gewinn betrachten, ihr entgehen, Val. Max.: quae ille naturali bono fecit lucri, Nep. – de lucro vivere, von Glück zu sagen haben, daß man noch lebt, durch Gnade u. Barmherzigkeit anderer leben, sein Leben der Schonung anderer danken, Cic. u.a.: u. so id iam lucro est, quod vivis, Plaut. – II) meton.: 1) die Gewinnsucht, Habsucht, der Wucher, Hor. carm. 2, 4, 19 u. 3, 16, 12; sat. 1, 1, 39. Lucan. 4, 96. – 2) der (durch Gewinn erworbene) Reichtum, Hor. epod. 11, 11. Ov. am. 3, 8, 36. Phaedr. 5, 4, 8.

    lateinisch-deutsches > lucrum

  • 58 profero

    prō-fero, tulī, lātum, ferre, vorwärts-, fort-, vorbringen, I) im allg., von od. aus einem Orte fort-, hervor-, hertragen, fort-, hervor-, herbringen, -holen, 1) eig. u. übtr.: a) übh.: intus pateram foras, Plaut.: nummos ex arca, Cic.: denarios quinque manu suā e peculiaribus loculis, Suet.: ex od. de sarcinula sua librum, Gell. u. Augustin.: pecuniam alci (sc. ex aerario), einem, für jmd. hergeben, Caes.; vgl. si tibi minae viginti argenti proferentur, dir da hergebracht werden, Plaut. – commeatus ex agris deviis in viam, vor an die Heerstraße bringen, Liv. – b) als milit. t. t., aus einem Orte ausliefern, arma tormentaque ex oppido, Caes.: ebenso arma proferri, iumenta produci, Caes. – c) ein Glied des Körpers vor-, herausbringen, -stecken, -strecken, caput, Ov.: caput e stagno, Phaedr.: linguam in tussiendo, Plaut.: sinistrum umerum, Quint.: digitum, Cic.: manum, Plaut.: dextram paulum extra sinum, Quint.: pedem alterum longe, Quint. – u. pr. se, sich mit dem Körper erheben, draco e pulvino se proferens, Suet. – d) etwas öffentlich hervorbringen, zeigen, vorzeigen, aufweisen, pr. in conspectum liberos, Caes.: alterae (tabulae testamenti) eodem exemplo relictae atque obsignatae Alexandriae proferebantur, Caes. – ebenso eine Kunst produzieren, artem, Suet. Ner. 25, 1. – u. eine Schrift veröffentlichen, bekanntmachen, orationem pr. (Ggstz. orationem custodire), Cic. ad Att. 15, 13, 1. – e) übtr.: α) v. Pers., hervorheben, deutlich ausdrücken, v. Maler, venas, Plin. 35, 56. – β) ein Gewächs usw. wachsen lassen, αα) v. Baume usw., treiben, ansetzen, semen, Plin.: nec frondes virides neque umbras, Val. Flacc. – ββ) v. Klima, gedeihen lassen, laurum nitidissimam, Plin. ep. 5, 6, 4. – 2) bildl., a) ans Licht der Öffentlichkeit-, -der Welt bringen, veröffentlichen, bekanntmachen, entdecken (Ggstz. continere, custodire), α) übh.: alqd foras, Cic.: alqd in medium, Cic.: secreta animi, Plin. – β) als Erfinder, zum Vorschein bringen, ans Tageslicht fördern, produzieren, vollst. alqd pr. in aspectum lucemque, Cic.: u. bl. pr. artem, Cic. u. Hor.: pr. enses, Tibull.: arte pr. iurgia, Prop. – b) tätig der Welt zeigen, betätigen, pr. ingenium, Tac.: studia sua, Plin. ep.: pr. se, sich vor der Welt zeigen, sich hervortun, bekanntmachen, Sen. u. Plin. ep. – c) hervorziehen, befördern, alqm ad studia vulgi, der Zuneigung des Volkes empfehlen, Tac. ann. 12, 3: alqm ad famam, in Ruf bringen, einen Namen machen, Tac. ann. 16, 18. – d) mündlich vortragen, prolata oratio, Donat. Ter. Andr. prol. 12. – e) erwähnend, anführend offen vor allen aussprechen, vor Augen stellen, darstellen, vorbringen, erwähnen, anführen, verb. alqd profiteri et in medium pr., alqd commemorare et in medium pr., Cic.: nominatim multos, Cic.: memoriter progeniem suam ab avo, Ter.: exempla ominum nota, Cic.: alias causas, Tac.: testes, Cic.: Fabricios alci auctores, Cic.

    II) prägn.: A) vorwärts-, weiter tragen, -rücken, -setzen, 1) eig.: a) übh.: gradum, vorwärtsschreiten, Plaut. Men. 754: gradum pedum, Enn. fr. scen. 213: u. so passus, Lucr. 4, 874 (877): u. unde pedem, frei u. ungehindert vorwärtsschreiten (bildl.), Hor. de art. poët. 135. – b) als milit. t. t.: signa, die F. weiter tr., vorrücken lassen, sich in Marsch setzen, Liv. 4, 32, 10 u.a. – inde castra, mit dem L. weiter rücken, aufbrechen, Liv. 10, 33, 7. – arma longius ab urbe, weiter von der St. vordringen, Liv. 7, 32, 6: arma in Europam, nach Eur. vordringen, Curt. 7, 7 (30), 13. – c) übtr., seiner Ausdehnung nach etwas vorrücken, weiter hinausrücken, weiter ausdehnen, fines agri publici paulatim, Liv.; vgl. im Bilde, fines officiorum paulo longius, quam natura velit, Cic.: pomerium, Liv.: munitiones, castra, Caes. – u. d) t. t. der Schiffersprache, in contrarium navigare prolatis pedibus, beim Winde segeln, Plin. 2, 128: dass. prolato pede transversos captare notos, Sen. Med. 321. – 2) bildl.: a) der Zeitdauer nach verlängern, ausdehnen, beatam vitam usque ad rogum, Cic.: depositi fata parentis, Verg.: video memoriam soceri mei pulcherrimis operibus proferri, Plin. ep.; vgl. Plin. ep. 2, 7, 4; 3, 7, 14. – b) einen Zeitpunkt od. etwas auf einen Zeitpunkt weiter hinausschieben, verschieben, aufschieben, vertagen, diem auctionis laxius, Cic.: u. so diem, Liv., diem de die, Iustin. – res, nuptias aliquot dies, Cato fr. u. Ter.: rem in posterum diem, Gell.: dah. res pr., die öffentl. Geschäfte vertagen, Stillstand der öffentl. Geschäfte eintreten lassen, u. res prolatae, die vertagten gerichtl. Geschäfte u. Amtsverrichtungen, Vertagung-, Stillstand der öffentl. Geschäfte, Eintritt der Gerichtsferien, Plaut. u. Cic.: ante res prolatas, Cic.; vgl. Manutius Cic. Mur. 13, 28. – u. pr. exercitum (Stimmheer), die Versammlung aufschieben, Liv. 3, 20, 6 (vgl. Weißenb. zur St.). – B) vor sich hinstrecken, -hinhalten, prolato aere (Schild) astitit, Enn. fr. scen. 16. – / Parag. Infin. proferrier, Lucr. 1, 207. – Nicht synkop. Formen, proferis = profers, Firm. de err. 22, 3: proferet = profert, Itala (Taurin.) Matth. 13, 52 u. = proferret, Corp. inscr. Lat. 1, 198, 39: proferite = proferte, Itala Luc. 15, 22 (ev. Pal).

    lateinisch-deutsches > profero

  • 59 herausnehmen

    herausnehmen, I) eig.: eximere, aus etc., alci rei, de od. ex alqa re (aus einem Orte wegnehmen, von ihm trennen). – excipere, aus etc., de od. ex alqa re (ergreifen u. wegnehmen, herausholen). – promere, depromere, expromere, aus etc. ex etc. (hervorlangen). – demere, aus etc., de od. ex etc. (wegnehmen, z.B. secures de fascibus: u. unionem ex aure altera). – educere, aus etc., ex etc. (herausziehen, z.B. e certis armariis infinita volumina). – detrahere, aus etc., ex etc. (wegziehend fortnehmen, herabnehmen, z.B. ex aure alcis bacam [Perle] u. lapidem quadratum ex opere).auferre, aus etc., ex etc. (fortschaffen, bes. auch widerrechtlich, z.B. pecuniam ex aerario). – die Ruten h. (aus dem Bündel, vom Liktor), virgas expedire: einen Zahn h., dentem eximere, jmdm., alci; dentem [1267] excipere od. evellere: die Knochen jmdm. h. (v. Wundarzt), ossa alci legere (z.B. aus dem Kopfe, in capite: aus einer Wunde, e vulnere). – II) uneig.: 1) auslesen, auswählen: eligere. – 2) sich etwas herausnehmen, d.i. zu tun erlauben: sibi sumere od. assumere; sibi suscipere (z.B. tantum auctoritatis in re publica, ut etc.). – sich zu viel h., nimium sibi sumere; immodicā libertate abuti. immodicā linguā uti (im Reden zu frei sein): sich als Freigelassener zu viel h., modum liberti excedere. – sich (aus Mutwillen) etw. gegen jmd. h., petulantius aliquid audere adversus alqm.

    deutsch-lateinisches > herausnehmen

  • 60 aerarius

    aerārius, a, um (aes), I) zum Erz (Kupfer, Bronze usw.) gehörig, damit sich beschäftigend, Erz-, Kupfer-, A) adj.: lapis, erzhaltiges Gestein, Erz ( λίθος χαλκιτις), Plin.: metallum, Erzgrube, -bergwerk, Vitr.: as, Kupferas, Petr. 57, 5: structurae, bergmännische Baue, Grubenbaue, Caes. b.G. 3, 21, 3 zw.: officina, Schmelzhütte, Seigerhütte, Plin.: fornax, Schmelzofen, Plin.: faber, Metallarbeiter (Erz-, Kupfer-, Bronzearbeiter, Kupferschmied, Bildgießer usw.), Plin. u. Vulg.: u. so artifex, Vulg.: ars, Iustin.: folliculus aerariae artis u. folliculus aerarius, Blasebalg der Metallarbeiter, Cael. Aur. – B) s ubst.: 1) aerārius, ī, m. = aerarius faber, Plin. u.a. – 2) aerāria, ae, f. (sc. officina), Schmelzhütte, Varr. LL. 8, 62. Plin. 34, 128. – II) zum Geld gehörig-, Geld-, Münz-, A) adj.: ratio, die Berechnung auf Kupfermünze, Cic. Quinct. 17: milites, Soldtruppen, Varr. LL. 5, 181: missus, der letzte, urspr. aus Sammelgeld (aes) bestrittene Gang in den Spielen, Varr. fr. b. Serv. Verg. georg. 3, 18: illa vetus aeraria fabula, jenes alte Märchen von den Kupfermünzen (die Vettius statt des Silbergeldes der Klodia wie einer gemeinen Buhldirne gegeben haben sollte), Cic. Cael. 71. – praetores, quaestores, tribuni, salinatores, s. praetor, quaestor, tribunus, salinator. – B) subst.: 1) aerārius, ī, m., der Ärarier, gew. im Plur. aerāriī,
    ————
    ōrum, m., die Ärarier, d.i. die Bürger der untersten Klasse zu Rom, die, von allen sonstigen Kriegs- u. Ehrenlasten befreit, nur einen bestimmten Geldbeitrag (aera) zu den Kriegs- u. Staatslasten zu zahlen hatten; zugl. die Klasse, in die Bürger höherer Klassen vom Zensor zur Strafe versetzt werden konnten, dah. aerarium alqm facere, Varr. sat. Men. 196. u. Liv.; u. aerarios fieri, Liv.: alqm in aerarios referri (durch die Schreiber) iubere, Cic.: u. alqm referre in od. inter aerarios, Gell. u. Val. Max.: ex aerariis eximere alqm, Afran. fr.: aerarium relinquere alqm, Cic.: u. adj., omnes tribus praeter unam aerarias reliquit, Liv. epit. 29 extr. – 2) aerārium, iī u. ī, n., die Schatzkammer, eig. die ›Kupferkammer‹, weil das älteste Geld aus aes (Kupfer) bestand; a) die Schatzkammer des röm. Staates, die Staatskasse (Ggstz. fiscus, später auch aerarium publicum, Ggstz. fiscus privatus, Spart. Hadr. 7. § 7), d.h. ein kellerartiges Gewölbe (s. Lucan. 3, 153 sqq.) unter od. hinter dem Saturnustempel, wo der Staatsschatz u. außer diesem das Staatsarchiv (in dem die öffentlichen Rechnungen, selbst der Provinzialbehörden, die Gerichtsakten, Senatsbeschlüsse in Abschrift [die Urschrift im Cerestempel] od. später in der Urschrift niedergelegt wurden) sowie die Feldzeichen der Legionen aufbewahrt wurden; dah. pecuniam in aerarium referre, inferre, deferre, redigere (vgl. diese
    ————
    Verba), Cic., Liv. u.a.: duplum eius quanti emisset in aerarium inferre, S.C. de aedif. (Corp. inscr. Lat. 10, 1401) 28: decreta Patrum ad aerarium deferre, Tac.: alqm in beneficiis ad aerarium deferre (s. defero no. II, A, 2, b, β), Cic. Arch. 11: apud aerarium pendēre, von Angeklagten, in deren Sache die Akten noch nicht geschlossen waren, Suet. Dom. 9, 2. – Die Aufsicht u. Verwaltung des Ärars hatten zur Zeit der Republik die Quästoren u. ihre Gehilfen, die tribuni aerarii (s. tribunus), unter Augustus anfangs Prätoren u. später gewesene Prätoren, die praefecti aerarii (vor denen zunächst die Prozesse des Ärars gegen dessen Schuldner usw. geführt wurden, s. Bremi zu Suet. Ner. 17). – Das Ärarium war übrigens geteilt in das gew. aerarium (den gemeinen Schatz), in das die regelmäßigen Abgaben flossen und aus dem die ordentlichen Ausgaben bestritten wurden, und in das aerarium sanctius (od. sanctum, den geheimen Schatz), das, aus der vicesima manumissionum gebildet (s. Liv. 7, 16, 7; dah. aurum vicesimarium, Liv. 27, 10, 11) u. nach u. nach durch ungeheure Kriegsbeute vermehrt (s. Lucan. 3, 155 sqq.), für die höchsten Notfälle bestimmt war, also eine Art »Notschatz« (s. Liv. 27, 10, 11); dah. bildl., illic opes (sc. dicendi) velut sanctiore quodam aerario (in einem geheimen od. Not-Schatz) reconditae, unde ad subitos quoque casus, cum res exiget, proferantur, Quint. 10,
    ————
    3, 3. – Neben dem alten aerarium (Saturni) schuf Augustus (im Jahre 6 n. Chr.) ein neues, das aerarium militare (»eine Veteranenversorgungskasse«), s. Suet. Aug. 49, 2. Tac. ann. 1, 78 (dazu die Auslgg.). Monum. Ancyr. 3, 35. – Meton., das Geld in der Schatzkammer, der öffentliche Schatz, das Staatsvermögen, die Staatskasse, Cic. Tusc. 3, 48; har. resp. 16. – b) die Schatzkammer, der Schatz eines Königs, Cic. ad Att. 6, 1, 3: durch Beiträge der einzelnen zusammengebrachte »Kriegskasse« der verbündeten Staaten Griechenlands, commune aerarium, Nep. Arist. 3, 1 u. 3: durch Beiträge von Privatleuten zu bildender »Privatschatz (aerarium privatum)« für Cäsars Mörder, Nep. Att. 8, 3. – ein aerarium sanctius in Syrakus als Archiv, Cic. Verr. 4, 140. – u. aer. privatum, des Kaisers, Valer. imp. b. Treb. Poll. Claud. 14, 3.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > aerarius

См. также в других словарях:

  • AERARIUM — locus est pecuniae publicae, ad fututas necessitates, asservandae destinatus. Nomen ei ab aere, cuius, aurô argentôque nondum inventô, usus fuit. Differt a Fisco: quod Aerarium populi, Fiscus Principis sit. Vide infra Pecunia. Ei apud Romanos.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • VICESIMA Haereditatum — Aerario apud Romanos, illata est. Cum enim duplex apud eos esset Aerarium, unum Largitionum seu rerum privatarum Augusti ac Augustae; alterum Largitionum sacrarum seu Thesaurorum publicorum, quod communem Rei publ. censum et ordinaria tributa… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • USURA — proprie ipse usus est, χρῆσις: postea secundum eminentiam sic dici coepit foenus, τόκος: Quomodo sumpta Usura, quantum damni dederit in Republica Romana, docent tum alii plurimi rerum Romanorum Scriptores, tum vero Corn. Tacitus, l. 6. Annal. c.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • TABULA — I. TABULA ab inusitato taba, et hoc a Graeco τάζω, quod tabulata in aedibus et ulmis planitiem extendebant: de pluribus rebus dicitur, uti ex parte videre est supra ubi de Tabellis. Apud Festum, ubi de igne aeterno, si quando defecerat, a… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • QUAESTOR — sic dicitur, quasi quaesitor. Ulpianus, l. singulari, de efficio Quaestoris: Agenere quaerendi Quaestores initiô dictos, et Iunius, et Trebatius, et Fenestella scribunt. Eandem quoque originationem, point Beda, de Orthographia. Sed ut genus… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • ECDICI — Gr. Ε῎κδικοι, dicebantur olim defensores civitatum, qui inprimis publicas pecunias curabant et persequebantur. C. Plin. Caec. Sec. l. 10. Ep. 111. Ecdicus, Domine, Amisenorum civitatis petebat apud me a Iulio Pisone denariorum circiter… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • THESAURUS — pecunia in futuros usus recondita a privatis, ita ut neque memoria exstet, neque dominum habeat, l. 1. ff. de acquir. rer. dom. sive, ut definit M. Aurelius Cassiodorus, l. 6. Ep. 8. Depositiva pecunia, quae longâ temporis vetustate competentes… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PASSAGIUM — apud medii aevi scriptores, transitum notat: item pecuniam, vel censum pro hoc impensum. Aliquando pro expeditione quavis transmarina sumitur, qualis Christianorum est in terram sanctam. Ex quo Bulla Sixti III. Principes Christianos ad sacram… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • PROVINCIA — I. PROVINCIA in Ecclesia Latina, dioecesis Metropolitani; quae scil. habet decem vel undecim Civitates, et unum Regem, et totidem potestates sub se, et unum Metropolitanum, aliosque Suffraganeos decem vel undecim Episcopos etc. Can. Scitote 6.… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SACRAMENTUM — I. SACRAMENTUM Latinis pecuniam quoque notat seu pignus a litigantibus, apud Pontifices, in sacro loco depositam, quô multabatur is, qui causâ cadebat. Similiter apud Athenienses Sacramentum deponebat, initiô litis, tum Actor, tum Reus; quorum is …   Hofmann J. Lexicon universale

  • SUBSELLIA — sedilia erant, in Comitio, in quibus ii Iudices, qui Magistrarum Curulem non gerebant, considebant causasque cognoscebant: quemadmodum contra tribunal, suggestus editior, locus erat, in quo Sella curulis, iurisdictionis insigne, constituta erat.… …   Hofmann J. Lexicon universale

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»