Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

non+prius

Толкование Перевод

101 tanto opere

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tanto opere
102 tantus

tantus, a, um, adj. [perh. for tavantus; cf. Sanscr. tāvant, so great; Gr. teôs, i. e. teWôs].
I.
Of such size or measure, so great in amount, extent, value, degree, etc. (as some standard expressed or understood); usually with a foll. quantus, ut, qui, or absol.; rarely quam.
1.
With [p. 1841] quantus:
nullam (contionem) umquam vidi tantam, quanta nunc vestrum est,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
quae tanta sunt in hoc uno, quanta in omnibus reliquis imperatoribus,
id. Imp. Pomp. 11, 29:
est alienum tanto viro, quantus es tu, non posse, etc.,
id. ad Brut. 1, 9, 1:
tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium,
Caes. B. G. 2, 11; cf.:
quamquam Demaden continua dicendi exercitatio potuerit tantum, quantuluscumque postea fuit, fecisse,
Quint. 2, 17, 12; Cic. Lael. 20, 74; Sall. C. 58, 2.—
2.
With ut.
a.
Denoting result or consequence; with subj.:
tanta erat operis firmitudo, ut, etc.,
Caes. B G 4, 17:
non fuit tantus homo Sex. Roscius in civitate, ut, etc.,
Cic. Rosc. Am. 43, 125;
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis... ut, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:
quod ego tantum nefas commisi, ut hanc vicem saevitiae meae redderes?
Curt. 4, 10, 29:
quod tantum cogitavi nefas, ut dignior Philotas me videretur?
id. 6, 7, 30.—
b.
Denoting comparison:
tantā modestiā dicto audiens fuit, ut si privatus esset,
Nep. Ages. 4, 2.—
3.
With rel. qui, etc.:
cave putes aut mare ullum aut flammam esse tantam, quam non facilius sit sedare quam, etc.,
Cic. Rep. 1, 42, 65:
statuerunt, tantum illud esse maleficium, quod, etc.,
id. Sull. 2, 7:
nulla est tanta vis, quae non ferro frangi possit,
id. Marcell. 3, 8.—
4.
Without correlation (esp. freq. in exclamations, etc.) ita tanta mira in aedibus sunt facta, Plaut. Am. 5, 1, 5:
tanta factis modo mira miris modis, etc.,
id. Cas. 3, 5, 5:
qui tantus natu deorum nescis nomina,
id. Bacch. 1, 2, 15:
neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis,
id. Rep. 1, 3, 4:
tantilla tanta verba funditat,
Plaut. Poen. 1, 2, 61. hocine mihi ob labores tantos tantillum dari, id. Truc. 2, 6, 56:
ne tantae nationes conjugantur,
Caes. B. G. 3, 11:
onus,
id. ib. 2, 30 in tantis motionibus tantisque vicissitudinibus, tam multarum rerum atque tantarum ordinious, Cic. N D. 2, 5, 15:
non idem sentio tanta hac in re tamque immensa posse fieri,
id. de Or 2, 20, 84:
qui tantas et tam infinitas pecunias repudiarit,
id. Rosc. Com. 8, 24:
tot tantaque vitia,
id. Verr 1, 16, 47:
quae faceres in hominem tantum et talem,
id. Fam. 13, 66, 1; cf.:
conservare urbes tantas atque tales,
id. N. D. 3, 38, 92, so too, with talis, id. Fam. 15, 4, 14, id. Phil. 2, 29, 71:
tanta ista mala,
Sall. C. 40, 2;
Liv 31, 9: neque tanto tractu se colligit anguis,
Verg. G. 2, 154:
tantorum ingentia septem Terga boum,
id. A. 5, 404; Curt. 3, 1, 10; 3, 3, 28; 4, 1, 1:
sexcenta tanta reddam, si vivo, tibi,
six hundred times as much, Plaut. Bacch. 4, 9, 111; so,
sexcenta tanta,
id. Ps. 2, 2, 37:
tribus tantis illi minus redit quam obseveris,
three times as much less, id. Trin. 2, 4, 129:
jam non quaero, unde tantam Melitensem vestem habueris,
such a great quantity of, Cic. Verr. 2, 2, 74, § 183:
si in uno corpore tantarum rerum gubernationem mens humana possidet,
Lact. 1, 3, 21.—
5.
With quam:
maria aspera juro, Non ullum pro me tantum cepisse timorem, Quam, etc.,
Verg. A. 6, 352 (cf. infra, B. 2.).—With a partit. gen.:
tantus ille ventorum,
Plin. 2, 47, 46, § 121 (dub.; Jahn, ventus).—
6.
Esp. in phrase tantō ŏpĕre; freq. as one word, tantŏpĕre, so greatly, in so high a degree, so very, etc. (class. and freq.):
cur tanto opere extimueras?
Plaut. Most. 2, 2, 92, cf.:
si studia Graecorum vos tanto opere delectant,
Cic. Rep. 1, 18, 30; Plaut. Cas. 3, 2, 2; id. Ep. 1, 2, 31; Ter. And. 5, 2, 27; id. Heaut. 4, 5, 38; Caes. B. G. 7, 52; Cic. Rep. 1, 14, 21; id. Mur. 10, 23; id. de Or. 1, 35, 164 al.—In an inverted order:
mirum est, me, ut redeam, te opere tanto quaesere,
Plaut. Bacch. 2, 2, 1.—
B.
Transf., so many ( = tot; mostly poet.):
tantae Coëunt in proelia gentes,
Val. Fl. 5, 636:
lamentabile tantis urbibus,
Stat. Th. 11, 160:
legatum valet in tantos quanti inveniantur,
Dig. 30, 1, 65.— Sing.:
numquam tanto se vulture caelum Induit,
Luc. 7, 834. —
C.
Neutr. absol.
1.
tantum, so much, so many:
habere tantum molestiae quantum gloriae...ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret,
Cic. Rep. 1, 4, 7:
decutio argenti tantum, quantum mihi lubet,
Plaut. Ep. 2, 3, 4:
iis adposuit tantum, quod satis esset, nullo adparatu,
Cic. Tusc. 5, 32, 91: tantum complectitur, quod satis sit modicae palaestrae, id. Leg. 2, 3, 6:
eo indito cumini fricti tantum, quod oleat,
Cato, R. R. 156, 3 (cf.: tantum quod, s. v. tantum, adv. B. 2. b.): Ch. Coactus reddidit ducentos et mille Philippum. Ni. Tantum debuit, Plaut. Bacch. 2, 3, 38: nec tantum Karthago habuisset opum, Cic. Rep. Fragm. ap. Non. p. 526 (1, 48, 3 B. and K.):
cum tantum belli in manibus esset,
Liv. 4, 57, 1:
sed quid hic tantum hominum incedunt?
Plaut. Poen. 3, 3, 5:
tantum hostium intra muros est,
Liv. 3, 17, 4 et saep.:
sexies tantum, quam quantum satum sit,
Cic. Verr. 2, 3, 43, § 102; cf.:
etiamsi alterum tantum perdundum est, perdam, etc.,
Plaut. Ep. 3, 4, 81 (v. alter):
tantum... dum,
Liv. 27, 42, 12; cf.:
tantum modo... dum,
Sall. J. 53, 3: tantum abest, ut, etc. (v. absum). —
b.
In colloquial lang.: tantum est, that is all, nothing more, etc.:
vos rogat, ut, etc. Tantum est. Valete,
Plaut. Trin. prol. 22; so id. Cas. prol. 87: Lo. Numquid amplius? Ly. Tantum est, id. Merc. 2, 2, 12; Ter. Eun. 5, 5, 26; id. Hec. 5, 3, 15.—
2.
Gen. (of price) tanti:
tanti, quanti poscit, vin' tanti illam emi?
Plaut. Merc. 2, 4, 22; cf.:
tanti est, quanti est fungus putidus,
it is worth as much as, is worth no more than, id. Bacch. 4, 7, 23:
frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194:
ubi me dixero dare tanti,
Ter. Ad. 2, 1, 49:
graviter increpuit, tanti habitare censorem,
in so costly a house, Plin. 17, 1, 1, § 3. —
b.
Trop.: est tanti (alicui), to be worth so much; to be valued, prized, or esteemed so highly; to be of such consequence or importance:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti, etc.,
Caes. B. G. 1, 20: tanti non fuit Arsacen capere, ut, etc., Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 1:
hoc tanti fuit vertere, ut, etc.,
Quint. 1, 6, 38: est mihi tanti, Quirites, hujus invidiae tempestatem subire, dummodo a vobis hujus belli periculum depellatur, it is worth this price to me, i. e. I esteem it a light thing, Cic. Cat. 2, 7, 15; cf.:
sed est tanti (sc.: invidiam istam mihi impendere), dummodo,
id. ib. 1, 9, 22:
etsi id quidem non tanti est, quam quod propter eosdem, etc.,
id. Mil. 22, 58:
juratus tibi possum dicere, nihil esse tanti, etc.,
id. Att. 2, 13, 2:
cum dicturis tanti suae non sint (actiones),
Quint. 12, 8, 4:
sunt o! sunt jurgia tanti,
Ov. M. 2, 424 et saep.—
3.
Abl. (with comparatives) tantō, by so much, so much the:
quanto erat in dies gravior oppugnatio, tanto crebriores litterae nuntiique ad Caesarem mittebantur,
Caes. B. G. 5, 45; cf.:
quantum opere processerant, tanto aberant ab aquā longius,
id. B. C. 1, 81:
tanto major vis, quanto recentior,
Plin. 9, 38, 62, § 133:
reperietis quinquies tanto amplius istum quam quantum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 97, § 225:
tantone minoris decumae venierunt quam fuerunt?
id. ib. 2, 3, 45, § 106 et saep.: bis tanto amici sunt inter se quam prius, twice as much, twice as good, dis tosôi, Plaut. Am. 3, 2, 62:
bis tanto pluris,
id. Men. 4, 3, 6:
ter tanto pejor,
id. Pers. 1, 3, 73:
multo tanto miserior,
id. Rud. 2, 6, 37:
si Cleomenes non tanto ante fugisset,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 89:
post tanto,
Verg. G. 3, 476; Curt. 6, 7, 26.— Rarely with verbs denoting comparison:
tanto praestitit ceteros imperatores, quan to populus Romanus antecedit fortitudine cunctas nationes,
Nep. Hann. 1, 1; Ov. M. 13, 368; cf.:
doctrinis tanto antecessit condiscipulos, ut, etc.,
Nep. Epam. 2, 2.— Poet. with sup.:
tanto pessimus omnium poëta, Quanto tu optimus omnium patronus,
Cat. 49, 6.—
b.
In colloquial lang.: tanto melior! so much the better! well done! good! excellent! bravo! etc.: To. Omnes sycophantias instruxi et comparavi, quo pacto ab lenone auferam hoc argentum. Sa. Tanto melior! Plaut. Pers. 2, 5, 24; cf. Sen. Ep. 31;
so too: tanto melior,
Plaut. Truc. 5, 61; Phaedr. 3, 5, 3:
tanto hercle melior,
Ter. Heaut. 3, 2, 38:
tanto major! tanto augustior!
how great! how noble! Plin. Pan. 71, 4:
tanto nequior!
so much the worse! that is bad! Ter. Ad. 4, 1, 12; cf. Plaut. Men. 2, 3, 84; so,
tanto miserior,
id. Stich. 5, 5, 8.—
4.
In tantum, so far, so much, to such a degree, so greatly:
danti in tantum producenda notitia est muneris sui, in quantum delectatura est eum, cui datur,
Sen. Ben. 2, 23; Col. 12, 24, 1:
quaedam aquae fervent in tantum, ut non possint esse usui,
Sen. Q. N. 3, 24, 1: humum in tantum deprimere, donec altitudinis mensuram datam ceperit, Col. 3, 13, 9:
in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,
Liv. 22, 27.
II.
Since tantus conveys only the idea of relative greatness, it may also be used (with a foll. ut) to denote a small amount, degree, extent, etc.; hence, of such a quantity or quality, such, so small, so slight or trivial; in the neutr., so little, so few (rare but class.):
ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad ipsas provincias tutandas vix contenti esse possimus,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; id. Fam. 1, 7, 4: si bellum tantum erit, ut vos aut successores sustinere possint, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 10, 3:
praesidii tantum est, ut ne murus quidem cingi possit,
Caes. B. G. 6, 35:
tantum navium,
id. B. C. 3, 2.—Hence, tantum, adv.
A.
So much, so greatly, to such a degree, so:
tantum, quantum quis fuge,
as quickly as possible, Plaut. Most. 2, 2, 94:
de quo tantum, quantum me amas, velim cogites,
Cic. Att. 12, 18, 1:
id tantum abest ab officio, ut, etc.,
so far, id. Off. 1, 14, 43:
rex tantum auctoritate ejus motus est, ut, etc.,
Nep. Con. 4, 1:
tantum progressus a castris, ut dimicaturum appareret,
Liv. 37, 39, 6:
tantumque ibi moratus, dum, etc.,
so long, id. 27, 42, 13:
tantum ad narrandum argumentum adest benignitas,
Plaut. Men. prol. 16:
ne miremini, quā ratione hic tantum apud istum libertus potuerit,
Cic. Verr. 2, 2, 54, § 134:
nullo tantum se Mysia cultu Jactat,
Verg. G. 1, 102.—With adjj. (mostly poet.):
nec tantum dulcia, quantum Et liquida,
Verg. G. 4, 101:
juventus Non tantum Veneris quantum studiosa culinae,
Hor. S. 2, 5, 80:
tantum dissimilis,
id. ib. 2, 3, 313:
Marius quantum bello optimus, tantum pace pessimus,
Vell. 2, 11, 1.—
B.
(Acc. to tantus, II.; and therefore, prop., only so much, so little; hence) Only, alone, merely, but:
tantum monet, quantum intellegit,
only so much, Cic. Tusc. 2, 19, 44:
tantum in latitudinem patebat, quantum loci acies instructa occupare poterat,
Caes. B. G. 2, 8:
quod haec tantum, quantum sensu movetur...se accommodat, etc.,
Cic. Off. 1, 4, 11:
Socratem tantum de vitā et de moribus solitum esse quaerere,
id. Rep. 1, 10, 16:
nomen tantum virtutis usurpas,
id. Par. 2, 17:
dixit tantum: nihil ostendit, nihil protulit,
id. Fl. 15, 34:
notus mihi nomine tantum,
Hor. S. 1, 9, 3:
apte dicere non elocutionis tantum genere constat, sed, etc.,
Quint. 11, 1, 7; so,
non tantum... sed,
id. 9, 3, 28:
nec tantum... sed (etiam),
id. 3, 8, 33; 9, 3, 78; 11, 2, 5.—So with unus (mostly post-Aug.;
once in Cic.): excepit unum tantum: scire se nihil se scire, nihil amplius,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
unum flumen tantum intererat,
Caes. B. C. 3, 19:
unum defuisse tantum superbiae,
Liv. 6, 16, 5; 21, 50, 6; 34, 9, 5; Just. 8, 5, 5; Cels. 5, 28, 14; Tac. A. 15, 1; Plin. 9, 35, 58, § 120.—
b.
Strengthened by modo, and also joined with it in one word, tantummŏdo (freq. and class.;
whereas solummodo is only post-Aug., v. h. v.): homines populariter annum tantummodo solis, id est unius astri reditu metiuntur,
Cic. Rep. 6, 22, 24:
ut tantummodo per stirpes alantur suas,
id. N. D. 2, 32, 81:
cum tantummodo potestatem gustandi feceris,
id. Rep. 2, 28, 51:
omnis ea judicatio versatur tantummodo in nomine,
id. ib. 4, 6, 6:
pedites tantummodo umeris ac summo pectore exstare (ut possent),
Caes. B. C. 1, 62:
velis tantummodo,
you have only to wish it, Hor. S. 1, 9, 54:
unum hoc tantummodo, neque praeterea quicquam, etc.,
Suet. Tib. 11 et saep.:
neque eum oratorem tantummodo, sed hominem non putant,
Cic. de Or. 3, 14, 52:
neque e silvis tantummodo promota castra, sed etiam... in campos delata acies,
Liv. 9, 37, 2:
Cn. Scipionem misit non ad tuendos tantummodo veteres socios, sed etiam ad pellendum Hispaniā Hasdrubalem,
id. 21, 32, 4; so,
non tantummodo... sed etiam,
Sen. Polyb. 15, 3; id. Ot. Sap. 3, 5; 5, 4; Front. Ep. ad Verr. p. 124:
non tantummodo... sed... quoque,
Vell. 2, 110, 5:
non tantummodo... verum etiam,
Aug. Ep. 162, 1; id. Grat. Christ. 14: non... tantum, with ellips. of sed, not only (but much more), Ov. Am. 1, 4, 63; cf.:
rem atrocem nec tantum epistulā dignam,
Plin. Ep. 3, 14; Juv. 1, 131.—
2.
Particular phrases.
a.
Tantum non, analog. to the Gr. monon ouk, to [p. 1842] point out an action as only not, i. e. very nearly, completed, almost, all but, very nearly (perh. not ante-Aug.; in Cic. Att. 14, 5, 2, Baiter reads tantummodo):
cum agger promotus ad urbem vineaeque tantum non jam injunctae moenibus essent,
Liv. 5, 7, 2:
tantum non jam captam Lacedaemonem esse,
id. 34, 40, 5:
tantum non ad portam bellum esse,
id. 25, 15, 1:
videt Romanos tantum non jam circumveniri a dextro cornu,
id. 37, 29, 9:
cum hostes tantum non arcessierint,
id. 4, 2, 12 Drak.:
tantum non adversis tempestatibus Rhodum enavigavit,
Suet. Tib. 11:
tantum non statim a funere,
id. ib. 52:
tantum non summam malorum suorum professus est,
id. ib. 66:
tantum non in ipso ejus consulatu,
id. Dom. 15 et saep.—But in many cases non belongs to the verb, and not to tantum:
tantum non cunctandum neque cessandum esse,
only there must be no delay, Liv. 35, 18, 8:
dictator bello ita gesto, ut tantum non defuisse fortunae videretur,
id. 4, 57, 8 Drak.; cf.:
ut qui per haec vicit, tantum non defuisse sibi advocatum sciat,
Quint. 6, 2, 4.—
b.
Tantum quod, denoting immediate nearness in point of time, only, just, but just, just then, hardly, scarcely (class.):
tantum quod ex Arpinati veneram, cum mihi a te litterae redditae sunt,
Cic. Fam. 7, 23, 1:
tantum quod ultimam imposuerat Pannonico bello Caesar manum, cum, etc.,
Vell. 2, 117, 1:
haec cum scriberem, tantum quod existimabam ad te orationem esse perlatam,
Cic. Att. 15, 13, 7:
navis Alexandrina, quae tantum quod appulerat,
Suet. Aug. 98:
natus est XVIII. Cal. Jan. tantum quod oriente sole,
id. Ner. 6:
tantum quod pueritiam egresso,
id. Aug. 63:
dentem tantum quod exemptum,
id. Vesp. 5 (but in Liv. 22, 2, 9; 33, 4, 6; Amm. 27, 5, 4, the quod belongs not to tantum, but to the following verb):
tantum alone = tantum quod,
Verg. E. 6, 16. —
c.
Tantum quod non, only that not, nothing is wanting but:
tantum quod hominem non nominat: causam quidem totam perscribit,
Cic. Verr. 2, 1, 45, § 116.

Lewis & Short latin dictionary > tantus
103 sum

sum, esse, fui    - voir l'article sum de Gaffiot. [ABCR]I - sum, esse, fŭi:    - la conjugaison    - formes arch.: esum = sum, Varr. L. 9, 199 ; essis = es, Acc. d. Non. 200, 30; escit = erit, XII T. d. Gell. 20, 1, 25; Lucr. 1, 619; escunt = erunt, Cic. Leg. 2, 60 --- parf. fuvimus, Enn. d. Cic de Or. 3, 168; fuveit, Cil 1, 1051 --- subj. prés. siem, sies, siet, sient, Plaut. Amp. 57; 924; 58 ; Lucr. 3, 101; Plaut. Amp. 209; etc. ; fuam, fuas, fuat, fuant, Plaut. Bac. 156; Andr. Tr. 21; Plaut. Amp. 985; Bac. 1033; etc. --- part. prés. ens, employé par Caes. selon Prisc. 18, 75. [st1]1 [-] être, exister (il y a); vivre, durer; qqf. au parf. avoir vécu, n'être plus; être (avec attribut).    - si abest, nullus est, Plaut. Bacch. 2: séparé d'elle, il n'existe plus.    - nisi fuisset Archimedes, Cic.: sans Archimède (si Archimède n'avait pas existé).    - ergo Dama nusquam est! Hor.: Dama n'est donc plus!    - cogito, ergo sum: je pense, donc je suis.    - dum ero: tant que je vivrai.    - fuit Ilium, Virg.: c'en est fait de Troie (Troie a existé, Troie n'est plus).    - flumen est Arar, quod in Rhodanum influit, Caes. B. G. 1: il y a une rivière, la Saône, qui se jette dans le Rhône.    - est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6: il y a un lieu que les mortels appelaient Hespérie.    - homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt! Cic. Fam. 11: l'homme le plus pervers qui soit, qui ait existé ou qui puisse jamais être.    - Indus, qui est omnium fluminum maximus: l'Indus, qui est le plus grand de tous les fleuves.    - turpitudo pejus est quam dolor, Cic.: la honte est pire que la douleur. [st1]2 [-] avec datif - être à, appartenir à.    - est mihi liber: [un livre (quelconque) est à moi] = j'ai un livre.    - sunt nobis mitia poma, Virg.: nous avons des fruits délicieux.    - spes mihi erat: j'avais espoir.    - mihi nomen est Marcus (Marco): [un nom est à moi, Marc]= je m'appelle Marc.    - cui nomen Arethusa est, Cic.: (source) qui porte le nom d'Aréthuse.    - Scipio, cui post Africano fuit cognomen, Liv. 25: Scipion, qu'on surnomma plus tard l'Africain.    - paene tibi fuit Phronesium! Plaut.: Phronésion a failli être à toi ! [st1]3 [-] avec génitif - être (celui de...), être à, appartenir à; être du parti de.    - haec domus patris mei est: [cette maison est (la maison) de mon père] = cette maison est celle de mon père (cette maison est la propriété de mon père).    - hic liber Petri est: ce livre est à Pierre.    - omnia hostium erant: tout était aux mains des ennemis.    - totus Pompei erat: il était tout dévoué à Pompée.    - esse suarum rerum, Liv.: s'attacher à ses intérêts.    - meus, tuus, noster, vester au lieu du génitif.    - hic liber meus est: ce livre est le mien, ce livre est à moi.    - haec domus mea est: cette maison m'appartient.    - totus tuus ego sum: je suis tout entier à toi.    - divitiae meae sunt, tu es divitiarum, Sen.: les richesses m'appartiennent, et tu appartiens aux richesses.    - esse Romae partis, esse Philippi, Liv.: être du parti de Rome, être du côté de Philippe. [st1]4 [-] avec génitif - être le propre de, être le rôle de, être le devoir, le droit, le privilège, le caractère de..., être du domaine de, être du ressort de.    - regis est tueri cives: c'est le devoir d'un roi de protéger ses sujets.    - extremae dementiae est...: c'est le comble de la folie (de).    - meum, tuum... au lieu du génitif.    - meum est loqui: c'est à moi de parler. [st1]5 [-] avec double datif (datif d'intérêt et datif de destination): [être à qqn qui est destiné à...].    - voir la grammaire.    - hoc erit tibi dolori: **ce sera pour toi à douleur** = ce sera pour toi une cause de douleur.    - esse omnibus odio: être haï de tous.    - esse alicui dolori: être pour qqn une cause de chagrin.    - alicui esse impedimento, Cic.: être un obstacle pour qqn.    - quid tibi rei mecum est? Ter.: qu'ai-je à démêler avec toi? [st1]6 [-] avec génitif marquant la qualité ou la quantité.    - egregiae indolis est: il est d'un excellent caractère (il a un excellent caractère).    - nullius consilii sum: je suis un homme indécis.    - Sulla gentis patriciae nobilis fuit, Sall. J. 95: Sylla était de famille noble.    - somni brevissimi erat, Suet.: il dormait fort peu.    - res est magni laboris: la chose demande de grands efforts.    - classis erat centum navium: la flotte était de cent bateaux. [st1]7 [-] avec ablatif marquant la qualité.    - esse ingenio pravo, Sall.: avoir une âme perverse.    - esse bono animo, Cic.: avoir bon courage.    - esse magnā gloriā, Cic.: jouir d'une haute considération.    - tenuissimā valetudine esse, Caes.: être d'une santé très délicate.    - esse capite raso, Cic.: avoir la tête rasée.    - iracundiā summā esse: être très irrité. [st1]8 [-] être (dans un lieu), se trouver, séjourner, rester, demeurer; être (de telle ou telle manière); être (avec qqn, auprès de qqn); aller, arriver, venir.    - sum Romae: je suis à Rome.    - sum in foro: je suis au forum.    - quid fuit in illis litteris? Cic.: qu'y avait-il dans cette lettre?    - esse in publico: paraître en public.    - esse in laxa toga, Tib. 2: porter une toge flottante.    - esse in Tyriis, Ov.: avoir une robe de pourpre.    - esse in aere alieno: être endetté.    - esse in spe, Cic.: avoir de l'espoir.    - esse in nummis multis, Cic.: être très riche.    - esse in odio, Cic.: être haï.    - fuit ad me sane diu, Cic. Att. 10, 4, 8: il resta longtemps avec moi.    - esse libenter cum aliquo, Cic.: voir qqn avec plaisir.    - qui ante fuerant ad Caesarem, Caes.: ceux qui d'abord étaient venus vers César.    - quo die in Tusculanum essem futurus, Cic.: le jour où je devais arriver à ma maison de Tusculum.    - fuisti apud Laecam illa nocte, Cic. Cat. 1: tu t'es rendu chez Léca cette nuit-là. [st1]9 [-] avec génitif de prix (qqf. avec ablatif de prix): être de (telle valeur), valoir coûter.    - magni (s.-ent. pretii) esse: coûter beaucoup.    - esse nihili: ne rien valoir.    - magni erunt mihi tuae litterae, Cic. Fam. 15: ta lettre sera d'un grand prix pour moi.    - mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo, Cic. Att. 12: ma conscience pour moi vaut plus que tous les discours.    - mille sestertiis esse: coûter mille sesterces.    - sextante sal et Romae et per totam Iialiam erat, Liv. 29: le sel coûtait un sextant à Rome comme dans l'Italie entière. [st1]10 [-] arriver, se produire, avoir lieu.    - quid tibi est? Ter.: qu'as-tu?    - (solis defectio) quae fuit regnante Romulo, Cic. Rep. 1: (éclipse) qui eut lieu sous le règne de Romulus.    - ut est: comme il arrive.    - est ut + subj. (est + inf.): il arrive que, il peut se faire que, on peut.    - futurum rati ut...: persuadés qu'il arriverait que...    - non est ut...: il n'est pas possible que...., il n'y a pas lieu de...    - est ut velis, Ter.: il se trouve que tu veux.    - quando fuit ut...? Cic.: quand est-il arrivé que...? quand a-t-on vu que...?    - quando fuit ut quod licet non liceret? Cic. Cael.: quand a-t-on vu que ce qui est permis aujourd'hui a cessé de l'être?    - in eo (res) est ut + subj.: les choses en sont au point que... (il va bientôt arriver que...).    - prope est ut...: il va bientôt arriver que...    - est (ita) ut dicis: c'est bien comme tu dis.    - id quod erat, Liv.: ce qui était vrai (c'est ce qui se passait).    - res erat eo loci, Cic.: l'affaire en était là. [st1]11 [-] avec adj. verbal au génitif - être de nature à, avoir pour but de, servir à, tendre à.    - esse conservandae libertatis, Sall.: avoir pour but le maintien de la liberté.    - esse dissolvendarum religionum, Liv.: être de nature à détruire le culte.    - quae res evertendae rei publicae solebant esse, Cic.: ces faits tendaient ordinairement à ruiner l'Etat. [st1]12 [-] avec datif de destination ou de but; avec ad + acc.    - esse solvendo aeri alieno: être en état de payer ses dettes, être solvable.    - non esse solvendo: ne pas être en mesure de payer ses dettes, être insolvable.    - esse vescendo: être bon à manger.    - esse oneri ferendo, Liv.: être capable de porter une charge.    - esse ad ornandum templum, Cic.: servir à la décoration du temple.    - esse ad aliquid: être utile à qqch, servir à qqch.    - esse ad alvum crudam, Cato. R. R. 125: être efficace pour les indigestions.    - esui potuique esse, Dig.: être bon à manger et à boire.    - esse argumento: être une preuve.    - esse probro, Cic.: être déshonorant.    - esse crimini, Cic.: être un grief. [st1]13 [-] avec une subordonnée (souvent avec verbe au subjonctif).    - sunt qui + subj.: il y a des gens qui ([des gens tels qu'ils]), il y a des gens pour, il y a des gens capables de.    - sunt qui sciant: il y a des gens qui savent.    - erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent, Caes. B. C. 2, 30: il y avait les avis de personnes qui pensaient qu'on devait assiéger le camp de Varus.    - erat nemo in quem ea suspicio conveniret, Cic.: il n'y avait personne sur qui pût se porter un tel soupçon.    - sunt qui + ind.: il y a des gens qui.    - sunt qui quod sentiunt non audent dicere, Cic.: il y a des gens qui n'osent pas dire ce qu'ils pensent.    - sunt quae omitti, Cic.: il y a des détails que j'ai oubliés.    - sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, Cic. Fin. 5: il y a des bêtes qui ont en elles quelque chose de semblable à la vertu.    - est ubi + subj.: il y a des cas où.    - erit ubi te ulciscar, Plaut.: je trouverai l'occasion de te punir.    - est quod: il y a une raison pour que, il y a lieu de.    - est quod succenset tibi, Ter.: il a des raisons d'être irrité contre toi.    - est quod referam ad consilium, Liv.: il faut que j'en réfère au conseil.    - est quod dici possit: il y a une chose qu'on pourrait dire.    - est quod differat, Cic.: il y a une différence.    - est quod gaudeas, Cic.: tu as raison de te réjouir.    - non est quod (non est cur, nihil est quod): il n'y a pas lieu de, il n'y a pas de raison de.    - quid est quod: quelle raison y a-t-il de...?    - quid erat quod querebatur? Cic.: quelle raison avait-il de se plaindre?    - quid erat quod querebatur? Cic.: pourquoi se plaignait-il? quelle raison y avait-il qui expliquât ses plaintes? [st1]14 [-] esse ab aliquo: être du côté de qqn, être de son parti, être pour quelqu'un.    - esse ab aliquo (esse pro aliquo): être partisan de qqn, être de l'avis de qqn.    - a Phaedro esse, Cic. Att. 16: être disciple de Phèdre.    - est a me hoc totum: tout cela est fait pour moi, tout cela est en ma faveur.    - vide ne hoc totum sit a me, Cic.: prends bien garde que tout cela ne soit en ma faveur?    - esne tu ab illo milite? Plaut.: es-tu esclave de ce soldat?    - erat ab Aristotele, Cic.: c'était un Aristotélicien. [st1]15 [-] reposer sur, dépendre de, être du ressort de.    - non est id in nobis: cela ne dépend pas de nous.    - omnis spes est in aliquo: tout l'espoir repose sur qqn.    - vivat an ille occidat, in dis est, Ov.: sa vie ou sa mort dépendent des dieux. [st1]16 [-] avec un infinitif - pouvoir.    - cernere erat, Virg.: on voyait (on pouvait voir). [st1]17 [-] latinismes remarquables    - bene est: cela va bien.    - est recte apud matrem, Cic.: chez ma mère, tout va bien (ma mère se porte bien).    - est ita (est vero): il en est ainsi, oui.    - esto (sit ita sane): eh bien, soit!    - id est (hoc est): à savoir, c'est-à-dire.    - quid hoc rei est?: qu'est-ce à dire?    - voir fore - esto. [ABCR]II - sum = eum; Enn. An. 98, cf. Fest. 298.
* * *
sum, esse, fui    - voir l'article sum de Gaffiot. [ABCR]I - sum, esse, fŭi:    - la conjugaison    - formes arch.: esum = sum, Varr. L. 9, 199 ; essis = es, Acc. d. Non. 200, 30; escit = erit, XII T. d. Gell. 20, 1, 25; Lucr. 1, 619; escunt = erunt, Cic. Leg. 2, 60 --- parf. fuvimus, Enn. d. Cic de Or. 3, 168; fuveit, Cil 1, 1051 --- subj. prés. siem, sies, siet, sient, Plaut. Amp. 57; 924; 58 ; Lucr. 3, 101; Plaut. Amp. 209; etc. ; fuam, fuas, fuat, fuant, Plaut. Bac. 156; Andr. Tr. 21; Plaut. Amp. 985; Bac. 1033; etc. --- part. prés. ens, employé par Caes. selon Prisc. 18, 75. [st1]1 [-] être, exister (il y a); vivre, durer; qqf. au parf. avoir vécu, n'être plus; être (avec attribut).    - si abest, nullus est, Plaut. Bacch. 2: séparé d'elle, il n'existe plus.    - nisi fuisset Archimedes, Cic.: sans Archimède (si Archimède n'avait pas existé).    - ergo Dama nusquam est! Hor.: Dama n'est donc plus!    - cogito, ergo sum: je pense, donc je suis.    - dum ero: tant que je vivrai.    - fuit Ilium, Virg.: c'en est fait de Troie (Troie a existé, Troie n'est plus).    - flumen est Arar, quod in Rhodanum influit, Caes. B. G. 1: il y a une rivière, la Saône, qui se jette dans le Rhône.    - est locus, Hesperiam quam mortales perhibebant, Enn. ap. Macr. S. 6: il y a un lieu que les mortels appelaient Hespérie.    - homo nequissimus omnium qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt! Cic. Fam. 11: l'homme le plus pervers qui soit, qui ait existé ou qui puisse jamais être.    - Indus, qui est omnium fluminum maximus: l'Indus, qui est le plus grand de tous les fleuves.    - turpitudo pejus est quam dolor, Cic.: la honte est pire que la douleur. [st1]2 [-] avec datif - être à, appartenir à.    - est mihi liber: [un livre (quelconque) est à moi] = j'ai un livre.    - sunt nobis mitia poma, Virg.: nous avons des fruits délicieux.    - spes mihi erat: j'avais espoir.    - mihi nomen est Marcus (Marco): [un nom est à moi, Marc]= je m'appelle Marc.    - cui nomen Arethusa est, Cic.: (source) qui porte le nom d'Aréthuse.    - Scipio, cui post Africano fuit cognomen, Liv. 25: Scipion, qu'on surnomma plus tard l'Africain.    - paene tibi fuit Phronesium! Plaut.: Phronésion a failli être à toi ! [st1]3 [-] avec génitif - être (celui de...), être à, appartenir à; être du parti de.    - haec domus patris mei est: [cette maison est (la maison) de mon père] = cette maison est celle de mon père (cette maison est la propriété de mon père).    - hic liber Petri est: ce livre est à Pierre.    - omnia hostium erant: tout était aux mains des ennemis.    - totus Pompei erat: il était tout dévoué à Pompée.    - esse suarum rerum, Liv.: s'attacher à ses intérêts.    - meus, tuus, noster, vester au lieu du génitif.    - hic liber meus est: ce livre est le mien, ce livre est à moi.    - haec domus mea est: cette maison m'appartient.    - totus tuus ego sum: je suis tout entier à toi.    - divitiae meae sunt, tu es divitiarum, Sen.: les richesses m'appartiennent, et tu appartiens aux richesses.    - esse Romae partis, esse Philippi, Liv.: être du parti de Rome, être du côté de Philippe. [st1]4 [-] avec génitif - être le propre de, être le rôle de, être le devoir, le droit, le privilège, le caractère de..., être du domaine de, être du ressort de.    - regis est tueri cives: c'est le devoir d'un roi de protéger ses sujets.    - extremae dementiae est...: c'est le comble de la folie (de).    - meum, tuum... au lieu du génitif.    - meum est loqui: c'est à moi de parler. [st1]5 [-] avec double datif (datif d'intérêt et datif de destination): [être à qqn qui est destiné à...].    - voir la grammaire.    - hoc erit tibi dolori: **ce sera pour toi à douleur** = ce sera pour toi une cause de douleur.    - esse omnibus odio: être haï de tous.    - esse alicui dolori: être pour qqn une cause de chagrin.    - alicui esse impedimento, Cic.: être un obstacle pour qqn.    - quid tibi rei mecum est? Ter.: qu'ai-je à démêler avec toi? [st1]6 [-] avec génitif marquant la qualité ou la quantité.    - egregiae indolis est: il est d'un excellent caractère (il a un excellent caractère).    - nullius consilii sum: je suis un homme indécis.    - Sulla gentis patriciae nobilis fuit, Sall. J. 95: Sylla était de famille noble.    - somni brevissimi erat, Suet.: il dormait fort peu.    - res est magni laboris: la chose demande de grands efforts.    - classis erat centum navium: la flotte était de cent bateaux. [st1]7 [-] avec ablatif marquant la qualité.    - esse ingenio pravo, Sall.: avoir une âme perverse.    - esse bono animo, Cic.: avoir bon courage.    - esse magnā gloriā, Cic.: jouir d'une haute considération.    - tenuissimā valetudine esse, Caes.: être d'une santé très délicate.    - esse capite raso, Cic.: avoir la tête rasée.    - iracundiā summā esse: être très irrité. [st1]8 [-] être (dans un lieu), se trouver, séjourner, rester, demeurer; être (de telle ou telle manière); être (avec qqn, auprès de qqn); aller, arriver, venir.    - sum Romae: je suis à Rome.    - sum in foro: je suis au forum.    - quid fuit in illis litteris? Cic.: qu'y avait-il dans cette lettre?    - esse in publico: paraître en public.    - esse in laxa toga, Tib. 2: porter une toge flottante.    - esse in Tyriis, Ov.: avoir une robe de pourpre.    - esse in aere alieno: être endetté.    - esse in spe, Cic.: avoir de l'espoir.    - esse in nummis multis, Cic.: être très riche.    - esse in odio, Cic.: être haï.    - fuit ad me sane diu, Cic. Att. 10, 4, 8: il resta longtemps avec moi.    - esse libenter cum aliquo, Cic.: voir qqn avec plaisir.    - qui ante fuerant ad Caesarem, Caes.: ceux qui d'abord étaient venus vers César.    - quo die in Tusculanum essem futurus, Cic.: le jour où je devais arriver à ma maison de Tusculum.    - fuisti apud Laecam illa nocte, Cic. Cat. 1: tu t'es rendu chez Léca cette nuit-là. [st1]9 [-] avec génitif de prix (qqf. avec ablatif de prix): être de (telle valeur), valoir coûter.    - magni (s.-ent. pretii) esse: coûter beaucoup.    - esse nihili: ne rien valoir.    - magni erunt mihi tuae litterae, Cic. Fam. 15: ta lettre sera d'un grand prix pour moi.    - mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo, Cic. Att. 12: ma conscience pour moi vaut plus que tous les discours.    - mille sestertiis esse: coûter mille sesterces.    - sextante sal et Romae et per totam Iialiam erat, Liv. 29: le sel coûtait un sextant à Rome comme dans l'Italie entière. [st1]10 [-] arriver, se produire, avoir lieu.    - quid tibi est? Ter.: qu'as-tu?    - (solis defectio) quae fuit regnante Romulo, Cic. Rep. 1: (éclipse) qui eut lieu sous le règne de Romulus.    - ut est: comme il arrive.    - est ut + subj. (est + inf.): il arrive que, il peut se faire que, on peut.    - futurum rati ut...: persuadés qu'il arriverait que...    - non est ut...: il n'est pas possible que...., il n'y a pas lieu de...    - est ut velis, Ter.: il se trouve que tu veux.    - quando fuit ut...? Cic.: quand est-il arrivé que...? quand a-t-on vu que...?    - quando fuit ut quod licet non liceret? Cic. Cael.: quand a-t-on vu que ce qui est permis aujourd'hui a cessé de l'être?    - in eo (res) est ut + subj.: les choses en sont au point que... (il va bientôt arriver que...).    - prope est ut...: il va bientôt arriver que...    - est (ita) ut dicis: c'est bien comme tu dis.    - id quod erat, Liv.: ce qui était vrai (c'est ce qui se passait).    - res erat eo loci, Cic.: l'affaire en était là. [st1]11 [-] avec adj. verbal au génitif - être de nature à, avoir pour but de, servir à, tendre à.    - esse conservandae libertatis, Sall.: avoir pour but le maintien de la liberté.    - esse dissolvendarum religionum, Liv.: être de nature à détruire le culte.    - quae res evertendae rei publicae solebant esse, Cic.: ces faits tendaient ordinairement à ruiner l'Etat. [st1]12 [-] avec datif de destination ou de but; avec ad + acc.    - esse solvendo aeri alieno: être en état de payer ses dettes, être solvable.    - non esse solvendo: ne pas être en mesure de payer ses dettes, être insolvable.    - esse vescendo: être bon à manger.    - esse oneri ferendo, Liv.: être capable de porter une charge.    - esse ad ornandum templum, Cic.: servir à la décoration du temple.    - esse ad aliquid: être utile à qqch, servir à qqch.    - esse ad alvum crudam, Cato. R. R. 125: être efficace pour les indigestions.    - esui potuique esse, Dig.: être bon à manger et à boire.    - esse argumento: être une preuve.    - esse probro, Cic.: être déshonorant.    - esse crimini, Cic.: être un grief. [st1]13 [-] avec une subordonnée (souvent avec verbe au subjonctif).    - sunt qui + subj.: il y a des gens qui ([des gens tels qu'ils]), il y a des gens pour, il y a des gens capables de.    - sunt qui sciant: il y a des gens qui savent.    - erant sententiae quae castra Vari oppugnanda censerent, Caes. B. C. 2, 30: il y avait les avis de personnes qui pensaient qu'on devait assiéger le camp de Varus.    - erat nemo in quem ea suspicio conveniret, Cic.: il n'y avait personne sur qui pût se porter un tel soupçon.    - sunt qui + ind.: il y a des gens qui.    - sunt qui quod sentiunt non audent dicere, Cic.: il y a des gens qui n'osent pas dire ce qu'ils pensent.    - sunt quae omitti, Cic.: il y a des détails que j'ai oubliés.    - sunt bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis, Cic. Fin. 5: il y a des bêtes qui ont en elles quelque chose de semblable à la vertu.    - est ubi + subj.: il y a des cas où.    - erit ubi te ulciscar, Plaut.: je trouverai l'occasion de te punir.    - est quod: il y a une raison pour que, il y a lieu de.    - est quod succenset tibi, Ter.: il a des raisons d'être irrité contre toi.    - est quod referam ad consilium, Liv.: il faut que j'en réfère au conseil.    - est quod dici possit: il y a une chose qu'on pourrait dire.    - est quod differat, Cic.: il y a une différence.    - est quod gaudeas, Cic.: tu as raison de te réjouir.    - non est quod (non est cur, nihil est quod): il n'y a pas lieu de, il n'y a pas de raison de.    - quid est quod: quelle raison y a-t-il de...?    - quid erat quod querebatur? Cic.: quelle raison avait-il de se plaindre?    - quid erat quod querebatur? Cic.: pourquoi se plaignait-il? quelle raison y avait-il qui expliquât ses plaintes? [st1]14 [-] esse ab aliquo: être du côté de qqn, être de son parti, être pour quelqu'un.    - esse ab aliquo (esse pro aliquo): être partisan de qqn, être de l'avis de qqn.    - a Phaedro esse, Cic. Att. 16: être disciple de Phèdre.    - est a me hoc totum: tout cela est fait pour moi, tout cela est en ma faveur.    - vide ne hoc totum sit a me, Cic.: prends bien garde que tout cela ne soit en ma faveur?    - esne tu ab illo milite? Plaut.: es-tu esclave de ce soldat?    - erat ab Aristotele, Cic.: c'était un Aristotélicien. [st1]15 [-] reposer sur, dépendre de, être du ressort de.    - non est id in nobis: cela ne dépend pas de nous.    - omnis spes est in aliquo: tout l'espoir repose sur qqn.    - vivat an ille occidat, in dis est, Ov.: sa vie ou sa mort dépendent des dieux. [st1]16 [-] avec un infinitif - pouvoir.    - cernere erat, Virg.: on voyait (on pouvait voir). [st1]17 [-] latinismes remarquables    - bene est: cela va bien.    - est recte apud matrem, Cic.: chez ma mère, tout va bien (ma mère se porte bien).    - est ita (est vero): il en est ainsi, oui.    - esto (sit ita sane): eh bien, soit!    - id est (hoc est): à savoir, c'est-à-dire.    - quid hoc rei est?: qu'est-ce à dire?    - voir fore - esto. [ABCR]II - sum = eum; Enn. An. 98, cf. Fest. 298.
* * *

    Sum, es, est, Verbum substantiuum. Je suis, tu es, il est.

\

    Sum, Genitiuo iungitur. Terent. Non esse horum te arbitror. Je pense que tu n'appartiens en rien à ceulx ci.

\

    Est adolescens escae maxumae. Plaut. Il est grand mangeur.

\

    Magni sunt oneris: quicquid imponas, vehunt. Plaut. Ils portent grands faiz.

\

    Erit humanitatis vestrae, magnum eorum ciuium numerum calamitate prohibere. Cic. Ce sera à faire à vostre humanité de, etc.

\

    Est miserorum, vt maleuolentes sint, atque inuideant bonis. Plaut. Ils ont de coustume.

\

    Non est nostrum onus. Cic. Ce n'est pas nostre charge, Nous n'avons point charge de cela, Ce n'est pas à nous à faire.

\

    Nihil aeque dissoluendae religionis est, quam, etc. Liu. Il n'est chose qui corrompe tant la religion, que de, etc.

\

    Tanti eius apud se gratiam esse ostendit, vti et Reipublicae iniuriam, etc. Caes. Il monstra qu'il aimoit tant, et qu'il avoit tant de credit envers luy, que, etc.

\

    Nunc vos aestimate, facta an dicta pluris sint. Sallust. Lesquels sont plus à estimer les faicts ou les dicts.

\

    Argentum quanti est sumito. Terent. Autant qu'il vault.

\

    Quod mihi plurimi est. Cic. Laquelle chose je prise ou estime fort.

\

    Magni apud aliquem esse. Cic. Estre fort estimé d'aucun.

\

    Emere denario, quod sit mille denarium. Cic. Qui vault mille deniers.

\

    Quum in Sicilia sestertiis duobus tritici modius esset. Cic. Vallut.

\

    Bona Sexti Roscii quae sunt sexagies. Cic. Qui vallent.

\

    Ego sum domi meae. Cic. Je suis en ma maison.

\

    Sum, Datiuo etiam iungitur, et significat habeo. Virgil. Sunt mihi bis septem praestanti corpore Nymphae. J'ay.

\

    Est enim columbis ars, inter se blandiri. Plin. Elles ont cest art de, etc.

\

    - mihi tu iam Eras mortuus, quia non te visitaui. Plaut. Il me sembloit à veoir que tu estois desja mort.

\

    Duobus datiuis: Plaut. Est derisui omnibus. Chascun se mocque de luy.

\

    Desiderio esse. Seneca. Estre desiré et regretté.

\

    Esui potuique esse. Vlpia. Estre bon et ordonné pour boire et manger.

\

    Hae pecuniae tibi fraudi esse debent. Cic. Te doibvent tourner à dommage.

\

    Postrema tua pagina mihi magnae molestiae fuit. Cic. M'a fort fasché.

\

    Datiuo et ablatiuo: Plautus, Nihil me poenitet iam quanto sumptu fuerim tibi. Quelle despense je t'ay faicte.

\

    Si mihi tecum minus esset, quam est cum tuis omnibus, allegarem ad te illos a quibus, etc. Cic. Si j'estoye moins familier et privé de toy, que de touts les tiens, etc.

\

    Est mihi melius. Cic. Je me porte mieulx.

\

    Bene est mihi. Terent. Je suis bien aise et sans fascherie.

\

    Amori esse, vel odio dicitur res aliqua. Cassius ad Ciceronem. Quand on l'aime, ou on la hait.

\

    Quibus occidi patrem Sexti Roscii bono fuit. Cic. Leur a esté prouffitable, Qui en ont amendé.

\

    Crimini esse alicui dicitur res aliqua. Cic. Quand on charge et accuse aucun de quelque cas, et luy met on sus.

\

    Tuam a me alienationem ad ciues impios tibi gloriae fore putauisti. Cic. Que cela te tourneroit à gloire, Qu'ils te loueroyent de ce.

\

    Ea ignominia accepta ad Patres inuidiae Menenio fuit. Liu. Menenius fut blasmé et hay des senateurs à cause de ce.

\

    Melli esse dicitur res aliqua. Horat. Qui plaist moult.

\

    Miraculo esse dicitur res aliqua. Plin. Quand on s'esmerveille de quelque chose.

\

    Odio esse. Caesar. Estre hay.

\

    Oneri ferendo esso. Liu. Estre suffisant pour porter quelque charge et fardeau.

\

    Praesidio esse alicui. Caesar. Luy aider et secourir.

\

    Quae signo sunt, omnia non mediocri quodam consilio naturam mundi administrari. Cic. Donnent à entendre.

\

    Radix et folium Indis est maximo pretio. Plin. Est fort estimé des Indes.

\

    Testimonio alicui esse. Plancus ad Ciceronem. Luy porter tesmoignage.

\

    Vitio esse. Ouid. Estre reputé à vice, ou pour vice.

\

    Quae ad bellum vsui erant. Caesar. Qui servoyent à la guerre.

\

    Ab aliquo esse. Cic. Estre de son parti, et luy faire sa cause bonne.

\

    Est ad lateris dolorem. Cato. Guarist du mal de costé, Guarist la douleur du costé.

\

    Ad vrbem esse. Cic. Estre en la ville.

\

    Ad eam partem quae est ad Herperiam. Caes. Qui est vers, ou Tend vers, etc.

\

    Apud aliquem esse. Terent. Estre chez aucun.

\

    Apud se esse. Terent. Estre chez soy.

\

    Apud herum recte erat. Cic. Tout le monde se portoit bien chez mon maistre.

\

    Apud matrem recte est. Cic. Ma mere se porte bien.

\

    In amore atque deliciis alicui esse. Cicero. Estre fort aimé d'aucun. Vide AMOR.

\

    Mihi erat in animo ire in Epirum. Cic. J'avoye en fantasie, J'avoye deliberé de, etc.

\

    In armis esse. Caes. Estre en armes.

\

    In bonis est. Cic. Il est aujourdhuy possesseur.

\

    Est in commemoratione omnibus omnium flagitiorum. Cic. Il n'est meschanceté qu'il ne face, et dequoy on ne parle.

\

    Cuius in ditione ac potestate sunt. Cic. Soubz la puissance duquel ils sont.

\

    In exemplis est. Plin. Il est escript és exemples anciennes.

\

    In expectando sunt. Gel. Ils attendent.

\

    In gratia esse cum aliquo. Cic. Estre aimé de luy, Estre en sa grace, et avoir credit envers luy.

\

    In incerto esse. Tacit. Estre incertain.

\

    Propter quam in summa infamia sum. Terent. J'ay mauvais bruit et diffame.

\

    In integro esse. Tacit. Estre en son entier.

\

    In meis intimis est. Cic. Il est de mes grands amis et familiers.

\

    Non poterimus vlla esse in inuidia spoliati opibus. Cic. Nous ne pourrons pas estre enviez.

\

    In legationibus esse. Liu. Aller aux embassades.

\

    In longum esse. Tacit. Durer long temps.

\

    Nunc vero mihi in mentem fuit. Plaut. Il m'en souvient à ceste heure.

\

    In metu esse. Terent. Avoir peur, Estre en crainte.

\

    In mora alicui esse. Terent. Le retarder.

\

    In noxia esse. Terent. Avoir failli, Estre en faulte.

\

    In aliquo numero atque honore esse. Caes. Estre aucunement estimé.

\

    In oculis hominibus esse. Cic. Estre aimé d'eulx.

\

    In opere esse. Caesar. Estre à la besongne.

\

    Sum in opinione. Quintil. J'ay opinion.

\

    In pabulo esse dicitur res aliqua. Plin. Qui est bonne à manger.

\

    In procuratione regni esse. Caesar. Avoir la charge et administration du Royaulme.

\

    Quomodo sine aculeo fuci nascantur, in quaestione est. Plin. On demande comment, C'est une question.

\

    Fuit illic in re praesenti. Plaut. Sur le lieu.

\

    In rem communem est. Plautus. C'est pour le prouffit de l'un et de l'autre.

\

    In ridiculo sumus ambo. Plaut. On se mocque de nous.

\

    In ea est sententia. Quintil. Il est de ceste opinion.

\

    In spe esse. Caesar. Estre fort esperé et attendu.

\

    In spe esse. Cic. Esperer.

\

    Multum sunt in venationibus. Caesar. Ils chassent fort souvent.

\

    In vsu esse. Plin. Estre en usage.

\

    Pro aliquo esse. Cic. Faire pour aucun.

\

    Pro meliore fuit. Tacit. Ce a esté pour le mieulx.

\

    Qua quisque sit lege, conditione, foedere, tenere debet. Cic. Quelles alliances et conditions un chascun d'eulx ha avec nous.

\

    Esse summo honore. Cic. Estre en grand honneur.

\

    Incredibili sum solicitudine de tua valetudine. Cicero. Je suis en merveilleux soulci comment tu te portes.

\

    Sum, saepe aduerbiis iungitur: Terent. Vbi illic dies est complures, accersi iubet. Apres qu'il fut là plusieurs jours.

\

    Sit vestra benignitas ad audiendum. Plautus. Plaise vous d'ouir, Rendez vous facile à nous vouloir escouter.

\

    Es, pro Sis. vt, Bono animo es. Plaut. Ayes bon courage.

\

    Moris est plerisque. Quintil. Plusieurs ont de coustume.

\

    Argentum quod daturus iam fui. Terent. Que je te vouloye bailler.

\

    Cuius a morte hic tertius et tricesimus est annus. Ci. Voyci la trentetroisieme annee qu'il est mort.

\

    Est iam annus vt repulsam tulit. Cic. Il y a ja un an que, etc.

\

    Horae duae fuerunt, Quintius ad vadimonium non venit. Cic. Deux heures se passerent.

\

    - estne ipsus, an non est? is est, Certe is est, is profecto. Plaut. Est ce luy, ou non?

\

    Est, responsiuum. Terent. Sed est Simo intus? D. est. Il y est.

\

    Est mihi iter in Lemnum. Terent. Mon chemin s'addresse à Lemnos.

\

    Est, in tertia tantum persona, Pro Conuenit. Valer. Maximus, Non est inter patrem et filium, vllius rei comparationem fieri. Il ne convient pas, Il n'affiert pas.

\

    Quem deprecari esset, quum omnes essent sordidati? Cic. Qui eust on peu prier, veu que, etc.

\

    - fuit quaedam anus Corinthia Hic. Terent. Il fut jadis une vieille.

\

    Est genus hominum qui, etc. Terent. Il est une maniere de gents qui, etc.

\

    Fuit quoddam tempus, quum in agris. Cic. Il a esté un temps que, etc. Un temps fut que, etc.

\

    Fuere qui e thuris arbore vtrunque nasci mentirentur. Plin. Il y en a eu aucuns qui, etc.

\

    Sunt qui volunt te conuentam. Plaut. Il y a quelques uns qui veulent parler à toy.

\

    Est quod visam domum. Plautus. J'ay un peu à faire à la maison.

\

    Est quod gaudeas, te in ista loca venisse, vbi aliquid sapere viderere. Cic. Tu has cause de te resjouir.

\

    Quid ego ex te audio? MEN. hoc quod res est. Plaut. Ce qui est vray.

\

    Erit vbi te vlciscar, si viuo. Plautus. Il viendra un temps que je me vengeray de toy.

\

    Est vbi profecto damnum praestet facere, quam lucrum. Plaut. Il advient aucunesfois qu'il, etc. ou Il y a des affaires esquels, etc.

\

    Est vero huic credendum Chreme. Terent. C'est bien un homme de croire, Dict par moquerie.

\

    - sin est vt velis Manere illam apud te, dos hic maneat Demipho. Terent. S'il est ainsi que, etc.

\

    Ero vt me voles. Plaut. Je feray ce que tu vouldras.

\

    Caetera quae eius loci esse videbuntur. Cic. Qui te sembleront estre propres pour le lieu, et y convenir.

\

    Vt in his locis potissimum sim. Cic. Que je m'arreste, ou demeure en ces lieux là.

\

    Nisi prius a vobis impetrabo, vt hic sitis hodie. Cic. Que vous demouriez ici.

\

    Non tam facile iis opitulari est. Cels. Il n'est pas possible de leur aider si facilement.

\

    Esto, istud curabo. Plaut. Prens qu'ainsi soit que tu dis, Pose le cas qu'ainsi soit.

\

    Esto barbari externique ritus inuenerint. Plin. Soit ainsi, Je suis content, Prenez que, etc.

\

    Verum esto, alio loco de aratorum animo et iniuriis videro. Cic. Soit ainsi.

\

    Quod si, vt es, cessabis, lacessam. Cic. Comme tu as accoustumé, Suyvant ton naturel.

\

    Saepe est, quibus in rebus alius ne iratus quidem est, Quum de eadem causa est iracundus factus inimicissimus. Terent. Il advient souvent.

Dictionarium latinogallicum > sum
104 facio

făcĭo, feci, factum, 3, v. a. and n.; in pass.: fio, factus, fieri ( imper. usually fac, but the arch form face is freq., esp. in Plaut. and Ter., as Plaut. As. prol. 4; 1, 1, 77; id. Aul. 2, 1, 30; id. Cist. 2, 1, 28; id. Ep. 1, 1, 37; 2, 2, 117; id. Most. 3, 2, 167 et saep.; Ter. And. 4, 1, 57; 4, 2, 29; 5, 1, 2; 14; id. Eun. 1, 2, 10 al.; Cato, R. R. 23, 1; 26; 32 al.; Cat. 63, 78; 79; 82; Ov. Med. fac. 60; Val. Fl. 7, 179 al.; futur. facie for faciam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. dico, init., and the letter e:
faxo,
Plaut. Am. 1, 1, 199; 2, 1, 42; 3, 3, 17; 3, 4, 14; 5, 1, 55 et saep.; Ter. And. 5, 2, 13; id. Eun. 2, 2, 54; 4, 3, 21 al.; Verg. A. 9, 154; 12, 316; Ov. M. 3, 271; 12, 594: faxim, Enn. ap. Non. 507, 23; Plaut. Am. 1, 3, 13; id. Aul. 3, 2, 6; 3, 5, 20 al.; Ter. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13:
faxis,
Hor. S. 2, 3, 38; Sil. 15, 362: faxit, Lex Numae in Paul. ex Fest. s. v. ALIVTA, p. 6 Mull.; Fragm. XII. Tab. ap. Gell. 20, 1, 12; Plaut. Capt. 3, 4, 90; 3, 5, 54; id. Cas. 3, 5, 6 al.; Ter. Heaut. 1, 2, 24; id. Phorm. 3, 3, 21:
faximus,
Plaut. Truc. 1, 1, 40: faxitis, an old form in Liv. 23, 11, 2; 25, 12, 10; 29, 27, 3:
faxint,
Plaut. Am. 2, 1, 85; id. Aul. 2, 1, 27; 2, 2, 79 al.; Ter. Heaut. 1, 1, 109; id. Hec. 1, 2, 27; 3, 2, 19; Cic. Verr. 2, 3, 35, § 81; id. Fam. 14, 3, 3.—In pass. imper.:
fi,
Plaut. Curc. 1, 1, 87; Hor. S. 2, 5, 38; Pers. 1, 1, 39:
fite,
Plaut. Curc. 1, 1, 89 al. — Indic.: facitur, Nigid. ap. Non. 507, 15: fitur, Cato ap. Prisc. p. 789:
fiebantur,
id. ib.: fitum est, Liv. Andron. ap. Non. 475, 16.— Subj.: faciatur, Titin. ib.— Inf.: fiere, Enn. ap. Charis. p. 75 P.; Ann. v. 15, ed. Vahl.; Laev. ap. Gell. 19, 7, 10.—On the long i of fit, v. Ritschl, prol. p. 184, and cf. Plaut. Capt. prol. 25: ut fit in bello) [prob. root bha-; Sanscr. bhasas, light; Gr. pha-, in phainô, phêmi; cf. fax, facetiae, facilis, Corss. Ausspr. 1, 423.—But Curt. refers facio to root the- (strengthened THEK), Griech. Etym. p. 64], to make in all senses, to do, perform, accomplish, prepare, produce, bring to pass, cause, effect, create, commit, perpetrate, form, fashion, etc. (cf. in gen.:
ago, factito, reddo, operor, tracto): verbum facere omnem omnino faciendi causam complectitur, donandi, solvendi, judicandi, ambulandi, numerandi,
Dig. 50, 16, 218.
I.
Act.
A.
In gen.
(α).
With acc.: ut faber, cum quid aedificaturus est, non ipse facit materiam, sed ea utitur, quae sit parata, etc.... Quod si non est a deo materia facta, ne terra quidem et aqua et aer et ignis a deo factus est, Cic. N. D. Fragm. ap. Lact. 2, 8 (Cic. ed. Bait. 7, p. 121):
sphaera ab Archimede facta,
Cic. Rep. 1, 14:
fecitque idem et sepsit de manubiis comitium et curiam,
id. ib. 2, 17:
aedem,
id. ib. 2, 20:
pontem in Arari faciundum curat,
Caes. B. G. 1, 13, 1:
castra,
id. ib. 1, 48, 2; Cic. Fam. 15, 4, 4:
faber vasculum fecit,
Quint. 7, 10, 9:
classem,
Caes. B. G. 4, 21, 4:
cenas et facere et obire,
Cic. Att. 9, 13, 6:
ignem lignis viridibus,
id. Verr. 2, 1, 17, § 45:
poema,
to compose, id. Pis. 29, 70:
carmina,
Juv. 7, 28:
versus,
id. 7, 38:
sermonem,
Cic. Fam. 9, 8, 1; cf.
litteram,
id. Ac. 2, 2, 6: ludos, to celebrate, exhibit = edere, id. Rep. 2, 20; id. Att. 15, 10;
also i. q. ludificari,
Plaut. Capt. 3, 4, 47:
sementes,
i. e. to sow, Caes. B. G. 1, 3, 1:
messem,
Col. 2, 10, 28:
pecuniam,
to make, acquire, Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:
manum (with parare copias),
to collect, prepare, id. Caecin. 12, 33; so,
cohortes,
Caes. B. C. 3, 87, 4:
exercitum,
Vell. 2, 109, 2; and:
auxilia mercede,
Tac. A. 6, 33:
iter,
Cic. Att. 3, 1; id. Planc. 26, 65; id. Div. 1, 33, 73 et saep.; cf.
also the phrases: aditum sibi ad aures,
Quint. 4, 1, 46:
admirationem alicujus rei alicui,
to excite, Liv. 25, 11, 18; Sen. Ep. 115:
aes alienum,
Cic. Att. 13, 46, 4; Liv. 2, 23, 5; Sen. Ep. 119, 1:
alienationem disjunctionemque,
Cic. Lael. 21, 76:
animum alicui,
Liv. 25, 11, 10:
arbitrium de aliquo,
to decide, Hor. C. 4, 7, 21;
opp. arbitrium alicui in aliqua re,
i. e. to leave the decision to one, Liv. 43, 15, 5:
audaciam hosti,
id. 29, 34, 10:
audientiam orationi,
Cic. Div. in Caecil. 13, 42:
auspicium alicui,
Liv. 1, 34, 9; Hor. Ep. 1, 1, 86:
auctoritatem,
Cic. de Imp. Pomp. 15, 43:
bellum,
Cic. Off. 1, 11, 35; Caes. B. G. 3, 29, 2:
multa bona alicui,
Plaut. Poen. 5, 4, 46:
castra,
to pitch, Tac. H. 5, 1:
caulem,
to form, Col. Arb. 54:
clamores,
to make, raise, Cic. Brut. 95, 326:
cognomen alicui,
to give, Liv. 1, 3, 9:
commercium sermonis,
id. 5, 15, 5:
concitationes,
Caes. B. C. 3, 106 fin.:
conjurationes,
to form, id. B. G. 4, 30 fin.:
consuetudinem alicui cum altero,
Cic. Fam. 13, 23, 1:
consilia alicui,
Liv. 35, 42, 8:
contentionem cum aliquo,
Cic. Off. 1, 38, 137:
controversiam,
to occasion, id. Or. 34, 121:
convicium magnum alicui,
id. Fam. 10, 16, 1:
copiam pugnandi militibus,
Liv. 7, 13, 10:
corpus,
to grow fat, corpulent, Cels. 7, 3 fin.; Phaedr. 3, 7, 5:
curam,
Tac. A. 3, 52:
damnum,
to suffer, Cic. Brut. 33, 125:
detrimentum,
id. Verr. 2, 4, 9, § 20:
desiderium alicujus, rei alicui,
Liv. 3, 34, 7; 7, 24, 10:
dicta,
Ov. F. 2, 375; 3, 515:
difficultatem,
Quint. 10, 3, 10 and 16:
discordiam,
to cause, Tac. H. 3, 48:
discrimen,
Quint. 7, 2, 14; 11, 1, 43:
disjunctionem (with alienationem),
Cic. Lael. 21, 76:
dolorem alicui,
id. Att. 11, 8, 2:
dulcedinem,
Sen. Ep. 111:
eloquentiam alicui (ira),
Quint. 6, 2, 26:
epigramma,
to write, Cic. Arch. 10, 25:
errorem,
Sen. Ep. 67:
eruptiones ex oppido,
Caes. B. C. 2, 2, 5:
exemplum,
Quint. 5, 2, 2: exempla = edere or statuere, Plaut. Most. 5, 1, 66. exercitum, to raise, muster, Tac. A. 6, 33:
exspectationem,
Quint. 9, 2, 23:
facinus,
Plaut. Bacch. 4, 9, 1; Cic. Fin. 2, 29, 95; Tac. A. 12, 31:
facultatem recte judicandi alicui,
Cic. Verr. 2, 2, 73, § 179:
fallaciam,
Ter. And. 1, 8, 7:
famam ingenii,
Quint. 11, 2, 46:
fastidium,
Liv. 3, 1, 7:
favorem alicui,
id. 42, 14, 10; Quint. 4, 1, 33:
fidem alicui,
Cic. Cat. 3, 2, 4; id. Att. 7, 8, 1; Quint. 6, 2, 18:
finem,
Cic. Att. 16, 16, 16; id. Rep. 2, 44:
formidinem,
to excite, Tac. H. 3, 10:
fortunam magnam (with parare),
Liv. 24, 22, 9:
fraudem,
Plaut. Mil. 2, 2, 9; Cic. Att. 4, 12:
fugam fecerunt, stronger than fugerunt,
Liv. 8, 9, 12 Weissenb.; Sall. J. 53, 3;
but: cum fugam in regia fecisset (sc. ceterorum),
Liv. 1, 56, 4; so,
fugam facere = fugare,
id. 21, 5, 16; 21, 52, 10:
fugam hostium facere,
id. 22, 24, 8; 26, 4, 8 al.:
gestum vultu,
Quint. 11, 3, 71:
gradum,
Cic. de Or. 2, 61, 249; id. Verr. 2, 2, 1, § 3; Quint. 3, 6, 8:
gratiam alicujus rei,
Liv. 3, 56, 4; 8, 34, 3:
gratulationem alicui,
Cic. Fam. 11, 18, 3; Sen. Ep. 6:
gratum alicui,
Ter. Eun. 4, 4, 56; Cic. Rep. 1, 21; cf.:
gratissimum alicui,
id. Fam. 7, 21 fin.:
histrioniam,
Plaut. Am. prol. 152:
homicidium,
to commit, Quint. 5, 9, 9:
hospitium cum aliquo,
Cic. Balb. 18, 42:
imperata,
Caes. B. G. 2, 3, 3:
impetum in hostem,
Cic. Fin. 1, 10, 34; Liv. 25, 11, 2:
incursionem,
Liv. 3, 38, 3:
indicium,
Cic. Verr. 2, 1, 57, § 150:
inducias,
id. Phil. 8, 7, 20:
initium,
to begin, id. Agr. 2, 29, 79; cf.:
initia ab aliquo,
id. Rep. 1, 19:
injuriam,
id. ib. 3, 14 (opp. accipere); Caes. B. G. 1, 36, 4; Quint. 3, 6, 49; 10, 1, 115:
insidias alicui,
Cic. Mil. 9, 23:
iram,
Quint. 6, 1, 14:
jacturam,
Cic. Off. 3, 23, 89; id. Fin. 2, 24, 79; Caes. B. G. 7, 77, 7:
judicium,
Cic. Att. 7, 23, 2:
judicatum,
to execute, id. Fl. 20, 48:
jus alicui,
Liv. 32, 13, 6:
jussa,
Ov. F. 1, 379:
laetitiam,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
largitiones,
id. Tusc. 3, 20, 48:
locum poetarum mendacio,
Curt. 3, 1, 4:
locum alicui rei,
Cels. 2, 14 fin.; 7, 4, 3; Curt. 4, 11, 8; Sen. Ep. 91, 13 et saep.:
longius,
Cic. Leg. 1, 7, 22 al.:
valde magnum,
id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 7:
medicinam alicui,
to administer, id. Fam. 14, 7:
memoriam,
Quint. 11, 2, 4:
mentionem,
Cic. Q. Fr. 2, 11, 2:
metum,
to excite, Tac. A. 6, 36:
turbida lux metum insidiarum faciebat,
suggested, Liv. 10, 33, 5:
metum alicui,
id. 9, 41, 11:
missum aliquem,
Cic. Verr. 2, 3, 58, § 134:
modum irae,
Liv. 4, 50, 4:
moram,
Cic. Att. 16, 2, 1; Plaut. Most. 1, 1, 72:
morem alicujus rei sibi,
Liv. 35, 35, 13:
motus,
id. 28, 46, 8: multam alicui, Cato ap. Gell. 11, 1, 6:
munditias,
id. R. R. 2, 4:
mutationem,
Cic. Sest. 12, 27; id. Off. 1, 33, 120:
multa alicui,
id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 16:
naufragium,
to suffer, id. Fam. 16, 9, 1:
negotium alicui,
to give to do, make trouble for, Quint. 5, 12, 13; Just. 21, 4, 4:
nomen alicui,
Liv. 8, 15, 8; cf.
nomina,
to incur debts, Cic. Off. 3, 14, 59:
odium vitae,
Plin. 20, 18, 76, § 199:
officium suum,
Ter. Phorm. 4, 5, 12:
omnia amici causa,
Cic. Lael. 10, 35; id. Fam. 5, 11, 2:
opinionem alicui,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
orationem,
id. de Or. 1, 14, 63; id. Brut. 8, 30; id. Or. 51, 172:
otia alicui,
to grant, Verg. E. 1, 6:
pacem,
to conclude, Cic. Off. 3, 30, 109:
pecuniam ex aliqua re,
id. Verr. 2, 2, 6, § 17:
periculum,
Ter. Eun. 3, 2, 23; id. Heaut. 2, 1, 9; Tac. A. 13, 33; 16, 19; Sall. C. 33, 1: perniciem alicui, to cause, = parare, Tac. H. 2, 70:
planum,
Cic. Rosc. Am. 19, 54:
potestatem,
id. Cat. 3, 5, 11; id. Rep. 2, 28:
praedam,
Caes. B. G. 4, 34, 5; Cic. Verr. 2, 1, 60, § 156; Plaut. Poen. 3, 6, 8:
praedas ab aliquo,
Nep. Chabr. 2, 2:
proelium,
to join, Caes. B. G. 1, 13; Cic. Deiot. 5, 13; Liv. 25, 1, 5; Tac. H. 4, 79; id. A. 12, 40:
promissum,
Cic. Off. 3, 25, 95:
pudorem,
Liv. 3, 31, 3:
ratum,
id. 28, 39, 16:
rem,
Ter. Ad. 2, 2, 12:
reum,
to accuse, Cic. Verr. 2, 2, 38: risum, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 9, 1; Quint. 6, 1, 40; 48:
scelus,
to commit, Tac. H. 1, 40:
securitatem alicui,
Liv. 36, 41, 1:
sermonem,
Cic. Verr. 2, 1, 26, § 66:
significationem ignibus,
Caes. B. G. 2, 33, 3:
silentium,
Liv. 24, 7, 12:
somnum,
to induce, Juv. 3, 282:
spem,
Cic. Att. 3, 16; Liv. 30, 3, 7:
spiritus,
id. 30, 11, 3:
stercus,
Col. 2, 15:
stipendia,
Sall. J. 63, 3; Liv. 3, 27, 1; 5, 7, 5:
stomachum alicui,
Cic. Att. 5, 11, 2; id. Fam. 1, 9, 10:
suavium alicui,
Plaut. As. 4, 1, 53:
suspicionem,
Cic. Fl. 33, 83:
taedium alicujus rei,
Liv. 4, 57, 11:
terrorem iis,
to inflict, id. 10, 25, 8:
timorem,
to excite, id. 6, 28, 8:
mihi timorem,
Cic. Fam. 10, 18, 2:
totum,
Dig. 28, 5, 35:
transitum alicui,
Liv. 26, 25, 3:
turbam,
Ter. Eun. 4, 1, 2:
urinam,
Col. 6, 19:
usum,
Quint. 10, 3, 28:
vadimonium,
Cic. Quint. 18, 57:
verbum, verba,
to speak, talk, id. Verr. 2, 4, 65, § 147:
verbum,
to invent, id. Fin. 3, 15, 51:
versus,
id. Q. Fr. 3, 5:
vestigium,
id. Rab. Post. 17, 47: viam [p. 717] sibi, Liv. 3, 5, 6:
vim alicui or in aliquem,
id. 38, 24, 4; 3, 5, 5:
vires,
to get, acquire, Quint. 10, 3, 3:
vitium,
Cic. Top. 3, 15 al. —
(β).
With ut, ne, quin, or the simple subj.:
faciam, ut ejus diei locique meique semper meminerit,
Plaut. Capt. 4, 2, 20:
facere ut remigret domum,
id. Pers. 4, 6, 3; id. Capt. 3, 4, 78; 4, 2, 77:
ea, quantum potui, feci, ut essent nota nostris,
Cic. Ac. 1, 2, 8:
facito, ut sciam,
id. Att. 2, 4, 4:
non potuisti ullo modo facere, ut mihi illam epistolam non mitteres,
id. ib. 11, 21, 1:
si facis ut patriae sit idoneus,
Juv. 14, 71:
ut nihil ad te dem litterarum facere non possum,
Cic. Ac. 8, 14, 1; for which, with quin:
facere non possum, quin ad te mittam,
I cannot forbear sending, id. ib. 12, 27, 2:
fecisti, ut ne cui maeror tuus calamitatem afferret,
id. Clu. 60, 168:
fac, ne quid aliud cures,
id. Fam. 16, 11, 1:
domi assitis, facite,
Ter. Eun. 3, 2, 53:
fac fidele sis fidelis,
Plaut. Capt. 2, 3, 79:
fac cupidus mei videndi sis,
Cic. Fam. 5, 21, 5:
fac cogites,
id. ib. 11, 3, 4.—In pass.:
fieri potest, ut recte quis sentiat, etc.,
Cic. Tusc. 1, 3, 6: potest fieri, ut iratus dixerit, etc., Crass. ap. Cic. de Or. 2, 70, 285:
nec fieri possit, ut non statim alienatio facienda sit,
id. Lael. 21, 76; so with ut non, id. Verr. 2, 2, 77, § 190 (Zumpt, Gram. § 539).—
(γ).
With inf. = efficere, curare, to cause (rare):
nulla res magis talis oratores videri facit,
Cic. Brut. 38, 142; Pall. 6, 12:
aspectus arborum macrescere facit volucres inclusas,
Varr. R. R. 3, 5, 3; Sall. Fragm. ap. Sen. Ep. 114:
qui nati coram me cernere letum Fecisti,
Verg. A. 2, 539; Ov. H. 17, 174:
mel ter infervere facito,
Col. 12, 38, 5 (perh. also in Ov. H. 6, 100, instead of favet, v. Loers. ad h. l.; cf. infra, B. 4.).—
(δ).
Absol.:
ego plus, quam feci, facere non possum,
Cic. Fam. 11, 14, 3:
faciam, ut potero, Laeli,
id. de Sen. 3, 7; cf. id. Rep. 1, 24:
noli putare, pigritia me facere, quod non mea manu scribam,
id. Att. 16, 15, 1; so,
facere = hoc or id facere,
Lucr. 4, 1112 (cf. Munro ad loc.); 1153: vereor ne a te rursus dissentiam. M. Non facies, Quinte, Cic. Leg. 3, 15, 33;
so after scribam,
id. Att. 16, 16, 15:
nominaverunt,
id. Rep. 2, 28, 50;
after disserere: tu mihi videris utrumque facturus,
id. ib. 2, 11, 22;
after fingere: ut facit apud Platonem Socrates,
id. ib.:
necesse erit uti epilogis, ut in Verrem Cicero fecit,
Quint. 6, 1, 54:
qui dicere ac facere doceat,
id. 2, 3, 11:
faciant equites,
Juv. 7, 14; Liv. 42, 37, 6:
petis ut libellos meos recognoscendos curem. Faciam,
Plin. Ep. 4, 26, 1; 5, 1, 4 et saep. (cf. the use of facio, as neutr., to resume or recall the meaning of another verb, v. II. E. infra; between that use and this no line can be drawn).
B.
In partic.
1.
With a double object, to make a thing into something, to render it something:
senatum bene firmum firmiorem vestra auctoritate fecistis,
Cic. Phil. 6, 7, 18:
te disertum,
id. ib. 2, 39 fin.:
iratum adversario judicem,
id. de Or. 1, 51, 220:
heredem filiam,
to appoint, constitute, id. Verr. 2, 1, 43, § 111:
aliquem regem,
Just. 9, 6:
aliquem ludos,
Plaut. Aul. 2, 2, 75:
aliquem absentem rei capitalis reum,
Cic. Verr. 2, 2, 38, § 93:
animum dubium,
id. de Imp. Pomp. 10, 27:
injurias irritas,
id. Verr. 2, 2, 26, § 63:
vectigalia sibi deteriora,
Caes. B. G. 1, 36, 4:
hi consules facti sunt,
Cic. de Sen. 5, 14:
disciplina doctior facta civitas,
id. Rep. 2, 19:
di ex hominibus facti,
id. ib. 2, 10; cf.:
tua virtute nobis Romanos ex amicis amicissimos fecisti,
Sall. J. 10, 2.—In pass.:
quo tibi sumere depositum clavum fierique tribuno?
to become a tribune, Hor. S. 1, 6, 25.—
2.
to value, esteem, regard a person or thing in any manner (like the Engl. make, in the phrase to make much of).—Esp. with gen. pretii:
in quo perspicere posses, quanti te, quanti Pompeium, quem unum ex omnibus facio, ut debeo, plurimi, quanti Brutum facerem,
Cic. Fam. 3, 10, 2:
te quotidie pluris feci,
id. ib. 3, 4, 2:
voluptatem virtus minimi facit,
id. Fin. 2, 13, 42:
dolorem nihili facere,
to care nothing for, to despise, id. ib. 27, 88:
nihili facio scire,
Plaut. Pers. 2, 2, 42:
negat se magni facere, utrum, etc.,
Quint. 11, 1, 38:
parum id facio,
Sall. J. 85, 31: si illi aliter nos faciant quam aequum sit. Plaut. Stich. 1, 1, 43.—
3.
With gen., to make a thing the property of a person, subject it to him: omnia, quae mulieris fuerunt, viri fiunt, Cic. Top. 4, 23.—Esp.: facere aliquid dicionis alicujus, to reduce to subjection under a person or power:
omnem oram Romanae dicionis fecit,
Liv. 21, 60, 3:
dicionis alienae facti,
id. 1, 25, 13; 5, 27, 14; cf.: ut munus imperii beneficii sui faceret, to make it ( seem) his own bounty, Just. 13, 4, 9:
ne delecto imperatore alio sui muneris rempublicam faceret,
Tac. A. 15, 52.—
4.
To represent a thing in any manner, to feign, assert, say. —Constr. with acc. and adj. or part., or with acc. and inf.
(α).
Acc. and part.:
in eo libro, ubi se exeuntem e senatu et cum Pansa colloquentem facit,
id. Brut. 60, 218:
Xenophon facit... Socratem disputantem,
id. N. D. 1, 12, 31; cf.:
ejus (Socratis) oratio, qua facit eum Plato usum apud judices,
id. Tusc. 1, 40 fin. al.—
(β).
Acc. and inf.:
qui nuper fecit servo currenti in via decesse populum,
Ter. Heaut. prol. 31:
fecerat et fetam procubuisse lupam,
Verg. A. 8, 630; cf. Ov. M. 6, 109, v. Bach ad h. l.:
poetae impendere apud inferos saxum Tantalo faciunt,
Cic. Tusc. 4, 16, 35:
quem (Herculem) Homerus apud inferos conveniri facit ab Ulixe,
id. N. D. 3, 16, 41:
Plato construi a deo mundum facit,
id. ib. 1, 8, 19:
Plato Isocratem laudari fecit a Socrate,
id. Opt. Gen. 6, 17; id. Brut. 38, 142:
M. Cicero dicere facit C. Laelium,
Gell. 17, 5, 1:
caput esse faciunt ea, quae perspicua dicunt,
Cic. Fia. 4, 4, 8, v. Madv. ad h. l.—
(γ).
In double construction:
Polyphemum Homerus cum ariete colloquentem facit ejusque laudare fortunas,
Cic. Tusc. 5, 39 fin. —
5.
To make believe, to pretend:
facio me alias res agere,
Cic. Fam. 15, 18:
cum verbis se locupletem faceret,
id. Fl. 20:
me unum ex iis feci, qui, etc.,
id. Planc. 27, 65.—
6.
Hypothetically in the imper. fac, suppose, assume:
fac, quaeso, qui ego sum, esse te,
Cic. Fam. 7, 23, 1; cf.:
fac potuisse,
id. Phil. 2, 3, 5:
fac animos non remanere post mortem,
id. Tusc. 1, 34, 82; 1, 29, 70:
fac velit,
Stat. Ach. 2, 241:
fac velle,
Verg. A. 4, 540.—
7.
In mercant. lang., to practise, exercise, follow any trade or profession:
cum mercaturas facerent,
Cic. Verr. 2, 5, 28, § 72:
naviculariam,
id. ib. 2, 5, 18, §
46: argentariam,
id. ib. 2, 5, 49, § 155; id. Caecin. 4, 10:
topiariam,
id. Q. Fr. 3, 1, 2, § 5:
haruspicinam,
id. Fam. 6, 18, 1:
praeconium,
id. ib.; so,
piraticam,
id. Post. Red. in Sen. 5, 11:
medicinam,
Phaedr. 1, 14, 2.—
8.
In relig. lang., like the Gr. rhezein, to perform or celebrate a religious rite; to offer sacrifice, make an offering, to sacrifice:
res illum divinas apud eos deos in suo sacrario quotidie facere vidisti,
Cic. Verr. 2, 4, 8, § 18:
sacra pro civibus,
id. Balb. 24, 55:
sacrificium publicum,
id. Brut. 14, 56.— Absol.:
a sacris patriis Junonis Sospitae, cui omnes consules facere necesse est, consulem avellere,
Cic. Mur. 41, 90.—With abl.:
cum faciam vitula pro frugibus,
Verg. E. 3, 77:
catulo,
Col. 2, 22, 4.— Pass. impers.:
cum pro populo fieret,
Cic. Att. 1, 13, 3:
quibus diis decemviri ex libris ut fieret, ediderunt,
Liv. 37, 3, 5.—
9.
In gram., to make, form in inflecting:
cur aper apri et pater patris faciat?
Quint. 1, 6, 13; so id. 14; 15; 27; cf.:
sic genitivus Achilli et Ulixi fecit,
id. 1, 5, 63; 1, 6, 26:
eadem (littera) fecit ex duello bellum,
id. 1, 4, 15.—
10.
In late Lat., (se) facere aliquo, to betake one's self to any place:
intra limen sese facit,
App. 5, p. 159, 25;
without se: homo meus coepit ad stelas facere,
Petr. 62:
ad illum ex Libya Hammon facit,
Tert. Pall. 3.—
11.
Peculiar phrases.
a.
Quid faciam (facias, fiet, etc.), with abl., dat., or (rare) with de, what is to be done with a person or thing? quid hoc homine facias? Cic. Sest. 13, 29; id. Verr. 2, 2, 16, § 40:
nescit quid faciat auro,
Plaut. Bacch. 2, 3, 100:
quid tu huic homini facias?
Cic. Caecin. 11, 30; cf.:
quid enim tibi faciam,
id. Att. 7, 3, 2: quid faceret huic conclusioni, i. e. how should he refute, etc., id. Ac. 2, 30, 96:
quid facias illi?
Hor. S. 1, 1, 63:
miserunt Delphos consultum quidnam facerent de rebus suis,
Nep. Them. 2: quid fecisti scipione? what have you done with the stick? or, what has become of it? Plaut. Cas. 5, 4, 6; cf. id. ib. 5, 4, 9.—In pass.:
quid Tulliola mea fiet?
Cic. Fam. 14, 4, 3:
quid illo fiet? quid me?
id. Att. 6, 1, 14:
quid fiet artibus?
id. Ac. 2, 33, 107:
quid mihi fiet?
Ov. A. A. 1, 536:
quid de illa fiet fidicina igitur?
Plaut. Ep. 1, 2, 48: de fratre quid fiet? Ter. Ad. 5, 9, 39.— Absol.:
quid faciat Philomela? fugam custodia claudit?
Ov. M. 6, 572:
quid facerem? neque servitio me exire licebat, etc.,
Verg. E. 1, 41 al. —
b.
Fit, factum est aliquo or aliqua re, it happens to, becomes of a person or thing:
volo Erogitare, meo minore quid sit factum filio,
Plaut. Capt. 5, 1, 32:
nec quid deinde iis (elephantis) factum sit, auctores explicant,
Plin. 8, 6, 6, § 17:
quid eo est argento factum?
Plaut. Most. 3, 1, 106.—Hence,
(β).
Esp., si quid factum sit aliquo, if any thing should happen to one (i. q. si quid acciderit humanitus), euphemistically for if one should die:
si quid eo factum esset, in quo spem essetis habituri?
Cic. de Imp. Pomp. 20, 59; cf.:
eum fecisse aiunt, sibi quod faciendum fuit,
Plaut. Poen. 5, 1, 23. —
c.
Ut fit, as it usually happens, as is commonly the case:
praesertim cum, ut fit, fortuito saepe aliquid concluse apteque dicerent,
Cic. Or. 53, 177:
queri, ut fit, incipiunt,
id. Verr. 2, 2, 23, § 56:
dum se uxor, ut fit, comparat,
id. Mil. 10, 28:
fecit statim, ut fit, fastidium copia,
Liv. 3, 1, 7.—
d.
Fiat, an expression of assent, so be it! very good! fiat, geratur mos tibi, Plaut. Ps. 1, 5, 146; id. As. 1, 1, 27; id. Am. 2, 2, 138; id. Most. 4, 3, 44 al.—
e.
Dictum ac factum, no sooner said than done, without delay, at once; v. dictum under dico, A. d.—
12.
In certain phrases the ellipsis of facere is common, e. g. finem facere:
Quae cum dixisset, Cotta finem,
Cic. N. D. 3, 40, 94; id. Fin. 4, 1 init. —With nihil aliud quam, quid alium quam, nihil praeterquam, which often = an emphatic Engl. only (but not in Cic.):
Tissaphernes nihil aliud quam bellum comparavit,
Nep. Ages. 2:
per biduum nihil aliud quam steterunt parati,
Liv. 34, 46; Suet. Caes. 20; id. Aug. 83; Liv. 2, 63; 4, 3; 3, 26.—So with nihil amplius quam, nihil prius quam, nihil minus quam, Liv. 26, 20; 35, 11; Suet. Dom. 3.
II.
Neutr.
A.
With adverbs, to do, deal, or act in any manner:
recta et vera loquere, sed neque vere neque recte adhuc Fecisti umquam,
Plaut. Capt. 5, 2, 7;
v. recte under rego: bene fecit Silius, qui transegerit,
Cic. Att. 12, 24, 1:
seu recte seu perperam,
to do right or wrong, id. Quint. 8, 31:
Dalmatis di male faciant,
id. Fam. 5, 11 fin.:
facis amice,
in a friendly manner, id. Lael. 2, 9; cf.:
per malitiam,
maliciously, id. Rosc. Com. 7, 21:
humaniter,
id. Q. Fr. 2, 1, 1:
imperite,
id. Leg. 1, 1, 4:
tutius,
Quint. 5, 10, 68:
voluit facere contra huic aegre,
Ter. Eun. 4, 1, 10: bene facere, to profit, benefit (opp. male facere, to hurt, injure), Ter. Ad. 5, 8, 25; 5, 7, 19; Plaut. Most. 3, 2, 22; id. Capt. 5, 2, 23; v. also under benefacio and benefactum.—
B.
Facere cum or ab aliquo, to take part with one, to side with one; and opp. contra (or adversus) aliquem, to take part against one:
si respondisset, idem sentire et secum facere Sullam,
Cic. Sull. 13, 36; cf.:
cum illo consulem facere,
id. Att. 6, 8, 2; and:
secum consules facere,
id. Planc. 35, 86:
auctoritatem sapientissimorum hominum facere nobiscum,
id. Caecin. 36, 104; cf.:
rem et sententiam interdicti mecum facere fatebatur,
id. ib. 28, 79:
cum veritas cum hoc faciat,
is on his side, id. Quint. 30, 91:
commune est, quod nihilo magis ab adversariis quam a nobis facit,
id. Inv. 1, 48, 90:
omnes damnatos, omnes ignominia affectos illac (a or cum Caesare) facere,
id. Att. 7, 3, 5:
quae res in civitate duae plurimum possunt, eae contra nos ambae faciunt in hoc tempore,
id. Quint. 1, 1:
neque minus eos cum quibus steterint quam adversus quos fecerint,
Nep. Eum. 8, 2:
cum aliquo non male facere,
to be on good terms with, Ov. Am. 3, 762.—
C.
In late Lat. facere cum aliqua = vivere cum aliqua, to live in matrimony, to be married, Inscr. Orell. 4646. —
D.
Ad aliquid, alicui, or absol., to be good or of use for any thing; to be useful, of service:
chamaeleon facit ad difficultatem urinae,
Plin. 22, 18, 21, § 46; Scrib. Comp. 122:
ad talem formam non facit iste locus,
Ov. H. 16, 190; cf. id. ib. 6, 128; id. Am. 1, 2, 16 al.:
radix coronopi coeliacis praeclare facit,
Plin. 22, 19, 22, § 48; so with dat., Plin. Val. 2, 1; Prop. 3 (4), 1, 20:
facit autem commode ea compositio, quam, etc.,
Col. 7, 5, 7; 8, 17, 13:
nec caelum, nec aquae faciunt, nec terra, nec aurae,
do not benefit me, Ov. Tr. 3, 8, 23:
mire facit in peroratione confessio,
Quint. 11, 3, 173; 171; cf. with a subject-clause: plurimum facit, totas diligenter [p. 718] nosse causas, id. 6, 4, 8: ad aliquid or alicui signifies also to suit, fit:
non faciet capiti dura corona meo,
Prop. 3, 1, 19; cf. Ov. H. 16, 189.—
E.
Like the Gr. poiein or dran, and the Engl. to do, instead of another verb (also for esse and pati):
factum cupio (sc. id esse),
Plaut. Truc. 4, 4, 24:
factum volo,
id. Bacch. 3, 3, 91; id. Most. 3, 2, 104:
an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi facere non potuerunt?
Cic. Tusc. 5, 32, 90:
nihil his in locis nisi saxa et montes cogitabam: idque ut facerem, orationibus inducebar tuis,
id. Leg. 2, 1, 2; cf.:
Demosthenem, si illa pronuntiare voluisset, ornate splendideque facere potuisse,
id. Off. 1, 1 fin.; and:
cur Cassandra furens futura prospiciat, Priamus sapiens hoc idem facere nequeat?
id. Div. 1, 39, 85; so id. Ac. 2, 33, 107; id. Att. 1, 16, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 18, 2; Nep. Chabr. 3, 4; 4, 3 al.:
vadem te ad mortem tyranno dabis pro amico, ut Pythagoreus ille Siculo fecit tyranno (here also with the case of the preceding verb),
Cic. Fin. 2, 24 fin. (v. Madv. ad h. l. p. 278):
jubeas (eum) miserum esse, libenter quatenus id facit (i. e. miser est),
what he is doing, Hor. S. 1, 1, 64:
in hominibus solum existunt: nam bestiae simile quiddam faciunt (i. q. patiuntur or habent),
Cic. Tusc. 4, 14; so,
ne facias quod Ummidius quidam (= ne idem experiaris, ne idem tibi eveniat),
Hor. S. 1, 1, 94. —
F.
Facere omitted, especially in short sentences expressing a judgment upon conduct, etc.:
at stulte, qui non modo non censuerit, etc.,
Cic. Off. 3, 27, 101.—Hence,
1.
factus, a, um, P. a.
A.
As adjective ante-class. and very rare:
factius nihilo facit, sc. id, i. e. nihilo magis effectum reddit,
is no nearer bringing it about, Plaut. Trin. 2, 3, 6; cf. Lorenz ad loc.—Far more freq.,
B.
In the neutr. as subst.: factum, i ( gen. plur. factum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 31, 66 Trag. 81), that which is done, a deed, act, exploit, achievement (syn.: res gestae, facinus).
1.
In gen.:
depingere,
Ter. Phorm. 1, 5, 38:
facere factum,
Plaut. Truc. 2, 7, 5; id. Mil. 3, 1, 139:
dicta et facta,
Ter. Eun. 5, 4, 19; id. Heaut. 4, 5, 12:
opus facto est,
id. Phorm. 4, 5, 4:
ecquod hujus factum aut commissum non dicam audacius, sed, etc.,
Cic. Sull. 26, 72: meum factum probari abs te triumpho gaudio, Caes. ap. Cic. Att. 9, 16, A. 1;
14, 9, 2: quod umquam eorum in re publica forte factum exstitit?
id. ib. 8, 14, 2:
praeclarum atque divinum,
id. Phil. 2, 44, 114:
egregium,
id. Fam. 10, 16, 2; id. Cael. 10, 23:
factum per se improbabile,
Quint. 7, 4, 7; 6, 1, 22:
illustre,
Nep. Arist. 2, 2; cf.:
illustria et gloriosa,
Cic. Fin. 1, 11, 37:
forte,
id. Att. 8, 14, 2:
dira,
Ov. M. 6, 533:
nefanda,
id. H. 14, 16 al.; but also with the adv.:
recte ac turpiter factum,
Caes. B. G. 7, 80, 5; cf.:
multa huius (Timothei) sunt praeclare facta sed haec maxime illustria,
Nep. Timoth. 1, 2;
v. Zumpt, Gram. § 722, 2: dimidium facti, qui coepit, habet,
Hor. Ep. 1, 2, 40:
quo facto aut dicto adest opus,
Plaut. Am. 1, 1, 15 et saep.:
famam extendere factis,
Verg. A. 10, 468: non hominum video. non ego facta boum, doings, i. e. works, Ov. H. 10, 60.—
2.
In partic., bonum factum, like the Gr. agathê tuchê, a good deed, i. e. well done, fortunate (ante-class. and post-Aug.):
bonum factum'st, edicta ut servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16; cf. id. ib. 44; cf.:
hoc factum est optimum, ut, etc.,
id. Ps. 1, 2, 52:
majorum bona facta,
Tac. A. 3, 40; cf. id. ib. 3, 65. —At the commencement of edicts, Suet. Caesar, 80; id. Vit. 14; Aur. Vict. Vir. Ill. 49, 17; Tert. Pudic. 1.—(But in the class. per. factum in this sense is a participle, and is construed with an adv.:
bene facta,
Sall. C. 8, 5; id. J. 85, 5; Cic. Tusc. 2, 26, 64:
recte, male facta,
id. Off. 2, 18, 62:
male facto exigua laus proponitur,
id. Leg. Agr. 2, 2, 5; id. Brut. 43, 322; Quint. 3, 7, 13; cf. Krebs, Antibarb. p. 460).—
* 2.
facteon, a word jestingly formed by Cicero, after the analogy of the Greek, for faciendum: quare, ut opinor, philosophêteon, id quod tu facis, et istos consulatus non flocci facteon, Cic. Att. 1, 16, 13 Orell. N. cr. (for facteon, Ernesti has eateon).

Lewis & Short latin dictionary > facio
105 moltus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > moltus
106 multi

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multi
107 multus

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > multus
108 plurimum

multus (old form moltus), a, um; comp. plus; sup. plurimus (v. at the end of this art.), adj. [etym. dub.], much, great, many, of things corporeal and incorporeal.
I.
Posit.
A.
In gen.: multi mortales, Cato ap. Gell. 10, 3, 17: multi suam rem [p. 1173] bene gessere: multi qui, etc., Enn. ap. Cic. Fam. 7, 6, 1 (Trag. v. 295 sq. Vahl.):
multi fortissimi viri,
Cic. Fam. 5, 17, 3:
rationes,
id. de Or. 1, 51, 222. tam multis verbis scribere, at such length, id. Fam. 3, 8, 1:
beneficia. Cato ap. Fest. s. v. ratissima, p. 286 Mull.: multi alii,
Ter. And. 5, 4, 28.—When used with another adjective it is usually connected with it by a conjunction:
multae et magnae contentiones,
many great conlests, Cic. Phil. 2, 3, 7; 3, 10, 26:
O multas et graves offensiones,
id. Att. 11, 7, 3:
multi et graves dolores,
id. Verr. 2, 5, 45, § 119:
multi et varii timores,
Liv. 3, 16, 3:
multae bonaeque artes animi,
Sall. J. 28, 5:
multa et clara facinora,
Tac. A. 12, 31.—But when the second adjective is used substantively the conjunction is omitted:
multi improbi,
Cic. Off. 2, 8, 28; 2, 19, 65:
multi boni, docti, prudentes,
id. Fl. 4, 8:
multi nobiles,
id. Planc. 20, 50:
multa acerba habuit ille annus,
id. Sest. 27, 58; 66, 139:
multa infanda,
Liv. 28, 12, 5:
multa falsa,
id. 35, 23, 2.—Also, when the second adjective forms with its substantive a single conception:
multa secunda proelia,
victories, Liv. 9, 42, 5; 35, 1, 3; 41, 17, 1:
multa libera capita,
freemen, id. 42, 41, 11:
multae liberae civitates,
republics, Cic. Verr. 2, 4, 30, § 68:
multos fortes viros,
id. Cat. 3, 2, 7; id. Mur. 8, 17:
multi clari viri,
noblemen, id. Leg. 1, 5, 17:
multi primarii viri,
id. Verr. 2, 2, 61, § 149.—Similarly, et is omitted between multi and adjectives which form with their substantives familiar phrases:
multi clarissimi viri,
Cic. Phil. 11, 10, 24:
multi amplissimi viri,
id. Fin. 2, 17, 55; id. Deiot. 14, 39; id. Fam. 10, 25, 2; id. Att. 10, 8, 7; 16, 16, 11; id. Verr. 1, 7, 19:
multi honestissimi homines,
id. Fam. 15, 15, 3:
multi peritissimi homines,
id. Caecin. 24, 69:
multi summi homines,
id. Arch. 12, 30; id. Har. Resp. 26, 56:
multi clarissimi et sapientissimi viri,
id. Planc. 4, 11; id. Cael. 18, 43.—Et is also omitted when the substantive stands between the two adjectives:
in veteribus patronis multis,
Cic. Div. in Caecil. 1, 2:
multa praeterea bella gravia,
id. Agr. 2, 33, 90:
multis suppliciis justis,
id. Cat. 1, 8, 20:
multa majores nostri magna et gravia bella gesserunt,
id. Imp. Pomp. 2, 6:
plurima signa pulcherrima,
id. Verr. 2, 1, 23, § 61.—When both adjectives follow the substantive, et is sometimes inserted:
virtutes animi multae et magnae,
Cic. Imp. Pomp. 22, 64:
causas ille multas et graves habuit,
id. Clu. 30, 82;
and is sometimes omitted, the emphasis then falling on the second adjective: utebatur hominibus improbis, multis,
id. Cael. 5, 12:
prodigia multa, foeda,
Liv. 40, 29, 1.—With a partitive gen.:
multi hominum,
Plin. 16, 25, 40, § 96:
multae silvestrium arborum,
id. 16, 31, 56, § 128.—In neutr. plur.: multa, orum, many things, much:
nimium multa,
Cic. Fam. 4, 14, 3:
nimis multa,
id. Fin. 2, 18, 57:
insulae non ita multae,
not so many, not so very many, Plin. 5, 7, 7, § 41:
parum multa scire,
too few, Auct. Her. 1, 1, 1: bene multi, a good many, Asin. ap. Cic. Fam. 10, 33, 4:
quam minime multa vestigia servitutis,
as few as possible, Nep. Tim. 3, 3:
minime multi remiges,
exceedingly few, Cic. Verr. 2, 5, 34, § 88:
in multas pecunias alienissimorum hominum invasit,
id. Phil. 2, 16, 41; id. Verr. 2, 5, 19, § 48:
multae pecuniae variis ex causis a privatis detinentur,
Plin. Ep. 10, 17, 3.—Sometimes multi stands for multi alii, many others:
nam certe Pompeio, et a Curionibus patre et filio, et a multis exprobratum est,
Suet. Caes. 50.—The sing. also is used poet. for the plur., many a:
aut trudit acres hinc et hinc multa cane Apros in obstantes plagas,
with many dogs, Hor. Epod. 2, 31:
multa prece prosequi,
id. C. 4, 5, 33:
multa victima,
Verg. E. 1, 34: agna. Ov. F. 4, 772:
avis,
id. Am. 3, 5, 4:
tabella,
Tib. 1, 3, 28; so of persons: multus sua vulnera puppi Affixit moriens, many a one, for multi affixerunt, Luc. 3, 707.—In sing., to denote quantity, much, great, abundant: multum aurum et argentum. Plaut. Rud. 5, 2, 8; 22:
exstructa mensa multa carne rancida,
Cic. Pis. 27, 67:
multo labore quaerere aliquid,
with much labor, great exertion, Cic. Sull. 26, 73:
cura,
Sall. J. 7, 4:
sol,
much sun, Plin. 31, 7, 39, § 81: sermo, much conversalion, Brut. ap. Cic. Fam. 11, 20, 1: stilus tuus multi sudoris est. Cic. de Or. 1, 60, 257: multo cibo et potione completi, id. Tusc. 5, 35, 100:
multo sanguine ea Poenis victoria stetit,
Liv. 23, 30, 2:
multum sanguinem haurire,
Curt. 4, 14, 17; 8, 14, 32:
multam harenam mare evomit,
id. 4, 6, 8:
arbor,
id. 7, 4, 26:
silva,
id. 8, 10, 14:
multae vestis injectu opprimi,
Tac. A. 6, 50:
multa et lauta supellex,
Cic. Phil. 2, 27, 66:
aurum,
Sall. J. 13, 6; Tac. A. 6, 33; Liv. 26, 11, 9; Curt. 3, 3, 12:
libertas,
Hor. S. 1, 4, 5:
multam salutem dicere alicui,
to greet heartily, Plaut. Poen. 1, 2, 194:
cum auro et argento multo,
Sall. J. 13, 6.—Of time:
Itaque multum diei processerat,
a great part of the day, Sall. J. 51, 2:
ad multum diem,
till far in the day, Cic. Att. 13, 9, 1:
multo adhuc die,
when much of the day was still remaining, when it was still high day, Tac. H. 2, 44:
multo denique die,
when the day was far spent, Caes. B. G. 1, 22:
multa nocte,
late at night, Cic. Q. Fr. 2, 9, 2:
multo mane,
very early, id. Att. 5, 4, 1:
multa opinio, for multorum,
the general opinion, Gell. 3, 16, 1:
velut multa pace,
as in a general peace, as if there were peace everywhere, Tac. H. 4, 35:
multus homo,
one who gives himself up to the lusts of many, Cat. 112, 1.— multi, orum, m., the many, the common mass, the multitude: probis probatus potius, quam multis forem, Att. ap. Non. 519, 9:
video ego te, mulier, more multarum utier,
id. ib. —Esp.: unus e (or de) multis, one of the multitude, a man of no distinction:
tenuis L. Virginius unusque e multis,
Cic. Fin. 2, 20, 62:
unus de multis esse,
id. Off. 1, 30, 109: M. Calidius non fuit orator unus e multis;
potius inter multos prope singularis fuit,
id. Brut. 79, 274:
numerarer in multis,
among the herd of orators, id. ib. 97, 333:
e multis una sit tibi,
no better than others, Ov. R. Am. 682:
multum est,
it is of importance, Verg. G. 2, 272.—In neutr. absol.: ne multa, or ne multis, not to be prolix, in short:
ne multa: perquiritur a coactoribus,
Cic. Clu. 64, 181:
ne multis: Diogenes emitur,
id. ib. 16, 47:
quid multis moror?
Ter. And. 1, 1, 87.—Sometimes multa is used (particularly by the poets) adverbially, much, greatly, very:
multa reluctari,
Verg. G. 4, 301:
gemens,
id. ib. 3, 226; id. A. 5, 869:
deos testatus,
id. ib. 7, 593:
invehi,
Nep. Ep. 6, 1 (cf. nonnulla invehi, id. Tim. 5, 3):
haud multa moratus,
Verg. A. 3, 610.—Rarely in multum:
in multum velociores,
by far, Plin. 10, 36, 52, § 108.—
B.
In partic.
1.
Too much, overmuch, excessive:
supellex modica, non multa,
Nep. Att. 13, 5.—
2.
In speech, much-speaking, diffuse, prolix:
qui in aliquo genere aut inconcinnus aut multus est,
Cic. de Or. 2, 4, 17:
ne in re nota et pervulgata multus et insolens sim,
id. ib. 2, 87, 358:
nolo in stellarum ratione multus vobis videri,
id. N. D. 2, 46, 119.—
3.
Frequent, frequently present:
in operibus, in agmine, atque ad vigilias multus adesse,
Sall. J. 96, 3:
multus in eo proelio Caesar fuit,
was in many places, Flor. 4, 2, 50:
hen hercle hominem multum et odiosum mihi!
troublesome, tedious, Plaut. Men. 2, 2, 41:
instare,
Sall. J. 84, 1.—Hence, adv., in two forms.
A.
multum, much, very much, greatly, very, often, frequently, far, etc. (class.):
salve multum, gnate mi,
Plaut. Trin. 5, 2, 56:
multum vale,
farewell, id. Stich. 3, 2, 40:
hominem ineptum multum et odiosum mihi,
id. Men. 2, 2, 42:
opinor, Cassium uti non ita multum sorore,
not very much, Cic. Fam. 7, 23, 3:
multum mecum municipales homines loquuntur,
often, id. Att. 8, 13, 2:
non multum ille quidem nec saepe dicebat,
id. Brut. 34, 128:
non multum confidere,
not very much, not particularly, Caes. B. G. 3, 25:
sunt in venationibus,
often, frequently, id. ib. 4, 1:
in eodem genere causarum multum erat T. Juventius,
Cic. Brut. 48, 178:
multum fuisse cum aliquo,
to have had much intercourse with, id. Rep. 1, 10, 16:
sum multum equidem cum Phaedro in Epicuri hortis,
id. Fin. 5, 1, 3:
gratia valere,
to be in great favor, Nep. Con. 2, 1:
res multum et saepe quaesita,
Cic. Leg. 3, 15, 33:
longe omnes multumque superabit,
id. Verr. 2, 5, 44, § 115:
multum et diu cogitans,
id. Div. 2, 1, 1:
diu multumque scriptitare,
id. de Or. 1, 33, 152.—With an adj.:
multum loquaces,
very talkative, Plaut. Aul. 2, 1, 5:
mepti labores,
very, Plin. Ep. 1, 9.— Poet. also with comp.:
multum improbiores sunt quam a primo credidi,
much, far, Plaut. Most. 3, 2, 139:
multum robustior illo,
Juv. 19, 197:
majora,
Sil. 13, 708.— So with infra, post:
haud multum infra viam,
Liv. 5, 37, 7; Plin. 98, 7, § 20:
haud multum post mortem ejus,
Tac. A. 5, 3:
ut multum,
at most, Mart. 10, 11, 6; Vop. Aur. 46.—
B.
multō by much, much, a great deal, far, by far (class.).
1.
With comparatives and verbs which imply comparison:
multo tanto carior,
Plaut. Bacch. 2, 3, 76:
pauciores oratores,
Cic. de Or. 1, 3, 11:
facilius atque expeditius iter,
Caes. B. G. 1, 6.—With verbs:
virtutem omnibus rebus multo anteponentes,
Cic. Fin. 4, 18, 49:
multo ceteros anteibant,
Tac. H. 4, 13:
multo praestat beneficii, quam maleficii immemorem esse,
Sall. J. 31, 28.—With malle:
multo mavolo,
Plaut. Poen. 1, 2, 88; id. Ps. 2, 4, 38:
meo judicio multo stare malo, quam, etc.,
Cic. Att. 12, 21, 1.—
2.
With sup. (rare but class.), by far, by much:
quae tibi mulier videtur multo sapientissuma,
Plaut. Stich. 1, 2, 66; id. Am. 2, 2, 150: multo optimus hostis, by far, Lucil. ap. Non. 4, 413:
simulacrum multo antiquissimum,
Cic. Verr. 2, 4, 49, § 109; 2, 4, 23, § 50; id. Cat. 4, 8, 17:
maxima pars,
id. Imp. Pomp. 18, 54; cf. Hor. S. 2, 3, 82:
multo id bellum maximum fuit,
Liv. 1, 11, 5:
pars multo maxima,
id. 30, 18, 14: multo molestissima, Cic. Div. in. Caecil. 11, 36:
multo gratissima lux,
Hor. S. 1, 5, 39:
foedissimum,
Quint. 9, 4, 72:
optimum,
id. ib. 26:
pulcherrimum,
id. 1, 2, 24:
utilissima,
id. 2, 10, 1:
maxime,
Auct. Her. 4, 44, 58:
multo maxime miserabile,
Sall. C. 36, 4:
multo maxime ingenio validus,
id. J. 6, 1.—
3.
With particles denoting a difference, far, greatly, very:
multo aliter,
Ter. And. prol. 4:
multo aliter ac sperabat,
far otherwise than, Nep. Ham. 2:
quod non multo secus fieret, si,
not far otherwise, not very different, Cic. Fam. 4, 9, 1: multo infra Cyrenaicum. Plin. 19, 3, 15, § 40. —
4.
In specifications of time, before ante and post, long, much:
non multo ante urbem captam,
Cic. Div. 1, 45, 101:
non multo ante,
not long before, Nep. Eum. 3, 3:
multo ante,
Cic. Fam. 4, 1, 1:
non multo post, quam, etc.,
not long after, id. Att. 12, 49, 9:
haud multo ante solis occasum,
Liv. 5, 39, 2:
multo ante noctem,
id. 27, 42, 13.—
5.
Very rarely with the positive for multum:
maligna multo,
very, Ter. Hec. 1, 2, 83 Umpf.—
6.
Doubled, multo multoque, with comparatives:
multo multoque longior,
far, very much, Front. ad M. Caes. 2, 5:
multo multoque operosius est,
Val. Max. 4, 1, 2: multo multoque magis, Front. Laud. Negl. § 3.
II.
Comp.: plūs, pluris; in the plur., plures, plura (in sing. anciently written plous; three times in the S. C. de Bacch. Here perh. belongs, in the plur., pleores and pleoris, for plures, in the Song of the Arval Brothers.—For the class. neuter of the plur., plura, the form pluria was used in ante-class. Latinity. Gellius cites M. Cato, Q. Claudius, Valerius Antias, L. AElius, P. Nigidius, and M. Varro as authorities for this form, Gell. 5, 21, 6; yet Plautus and Terence have only plura; and the earlier reading pluria, in Lucr. 1, 877; 2, 1135; 4, 1085, is now supplanted by the critically certain plura and plurima.—The gen. plur. plurium, however, has remained the predominant form, e. g. Quint. 7, 1, 1; 8, 4, 27; 9, 4, 66 et saep.) [from the root ple; Gr. pleon, pimplêmi; cf. plenus, plera, compleo, etc.; also locu-ples, plebes, populus, etc.], more.
A.
In the sing. (used both substantively and adverbially): LIBRAS FARRIS ENDO DIES DATO. SI VOLET PLVS DATO, Fragm. XII. Tab. in Gell. 20, 1, 45: SI PLVS MINVSVE SECVERVNT, SE FRAVDE ESTO, ib.;
so (perh. in imitation of this legal phrase): ebeu, cur ego plus minusve feci quam aequom fuit!
Plaut. Capt. 5, 3, 18; Ter. Phorm. 3, 3, 21:
ne plus minusve loqueretur,
Suet. Aug. 84; cf. Plaut. Men. 4, 2, 27; and in the signif. of circiter, about: septingenti sunt paulo plus aut minus anni... postquam, etc., Enn. ap. Varr. R. R. 3, 1, 2 (Ann. v. 493 Vahl.);
so. non longius abesse plus minus octo milibus,
Hirt. B. G. 8, 20, 1 Oud.; cf.:
speranti plures... venerunt plusve minusve duae,
Mart. 8, 71, 4:
aut ne quid faciam plus, quod post me minus fecisse satius sit,
too much... too little, Ter. Hec. 5, 1, 4:
tantum et plus etiam ipse mihi deberet,
Cic. Att. 7, 3, 7:
vos et decem numero, et, quod plus est, Romani estis,
and what is more, Liv. 9, 24, 8:
verbane plus an sententia valere debeat,
Cic. Top. 25, 96: [p. 1174] cf.:
apud me argumenta plus quam testes valent,
id. Rep. 1, 38, 59:
valet enim salus plus quam libido,
id. ib. 1, 40, 63.—
(β).
With a partitive gen.:
vultis pecuniae plus habere,
Cic. Inv. 1, 47, 88; cf.:
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris,
id. Rep. 1, 4, 7; so,
plus virium,
id. Leg. 1, 2, 6:
plus hostium,
Liv. 2, 42:
plus dapis et rixae multo minus invidiaeque,
Hor. Ep. 1, 17, 51:
in hac causa eo plus auctoritatis habent, quia, etc.,
Cic. Rep. 3, 16, 26; cf.:
plus ingenii,
id. ib. 1, 14, 22:
Albano non plus animi erat quam fidei,
as little courage as fidelity, Liv. 1, 27, 5.—
(γ).
With quam (some examples of which have already been given above):
non plus quam semel,
Cic. Off. 3, 15, 61:
confiteor eos... plus quam sicarios esse,
id. Phil. 2, 13, 31:
ne plus reddat quam acceperit,
id. Lael. 16, 58 et saep.:
non plus quam in tres partis posse distribui putaverunt,
into not more than, id. Inv. 1, 34, 57:
plus quam decem dies abesse,
id. Phil. 2, 13, 31:
nulla (navis) plus quam triginta remis agatur,
with more than, Liv. 38, 38, 8.—
(δ).
Without quam:
HOMINES PLOVS V. OINVORSEI VIREI ATQVE MVLIERES, S. C. de Bacch. 19 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): plus mille capti,
Liv. 24, 44:
plus milies audivi,
Ter. Eun. 3, 1, 32: plus semel, Varr. ap. Plin. 14, 14, 17, § 96:
plus quingentos colaphos infregit mihi,
Ter. Ad. 2, 1, 46:
ferre plus dimidiati mensis cibaria,
Cic. Tusc. 2, 16, 37:
non plus mille quingentos aeris,
id. Rep. 2, 22, 40:
paulo plus ducentos passus a castris,
Liv. 31, 34:
cum plus annum aeger fuisset,
id. 40, 2:
parte plus dimidia rem auctam,
id. 29, 25.—
(ε).
With a compar. or adverbial abl., or with an abl. of measure:
VIREI PLOVS DVOBVS, S. C. de Bacch. 20 (Wordsw. Fragm. and Spec. p. 173): de paupertate tacentes Plus poscente ferent,
more than the importunate, Hor. Ep. 1, 17, 44:
ex his alius alio plus habet virium,
Cic. Leg. 1, 2, 6: cave putes hoc tempore plus me quemquam cruciari, Balb. ap. Cic. Att. 8, 15, A, 2:
alterum certe non potest, ut plus una vera sit,
Cic. N. D. 1, 2, 5; cf.:
in columba plures videri colores, nec esse plus uno,
id. Ac. 2, 25, 79: HOC PLVS NE FACITO, more than this, Fragm. XII. Tab. ap. Cic. Leg. 2, 23, 59:
annos sexaginta natus es Aut plus eo,
or more than that, Ter. Heaut. 1, 1, 11:
plus aequo,
Cic. Lael. 16, 58:
plus paulo,
Ter. Heaut. 2, 1, 8:
paulo plus,
Liv. 31, 34: multo plus, Anton. ap. Cic. Att. 10, 8, A, 1:
plus nimio,
overmuch, Hor. Ep. 1, 10, 30: quam molestum est uno digito plus habere, too much by a finger, i. e. a finger too much, Cic. N. D. 1, 35, 99:
uno plus Etruscorum cecidisse in acie,
one man more, Liv. 2, 7, 2.—
2.
In the gen. pretii, pluris, of more value, of a higher price, for more, higher, dearer:
ut plus reddant musti et olei, et pretii pluris,
of greater value, Varr. R. R. 1, 7, 4:
ager multo pluris est,
is worth much more, Cic. Rosc. Com. 12, 33; cf.:
quo pluris sint nostra oliveta,
id. Rep. 3, 9, 16:
pluris emere,
dearer, id. Fam. 7, 2, 1; so,
vendere,
id. Off. 3, 12, 51; id. Verr. 2, 3, 19, § 48; Hor. S. 2, 3, 300:
aedificare,
Col. 1, 4, 7:
pluris est oculatus testis quam auriti decem,
of more value, Plaut. Truc. 2, 6, 8:
mea mihi conscientia pluris est, quam omnium sermo,
Cic. Att. 12, 28, 2:
facio pluris omnium hominem neminem,
id. ib. 8, 2, 4:
facere aliquem pluris,
make more of one, esteem him more highly, id. Fam. 3, 4, 2:
pluris habere,
id. Phil. 6, 4, 10:
aestimare,
id. Par. 6, 2, 48:
ducere,
id. Att. 7, 3, 5:
putare,
id. Off. 3, 4, 18 et saep.—
3.
Rarely, instead of the genitive, in the abl. pretii: plure vendunt, Lucil. ap. Charis. 2, p. 189 P.: plure altero tanto, quanto ejus fundus est, velim, Plaut. ib.: plure venit, Cic. ib.—
4.
Plus plusque, more and more: quem mehercule plus plusque in dies diligo. Cic. Att. 6, 2, 10.—
* 5.
Like magis, with an adj.:
plus formosus, for formosior,
Nemes. Ecl. 4, 72.—
B.
In the plur.
1.
Comparatively, more in number:
omnes qui aere alieno premantur, quos plures esse intellego quam putaram,
Cic. Att. 7, 3, 5; id. Rep. 2, 22, 40:
nemini ego plura acerba esse credo ex amore homini umquam oblata quam mihi,
Ter. Hec. 3, 1, 1:
ne plura insignia essent imperii in libero populo quam in regno fuissent,
Cic. Rep. 2, 31, 55:
multo plura,
many more things, Quint. 3, 6, 28.—
2.
In gen., of a great number, many: qui plus fore dicant in pluribus consilii quam in uno. Cic. Rep. 1, 35, 55: cf.: quid quaeso interest inter unum et plures, si justitia est in pluribus? id. ib. 1, 39, 61;
1, 34, 52: non possunt una in civitate multi rem ac fortunas amittere, ut non plures secum in eandem trahant calamitatem,
id. Imp. Pomp. 7, 19:
quod pluribus praesentibus eas res jactari nolebat,
Caes. B. G. 1, 18:
plura castella Pompeius tentaverat,
id. B. C. 3, 52:
summus dolor plures dies manere non potest,
Cic. Fin. 2, 28, 93:
pluribus diebus, Quint. prooem. § 7: illic plurium rerum est congeries,
id. 8, 4, 27:
quae consuetudo sit, pluribus verbis docere,
Cic. Clu. 41, 115:
eum pluribus verbis rogat, ut, etc.,
id. Verr. 2, 4, 28, § 64;
without verba: quid ego plura dicam?
id. de Or. 1, 5, 18:
pluribus haec exsecutus sum,
Phaedr. 3, 10, 59;
also elliptically, quid plura? and, ne plura, like quid multa? and ne multa: hic sacra, hic genus, hic majorum multa vestigia. Quid plura? hanc vides villam, etc.,
what need of many words? in short, Cic. Leg. 2, 1, 3:
sed—ne plura—dicendum enim aliquando est—Pomponium Atticum sic amo, ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5.—
b.
Esp.: plures.
(α).
The mass, the multitude, opp. pauciores, = hoi oligoi, Plaut. Trin. 1, 1, 13.—
(β).
Euphemistically, acc. to the Gr. hoi pleiones, the dead:
quin prius Me ad plures penetravi?
Plaut. Trin. 2, 2, 14.—
(γ).
The greater number, the majority:
plures nesciebant qua ex causa convenissent,
Vulg. Act. 19, 32.
III.
Sup.: plūrĭmus (archaic form, plisima plurima, Paul. ex Fest. p. 204 and 205 Mull.: PLIOIRVME (I), Epit. of Scipio), a, um [from root ple; whence also plus, q. v., ploirumus for ploisumus; and thence the predominant form plurimus], most, very much, or many (as an adj. in good prose mostly in the plur., except the standing formula of greeting: salutem plurimam dicere alicui; v. infra):
hujus sunt plurima simulacra,
Caes. B. G. 6, 17:
nos plurimis ignotissimi gentibus,
Cic. Rep. 1, 17, 26:
plurimae et maximae partes,
id. ib. 1, 4, 8:
plurimorum seculorum memoria,
id. ib. 3, 9, 14:
haec plurimis a me verbis dicta sunt,
id. ib. 1, 7, 12 et saep.—In sing.:
me plurima praeda onustum,
Plaut. Rud. 4, 2, 4:
sermo,
Quint. 2, 2, 5:
risus,
id. 6, 3, 85:
res,
id. 6, 1, 51:
exercitatio,
id. 8 prooem. §
28: mons,
very large, Verg. A. 1, 419:
cervix,
id. G. 3, 52:
Aetna,
Ov. Ib. 600.—Of a greeting: impertit salutem plurimam, Lucil. ap. Non. 472. 16; and esp. freq.: salutem plurimam dicit (commonly abbrev. S. P. D.) at the beginning of letters; v. salus.— Poet.:
medio cum plurimus orbe Sol erat,
very powerful, oppressive, Ov. M. 14, 53: plurima qua silva est. thickest, id. ib. 14, 361:
coma plurima,
very thick, id. ib. 13, 844:
sed plurima nantis in ore Alcyone conjux,
mostly, chiefly, id. ib. 11, 562.—And collect.:
plurimus in Junonis honorem Aptum dicet equis Argos,
many a one, very many, Hor. C. 1, 7, 8; so,
oleaster plurimus,
Verg. G. 2, 183:
qua plurima mittitur ales,
Mart. 9, 56, 1:
plurima lecta rosa est,
Ov. F. 4, 441.— In neutr. absol. (substant. or adverb.):
ut haberet quam plurimum,
as much as possible, Cic. Rab. Post. 14, 39:
caput autem est, quam plurimum scribere,
id. de Or. 1, 33, 150:
ut in quoque oratore plurimum esset,
id. Rep. 1, 27, 123.— Adv.: plūrĭmum:
et is valebat in suffragio plurimum, cujus plurimum intererat, esse in optimo statu civitatem,
Cic. Rep. 2, 22, 40:
auspiciis plurimum obsecutus est Romulus,
id. ib. 2, 9, 16:
si vero populus plurimum potest,
id. ib. 3, 14, 23; cf.:
qui apud me dignitate plurimum possunt,
id. Rosc. Am. 1, 4:
plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:
ut te plurimum diligam,
id. Fam. 1, 7, 1; id. Tusc. 5, 27, 78:
hoc ego utor uno omnium plurimum,
id. Fam. 11, 16, 2:
quantum (al. quanto) plurimum possunt,
Quint. 11, 3, 120: plurimum quantum also signifies very much indeed, exceedingly (post-class.):
plurimum quantum veritati nocuere,
Min. Fel. Oct. 22:
gratulor,
id. ib. 40:
(elleborum) ex aqua datur plurimum drachma,
at the most, Plin. 25, 5, 22, § 54; 9, 36, 60, § 125; 30, 6, 16, § 48; so,
cum plurimum,
id. 2, 17, 15, § 78 (opp. to cum minimum); 18, 7, 10, § 60: nec tam numerosa differentia; tribus ut plurimum bonitatibus distat, for the most part, commonly, usually, = plerumque, Plin. 15, 3, 4, § 18.—
(β).
In neutr. with a partit. gen.: sententiarum et gravitatis plurimum, Cic. Inv. 1, 18, 25:
artis,
Quint. 10, 5, 3:
auctoritatis et ponderis,
id. 9, 4, 91:
ut laboris sic utilitatis etiam longe plurimum,
id. 10, 3, 1:
virtutum,
id. 12, 1, 20 plurimum quantum favoris partibus dabat fratermtas ducum, Flor. 4, 2, 74.—
(γ).
In the gen. pretii:
plurimi: immo unice unum plurimi pendit,
values very highly, esteems very much, Plaut. Bacch. 2, 2, 29:
quem unum Alexander plurimi fecerat,
Nep. Eum. 2, 2:
ut quisque quod plurimi est possidet,
Cic. Par. 6, 2, 48.

Lewis & Short latin dictionary > plurimum
109 tantus

tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.

II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.² 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. ab- sumno. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti! Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Komparativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.

III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus, Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint. u.a. – / Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40.

lateinisch-deutsches > tantus
110 tantus

tantus, a, um ( von tam, wie quantus von quam), I) von solcher Größe, so groß, a) m. folg. quantus: nullam umquam vidi tantam (contionem), quanta nunc vestrûm est, Cic. – b) mit folg. qui, quae, quod (das gew. den Coniunctiv bei sich hat): nulla est tanta vis, quae non frangi possit, Cic. – c) m. folg. quam, Liv. 37, 51, 9 (s. dazu Drak.). Tac. dial. 6. Verg. Aen. 6, 354. – d) m. folg. ut u. Konj.: non fuit tantus homo, ut de eo potissimum conqueramur, Cic. – e) ohne Korrelation: in tantis mutationibus, Cic.: verb. m. tot, tot tantaque vitia, Cic.: mit tam multus, tam multae res atque tantae, Cic.: mit talis, homo tantus et talis, Cic. – tantus natu, so alt, Plaut. – mit Genet., utinam tantus animi forem, ut etc., Apul. apol. 22.

II) von solcher Menge, so viel, tanta mira, so viel Wunderdinge, Plaut.: tanta pecunia, Cic.: qui indutias tanti temporis petant, ut legatos Romam mittere possitis, Liv. – bei den Eccl. Plur. = tot, zB. tanta hominum milia, Lact.: nec tamen tantos inveniunt verba discipulos, quantos Christiani factis docendo, Tert.; vgl. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552 (b). Bünem. Lact. 1, 3, 21. Dräger Histor. Synt.² 1, 104. – Neutrum tantum subst., a) im Nom. u. Acc. = so viel, so vieles, α) absol.: ut tantum nobis, quantum ipsi superesse posset, remitteret, Cic.: tantum debuit, Plaut.: mit folg. quam, Ter. Hec. 417. – tantum abest, ut etc., s. absum

————

no. II, 2, a. – tantum est (in der Umgangssprache), so viel, weiter nichts, das ist alles, Plaut. u. Ter.; vgl. Brix Plaut. trin. prol. 22. – Plur., sescenta tanta (sechshundertmal soviel) reddam, si vivo, tibi, Plaut. Bacch. 1034: tribus tantis illi minus redit quam obseveris, um dreimal soviel weniger, Plaut. trin. 530. – β) mit Genet.: belli, Liv.: hominum, Plaut.: hostium, Liv.: itineris, eine so große Strecke Weges, Cic.: auctoritatis, Cic.: tantum navium reperit, ut etc., nur soviel, Caes.: tantum temporis, so lange Zeit, Liv.: tantum eius opinionis deperdidisse, so viel von der Meinung verloren haben, Caes.: mit folg. quantum, so viel, so viel als, Cic. – mit Plur. des Verbums, tantum hominum incedunt, Plaut. – b) im Genet. als Ausdruck des wirklichen od. moral. Wertes, so viel, so hoch, so teuer, tanti quanti poscit, vin tanti illam emi? Plaut.: hortos emit homo tanti, quanti Pythius voluit, Cic.: ubi me dixero dare tanti, testes faciet ilico vendidisse me, Ter.: graviter (eum) increpuit tanti censorem (als Z.) habitare, Plin.: qui frugiferas arbores tanti taxaverant, Plin.: ut, quanti quisque se ipse facit, tanti fiat (so hoch soll er geschätzt werden) ab amicis, Cic. – bes. oft tanti est, u. zwar α) alqd od. alqs est tanti, etw. od. jmd. ist so viel wert, gilt so viel, si ullo in loco eius provinciae frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit, Cic.: tanti nova non fuit arbor, Ov.: non fuerant artes tanti, Ov.: tantine

————

ulla fuit spoliati gloria Parthi? Prop.: nulla studia tanti sunt, ut amicitiae officium deseratur, Plin. ep.: vix Priamus tanti totaque Troia fuit, Ov.: non sum, me iudice, tanti, Ov.: tanti eius apud se gratiam esse, uti etc., so hoch stehe er in Gunst bei ihm, daß usw., Caes. – nihil est tanti u. nihil mihi (nobis) est tanti, es ist (mir) nichts so viel wert, es ist mir an nichts mehr gelegen, es geht mir nichts darüber, Cic.: u. so nec mihi quicquam est tanti, Cic. – est tanti m. folg. ut u. Konj., μακάρων νησοι tanti sunt, ut sine te sim tot dies, Cic.: tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit? Prop.: nihil tamen tanti, ut a te abessem, fuit, Cic.: tanti non esse od. tanti se non esse (an seiner Person sei nicht so viel gelegen), ut etc., Eutr.: arbitrabantur eum tanti mortem P. Clodii putasse (er habe den Tod des P. Kl. für so wichtig gehalten), ut etc., Cic. – alqd non est tanti m. folg. quin u. Konj., hic tibi ne qua morae fuerint dispendia tanti,... quin adeas vatem, Verg. Aen. 3, 453 u. 456. – tanti non fuit od. erat m. Infin. als Subj., neque mihi erat vincere tanti, Ov.; u. zugl. mit folg. ut u. Konj., tanti non fuit Arsacen capere, ut earum rerum, quae hic gestae sunt spectaculo careres, Cael. in Cic. ep.: non fuit armillas tanti pepigisse Sabinas, ut premerent sacrae virginis arma caput, Ov.: nec vincere tanti, ut bellum differret, erat (viro), Lucan. – β) alqd tanti est, es ist etw. der Mühe wert, es verlohnt sich der Mühe, sunt, o sunt iurgia tanti!

————

Ov. met. 2, 424 (dazu Haupt). – m. Infin. als Subj., est mihi tanti, huius invidiae crimen subire, dummodo etc., Cic.: fuit tanti non revocare promissum suum, Sen.: u. ellipt., sed est mihi tanti, dummodo etc., Cic.: quid quaeris? Fuit tanti, Cic.: etiam tabulae proferentur; est tanti, Cic. Vgl. übh. Madvig opusc. 2, 187 sqq. – c) im Abl. tanto, α) vor Komparativen = um so viel, desto, tanto aberant ab aqua longius, Caes.: tanto crebriores nuntii mittebantur, Caes.: tanto nos submissius geramus, Cic.: tanto minoris, desto wohlfeiler, Cic.: bis tanto pluris, zweimal so teuer, Plaut.: ter tanto peior, Cic.: quinquies tanto amplius, Cic.: u. (ohne Komparativ) bis tanto amici sunt inter se quam prius, Plaut. – tanto melior (lobender Ausdruck in der Umgangssprache), um so besser! recht gut! brav! bravo! Komik., Sen. u.a. (s. Brix Plaut. Men. 433. Wagner Ter. heaut. 549. Spengel Ter. adelph. 528. Haupt opusc. 2, 323); auch tanto hercle melior, Ter.: tanto nequior, um so schlimmer! schlimm genug! Ter.: u. so tanto miserior, nur um so jämmerlicher! Plaut.: tanto maior, tanto augustior, um so größer, um so erhabener bist du! Plin. pan. 71, 4. – multo tanto bei Komparat., s. multum unter multus no. II, A, c. (Bd. 2. S. 1047). – β) neben den Zeitadverbien ante u. post, tanto ante, so lange vorher, Cic.: tanto post od. post tanto, so lange nachher, Curt. u. Verg. – γ) neben Verben, die einen Kompa-

————

rativbegriff enthalten, wie antecedere, praestare, Nep. Epam. 2, 2; Hann. 1, 1. Ov. met. 13, 368. – δ) selten vor Superl., tanto pessimus omnium poëta, quanto tu optimus omnium patronus, um so viel der schlechteste, ein um so viel schlechterer, Catall. 49, 6. – d) in der Verbdg. in tantum = so weit, so sehr, in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse, Liv.: m. folg. in quantum, si denique in tantum diligo optimum principem, in quantum invisus pessimo fui, Plin. pan.: matrona prodcat in tantum ornata, in quantum ne immunda sit, insoweit, als sie nicht, Sen. contr. 2, 7 (15), 3. – Das Neutrum tantum adv. = so sehr, so weit, α) neben Verben: de fano illo dico, de quo tantum, quantum me amas, velim cogites, Cic.: tantum eius auctoritate motus est, ut etc., Nep.: tantum progressus a castris, ut etc., Liv. – β) neben Adjj., statt tam: tantum magna, Hor.: non tantum, nicht so, nicht sowohl, mit folg. quantum, non tantum Veneris, quantum studiosa culinae, Hor.: nec tantum dulcia, quantum et liquida, Verg.: auch m. folg. quam, non ab ira tantum, quam quod etc., nicht sowohl aus Zorn, als weil, Liv.: tantum cepisse timorem, quam, Verg. – γ) neben Superlativen: quantum bello optimus... tantum pace pessimus, Vell.

III) von der Größe, von der Art, so klein, so gering, ceterarum provinciarum vectigalia tanta sunt, ut iis ad provincias tutandas vix contenti esse possimus,

————

Cic.: nec sidera tanta debent existimari, quanta cernuntur, Plin.: (senatus) auctoritas, cui scis intercessum esse, tantam vim habet, ut magis iratorum hominum studium quam constantis senatus consilium esse videatur, Cic.: si bellum tantum erit, ut vos aut successores parvis additis copiis sustinere possint, Cael. in Cic. ep. – Neutrum tantum subst., eine solche Kleinigkeit, Wenigkeit, so wenig, tantum praesidii, navium, Caes. – Das Neutrum tantum wird auch als Abverbium gebraucht, nur, bloß, nomen tantum virtutis usurpas, Cic.: quos quidem dies quem ad modum agatis non dico, tantum dico etc., Cic.: tantum, ut procul abesset, curabat, Liv. – Man merke hier: a) tantum non, beinahe, fast, Nep., Liv. u. Suet. Vgl. Drak. u. Gronov Liv. 4, 2, 12. – b) tantum quod, α) nur, just, gerade, eben (zu der Zeit), Cic. u.a. – so auch (ohne quod) serta tantum delapsa, nur erst abgefallen, Verg. ecl. 6, 16. – β) nur, bloß, nur daß, es fehlt weiter nichts, als daß, tantum quod hominem non nominat, Cic. II. Verr. 1, 116. – γ) tantum, quod, als zwei besondere Wörter, tantum, quod exstaret aqua, quaerentibus, nur so viel als usw., Liv.: tantum, quod Aetoli accesserant, nur insofern, weil, Liv. – δ) non tantum... sed etiam, nicht nur (bloß)... sondern auch, Hirt. b.G., Liv. u.a.: ebenso non tantum... verum et (= etiam), Plin. ep.: aber non (nec) tantum... sed, nicht nur (bloß)... sondern sogar, Liv., Quint.

————

u.a. – ⇒ Archaist. tamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 38 u. 40.

Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > tantus
111 ad

ad, prep. with acc. (from the fourth century after Christ written also at; Etrusc. suf. -a; Osc. az; Umbr. and Old Lat. ar, as [p. 27] in Eug. Tab., in S. C. de Bacch., as arveho for adveho; arfuerunt, arfuisse, for adfuerunt, etc.; arbiter for adbiter; so, ar me advenias, Plant. Truc. 2, 2, 17; cf. Prisc. 559 P.; Vel. Long. 2232 P.; Fabretti, Glos. Ital. col. 5) [cf. Sanscr. adhi; Goth. and Eng. at; Celt. pref. ar, as armor, i.e. ad mare; Rom. a].
I.
As antith. to ab (as in to ex), in a progressive order of relation, ad denotes, first, the direction toward an object; then the reaching of or attaining to it; and finally, the being at or near it.
A.
In space.
1.
Direction toward, to, toward, and first,
a.
Horizontally:
fugere ad puppim colles campique videntur,
the hills and fields appear to fly toward the ship, Lucr. 4, 390: meridie umbrae cadunt ad septentrionem, ortu vero ad occasum, to or toward the north and west, Plin. 2, 13, and so often of the geog. position of a place in reference to the points of compass, with the verbs jacere, vergere, spectare, etc.:
Asia jacet ad meridiem et austrum, Europa ad septentriones et aquiionem,
Varr. L. L. 5, § 31 Mull.;
and in Plin. very freq.: Creta ad austrum... ad septentrionem versa, 4, 20: ad Atticam vergente, 4, 21 al.—Also trop.: animus alius ad alia vitia propensior,
Cic. Tusc. 4, 37, 81.—
b.
In a direction upwards (esp. in the poets, very freq.): manusque sursum ad caelum sustulit, Naev. ap. Non. 116, 30 (B. Pun. p. 13, ed. Vahl.): manus ad caeli templa tendebam lacrimans, Enn. ap. Cic. Div. 1, 20, 40 (Ann. v. 50 ed. Vahl.); cf.:
duplices tendens ad sidera palmas,
Verg. A. 1, 93: molem ex profundo saxeam ad caelum vomit, Att. ap. Prisc. 1325 P.: clamor ad caelum volvendus, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 104 Mull. (Ann. v. 520 ed. Vahl.) (cf. with this: tollitur in caelum clamor, Enn. ap. Macr. S. 6, 1, or Ann. v. 422):
ad caelumque ferat flammai fulgura rursum, of Aetna,
Lucr. 1, 725; cf. id. 2, 191; 2, 325: sidera sola micant;
ad quae sua bracchia tendens, etc.,
Ov. M. 7, 188:
altitudo pertingit ad caelum,
Vulg. Dan. 4, 17.—
c.
Also in the direction downwards (for the usu. in):
tardiore semper ad terras omnium quae geruntur in caelo effectu cadente quam visu,
Plin. 2, 97, 99, § 216.
2.
The point or goal at which any thing arrives.
a.
Without reference to the space traversed in passing, to, toward (the most common use of this prep.): cum stupro redire ad suos popularis, Naev. ap. Fest. p. 317 Mull. (B. Pun. p. 14 ed. Vahl.):
ut ex tam alto dignitatis gradu ad superos videatur potius quam ad inferos pervenisse,
Cic. Lael. 3, 12: ad terras decidat aether, Lucan. 2, 58. —Hence,
(α).
With verbs which designate going, coming, moving, bearing, bringing near, adapting, taking, receiving, calling, exciting, admonishing, etc., when the verb is compounded with ad the prep. is not always repeated, but the constr. with the dat. or acc. employed; cf. Rudd. II. pp. 154, 175 n. (In the ante-class. per., and even in Cic., ad is generally repeated with most verbs, as, ad eos accedit, Cic. Sex. Rosc. 8:
ad Sullam adire,
id. ib. 25:
ad se adferre,
id. Verr. 4, 50:
reticulum ad naris sibi admovebat,
id. ib. 5, 27:
ad laborem adhortantur,
id. de Sen. 14:
T. Vectium ad se arcessit,
id. Verr. 5, 114; but the poets of the Aug. per., and the historians, esp. Tac., prefer the dative; also, when the compound verb contains merely the idea of approach, the constr. with ad and the acc. is employed; but when it designates increase, that with the dat. is more usual: accedit ad urbem, he approaches the city; but, accedit provinciae, it is added to the province.)—
(β).
Ad me, te, se, for domum meam, tuam, suam (in Plaut. and Ter. very freq.):
oratus sum venire ad te huc,
Plaut. Mil. 5, 1, 12: spectatores plaudite atque ite ad vos comissatum, id. Stich. fin.:
eamus ad me,
Ter. Eun. 3, 5, 64:
ancillas traduce huc ad vos,
id. Heaut. 4, 4, 22:
transeundumst tibi ad Menedemum,
id. 4, 4, 17: intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se, Lucil. ap. Charis. p. 86 P.:
te oro, ut ad me Vibonem statim venias,
Cic. Att. 3, 3; 16, 10 al.—
(γ).
Ad, with the name of a deity in the gen., is elliptical for ad templum or aedem (cf.:
Thespiadas, quae ad aedem Felicitatis sunt,
Cic. Verr. 4, 4; id. Phil. 2, 35:
in aedem Veneris,
Plaut. Poen. 1, 2, 120;
in aedem Concordiae,
Cic. Cat. 3, 9, 21;
2, 6, 12): ad Dianae,
to the temple of, Ter. Ad. 4, 2, 43:
ad Opis,
Cic. Att. 8, 1, 14:
ad Castoris,
id. Quint. 17:
ad Juturnae,
id. Clu. 101:
ad Vestae,
Hor. S. 1, 9, 35 al.: cf. Rudd. II. p. 41, n. 4, and p. 334.—
(δ).
With verbs which denote a giving, sending, informing, submitting, etc., it is used for the simple dat. (Rudd. II. p. 175): litteras dare ad aliquem, to send or write one a letter; and: litteras dare alicui, to give a letter to one; hence Cic. never says, like Caesar and Sall., alicui scribere, which strictly means, to write for one (as a receipt, etc.), but always mittere, scribere, perscribere ad aliquem:
postea ad pistores dabo,
Plaut. As. 3, 3, 119:
praecipe quae ad patrem vis nuntiari,
id. Capt. 2, 2, 109:
in servitutem pauperem ad divitem dare,
Ter. Ph. 4, 3, 48:
nam ad me Publ. Valerius scripsit,
Cic. Fam. 14, 2 med.:
de meis rebus ad Lollium perscripsi,
id. ib. 5, 3:
velim domum ad te scribas, ut mihi tui libri pateant,
id. Att. 4, 14; cf. id. ib. 4, 16:
ad primam (sc. epistulam) tibi hoc scribo,
in answer to your first, id. ib. 3, 15, 2:
ad Q. Fulvium Cons. Hirpini et Lucani dediderunt sese,
Liv. 27, 15, 1; cf. id. 28, 22, 5.—Hence the phrase: mittere or scribere librum ad aliquem, to dedicate a book to one (Greek, prosphônein):
has res ad te scriptas, Luci, misimus, Aeli,
Lucil. Sat. 1, ap. Auct. Her. 4, 12:
quae institueram, ad te mittam,
Cic. Q. Fr. 3, 5: ego interea admonitu tuo perfeci sane argutulos libros ad Varronem;
and soon after: mihi explices velim, maneasne in sententia, ut mittam ad eum quae scripsi,
Cic. Att. 13, 18; cf. ib. 16; Plin. 1, 19.—So in titles of books: M. Tullii Ciceronis ad Marcum Brutum Orator; M. T. Cic. ad Q. Fratrem Dialogi tres de Oratore, etc.—In the titles of odes and epigrams ad aliquem signifies to, addressed to. —
(ε).
With names of towns after verbs of motion, ad is used in answer to the question Whither? instead of the simple acc.; but commonly with this difference, that ad denotes to the vicinity of, the neighborhood of:
miles ad Capuam profectus sum, quintoque anno post ad Tarentum,
Cic. de Sen. 4, 10; id. Fam. 3, 81:
ad Veios,
Liv. 5, 19; 14, 18; cf. Caes. B. G. 1, 7; id. B. C. 3, 40 al.—Ad is regularly used when the proper name has an appellative in apposition to it:
ad Cirtam oppidum iter constituunt,
Sall. J. 81, 2; so Curt. 3, 1, 22; 4, 9, 9;
or when it is joined with usque,
Cic. Verr. 2, 1, 34, § 87; id. Deiot, 7, 19.— (When an adjective is added, the simple acc. is used poet., as well as with ad:
magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas,
Prop. 3, 21, 1; the simple acc., Ov. H. 2, 83: doctas jam nunc eat, inquit, Athenas).—
(ζ).
With verbs which imply a hostile movement toward, or protection in respect to any thing, against = adversus:
nonne ad senem aliquam fabricam fingit?
Ter. Heaut. 3, 2, 34:
Lernaeas pugnet ad hydras,
Prop. 3, 19, 9: neque quo pacto fallam, nec quem dolum ad eum aut machinam commoliar, old poet in Cic. N. D. 3, 29, 73:
Belgarum copias ad se venire vidit,
Caes. B. G. 2, 5; 7, 70:
ipse ad hostem vehitur,
Nep. Dat. 4, 5; id. Dion. 5, 4: Romulus ad regem impetus facit (a phrase in which in is commonly found), Liv. 1, 5, 7, and 44, 3, 10:
aliquem ad hostem ducere,
Tac. A. 2, 52:
clipeos ad tela protecti obiciunt,
Verg. A. 2, 443:
munio me ad haec tempora,
Cic. Fam. 9, 18:
ad hos omnes casus provisa erant praesidia,
Caes. B. G. 7, 65; 7, 41;
so with nouns: medicamentum ad aquam intercutem,
Cic. Off. 3, 24:
remedium ad tertianam,
Petr. Sat. 18:
munimen ad imbris,
Verg. G. 2, 352:
farina cum melle ad tussim siccam efficasissima est,
Plin. 20, 22, 89, § 243:
ad muliebre ingenium efficaces preces,
Liv. 1, 9; 1, 19 (in these two passages ad may have the force of apud, Hand).—
(η).
The repetition of ad to denote the direction to a place and to a person present in it is rare:
nunc tu abi ad forum ad herum,
Plaut. As. 2, 2, 100; cf.:
vocatis classico ad concilium militibus ad tribunos,
Liv. 5 47.—(The distinction between ad and in is given by Diom. 409 P., thus: in forum ire est in ipsum forum intrare; ad forum autem ire, in locum foro proximum; ut in tribunal et ad tribunal venire non unum est; quia ad tribunal venit litigator, in tribunal vero praetor aut judex; cf. also Sen. Ep. 73, 14, deus ad homines venit, immo, quod propius est, in homines venit.)—
b.
The terminus, with ref. to the space traversed, to, even to, with or without usque, Quint. 10, 7, 16: ingurgitavit usque ad imum gutturem, Naev. ap. Non. 207, 20 (Rib. Com. Rel. p. 30): dictator pervehitur usque ad oppidum, Naev. ap. Varr. L. L. 5, § 153 Mull. (B. Pun. p. 16 ed. Vahl.):
via pejor ad usque Baii moenia,
Hor. S. 1, 5, 96; 1, 1, 97:
rigidum permanat frigus ad ossa,
Lucr. 1, 355; 1, 969:
cum sudor ad imos Manaret talos,
Hor. S. 1, 9, 10:
ut quantum posset, agmen ad mare extenderet,
Curt. 3, 9, 10:
laeva pars ad pectus est nuda,
id. 6, 5, 27 al. —Hence the Plinian expression, petere aliquid (usque) ad aliquem, to seek something everywhere, even with one:
ut ad Aethiopas usque peteretur,
Plin. 36, 6, 9, § 51 (where Jan now reads ab Aethiopia); so,
vestis ad Seras peti,
id. 12, 1, 1.— Trop.:
si quid poscam, usque ad ravim poscam,
Plaut. Aul. 2, 5, 10:
deverberasse usque ad necem,
Ter. Phorm. 2, 2, 13;
without usque: hic ad incitas redactus,
Plaut. Trin. 2, 4, 136; 4, 2, 52; id. Poen. 4, 2, 85; illud ad incitas cum redit atque internecionem, Lucil. ap. Non. 123, 20:
virgis ad necem caedi,
Cic. Verr. 2, 3, 29, § 70; so Hor. S. 1, 2, 42; Liv. 24, 38, 9; Tac. A. 11, 37; Suet. Ner. 26; id. Dom. 8 al.
3.
Nearness or proximity in gen. = apud, near to, by, at, close by (in anteclass. per. very freq.; not rare later, esp. in the historians): pendent peniculamenta unum ad quemque pedum, trains are suspended at each foot, Enn. ap. Non. 149, 33 (Ann. v. 363 ed. Vahl.):
ut in servitute hic ad suum maneat patrem,
Plaut. Capt. prol. 49; cf. id. ib. 2, 3, 98;
3, 5, 41: sol quasi flagitator astat usque ad ostium,
stands like a creditor continually at the door, id. Most. 3, 2, 81 (cf. with same force, Att. ap. Non. 522, 25;
apud ipsum astas): ad foris adsistere,
Cic. Verr. 1, 66; id. Arch. 24:
astiterunt ad januam,
Vulg. Act. 10, 17:
non adest ad exercitum,
Plaut. Am. 1, 3, 6; cf. ib. prol. 133:
aderant ad spectaculum istud,
Vulg. Luc. 23, 48: has (testas) e fenestris in caput Deiciunt, qui prope ad ostium adspiraverunt, Lucil. ap. Non. 288, 31:
et nec opinanti Mors ad caput adstitit,
Lucr. 3, 959:
quod Romanis ad manum domi supplementum esset,
at hand, Liv. 9, 19, 6:
haec arma habere ad manum,
Quint. 12, 5, 1:
dominum esse ad villam,
Cic. Sull. 20; so id. Verr. 2, 21:
errantem ad flumina,
Verg. E. 6, 64; Tib. 1, 10, 38; Plin. 7, 2, § 12; Vitr. 7, 14; 7, 12; and ellipt. (cf. supra, 2. g):
pecunia utinam ad Opis maneret!
Cic. Phil. 1, 17.—Even of persons:
qui primum pilum ad Caesarem duxerat (for apud),
Caes. B. G. 6, 38; so id. ib. 1, 31; 3, 9; 5, 53; 7, 5; id. B. C. 3, 60:
ad inferos poenas parricidii luent,
among, Cic. Phil. 14, 13:
neque segnius ad hostes bellum apparatur,
Liv. 7, 7, 4: pugna ad Trebiam, ad Trasimenum, ad Cannas, etc., for which Liv. also uses the gen.:
si Trasimeni quam Trebiae, si Cannarum quam Trasimeni pugna nobilior esset, 23, 43, 4.—Sometimes used to form the name of a place, although written separately, e. g. ad Murcim,
Varr. L. L. 5, § 154:
villa ad Gallinas, a villa on the Flaminian Way,
Plin. 15, 30, 40, § 37: ad urbem esse (of generals), to remain outside the city (Rome) until permission was given for a triumph:
“Esse ad urbem dicebantur, qui cum potestate provinciali aut nuper e provincia revertissent, aut nondum in provinciam profecti essent... solebant autem, qui ob res in provincia gestas triumphum peterent, extra urbem exspectare, donec, lege lata, triumphantes urbem introire possent,”
Manut. ad Cic. Fam. 3, 8.—So sometimes with names of towns and verbs of rest:
pons, qui erat ad Genavam,
Caes. B. G. 1, 7:
ad Tibur mortem patri minatus est,
Cic. Phil. 6, 4, 10:
conchas ad Caietam legunt,
id. Or. 2, 6:
ad forum esse,
to be at the market, Plaut. Ps. 4, 7, 136; id. Most. 3, 2, 158; cf. Ter. Ph. 4, 2, 8; id. And. 1, 5, 19.—Hence, adverb., ad dextram (sc. manum, partem), ad laevam, ad sinistram, to the right, to the left, or on the right, on the left:
ad dextram,
Att. Rib. Trag. Rel. p. 225; Plaut. Poen. 3, 4, 1; Ter. Ad. 4, 2, 44; Cic. Univ. 13; Caes. B. C. 1, 69:
ad laevam,
Enn. Rib. Trag. Rel. p. 51; Att. ib. p. 217: ad sinistram, Ter. [p. 28] Ad. 4, 2, 43 al.:
ad dextram... ad laevam,
Liv. 40, 6;
and with an ordinal number: cum plebes ad tertium milliarium consedisset,
at the third milestone, Cic. Brut. 14, 54, esp. freq. with lapis:
sepultus ad quintum lapidem,
Nep. Att. 22, 4; so Liv. 3, 69 al.; Tac. H. 3, 18; 4, 60 (with apud, Ann. 1, 45; 3, 45; 15, 60) al.; cf. Rudd. II. p. 287.
B.
In time, analogous to the relations given in A.
1.
Direction toward, i. e. approach to a definite point of time, about, toward:
domum reductus ad vesperum,
toward evening, Cic. Lael. 3, 12:
cum ad hiemem me ex Cilicia recepissem,
toward winter, id. Fam. 3, 7.—
2.
The limit or boundary to which a space of time extends, with and without usque, till, until, to, even to, up to:
ego ad illud frugi usque et probus fui,
Plaut. Most. 1, 2, 53:
philosophia jacuit usque ad hanc aetatem,
Cic. Tusc. 1, 3, 5; id. de Sen. 14:
quid si hic manebo potius ad meridiem,
Plaut. Most. 3, 1, 55; so id. Men. 5, 7, 33; id. Ps. 1, 5, 116; id. As. 2, 1, 5:
ad multam noctem,
Cic. de Sen. 14:
Sophocles ad summam senectutem tragoedias fecit,
id. ib. 2; cf. id. Rep. 1, 1:
Alexandream se proficisci velle dixit (Aratus) remque integram ad reditum suum jussit esse,
id. Off. 2, 23, 82:
bestiae ex se natos amant ad quoddam tempus,
id. Lael. 8; so id. de Sen. 6; id. Somn. Sc. 1 al. —And with ab or ab-usque, to desig. the whole period of time passed away:
ab hora octava ad vesperum secreto collocuti sumus,
Cic. Att. 7, 8:
usque ab aurora ad hoc diei,
Plaut. Poen. 1, 2, 8.—
3.
Coincidence with a point of time, at, on, in, by:
praesto fuit ad horam destinatam,
at the appointed hour, Cic. Tusc. 5, 22:
admonuit ut pecuniam ad diem solverent,
on the day of payment, id. Att. 16, 16 A:
nostra ad diem dictam fient,
id. Fam. 16, 10, 4; cf. id. Verr. 2, 2, 5: ad lucem denique arte et graviter dormitare coepisse, at (not toward) daybreak, id. Div. 1, 28, 59; so id. Att. 1, 3, 2; 1, 4, 3; id. Fin. 2, 31, 103; id. Brut. 97, 313:
ad id tempus,
Caes. B. C. 1, 24; Sall. J. 70, 5; Tac. A. 15, 60; Suet. Aug. 87; Domit. 17, 21 al.
C.
The relations of number.
1.
An approximation to a sum designated, near, near to, almost, about, toward (cf. Gr. epi, pros with acc. and the Fr. pres de, a peu pres, presque) = circiter (Hand, Turs. I. p. 102):
ad quadraginta eam posse emi minas,
Plaut. Ep. 2, 2, 111:
nummorum Philippum ad tria milia,
id. Trin. 1, 2, 115; sometimes with quasi added:
quasi ad quadraginta minas,
as it were about, id. Most. 3, 1, 95; so Ter. Heaut. 1, 1, 93:
sane frequentes fuimus omnino ad ducentos,
Cic. Q. Fr. 2, 1:
cum annos ad quadraginta natus esset,
id. Clu. 40, 110:
ad hominum milia decem,
Caes. B. G. 1, 4:
oppida numero ad duodecim, vicos ad quadringentos,
id. ib. 1, 5.—In the histt. and post-Aug. authors ad is added adverbially in this sense (contrary to Gr. usage, by which amphi, peri, and eis with numerals retain their power as prepositions): ad binum milium numero utrinque sauciis factis, Sisenn. ap. Non. 80, 4:
occisis ad hominum milibus quattuor,
Caes. B. G. 2, 33:
ad duorum milium numero ceciderunt,
id. B. C. 3, 53:
ad duo milia et trecenti occisi,
Liv. 10, 17, 8; so id. 27, 12, 16; Suet. Caes. 20; cf. Rudd. II. p. 334.—
2.
The terminus, the limit, to, unto, even to, a designated number (rare):
ranam luridam conicere in aquam usque quo ad tertiam partem decoxeris,
Varr. R. R. 1, 2, 26; cf. App. Herb. 41:
aedem Junonis ad partem dimidiam detegit,
even to the half, Liv. 42, 3, 2:
miles (viaticum) ad assem perdiderat,
to a farthing, to the last farthing, Hor. Ep. 2, 2, 27; Plin. Ep. 1, 15:
quid ad denarium solveretur,
Cic. Quint. 4.—The phrase omnes ad unum or ad unum omnes, or simply ad unum, means lit. all to one, i. e. all together, all without exception; Gr. hoi kath hena pantes (therefore the gender of unum is changed according to that of omnes): praetor omnes extra castra, ut stercus, foras ejecit ad unum, Lucil. ap. Non. 394, 22:
de amicitia omnes ad unum idem sentiunt,
Cic. Lael. 23:
ad unum omnes cum ipso duce occisi sunt,
Curt. 4, 1, 22 al.:
naves Rhodias afflixit ita, ut ad unam omnes constratae eliderentur,
Caes. B. C. 3, 27; onerariae omnes ad unam a nobis sunt exceptae, Cic. Fam. 12, 14 (cf. in Gr. hoi kath hena; in Hebr., Exod. 14, 28).— Ad unum without omnes:
ego eam sententiam dixi, cui sunt assensi ad unum,
Cic. Fam. 10, 16:
Juppiter omnipotens si nondum exosus ad unum Trojanos,
Verg. A. 5, 687.
D.
In the manifold relations of one object to another.
1.
That in respect of or in regard to which a thing avails, happens, or is true or important, with regard to, in respect of, in relation to, as to, to, in.
a.
With verbs:
ad omnia alia aetate sapimus rectius,
in respect to all other things we grow wiser by age, Ter. Ad. 5, 3, 45:
numquam ita quisquam bene ad vitam fuat,
id. ib. 5, 4, 1:
nil ibi libatum de toto corpore (mortui) cernas ad speciem, nil ad pondus,
that nothing is lost in form or weight, Lucr. 3, 214; cf. id. 5, 570; Cic. Verr. 2, 1, 21, § 58; id. Mur. 13, 29: illi regi Cyro subest, ad immutandi animi licentiam, crudelissimus ille Phalaris, in that Cyrus, in regard to the liberty of changing his disposition (i. e. not in reality, but inasmuch as he is at liberty to lay aside his good character, and assume that of a tyrant), there is concealed another cruel Phalaris, Cic. Rep. 1, 28:
nil est ad nos,
is nothing to us, concerns us not, Lucr. 3, 830; 3, 845:
nil ad me attinet,
Ter. Ad. 1, 2, 54:
nihil ad rem pertinet,
Cic. Caecin. 58;
and in the same sense elliptically: nihil ad Epicurum,
id. Fin. 1, 2, 5; id. Pis. 68:
Quid ad praetorem?
id. Verr. 1, 116 (this usage is not to be confounded with that under 4.).—
b.
With adjectives:
ad has res perspicax,
Ter. Heaut. 2, 3, 129:
virum ad cetera egregium,
Liv. 37, 7, 15:
auxiliaribus ad pugnam non multum Crassus confidebat,
Caes. B. G. 3, 25:
ejus frater aliquantum ad rem est avidior,
Ter. Eun. 1, 2, 51; cf. id. And. 1, 2, 21; id. Heaut. 2, 3, 129:
ut sit potior, qui prior ad dandum est,
id. Phorm. 3, 2, 48:
difficilis (res) ad credendum,
Lucr. 2, 1027:
ad rationem sollertiamque praestantior,
Cic. N. D. 2, 62; so id. Leg. 2, 13, 33; id. Fin. 2, 20, 63; id. Rosc. Am. 30, 85; id. Font. 15; id. Cat. 1, 5, 12; id. de Or. 1, 25, 113; 1, 32, 146; 2, 49, 200; id. Fam. 3, 1, 1; Liv. 9, 16, 13; Tac. A. 12, 54 al.—
c.
With nouns:
prius quam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit,
before he knew your feeling in regard to the marriage, Ter. And. 2, 3, 4 (cf. Gr. hopôs echei tis pros ti):
mentis ad omnia caecitas,
Cic. Tusc. 3, 5, 11:
magna vis est fortunae in utramque partem vel ad secundas res vel ad adversas,
id. Off. 2, 6; so id. Par. 1:
ad cetera paene gemelli,
Hor. Ep. 1, 10, 3.—So with acc. of gerund instead of the gen. from the same vb.:
facultas ad scribendum, instead of scribendi,
Cic. Font. 6;
facultas ad agendum,
id. de Imp. Pomp. 1, 2: cf. Rudd. II. p. 245.—
d.
In gramm.: nomina ad aliquid dicta, nouns used in relation to something, i. e. which derive their significance from their relation to another object: quae non possunt intellegi sola, ut pater, mater;
jungunt enim sibi et illa propter quae intelleguntur,
Charis. 129 P.; cf. Prisc. 580 ib.—
2.
With words denoting measure, weight, manner, model, rule, etc., both prop. and fig., according to, agreeably to, after (Gr. kata, pros):
columnas ad perpendiculum exigere,
Cic. Mur. 77:
taleis ferreis ad certum pondus examinatis,
Caes. B. G. 5, 12: facta sunt ad certam formam. Lucr. 2, 379:
ad amussim non est numerus,
Varr. 2, 1, 26:
ad imaginem facere,
Vulg. Gen. 1, 26:
ad cursus lunae describit annum,
Liv. 1, 19:
omnia ad diem facta sunt,
Caes. B. G. 2, 5:
Id ad similitudinem panis efficiebant,
id. B. C. 3, 48; Vulg. Gen. 1, 26; id. Jac. 3, 9:
ad aequos flexus,
at equal angles, Lucr. 4, 323: quasi ad tornum levantur, to or by the lathe, id. 4, 361:
turres ad altitudiem valli,
Caes. B. G. 5, 42; Liv. 39, 6:
ad eandem crassitudinem structi,
id. 44, 11:
ad speciem cancellorum scenicorum,
with the appearance of, like, Varr. R. R. 3, 5, 8:
stagnum maris instar, circumseptum aedificiis ad urbium speciem,
Suet. Ner. 31:
lascivum pecus ludens ad cantum,
Liv. Andron. Rib. Trag. Rel. p. 1:
canere ad tibiam,
Cic. Tusc. 4, 2: canere ad tibicinem, id. ib. 1, 2 (cf.:
in numerum ludere,
Verg. E. 6, 28; id. G. 4, 175):
quod ad Aristophanis lucernam lucubravi,
Varr. L. L. 5, § 9 Mull.: carmen castigare ad unguem, to perfection (v. unguis), Hor. A. P. 294:
ad unguem factus homo,
a perfect gentleman, id. S. 1, 5, 32 (cf. id. ib. 2, 7, 86):
ad istorum normam sapientes,
Cic. Lael. 5, 18; id. Mur. 3:
Cyrus non ad historiae fidem scriptus, sed ad effigiem justi imperii,
id. Q. Fr. 1, 1, 8:
exercemur in venando ad similitudinem bellicae disciplinae,
id. N. D. 2, 64, 161: so,
ad simulacrum,
Liv. 40, 6:
ad Punica ingenia,
id. 21, 22:
ad L. Crassi eloquentiam,
Cic. Var. Fragm. 8:
omnia fient ad verum,
Juv. 6, 324:
quid aut ad naturam aut contra sit,
Cic. Fin. 1, 9, 30:
ad hunc modum institutus est,
id. Tusc. 2, 3; Caes. B. G. 2, 31; 3, 13:
ad eundem istunc modum,
Ter. Ad. 3, 3, 70:
quem ad modum, q. v.: ad istam faciem est morbus, qui me macerat,
of that kind, Plaut. Cist. 1, 1, 73; id. Merc. 2, 3, 90; cf.
91: cujus ad arbitrium copia materiai cogitur,
Lucr. 2, 281:
ad eorum arbitrium et nutum totos se fingunt,
to their will and pleasure, Cic. Or. 8, 24; id. Quint. 71:
ad P. Lentuli auctoritatem Roma contendit,
id. Rab. Post. 21:
aliae sunt legati partes, aliae imperatoris: alter omnia agere ad praescriptum, alter libere ad summam rerum consulere debet,
Caes. B. C. 3, 51:
rebus ad voluntatem nostram fluentibus,
Cic. Off. 1, 26:
rem ad illorum libidinem judicarunt,
id. Font. 36:
ad vulgi opinionem,
id. Off. 3, 21.—So in later Lat. with instar:
ad instar castrorum,
Just. 36, 3, 2:
scoparum,
App. M. 9, p. 232:
speculi,
id. ib. 2, p. 118: ad hoc instar mundi, id. de Mundo, p. 72.—Sometimes, but very rarely, ad is used absol. in this sense (so also very rarely kata with acc., Xen. Hell. 2, 3; Luc. Dial. Deor. 8): convertier ad nos, as we (are turned), Lucr. 4, 317:
ad navis feratur,
like ships, id. 4, 897 Munro. —With noun:
ad specus angustiac vallium,
like caves, Caes. B. C. 3, 49.—Hence,
3.
With an object which is the cause or reason, in conformity to which, from which, or for which, any thing is or is done.
a.
The moving cause, according to, at, on, in consequence of:
cetera pars animae paret et ad numen mentis momenque movetur,
Lucr. 3, 144:
ad horum preces in Boeotiam duxit,
on their entreaty, Liv. 42, 67, 12: ad ea Caesar veniam ipsique et conjugi et fratribus tribuit, in consequence of or upon this, he, etc., Tac. Ann. 12, 37.—
b.
The final cause, or the object, end, or aim, for the attainment of which any thing,
(α).
is done,
(β).
is designed, or,
(γ).
is fitted or adapted (very freq.), to, for, in order to.
(α).
Seque ad ludos jam inde abhinc exerceant, Pac. ap. Charis. p. 175 P. (Rib. Trag. Rel. p. 80):
venimus coctum ad nuptias,
in order to cook for the wedding, Plaut. Aul. 3, 2, 15:
omnis ad perniciem instructa domus,
id. Bacch. 3, 1, 6; cf. Ter. Heaut. 3, 1, 41; Liv. 1, 54:
cum fingis falsas causas ad discordiam,
in order to produce dissension, Ter. Hec. 4, 4, 71:
quantam fenestram ad nequitiam patefeceris,
id. Heaut. 3, 1, 72:
utrum ille, qui postulat legatum ad tantum bellum, quem velit, idoneus non est, qui impetret, cum ceteri ad expilandos socios diripiendasque provincias, quos voluerunt, legatos eduxerint,
Cic. de Imp. Pomp. 19, 57:
ego vitam quoad putabo tua interesse, aut ad spem servandam esse, retinebo,
for hope, id. Q. Fr. 1, 4; id. Fam. 5, 17:
haec juventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora incendebant,
Sall. C. 13, 4:
ad speciem atque ad usurpationem vetustatis,
Cic. Agr. 2, 12, 31; Suet. Caes. 67:
paucis ad speciem tabernaculis relictis,
for appearance, Caes. B. C. 2, 35; so id. ib. 2, 41; id. B. G. 1, 51.—
(β).
Aut equos alere aut canes ad venandum. Ter. And. 1, 1, 30:
ingenio egregie ad miseriam natus sum,
id. Heaut. 3, 1, 11;
(in the same sense: in rem,
Hor. C. 1, 27, 1, and the dat., Ter. Ad. 4, 2, 6):
ad cursum equum, ad arandum bovem, ad indagandum canem,
Cic. Fin. 2, 13, 40:
ad frena leones,
Verg. A. 10, 253:
delecto ad naves milite,
marines, Liv. 22, 19 Weissenb.:
servos ad remum,
rowers, id. 34, 6; and:
servos ad militiam emendos,
id. 22, 61, 2:
comparasti ad lecticam homines,
Cat. 10, 16:
Lygdamus ad cyathos,
Prop. 4, 8, 37; cf.:
puer ad cyathum statuetur,
Hor. C. 1, 29, 8.—
(γ).
Quae oportet Signa esse [p. 29] ad salutem, omnia huic osse video, everything indicative of prosperity I see in him, Ter. And. 3, 2, 2:
haec sunt ad virtutem omnia,
id. Heaut. 1, 2, 33:
causa ad objurgandum,
id. And. 1, 1, 123:
argumentum ad scribendum,
Cic. Att. 9, 7 (in both examples instead of the gen. of gerund., cf. Rudd. II. p. 245):
vinum murteum est ad alvum crudam,
Cato R. R. 125:
nulla res tantum ad dicendum proficit, quantum scriptio,
Cic. Brut. 24:
reliquis rebus, quae sunt ad incendia,
Caes. B. C. 3, 101 al. —So with the adjectives idoneus, utilis, aptus, instead of the dat.:
homines ad hanc rem idoneos,
Plaut. Poen. 3, 2, 6:
calcei habiles et apti ad pedem,
Cic. de Or. 1, 54, 231:
orator aptus tamen ad dicendum,
id. Tusc. 1, 3, 5:
sus est ad vescendum hominibus apta,
id. N. D. 2, 64, 160:
homo ad nullam rem utilis,
id. Off. 3, 6:
ad segetes ingeniosus ager,
Ov. F. 4, 684.—(Upon the connection of ad with the gerund. v. Zumpt, § 666; Rudd. II. p. 261.)—
4.
Comparison (since that with which a thing is compared is considered as an object to which the thing compared is brought near for the sake of comparison), to, compared to or with, in comparison with:
ad sapientiam hujus ille (Thales) nimius nugator fuit,
Plaut. Capt. 2, 2, 25; id. Trin. 3, 2, 100:
ne comparandus hic quidem ad illum'st,
Ter. Eun. 4, 4, 14; 2, 3, 69:
terra ad universi caeli complexum,
compared with the whole extent of the heavens, Cic. Tusc. 1, 17, 40:
homini non ad cetera Punica ingenia callido,
Liv. 22, 22, 15:
at nihil ad nostram hanc,
nothing in comparison with, Ter. Eun. 2, 3, 70; so Cic. Deiot. 8, 24; and id. de Or. 2, 6, 25.
E.
Adverbial phrases with ad.
1.
Ad omnia, withal, to crown all:
ingentem vim peditum equitumque venire: ex India elephantos: ad omnia tantum advehi auri, etc.,
Liv. 35, 32, 4.—
2.
Ad hoc and ad haec (in the historians, esp. from the time of Livy, and in authors after the Aug. per.), = praeterea, insuper, moreover, besides, in addition, epi toutois:
nam quicumque impudicus, adulter, ganeo, etc.: praeterea omnes undique parricidae, etc.: ad hoc, quos manus atque lingua perjurio aut sanguine civili alebat: postremo omnes, quos, etc.,
Sall. C. 14, 2 and 3:
his opinionibus inflato animo, ad hoc vitio quoque ingenii vehemens,
Liv. 6, 11, 6; 42, 1, 1; Tac. H. 1, 6; Suet. Aug. 22 al.—
3.
Ad id quod, beside that (very rare):
ad id quod sua sponte satis conlectum animorum erat, indignitate etiam Romani accendebantur,
Liv. 3, 62, 1; so 44, 37, 12.—
4.
Ad tempus.
a.
At a definite, fixed time, Cic. Att. 13, 45; Liv. 38, 25, 3.—
b.
At a fit, appropriate time, Cic. Verr. 2, 1, 54, § 141; Liv. 1, 7, 13.—
c.
For some time, for a short time, Cic. Off. 1, 8, 27; id. Lael. 15, 53; Liv. 21, 25, 14.—
d.
According to circumstances, Cic. Planc. 30, 74; id. Cael. 6, 13; Planc. ap. Cic. Fam. 10, 9.—
5.
Ad praesens (for the most part only in post-Aug. writers).
a.
For the moment, for a short time, Cic. Fam. 12, 8; Plin. 8, 22, 34; Tac. A. 4, 21.—
b.
At present, now, Tac. A. 16, 5; id. H. 1, 44.—So, ad praesentiam, Tac. A. 11, 8.—
6.
Ad locum, on the spot:
ut ad locum miles esset paratus,
Liv. 27, 27, 2.—
7.
Ad verbum, word for word, literally, Cic. Fin. 1, 2, 4; id. de Or. 1, 34, 157; id. Ac. 2, 44, 135 al.—
8.
Ad summam.
a.
On the whole, generally, in general, Cic. Fam. 14, 14, 3; id. Att. 14, 1; Suet. Aug. 71.—
b.
In a word, in short, Cic. Off. 1, 41, 149; Hor. Ep. 1, 1, 106. —
9.
Ad extremum, ad ultimum, ad postremum.
a.
At the end, finally, at last.
(α).
Of place, at the extremity, extreme point, top, etc.:
missile telum hastili abiegno et cetera tereti, praeterquam ad extremum, unde ferrum exstabat,
Liv. 21, 8, 10.—
(β).
Of time = telos de, at last, finally:
ibi ad postremum cedit miles,
Plaut. Aul. 3, 5, 52; so id. Poen. 4, 2, 22; Cic. Off. 3, 23, 89; id. Phil. 13, 20, 45; Caes. B. G. 7, 53; Liv. 30, 15, 4 al.— Hence,
(γ).
of order, finally, lastly, = denique: inventa componere; tum ornare oratione; post memoria sepire;
ad extremum agere cum dignitate,
Cic. de Or. 1, 31, 142.—
b.
In Liv., to the last degree, quite: improbus homo, sed non ad extremum perditus, 23, 2, 3; cf.:
consilii scelerati, sed non ad ultimum dementis,
id. 28, 28, 8.—
10.
Quem ad finem? To what limit? How far? Cic. Cat. 1, 1; id. Verr. 5, 75.—
11.
Quem ad modum, v. sub h. v.
► a.
Ad (v. ab, ex, in, etc.) is not repeated like some other prepositions with interrog. and relative pronouns, after nouns or demonstrative pronouns:
traducis cogitationes meas ad voluptates. Quas? corporis credo,
Cic. Tusc. 3, 17, 37 (ubi v. Kuhner).—
b.
Ad is sometimes placed after its substantive:
quam ad,
Ter. Phorm. 3, 2, 39:
senatus, quos ad soleret, referendum censuit,
Cic. N. D. 2, 4:
ripam ad Araxis,
Tac. Ann. 12, 51;
or between subst. and adj.: augendam ad invidiam,
id. ib. 12, 8.—
c.
The compound adque for et ad (like exque, eque, and, poet., aque) is denied by Moser, Cic. Rep. 2, 15, p. 248, and he reads instead of ad humanitatem adque mansuetudinem of the MSS., hum. atque mans. But adque, in acc. with later usage, is restored by Hand in App. M. 10, p. 247, adque haec omnia oboediebam for atque; and in Plaut. Capt. 2, 3, 9, utroque vorsum rectum'st ingenium meum, ad se adque illum, is now read, ad te atque ad illum (Fleck., Brix).
II.
In composition.
A.
Form. According to the usual orthography, the d of the ad remains unchanged before vowels, and before b, d, h, m, v: adbibo, adduco, adhibeo, admoveo, advenio; it is assimilated to c, f, g, l, n, p, r, s, t: accipio, affigo, aggero, allabor, annumero, appello, arripio, assumo, attineo; before g and s it sometimes disappears: agnosco, aspicio, asto: and before qu it passes into c: acquiro, acquiesco.—But later philologists, supported by old inscriptions and good MSS., have mostly adopted the following forms: ad before j, h, b, d, f, m, n, q, v; ac before c, sometimes, but less well, before q; ag and also ad before g; a before gn, sp, sc, st; ad and also al before l; ad rather than an before n; ap and sometimes ad before p; ad and also ar before r; ad and also as before s; at and sometimes ad before t. In this work the old orthography has commonly been retained for the sake of convenient reference, but the better form in any case is indicated.—
B.
Signif. In English up often denotes approach, and in many instances will give the force of ad as a prefix both in its local and in its figurative sense.
1.
Local.
a.
To, toward: affero, accurro, accipio ( to one's self).—
b.
At, by: astare, adesse.—
c.
On, upon, against: accumbo, attero.—
d.
Up (cf. de- = down, as in deicio, decido): attollo, ascendo, adsurgo.—
2.
Fig.
a.
To: adjudico, adsentior.—
b.
At or on: admiror, adludo.—
c.
Denoting conformity to, or comparison with: affiguro, adaequo.—
d.
Denoting addition, increase (cf. ab, de, and ex as prefixes to denote privation): addoceo, adposco.—
e.
Hence, denoting intensity: adamo, adimpleo, aduro, and perhaps agnosco.—
f.
Denoting the coming to an act or state, and hence commencement: addubito, addormio, adquiesco, adlubesco, advesperascit. See more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 74-134.

Lewis & Short latin dictionary > ad
112 an

1.
ăn, conj. [etym. very obscure; v. the various views adduced in Hand, I. p. 296, with which he seems dissatisfied; if it is connected with the Sanscr. anjas, = Germ. ander, = Engl. other, we may comp. the Engl. other and or with the Germ. oder, = or]. It introduces the second part of a disjunctive interrogation, or a phrase implying doubt, and thus unites in itself the signif. of aut and num or -ne, or, or whether (hence the clause with an is entirely parallel with that introduced by num, utrum, -ne, etc., while aut forms only a subdivision in the single disjunctive clause; utrum... aut—an... aut, whether... or, etc.; cf. Ochsn. Eclog. p. 150; v. also aut).
I.
In disjunctive interrogations.
A.
Direct.
a.
Introd. by utrum (in Engl. the introd. particle whether is now obsolete, and the interrogation is denoted simply by the order of the words):
Utrum hac me feriam an ab laevā latus?
Plaut. Cist. 3, 10:
sed utrum tu amicis hodie an inimicis tuis Daturu's cenam?
id. Ps. 3, 2, 88; id. Pers. 3, 1, 13; id. Trin. 1, 2, 138; id. Cas. 2, 4, 11:
Utrum sit annon voltis?
id. Am. prol. 56:
quid facies? Utrum hoc tantum crimen praetermittes an obicies?
Cic. Div. in Caecil. 30 sq.:
in plebem vero Romanam utrum superbiam prius commemorem an crudelitatem?
id. Verr. 1, 122; id. Deiot. 23; id. Fam. 7, 13:
Utrum enim defenditis an impugnatis plebem?
Liv. 5, 3. —And with an twice:
Utrum hoc signum cupiditatis tuae an tropaeum necessitudinis atque hospitii an amoris indicium esse voluisti?
Cic. Verr. 2, 115; id. Imp. Pomp. 57 sq.; id. Rab. 21.—With an three times:
Utrum res ab initio ita ducta est, an ad extremum ita perducta, an ita parva est pecunia, an is (homo) Verres, ut haec quae dixi, gratis facta esse videantur?
Cic. Verr. 2, 61; 3, 83; id. Clu. 183; Liv. 21, 10; and seven times in Cic. Dom. 56-58.—With -ne pleon. (not to be confounded with cases where utrum precedes as pron.; as Cic. Tusc. 4, 4, 9):
sed utrum tu masne an femina es, qui illum patrem voces?
Plaut. Rud. 1, 2, 16; id. Bacch. 1, 1, 42; id. Stich. 5, 4, 26:
Utrum studione id sibi habet an laudi putat Fore, si etc.,
Ter. Ad. 3, 3, 28:
Utrum igitur tandem perspicuisne dubia aperiuntur an dubiis perspicua tolluntur?
Cic. Fin. 4, 24, 67.—And affixed to utrum, but rarely:
Utrumne jussi persequemur otium... an hunc laborem etc.,
Hor. Epod. 1, 7; Plin. 17, 1, 1, § 4; Quint. 12, 1, 40.—
b.
Introduced by -ne:
quid fit? seditio tabetne an numeros augificat suos?
Enn. Trag. Rel. p. 23 Rib.:
servos esne an liber?
Plaut. Am. 1, 1, 186:
idne agebas, ut tibi cum sceleratis an ut cum bonis civibus conveniret?
Cic. Lig. 18; 23:
custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius?
id. Phil. 3, 27; id. Mur. 88; id. Sull. 22.—
So with an twice,
Cic. Cat. 1, 28; id. Att. 16, 8;
and five times,
id. Balb. 9.—
c.
Introduced by nonne:
Nonne ad servos videtis rem publicam venturam fuisse? An mihi ipsi fuit mors aequo animo oppetenda?
Cic. Sest. 47; id. Sex. Rosc. 43 sq.; id. Dom. 26; 127.—So with an twice, Cic. Phil. 11, 36.—
d.
Introduced by num:
si quis invidiae metus, num est vehementius severitatis invidia quam inertiae pertimescenda?
Cic. Cat. 1, 29; id. Mur. 76; id. Sest. 80:
Num quid duas habetis patrias an est illa patria communis?
id. Leg. 2, 2.—
e.
Without introductory particle:
quid igitur? haec vera an falsa sunt?
Cic. Ac. 2, 29, 95:
quid enim exspectas? bellum an tabulas novas?
id. Cat. 2, 18:
ipse percussit an aliis occidendum dedit?
id. Sex. Rosc. 74; id. Verr. 2, 106; id. Imp. Pomp. 53; id. Phil. 2, 27:
eloquar an sileam?
Verg. A. 3, 37:
auditis an me ludit amabilis Insania?
Hor. C. 3, 4, 5.—So an twice, Cic. Mil. 54;
three times,
Plin. Ep. 2, 8;
and six times,
Cic. Rab. 14; id. Pis. 40.—
B.
Indirect.
a.
Introduced by utrum:
quid tu, malum, curas, Utrum crudum an coctum edim?
Plaut. Aul. 3, 2, 16; id. Cist. 4, 2, 11; id. Bacch. 3, 4, 1; id. Mil. 2, 3, 74:
quaero, si quis... utrum is clemens an inhumanissimus esse videatur,
Cic. Cat. 4, 12:
agitur, utrum M. Antonio facultas detur an horum ei facere nihil liceat,
id. Phil. 5, 6; id. Sex. Rosc. 72; id. Imp. Pomp. 42; id. Verr. 1, 105.
► So once only in Vulg.
aut for an: Loquimini de me utrum bovem cujusquam tulerim aut asinum, 1 Reg. 12, 3.—And with -ne pleon.:
res in discrimine versatur, utrum possitne se contra luxuriem parsimonia defendere an deformata cupiditati addicatur,
Cic. Quinct. 92:
numquamne intelleges statuendum tibi esse, utrum illi, qui istam rem gesserunt, homicidaene sint an vindices libertatis?
id. Phil. 2, 30.—
b.
Introduced by -ne:
Fortunāne an forte repertus,
Att. Trag. Rel. p. 159 Rib. agitur autem liberine vivamus an mortem obeamus, Cic. Phil. 11, 24; id. Verr. 4, 73; id. Mil. 16:
nunc vero non id agitur, bonisne an malis moribus vivamus etc.,
Sall. C. 52, 10.—So with an three times, Cic. Or. 61.—
c.
Introduced by an:
haud scio an malim te videri... an amicos tuos plus habuisse,
Cic. Pis. 39.—
d.
Without introd. particle:
... vivam an moriar, nulla in me est metus,
Enn. Trag. Rel. p. 72 Rib.:
vivat an mortuus sit, quis aut scit aut curat?
Cic. Phil. 13, 33; 3, 18; id. Sex. Rosc. 88; id. Red. in Sen. 14.—
C.
Sometimes the opinion of the speaker or the probability inclines to the second interrogative clause (cf. infra, II. E.). and this is made emphatic, as a corrective of the former, or rather, or on the contrary:
ea quae dixi ad corpusne refers? an est aliquid, quod te suā sponte delectet?
Cic. Fin. 2, 33, 107:
Cur sic agere voluistis? An ignoratis quod etc.,
Vulg. Gen. 44, 15.—Hence, in the comic poets, an potius:
cum animo depugnat suo, Utrum itane esse mavelit ut... An ita potius ut etc.,
Plaut. Trin. 2, 2, 31: id. Stich. 1, 2, 18; id. Trin. 2, 2, 25:
an id flagitium est, An potius hoc patri aequomst fieri, ut a me ludatur dolis?
Ter. Eun. 2, 3, 94.—
D.
The first part of the interrogation is freq. not expressed, but is to be supplied from the context; in this case, an begins the interrog., or, or rather, or indeed, or perhaps (but it does not begin an absolute, i. e. not disjunctive, interrog.): De. Credam ego istuc, si esse te hilarem videro. Ar. An tu esse me tristem putas? (where nonne me hilarem esse vides? is implied), Plaut. As. 5, 1, 10: Ch. Sed Thaïs multon ante venit? Py. An abiit jam a milite? Ter. Eun. 4, 5, 7:
An ego Ulixem obliscar umquam?
Att. Trag. Rel. p. 199 Rib.:
An parum vobis est quod peccatis?
Vulg. Josh. 22, 17:
est igitur aliquid, quod perturbata mens melius possit facere quam constans? an quisquam potest sine perturbatione mentis irasci?
Cic. Tusc. 4, 24, 54; cf. id. Clu. 22; id. Off. 3, 29: Debes hoc etiam rescribere, sit tibi curae Quantae conveniat Munatius; an male sarta Gratia nequiquam coit...? or is perhaps, etc., Hor. Ep. 1, 3, 31 K. and H. —So esp. in Cic., in order to make the truth of an assertion more certain, by an argumentum a minore ad majus:
cur (philosophus) pecuniam magno opere desideret vel potius curet omnino? an Scythes Anacharsis potuit pro nihilo pecuniam ducere, nostrates philosophi non potuerunt?
Cic. Tusc. 5, 32, 89 sq.:
An vero P. Scipio T. Gracchum privatus interfecit, Catilinam vero nos consules perferemus?
id. Cat. 1, 1; so id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 14, 5, 12 Muret.; id. Fin. 1, 2, 5, ubi v. Madv.—It sometimes introduces a question suggested by the words of another: He. Mane. Non dum audisti, Demea, Quod est gravissimum? De. An quid est etiam anplius? Is there then etc., Ter. Ad. 3, 4, 21:
sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. An me, inquam, nisi te audire vellem censes haec dicturum fuisse?
Cic. Fin. 1, 8, 28; 2, 22, 74; id. Tusc. 5, 26, 73; 5, 12, 35; id. Brut. 184; id. Fat. 2, 4; v. Madv. ad Cic. Fin. 1, 8, 28.—It sometimes anticipates an answer to something going before: At vero si ad vitem sensus accesserit, ut appetitum quendam habeat et per se ipsa moveatur, quid facturam putas? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? shall we not say that, must we not think that etc., Cic. Fin. 5, 14, 38, ubi v. Madv.—
E.
An non. and in one word, annon (in direct questions more freq. than necne):
isne est quem quaero an non?
Ter. Phorm. 5, 6, 12:
Hocine agis an non?
id. And. 1, 2, 15:
Tibi ego dico an non?
id. ib. 4, 4, 23:
utrum sit an non voltis?
Plaut. Am. prol. 56:
utrum cetera nomina in codicem accepti et expensi digesta habes annon?
Cic. Rosc. Com. 3 al. —Also in indirect questions = necne, q. v.:
abi, vise redieritne jam an non dum domum,
Ter. Phorm. 3, 4, 5:
videbo utrum clamorem opere conpleverint, an non est ita,
Vulg. Gen. 18, 21; 24, 21.—
F.
An ne, usually written anne, pleon. for an.
a.
In direct questions:
anne tu dicis quā ex causā vindicaveris?
Cic. Mur. 26. —
b.
In indirect questions:
nec. aequom anne iniquom imperet, cogitabit,
Plaut. Am. 1, 1, 19; id. Ps. 1, 1, 122:
percontarier, Utrum aurum reddat anne eat secum simul,
id. Bacch. 4, 1, 4:
Nam quid ego de consulato loquar, parto vis, anue gesto?
Cic. Pis. 1, 3:
cum interrogetur, tria pauca sint anne multa,
id. Ac. 2, 29:
Gabinio dicam anne Pompeio, an utrique,
id. Imp. Pomp. 19, 57; so id. Or. 61, 206:
Quid enim interest, divitias, opes, valetudinem bona dicas anne praeposita, cum etc.,
id. Fin. 4, 9, 23 Madv.; August. ap. Suet. Aug. 69 al. (for the omission of the second disjunctive clause or the particle necne representing it, v. utrum;
instances of this usage in eccl. Lat. are,
Vulg. Lev. 13, 36; 14, 36; ib. Num. 11, 23 al.).—
II.
In disjunctive clauses that express doubt, or.
A.
Utrum stultitiā facere ego hunc an malitiā Dicam, scientem an imprudentem, incertus sum. Ter. Phorm. 4, 3, 54:
ut nescias, utrum res oratione an verba sententiis illustrentur,
Cic. de Or. 2, 13, 56:
honestumne factu sit an turpe, dubitant,
id. Off. 1, 3, 9:
nescio, gratulerne tibi an timeam,
id. Fam. 2, 5; Caes. B. G. 7, 5:
pecuniae an famae minus parceret, haud facile discerneres,
Sall. C. 25, 3; so id. ib. 52, 10; Suet. Aug. 19; id. Tib. 10; id. Claud. 15:
cognoscet de doctrinā, utrum ex Deo sit an ego a me ipso loquar,
Vulg. Joan. 7, 17; ib. Eccl. 2, 19 al.—
B.
An sometimes denotes uncertainty by itself, without a verb of doubting (dubito, dubium or incertum est, etc., vet in such cases the editors are divided between an and aut; cf. Mos. and Orell. ad Cic. Rep. 1, 12): verene hoc memoriae proditum est [p. 115] regem istum Numam Pythagorae ipsius discipulum, an certe Pythagoreum fuisse? Cic. Rep. 2, 15, where B. and K. read aut certe: Cn. Octavius est an Cn. Cornelius quidam tuus familiaris, summo genere natus, terrae filius;
is etc.,
id. Fam. 7, 9 B. and K.:
Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem,
Simonides or some other person, id. Fin. 2, 32, 104; id. Fam. 7, 9, 3; id. Att. 1, 3, 2; 2, 7, 3; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 32, 104.—
C.
It often stands for sive (so esp. in and after the Aug. per.):
quod sit an non, nihil commovet analogiam,
whether this be so or not, Varr. L. L. 9, § 105 Müll.; Att. ap. Prisc. p. 677 P.; Ov. R. Am. 797:
saucius an sanus, numquid tua signa reliqui,
id. F. 4, 7:
Illa mihi referet, si nostri mutua curast, An minor, an toto pectore deciderim,
Tib. 3, 1, 20; Tac. A. 11, 26:
sive nullam opem praevidebat inermis atque exul, seu taedio ambiguae spei an amore conjugis et liberorum,
id. ib. 14, 59.—
D.
The first disjunctive clause is freq. to be supplied from the gen. idea or an may stand for utrum—necne (cf. supra, I. D.):
qui scis, an, quae jubeam, sine vi faciat? (vine coactus is to be supplied),
how knowest thou whether or not he will do it without compulsion? Ter. Eun. 4, 7, 20:
An dolo malo factum sit, ambigitur,
Cic. Tull. 23:
quaesivi an misisset (periplasmata),
id. Verr. 4, 27:
Vide an facile fieri tu potueris, cum etc.,
id. Fragm. B. 13, 2, 1:
praebete aurem et videte an mentiar,
Vulg. Job, 6, 28: de L. Bruto fortasse dubitaverim an propter infinitum odium tyranni effrenatius in Aruntem invaserit, I might doubt whether or not, etc., Cic. Tusc. 4, 22, 50; id. Verr. 3, 76:
Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae Tempora di superi?
Hor. C. 4, 7, 17; Plin. Ep. 6, 21, 3; Quint. 2, 17, 38:
Sine videamus an veniat Elias,
Vulg. Matt. 27, 49:
tria sine dubio rursus spectanda sunt, an sit, quid sit, quale sit,
Quint. 5, 10, 53:
dubium an quaesitā morte,
Tac. A. 1, 5; 6, 50; 4, 74:
Multitudo an vindicatura Bessum fuerit, incertum est,
Curt. 7, 5:
diu Lacedaemonii, an eum summae rei praeponerent, deliberaverunt,
Just. 6, 2, 4 et saep.—
E.
Since in such distrib. sentences expressive of doubt, the opinion of the speaker or the probability usually inclines to the second, i. e. to the clause beginning with an, the expressions haud scio an, nescio an, dubito an (the latter through all pers. and tenses), incline to an affirmative signification, I almost know, I am inclined to think, I almost think, I might say, I might assert that, etc., for perhaps, probably (hence the opinion is incorrect that an, in this situation, stands for an non; for by an non a negation of the objective clause is expressed, e. g. nescio an non beatus sit, I am almost of the opinion that he is not happy, v. infra, and cf. Beier ad Cic. Off. 1, Exc. XI. p. 335 sq.; Cic. uses haud scio an eleven times in his Orations;
nescio an, four times): atque haud scio an, quae dixit sint vera omnia,
Ter. And. 3, 2, 45:
crudele gladiatorum spectaculum et inhumanum non nullis videri solet: et haud scio an ita sit, ut nunc fit,
Cic. Tusc. 2, 17, 41; id. Fl. 26:
testem non mediocrem, sed haud scio an gravissimum,
perhaps, id. Off. 3, 29:
constantiam dico? nescio an melius patientiam possim dicere,
id. Lig. 9; id. Fam. 9, 19:
ingens eo die res, ac nescio an maxima illo bello gesta sit,
Liv. 23, 16; Quint. 12, 11, 7 al.:
si per se virtus sine fortunā ponderanda sit, dubito an Thrasybulum primum omuium ponam,
I am not certain whether I should not prefer Thrasybulus to all others, Nep. Thras. 1 Dähne:
dicitur acinace stricto Darius dubitāsse an fugae dedecus honestā morte vitaret,
i. e. was almost resolved upon, Curt. 4, 5, 30:
ego dubito an id improprium potius appellem,
Quint. 1, 5, 46; Gell. 1, 3 al.—Hence, a neg. objective clause must contain in this connection the words non, nemo, nullus, nihil, numquam, nusquam, etc.:
dubitet an turpe non sit,
he is inclined to believe that it is not bad, Cic. Off. 3, 12, 50:
haud scio an ne opus quidem sit, nihil umquam deesse amicis,
id. Am. 14, 51:
eloquentiā quidem nescio an habuisset parem neminem,
id. Brut. 33: quod cum omnibus est faciendum tum haud scio an nemini potius quam tibi, to no one perhaps more, id. Off. 3, 2, 6:
meā sententiā haud scio an nulla beatior esse possit,
id. Sen. 16; id. Leg. 1, 21:
non saepe atque haud scio an numquam,
id. Or. 2, 7 al. —
F.
Sometimes the distributive clause beginning with an designates directly the opposite, the more improbable, the negative; in which case nescio an, haud scio an, etc., like the Engl. I know not whether, signify I think that not, I believe that not, etc.; hence, in the object. clause, aliquis, quisquam, ullus, etc., must stand instead of nemo, nullus, etc. (so for the most part only after Cic.): an profecturus sim, nescio, I know not (i. e. I doubt, I am not confident) whether I shall effect any thing, Sen. Ep. 25:
opus nescio an superabile, magnum certe tractemus,
id. Q. N. 3, praef. 4; Caecil. ap. Cic. Fam. 6, 7, 6: haud scio an vivere nobis liceret, I know not whether we, etc., Cic. Har. Resp. 11, 22: doleo enim maximam feminam eripi oculis civitatis, nescio an aliquid simile visuris, for I know not whether they will ever see any thing of this kind, Plin. Ep. 7, 19; Val. Max. 5, 2, 9:
nescio an ullum tempus jucundius exegerim,
I do not know whether I have ever passed time more pleasantly, id. 3, 1:
namque huic uni contigit, quod nescio an ulli,
Nep. Timol. 1, 1; Sen. Contr. 3 praef.; Quint. 9, 4, 1:
nostri quoque soloecum, soloecismum nescio an umquam dixerint,
Gell. 5, 20 al. Cf. upon this word Hand, Turs. I. pp. 296-361, and Beier, Exc. ad Cic. Am. pp. 202-238.
2.
an-, v. ambi.
3.
- ăn. This word appears in forsan, forsitan, and fortasse an (Att. Trag. Rel. p. 151 Rib.) or fortassan, seeming to enhance the idea of uncertainty and doubt belonging to fors, etc., and is regarded by some as the Greek conditional particle an, and indeed one of these compounds, forsitan, sometimes in the Vulgate, translates an; as, Joan. 4, 10; 5, 46; 8, 19; and in 3, Joan. 9, it still represents the various reading, an.

Lewis & Short latin dictionary > an
113 apud

ăpŭd ( apud down to the time of Caesar, Corp. Inscr. I. 30; I. 196; and after 45 B. C. both apud, Inscr. Orell. 206; 818, and aput, ib. 206; 15; 34; another form of apud was apor, Paul. ex Fest. p. 26 Mull. apud, Ritschl, Rib. in Trag. et Com. Rel., Mull. in Lucil., and Dietsch in Sall.; aput, Lachm., Fleck. in Plaut.; both apud and aput, Mull. in Cat. and Rib. in Verg.) [Corssen once regarded apud as connected with apisci, as juxta with jungo, Ausspr. I. p. 335, 1st ed., but afterwards, ib. 2d ed. I. p. 197, he adopted Pott's view, that it was comp. of Sanscr. api, = to, toward, near (Gr. epi), and ad, old form ar, which view the form apor favors, and thus its strict meaning would be on to, unto; v. infra, IV.]; prep. gov. acc., with, at, by, near (regularly with words denoting rest, and primarily of persons, while ad properly designates only direction, motion, extension, etc., and is chiefly used of places; the diff. between apud and penes is given in Paul. ex Fest. p. 22 Mull.: apud et penes in hoc differunt, quod alterum personam cum loco significat, alterum personam et dominium ac potestatem; v. penes, and cf. Nep. Them. 7, 2: ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum imperium erat, atque apud eos (v. infra, I. B. 2. a.) contendit, etc.; and for the difference between ad and apud, cf. Lucil. 9, 58 sq. Mull.: apud se longe alid est, neque idem valet ad se: Intro nos vocat ad sese, tenet intus apud se; syn.: ad, prope, coram, inter, in with abl.; rare in early Lat.; very freq. in Plaut., less freq. in Ter., seven times in Verg., five times in Juv., three times in Catull., twice in Ov, and once in Hor. and Prop.; never in Tib. or Pers.; very freq. in Cic., the historians, and the Vulg.).
I.
A.. In designating nearness in respect of persons, with, near: apud ipsum adstas, Att. ap. Non. p. 522, 25:
adsum apud te, genitor,
id. ib. p. 522, 32:
alteram (partem) apud me adponito,
Plaut. Trin. 4, 3, 60:
nunc hic apud te servio,
id. Capt. 2, 2, 62:
scriptorum non magnast copia apud me,
Cat. 68, 33 Mull.:
mane apud me,
Vulg. Gen. 29, 19:
Advocatum habemus apud Patrem,
ib. 1 Joan. 2, 1:
cum in lecto Crassus esset et apud eum Sulpicius sederet,
Cic. de Or. 2, 3, 12; so id. Pis. 26, and id. Rep. 3, 28.—
B.
Esp.
1.
a.. With a pron. or subst., apud me, te, se, aliquem, etc., with me, in my house, etc., in one's house, at the house of a person; Fr. chez moi, chez vous, chez soi, etc.:
Quis heri apud te? Naev., Com. Rel. p. 9 Rib.: dico eum esse apud me,
Plaut. Capt. 3, 2, 15; 4, 2, 73:
hic apud me hortum confodere jussi,
id. Aul. 2, 2, 66:
si commodumst, apud me, sis, volo,
Ter. Heaut. 1, 1, 110:
condixerant cenam apud me, Turp., Com. Rel. p. 108 Rib.: quid nunc virgo? Nempe apud test?
Plaut. Trin. 1, 2, 159:
Quid sibi volunt homines isti apud te?
Vulg. Num. 22, 9; ib. Matt. 26, 18:
cenabis bene apud me,
Cat. 13, 1:
apud me habitavit,
Cic. Clu. 33; id. Verr. 4, 111; 5, 77:
apud te cenavit,
id. Div. in Caecil. 58; id. Verr. 4, 49; id. Cael. 26; id. Deiot. 32:
in curia posita potius quam rure apud te, Titin., Com. Rel. p. 142 Rib.: mane apud me etiam hodie,
Vulg. Jud. 19, 9:
tenet intus apud se,
Lucil. 9, 59 Mull.:
Pompeius petiit, ut secum et apud se essem cotidie,
Cic. Att. 5, 6:
apud se fecit manere,
Vulg. Jud. 19, 7; ib. Luc. 11, 37:
de gladiis, quae apud ipsum erant deprehensa,
Cic. Cat. 3, 10:
Cum postridie apud eundem ventum exspectans manerem,
id. Phil. 1, 8:
mansit apud eum quattuor mensibus,
Vulg. Jud. 19, 2; ib. Act. 28, 14:
apud quem deversatus es,
Cic. Verr. 4, 37: apud nympham Calypsonem, Liv. And. ap. Prisc. p. 685 (cf. Hom. Od. 4, 557: Numphês en megaroisi Kalupsous):
habitasti apud Heium Messanae,
Cic. Verr. 4, 18; id. Cael. 51:
Fuisti apud Laecam illa nocte,
id. Cat. 1, 4, 9; id. de Or. 1, 22, 104; id. Att. 1, 8:
apud Ostorium Scapulam epulatur,
Tac. A. 14, 48:
apud Cornelium Primum juxta Velabrum delituit,
id. H. 3, 74; 1, 14:
Factum est, ut moraretur apud Simonem quendam,
Vulg. Act. 9, 43:
invenient hominem apud sororem tuam occultantem se,
Cic. Dom. 83:
qui apud te esset eductus,
id. Quinct. 69:
apud quem erat educatus,
id. Lael. 20, 75:
cum alter ejus filius apud matrem educaretur,
id. Clu. 27:
disciplina C. Cassii, apud quem educatus erat,
Tac. A. 15, 52:
se apud Q. Mucium jus civile didicisse,
id. Or. 30:
apud eosdem magistratus institutus,
Suet. Calig. 24:
servorum manus tamquam apud senem festinantes,
Tac. H. 1, 7:
in convivio apud regem,
id. A. 2, 57: Bene vale;
apud Orcum te videbo,
in the abode of Orcus, Plaut. As. 3, 3, 16:
sacrificasse apud deos, i. e. in templis deorum,
Tac. A. 11, 27:
frater apud Othonem militans,
in the army of Otho, id. H. 2, 26; so,
nec solum apud Caecinam (cognoscebatur id damnum composuisse),
id. ib. 2, 27:
quorum sint legati apud se,
in his camp, Caes. B. G. 4, 8; cf.:
Quos cum apud se in castris Ariovistus conspexisset,
id. ib. 1, 47:
dici hoc potest, Apud portitores eas (litteras) resignatas sibi,
at the custom-house, Plaut. Trin. 3, 3, 64; 3, 3, 80:
Quantillum argenti mihi apud trapezitam siet,
at the banker's, id. Capt. 1, 2, 90:
duo genera materiarum apud rhetoras tractantur, i. e. in scholis rhetorum, as he says just before,
Tac. Or. 35.—Apud me etc. is sometimes added to domi or in aedibus, or interchanges with domi: Me. Ubi namst, quaeso? Ch. Apud me domi, Ter. Heaut. 3, 1, 21:
a me insidias apud me domi positas esse dixerunt,
Cic. Sest. 41:
domi esse apud sese archipiratas dixit duos,
id. Verr. 5, 73; so Vulg. Gen. 27, 15:
quae (signa) cognovi apud istum in aedibus,
Cic. Verr. 1, 50:
esse illa signa domi suae, non esse apud Verrem,
id. ib. 4, 16:
nihil apud hanc lautum, pistor domi nullus,
id. Pis. 67; id. Clu. 165.—Hence,
b.
Trop.: apud se esse, to be at home, i. e. to be in one's senses, be one's self, be sane (only in conversational lang.; most freq. in Ter.; cf. Gr. en heautôi einai, Ar. Vesp. 642; opp. vecors, amens esse, to be out of one's wits, beside one's self; so Gr. phrenôn exestanai, Eur. Or. 1021):
Sumne ego apud me?
Plaut. Mil. 4, 8, 36:
Non sum apud me,
Ter. Phorm. 1, 4, 26, and Afran., Com. Rel, p. 170 Rib.:
Prae iracundia, Menedeme, non sum apud me,
Ter. Heaut. 5, 1, 48:
Vix sum apud me: ita animus commotust metu, spe, gaudio,
id. And. 5, 4, 34:
Num tibi videtur esse apud sese?
id. Hec. 4, 4, 85 (quasi ob amorem meretricis insanus, Don.):
proin tu fac, apud te ut sies,
id. And. 2, 4, 5 (= ut praeparatus sis, Don.); Petr. 129.—
2.
In respect of persons, in whose presence or before whom any thing is done or takes place, esp. of discussions or debates in which the persons have the right of decision (Web. Uebungsch. p. 33), before, in the presence of, = coram, ad.
a.
Of civil or military affairs, before:
cum res agatur apud praetorem populi Romani et apud severissimos judices,
Cic. Arch. 3:
apud eosdem judices reus est factus,
id. Clu. 22, 59:
vis de his judicari apud me?
Vulg. Act. 25, 9:
accusavit fratres suos apud patrem,
ib. Gen. 37, 2; ib. 1 Macc. 7, 6; ib. Joan. 5, 45:
hoc, quod nunc apud pontifices agis,
Cic. Dom. 51; 117:
istud ne apud eum quidem dictatorem quisquam egit isto modo,
id. Lig. 12:
qui hanc causam aliquotiens apud te egit,
id. Quinct. 30; so id. Verr. 2, 100; 3, 114; id. Caecin. 69; id. Sest. 120:
(populus Romanus) mihi potestatem apud se agendi dedit,
id. Verr. 5, 173: Repulsior secunda collatione dixit Cato in ea, quae est contra Cornelium apud populum, Paul. ex Fest. p. 286 Mull.:
tutoresne defendent apud istius modi praetorem?
Cic. Verr. 1, 153; id. Clu. 126: apud te cum sim defensurus me, Vulg. Act. [p. 146] 26, 2:
omnia apud praetores gererentur,
Tac. Or. 38:
causam nescio quam apud judicem defendebat,
Cic. Clu. 74; so Tac. A. 3, 12; id. Or. 19:
apud te defendit alium in ea voluntate non fuisse, in qua te,
Cic. Lig. 6:
apud judicem causam dicere,
id. Quinct. 43; id. Verr. 1, 26; id. Sex. Rosc. 85:
apud aliquem dicere,
id. Lig. 6; id. Deiot. 4:
verba apud senatum fecit,
id. Verr. 2, 2, 20:
habita apud senatum oratione,
Tac. A. 12, 25; 6, 8:
haec apud patres disseruit,
id. ib. 2, 43; 4, 2;
4, 6: modeste apud vos socius populi Romani questus est,
Cic. Verr. 4, 18:
Quae est ergo apud Caesarem querella?
id. Lig. 25:
isne apud vos obtinebit causam, qui etc.,
id. Caecin. 38:
petita multa est apud eum praetorem,
id. Verr. 1, 155:
causam contra aliquem apud centumviros dicere,
id. de Or. 2, 23, 98; Tac. Or. 38:
numerus oratorum quot annis apud magistratus publice subscribitur,
Cic. Verr. 3, 120:
apud eorum quem qui manumitteretur,
Liv. 41, 9: apud proconsules aliquem manumittere, Marcian. ap. Dig. 1, 162.—
b.
In extra judicial cases, before:
apud hunc confessus es et genus etc.,
Plaut. Capt. 2, 3, 52:
nullam causam dico, quin mihi Et parentum et libertatis apud te deliquio siet,
id. ib. 3, 4, 93:
apud erum qui (servos) vera loquitur,
id. Am. 2, 1, 43:
apud novercam querere,
id. Ps. 1, 3, 80:
ego apud parentem loquor,
Cic. Lig. 30:
plura fateri apud amicos,
Tac. A. 14, 62:
aliquid apud aliquem laudare,
Cic. Att. 2, 25; Tac. A. 13, 46; so Vulg. Gen. 12, 15:
aliquem apud aliquos vituperare,
Cic. Phil. 2, 11:
apud quem tu etiam nos criminari soles,
id. Vatin. 29.—
c.
Of one's feelings, views, judgment, with, in the view or sight of, before.
(α).
With verbs:
apud Tenedios sanctissimus deus habetur,
Cic. Fl. 61; id. Verr. 1, 49:
quod apud illos amplissimum sacerdotium putatur,
id. ib. 2, 126;
1, 69: si tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat,
id. ib. 2, 55; id. Planc. 4:
apud judicem grave et sanctum esse ducetur,
id. Q. Rosc. 6:
Quae omnia apud nos partim infamia... ponuntur, Nep. praef. 5: justificatur apud Deum,
Vulg. Gal. 3, 11:
haec apud illos barbatos ridicula videbantur,
Cic. Mur. 26; id. Dom. 101:
unus dies apud Dominum (est) sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus,
Vulg. 2 Pet. 3, 8.—
(β).
With adjj.:
fuisti apud pontifices superior,
Cic. Dom. 4:
qui honos est apud Syracusanos amplissimus,
id. Verr. 4, 137; id. Font. 36:
quam clara (expugnatio) apud omnes,
id. Verr. 1, 50; 2, 50:
Satis clarus est apud timentem quisquis timetur,
Tac. H. 2, 76; id. Or. 7:
hoc est apud Graecos prope gloriosius quam Romae triumphasse,
Cic. Fl. 31; Tac. H. 5, 17:
quod aeque apud bonos miserum est,
id. ib. 1, 29:
quae justa sunt apud nos,
Vulg. 1 Macc. 11, 33; ib. Rom. 2, 13:
tunc eritis inculpabiles apud Dominum,
ib. Num. 32, 22:
si is pretio apud istum idoneus esset,
Cic. Verr. 2, 121.—
(γ).
With substt.:
est tanta apud eos ejus fani religio atque antiquitas, ut etc.,
Cic. Verr. 1, 46:
tanta nominis Romani dignitas est apud omnes nationes, ut etc.,
id. ib. 5, 150:
qua (hic) apud omnes Siculos dignitate atque existimatione sit,
id. ib. 2, 111:
Dymnus modicae apud regem auctoritatis et gratiae,
Curt. 6, 72:
abominatio est uterque apud Deum,
Vulg. Prov. 17, 15.—Apud animum, apud animum meum, etc. sometimes stand for mihi, mecum, etc., or simply animo: Ea tute tibi subice et apud animum propone, before your mind, before you, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
ipsi primum statuerint apud animos, quid vellent,
Liv. 6, 39, 11:
Sic apud animum meum statuo,
Sall. de Ord. Rep. 2:
sic statuere apud animum meum possum,
Liv. 34, 2, 4.—So with pers. pron. in Vulg. after the Greek: haec apud se (pros heauton) oravit, within himself, to himself, Luc. 18, 11: Sciens apud semet ipsum (en heautôi), in himself, Joan. 6, 62: statui hoc ipsum apud me (emautôi), ne etc., with myself, 2 Cor. 2, 1; so, hoc cogitet apud se (eph heautou), ib. 10, 7.—
d.
And simply before, in the presence of:
id apud vos proloquar,
Plaut. Capt. prol. 6:
nemo est meorum amicorum, apud quem expromere omnia mea occulta audeam,
Ter. Heaut. 3, 3, 14:
se jactant apud eos, quos inviti vident,
Cic. Fl. 61:
licet mihi, Marce fili, apud te gloriari, ad quem etc.,
id. Off. 1, 22, 78: de vobis glorior apud Macedones, Vulg. 2 Cor. 9, 2:
plus quam apud vos commemorari velitis,
Cic. Caecin. 77:
non apud indoctos loquor,
id. Pis. 68:
ostendit, quae quisque de eo apud se dixerit,
Caes. B. G. 1, 19:
quid apud magnum loquerentur Achillem,
Ov. M. 12, 163:
neque raro neque apud paucos talia jaciebat,
Tac. A. 4, 7:
loqui de se apud aliquem,
Cic. Att. 1, 3:
mentiri apud aliquem,
Plaut. Poen. 1, 1, 24:
apud aliquem profiteri,
Curt. 7, 7, 24:
Non est nobis haec oratio habenda apud imperitam multitudinem,
Cic. Mur. 61:
Caesar apud milites contionatur,
Caes. B. C. 1, 7:
gratias agere alicui apud aliquem,
Cic. Sest. 4; so Tac. A. 15, 22:
si quid (in me) auctoritatis est, apud eos utar, qui etc.,
Cic. Imp. Pomp. 2; so id. Lig. 16, and id. Red. in Sen. 24:
Quae fundebat apud Samson lacrimas,
Vulg. Jud. 14, 16.—
3.
Of a person with whom, in whose case something is, exists, is done, with, in the case of, often = in with abl.:
quom apud te parum stet fides,
Plaut. Ps. 1, 5, 62:
Et bene apud memores veteris stat gratia facti,
Verg. A. 4, 539:
At fides mihi apud hunc est,
Ter. Heaut. 3, 3, 10: De. Quid est? Ch. Itan parvam mihi fidem esse apud te? id. Phorm. 5, 3, 27:
ut apud me praemium esse positum pietati scias,
id. Hec. 4, 2, 8:
alioqui mercedem non habebitis apud Patrem vestrum,
Vulg. Matt. 6, 1:
illa res quantam declarat ejusdem hominis apud hostes populi Romani auctoritatem,
Cic. Imp. Pomp. 46:
(eum) Aeduorum auctoritatem apud omnes Belgas amplificaturum,
Caes. B. G. 2, 14:
si M. Petrei non summa auctoritas apud milites exstitisset,
Cic. Sest. 12:
Pompei auctoritas apud omnes tanta est. quanta etc.,
id. Fl. 14; id. Phil. 13, 7:
ecquid auctoritatis apud vos socii populi Romani habere debeant,
id. Div. in Caecil. 17; so id. Verr. 2, 14; id. Mur 38:
(servi) apud eum sunt in honore et pretio,
id. Sex. Rosc. 77; id. Verr. 5, 157; id. Cat. 3, 2:
videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam virtus et industria,
id. Verr. 5, 181:
quo majore apud vos odio esse debet quam etc.,
id. ib. 1, 42:
domi splendor, apud exteras nationes nomen et gratia,
id. Clu. 154; id. Mur. 38:
Dumnorigem, magna apud plebem gratia,
Caes. B. G. 1, 18:
tanti ejus apud se gratiam esse ostendit, uti etc.,
id. ib. 1, 20:
certe apud te et hos, qui tibi adsunt, veritas valebit,
Cic. Quinct. 5; id. Div. in Caecil. 17; id. Lig. 30; id. Marcell. 14; id. Mil. 34:
utrum apud eos pudor atque officium aut timor valeret,
Caes. B. G. 1, 40:
apud quem ut multum gratia valeret,
Nep. Con. 2, 1:
video apud te causas valere plus quam preces,
Cic. Lig. 31; so id. Lael. 4, 13, and Tac. H. 3, 36:
quod apud vos plurimum debebit valere,
Cic. Div. in Caecil. 11; so Caes. B. G. 1, 17, and Tac. H. 4, 73:
qui tantum auctoritate apud suos cives potuit, ut etc.,
Cic. Verr. 2, 113:
speravit sese apud tales viros aliquid posse ad etc.,
id. Sex. Rosc. 141:
(eum) apud finitimas civitates largiter posse,
Caes. B. G. 1, 18:
quae (pecunia) apud me contra fidem meam nihil potuisset,
Cic. Verr. 1, 19:
quae (memoria) plus apud eum possit quam salus civitatis,
id. Phil. 5, 51; id. Verr. 3, 131:
qui apud eum plurimum poterat,
id. ib. 3, 130:
qui apud me et amicitia et beneficiis et dignitate plurimum possunt,
id. Sex. Rosc. 4; so Caes. B. G. 1, 9.—So very rarely with adjj.:
faciles sunt preces apud eos, qui etc.,
Cic. Har. Resp. 63:
nihil me turpius apud homines fuisset,
id. Att. 2, 19:
apud quos miserum auxilium tolerabile miserius malum fecit,
Cels. 3, 23.—
4.
Of persons, of inhabitants of cities or countries, among whom one is, or something is, is done or happens, among = inter:
CONSOL. QVEI. FVIT. APVD. VOS., Epit. Scip. ap. Grotef. Gr. II. p. 296: homines apud nos noti, inter suos nobiles,
Cic. Fl. 52:
Ut vos hic, itidem ille apud vos meus servatur filius,
Plaut. Capt. 2, 2, 11; 2, 2, 62:
qui (colonus) perigrinatur apud vos,
Vulg. Exod. 12, 49:
qui regnabat apud vos,
ib. 1 Macc. 12, 7; ib. Matt. 13, 56; ib. Luc. 9, 41:
si iste apud eos quaestor non fuisset,
Cic. Div. in Caecil. 4; 65:
Apud eos fuisse regem Divitiacum,
Caes. B. G. 2, 4; 2, 2:
qui (praetores) apud illos a populo creantur,
Cic. Fl. 44:
apud quos consul fuerat,
id. Div. in Caecil. 66; id. Verr. 2, 5; 4, 108:
apud inferos illi antiqui supplicia impiis constituta esse voluerunt,
id. Cat. 4, 8; id. Tusc. 1, 5, 10; so Vulg. Eccli. 14, 17: Sunt apud infernos tot milia formosarum, Prop. 3, 2, 63:
fateri quae quis apud superos distulit in seram commissa piacula mortem,
Verg. A. 6, 568;
Vel. 2, 48, 2: studiis militaribus apud juventutem obsoletis,
Cic. Font. 42:
qui apud socios nominis Latini censi essent,
Liv. 41, 9:
qui apud gentes solus praestat, Naev., Com. Rel. p. 25 Rib.: quae sacra apud omnes gentes nationesque fiunt,
Cic. Verr. 4, 109:
id (simulacrum) apud Segestanos positum fuisse,
id. ib. 4, 80:
si apud Athenienses non deerant qui rem publicam defenderent,
id. Sest. 141, and Nep. Milt. 6, 2:
ille est magistratus apud Siculos, qui etc.,
Cic. Verr. 2, 131:
si tu apud Persas deprehensus etc.,
id. ib. 5, 166:
Apud Helvetios longe nobilissimus fuit Orgetorix,
Caes. B. G. 1, 2:
apud omnes Graecos hic mos est, ut etc.,
Cic. Verr. 2, 158, and id. Fragm. B. 7, 18 B. and K.:
quod apud Germanos ea consuetudo esset, ut etc.,
Caes. B. G. 1, 50:
aliis Germanorum populis usurpatum raro apud Chattos in consensum vertit,
Tac. G. 31:
Cui (mihi) neque apud Danaos usquam locus (est),
Verg. A. 2, 71:
apud Nahanarvalos antiquae religionis lucus ostenditur,
Tac. G. 43; 32; 38; 44; id. H. 4, 56; 4, 61; id. A. 2, 1; 2, 45: apud Graecos magis quam in ceteris nationibus exculta est medicina, Cels. praef. 3, 9.—So of an army, in, with, where in with abl. is commonly used:
qui apud exercitum cum Lucio Lucullo est,
in the army under L. Lucullus, Cic. Verr. 4, 49; so id. Arch. 11:
apud exercitum mihi fueris tot annos,
id. Mur. 45:
quod Hannibalem etiam nunc cum imperio apud exercitum haberent,
in the army with a command, Nep. Hann. 7, 3:
simul manere apud exercitus Titum utile videbatur,
Tac. H. 5, 10:
quod XII. pondo argenti habuisset apud exercitum,
with his troops, Plin. 33, 4, 50, § 143.—
5.
In designating the author of a work or of an assertion, apud aliquem, in, by, in the writings of, any one (the work itself being designated by in with abl.; as, de qua in Catone majore satis multa diximus, Cic. Off. 1, 42, 151:
Socraiem illum, qui est in Phaedro Platonis,
id. de Or. 1, 7, 28:
quo in libro,
id. ib. 1, 11, 47):
ut scriptum apud eundem Caelium est,
Cic. Div. 1, 26, 55:
apud Xenophontem autem moriens Cyrus major haec dicit,
id. Sen. 22, 79:
quod apud Platonem est in philosophos dictum, quod etc.,
id. Off. 1, 9, 28:
apud Agathoclem scriptum in historia est,
id. Div. 1, 24, 50:
ut est apud poetam nescio quem,
id. Phil. 2, 65:
Quod enim est apud Ennium, etc.,
id. Off. 1, 8, 26:
de qua (ambitione) praeclare apud eundem est Platonem, simile etc.,
id. ib. 1, 25, 87:
Apud Varronem ita est, etc.,
Plin. 18, 35, 79, § 348:
ut video scriptum apud Graecos,
Cic. Scaur. 4:
invenio apud quosdam auctores,
Tac. H. 2, 37; so id. A. 1, 81; 3, 3:
reperio apud scriptores,
id. ib. 2, 88:
apud Solonem,
i. e. in his laws, Cic. Leg. 2, 26, 64:
cui bono est, si apud te Agamemnon diserte loquitur, i. e. in tragoediis tuis,
Tac. Or. 9. —Also of speakers:
apud quosdam acerbior in conviciis narrabatur,
Tac. Agr. 22.—
6.
a.. Est aliquid apud aliquem = est alicui aliquid, apud aliquem being equivalent to dat. of possessor:
quae (scientia auguralis) mihi videtur apud majores fuisse dupliciter, ut etc.,
Cic. Leg. 2, 13, 33:
juris civilis magnum usum apud multos fuisse,
id. Brut. 41, 152:
cum apud eum summum esset imperium populi,
Nep. Phoc. 2, 4:
omnis gratia, potentia, honos, divitiae apud illos sunt,
Sall. C. 20, 8:
par gloria apud Hannibalem hostesque Poenos erat,
Liv. 22, 30, 8:
apud quos nulla loricarum galearumve tegmina (erant),
Tac. A. 12, 35:
pecuniam ac dona majora apud Romanos (esse),
id. H. 4, 76:
minorem esse apud victos animum,
id. ib. 3, 1;
2, 75: quando quidem est apud te virtuti honos,
Liv. 2, 1, 15: Phoebo sua semper apud me Munera sunt, Phoebus has his gifts with me, i. e. I have his gifts for Phoebus, Verg. E. 3, 62; so Hor. C. 3, 29, 5:
apud te est fons vitae,
Vulg. Psa. 35, 10:
apud Dominum (est) misericordia,
ib. ib. 129, 7.—
b.
Est aliquid apud aliquem also simply denotes that something is in one's hands, in his power, at his disposal:
erat ei apud me pauxillulum Nummorum,
Ter. Phorm. 1, 1, 3:
negasse habere se (phaleras): apud alium quoque eas habuisse depositas,
Cic. Verr. 4, 29:
multa (signa) deposita apud amicos,
id. ib. 4, 36:
apud quem inventus est scyphus,
Vulg. Gen. 44, 16; ib. [p. 147] Exod. 22, 4; ib. Deut. 24, 12.—So also of persons:
te pix atra agitet apud carnuficem,
in the hands of, Plaut. Capt. 3, 4, 65:
qui (obsides) apud eum sint,
Caes. B. G. 1, 31; 1, 33.—
c.
Apud aliquem = alicui, the dat. of indir. obj.:
remanet gloria apud me, Att., Trag. Rel. p. 194 Rib.: nihil apud Siculum, nihil apud civem Romanum tota in Sicilia reliquisse,
Cic. Verr. 4, 2:
si (cura rei publicae) apud Othonem relinqueretur,
Tac. H. 1, 13; 1, 20:
qui judicia manere apud ordinem Senatorium volunt,
Cic. Div. in Caecil. 8:
neque praemia caedis apud interfectorem mansura,
Tac. H. 2, 70; id. A. 15, 7:
fidens apud aliquem obligare,
Dig. 16, 1, 27.—So rarely with adjj.:
Essetne apud te is servos acceptissimus?
Plaut. Capt. 3, 5, 56:
non dicam amicum tuum, quod apud homines carissimum est,
Cic. Verr. 2, 110:
apud publicanos gratiosus fuisti,
id. ib. 2, 169; 4, 38; id. Fl. 76; id. Lig. 31: Apud homines hoc impossibile est;
apud Deum autem omnia possibilia sunt,
Vulg. Matt. 19, 26; ib. Marc. 10, 27.
II.
Transf. In designations of place,
A.
At, near, about, around, before (esp. freq. in the post-Aug. histt.) = ad, prope, circum, ante: tibi servi multi apud mensam adstant, Naev. ap. Prisc. p. 893 P. (Com. Rel. p. 10 Rib.):
verecundari neminem apud mensam decet,
Plaut. Trin. 2, 4, 77:
Quid apud hasce aedis negotii est tibi?
id. Am. 1, 1, 194:
Quid illisce homines quaerunt apud aedis meas?
id. Most. 4, 2, 26; id. Trin. 4, 2, 25: apud ignem adsidere, Turp. ap. Non. p. 522, 26 (Com. Rel. p. 100 Rib.); Sisenn. ap. Non. p. 86, 16:
navem is fregit apud Andrum insulam,
Ter. And. 1, 3, 17:
apud Tenedum pugna illa navalis,
Cic. Arch. 21:
ut apud Salamina classem suam constituerent,
Nep. Them. 3, 4:
apud oppidum morati,
Caes. B. G. 2, 7:
agri in Hispania apud Karthaginem Novam,
Cic. Agr. 1, 5:
bellatum apud Actium,
Tac. H. 1, 1; 1, 72; 3, 76:
Pugnabant alii tardis apud Ilion armis,
Ov. R. Am. 163:
morabatur in castris apud Galgalam,
Vulg. Jos. 10, 6:
quidquid apud durae cessatum est moenia Trojae,
Verg. A. 11, 288:
apud vetustam turrem, Att., Trag. Rel. p. 189 Rib.: apud castellum consedisse,
Tac. A. 4, 25:
Vitellianos, sua quemque apud signa, componunt,
id. H. 3, 35:
apud vexillum tendentes,
id. A. 1, 17:
trepidatur apud naves,
id. H. 2, 15:
hostis est non apud Anienem, sed in urbe,
Cic. Mur. 84; id. Fam. 2, 10, 5:
quam detraxerat apud rapidum Simoenta sub Ilio alto,
Verg. A. 5, 261:
apud abunaantem amnem et rapidas undas Inachi, Att., Trag. Rel. p. 175 Rib.: apud gelidi flumina Hebri,
Verg. A. 12, 331:
octo apud Rhenum legiones,
Tac. A. 1, 3:
apud ripam Rheni,
id. ib. 2, 83:
probavi te apud Aquam Contradictionis,
Vulg. Psa. 80, 8:
repertus apud fretum Siciliae,
Tac. A. 6, 14:
propitiata Juno apud proximum mare,
id. ib. 15, 44:
apud promunturium Miseni consedit in villa,
id. ib. 6, 50:
Ut aput nivem et ferarum gelida stabula forem, for in nive etc.,
Cat. 63, 53 Mull.:
apud altaria deum pepigere,
before, Tac. A. 11, 9:
decernuntur supplicationes apud omnia pulvinaria,
id. ib. 14, 12 (cf.:
unum diem circa omnia pulvinaria supplicatio fuit,
Liv. 41, 9):
apud Caesaris effigiem procubuit,
Tac. A. 12, 17; 13, 23:
quartum apud lapidem substiterat,
id. ib. 15, 60:
laudavit ipse apud rostra (for pro rostris),
Tac. A. 16, 6; so, apud forum (cf.: ad forum under ad, I. A. 3., and in Gr. Sophocl. Trach. 371, pros mesêi agorai;
on the other hand,
id. ib. 423, en mesêi agorai; id. ib. 524, têlaugei par ochthôi): Quidam apud forum mihi vendidit, Pomp., Com. Rel. p. 250 Rib.: Ch. Qui scis? By. Apud forum modo e Davo audivi, Ter. And. 2, 1, 2; 1, 5, 18:
Capuae multa apud forum aedificia de caelo tacta,
Liv. 41, 9 (Weissenb., in foro):
quod (templum) apud forum holitorium C. Duilius struxerat,
Tac. A. 2, 49.—
B.
At, in = in with abl. or gen. or abl. of place: CONSVLES SENATVM CONSOLVERVNT N. OCTOB. APVD AEDEM DVELONAI, S. C. de Bacch. I.; so,
ejus statuam majores apud aedem matris deum consecravisse,
Tac. A. 4, 64:
apud villam est,
Ter. Ad. 4, 1, 1; so Cic. Verr. 4, 22, 48:
Eum argentum sumpsisse apud Thebas ab danista fenore,
Plaut. Ep. 2, 2, 67:
deponere apud Solos in delubro pecuniam,
Cic. Leg. 2, 16, 40:
ut rationes apud duas civitates possim relinquere,
id. Att. 6, 7, 2: qui mense Aprili apud Baias essent, id. Fragm. B. 13, 4, 1 B. and K.;
13, 4, 4 iid.: seditio militum coepta apud Sucronem,
Liv. 28, 29:
donum apud Antium statuitur,
Tac. A. 3, 71:
bellis civilibus Maecenatem equestris ordinis cunctis apud Romam atque Italiam praeposuit,
id. ib. 6, 11:
Titus in consecrando apud Memphim bove Apide diadema gestavit,
Suet. Tit. 5:
quod Judaeam praeterveniens apud Hierosolymam non supplicasset,
id. Aug. 93:
apud Mediolanum,
Lact. Mort. Persec. 48:
eum pugionem apud Capitolium consecravit,
Tac. A. 15, 74:
Equitum Romanorum locos sedilibus plebis anteposuit apud Circum,
id. ib. 15, 32:
quae (effigies) apud theatrum Pompei locaretur,
id. ib. 3, 72:
qui (rei) apud aerarium pependissent,
Suet. Dom. 9 Roth:
cujus (scientiae) apiscendae otium apud Rhodum magistrum Thrasullum habuit,
Tac. A. 6, 20; 4, 14; so Suet. Aug. 92; Eutr. 7, 13:
ut civitati Cibyraticae apud Asiam subveniretur,
Tac. A. 4, 13; 4, 18; 16, 15:
apud Pharsaliam,
Liv. Epit. 111:
apud Palaestinam,
Eutr. 7, 13:
qui erant apud Helladam,
Vulg. 1 Macc. 8, 9. —
III.
Of time.
A.
With words denoting time or occasion, in, at (rare):
apud saeclum prius,
Ter. Eun. 2, 2, 15:
aliquem apud judicium persequi,
at the trial, Cic. Verr. 4, 104.—
B.
With words designating persons, with, among, in the time of:
hostis apud majores nostros is dicebatur, quem nunc etc.,
Cic. Off. 1, 12, 36:
fecerunt hoc multi apud majores nostros,
id. Verr. 2, 118; 5, 148:
Fuit eodem ex studio vir eruditus apud patres nostros,
id. Mur. 36; id. Off. 2, 24, 85; id. Lael. 2, 6:
Apud antiquos fuit Petron quidam, Cels. praef. 3, 9: aliam apud Fabricios, aliam apud Scipiones pecuniam (fuisse),
Tac. A. 2, 33.—
IV.
For ad with words implying motion (very rare):
APVT EVM PERVENIRE,
Inscr. Grut. 786, 5:
atque apud hunc eo vicinum,
Plaut. Mil. 2, 5, 70:
Bito apud aurificem,
Lucil. 30, 66 Mull.: apud legiones venit, Sall. Fragm. ap. Pomp. Commod. Don. p. 395 Lind.:
(naves) apud insulas longius sitas ejectae,
Tac. A. 2, 24:
qui apud Romanos de societate functus est legatione,
Vulg. 2 Macc. 4, 11.
► Apud has some peculiarities of position, chiefly in Tac.
(cf. ad, I. fin. b.)
a.
It is sometimes placed after its subst.:
quae fiunt apud fabros, fictores, item alios apud,
Varr. L. L. 6, 78, p. 104 Mull.:
Is locus est Cumas aput,
Lucr. 6, 747 Lachm.:
montem apud Erycum,
Tac. A. 4, 43:
ripam apud Euphratis,
id. ib. 6, 31:
Misenum apud et Ravennam,
id. ib. 4, 5 (in Suet. Dom. 9 the editt. vary between aerarium apud and apud aerarium; the latter seems preferable, and is adopted by Oudend., Bremi, Baumg.-Crus., and Roth).—
b.
It is sometimes placed between the subst. and adj.:
barbaras apud gentes,
Tac. A. 2, 88, 3, 26; 15, 60:
non modo Graecis in urbibus, sed Romana apud templa,
id. ib. 14, 14.—
c.
Twice in Verg. it stands before the secondary adjunct of its subst.:
apud durae moenia Trojae, A. 11, 288: apud gelidi flumina Hebri,
ib. 12, 331. Apud is never found in compound words. V. more on this word in Hand, Turs. I. pp. 405-416.

Lewis & Short latin dictionary > apud
114 et

ĕt, conj. [Sanscr. ati, beyond; Gr. eti, besides, yet; Lat. et-iam, at-avus], serves to connect, in the most general manner, single words or entire sentences, and.
I.
In gen.: qui illius impudentiam norat et duritudinem, Cato ap. Gell. 17, 2, 20: te sale nata precor, Venus et genetrix patris nostri, Enn. ap. Non. 378, 16 (Ann. v. 53 ed. Vahlen): blande et docte percontat, Naev. ap. Non. 474, 7:
ut, quoad possem et liceret, a senis latere numquam discederem,
Cic. Lael. 1, 1:
de quo praeclare et multa praecipiuntur,
id. Or. 21, 70:
qui filium consularem clarum virum et magnis rebus gestis amisit,
id. Fam. 4, 6; cf.:
major (frater) et qui prius imperitarat,
Liv. 21, 31:
haec pueris et mulierculis et servis et servorum simillimis liberis esse grata,
Cic. Off. 2, 16, 57 et saep.:
salicta locis aquosis, humectis, umbrosis, propter amnes ibi seri oportet. Et id videto, uti, etc.,
Cato, R. R. 9:
optime vero, frater: et fleri sic decet,
Cic. Leg. 2, 3 fin.:
qua de re est igitur inter summos viros major dissensio? Et omitto illa, quae relicta jam videntur,
id. Ac. 2, 42 et saep.
II.
In partic.
A.
To subjoin a word or phrase which more accurately defines or more briefly comprehends what goes before, and indeed, and moreover, and that too:
te enim jam appello, et ea voce, ut me exaudire possis,
Cic. Mil. 25, 67:
at laudat, et saepe, virtutem,
id. Tusc. 3, 20, 48; cf.:
id, et facile, effici posse,
Nep. Milt. 3, 4:
errabas, Verres, et vehementer errabas,
Cic. Verr. 2, 5, 46, § 121;
so with a repetition of the same word: hostis et hostis,
id. ib. 2, 2, 21, §
51: tenetur, judices, et manifeste tenetur,
id. ib. 2, 3, 65, § 152; id. Cat. 3, 10; id. Deiot. 3; id. Mil. 23, 61 al.; Liv. 26, 13; Sen. de Clem. 15 et saep.:
haec nostra ut exigua et minima contemnimus,
Cic. Ac. 2, 41, 127; cf. id. ib. 2, 10, 32:
nulla enim nobis societas cum tyrannis, et potius summa distractio est,
id. Off. 3, 6, 32; cf.: cur eo non estis contenti? et cur id potius contenditis, quod? [p. 661] etc., id. Ac. 2, 17, 74:
si te ipse et tuas cogitationes et studia perspexeris,
id. Fin. 2, 21, 69:
omitto illa, quae relicta jam videntur, et Herillum, qui in cognitione et scientia summum bonum ponit,
id. Ac. 2, 42:
Romani, quibus Poeni et Hannibal in cervicibus erat,
Just. 29, 3, 7:
studiose ab his siderum magnitudines, intervalla, cursus anquirebantur et cuncta caelestia,
Cic. Tusc. 5, 4, 10:
valde a Xenocrate et Aristotele et ab illa Platonis familia discreparet,
id. Leg. 1, 21, 55 et saep.:
et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore,
Cic. Fin. 1, 12, 42. —
B.
To connect things similar or dissimilar after the words aeque, par, idem, similis, alius, etc. (more commonly atque, v. atque, I. 2.), as, than, and:
nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,
Cic. Fin. 1, 20, 67, v. aeque:
omnia fuisse in Themistocle paria et in Coriolano,
Cic. Brut. 11, 43; cf.:
nunc tu mihi es germanus pariter corpore et animo,
Ter. Ad. 5, 8, 34:
Clodius eadem hora Interamnae fuerat et Romae,
Cic. Mil. 17 fin.; cf. Sall. C. 58, 11:
haec eodem tempore Caesari referebantur, et legati veniebant, etc.,
Caes. B. G. 1, 37, 1:
similem sibi videri vitam hominum et mercatum eum, qui, etc.,
Cic. Tusc. 5, 3, 9; cf.:
neu simili forma et quom, etc.,
Lucr. 2, 416 and 420:
nec ratione alia, et cum,
id. 1, 280:
non enim alia causa est aequitatis in uno servo et in pluribus,
than, Cic. Caecin. 20, 57; id. Off. 2, 18; id. de Or. 3, 18, 66; id. Cael. 28 fin.; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 1, 3:
aliter doctos (loqui) et indoctos?
Cic. Fin. 5, 29 fin. —
C.
To connect two immediately successive points of time (only in poets and historians, esp. since the Aug. per.; cf. atque, II. C.), often to be rendered in English by when, and then: advenit, et navibu' complevit litora, Poeta ap. Cic. Div. 1, 31 fin.:
dixit, et extemplo... sensit medios delapsus in hostes,
Verg. A. 2, 376:
dixit (dixerat), et,
id. ib. 1, 402; 2, 705; 3, 258; Val. Fl. 1, 569; Stat. Th. 2, 120 al.; cf.:
nec plura effatus et,
Verg. A. 8, 443:
sic fatus et,
Stat. Th. 12, 773:
nec longum tempus et ingens exiit arbos,
Verg. G. 2, 80; cf. Stat. Th. 7, 300; Plin. Ep. 5, 14, 8; Tac. H. 2, 95:
vix prima inceperat aestas, Et pater Anchises dare fatis vela jubebat,
Verg. A. 3, 9; so,
vix... et,
id. ib. 5, 858; 6, 498; Stat. Th. 2, 293; cf.:
vixdum... et,
Liv. 43, 4, 10; cf.
also: simul haec effatur, et, etc.,
Luc. 6, 246.—
D.
After an imperative, to subjoin the consequence of an action ( poet. and in postAug. prose), and then:
dic quibus in terris, et eris mihi magnus Apollo,
Verg. E. 3, 104; Ov. Am. 2, 14, 44; Phaedr. 3, 5, 7; Luc. 4, 487; 2, 515; Sen. de Clem. 1, 16; Plin. Pan. 43, 3; 45, 6: sit mihi, quod nunc est, etiam minus;
et mihi vivam Quod superest aevi,
Hor. Ep. 1, 18, 107.—
E.
To subjoin the minor proposition (assumptio or propositio minor) in a syllogism, now, but (cf. atque, II.):
eorum, qui videntur, alia vera sunt, alia falsa: et quod falsum, id percipi non potest: nullum igitur est, etc.,
Cic. Ac. 2, 13, 40; id. Tusc. 3, 4, 9; 5, 17; id. N. D. 3, 13, 33 al.—
F.
With an accessory affirmative notion, and in fact, and indeed, and truly, and so:
multa me sollicitant... et sexcenta sunt, Cic. Att! 2, 19: et sunt illa sapientis,
id. Tusc. 3, 8 fin.; id. Leg. 2, 3, 7:
et erat, ut retuli, clementior,
Tac. A. 2, 57: jam pridem a me illos abducere Thestylis orat;
Et faciet, quoniam sordent tibi munera nostra,
Verg. E. 2, 44 et saep.:
estne ille noster Parmeno? et certe ipsus est,
Ter. Eun. 5, 6, 4;
with certe,
id. Ad. 1, 1, 53;
with hercle,
Cic. Brut. 72; id. Fin. 2, 8; id. Fam. 2, 18, 2.—
G.
To subjoin an emphatic question or exclamation:
et sunt qui de via Appia querantur, taceant de curia?
Cic. Mil. 33, 91; id. Sest. 39, 80; id. Clu. 40, 111; id. Phil. 1, 8 et saep.; Verg. G. 2, 433; id. A. 1, 48; Ov. M. 13, 338 al.:
et his tot criminibus testimoniisque convictus in eorum tabella spem sibi aliquam proponit, etc.,
Cic. Verr. 2, 5, 16 fin.; id. Mil. 12 fin.; Plin. Pan. 28, 6; Flor. 4, 2, 89.—Esp. with quisquam:
et quisquam dubitabit quin, etc.,
Cic. de Imp. Pomp. 14, 42 Matthiae; Ov. Am. 3, 8, 1 al.—
H.
To connect an idea as either homogeneous or complementary to that which precedes, and so too, and also, and moreover, and at the same time; too, also, likewise (hence, often in Liv., Curt., and late Lat., rarely in Cic., = etiam; cf. Anton. Stud. pp. 26-69;
Krebs, Antibarb. p. 420): Terentia te maxime diligit salutemque tibi plurimam ascribit, et Tulliola, deliciae nostrae,
Cic. Att. 1, 5 fin.: Ge. Salvus sis. Di. Et tu salve, Plaut. Stich. 2, 1, 44; id. Trin. 1, 2, 11; id. Mil. 4, 8, 42; Ter. Hec. 1, 2, 122;
for which: salve et tu,
Plaut. Most. 3, 1, 42; v. the foll.:
haec ipsa mihi sunt voluptati: et erant illa Torquatis,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
ubi tunc eras? Romae. Verum quid ad rem? et alii multi,
id. Rosc. Am. 33, 92; cf.
ib. § 94: et illud videndum quanto magis homines mala fugiant,
id. Part. 26:
et mihi sunt vires, et mihi facta tuba'st!
Tib. 2, 6, 10; cf. Ov. Tr. 1, 3, 83:
nihil verius. Probe et ille,
Cic. Tusc. 4, 34, 73; so,
et ille,
id. ib. 3, 13 fin.:
et ipse,
id. Caecin. 20 fin.; so id. de Or. 1, 46, 202; Liv. 1, 12; 6, 3; 41, 24 et saep.; cf.:
simul et ille,
Cic. Clu. 4, 10; 17, 48; 57, 155; id. Verr. 2, 5, 1:
simul et iste,
id. ib. 2, 1, 41; Sall. J. 20, 1 et saep.:
et nunc ego amore pereo,
Plaut. Poen. 1, 1, 14; so,
et nunc,
id. Curc. 4, 2, 7; Cic. Leg. 2, 16, 40; id. Fam. 13, 54, 2; Caes. B. G. 6, 13 fin.;
for which: nunc et,
Hor. C. 1, 4, 11; cf.:
nonnumquam et,
Caes. B. G. 1, 15, 3:
sunt et,
Cic. Top. 6; Verg. A. 9, 136:
meruit et,
Suet. Caes. 3 et saep.:
quoniam formam cepi hujus in me et statum, Decet et facta moresque hujus habere me similes item,
Plaut. Am. 1, 1, 111:
nam et qui parat pecus, necesse est constituat numerum, etc.,
Varr. R. R. 2, 1, 24: so,
nam et,
Cic. Leg. 1, 11; 2, 25, 63; id. de Or. 1, 25; id. Off. 1, 40, 142; Liv. 6, 19 al.; cf.:
at et,
Cic. Tusc. 3, 3:
sed et,
id. Att. 5, 10 fin.; Quint. 10, 1, 107;
and with a preceding non modo or non solum (post-Aug.),
Tac. G. 15, 35; id. A. 14, 39; Suet. Aug. 89 et saep.; cf.:
et... non = ne... quidem, ego vero et in ipsa suffocatione non desii, etc.,
Sen. Ep. 54, 3:
ergo et,
Cic. Fin. 3, 8, 27; id. Leg. 1, 12, 33; id. Div. 1, 50, 114:
itaque et,
id. Tusc. 3, 26, 63 et saep.—
I.
When repeated, et... et, it serves, like the Gr. kai... kai or te kai, to connect two ideas partitively, both... and, as well... as, not only... but also:
hoc etiam ad malum accersebatur malum, Et discipulus et magister perhibebantur improbi,
Plaut. Bacch. 3, 3, 23; 4, 8, 45:
et audax et malus,
id. ib. 4, 9, 25:
eloquere utrumque nobis, et quid tibi est, et quid velis nostram operam,
id. Cist. 1, 1, 59:
ut et severitas adhibeatur et contumelia repellatur,
Cic. Off. 1, 38, 137:
dimitto (puerum), et ut a magistris ne abducam et quod mater discedit,
id. Q. Fr. 3, 9 fin.:
non et legatum argentum est et non est legata numerata pecunia,
id. Top. 13 et saep. More than twice:
quo facilius et hujus hominis innocentissimi miserias et illorum audaciam cognoscere possitis et rei publicae calamitatem,
Cic. Rosc. Am. 5 fin.;
so three times,
id. Att. 12, 4, 2; id. Q. Fr. 3, 9 fin. et saep.;
six times,
Cic. Fam. 13, 25;
ten times,
id. de Or. 1, 20, 90.—With a subordinate que or atque:
nam et semper me coluit diligentissimeque observavit et a studiis nostris non abhorret,
Cic. Fam. 13, 22;
with atque,
id. de Or. 1, 21, 95.—Et... que are sometimes used for et... et (rarely in Cic.;
freq. in Liv. and post-Aug. writers): quis est quin intellegat et eos inmemores fuisse, nosque honestate duci?
Cic. Fin. 5, 22, 64; id. Brut. 88, 302:
id et singulis universisque semper honori fuisse,
Liv. 4, 2; 5, 46 fin.; 24, 2 fin.; 32, 32 fin.; Tac. Agr. 2 fin.; Suet. Ner. 33 al.—Sometimes the second et subjoins a more weighty assertion; in which case et... et = cum... tum, not only... but also:
homo et in aliis causis exercitatus et in hac multum et saepe versatus,
Cic. Quint. 1, 3; id. Fat. 1, 2; id. de Or. 1, 9, 38; id. Off. 2, 11, 38.—
2.
Et... neque or neque... et, when one clause is a negative (but et... et non, et non... et, when only one word is negatived):
ego vero et exspectabo ea quae polliceris neque exigam, nisi tuo commodo,
Cic. Brut. 4 fin.:
ego si et Silius is fuerit, quem tu putas nec Drusus facilem se praebuerit, Damasippum velim aggrediare,
id. Att. 12, 33:
cui quidem ita sunt Stoici assensi, ut et, quicquid honestum esset, id utile esse censerent, nec utile quicquam, quod non honestum,
id. Off. 3, 3, 11: pueris nobis Cn. Aufidius praetorius et in senatu sententiam dicebat nec amicis deliberantibus deerat et Graecam scribebat historiam et videbat in litteris, id. Tusc. 5, 38 fin.:
quia et consul aberat... nec, etc.,
Liv. 22, 8 et saep.:
nec miror et gaudeo,
Cic. Fam. 10, 1 fin.:
nam nec in eo jus cognationis servavit, cui ademit regnum, et eum, cui dedit, etc.,
Just. 8, 6 fin.:
id et nobis erit perjucundum et tibi non sane devium,
Cic. Att. 2, 4 fin.:
locus is melior, quem et non coquit sol et tangit ros,
Varr. R. R. 3, 14.—
Rarely neque... et = non quidem... sed: amicitias neque facile admisit et constantissime retinuit,
Suet. Aug. 66.—
K.
Less freq., tum... et, et... tum, in the same sense:
omnis ejus oratio tum in virtute laudanda et in hominibus ad virtutis studium cohortandis consumebatur,
Cic. Ac. 1, 4, 16:
et in ceteris eloquentiae partibus, tum maxime in celeritate et continuatione verborum adhaerescens, etc.,
id. Brut. 93, 320. See Hand Turs. II. pp. 467-540.

Lewis & Short latin dictionary > et
115 haece

hīc, haec, hoc ( gen. hujus, monosyl., Plaut. Am. prol. 51; 96; 1, 1, 115; dat. huic, Sidon. Carm. 7, 145; Avien. Descr. Orb. 22; dat. sing. fem. hae rei, Cato, R. R. 14, 3; acc. HONC for hunc, C. I. L. 1, 32; nom. plur. hic, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 4, 230 = Ann. v. 414 Vahl.; Varr. L. L. 6, § 73 Mull.; fem. haec, v. infra, B. init.; dat. and abl. hibus, Plaut. Curc. 4, 2, 20; cf. Varr. L. L. 8, § 78 Mull.; v. Neue, Formenl. 2, p. 203 sqq.), pron. demonstr. [from the pronom. root i (whence also comes is), with the demonstr. suffix ce ] points to something near or present, or which is conceived of as present, this.
(α).
With subst.:
hic homo sanus non est,
Plaut. Am. 1, 1, 246:
rapidus fluvius est hic, non hac temere transiri potest... apud hunc fluvium, etc.,
id. Bacch. 1, 1, 53:
quid praeclarum putet in rebus humanis, qui haec deorum regna perspexerit? etc.,
Cic. Rep. 1, 17:
genus hoc,
id. ib. 1, 25:
hoc avunculo, atque in hac tam clara re publica natus,
id. ib. 1, 19; cf.:
quorum singuli saluti huic civitati fuerunt, et qui sunt procul ab aetatis hujus memoria,
id. ib. 1, 1:
his libris,
id. ib. 1, 7:
hae feriae,
id. ib. 1, 9; 1, 20; cf.:
hoc otio,
id. ib. 9 fin.:
haec caelestia vel studiosissime solet quaerere,
id. ib. 1, 10:
ad haec cituma,
id. ib. 1, 21:
hic vir,
Liv. 7, 39, 12.—
(β).
Absol. (cf. Krebs, Antibarb. p. 520):
hic insidiantes vigilant, Enn. l. l.: hi domum me ad se auferent,
Plaut. Men. 5, 2, 94: non mihi videtur, quod hi venerunt, alius nobis sermo esse quaerendus, sed agendum accuratius, et dicendum dignum aliquid horum auribus, Cic. Rep. 1, 13:
feceris (ut etiam pro his dicam) nobis gratum omnibus,
id. ib. 1, 21 fin.:
hoc ubi Amphitruo erus conspicatus est, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 87:
docere hoc poterat ille homines paene agrestes, et apud imperitos audebat haec dicere,
Cic. Rep. 1, 15:
dixerat hoc ille, cum, etc.,
id. ib. 1, 12:
haec Scipio cum dixisset,
id. ib. 1, 11:
haec plurimis a me verbis dicta sunt, etc.,
id. ib. 1, 7.—
B.
More emphatic, in the original full form, hīce, haece, hōce (not, as formerly written, hicce, haecce, hocce; in gen. sing. HVIVSQVE; in nom. plur. hisce, like ieis = ei, and ques = qui, see below; and apocopated in nom. plur. fem. haec for haece, and in gen. plur. horunc, harunc, for horunce, harunce);
and, with the interrogative particle, hicine, haecine, hocine (mostly ante - class.): hoce haud dubium est quin, etc.,
Ter. And. 2, 3, 17:
eum hinc profugiens vendidit in Alide Patri hujusce,
Plaut. Capt. prol. 10; so,
hujusce,
id. Poen. prol. 120; 5, 4, 76; 87; cf.:
atque hujusce rei judicium jam continuo video futurum,
Cic. Div. in Caecil. 14, 47:
hisce homines ubi habitent,
Plaut. Trin. 4, 2, 36; v. Ritschl ad h. l.; so,
hisce,
id. Ps. 1, 5, 125; id. Capt. prol. 35 Fleck.; id. Rud. 2, 1, 5 ib., and perh. also id. Mil. 4, 8, 24 (Ritschl, hice): hice, Att. ap. Non. 15, 29 (Trag. Rel. v. 122 Rib.); Ter. Eun. 2, 2, 38:
haec aedes,
Plaut. Most. 2, 1, 53; 3, 1, 117; so,
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus Incommoditates,
id. Aul. 3, 5, 58:
haec (puellae),
Ter. Eun. 3, 5, 34:
haec sententiae,
Cic. Tusc. 1, 11, 22; 3, 34, 84; Lucr. 3, 601; Verg. G. 3, 305; cf. Bentl. Ter. Hec. 5, 2, 24:
aliut posticum harunce aedium,
Plaut. Stich. 3, 1, 41; cf.:
harunc aedium,
id. Most. 2, 1, 57:
sine opera tua nihil di horunc facere possunt,
id. Cist. 1, 1, 53:
horunc,
id. Poen. 3, 1, 48; Ter. Hec. 1, 2, 97; id. Phorm. 3, 2, 33:
cedo signum, si harunc Baccharum es,
Plaut. Mil. 4, 2, 25:
harunc aedium,
id. Merc. 5, 1, 3:
hisce ego Placidum ted hodie reddam,
id. Curc. 5, 3, 48; cf.:
quid dicam hisce, incertus sum,
Ter. Hec. 3, 4, 36:
tu ab hisce rebus animum avoca,
Sulp. in Cic. Fam. 4, 5, 5; so,
hisce,
Plaut. Cas. 2, 7, 13; id. Most. 1, 3, 81; 1, 4, 23; 2, 2, 71; 4, 2, 35 et saep.: Thr. Tu hosce instrue. Gn Illuc est sapere! ut hosce instruxit, Ter. Eun. 4, 7, 11; so,
hosce,
id. ib. 1, 2, 71; id. Heaut. 3, 2, 3; 4, 5, 4; id. Ad. 5, 7, 5; id. Phorm. 4, 3, 4:
apud hasce aedes,
Plaut. Am. 1, 1, 194; so,
hasce,
id. As. 2, 3, 1; id. Aul. 2, 4, 2; 2, 8, 15; id. Capt. 4, 2, 51; id. Bacch. 4, 6, 17 et saep.—
With the interrog. particle: hicin' Achilles est?
Plaut. Mil. 1, 1, 61; so,
hicinest?
id. Pers. 5, 2, 49; cf.:
hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur?
Cic. Mil. 38, 104 et saep.:
haecine,
Plaut. Am. 1, 1, 206; id. Ep. 4, 2, 5; 5, 1, 15; id. Pers. 4, 3, 75; Ter. Hec. 5, 2, 5; id. Phorm. 5, 8, 24:
huncine hominem,
Plaut. Ps. 1, 2, 68; cf.:
huncine hominem! hancine impudentiam! judices, hanc audaciam!
Cic. Verr. 2, 5, 25, § 62:
hocine hic pacto potest Inhibere imperium magister?
Plaut. Bacch. 3, 3, 43:
o Juppiter, hoscine mores!
Ter. Ad. 4, 7, 40:
hacine victoria sola aut hac praeda contenti estis futuri,
Liv. 10, 17, 5; Ter. Hec. 3, 1, 3;
so in the shorter form, hicne,
Cic. Rosc. Am. 48, 141:
ex hocne equo,
id. Fat. 3, 5:
cum hocne,
id. Att. 9, 7, 3:
ex hacne natura,
id. Tusc. 1, 25, 62: haece locutus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 239 Vahl.) al.—So, Fortuna hujusce diei, as a particular deity, Cic. Leg. 2, 11, 28; Plin. 34, 8, 19, § 54;
in inscrr. also written HVIVSQVE DIEI,
Inscr. Orell. 5; cf.:
HVIVSQ. LOCI,
id. ib. 1580; 2300;
and HOIVSQVE AEDIS ERGO,
id. ib. 2488.—
C.
With other pronouns:
hos eosdem motus perturbationes dixerimus,
Cic. Tusc. 3, 4, 7; cf.:
cum idem hoc visum diceretur,
id. Rep. 1, 14:
hoc idem fit in reliquis civitatibus,
Caes. B. G. 7, 15, 2; id. B. C. 1, 74, 5; Quint. 8, 4, 17:
haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant,
Caes. B. G. 7, 17 fin.:
haec eadem genera,
Quint. 6, 3, 54:
hoc ipsum civile jus,
Cic. Rep. 1, 2:
sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione,
Quint. 2, 1, 8; 8, 3, 45:
ad hunc eum ipsum,
Cic. Ac. 1, 1, 2 Goer. N. cr.; cf.:
idem hoc ipsum,
id. Tusc. 5, 9, 26:
huic illi legato,
id. Fl. 22, 52:
hunc illum fatis Portendi generum,
Verg. A. 7, 255; cf.:
hic est enim ille vultus semper idem, quem, etc.,
Cic. Tusc. 3, 15, 31:
hic est ille status quantitatis,
Quint. 7, 4, 15: haec est illa, quae deinôsis vocatur, id. 6, 2, 24:
hujus istius facti stultitia,
Cic. Rab. Post. 9, 24:
ista haec epigrammata,
Sid. Ep. 2, 10: hunc talem virum, Cic. fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:
callidum quendam hunc,
Cic. de Or. 1, 50, 218.—
D.
Opp. to ille, iste, less freq. to hic, alter, alius, etc., this, the latter, to indicate the nearer object (which is to be determined not so much by the phraseology as by the thought; so that hic may refer to that noun whose position in the sentence is the more remote, but which is the most closely connected with the speaker, and of the most importance to him, in which case it is to be rendered by that, the former, etc.):
ejusdem esse, qui in illa re peccarit, hoc quoque admisisse,
Cic. Inv. 2, 16, 50:
in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit jactari, quam in illa tranquillitate atque otio jucundissime vivere,
id. Rep. 1, 1:
si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est,
Quint. 7, 2, 30:
cum hic testamento, ille proximitate nitatur,
id. 3, 6, 95:
in his judicem sibi, in illis alii credere,
id. 5, 7, 33:
haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Affectibus quoque iisdem fere utuntur: sed varius hic, ille saepius ac magis,
id. 6, 1, 8; cf. id. 6, 2, 12; 17:
cum tu ista caelestia de Scipione quaesieris, ego autem haec, quae videntur ante oculos, esse magis putem quaerenda,
Cic. Rep. 1, 19; id. Fam. 2, 11, 1:
iisdem enim hic sapiens, de quo loquor, oculis, quibus iste vester, caelum, terram, mare intuebitur,
id. Ac. 2, 33, 105:
si hoc loco scripsisset, isto verbo usus non esset, non isto loco verbum istud collocasset,
id. Inv. 2, 41, 121:
has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc videamus, quae diu multumque defensa sunt,
id. Ac. 2, 42, 130:
Caesar facile diceret: Hic versus Plauti non est, hic est,
this... that, id. Fam. 9, 16, 4:
ego hoc dico. adversarius hoc,
Quint. 4, 4, 8:
vendidit hic auro patriam... Hic thalamum invasit natae,
Verg. A. 6, 621 sq.:
hi molium objectus, hi proximas scaphas scandere,
Tac. A. 14, 8:
quid responsuri sint adversarii his et his... cum sciret haec et haec,
Quint. 6, 1, 3 sq.:
interim quaeritur: hoc an hoc? furtum an sacrilegium?
id. 7, 3, 9:
alter (Roscius) plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator habetur, hic autem nuper se ad eum lanistam contulit,
Cic. Rosc. Am. 6, 17:
occupat hic collem, cymba sedet alter adunca,
Ov. M. 1, 293.—
2.
Referring to that which in the speaker's mind is the nearer object, although by the position of the words it is the more remote: quam ob rem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quem Apollo sapientissimum judicavit (i. e. Socratem): Hujus enim (i. e. Catonis, of the former) facta, illius (i. e. Socratis) dicta laudantur, Cic. Lael. 2, 10; id. Rosc. Com. 2, 7:
hanc posteriorem (artem) et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi (i. e. Peripatetici) egregie tradiderunt, hi (i. e. Stoici) ne attigerunt quidem,
id. Fin. 4, 4, 10:
hoc Cicero atque Asinius certatim sunt usi: pro Scauro hic, ille pro filio,
Quint. 6, 1, 21; 3, 10, 1:
melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria: haec in tua, illa in deorum manu est,
the former... the latter, Liv. 30, 30, 19:
quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aer: Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax,
Ov. Tr. 1, 2, 24; id. M. 1, 697.—
E.
In the neutr. sing. subst., with gen.:
quid hoc hominist?
Plaut. Am. 2, 1, 26; cf. Ter. Eun. 3, 4, 8:
quid hoc morbi est?
id. ib. 2, 1, 19:
quid hoc est negoti?
id. Ad. 4, 5, 71; cf. id. Eun. 3, 4, 6:
hoc fructi pro labore ab his fero,
id. Ad. 5, 4, 16:
edormiscam hoc villi,
id. ib. 5, 2, 11:
hoc commodi est, quod, etc.,
Cic. Rosc. Am. 32, 91:
hoc copiarum in Hispanias portatum est,
Liv. 42, 18, 7:
hoc servitutis injunxisse, ut, etc.,
id. 5, 2, 8:
hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit,
id. 3, 25, 4:
hoc consilii,
id. 5, 39, 6:
hoc solacii,
id. 30, 13, 13:
hoc noctis,
Plaut. Am. 1, 1, 2; 11; 136.—
F.
Hoc with verbs impers., pleonast. as a subject (ante-class.):
eamus, Amphitruo: lucescit hoc jam,
there is daybreak, Plaut. Am. 1, 3, 45: luciscit hoc jam, [p. 853] Ter. Heaut. 3, 1, 1:
lucet hoc,
Plaut. Mil. 2, 2, 63; cf. id. Curc. 1, 3, 26.—
G.
Pregn. (qs. pointing to something with the finger), this, this... here (ante-class. and poet.); most freq. of the speaker himself, like the Gr. hode, for ego:
hic homost omnium hominum praecipuos,
Plaut. Trin. 5, 1, 1:
hic si quid nobis forte adversi evenerit, tibi erunt parata verba, huic homini verbera,
Ter. Heaut. 2, 3, 115; so,
huic homini, i. q. mihi,
Plaut. Ep. 1, 2, 38:
hic homo, i. q. ego,
id. Curc. 2, 1, 33:
hunc hominem, i. q. me,
Plaut. Bacch. 4, 4, 1; Hor. S. 1, 9, 47; cf.:
vin' tu huic seni auscultare?
Ter. Ad. 5, 7, 8; id. And. 2, 1, 10; Tib. 2, 6, 7:
haec res,
my property, Plaut. Trin. 2, 4, 106:
hunc in collum,
my neck, id. Pers. 4, 6, 9 Brix (Ritschl, huc): ni haec praesensisset canes, this dog, = ego, id. Trin. 1, 2, 135 Brix ad loc.—In neutr. absol.: tu quod te posterius purges hanc injuriam mihi nolle Factam esse, hujus non faciam, not so much, i. e. not the least, Ter. Ad. 2, 1, 9.—
H.
With reference to time, of this time, now present, actual, this:
cena hac annona est sine sacris hereditas,
in the present scarcity, Plaut. Trin. 2, 4, 83:
sed nondum haec, quae nunc tenet saeculum, neglegentia deum venerat,
Liv. 3, 20:
his temporibus,
Cic. Fam. 13, 77, 1:
M. Cato, hujus nostri Catonis pater,
id. Off. 3, 16, 66; cf.:
si potius ad antiquorum diligentiam, quam ad horum luxuriam dirigas aedificationem,
Varr. R. R. 1, 13, 6 sq.:
etenim qui haec vituperare volunt, Chrysogonum tantum posse queruntur,
the present times, Cic. Rosc. Am. 48, 138:
ne horum quidem magnificentia operum,
Liv. 1, 55 fin.;
very rarely of time just ended: ante hos annos quadraginta,
Plin. 14, 22, 28, § 143:
ante hos sex menses,
Phaedr. 1, 1, 10:
ante hoc triduum,
Front. Ep. ad M. Caes. 2, 5 init.; Aug. Serm. 270, 3.
II.
Very freq. referring to a thought that follows, and which may be expressed by a relative sentence, or by a sentence denoting the object, cause, or effect; with qui, quae, quod, an acc. and inf., quod, ut, ne, etc. (more clearly indicative than the determinative, is, ea, id; though freq. confounded with it in MSS. and editt.).
(α).
With relat. clause:
Qui hodie fuerim liber, eum nunc potivit pater Servitutis: hic, qui verna natust, conqueritur,
Plaut. Am. 1, 1, 24; cf.:
eos, qui, etc.... his, qui, etc.... longe duco esse anteponendos,
Cic. Rep. 1, 2:
neque his contentus sum, quae de ista consultatione scripta nobis summi ex Graecia homines reliquerunt, neque ea, quae mihi videntur, anteferre illis audeo,
id. ib. 1, 22:
non est tibi his solis utendum existimationibus ac judiciis, qui nunc sunt, hominum, sed iis etiam, qui futuri sunt,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis?
Plaut. Am. 1, 1, 136:
unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe ab his, qui, etc.,
Cic. Rep. 1, 2; 1, 17:
haec quae sunt in hoc genere,
id. ib. 1, 11:
mundus hic totus, quod domicilium di nobis dederunt,
id. ib. 1, 13:
hoc autem sphaerae genus, in quo, etc.,
id. ib. 1, 14;
1, 16: in his libris, quos legistis,
id. Leg. 1, 9, 27; cf. id. Div. 1, 3, 5:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat,
id. Tusc. 1, 18, 41 et saep.:
lepide ipsi hi sunt capti, suis qui filiis fecere insidias,
Plaut. Bacch. 5, 2, 90; cf. Cic. Tusc. 2, 1, 3; id. N. D. 1, 40, 113:
servi, qui, cum culpa carint, tamen malum Metuont, hi solent esse eris utibiles,
Plaut. Most. 4, 2, 2 sq.; cf. Cic. Rep. 1, 19:
de Bruti amore etsi mihi nihil novi adfers: tamen hoc audio libentius, quo saepius,
id. Att. 13, 36 fin.; cf.:
is porro, quo generosior celsiorque est, hoc majoribus velut organis commovetur,
Quint. 1, 2, 30:
hoc primum videamus, quidnam sit, de altero sole quod nuntiatum est in senatu, etc.,
Cic. Rep. 1, 10; 1, 24:
mire tractat hoc Cicero pro Milone quae facturus fuerit Clodius, si praeturam invasisset,
Quint. 9, 2, 41.—
(β).
With acc. and inf.:
erat tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16:
sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus iis, quae, etc.,
id. ib. 2, 3:
hoc tantum admiror, Flavum, etc.,
Quint. 7, 4, 40; 11, 1, 22:
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,
Cic. Rep. 1, 1: hoc simul accipe dictum: Quorum..., Eorundem libertati me parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 204 Vahl.); cf.
with appositive clause: sic hoc proloquar: Principio, ut illo advenimus, Continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 48:
ut hoc: Non debes alienam uxorem optare,
Quint. 7, 1, 25; cf. id. 9, 4, 97; 9, 2, 32.—
(γ).
With quod or quia:
maxime hoc mihi mirum videri solet, quod, qui tranquillo mari gubernare se negent posse, etc.,
Cic. Rep. 1, 6:
quaesierat ex me Scipio, quidnam sentirem de hoc, quod duo soles visos esse constaret,
id. ib. 1, 13; Quint. 9, 1, 1:
propter hoc ipsum ostendenda non sunt, quod apparent,
id. 12, 9, 6:
nostri primo integris viribus fortiter repugnare... sed hoc superari, quod diuturnitate pugnae, etc.,
in this that, herein that, Caes. B. G. 3, 4, 3; cf. Quint. 8, 3, 30:
hoc ipso fidem detrahimus illis, quod sint tam gravia,
id. 9, 2, 53:
hoc ipso, quod,
id. 4, 1, 54; 5, 11, 41; 6, 2, 16 et saep.: consilio vestro utar libenter, et hoc libentius, quod, etc., Caes. ap. Cic. Att. 9, 8, C, 1; cf.:
id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur,
Caes. B. G. 1, 2, 3:
hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli, etc.,
id. ib. 1, 32, 4; Quint. 5, 7, 22:
hoc magis, quod (al. quia) illic ut litigatores loquimur frequentius,
id. 6, 2, 36:
hoc sese excruciat animi, Quia leno ademit cistulam ei,
Plaut. Rud. 2, 3, 57:
quod hoc etiam mirabilius debet videri, quia, etc.,
Cic. de Or. 1, 3, 12; cf.:
hoc sunt exempla potentiora, quia, etc.,
Quint. 10, 1, 15.—
(δ).
With ut or ne:
nunc hoc me orare a vobis jussit Juppiter, ut conquistores, etc.,
Plaut. Am. prol. 64; cf.:
hoc quoque etiam mihi in mandatis dedit, Ut conquistores, etc.,
id. ib. 81:
atque hoc evenit In labore atque in dolore, ut mors obrepat interim,
id. Ps. 2, 3, 19:
nec enim hoc suscepi, ut, etc.... neque hoc polliceor me facturum, ut, etc.,
Cic. Rep. 1, 24:
neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut... sed ut, etc.,
id. ib. 1, 4;
for which: homines sunt hac lege generati, qui tuerentur, etc.,
id. ib. 6, 15:
quare hoc animo in nos esse debebis, ut aetas nostra, etc.,
id. Fam. 2, 1 fin.; id. Off. 3, 5, 22; id. Rep. 1, 12:
plurimum in hoc laboris exhausimus, ut ostenderemus, etc.,
Quint. 8 praef. § 6; cf.:
habenda fides est vel in hoc, ut, etc.,
id. 11, 2, 51; so,
in hoc, ut,
id. 6, 3, 15; 10, 3, 29: hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: Ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29 fin. (Sat. v. 37 Vahl.); so,
in hoc scilicet, ne suspectus his foret,
Vell. 2, 41 fin. —
B.
Hoc est serves to annex a more particular explanation of what has been said, that is, that is to say, namely:
in hac causa dicam de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est, de voluntate eorum, quibus injuriae factae sunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:
quadriennium, hoc est, ex quo tempore fundus veniit,
id. Caecin. 7, 19; 34, 100:
cum honos agebatur amplissimus familiae vestrae, hoc est, consulatus parentis tui,
id. Sull. 17, 49; id. Fam. 5, 12, 8:
primum quaero, qua ratione Naevius susceptum negotium non transegerit, hoc est, cur bona non vendiderit,
id. Quint. 24, 76 et saep.—Sarcastically:
ut haberet (Clodius) ad praeturam gerendam, hoc est, ad evertendam rem publicam plenum annum,
Cic. Mil. 9, 24:
at quam crebro usurpat Et consul et Antonius! Hoc est dicere: Et consul et homo impudicissimus, Et consul et homo nequissimus,
id. Phil. 2, 28, 70.—
C.
Hoc est or ĕrat, quod, with the accessory idea of indignation or reproach, is or was it for this that, etc.:
hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis Eripis, ut mediis hostem in penetralibus... cernam?
Verg. A. 2, 664; Petr. 93.—Hence,
III.
Advv.
1.
hāc, in this place, on this side, this way, here (class.): nunc Juppiter hac stat, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565: Ar. Hac quidem non venit. Le. Angiporto Illac per hortum circuit clam, Plaut. As. 3, 3, 151:
nunc hac An illac eam, incerta sum consili,
id. Rud. 1, 3, 30:
plenus rimarum sum: hac atque illac perfluo,
Ter. Eun. 1, 2, 25; cf.:
hac illac circumcursa,
id. Heaut. 3, 2, 1; and: mox hac atque illa rapti, Tac. Agr. 28:
sequere hac, reducam te ubi fuisti,
this way, hither, Plaut. Capt. 3, 5, 106; id. As. 4, 2, 1; id. Men. 4, 1, 4; id. Poen. 1, 2, 116; id. Rud. 1, 2, 94; cf.:
sequere hac me intus ad Glycerium nunc,
Ter. And. 5, 6, 14:
sequere me ergo hac intro,
id. Ad. 4, 3, 18:
i hac mecum intro,
Plaut. Bacch. 5, 2, 56; 62; Ter. Ad. 4, 2, 35 sq.:
quin igitur ad illa spatia nostra pergimus?... Nos vero: et hac quidem adire si placet, per ripam et umbram,
Cic. Leg. 1, 4, 14:
ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat. Hac nostris erat receptus,
Caes. B. C. 1, 45, 5; 2, 2, 3.—Hac-hac, for hac-illac ( poet.):
namque videbat, uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Grai, Hac Phryges,
Verg. A. 1, 467 sq.; Prop. 1, 3, 13; rarely in full form with the interrog. particle ne:
utrum hacin feriam an ab laeva latus?
Plaut. Cist. 3, 10 (cf. Ladewig, Anal. Scaen. p. 22). —
2.
hīc (old form heic; and with the interrog. part. ne, hicine), adv. loci, in this place, here.
I.
In space.
A.
Lit.:
hos quos videtis stare hic captivos duos, etc.... Senex qui hic habitat, etc.,
Plaut. Capt. prol. 1 sq.:
ego jam dudum hic adsum,
Ter. Eun. 4, 6, 5:
quem praestolare hic ante ostium?
id. ib. 5, 6, 5:
hic propter hunc adsiste,
id. Ad. 2, 1, 15:
hic tui omnes valent,
Cic. Fam. 6, 20, 3:
non modo hic, ubi, etc... sed, ubicumque, etc.,
id. Verr. 2, 5, 55, § 143:
mons ibi arduus Nomine Parnasus... hic ubi Deucalion... parva rate vectus adhaesit,
Ov. M. 1, 319:
hic (sc. Carthagine) illius (Junonis) arma, Hic currus fuit,
Verg. A. 1, 16 et saep.: Pa. Philocomasium hicine etiam nunc est? Pe Quom exibam, hic erat, Plaut. Mil. 2, 2, 25; cf.: Ch. Ubi ego sum? hicine an apud mortuos? Eut. Neque apud mortuos neque hic es, id. Merc. 3, 4, 17:
hicine,
id. Cist. 1, 1, 21; 4, 2, 80; Ter. Ad. 2, 1, 29 al.: Da. Cedo fenus, redde fenus, fenus reddite, etc.... Tr. Fenus illic, fenus hic, Plaut. Most. 3, 1, 76:
facile hic plus mali est, quam illic boni,
Ter. And. 4, 3, 5; cf. id. Hec. 2, 1, 20:
hic segetes, illic veniunt felicius uvae,
Verg. G. 1, 54:
hic, illic, ubi mors deprenderat, exhalantes,
Ov. M. 7, 581 (cf. Krebs, Antibarb. p. 519).—With gen.:
hic proxume viciniae,
in this neighborhood, Plaut. Mil. 2, 3, 2:
modo vidi virginem hic viciniae miseram,
Ter. Phorm. 1, 2, 45.—With ne: hicine libertatem aiunt aequam esse omnibus? is it here that, etc., Ter. Ad. 2, 1, 29 (cf. hic, I. B. fin.).—
B.
Transf., in this affair, on this occasion, in this particular, herein, here:
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuit,
Caes. B. G. 6, 35, 2; Cic. Verr. 1, 16, 49:
hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas,
id. Arch. 4, 8; cf.:
hic vos dubitabitis, judices,
id. Verr. 2, 2, 44, § 109:
hic miramur, hunc hominem tantum excellere ceteris? etc.,
id. de Imp. Pomp. 13, 39:
hic jam plura non dicam,
id. ib. 9, 24; id. Planc. 41, 99; id. Verr. 2, 1, 26, § 66 (cf. II. fin. infra):
hic, ubi opus est, non verentur: illic, ubi nihil opus est, ibi verentur,
Ter. And. 4, 1, 14:
ut cum hic tibi satisfecerimus, istic quoque nostram in te benevolentiam navare possimus,
Cic. Fam. 3, 10, 3.—Referring to the noun whose position in the sentence is the most remote (cf. I. D. 2.):
alterius ducis causa melior videbatur, alterius erat firmior: hic omnia speciosa, illic valentia,
Vell. 2, 49, 3.—
II.
Of time, i. q. nunc or tum, now, here; then, hereupon, at this time, at this juncture:
hic reddes omnia,
Ter. And. 2, 3, 15:
hic ego quid praedicem?
Cic. Sest. 5, 12; id. Cat. 1, 10, 26:
hic cum uterque me intueretur,
id. Fin. 2, 1, 1; so,
hic cum,
id. Tusc. 5, 20, 60; Nep. Milt. 3, 3:
hic tum Fabricius frequentes eos ad me domum adduxit,
Cic. Clu. 17, 49; so, hic tum, id. ib 20, 56; 27, 73; id. Verr. 2, 1, 26 §
66 al.: hic regina gravem poposcit pateram,
Verg. A. 1, 728.—So very freq. to introduce the beginning of a speech: hic Laelius (inquit); hic Philus;
hic Scipio, etc.,
Cic. Rep. 1, 13, 23; 24 sq.; id. Fam. 1, 9, 10; 3, 8, 3; 5, 15, 4; id. Ac. 2, 4, 10; id. de Or. 2, 50, 202; Verg. A. 9, 246 et saep.—
3.
huc (access. form hoc), v. huc.

Lewis & Short latin dictionary > haece
116 hic

hīc, haec, hoc ( gen. hujus, monosyl., Plaut. Am. prol. 51; 96; 1, 1, 115; dat. huic, Sidon. Carm. 7, 145; Avien. Descr. Orb. 22; dat. sing. fem. hae rei, Cato, R. R. 14, 3; acc. HONC for hunc, C. I. L. 1, 32; nom. plur. hic, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 4, 230 = Ann. v. 414 Vahl.; Varr. L. L. 6, § 73 Mull.; fem. haec, v. infra, B. init.; dat. and abl. hibus, Plaut. Curc. 4, 2, 20; cf. Varr. L. L. 8, § 78 Mull.; v. Neue, Formenl. 2, p. 203 sqq.), pron. demonstr. [from the pronom. root i (whence also comes is), with the demonstr. suffix ce ] points to something near or present, or which is conceived of as present, this.
(α).
With subst.:
hic homo sanus non est,
Plaut. Am. 1, 1, 246:
rapidus fluvius est hic, non hac temere transiri potest... apud hunc fluvium, etc.,
id. Bacch. 1, 1, 53:
quid praeclarum putet in rebus humanis, qui haec deorum regna perspexerit? etc.,
Cic. Rep. 1, 17:
genus hoc,
id. ib. 1, 25:
hoc avunculo, atque in hac tam clara re publica natus,
id. ib. 1, 19; cf.:
quorum singuli saluti huic civitati fuerunt, et qui sunt procul ab aetatis hujus memoria,
id. ib. 1, 1:
his libris,
id. ib. 1, 7:
hae feriae,
id. ib. 1, 9; 1, 20; cf.:
hoc otio,
id. ib. 9 fin.:
haec caelestia vel studiosissime solet quaerere,
id. ib. 1, 10:
ad haec cituma,
id. ib. 1, 21:
hic vir,
Liv. 7, 39, 12.—
(β).
Absol. (cf. Krebs, Antibarb. p. 520):
hic insidiantes vigilant, Enn. l. l.: hi domum me ad se auferent,
Plaut. Men. 5, 2, 94: non mihi videtur, quod hi venerunt, alius nobis sermo esse quaerendus, sed agendum accuratius, et dicendum dignum aliquid horum auribus, Cic. Rep. 1, 13:
feceris (ut etiam pro his dicam) nobis gratum omnibus,
id. ib. 1, 21 fin.:
hoc ubi Amphitruo erus conspicatus est, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 87:
docere hoc poterat ille homines paene agrestes, et apud imperitos audebat haec dicere,
Cic. Rep. 1, 15:
dixerat hoc ille, cum, etc.,
id. ib. 1, 12:
haec Scipio cum dixisset,
id. ib. 1, 11:
haec plurimis a me verbis dicta sunt, etc.,
id. ib. 1, 7.—
B.
More emphatic, in the original full form, hīce, haece, hōce (not, as formerly written, hicce, haecce, hocce; in gen. sing. HVIVSQVE; in nom. plur. hisce, like ieis = ei, and ques = qui, see below; and apocopated in nom. plur. fem. haec for haece, and in gen. plur. horunc, harunc, for horunce, harunce);
and, with the interrogative particle, hicine, haecine, hocine (mostly ante - class.): hoce haud dubium est quin, etc.,
Ter. And. 2, 3, 17:
eum hinc profugiens vendidit in Alide Patri hujusce,
Plaut. Capt. prol. 10; so,
hujusce,
id. Poen. prol. 120; 5, 4, 76; 87; cf.:
atque hujusce rei judicium jam continuo video futurum,
Cic. Div. in Caecil. 14, 47:
hisce homines ubi habitent,
Plaut. Trin. 4, 2, 36; v. Ritschl ad h. l.; so,
hisce,
id. Ps. 1, 5, 125; id. Capt. prol. 35 Fleck.; id. Rud. 2, 1, 5 ib., and perh. also id. Mil. 4, 8, 24 (Ritschl, hice): hice, Att. ap. Non. 15, 29 (Trag. Rel. v. 122 Rib.); Ter. Eun. 2, 2, 38:
haec aedes,
Plaut. Most. 2, 1, 53; 3, 1, 117; so,
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus Incommoditates,
id. Aul. 3, 5, 58:
haec (puellae),
Ter. Eun. 3, 5, 34:
haec sententiae,
Cic. Tusc. 1, 11, 22; 3, 34, 84; Lucr. 3, 601; Verg. G. 3, 305; cf. Bentl. Ter. Hec. 5, 2, 24:
aliut posticum harunce aedium,
Plaut. Stich. 3, 1, 41; cf.:
harunc aedium,
id. Most. 2, 1, 57:
sine opera tua nihil di horunc facere possunt,
id. Cist. 1, 1, 53:
horunc,
id. Poen. 3, 1, 48; Ter. Hec. 1, 2, 97; id. Phorm. 3, 2, 33:
cedo signum, si harunc Baccharum es,
Plaut. Mil. 4, 2, 25:
harunc aedium,
id. Merc. 5, 1, 3:
hisce ego Placidum ted hodie reddam,
id. Curc. 5, 3, 48; cf.:
quid dicam hisce, incertus sum,
Ter. Hec. 3, 4, 36:
tu ab hisce rebus animum avoca,
Sulp. in Cic. Fam. 4, 5, 5; so,
hisce,
Plaut. Cas. 2, 7, 13; id. Most. 1, 3, 81; 1, 4, 23; 2, 2, 71; 4, 2, 35 et saep.: Thr. Tu hosce instrue. Gn Illuc est sapere! ut hosce instruxit, Ter. Eun. 4, 7, 11; so,
hosce,
id. ib. 1, 2, 71; id. Heaut. 3, 2, 3; 4, 5, 4; id. Ad. 5, 7, 5; id. Phorm. 4, 3, 4:
apud hasce aedes,
Plaut. Am. 1, 1, 194; so,
hasce,
id. As. 2, 3, 1; id. Aul. 2, 4, 2; 2, 8, 15; id. Capt. 4, 2, 51; id. Bacch. 4, 6, 17 et saep.—
With the interrog. particle: hicin' Achilles est?
Plaut. Mil. 1, 1, 61; so,
hicinest?
id. Pers. 5, 2, 49; cf.:
hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur?
Cic. Mil. 38, 104 et saep.:
haecine,
Plaut. Am. 1, 1, 206; id. Ep. 4, 2, 5; 5, 1, 15; id. Pers. 4, 3, 75; Ter. Hec. 5, 2, 5; id. Phorm. 5, 8, 24:
huncine hominem,
Plaut. Ps. 1, 2, 68; cf.:
huncine hominem! hancine impudentiam! judices, hanc audaciam!
Cic. Verr. 2, 5, 25, § 62:
hocine hic pacto potest Inhibere imperium magister?
Plaut. Bacch. 3, 3, 43:
o Juppiter, hoscine mores!
Ter. Ad. 4, 7, 40:
hacine victoria sola aut hac praeda contenti estis futuri,
Liv. 10, 17, 5; Ter. Hec. 3, 1, 3;
so in the shorter form, hicne,
Cic. Rosc. Am. 48, 141:
ex hocne equo,
id. Fat. 3, 5:
cum hocne,
id. Att. 9, 7, 3:
ex hacne natura,
id. Tusc. 1, 25, 62: haece locutus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 239 Vahl.) al.—So, Fortuna hujusce diei, as a particular deity, Cic. Leg. 2, 11, 28; Plin. 34, 8, 19, § 54;
in inscrr. also written HVIVSQVE DIEI,
Inscr. Orell. 5; cf.:
HVIVSQ. LOCI,
id. ib. 1580; 2300;
and HOIVSQVE AEDIS ERGO,
id. ib. 2488.—
C.
With other pronouns:
hos eosdem motus perturbationes dixerimus,
Cic. Tusc. 3, 4, 7; cf.:
cum idem hoc visum diceretur,
id. Rep. 1, 14:
hoc idem fit in reliquis civitatibus,
Caes. B. G. 7, 15, 2; id. B. C. 1, 74, 5; Quint. 8, 4, 17:
haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant,
Caes. B. G. 7, 17 fin.:
haec eadem genera,
Quint. 6, 3, 54:
hoc ipsum civile jus,
Cic. Rep. 1, 2:
sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione,
Quint. 2, 1, 8; 8, 3, 45:
ad hunc eum ipsum,
Cic. Ac. 1, 1, 2 Goer. N. cr.; cf.:
idem hoc ipsum,
id. Tusc. 5, 9, 26:
huic illi legato,
id. Fl. 22, 52:
hunc illum fatis Portendi generum,
Verg. A. 7, 255; cf.:
hic est enim ille vultus semper idem, quem, etc.,
Cic. Tusc. 3, 15, 31:
hic est ille status quantitatis,
Quint. 7, 4, 15: haec est illa, quae deinôsis vocatur, id. 6, 2, 24:
hujus istius facti stultitia,
Cic. Rab. Post. 9, 24:
ista haec epigrammata,
Sid. Ep. 2, 10: hunc talem virum, Cic. fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:
callidum quendam hunc,
Cic. de Or. 1, 50, 218.—
D.
Opp. to ille, iste, less freq. to hic, alter, alius, etc., this, the latter, to indicate the nearer object (which is to be determined not so much by the phraseology as by the thought; so that hic may refer to that noun whose position in the sentence is the more remote, but which is the most closely connected with the speaker, and of the most importance to him, in which case it is to be rendered by that, the former, etc.):
ejusdem esse, qui in illa re peccarit, hoc quoque admisisse,
Cic. Inv. 2, 16, 50:
in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit jactari, quam in illa tranquillitate atque otio jucundissime vivere,
id. Rep. 1, 1:
si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est,
Quint. 7, 2, 30:
cum hic testamento, ille proximitate nitatur,
id. 3, 6, 95:
in his judicem sibi, in illis alii credere,
id. 5, 7, 33:
haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Affectibus quoque iisdem fere utuntur: sed varius hic, ille saepius ac magis,
id. 6, 1, 8; cf. id. 6, 2, 12; 17:
cum tu ista caelestia de Scipione quaesieris, ego autem haec, quae videntur ante oculos, esse magis putem quaerenda,
Cic. Rep. 1, 19; id. Fam. 2, 11, 1:
iisdem enim hic sapiens, de quo loquor, oculis, quibus iste vester, caelum, terram, mare intuebitur,
id. Ac. 2, 33, 105:
si hoc loco scripsisset, isto verbo usus non esset, non isto loco verbum istud collocasset,
id. Inv. 2, 41, 121:
has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc videamus, quae diu multumque defensa sunt,
id. Ac. 2, 42, 130:
Caesar facile diceret: Hic versus Plauti non est, hic est,
this... that, id. Fam. 9, 16, 4:
ego hoc dico. adversarius hoc,
Quint. 4, 4, 8:
vendidit hic auro patriam... Hic thalamum invasit natae,
Verg. A. 6, 621 sq.:
hi molium objectus, hi proximas scaphas scandere,
Tac. A. 14, 8:
quid responsuri sint adversarii his et his... cum sciret haec et haec,
Quint. 6, 1, 3 sq.:
interim quaeritur: hoc an hoc? furtum an sacrilegium?
id. 7, 3, 9:
alter (Roscius) plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator habetur, hic autem nuper se ad eum lanistam contulit,
Cic. Rosc. Am. 6, 17:
occupat hic collem, cymba sedet alter adunca,
Ov. M. 1, 293.—
2.
Referring to that which in the speaker's mind is the nearer object, although by the position of the words it is the more remote: quam ob rem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quem Apollo sapientissimum judicavit (i. e. Socratem): Hujus enim (i. e. Catonis, of the former) facta, illius (i. e. Socratis) dicta laudantur, Cic. Lael. 2, 10; id. Rosc. Com. 2, 7:
hanc posteriorem (artem) et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi (i. e. Peripatetici) egregie tradiderunt, hi (i. e. Stoici) ne attigerunt quidem,
id. Fin. 4, 4, 10:
hoc Cicero atque Asinius certatim sunt usi: pro Scauro hic, ille pro filio,
Quint. 6, 1, 21; 3, 10, 1:
melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria: haec in tua, illa in deorum manu est,
the former... the latter, Liv. 30, 30, 19:
quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aer: Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax,
Ov. Tr. 1, 2, 24; id. M. 1, 697.—
E.
In the neutr. sing. subst., with gen.:
quid hoc hominist?
Plaut. Am. 2, 1, 26; cf. Ter. Eun. 3, 4, 8:
quid hoc morbi est?
id. ib. 2, 1, 19:
quid hoc est negoti?
id. Ad. 4, 5, 71; cf. id. Eun. 3, 4, 6:
hoc fructi pro labore ab his fero,
id. Ad. 5, 4, 16:
edormiscam hoc villi,
id. ib. 5, 2, 11:
hoc commodi est, quod, etc.,
Cic. Rosc. Am. 32, 91:
hoc copiarum in Hispanias portatum est,
Liv. 42, 18, 7:
hoc servitutis injunxisse, ut, etc.,
id. 5, 2, 8:
hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit,
id. 3, 25, 4:
hoc consilii,
id. 5, 39, 6:
hoc solacii,
id. 30, 13, 13:
hoc noctis,
Plaut. Am. 1, 1, 2; 11; 136.—
F.
Hoc with verbs impers., pleonast. as a subject (ante-class.):
eamus, Amphitruo: lucescit hoc jam,
there is daybreak, Plaut. Am. 1, 3, 45: luciscit hoc jam, [p. 853] Ter. Heaut. 3, 1, 1:
lucet hoc,
Plaut. Mil. 2, 2, 63; cf. id. Curc. 1, 3, 26.—
G.
Pregn. (qs. pointing to something with the finger), this, this... here (ante-class. and poet.); most freq. of the speaker himself, like the Gr. hode, for ego:
hic homost omnium hominum praecipuos,
Plaut. Trin. 5, 1, 1:
hic si quid nobis forte adversi evenerit, tibi erunt parata verba, huic homini verbera,
Ter. Heaut. 2, 3, 115; so,
huic homini, i. q. mihi,
Plaut. Ep. 1, 2, 38:
hic homo, i. q. ego,
id. Curc. 2, 1, 33:
hunc hominem, i. q. me,
Plaut. Bacch. 4, 4, 1; Hor. S. 1, 9, 47; cf.:
vin' tu huic seni auscultare?
Ter. Ad. 5, 7, 8; id. And. 2, 1, 10; Tib. 2, 6, 7:
haec res,
my property, Plaut. Trin. 2, 4, 106:
hunc in collum,
my neck, id. Pers. 4, 6, 9 Brix (Ritschl, huc): ni haec praesensisset canes, this dog, = ego, id. Trin. 1, 2, 135 Brix ad loc.—In neutr. absol.: tu quod te posterius purges hanc injuriam mihi nolle Factam esse, hujus non faciam, not so much, i. e. not the least, Ter. Ad. 2, 1, 9.—
H.
With reference to time, of this time, now present, actual, this:
cena hac annona est sine sacris hereditas,
in the present scarcity, Plaut. Trin. 2, 4, 83:
sed nondum haec, quae nunc tenet saeculum, neglegentia deum venerat,
Liv. 3, 20:
his temporibus,
Cic. Fam. 13, 77, 1:
M. Cato, hujus nostri Catonis pater,
id. Off. 3, 16, 66; cf.:
si potius ad antiquorum diligentiam, quam ad horum luxuriam dirigas aedificationem,
Varr. R. R. 1, 13, 6 sq.:
etenim qui haec vituperare volunt, Chrysogonum tantum posse queruntur,
the present times, Cic. Rosc. Am. 48, 138:
ne horum quidem magnificentia operum,
Liv. 1, 55 fin.;
very rarely of time just ended: ante hos annos quadraginta,
Plin. 14, 22, 28, § 143:
ante hos sex menses,
Phaedr. 1, 1, 10:
ante hoc triduum,
Front. Ep. ad M. Caes. 2, 5 init.; Aug. Serm. 270, 3.
II.
Very freq. referring to a thought that follows, and which may be expressed by a relative sentence, or by a sentence denoting the object, cause, or effect; with qui, quae, quod, an acc. and inf., quod, ut, ne, etc. (more clearly indicative than the determinative, is, ea, id; though freq. confounded with it in MSS. and editt.).
(α).
With relat. clause:
Qui hodie fuerim liber, eum nunc potivit pater Servitutis: hic, qui verna natust, conqueritur,
Plaut. Am. 1, 1, 24; cf.:
eos, qui, etc.... his, qui, etc.... longe duco esse anteponendos,
Cic. Rep. 1, 2:
neque his contentus sum, quae de ista consultatione scripta nobis summi ex Graecia homines reliquerunt, neque ea, quae mihi videntur, anteferre illis audeo,
id. ib. 1, 22:
non est tibi his solis utendum existimationibus ac judiciis, qui nunc sunt, hominum, sed iis etiam, qui futuri sunt,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis?
Plaut. Am. 1, 1, 136:
unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe ab his, qui, etc.,
Cic. Rep. 1, 2; 1, 17:
haec quae sunt in hoc genere,
id. ib. 1, 11:
mundus hic totus, quod domicilium di nobis dederunt,
id. ib. 1, 13:
hoc autem sphaerae genus, in quo, etc.,
id. ib. 1, 14;
1, 16: in his libris, quos legistis,
id. Leg. 1, 9, 27; cf. id. Div. 1, 3, 5:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat,
id. Tusc. 1, 18, 41 et saep.:
lepide ipsi hi sunt capti, suis qui filiis fecere insidias,
Plaut. Bacch. 5, 2, 90; cf. Cic. Tusc. 2, 1, 3; id. N. D. 1, 40, 113:
servi, qui, cum culpa carint, tamen malum Metuont, hi solent esse eris utibiles,
Plaut. Most. 4, 2, 2 sq.; cf. Cic. Rep. 1, 19:
de Bruti amore etsi mihi nihil novi adfers: tamen hoc audio libentius, quo saepius,
id. Att. 13, 36 fin.; cf.:
is porro, quo generosior celsiorque est, hoc majoribus velut organis commovetur,
Quint. 1, 2, 30:
hoc primum videamus, quidnam sit, de altero sole quod nuntiatum est in senatu, etc.,
Cic. Rep. 1, 10; 1, 24:
mire tractat hoc Cicero pro Milone quae facturus fuerit Clodius, si praeturam invasisset,
Quint. 9, 2, 41.—
(β).
With acc. and inf.:
erat tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16:
sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus iis, quae, etc.,
id. ib. 2, 3:
hoc tantum admiror, Flavum, etc.,
Quint. 7, 4, 40; 11, 1, 22:
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,
Cic. Rep. 1, 1: hoc simul accipe dictum: Quorum..., Eorundem libertati me parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 204 Vahl.); cf.
with appositive clause: sic hoc proloquar: Principio, ut illo advenimus, Continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 48:
ut hoc: Non debes alienam uxorem optare,
Quint. 7, 1, 25; cf. id. 9, 4, 97; 9, 2, 32.—
(γ).
With quod or quia:
maxime hoc mihi mirum videri solet, quod, qui tranquillo mari gubernare se negent posse, etc.,
Cic. Rep. 1, 6:
quaesierat ex me Scipio, quidnam sentirem de hoc, quod duo soles visos esse constaret,
id. ib. 1, 13; Quint. 9, 1, 1:
propter hoc ipsum ostendenda non sunt, quod apparent,
id. 12, 9, 6:
nostri primo integris viribus fortiter repugnare... sed hoc superari, quod diuturnitate pugnae, etc.,
in this that, herein that, Caes. B. G. 3, 4, 3; cf. Quint. 8, 3, 30:
hoc ipso fidem detrahimus illis, quod sint tam gravia,
id. 9, 2, 53:
hoc ipso, quod,
id. 4, 1, 54; 5, 11, 41; 6, 2, 16 et saep.: consilio vestro utar libenter, et hoc libentius, quod, etc., Caes. ap. Cic. Att. 9, 8, C, 1; cf.:
id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur,
Caes. B. G. 1, 2, 3:
hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli, etc.,
id. ib. 1, 32, 4; Quint. 5, 7, 22:
hoc magis, quod (al. quia) illic ut litigatores loquimur frequentius,
id. 6, 2, 36:
hoc sese excruciat animi, Quia leno ademit cistulam ei,
Plaut. Rud. 2, 3, 57:
quod hoc etiam mirabilius debet videri, quia, etc.,
Cic. de Or. 1, 3, 12; cf.:
hoc sunt exempla potentiora, quia, etc.,
Quint. 10, 1, 15.—
(δ).
With ut or ne:
nunc hoc me orare a vobis jussit Juppiter, ut conquistores, etc.,
Plaut. Am. prol. 64; cf.:
hoc quoque etiam mihi in mandatis dedit, Ut conquistores, etc.,
id. ib. 81:
atque hoc evenit In labore atque in dolore, ut mors obrepat interim,
id. Ps. 2, 3, 19:
nec enim hoc suscepi, ut, etc.... neque hoc polliceor me facturum, ut, etc.,
Cic. Rep. 1, 24:
neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut... sed ut, etc.,
id. ib. 1, 4;
for which: homines sunt hac lege generati, qui tuerentur, etc.,
id. ib. 6, 15:
quare hoc animo in nos esse debebis, ut aetas nostra, etc.,
id. Fam. 2, 1 fin.; id. Off. 3, 5, 22; id. Rep. 1, 12:
plurimum in hoc laboris exhausimus, ut ostenderemus, etc.,
Quint. 8 praef. § 6; cf.:
habenda fides est vel in hoc, ut, etc.,
id. 11, 2, 51; so,
in hoc, ut,
id. 6, 3, 15; 10, 3, 29: hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: Ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29 fin. (Sat. v. 37 Vahl.); so,
in hoc scilicet, ne suspectus his foret,
Vell. 2, 41 fin. —
B.
Hoc est serves to annex a more particular explanation of what has been said, that is, that is to say, namely:
in hac causa dicam de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est, de voluntate eorum, quibus injuriae factae sunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:
quadriennium, hoc est, ex quo tempore fundus veniit,
id. Caecin. 7, 19; 34, 100:
cum honos agebatur amplissimus familiae vestrae, hoc est, consulatus parentis tui,
id. Sull. 17, 49; id. Fam. 5, 12, 8:
primum quaero, qua ratione Naevius susceptum negotium non transegerit, hoc est, cur bona non vendiderit,
id. Quint. 24, 76 et saep.—Sarcastically:
ut haberet (Clodius) ad praeturam gerendam, hoc est, ad evertendam rem publicam plenum annum,
Cic. Mil. 9, 24:
at quam crebro usurpat Et consul et Antonius! Hoc est dicere: Et consul et homo impudicissimus, Et consul et homo nequissimus,
id. Phil. 2, 28, 70.—
C.
Hoc est or ĕrat, quod, with the accessory idea of indignation or reproach, is or was it for this that, etc.:
hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis Eripis, ut mediis hostem in penetralibus... cernam?
Verg. A. 2, 664; Petr. 93.—Hence,
III.
Advv.
1.
hāc, in this place, on this side, this way, here (class.): nunc Juppiter hac stat, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565: Ar. Hac quidem non venit. Le. Angiporto Illac per hortum circuit clam, Plaut. As. 3, 3, 151:
nunc hac An illac eam, incerta sum consili,
id. Rud. 1, 3, 30:
plenus rimarum sum: hac atque illac perfluo,
Ter. Eun. 1, 2, 25; cf.:
hac illac circumcursa,
id. Heaut. 3, 2, 1; and: mox hac atque illa rapti, Tac. Agr. 28:
sequere hac, reducam te ubi fuisti,
this way, hither, Plaut. Capt. 3, 5, 106; id. As. 4, 2, 1; id. Men. 4, 1, 4; id. Poen. 1, 2, 116; id. Rud. 1, 2, 94; cf.:
sequere hac me intus ad Glycerium nunc,
Ter. And. 5, 6, 14:
sequere me ergo hac intro,
id. Ad. 4, 3, 18:
i hac mecum intro,
Plaut. Bacch. 5, 2, 56; 62; Ter. Ad. 4, 2, 35 sq.:
quin igitur ad illa spatia nostra pergimus?... Nos vero: et hac quidem adire si placet, per ripam et umbram,
Cic. Leg. 1, 4, 14:
ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat. Hac nostris erat receptus,
Caes. B. C. 1, 45, 5; 2, 2, 3.—Hac-hac, for hac-illac ( poet.):
namque videbat, uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Grai, Hac Phryges,
Verg. A. 1, 467 sq.; Prop. 1, 3, 13; rarely in full form with the interrog. particle ne:
utrum hacin feriam an ab laeva latus?
Plaut. Cist. 3, 10 (cf. Ladewig, Anal. Scaen. p. 22). —
2.
hīc (old form heic; and with the interrog. part. ne, hicine), adv. loci, in this place, here.
I.
In space.
A.
Lit.:
hos quos videtis stare hic captivos duos, etc.... Senex qui hic habitat, etc.,
Plaut. Capt. prol. 1 sq.:
ego jam dudum hic adsum,
Ter. Eun. 4, 6, 5:
quem praestolare hic ante ostium?
id. ib. 5, 6, 5:
hic propter hunc adsiste,
id. Ad. 2, 1, 15:
hic tui omnes valent,
Cic. Fam. 6, 20, 3:
non modo hic, ubi, etc... sed, ubicumque, etc.,
id. Verr. 2, 5, 55, § 143:
mons ibi arduus Nomine Parnasus... hic ubi Deucalion... parva rate vectus adhaesit,
Ov. M. 1, 319:
hic (sc. Carthagine) illius (Junonis) arma, Hic currus fuit,
Verg. A. 1, 16 et saep.: Pa. Philocomasium hicine etiam nunc est? Pe Quom exibam, hic erat, Plaut. Mil. 2, 2, 25; cf.: Ch. Ubi ego sum? hicine an apud mortuos? Eut. Neque apud mortuos neque hic es, id. Merc. 3, 4, 17:
hicine,
id. Cist. 1, 1, 21; 4, 2, 80; Ter. Ad. 2, 1, 29 al.: Da. Cedo fenus, redde fenus, fenus reddite, etc.... Tr. Fenus illic, fenus hic, Plaut. Most. 3, 1, 76:
facile hic plus mali est, quam illic boni,
Ter. And. 4, 3, 5; cf. id. Hec. 2, 1, 20:
hic segetes, illic veniunt felicius uvae,
Verg. G. 1, 54:
hic, illic, ubi mors deprenderat, exhalantes,
Ov. M. 7, 581 (cf. Krebs, Antibarb. p. 519).—With gen.:
hic proxume viciniae,
in this neighborhood, Plaut. Mil. 2, 3, 2:
modo vidi virginem hic viciniae miseram,
Ter. Phorm. 1, 2, 45.—With ne: hicine libertatem aiunt aequam esse omnibus? is it here that, etc., Ter. Ad. 2, 1, 29 (cf. hic, I. B. fin.).—
B.
Transf., in this affair, on this occasion, in this particular, herein, here:
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuit,
Caes. B. G. 6, 35, 2; Cic. Verr. 1, 16, 49:
hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas,
id. Arch. 4, 8; cf.:
hic vos dubitabitis, judices,
id. Verr. 2, 2, 44, § 109:
hic miramur, hunc hominem tantum excellere ceteris? etc.,
id. de Imp. Pomp. 13, 39:
hic jam plura non dicam,
id. ib. 9, 24; id. Planc. 41, 99; id. Verr. 2, 1, 26, § 66 (cf. II. fin. infra):
hic, ubi opus est, non verentur: illic, ubi nihil opus est, ibi verentur,
Ter. And. 4, 1, 14:
ut cum hic tibi satisfecerimus, istic quoque nostram in te benevolentiam navare possimus,
Cic. Fam. 3, 10, 3.—Referring to the noun whose position in the sentence is the most remote (cf. I. D. 2.):
alterius ducis causa melior videbatur, alterius erat firmior: hic omnia speciosa, illic valentia,
Vell. 2, 49, 3.—
II.
Of time, i. q. nunc or tum, now, here; then, hereupon, at this time, at this juncture:
hic reddes omnia,
Ter. And. 2, 3, 15:
hic ego quid praedicem?
Cic. Sest. 5, 12; id. Cat. 1, 10, 26:
hic cum uterque me intueretur,
id. Fin. 2, 1, 1; so,
hic cum,
id. Tusc. 5, 20, 60; Nep. Milt. 3, 3:
hic tum Fabricius frequentes eos ad me domum adduxit,
Cic. Clu. 17, 49; so, hic tum, id. ib 20, 56; 27, 73; id. Verr. 2, 1, 26 §
66 al.: hic regina gravem poposcit pateram,
Verg. A. 1, 728.—So very freq. to introduce the beginning of a speech: hic Laelius (inquit); hic Philus;
hic Scipio, etc.,
Cic. Rep. 1, 13, 23; 24 sq.; id. Fam. 1, 9, 10; 3, 8, 3; 5, 15, 4; id. Ac. 2, 4, 10; id. de Or. 2, 50, 202; Verg. A. 9, 246 et saep.—
3.
huc (access. form hoc), v. huc.

Lewis & Short latin dictionary > hic
117 Hoc erat quod

hīc, haec, hoc ( gen. hujus, monosyl., Plaut. Am. prol. 51; 96; 1, 1, 115; dat. huic, Sidon. Carm. 7, 145; Avien. Descr. Orb. 22; dat. sing. fem. hae rei, Cato, R. R. 14, 3; acc. HONC for hunc, C. I. L. 1, 32; nom. plur. hic, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 4, 230 = Ann. v. 414 Vahl.; Varr. L. L. 6, § 73 Mull.; fem. haec, v. infra, B. init.; dat. and abl. hibus, Plaut. Curc. 4, 2, 20; cf. Varr. L. L. 8, § 78 Mull.; v. Neue, Formenl. 2, p. 203 sqq.), pron. demonstr. [from the pronom. root i (whence also comes is), with the demonstr. suffix ce ] points to something near or present, or which is conceived of as present, this.
(α).
With subst.:
hic homo sanus non est,
Plaut. Am. 1, 1, 246:
rapidus fluvius est hic, non hac temere transiri potest... apud hunc fluvium, etc.,
id. Bacch. 1, 1, 53:
quid praeclarum putet in rebus humanis, qui haec deorum regna perspexerit? etc.,
Cic. Rep. 1, 17:
genus hoc,
id. ib. 1, 25:
hoc avunculo, atque in hac tam clara re publica natus,
id. ib. 1, 19; cf.:
quorum singuli saluti huic civitati fuerunt, et qui sunt procul ab aetatis hujus memoria,
id. ib. 1, 1:
his libris,
id. ib. 1, 7:
hae feriae,
id. ib. 1, 9; 1, 20; cf.:
hoc otio,
id. ib. 9 fin.:
haec caelestia vel studiosissime solet quaerere,
id. ib. 1, 10:
ad haec cituma,
id. ib. 1, 21:
hic vir,
Liv. 7, 39, 12.—
(β).
Absol. (cf. Krebs, Antibarb. p. 520):
hic insidiantes vigilant, Enn. l. l.: hi domum me ad se auferent,
Plaut. Men. 5, 2, 94: non mihi videtur, quod hi venerunt, alius nobis sermo esse quaerendus, sed agendum accuratius, et dicendum dignum aliquid horum auribus, Cic. Rep. 1, 13:
feceris (ut etiam pro his dicam) nobis gratum omnibus,
id. ib. 1, 21 fin.:
hoc ubi Amphitruo erus conspicatus est, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 87:
docere hoc poterat ille homines paene agrestes, et apud imperitos audebat haec dicere,
Cic. Rep. 1, 15:
dixerat hoc ille, cum, etc.,
id. ib. 1, 12:
haec Scipio cum dixisset,
id. ib. 1, 11:
haec plurimis a me verbis dicta sunt, etc.,
id. ib. 1, 7.—
B.
More emphatic, in the original full form, hīce, haece, hōce (not, as formerly written, hicce, haecce, hocce; in gen. sing. HVIVSQVE; in nom. plur. hisce, like ieis = ei, and ques = qui, see below; and apocopated in nom. plur. fem. haec for haece, and in gen. plur. horunc, harunc, for horunce, harunce);
and, with the interrogative particle, hicine, haecine, hocine (mostly ante - class.): hoce haud dubium est quin, etc.,
Ter. And. 2, 3, 17:
eum hinc profugiens vendidit in Alide Patri hujusce,
Plaut. Capt. prol. 10; so,
hujusce,
id. Poen. prol. 120; 5, 4, 76; 87; cf.:
atque hujusce rei judicium jam continuo video futurum,
Cic. Div. in Caecil. 14, 47:
hisce homines ubi habitent,
Plaut. Trin. 4, 2, 36; v. Ritschl ad h. l.; so,
hisce,
id. Ps. 1, 5, 125; id. Capt. prol. 35 Fleck.; id. Rud. 2, 1, 5 ib., and perh. also id. Mil. 4, 8, 24 (Ritschl, hice): hice, Att. ap. Non. 15, 29 (Trag. Rel. v. 122 Rib.); Ter. Eun. 2, 2, 38:
haec aedes,
Plaut. Most. 2, 1, 53; 3, 1, 117; so,
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus Incommoditates,
id. Aul. 3, 5, 58:
haec (puellae),
Ter. Eun. 3, 5, 34:
haec sententiae,
Cic. Tusc. 1, 11, 22; 3, 34, 84; Lucr. 3, 601; Verg. G. 3, 305; cf. Bentl. Ter. Hec. 5, 2, 24:
aliut posticum harunce aedium,
Plaut. Stich. 3, 1, 41; cf.:
harunc aedium,
id. Most. 2, 1, 57:
sine opera tua nihil di horunc facere possunt,
id. Cist. 1, 1, 53:
horunc,
id. Poen. 3, 1, 48; Ter. Hec. 1, 2, 97; id. Phorm. 3, 2, 33:
cedo signum, si harunc Baccharum es,
Plaut. Mil. 4, 2, 25:
harunc aedium,
id. Merc. 5, 1, 3:
hisce ego Placidum ted hodie reddam,
id. Curc. 5, 3, 48; cf.:
quid dicam hisce, incertus sum,
Ter. Hec. 3, 4, 36:
tu ab hisce rebus animum avoca,
Sulp. in Cic. Fam. 4, 5, 5; so,
hisce,
Plaut. Cas. 2, 7, 13; id. Most. 1, 3, 81; 1, 4, 23; 2, 2, 71; 4, 2, 35 et saep.: Thr. Tu hosce instrue. Gn Illuc est sapere! ut hosce instruxit, Ter. Eun. 4, 7, 11; so,
hosce,
id. ib. 1, 2, 71; id. Heaut. 3, 2, 3; 4, 5, 4; id. Ad. 5, 7, 5; id. Phorm. 4, 3, 4:
apud hasce aedes,
Plaut. Am. 1, 1, 194; so,
hasce,
id. As. 2, 3, 1; id. Aul. 2, 4, 2; 2, 8, 15; id. Capt. 4, 2, 51; id. Bacch. 4, 6, 17 et saep.—
With the interrog. particle: hicin' Achilles est?
Plaut. Mil. 1, 1, 61; so,
hicinest?
id. Pers. 5, 2, 49; cf.:
hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur?
Cic. Mil. 38, 104 et saep.:
haecine,
Plaut. Am. 1, 1, 206; id. Ep. 4, 2, 5; 5, 1, 15; id. Pers. 4, 3, 75; Ter. Hec. 5, 2, 5; id. Phorm. 5, 8, 24:
huncine hominem,
Plaut. Ps. 1, 2, 68; cf.:
huncine hominem! hancine impudentiam! judices, hanc audaciam!
Cic. Verr. 2, 5, 25, § 62:
hocine hic pacto potest Inhibere imperium magister?
Plaut. Bacch. 3, 3, 43:
o Juppiter, hoscine mores!
Ter. Ad. 4, 7, 40:
hacine victoria sola aut hac praeda contenti estis futuri,
Liv. 10, 17, 5; Ter. Hec. 3, 1, 3;
so in the shorter form, hicne,
Cic. Rosc. Am. 48, 141:
ex hocne equo,
id. Fat. 3, 5:
cum hocne,
id. Att. 9, 7, 3:
ex hacne natura,
id. Tusc. 1, 25, 62: haece locutus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 239 Vahl.) al.—So, Fortuna hujusce diei, as a particular deity, Cic. Leg. 2, 11, 28; Plin. 34, 8, 19, § 54;
in inscrr. also written HVIVSQVE DIEI,
Inscr. Orell. 5; cf.:
HVIVSQ. LOCI,
id. ib. 1580; 2300;
and HOIVSQVE AEDIS ERGO,
id. ib. 2488.—
C.
With other pronouns:
hos eosdem motus perturbationes dixerimus,
Cic. Tusc. 3, 4, 7; cf.:
cum idem hoc visum diceretur,
id. Rep. 1, 14:
hoc idem fit in reliquis civitatibus,
Caes. B. G. 7, 15, 2; id. B. C. 1, 74, 5; Quint. 8, 4, 17:
haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant,
Caes. B. G. 7, 17 fin.:
haec eadem genera,
Quint. 6, 3, 54:
hoc ipsum civile jus,
Cic. Rep. 1, 2:
sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione,
Quint. 2, 1, 8; 8, 3, 45:
ad hunc eum ipsum,
Cic. Ac. 1, 1, 2 Goer. N. cr.; cf.:
idem hoc ipsum,
id. Tusc. 5, 9, 26:
huic illi legato,
id. Fl. 22, 52:
hunc illum fatis Portendi generum,
Verg. A. 7, 255; cf.:
hic est enim ille vultus semper idem, quem, etc.,
Cic. Tusc. 3, 15, 31:
hic est ille status quantitatis,
Quint. 7, 4, 15: haec est illa, quae deinôsis vocatur, id. 6, 2, 24:
hujus istius facti stultitia,
Cic. Rab. Post. 9, 24:
ista haec epigrammata,
Sid. Ep. 2, 10: hunc talem virum, Cic. fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:
callidum quendam hunc,
Cic. de Or. 1, 50, 218.—
D.
Opp. to ille, iste, less freq. to hic, alter, alius, etc., this, the latter, to indicate the nearer object (which is to be determined not so much by the phraseology as by the thought; so that hic may refer to that noun whose position in the sentence is the more remote, but which is the most closely connected with the speaker, and of the most importance to him, in which case it is to be rendered by that, the former, etc.):
ejusdem esse, qui in illa re peccarit, hoc quoque admisisse,
Cic. Inv. 2, 16, 50:
in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit jactari, quam in illa tranquillitate atque otio jucundissime vivere,
id. Rep. 1, 1:
si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est,
Quint. 7, 2, 30:
cum hic testamento, ille proximitate nitatur,
id. 3, 6, 95:
in his judicem sibi, in illis alii credere,
id. 5, 7, 33:
haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Affectibus quoque iisdem fere utuntur: sed varius hic, ille saepius ac magis,
id. 6, 1, 8; cf. id. 6, 2, 12; 17:
cum tu ista caelestia de Scipione quaesieris, ego autem haec, quae videntur ante oculos, esse magis putem quaerenda,
Cic. Rep. 1, 19; id. Fam. 2, 11, 1:
iisdem enim hic sapiens, de quo loquor, oculis, quibus iste vester, caelum, terram, mare intuebitur,
id. Ac. 2, 33, 105:
si hoc loco scripsisset, isto verbo usus non esset, non isto loco verbum istud collocasset,
id. Inv. 2, 41, 121:
has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc videamus, quae diu multumque defensa sunt,
id. Ac. 2, 42, 130:
Caesar facile diceret: Hic versus Plauti non est, hic est,
this... that, id. Fam. 9, 16, 4:
ego hoc dico. adversarius hoc,
Quint. 4, 4, 8:
vendidit hic auro patriam... Hic thalamum invasit natae,
Verg. A. 6, 621 sq.:
hi molium objectus, hi proximas scaphas scandere,
Tac. A. 14, 8:
quid responsuri sint adversarii his et his... cum sciret haec et haec,
Quint. 6, 1, 3 sq.:
interim quaeritur: hoc an hoc? furtum an sacrilegium?
id. 7, 3, 9:
alter (Roscius) plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator habetur, hic autem nuper se ad eum lanistam contulit,
Cic. Rosc. Am. 6, 17:
occupat hic collem, cymba sedet alter adunca,
Ov. M. 1, 293.—
2.
Referring to that which in the speaker's mind is the nearer object, although by the position of the words it is the more remote: quam ob rem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quem Apollo sapientissimum judicavit (i. e. Socratem): Hujus enim (i. e. Catonis, of the former) facta, illius (i. e. Socratis) dicta laudantur, Cic. Lael. 2, 10; id. Rosc. Com. 2, 7:
hanc posteriorem (artem) et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi (i. e. Peripatetici) egregie tradiderunt, hi (i. e. Stoici) ne attigerunt quidem,
id. Fin. 4, 4, 10:
hoc Cicero atque Asinius certatim sunt usi: pro Scauro hic, ille pro filio,
Quint. 6, 1, 21; 3, 10, 1:
melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria: haec in tua, illa in deorum manu est,
the former... the latter, Liv. 30, 30, 19:
quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aer: Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax,
Ov. Tr. 1, 2, 24; id. M. 1, 697.—
E.
In the neutr. sing. subst., with gen.:
quid hoc hominist?
Plaut. Am. 2, 1, 26; cf. Ter. Eun. 3, 4, 8:
quid hoc morbi est?
id. ib. 2, 1, 19:
quid hoc est negoti?
id. Ad. 4, 5, 71; cf. id. Eun. 3, 4, 6:
hoc fructi pro labore ab his fero,
id. Ad. 5, 4, 16:
edormiscam hoc villi,
id. ib. 5, 2, 11:
hoc commodi est, quod, etc.,
Cic. Rosc. Am. 32, 91:
hoc copiarum in Hispanias portatum est,
Liv. 42, 18, 7:
hoc servitutis injunxisse, ut, etc.,
id. 5, 2, 8:
hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit,
id. 3, 25, 4:
hoc consilii,
id. 5, 39, 6:
hoc solacii,
id. 30, 13, 13:
hoc noctis,
Plaut. Am. 1, 1, 2; 11; 136.—
F.
Hoc with verbs impers., pleonast. as a subject (ante-class.):
eamus, Amphitruo: lucescit hoc jam,
there is daybreak, Plaut. Am. 1, 3, 45: luciscit hoc jam, [p. 853] Ter. Heaut. 3, 1, 1:
lucet hoc,
Plaut. Mil. 2, 2, 63; cf. id. Curc. 1, 3, 26.—
G.
Pregn. (qs. pointing to something with the finger), this, this... here (ante-class. and poet.); most freq. of the speaker himself, like the Gr. hode, for ego:
hic homost omnium hominum praecipuos,
Plaut. Trin. 5, 1, 1:
hic si quid nobis forte adversi evenerit, tibi erunt parata verba, huic homini verbera,
Ter. Heaut. 2, 3, 115; so,
huic homini, i. q. mihi,
Plaut. Ep. 1, 2, 38:
hic homo, i. q. ego,
id. Curc. 2, 1, 33:
hunc hominem, i. q. me,
Plaut. Bacch. 4, 4, 1; Hor. S. 1, 9, 47; cf.:
vin' tu huic seni auscultare?
Ter. Ad. 5, 7, 8; id. And. 2, 1, 10; Tib. 2, 6, 7:
haec res,
my property, Plaut. Trin. 2, 4, 106:
hunc in collum,
my neck, id. Pers. 4, 6, 9 Brix (Ritschl, huc): ni haec praesensisset canes, this dog, = ego, id. Trin. 1, 2, 135 Brix ad loc.—In neutr. absol.: tu quod te posterius purges hanc injuriam mihi nolle Factam esse, hujus non faciam, not so much, i. e. not the least, Ter. Ad. 2, 1, 9.—
H.
With reference to time, of this time, now present, actual, this:
cena hac annona est sine sacris hereditas,
in the present scarcity, Plaut. Trin. 2, 4, 83:
sed nondum haec, quae nunc tenet saeculum, neglegentia deum venerat,
Liv. 3, 20:
his temporibus,
Cic. Fam. 13, 77, 1:
M. Cato, hujus nostri Catonis pater,
id. Off. 3, 16, 66; cf.:
si potius ad antiquorum diligentiam, quam ad horum luxuriam dirigas aedificationem,
Varr. R. R. 1, 13, 6 sq.:
etenim qui haec vituperare volunt, Chrysogonum tantum posse queruntur,
the present times, Cic. Rosc. Am. 48, 138:
ne horum quidem magnificentia operum,
Liv. 1, 55 fin.;
very rarely of time just ended: ante hos annos quadraginta,
Plin. 14, 22, 28, § 143:
ante hos sex menses,
Phaedr. 1, 1, 10:
ante hoc triduum,
Front. Ep. ad M. Caes. 2, 5 init.; Aug. Serm. 270, 3.
II.
Very freq. referring to a thought that follows, and which may be expressed by a relative sentence, or by a sentence denoting the object, cause, or effect; with qui, quae, quod, an acc. and inf., quod, ut, ne, etc. (more clearly indicative than the determinative, is, ea, id; though freq. confounded with it in MSS. and editt.).
(α).
With relat. clause:
Qui hodie fuerim liber, eum nunc potivit pater Servitutis: hic, qui verna natust, conqueritur,
Plaut. Am. 1, 1, 24; cf.:
eos, qui, etc.... his, qui, etc.... longe duco esse anteponendos,
Cic. Rep. 1, 2:
neque his contentus sum, quae de ista consultatione scripta nobis summi ex Graecia homines reliquerunt, neque ea, quae mihi videntur, anteferre illis audeo,
id. ib. 1, 22:
non est tibi his solis utendum existimationibus ac judiciis, qui nunc sunt, hominum, sed iis etiam, qui futuri sunt,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis?
Plaut. Am. 1, 1, 136:
unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe ab his, qui, etc.,
Cic. Rep. 1, 2; 1, 17:
haec quae sunt in hoc genere,
id. ib. 1, 11:
mundus hic totus, quod domicilium di nobis dederunt,
id. ib. 1, 13:
hoc autem sphaerae genus, in quo, etc.,
id. ib. 1, 14;
1, 16: in his libris, quos legistis,
id. Leg. 1, 9, 27; cf. id. Div. 1, 3, 5:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat,
id. Tusc. 1, 18, 41 et saep.:
lepide ipsi hi sunt capti, suis qui filiis fecere insidias,
Plaut. Bacch. 5, 2, 90; cf. Cic. Tusc. 2, 1, 3; id. N. D. 1, 40, 113:
servi, qui, cum culpa carint, tamen malum Metuont, hi solent esse eris utibiles,
Plaut. Most. 4, 2, 2 sq.; cf. Cic. Rep. 1, 19:
de Bruti amore etsi mihi nihil novi adfers: tamen hoc audio libentius, quo saepius,
id. Att. 13, 36 fin.; cf.:
is porro, quo generosior celsiorque est, hoc majoribus velut organis commovetur,
Quint. 1, 2, 30:
hoc primum videamus, quidnam sit, de altero sole quod nuntiatum est in senatu, etc.,
Cic. Rep. 1, 10; 1, 24:
mire tractat hoc Cicero pro Milone quae facturus fuerit Clodius, si praeturam invasisset,
Quint. 9, 2, 41.—
(β).
With acc. and inf.:
erat tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16:
sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus iis, quae, etc.,
id. ib. 2, 3:
hoc tantum admiror, Flavum, etc.,
Quint. 7, 4, 40; 11, 1, 22:
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,
Cic. Rep. 1, 1: hoc simul accipe dictum: Quorum..., Eorundem libertati me parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 204 Vahl.); cf.
with appositive clause: sic hoc proloquar: Principio, ut illo advenimus, Continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 48:
ut hoc: Non debes alienam uxorem optare,
Quint. 7, 1, 25; cf. id. 9, 4, 97; 9, 2, 32.—
(γ).
With quod or quia:
maxime hoc mihi mirum videri solet, quod, qui tranquillo mari gubernare se negent posse, etc.,
Cic. Rep. 1, 6:
quaesierat ex me Scipio, quidnam sentirem de hoc, quod duo soles visos esse constaret,
id. ib. 1, 13; Quint. 9, 1, 1:
propter hoc ipsum ostendenda non sunt, quod apparent,
id. 12, 9, 6:
nostri primo integris viribus fortiter repugnare... sed hoc superari, quod diuturnitate pugnae, etc.,
in this that, herein that, Caes. B. G. 3, 4, 3; cf. Quint. 8, 3, 30:
hoc ipso fidem detrahimus illis, quod sint tam gravia,
id. 9, 2, 53:
hoc ipso, quod,
id. 4, 1, 54; 5, 11, 41; 6, 2, 16 et saep.: consilio vestro utar libenter, et hoc libentius, quod, etc., Caes. ap. Cic. Att. 9, 8, C, 1; cf.:
id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur,
Caes. B. G. 1, 2, 3:
hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli, etc.,
id. ib. 1, 32, 4; Quint. 5, 7, 22:
hoc magis, quod (al. quia) illic ut litigatores loquimur frequentius,
id. 6, 2, 36:
hoc sese excruciat animi, Quia leno ademit cistulam ei,
Plaut. Rud. 2, 3, 57:
quod hoc etiam mirabilius debet videri, quia, etc.,
Cic. de Or. 1, 3, 12; cf.:
hoc sunt exempla potentiora, quia, etc.,
Quint. 10, 1, 15.—
(δ).
With ut or ne:
nunc hoc me orare a vobis jussit Juppiter, ut conquistores, etc.,
Plaut. Am. prol. 64; cf.:
hoc quoque etiam mihi in mandatis dedit, Ut conquistores, etc.,
id. ib. 81:
atque hoc evenit In labore atque in dolore, ut mors obrepat interim,
id. Ps. 2, 3, 19:
nec enim hoc suscepi, ut, etc.... neque hoc polliceor me facturum, ut, etc.,
Cic. Rep. 1, 24:
neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut... sed ut, etc.,
id. ib. 1, 4;
for which: homines sunt hac lege generati, qui tuerentur, etc.,
id. ib. 6, 15:
quare hoc animo in nos esse debebis, ut aetas nostra, etc.,
id. Fam. 2, 1 fin.; id. Off. 3, 5, 22; id. Rep. 1, 12:
plurimum in hoc laboris exhausimus, ut ostenderemus, etc.,
Quint. 8 praef. § 6; cf.:
habenda fides est vel in hoc, ut, etc.,
id. 11, 2, 51; so,
in hoc, ut,
id. 6, 3, 15; 10, 3, 29: hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: Ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29 fin. (Sat. v. 37 Vahl.); so,
in hoc scilicet, ne suspectus his foret,
Vell. 2, 41 fin. —
B.
Hoc est serves to annex a more particular explanation of what has been said, that is, that is to say, namely:
in hac causa dicam de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est, de voluntate eorum, quibus injuriae factae sunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:
quadriennium, hoc est, ex quo tempore fundus veniit,
id. Caecin. 7, 19; 34, 100:
cum honos agebatur amplissimus familiae vestrae, hoc est, consulatus parentis tui,
id. Sull. 17, 49; id. Fam. 5, 12, 8:
primum quaero, qua ratione Naevius susceptum negotium non transegerit, hoc est, cur bona non vendiderit,
id. Quint. 24, 76 et saep.—Sarcastically:
ut haberet (Clodius) ad praeturam gerendam, hoc est, ad evertendam rem publicam plenum annum,
Cic. Mil. 9, 24:
at quam crebro usurpat Et consul et Antonius! Hoc est dicere: Et consul et homo impudicissimus, Et consul et homo nequissimus,
id. Phil. 2, 28, 70.—
C.
Hoc est or ĕrat, quod, with the accessory idea of indignation or reproach, is or was it for this that, etc.:
hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis Eripis, ut mediis hostem in penetralibus... cernam?
Verg. A. 2, 664; Petr. 93.—Hence,
III.
Advv.
1.
hāc, in this place, on this side, this way, here (class.): nunc Juppiter hac stat, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565: Ar. Hac quidem non venit. Le. Angiporto Illac per hortum circuit clam, Plaut. As. 3, 3, 151:
nunc hac An illac eam, incerta sum consili,
id. Rud. 1, 3, 30:
plenus rimarum sum: hac atque illac perfluo,
Ter. Eun. 1, 2, 25; cf.:
hac illac circumcursa,
id. Heaut. 3, 2, 1; and: mox hac atque illa rapti, Tac. Agr. 28:
sequere hac, reducam te ubi fuisti,
this way, hither, Plaut. Capt. 3, 5, 106; id. As. 4, 2, 1; id. Men. 4, 1, 4; id. Poen. 1, 2, 116; id. Rud. 1, 2, 94; cf.:
sequere hac me intus ad Glycerium nunc,
Ter. And. 5, 6, 14:
sequere me ergo hac intro,
id. Ad. 4, 3, 18:
i hac mecum intro,
Plaut. Bacch. 5, 2, 56; 62; Ter. Ad. 4, 2, 35 sq.:
quin igitur ad illa spatia nostra pergimus?... Nos vero: et hac quidem adire si placet, per ripam et umbram,
Cic. Leg. 1, 4, 14:
ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat. Hac nostris erat receptus,
Caes. B. C. 1, 45, 5; 2, 2, 3.—Hac-hac, for hac-illac ( poet.):
namque videbat, uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Grai, Hac Phryges,
Verg. A. 1, 467 sq.; Prop. 1, 3, 13; rarely in full form with the interrog. particle ne:
utrum hacin feriam an ab laeva latus?
Plaut. Cist. 3, 10 (cf. Ladewig, Anal. Scaen. p. 22). —
2.
hīc (old form heic; and with the interrog. part. ne, hicine), adv. loci, in this place, here.
I.
In space.
A.
Lit.:
hos quos videtis stare hic captivos duos, etc.... Senex qui hic habitat, etc.,
Plaut. Capt. prol. 1 sq.:
ego jam dudum hic adsum,
Ter. Eun. 4, 6, 5:
quem praestolare hic ante ostium?
id. ib. 5, 6, 5:
hic propter hunc adsiste,
id. Ad. 2, 1, 15:
hic tui omnes valent,
Cic. Fam. 6, 20, 3:
non modo hic, ubi, etc... sed, ubicumque, etc.,
id. Verr. 2, 5, 55, § 143:
mons ibi arduus Nomine Parnasus... hic ubi Deucalion... parva rate vectus adhaesit,
Ov. M. 1, 319:
hic (sc. Carthagine) illius (Junonis) arma, Hic currus fuit,
Verg. A. 1, 16 et saep.: Pa. Philocomasium hicine etiam nunc est? Pe Quom exibam, hic erat, Plaut. Mil. 2, 2, 25; cf.: Ch. Ubi ego sum? hicine an apud mortuos? Eut. Neque apud mortuos neque hic es, id. Merc. 3, 4, 17:
hicine,
id. Cist. 1, 1, 21; 4, 2, 80; Ter. Ad. 2, 1, 29 al.: Da. Cedo fenus, redde fenus, fenus reddite, etc.... Tr. Fenus illic, fenus hic, Plaut. Most. 3, 1, 76:
facile hic plus mali est, quam illic boni,
Ter. And. 4, 3, 5; cf. id. Hec. 2, 1, 20:
hic segetes, illic veniunt felicius uvae,
Verg. G. 1, 54:
hic, illic, ubi mors deprenderat, exhalantes,
Ov. M. 7, 581 (cf. Krebs, Antibarb. p. 519).—With gen.:
hic proxume viciniae,
in this neighborhood, Plaut. Mil. 2, 3, 2:
modo vidi virginem hic viciniae miseram,
Ter. Phorm. 1, 2, 45.—With ne: hicine libertatem aiunt aequam esse omnibus? is it here that, etc., Ter. Ad. 2, 1, 29 (cf. hic, I. B. fin.).—
B.
Transf., in this affair, on this occasion, in this particular, herein, here:
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuit,
Caes. B. G. 6, 35, 2; Cic. Verr. 1, 16, 49:
hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas,
id. Arch. 4, 8; cf.:
hic vos dubitabitis, judices,
id. Verr. 2, 2, 44, § 109:
hic miramur, hunc hominem tantum excellere ceteris? etc.,
id. de Imp. Pomp. 13, 39:
hic jam plura non dicam,
id. ib. 9, 24; id. Planc. 41, 99; id. Verr. 2, 1, 26, § 66 (cf. II. fin. infra):
hic, ubi opus est, non verentur: illic, ubi nihil opus est, ibi verentur,
Ter. And. 4, 1, 14:
ut cum hic tibi satisfecerimus, istic quoque nostram in te benevolentiam navare possimus,
Cic. Fam. 3, 10, 3.—Referring to the noun whose position in the sentence is the most remote (cf. I. D. 2.):
alterius ducis causa melior videbatur, alterius erat firmior: hic omnia speciosa, illic valentia,
Vell. 2, 49, 3.—
II.
Of time, i. q. nunc or tum, now, here; then, hereupon, at this time, at this juncture:
hic reddes omnia,
Ter. And. 2, 3, 15:
hic ego quid praedicem?
Cic. Sest. 5, 12; id. Cat. 1, 10, 26:
hic cum uterque me intueretur,
id. Fin. 2, 1, 1; so,
hic cum,
id. Tusc. 5, 20, 60; Nep. Milt. 3, 3:
hic tum Fabricius frequentes eos ad me domum adduxit,
Cic. Clu. 17, 49; so, hic tum, id. ib 20, 56; 27, 73; id. Verr. 2, 1, 26 §
66 al.: hic regina gravem poposcit pateram,
Verg. A. 1, 728.—So very freq. to introduce the beginning of a speech: hic Laelius (inquit); hic Philus;
hic Scipio, etc.,
Cic. Rep. 1, 13, 23; 24 sq.; id. Fam. 1, 9, 10; 3, 8, 3; 5, 15, 4; id. Ac. 2, 4, 10; id. de Or. 2, 50, 202; Verg. A. 9, 246 et saep.—
3.
huc (access. form hoc), v. huc.

Lewis & Short latin dictionary > Hoc erat quod
118 Hoc est

hīc, haec, hoc ( gen. hujus, monosyl., Plaut. Am. prol. 51; 96; 1, 1, 115; dat. huic, Sidon. Carm. 7, 145; Avien. Descr. Orb. 22; dat. sing. fem. hae rei, Cato, R. R. 14, 3; acc. HONC for hunc, C. I. L. 1, 32; nom. plur. hic, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 4, 230 = Ann. v. 414 Vahl.; Varr. L. L. 6, § 73 Mull.; fem. haec, v. infra, B. init.; dat. and abl. hibus, Plaut. Curc. 4, 2, 20; cf. Varr. L. L. 8, § 78 Mull.; v. Neue, Formenl. 2, p. 203 sqq.), pron. demonstr. [from the pronom. root i (whence also comes is), with the demonstr. suffix ce ] points to something near or present, or which is conceived of as present, this.
(α).
With subst.:
hic homo sanus non est,
Plaut. Am. 1, 1, 246:
rapidus fluvius est hic, non hac temere transiri potest... apud hunc fluvium, etc.,
id. Bacch. 1, 1, 53:
quid praeclarum putet in rebus humanis, qui haec deorum regna perspexerit? etc.,
Cic. Rep. 1, 17:
genus hoc,
id. ib. 1, 25:
hoc avunculo, atque in hac tam clara re publica natus,
id. ib. 1, 19; cf.:
quorum singuli saluti huic civitati fuerunt, et qui sunt procul ab aetatis hujus memoria,
id. ib. 1, 1:
his libris,
id. ib. 1, 7:
hae feriae,
id. ib. 1, 9; 1, 20; cf.:
hoc otio,
id. ib. 9 fin.:
haec caelestia vel studiosissime solet quaerere,
id. ib. 1, 10:
ad haec cituma,
id. ib. 1, 21:
hic vir,
Liv. 7, 39, 12.—
(β).
Absol. (cf. Krebs, Antibarb. p. 520):
hic insidiantes vigilant, Enn. l. l.: hi domum me ad se auferent,
Plaut. Men. 5, 2, 94: non mihi videtur, quod hi venerunt, alius nobis sermo esse quaerendus, sed agendum accuratius, et dicendum dignum aliquid horum auribus, Cic. Rep. 1, 13:
feceris (ut etiam pro his dicam) nobis gratum omnibus,
id. ib. 1, 21 fin.:
hoc ubi Amphitruo erus conspicatus est, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 87:
docere hoc poterat ille homines paene agrestes, et apud imperitos audebat haec dicere,
Cic. Rep. 1, 15:
dixerat hoc ille, cum, etc.,
id. ib. 1, 12:
haec Scipio cum dixisset,
id. ib. 1, 11:
haec plurimis a me verbis dicta sunt, etc.,
id. ib. 1, 7.—
B.
More emphatic, in the original full form, hīce, haece, hōce (not, as formerly written, hicce, haecce, hocce; in gen. sing. HVIVSQVE; in nom. plur. hisce, like ieis = ei, and ques = qui, see below; and apocopated in nom. plur. fem. haec for haece, and in gen. plur. horunc, harunc, for horunce, harunce);
and, with the interrogative particle, hicine, haecine, hocine (mostly ante - class.): hoce haud dubium est quin, etc.,
Ter. And. 2, 3, 17:
eum hinc profugiens vendidit in Alide Patri hujusce,
Plaut. Capt. prol. 10; so,
hujusce,
id. Poen. prol. 120; 5, 4, 76; 87; cf.:
atque hujusce rei judicium jam continuo video futurum,
Cic. Div. in Caecil. 14, 47:
hisce homines ubi habitent,
Plaut. Trin. 4, 2, 36; v. Ritschl ad h. l.; so,
hisce,
id. Ps. 1, 5, 125; id. Capt. prol. 35 Fleck.; id. Rud. 2, 1, 5 ib., and perh. also id. Mil. 4, 8, 24 (Ritschl, hice): hice, Att. ap. Non. 15, 29 (Trag. Rel. v. 122 Rib.); Ter. Eun. 2, 2, 38:
haec aedes,
Plaut. Most. 2, 1, 53; 3, 1, 117; so,
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus Incommoditates,
id. Aul. 3, 5, 58:
haec (puellae),
Ter. Eun. 3, 5, 34:
haec sententiae,
Cic. Tusc. 1, 11, 22; 3, 34, 84; Lucr. 3, 601; Verg. G. 3, 305; cf. Bentl. Ter. Hec. 5, 2, 24:
aliut posticum harunce aedium,
Plaut. Stich. 3, 1, 41; cf.:
harunc aedium,
id. Most. 2, 1, 57:
sine opera tua nihil di horunc facere possunt,
id. Cist. 1, 1, 53:
horunc,
id. Poen. 3, 1, 48; Ter. Hec. 1, 2, 97; id. Phorm. 3, 2, 33:
cedo signum, si harunc Baccharum es,
Plaut. Mil. 4, 2, 25:
harunc aedium,
id. Merc. 5, 1, 3:
hisce ego Placidum ted hodie reddam,
id. Curc. 5, 3, 48; cf.:
quid dicam hisce, incertus sum,
Ter. Hec. 3, 4, 36:
tu ab hisce rebus animum avoca,
Sulp. in Cic. Fam. 4, 5, 5; so,
hisce,
Plaut. Cas. 2, 7, 13; id. Most. 1, 3, 81; 1, 4, 23; 2, 2, 71; 4, 2, 35 et saep.: Thr. Tu hosce instrue. Gn Illuc est sapere! ut hosce instruxit, Ter. Eun. 4, 7, 11; so,
hosce,
id. ib. 1, 2, 71; id. Heaut. 3, 2, 3; 4, 5, 4; id. Ad. 5, 7, 5; id. Phorm. 4, 3, 4:
apud hasce aedes,
Plaut. Am. 1, 1, 194; so,
hasce,
id. As. 2, 3, 1; id. Aul. 2, 4, 2; 2, 8, 15; id. Capt. 4, 2, 51; id. Bacch. 4, 6, 17 et saep.—
With the interrog. particle: hicin' Achilles est?
Plaut. Mil. 1, 1, 61; so,
hicinest?
id. Pers. 5, 2, 49; cf.:
hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur?
Cic. Mil. 38, 104 et saep.:
haecine,
Plaut. Am. 1, 1, 206; id. Ep. 4, 2, 5; 5, 1, 15; id. Pers. 4, 3, 75; Ter. Hec. 5, 2, 5; id. Phorm. 5, 8, 24:
huncine hominem,
Plaut. Ps. 1, 2, 68; cf.:
huncine hominem! hancine impudentiam! judices, hanc audaciam!
Cic. Verr. 2, 5, 25, § 62:
hocine hic pacto potest Inhibere imperium magister?
Plaut. Bacch. 3, 3, 43:
o Juppiter, hoscine mores!
Ter. Ad. 4, 7, 40:
hacine victoria sola aut hac praeda contenti estis futuri,
Liv. 10, 17, 5; Ter. Hec. 3, 1, 3;
so in the shorter form, hicne,
Cic. Rosc. Am. 48, 141:
ex hocne equo,
id. Fat. 3, 5:
cum hocne,
id. Att. 9, 7, 3:
ex hacne natura,
id. Tusc. 1, 25, 62: haece locutus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 239 Vahl.) al.—So, Fortuna hujusce diei, as a particular deity, Cic. Leg. 2, 11, 28; Plin. 34, 8, 19, § 54;
in inscrr. also written HVIVSQVE DIEI,
Inscr. Orell. 5; cf.:
HVIVSQ. LOCI,
id. ib. 1580; 2300;
and HOIVSQVE AEDIS ERGO,
id. ib. 2488.—
C.
With other pronouns:
hos eosdem motus perturbationes dixerimus,
Cic. Tusc. 3, 4, 7; cf.:
cum idem hoc visum diceretur,
id. Rep. 1, 14:
hoc idem fit in reliquis civitatibus,
Caes. B. G. 7, 15, 2; id. B. C. 1, 74, 5; Quint. 8, 4, 17:
haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant,
Caes. B. G. 7, 17 fin.:
haec eadem genera,
Quint. 6, 3, 54:
hoc ipsum civile jus,
Cic. Rep. 1, 2:
sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione,
Quint. 2, 1, 8; 8, 3, 45:
ad hunc eum ipsum,
Cic. Ac. 1, 1, 2 Goer. N. cr.; cf.:
idem hoc ipsum,
id. Tusc. 5, 9, 26:
huic illi legato,
id. Fl. 22, 52:
hunc illum fatis Portendi generum,
Verg. A. 7, 255; cf.:
hic est enim ille vultus semper idem, quem, etc.,
Cic. Tusc. 3, 15, 31:
hic est ille status quantitatis,
Quint. 7, 4, 15: haec est illa, quae deinôsis vocatur, id. 6, 2, 24:
hujus istius facti stultitia,
Cic. Rab. Post. 9, 24:
ista haec epigrammata,
Sid. Ep. 2, 10: hunc talem virum, Cic. fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:
callidum quendam hunc,
Cic. de Or. 1, 50, 218.—
D.
Opp. to ille, iste, less freq. to hic, alter, alius, etc., this, the latter, to indicate the nearer object (which is to be determined not so much by the phraseology as by the thought; so that hic may refer to that noun whose position in the sentence is the more remote, but which is the most closely connected with the speaker, and of the most importance to him, in which case it is to be rendered by that, the former, etc.):
ejusdem esse, qui in illa re peccarit, hoc quoque admisisse,
Cic. Inv. 2, 16, 50:
in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit jactari, quam in illa tranquillitate atque otio jucundissime vivere,
id. Rep. 1, 1:
si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est,
Quint. 7, 2, 30:
cum hic testamento, ille proximitate nitatur,
id. 3, 6, 95:
in his judicem sibi, in illis alii credere,
id. 5, 7, 33:
haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Affectibus quoque iisdem fere utuntur: sed varius hic, ille saepius ac magis,
id. 6, 1, 8; cf. id. 6, 2, 12; 17:
cum tu ista caelestia de Scipione quaesieris, ego autem haec, quae videntur ante oculos, esse magis putem quaerenda,
Cic. Rep. 1, 19; id. Fam. 2, 11, 1:
iisdem enim hic sapiens, de quo loquor, oculis, quibus iste vester, caelum, terram, mare intuebitur,
id. Ac. 2, 33, 105:
si hoc loco scripsisset, isto verbo usus non esset, non isto loco verbum istud collocasset,
id. Inv. 2, 41, 121:
has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc videamus, quae diu multumque defensa sunt,
id. Ac. 2, 42, 130:
Caesar facile diceret: Hic versus Plauti non est, hic est,
this... that, id. Fam. 9, 16, 4:
ego hoc dico. adversarius hoc,
Quint. 4, 4, 8:
vendidit hic auro patriam... Hic thalamum invasit natae,
Verg. A. 6, 621 sq.:
hi molium objectus, hi proximas scaphas scandere,
Tac. A. 14, 8:
quid responsuri sint adversarii his et his... cum sciret haec et haec,
Quint. 6, 1, 3 sq.:
interim quaeritur: hoc an hoc? furtum an sacrilegium?
id. 7, 3, 9:
alter (Roscius) plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator habetur, hic autem nuper se ad eum lanistam contulit,
Cic. Rosc. Am. 6, 17:
occupat hic collem, cymba sedet alter adunca,
Ov. M. 1, 293.—
2.
Referring to that which in the speaker's mind is the nearer object, although by the position of the words it is the more remote: quam ob rem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quem Apollo sapientissimum judicavit (i. e. Socratem): Hujus enim (i. e. Catonis, of the former) facta, illius (i. e. Socratis) dicta laudantur, Cic. Lael. 2, 10; id. Rosc. Com. 2, 7:
hanc posteriorem (artem) et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi (i. e. Peripatetici) egregie tradiderunt, hi (i. e. Stoici) ne attigerunt quidem,
id. Fin. 4, 4, 10:
hoc Cicero atque Asinius certatim sunt usi: pro Scauro hic, ille pro filio,
Quint. 6, 1, 21; 3, 10, 1:
melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria: haec in tua, illa in deorum manu est,
the former... the latter, Liv. 30, 30, 19:
quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aer: Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax,
Ov. Tr. 1, 2, 24; id. M. 1, 697.—
E.
In the neutr. sing. subst., with gen.:
quid hoc hominist?
Plaut. Am. 2, 1, 26; cf. Ter. Eun. 3, 4, 8:
quid hoc morbi est?
id. ib. 2, 1, 19:
quid hoc est negoti?
id. Ad. 4, 5, 71; cf. id. Eun. 3, 4, 6:
hoc fructi pro labore ab his fero,
id. Ad. 5, 4, 16:
edormiscam hoc villi,
id. ib. 5, 2, 11:
hoc commodi est, quod, etc.,
Cic. Rosc. Am. 32, 91:
hoc copiarum in Hispanias portatum est,
Liv. 42, 18, 7:
hoc servitutis injunxisse, ut, etc.,
id. 5, 2, 8:
hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit,
id. 3, 25, 4:
hoc consilii,
id. 5, 39, 6:
hoc solacii,
id. 30, 13, 13:
hoc noctis,
Plaut. Am. 1, 1, 2; 11; 136.—
F.
Hoc with verbs impers., pleonast. as a subject (ante-class.):
eamus, Amphitruo: lucescit hoc jam,
there is daybreak, Plaut. Am. 1, 3, 45: luciscit hoc jam, [p. 853] Ter. Heaut. 3, 1, 1:
lucet hoc,
Plaut. Mil. 2, 2, 63; cf. id. Curc. 1, 3, 26.—
G.
Pregn. (qs. pointing to something with the finger), this, this... here (ante-class. and poet.); most freq. of the speaker himself, like the Gr. hode, for ego:
hic homost omnium hominum praecipuos,
Plaut. Trin. 5, 1, 1:
hic si quid nobis forte adversi evenerit, tibi erunt parata verba, huic homini verbera,
Ter. Heaut. 2, 3, 115; so,
huic homini, i. q. mihi,
Plaut. Ep. 1, 2, 38:
hic homo, i. q. ego,
id. Curc. 2, 1, 33:
hunc hominem, i. q. me,
Plaut. Bacch. 4, 4, 1; Hor. S. 1, 9, 47; cf.:
vin' tu huic seni auscultare?
Ter. Ad. 5, 7, 8; id. And. 2, 1, 10; Tib. 2, 6, 7:
haec res,
my property, Plaut. Trin. 2, 4, 106:
hunc in collum,
my neck, id. Pers. 4, 6, 9 Brix (Ritschl, huc): ni haec praesensisset canes, this dog, = ego, id. Trin. 1, 2, 135 Brix ad loc.—In neutr. absol.: tu quod te posterius purges hanc injuriam mihi nolle Factam esse, hujus non faciam, not so much, i. e. not the least, Ter. Ad. 2, 1, 9.—
H.
With reference to time, of this time, now present, actual, this:
cena hac annona est sine sacris hereditas,
in the present scarcity, Plaut. Trin. 2, 4, 83:
sed nondum haec, quae nunc tenet saeculum, neglegentia deum venerat,
Liv. 3, 20:
his temporibus,
Cic. Fam. 13, 77, 1:
M. Cato, hujus nostri Catonis pater,
id. Off. 3, 16, 66; cf.:
si potius ad antiquorum diligentiam, quam ad horum luxuriam dirigas aedificationem,
Varr. R. R. 1, 13, 6 sq.:
etenim qui haec vituperare volunt, Chrysogonum tantum posse queruntur,
the present times, Cic. Rosc. Am. 48, 138:
ne horum quidem magnificentia operum,
Liv. 1, 55 fin.;
very rarely of time just ended: ante hos annos quadraginta,
Plin. 14, 22, 28, § 143:
ante hos sex menses,
Phaedr. 1, 1, 10:
ante hoc triduum,
Front. Ep. ad M. Caes. 2, 5 init.; Aug. Serm. 270, 3.
II.
Very freq. referring to a thought that follows, and which may be expressed by a relative sentence, or by a sentence denoting the object, cause, or effect; with qui, quae, quod, an acc. and inf., quod, ut, ne, etc. (more clearly indicative than the determinative, is, ea, id; though freq. confounded with it in MSS. and editt.).
(α).
With relat. clause:
Qui hodie fuerim liber, eum nunc potivit pater Servitutis: hic, qui verna natust, conqueritur,
Plaut. Am. 1, 1, 24; cf.:
eos, qui, etc.... his, qui, etc.... longe duco esse anteponendos,
Cic. Rep. 1, 2:
neque his contentus sum, quae de ista consultatione scripta nobis summi ex Graecia homines reliquerunt, neque ea, quae mihi videntur, anteferre illis audeo,
id. ib. 1, 22:
non est tibi his solis utendum existimationibus ac judiciis, qui nunc sunt, hominum, sed iis etiam, qui futuri sunt,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis?
Plaut. Am. 1, 1, 136:
unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe ab his, qui, etc.,
Cic. Rep. 1, 2; 1, 17:
haec quae sunt in hoc genere,
id. ib. 1, 11:
mundus hic totus, quod domicilium di nobis dederunt,
id. ib. 1, 13:
hoc autem sphaerae genus, in quo, etc.,
id. ib. 1, 14;
1, 16: in his libris, quos legistis,
id. Leg. 1, 9, 27; cf. id. Div. 1, 3, 5:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat,
id. Tusc. 1, 18, 41 et saep.:
lepide ipsi hi sunt capti, suis qui filiis fecere insidias,
Plaut. Bacch. 5, 2, 90; cf. Cic. Tusc. 2, 1, 3; id. N. D. 1, 40, 113:
servi, qui, cum culpa carint, tamen malum Metuont, hi solent esse eris utibiles,
Plaut. Most. 4, 2, 2 sq.; cf. Cic. Rep. 1, 19:
de Bruti amore etsi mihi nihil novi adfers: tamen hoc audio libentius, quo saepius,
id. Att. 13, 36 fin.; cf.:
is porro, quo generosior celsiorque est, hoc majoribus velut organis commovetur,
Quint. 1, 2, 30:
hoc primum videamus, quidnam sit, de altero sole quod nuntiatum est in senatu, etc.,
Cic. Rep. 1, 10; 1, 24:
mire tractat hoc Cicero pro Milone quae facturus fuerit Clodius, si praeturam invasisset,
Quint. 9, 2, 41.—
(β).
With acc. and inf.:
erat tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16:
sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus iis, quae, etc.,
id. ib. 2, 3:
hoc tantum admiror, Flavum, etc.,
Quint. 7, 4, 40; 11, 1, 22:
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,
Cic. Rep. 1, 1: hoc simul accipe dictum: Quorum..., Eorundem libertati me parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 204 Vahl.); cf.
with appositive clause: sic hoc proloquar: Principio, ut illo advenimus, Continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 48:
ut hoc: Non debes alienam uxorem optare,
Quint. 7, 1, 25; cf. id. 9, 4, 97; 9, 2, 32.—
(γ).
With quod or quia:
maxime hoc mihi mirum videri solet, quod, qui tranquillo mari gubernare se negent posse, etc.,
Cic. Rep. 1, 6:
quaesierat ex me Scipio, quidnam sentirem de hoc, quod duo soles visos esse constaret,
id. ib. 1, 13; Quint. 9, 1, 1:
propter hoc ipsum ostendenda non sunt, quod apparent,
id. 12, 9, 6:
nostri primo integris viribus fortiter repugnare... sed hoc superari, quod diuturnitate pugnae, etc.,
in this that, herein that, Caes. B. G. 3, 4, 3; cf. Quint. 8, 3, 30:
hoc ipso fidem detrahimus illis, quod sint tam gravia,
id. 9, 2, 53:
hoc ipso, quod,
id. 4, 1, 54; 5, 11, 41; 6, 2, 16 et saep.: consilio vestro utar libenter, et hoc libentius, quod, etc., Caes. ap. Cic. Att. 9, 8, C, 1; cf.:
id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur,
Caes. B. G. 1, 2, 3:
hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli, etc.,
id. ib. 1, 32, 4; Quint. 5, 7, 22:
hoc magis, quod (al. quia) illic ut litigatores loquimur frequentius,
id. 6, 2, 36:
hoc sese excruciat animi, Quia leno ademit cistulam ei,
Plaut. Rud. 2, 3, 57:
quod hoc etiam mirabilius debet videri, quia, etc.,
Cic. de Or. 1, 3, 12; cf.:
hoc sunt exempla potentiora, quia, etc.,
Quint. 10, 1, 15.—
(δ).
With ut or ne:
nunc hoc me orare a vobis jussit Juppiter, ut conquistores, etc.,
Plaut. Am. prol. 64; cf.:
hoc quoque etiam mihi in mandatis dedit, Ut conquistores, etc.,
id. ib. 81:
atque hoc evenit In labore atque in dolore, ut mors obrepat interim,
id. Ps. 2, 3, 19:
nec enim hoc suscepi, ut, etc.... neque hoc polliceor me facturum, ut, etc.,
Cic. Rep. 1, 24:
neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut... sed ut, etc.,
id. ib. 1, 4;
for which: homines sunt hac lege generati, qui tuerentur, etc.,
id. ib. 6, 15:
quare hoc animo in nos esse debebis, ut aetas nostra, etc.,
id. Fam. 2, 1 fin.; id. Off. 3, 5, 22; id. Rep. 1, 12:
plurimum in hoc laboris exhausimus, ut ostenderemus, etc.,
Quint. 8 praef. § 6; cf.:
habenda fides est vel in hoc, ut, etc.,
id. 11, 2, 51; so,
in hoc, ut,
id. 6, 3, 15; 10, 3, 29: hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: Ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29 fin. (Sat. v. 37 Vahl.); so,
in hoc scilicet, ne suspectus his foret,
Vell. 2, 41 fin. —
B.
Hoc est serves to annex a more particular explanation of what has been said, that is, that is to say, namely:
in hac causa dicam de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est, de voluntate eorum, quibus injuriae factae sunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:
quadriennium, hoc est, ex quo tempore fundus veniit,
id. Caecin. 7, 19; 34, 100:
cum honos agebatur amplissimus familiae vestrae, hoc est, consulatus parentis tui,
id. Sull. 17, 49; id. Fam. 5, 12, 8:
primum quaero, qua ratione Naevius susceptum negotium non transegerit, hoc est, cur bona non vendiderit,
id. Quint. 24, 76 et saep.—Sarcastically:
ut haberet (Clodius) ad praeturam gerendam, hoc est, ad evertendam rem publicam plenum annum,
Cic. Mil. 9, 24:
at quam crebro usurpat Et consul et Antonius! Hoc est dicere: Et consul et homo impudicissimus, Et consul et homo nequissimus,
id. Phil. 2, 28, 70.—
C.
Hoc est or ĕrat, quod, with the accessory idea of indignation or reproach, is or was it for this that, etc.:
hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis Eripis, ut mediis hostem in penetralibus... cernam?
Verg. A. 2, 664; Petr. 93.—Hence,
III.
Advv.
1.
hāc, in this place, on this side, this way, here (class.): nunc Juppiter hac stat, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565: Ar. Hac quidem non venit. Le. Angiporto Illac per hortum circuit clam, Plaut. As. 3, 3, 151:
nunc hac An illac eam, incerta sum consili,
id. Rud. 1, 3, 30:
plenus rimarum sum: hac atque illac perfluo,
Ter. Eun. 1, 2, 25; cf.:
hac illac circumcursa,
id. Heaut. 3, 2, 1; and: mox hac atque illa rapti, Tac. Agr. 28:
sequere hac, reducam te ubi fuisti,
this way, hither, Plaut. Capt. 3, 5, 106; id. As. 4, 2, 1; id. Men. 4, 1, 4; id. Poen. 1, 2, 116; id. Rud. 1, 2, 94; cf.:
sequere hac me intus ad Glycerium nunc,
Ter. And. 5, 6, 14:
sequere me ergo hac intro,
id. Ad. 4, 3, 18:
i hac mecum intro,
Plaut. Bacch. 5, 2, 56; 62; Ter. Ad. 4, 2, 35 sq.:
quin igitur ad illa spatia nostra pergimus?... Nos vero: et hac quidem adire si placet, per ripam et umbram,
Cic. Leg. 1, 4, 14:
ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat. Hac nostris erat receptus,
Caes. B. C. 1, 45, 5; 2, 2, 3.—Hac-hac, for hac-illac ( poet.):
namque videbat, uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Grai, Hac Phryges,
Verg. A. 1, 467 sq.; Prop. 1, 3, 13; rarely in full form with the interrog. particle ne:
utrum hacin feriam an ab laeva latus?
Plaut. Cist. 3, 10 (cf. Ladewig, Anal. Scaen. p. 22). —
2.
hīc (old form heic; and with the interrog. part. ne, hicine), adv. loci, in this place, here.
I.
In space.
A.
Lit.:
hos quos videtis stare hic captivos duos, etc.... Senex qui hic habitat, etc.,
Plaut. Capt. prol. 1 sq.:
ego jam dudum hic adsum,
Ter. Eun. 4, 6, 5:
quem praestolare hic ante ostium?
id. ib. 5, 6, 5:
hic propter hunc adsiste,
id. Ad. 2, 1, 15:
hic tui omnes valent,
Cic. Fam. 6, 20, 3:
non modo hic, ubi, etc... sed, ubicumque, etc.,
id. Verr. 2, 5, 55, § 143:
mons ibi arduus Nomine Parnasus... hic ubi Deucalion... parva rate vectus adhaesit,
Ov. M. 1, 319:
hic (sc. Carthagine) illius (Junonis) arma, Hic currus fuit,
Verg. A. 1, 16 et saep.: Pa. Philocomasium hicine etiam nunc est? Pe Quom exibam, hic erat, Plaut. Mil. 2, 2, 25; cf.: Ch. Ubi ego sum? hicine an apud mortuos? Eut. Neque apud mortuos neque hic es, id. Merc. 3, 4, 17:
hicine,
id. Cist. 1, 1, 21; 4, 2, 80; Ter. Ad. 2, 1, 29 al.: Da. Cedo fenus, redde fenus, fenus reddite, etc.... Tr. Fenus illic, fenus hic, Plaut. Most. 3, 1, 76:
facile hic plus mali est, quam illic boni,
Ter. And. 4, 3, 5; cf. id. Hec. 2, 1, 20:
hic segetes, illic veniunt felicius uvae,
Verg. G. 1, 54:
hic, illic, ubi mors deprenderat, exhalantes,
Ov. M. 7, 581 (cf. Krebs, Antibarb. p. 519).—With gen.:
hic proxume viciniae,
in this neighborhood, Plaut. Mil. 2, 3, 2:
modo vidi virginem hic viciniae miseram,
Ter. Phorm. 1, 2, 45.—With ne: hicine libertatem aiunt aequam esse omnibus? is it here that, etc., Ter. Ad. 2, 1, 29 (cf. hic, I. B. fin.).—
B.
Transf., in this affair, on this occasion, in this particular, herein, here:
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuit,
Caes. B. G. 6, 35, 2; Cic. Verr. 1, 16, 49:
hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas,
id. Arch. 4, 8; cf.:
hic vos dubitabitis, judices,
id. Verr. 2, 2, 44, § 109:
hic miramur, hunc hominem tantum excellere ceteris? etc.,
id. de Imp. Pomp. 13, 39:
hic jam plura non dicam,
id. ib. 9, 24; id. Planc. 41, 99; id. Verr. 2, 1, 26, § 66 (cf. II. fin. infra):
hic, ubi opus est, non verentur: illic, ubi nihil opus est, ibi verentur,
Ter. And. 4, 1, 14:
ut cum hic tibi satisfecerimus, istic quoque nostram in te benevolentiam navare possimus,
Cic. Fam. 3, 10, 3.—Referring to the noun whose position in the sentence is the most remote (cf. I. D. 2.):
alterius ducis causa melior videbatur, alterius erat firmior: hic omnia speciosa, illic valentia,
Vell. 2, 49, 3.—
II.
Of time, i. q. nunc or tum, now, here; then, hereupon, at this time, at this juncture:
hic reddes omnia,
Ter. And. 2, 3, 15:
hic ego quid praedicem?
Cic. Sest. 5, 12; id. Cat. 1, 10, 26:
hic cum uterque me intueretur,
id. Fin. 2, 1, 1; so,
hic cum,
id. Tusc. 5, 20, 60; Nep. Milt. 3, 3:
hic tum Fabricius frequentes eos ad me domum adduxit,
Cic. Clu. 17, 49; so, hic tum, id. ib 20, 56; 27, 73; id. Verr. 2, 1, 26 §
66 al.: hic regina gravem poposcit pateram,
Verg. A. 1, 728.—So very freq. to introduce the beginning of a speech: hic Laelius (inquit); hic Philus;
hic Scipio, etc.,
Cic. Rep. 1, 13, 23; 24 sq.; id. Fam. 1, 9, 10; 3, 8, 3; 5, 15, 4; id. Ac. 2, 4, 10; id. de Or. 2, 50, 202; Verg. A. 9, 246 et saep.—
3.
huc (access. form hoc), v. huc.

Lewis & Short latin dictionary > Hoc est
119 hoce

hīc, haec, hoc ( gen. hujus, monosyl., Plaut. Am. prol. 51; 96; 1, 1, 115; dat. huic, Sidon. Carm. 7, 145; Avien. Descr. Orb. 22; dat. sing. fem. hae rei, Cato, R. R. 14, 3; acc. HONC for hunc, C. I. L. 1, 32; nom. plur. hic, Enn. ap. Philarg. ad Verg. G. 4, 230 = Ann. v. 414 Vahl.; Varr. L. L. 6, § 73 Mull.; fem. haec, v. infra, B. init.; dat. and abl. hibus, Plaut. Curc. 4, 2, 20; cf. Varr. L. L. 8, § 78 Mull.; v. Neue, Formenl. 2, p. 203 sqq.), pron. demonstr. [from the pronom. root i (whence also comes is), with the demonstr. suffix ce ] points to something near or present, or which is conceived of as present, this.
(α).
With subst.:
hic homo sanus non est,
Plaut. Am. 1, 1, 246:
rapidus fluvius est hic, non hac temere transiri potest... apud hunc fluvium, etc.,
id. Bacch. 1, 1, 53:
quid praeclarum putet in rebus humanis, qui haec deorum regna perspexerit? etc.,
Cic. Rep. 1, 17:
genus hoc,
id. ib. 1, 25:
hoc avunculo, atque in hac tam clara re publica natus,
id. ib. 1, 19; cf.:
quorum singuli saluti huic civitati fuerunt, et qui sunt procul ab aetatis hujus memoria,
id. ib. 1, 1:
his libris,
id. ib. 1, 7:
hae feriae,
id. ib. 1, 9; 1, 20; cf.:
hoc otio,
id. ib. 9 fin.:
haec caelestia vel studiosissime solet quaerere,
id. ib. 1, 10:
ad haec cituma,
id. ib. 1, 21:
hic vir,
Liv. 7, 39, 12.—
(β).
Absol. (cf. Krebs, Antibarb. p. 520):
hic insidiantes vigilant, Enn. l. l.: hi domum me ad se auferent,
Plaut. Men. 5, 2, 94: non mihi videtur, quod hi venerunt, alius nobis sermo esse quaerendus, sed agendum accuratius, et dicendum dignum aliquid horum auribus, Cic. Rep. 1, 13:
feceris (ut etiam pro his dicam) nobis gratum omnibus,
id. ib. 1, 21 fin.:
hoc ubi Amphitruo erus conspicatus est, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 87:
docere hoc poterat ille homines paene agrestes, et apud imperitos audebat haec dicere,
Cic. Rep. 1, 15:
dixerat hoc ille, cum, etc.,
id. ib. 1, 12:
haec Scipio cum dixisset,
id. ib. 1, 11:
haec plurimis a me verbis dicta sunt, etc.,
id. ib. 1, 7.—
B.
More emphatic, in the original full form, hīce, haece, hōce (not, as formerly written, hicce, haecce, hocce; in gen. sing. HVIVSQVE; in nom. plur. hisce, like ieis = ei, and ques = qui, see below; and apocopated in nom. plur. fem. haec for haece, and in gen. plur. horunc, harunc, for horunce, harunce);
and, with the interrogative particle, hicine, haecine, hocine (mostly ante - class.): hoce haud dubium est quin, etc.,
Ter. And. 2, 3, 17:
eum hinc profugiens vendidit in Alide Patri hujusce,
Plaut. Capt. prol. 10; so,
hujusce,
id. Poen. prol. 120; 5, 4, 76; 87; cf.:
atque hujusce rei judicium jam continuo video futurum,
Cic. Div. in Caecil. 14, 47:
hisce homines ubi habitent,
Plaut. Trin. 4, 2, 36; v. Ritschl ad h. l.; so,
hisce,
id. Ps. 1, 5, 125; id. Capt. prol. 35 Fleck.; id. Rud. 2, 1, 5 ib., and perh. also id. Mil. 4, 8, 24 (Ritschl, hice): hice, Att. ap. Non. 15, 29 (Trag. Rel. v. 122 Rib.); Ter. Eun. 2, 2, 38:
haec aedes,
Plaut. Most. 2, 1, 53; 3, 1, 117; so,
haec sunt atque aliae multae in magnis dotibus Incommoditates,
id. Aul. 3, 5, 58:
haec (puellae),
Ter. Eun. 3, 5, 34:
haec sententiae,
Cic. Tusc. 1, 11, 22; 3, 34, 84; Lucr. 3, 601; Verg. G. 3, 305; cf. Bentl. Ter. Hec. 5, 2, 24:
aliut posticum harunce aedium,
Plaut. Stich. 3, 1, 41; cf.:
harunc aedium,
id. Most. 2, 1, 57:
sine opera tua nihil di horunc facere possunt,
id. Cist. 1, 1, 53:
horunc,
id. Poen. 3, 1, 48; Ter. Hec. 1, 2, 97; id. Phorm. 3, 2, 33:
cedo signum, si harunc Baccharum es,
Plaut. Mil. 4, 2, 25:
harunc aedium,
id. Merc. 5, 1, 3:
hisce ego Placidum ted hodie reddam,
id. Curc. 5, 3, 48; cf.:
quid dicam hisce, incertus sum,
Ter. Hec. 3, 4, 36:
tu ab hisce rebus animum avoca,
Sulp. in Cic. Fam. 4, 5, 5; so,
hisce,
Plaut. Cas. 2, 7, 13; id. Most. 1, 3, 81; 1, 4, 23; 2, 2, 71; 4, 2, 35 et saep.: Thr. Tu hosce instrue. Gn Illuc est sapere! ut hosce instruxit, Ter. Eun. 4, 7, 11; so,
hosce,
id. ib. 1, 2, 71; id. Heaut. 3, 2, 3; 4, 5, 4; id. Ad. 5, 7, 5; id. Phorm. 4, 3, 4:
apud hasce aedes,
Plaut. Am. 1, 1, 194; so,
hasce,
id. As. 2, 3, 1; id. Aul. 2, 4, 2; 2, 8, 15; id. Capt. 4, 2, 51; id. Bacch. 4, 6, 17 et saep.—
With the interrog. particle: hicin' Achilles est?
Plaut. Mil. 1, 1, 61; so,
hicinest?
id. Pers. 5, 2, 49; cf.:
hicine vir patriae natus usquam nisi in patria morietur?
Cic. Mil. 38, 104 et saep.:
haecine,
Plaut. Am. 1, 1, 206; id. Ep. 4, 2, 5; 5, 1, 15; id. Pers. 4, 3, 75; Ter. Hec. 5, 2, 5; id. Phorm. 5, 8, 24:
huncine hominem,
Plaut. Ps. 1, 2, 68; cf.:
huncine hominem! hancine impudentiam! judices, hanc audaciam!
Cic. Verr. 2, 5, 25, § 62:
hocine hic pacto potest Inhibere imperium magister?
Plaut. Bacch. 3, 3, 43:
o Juppiter, hoscine mores!
Ter. Ad. 4, 7, 40:
hacine victoria sola aut hac praeda contenti estis futuri,
Liv. 10, 17, 5; Ter. Hec. 3, 1, 3;
so in the shorter form, hicne,
Cic. Rosc. Am. 48, 141:
ex hocne equo,
id. Fat. 3, 5:
cum hocne,
id. Att. 9, 7, 3:
ex hacne natura,
id. Tusc. 1, 25, 62: haece locutus, Enn. ap. Gell. 12, 4 (Ann. v. 239 Vahl.) al.—So, Fortuna hujusce diei, as a particular deity, Cic. Leg. 2, 11, 28; Plin. 34, 8, 19, § 54;
in inscrr. also written HVIVSQVE DIEI,
Inscr. Orell. 5; cf.:
HVIVSQ. LOCI,
id. ib. 1580; 2300;
and HOIVSQVE AEDIS ERGO,
id. ib. 2488.—
C.
With other pronouns:
hos eosdem motus perturbationes dixerimus,
Cic. Tusc. 3, 4, 7; cf.:
cum idem hoc visum diceretur,
id. Rep. 1, 14:
hoc idem fit in reliquis civitatibus,
Caes. B. G. 7, 15, 2; id. B. C. 1, 74, 5; Quint. 8, 4, 17:
haec eadem centurionibus tribunisque militum mandabant,
Caes. B. G. 7, 17 fin.:
haec eadem genera,
Quint. 6, 3, 54:
hoc ipsum civile jus,
Cic. Rep. 1, 2:
sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione,
Quint. 2, 1, 8; 8, 3, 45:
ad hunc eum ipsum,
Cic. Ac. 1, 1, 2 Goer. N. cr.; cf.:
idem hoc ipsum,
id. Tusc. 5, 9, 26:
huic illi legato,
id. Fl. 22, 52:
hunc illum fatis Portendi generum,
Verg. A. 7, 255; cf.:
hic est enim ille vultus semper idem, quem, etc.,
Cic. Tusc. 3, 15, 31:
hic est ille status quantitatis,
Quint. 7, 4, 15: haec est illa, quae deinôsis vocatur, id. 6, 2, 24:
hujus istius facti stultitia,
Cic. Rab. Post. 9, 24:
ista haec epigrammata,
Sid. Ep. 2, 10: hunc talem virum, Cic. fil. ap. Cic. Fam. 16, 21, 3:
callidum quendam hunc,
Cic. de Or. 1, 50, 218.—
D.
Opp. to ille, iste, less freq. to hic, alter, alius, etc., this, the latter, to indicate the nearer object (which is to be determined not so much by the phraseology as by the thought; so that hic may refer to that noun whose position in the sentence is the more remote, but which is the most closely connected with the speaker, and of the most importance to him, in which case it is to be rendered by that, the former, etc.):
ejusdem esse, qui in illa re peccarit, hoc quoque admisisse,
Cic. Inv. 2, 16, 50:
in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit jactari, quam in illa tranquillitate atque otio jucundissime vivere,
id. Rep. 1, 1:
si deerunt haec remedia, ad illa declinandum est,
Quint. 7, 2, 30:
cum hic testamento, ille proximitate nitatur,
id. 3, 6, 95:
in his judicem sibi, in illis alii credere,
id. 5, 7, 33:
haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Affectibus quoque iisdem fere utuntur: sed varius hic, ille saepius ac magis,
id. 6, 1, 8; cf. id. 6, 2, 12; 17:
cum tu ista caelestia de Scipione quaesieris, ego autem haec, quae videntur ante oculos, esse magis putem quaerenda,
Cic. Rep. 1, 19; id. Fam. 2, 11, 1:
iisdem enim hic sapiens, de quo loquor, oculis, quibus iste vester, caelum, terram, mare intuebitur,
id. Ac. 2, 33, 105:
si hoc loco scripsisset, isto verbo usus non esset, non isto loco verbum istud collocasset,
id. Inv. 2, 41, 121:
has igitur tot sententias ut omittamus, haec nunc videamus, quae diu multumque defensa sunt,
id. Ac. 2, 42, 130:
Caesar facile diceret: Hic versus Plauti non est, hic est,
this... that, id. Fam. 9, 16, 4:
ego hoc dico. adversarius hoc,
Quint. 4, 4, 8:
vendidit hic auro patriam... Hic thalamum invasit natae,
Verg. A. 6, 621 sq.:
hi molium objectus, hi proximas scaphas scandere,
Tac. A. 14, 8:
quid responsuri sint adversarii his et his... cum sciret haec et haec,
Quint. 6, 1, 3 sq.:
interim quaeritur: hoc an hoc? furtum an sacrilegium?
id. 7, 3, 9:
alter (Roscius) plurimarum palmarum vetus ac nobilis gladiator habetur, hic autem nuper se ad eum lanistam contulit,
Cic. Rosc. Am. 6, 17:
occupat hic collem, cymba sedet alter adunca,
Ov. M. 1, 293.—
2.
Referring to that which in the speaker's mind is the nearer object, although by the position of the words it is the more remote: quam ob rem cave Catoni anteponas ne istum quidem ipsum, quem Apollo sapientissimum judicavit (i. e. Socratem): Hujus enim (i. e. Catonis, of the former) facta, illius (i. e. Socratis) dicta laudantur, Cic. Lael. 2, 10; id. Rosc. Com. 2, 7:
hanc posteriorem (artem) et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi (i. e. Peripatetici) egregie tradiderunt, hi (i. e. Stoici) ne attigerunt quidem,
id. Fin. 4, 4, 10:
hoc Cicero atque Asinius certatim sunt usi: pro Scauro hic, ille pro filio,
Quint. 6, 1, 21; 3, 10, 1:
melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria: haec in tua, illa in deorum manu est,
the former... the latter, Liv. 30, 30, 19:
quocumque aspicio, nihil est, nisi pontus et aer: Fluctibus hic tumidus, nubibus ille minax,
Ov. Tr. 1, 2, 24; id. M. 1, 697.—
E.
In the neutr. sing. subst., with gen.:
quid hoc hominist?
Plaut. Am. 2, 1, 26; cf. Ter. Eun. 3, 4, 8:
quid hoc morbi est?
id. ib. 2, 1, 19:
quid hoc est negoti?
id. Ad. 4, 5, 71; cf. id. Eun. 3, 4, 6:
hoc fructi pro labore ab his fero,
id. Ad. 5, 4, 16:
edormiscam hoc villi,
id. ib. 5, 2, 11:
hoc commodi est, quod, etc.,
Cic. Rosc. Am. 32, 91:
hoc copiarum in Hispanias portatum est,
Liv. 42, 18, 7:
hoc servitutis injunxisse, ut, etc.,
id. 5, 2, 8:
hoc intervalli datum res tranquillas in urbe fecit,
id. 3, 25, 4:
hoc consilii,
id. 5, 39, 6:
hoc solacii,
id. 30, 13, 13:
hoc noctis,
Plaut. Am. 1, 1, 2; 11; 136.—
F.
Hoc with verbs impers., pleonast. as a subject (ante-class.):
eamus, Amphitruo: lucescit hoc jam,
there is daybreak, Plaut. Am. 1, 3, 45: luciscit hoc jam, [p. 853] Ter. Heaut. 3, 1, 1:
lucet hoc,
Plaut. Mil. 2, 2, 63; cf. id. Curc. 1, 3, 26.—
G.
Pregn. (qs. pointing to something with the finger), this, this... here (ante-class. and poet.); most freq. of the speaker himself, like the Gr. hode, for ego:
hic homost omnium hominum praecipuos,
Plaut. Trin. 5, 1, 1:
hic si quid nobis forte adversi evenerit, tibi erunt parata verba, huic homini verbera,
Ter. Heaut. 2, 3, 115; so,
huic homini, i. q. mihi,
Plaut. Ep. 1, 2, 38:
hic homo, i. q. ego,
id. Curc. 2, 1, 33:
hunc hominem, i. q. me,
Plaut. Bacch. 4, 4, 1; Hor. S. 1, 9, 47; cf.:
vin' tu huic seni auscultare?
Ter. Ad. 5, 7, 8; id. And. 2, 1, 10; Tib. 2, 6, 7:
haec res,
my property, Plaut. Trin. 2, 4, 106:
hunc in collum,
my neck, id. Pers. 4, 6, 9 Brix (Ritschl, huc): ni haec praesensisset canes, this dog, = ego, id. Trin. 1, 2, 135 Brix ad loc.—In neutr. absol.: tu quod te posterius purges hanc injuriam mihi nolle Factam esse, hujus non faciam, not so much, i. e. not the least, Ter. Ad. 2, 1, 9.—
H.
With reference to time, of this time, now present, actual, this:
cena hac annona est sine sacris hereditas,
in the present scarcity, Plaut. Trin. 2, 4, 83:
sed nondum haec, quae nunc tenet saeculum, neglegentia deum venerat,
Liv. 3, 20:
his temporibus,
Cic. Fam. 13, 77, 1:
M. Cato, hujus nostri Catonis pater,
id. Off. 3, 16, 66; cf.:
si potius ad antiquorum diligentiam, quam ad horum luxuriam dirigas aedificationem,
Varr. R. R. 1, 13, 6 sq.:
etenim qui haec vituperare volunt, Chrysogonum tantum posse queruntur,
the present times, Cic. Rosc. Am. 48, 138:
ne horum quidem magnificentia operum,
Liv. 1, 55 fin.;
very rarely of time just ended: ante hos annos quadraginta,
Plin. 14, 22, 28, § 143:
ante hos sex menses,
Phaedr. 1, 1, 10:
ante hoc triduum,
Front. Ep. ad M. Caes. 2, 5 init.; Aug. Serm. 270, 3.
II.
Very freq. referring to a thought that follows, and which may be expressed by a relative sentence, or by a sentence denoting the object, cause, or effect; with qui, quae, quod, an acc. and inf., quod, ut, ne, etc. (more clearly indicative than the determinative, is, ea, id; though freq. confounded with it in MSS. and editt.).
(α).
With relat. clause:
Qui hodie fuerim liber, eum nunc potivit pater Servitutis: hic, qui verna natust, conqueritur,
Plaut. Am. 1, 1, 24; cf.:
eos, qui, etc.... his, qui, etc.... longe duco esse anteponendos,
Cic. Rep. 1, 2:
neque his contentus sum, quae de ista consultatione scripta nobis summi ex Graecia homines reliquerunt, neque ea, quae mihi videntur, anteferre illis audeo,
id. ib. 1, 22:
non est tibi his solis utendum existimationibus ac judiciis, qui nunc sunt, hominum, sed iis etiam, qui futuri sunt,
id. Q. Fr. 1, 1, 15, § 43:
quis hic est homo, quem ante aedis video hoc noctis?
Plaut. Am. 1, 1, 136:
unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe ab his, qui, etc.,
Cic. Rep. 1, 2; 1, 17:
haec quae sunt in hoc genere,
id. ib. 1, 11:
mundus hic totus, quod domicilium di nobis dederunt,
id. ib. 1, 13:
hoc autem sphaerae genus, in quo, etc.,
id. ib. 1, 14;
1, 16: in his libris, quos legistis,
id. Leg. 1, 9, 27; cf. id. Div. 1, 3, 5:
quam quisque norit artem, in hac se exerceat,
id. Tusc. 1, 18, 41 et saep.:
lepide ipsi hi sunt capti, suis qui filiis fecere insidias,
Plaut. Bacch. 5, 2, 90; cf. Cic. Tusc. 2, 1, 3; id. N. D. 1, 40, 113:
servi, qui, cum culpa carint, tamen malum Metuont, hi solent esse eris utibiles,
Plaut. Most. 4, 2, 2 sq.; cf. Cic. Rep. 1, 19:
de Bruti amore etsi mihi nihil novi adfers: tamen hoc audio libentius, quo saepius,
id. Att. 13, 36 fin.; cf.:
is porro, quo generosior celsiorque est, hoc majoribus velut organis commovetur,
Quint. 1, 2, 30:
hoc primum videamus, quidnam sit, de altero sole quod nuntiatum est in senatu, etc.,
Cic. Rep. 1, 10; 1, 24:
mire tractat hoc Cicero pro Milone quae facturus fuerit Clodius, si praeturam invasisset,
Quint. 9, 2, 41.—
(β).
With acc. and inf.:
erat tunc haec nova et ignota ratio, solem lunae oppositum solere deficere,
Cic. Rep. 1, 16:
sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse opportunissimos situs maritimos urbibus iis, quae, etc.,
id. ib. 2, 3:
hoc tantum admiror, Flavum, etc.,
Quint. 7, 4, 40; 11, 1, 22:
unum hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis, etc.,
Cic. Rep. 1, 1: hoc simul accipe dictum: Quorum..., Eorundem libertati me parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 204 Vahl.); cf.
with appositive clause: sic hoc proloquar: Principio, ut illo advenimus, Continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 48:
ut hoc: Non debes alienam uxorem optare,
Quint. 7, 1, 25; cf. id. 9, 4, 97; 9, 2, 32.—
(γ).
With quod or quia:
maxime hoc mihi mirum videri solet, quod, qui tranquillo mari gubernare se negent posse, etc.,
Cic. Rep. 1, 6:
quaesierat ex me Scipio, quidnam sentirem de hoc, quod duo soles visos esse constaret,
id. ib. 1, 13; Quint. 9, 1, 1:
propter hoc ipsum ostendenda non sunt, quod apparent,
id. 12, 9, 6:
nostri primo integris viribus fortiter repugnare... sed hoc superari, quod diuturnitate pugnae, etc.,
in this that, herein that, Caes. B. G. 3, 4, 3; cf. Quint. 8, 3, 30:
hoc ipso fidem detrahimus illis, quod sint tam gravia,
id. 9, 2, 53:
hoc ipso, quod,
id. 4, 1, 54; 5, 11, 41; 6, 2, 16 et saep.: consilio vestro utar libenter, et hoc libentius, quod, etc., Caes. ap. Cic. Att. 9, 8, C, 1; cf.:
id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur,
Caes. B. G. 1, 2, 3:
hoc esse miseriorem gravioremque fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli, etc.,
id. ib. 1, 32, 4; Quint. 5, 7, 22:
hoc magis, quod (al. quia) illic ut litigatores loquimur frequentius,
id. 6, 2, 36:
hoc sese excruciat animi, Quia leno ademit cistulam ei,
Plaut. Rud. 2, 3, 57:
quod hoc etiam mirabilius debet videri, quia, etc.,
Cic. de Or. 1, 3, 12; cf.:
hoc sunt exempla potentiora, quia, etc.,
Quint. 10, 1, 15.—
(δ).
With ut or ne:
nunc hoc me orare a vobis jussit Juppiter, ut conquistores, etc.,
Plaut. Am. prol. 64; cf.:
hoc quoque etiam mihi in mandatis dedit, Ut conquistores, etc.,
id. ib. 81:
atque hoc evenit In labore atque in dolore, ut mors obrepat interim,
id. Ps. 2, 3, 19:
nec enim hoc suscepi, ut, etc.... neque hoc polliceor me facturum, ut, etc.,
Cic. Rep. 1, 24:
neque enim hac nos patria lege genuit aut educavit, ut... sed ut, etc.,
id. ib. 1, 4;
for which: homines sunt hac lege generati, qui tuerentur, etc.,
id. ib. 6, 15:
quare hoc animo in nos esse debebis, ut aetas nostra, etc.,
id. Fam. 2, 1 fin.; id. Off. 3, 5, 22; id. Rep. 1, 12:
plurimum in hoc laboris exhausimus, ut ostenderemus, etc.,
Quint. 8 praef. § 6; cf.:
habenda fides est vel in hoc, ut, etc.,
id. 11, 2, 51; so,
in hoc, ut,
id. 6, 3, 15; 10, 3, 29: hoc erit tibi argumentum semper in promptu situm: Ne quid exspectes amicos, quod tute agere possies, Enn. ap. Gell. 2, 29 fin. (Sat. v. 37 Vahl.); so,
in hoc scilicet, ne suspectus his foret,
Vell. 2, 41 fin. —
B.
Hoc est serves to annex a more particular explanation of what has been said, that is, that is to say, namely:
in hac causa dicam de eo prius, quod apud vos plurimum debet valere, hoc est, de voluntate eorum, quibus injuriae factae sunt,
Cic. Div. in Caecil. 4, 11:
quadriennium, hoc est, ex quo tempore fundus veniit,
id. Caecin. 7, 19; 34, 100:
cum honos agebatur amplissimus familiae vestrae, hoc est, consulatus parentis tui,
id. Sull. 17, 49; id. Fam. 5, 12, 8:
primum quaero, qua ratione Naevius susceptum negotium non transegerit, hoc est, cur bona non vendiderit,
id. Quint. 24, 76 et saep.—Sarcastically:
ut haberet (Clodius) ad praeturam gerendam, hoc est, ad evertendam rem publicam plenum annum,
Cic. Mil. 9, 24:
at quam crebro usurpat Et consul et Antonius! Hoc est dicere: Et consul et homo impudicissimus, Et consul et homo nequissimus,
id. Phil. 2, 28, 70.—
C.
Hoc est or ĕrat, quod, with the accessory idea of indignation or reproach, is or was it for this that, etc.:
hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis Eripis, ut mediis hostem in penetralibus... cernam?
Verg. A. 2, 664; Petr. 93.—Hence,
III.
Advv.
1.
hāc, in this place, on this side, this way, here (class.): nunc Juppiter hac stat, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565: Ar. Hac quidem non venit. Le. Angiporto Illac per hortum circuit clam, Plaut. As. 3, 3, 151:
nunc hac An illac eam, incerta sum consili,
id. Rud. 1, 3, 30:
plenus rimarum sum: hac atque illac perfluo,
Ter. Eun. 1, 2, 25; cf.:
hac illac circumcursa,
id. Heaut. 3, 2, 1; and: mox hac atque illa rapti, Tac. Agr. 28:
sequere hac, reducam te ubi fuisti,
this way, hither, Plaut. Capt. 3, 5, 106; id. As. 4, 2, 1; id. Men. 4, 1, 4; id. Poen. 1, 2, 116; id. Rud. 1, 2, 94; cf.:
sequere hac me intus ad Glycerium nunc,
Ter. And. 5, 6, 14:
sequere me ergo hac intro,
id. Ad. 4, 3, 18:
i hac mecum intro,
Plaut. Bacch. 5, 2, 56; 62; Ter. Ad. 4, 2, 35 sq.:
quin igitur ad illa spatia nostra pergimus?... Nos vero: et hac quidem adire si placet, per ripam et umbram,
Cic. Leg. 1, 4, 14:
ab oppido declivis locus tenui fastigio vergebat. Hac nostris erat receptus,
Caes. B. C. 1, 45, 5; 2, 2, 3.—Hac-hac, for hac-illac ( poet.):
namque videbat, uti bellantes Pergama circum Hac fugerent Grai, Hac Phryges,
Verg. A. 1, 467 sq.; Prop. 1, 3, 13; rarely in full form with the interrog. particle ne:
utrum hacin feriam an ab laeva latus?
Plaut. Cist. 3, 10 (cf. Ladewig, Anal. Scaen. p. 22). —
2.
hīc (old form heic; and with the interrog. part. ne, hicine), adv. loci, in this place, here.
I.
In space.
A.
Lit.:
hos quos videtis stare hic captivos duos, etc.... Senex qui hic habitat, etc.,
Plaut. Capt. prol. 1 sq.:
ego jam dudum hic adsum,
Ter. Eun. 4, 6, 5:
quem praestolare hic ante ostium?
id. ib. 5, 6, 5:
hic propter hunc adsiste,
id. Ad. 2, 1, 15:
hic tui omnes valent,
Cic. Fam. 6, 20, 3:
non modo hic, ubi, etc... sed, ubicumque, etc.,
id. Verr. 2, 5, 55, § 143:
mons ibi arduus Nomine Parnasus... hic ubi Deucalion... parva rate vectus adhaesit,
Ov. M. 1, 319:
hic (sc. Carthagine) illius (Junonis) arma, Hic currus fuit,
Verg. A. 1, 16 et saep.: Pa. Philocomasium hicine etiam nunc est? Pe Quom exibam, hic erat, Plaut. Mil. 2, 2, 25; cf.: Ch. Ubi ego sum? hicine an apud mortuos? Eut. Neque apud mortuos neque hic es, id. Merc. 3, 4, 17:
hicine,
id. Cist. 1, 1, 21; 4, 2, 80; Ter. Ad. 2, 1, 29 al.: Da. Cedo fenus, redde fenus, fenus reddite, etc.... Tr. Fenus illic, fenus hic, Plaut. Most. 3, 1, 76:
facile hic plus mali est, quam illic boni,
Ter. And. 4, 3, 5; cf. id. Hec. 2, 1, 20:
hic segetes, illic veniunt felicius uvae,
Verg. G. 1, 54:
hic, illic, ubi mors deprenderat, exhalantes,
Ov. M. 7, 581 (cf. Krebs, Antibarb. p. 519).—With gen.:
hic proxume viciniae,
in this neighborhood, Plaut. Mil. 2, 3, 2:
modo vidi virginem hic viciniae miseram,
Ter. Phorm. 1, 2, 45.—With ne: hicine libertatem aiunt aequam esse omnibus? is it here that, etc., Ter. Ad. 2, 1, 29 (cf. hic, I. B. fin.).—
B.
Transf., in this affair, on this occasion, in this particular, herein, here:
hic, quantum in bello fortuna possit, cognosci potuit,
Caes. B. G. 6, 35, 2; Cic. Verr. 1, 16, 49:
hic tu tabulas desideras Heracliensium publicas,
id. Arch. 4, 8; cf.:
hic vos dubitabitis, judices,
id. Verr. 2, 2, 44, § 109:
hic miramur, hunc hominem tantum excellere ceteris? etc.,
id. de Imp. Pomp. 13, 39:
hic jam plura non dicam,
id. ib. 9, 24; id. Planc. 41, 99; id. Verr. 2, 1, 26, § 66 (cf. II. fin. infra):
hic, ubi opus est, non verentur: illic, ubi nihil opus est, ibi verentur,
Ter. And. 4, 1, 14:
ut cum hic tibi satisfecerimus, istic quoque nostram in te benevolentiam navare possimus,
Cic. Fam. 3, 10, 3.—Referring to the noun whose position in the sentence is the most remote (cf. I. D. 2.):
alterius ducis causa melior videbatur, alterius erat firmior: hic omnia speciosa, illic valentia,
Vell. 2, 49, 3.—
II.
Of time, i. q. nunc or tum, now, here; then, hereupon, at this time, at this juncture:
hic reddes omnia,
Ter. And. 2, 3, 15:
hic ego quid praedicem?
Cic. Sest. 5, 12; id. Cat. 1, 10, 26:
hic cum uterque me intueretur,
id. Fin. 2, 1, 1; so,
hic cum,
id. Tusc. 5, 20, 60; Nep. Milt. 3, 3:
hic tum Fabricius frequentes eos ad me domum adduxit,
Cic. Clu. 17, 49; so, hic tum, id. ib 20, 56; 27, 73; id. Verr. 2, 1, 26 §
66 al.: hic regina gravem poposcit pateram,
Verg. A. 1, 728.—So very freq. to introduce the beginning of a speech: hic Laelius (inquit); hic Philus;
hic Scipio, etc.,
Cic. Rep. 1, 13, 23; 24 sq.; id. Fam. 1, 9, 10; 3, 8, 3; 5, 15, 4; id. Ac. 2, 4, 10; id. de Or. 2, 50, 202; Verg. A. 9, 246 et saep.—
3.
huc (access. form hoc), v. huc.

Lewis & Short latin dictionary > hoce
120 secus

1.
sĕcus, n. indecl., v. sexus.
2.
sĕcus.
I.
Adj. [root seq- or secof sequor, q. v.], only comp. sĕquĭor, us, ōris, inferior, lower, worse (only post-class.; cf. Weissenb. ad Liv. 2, 37, 3):
in sequiorem sexum,
App. M. 7, p. 192, 7:
sexus sequioris fetus,
id. ib. 10, p. 249, 33;
8, p. 206, 7: vitae sequioris,
Dig. 2, 15, 8, § 11:
fortuna sequior,
Amm. 18, 6, 6.—
II.
Adv. (prop., following, later in rank or order, i. e. less than something mentioned before; hence, in gen.), otherwise, differently, not so; and esp. freq. with a negative (per litoten), not otherwise, i. e. even so, just so (opp. always to what is right, correct, or proper, not to what is wrong; cf. Krebs, Antibarb. p. 1056 sq.; for comp. forms, v. I. B. infra).
A.
Posit. (freq. and class.;
syn. aliter): si illuc, quod volumus, eveniet, gaudebimus: Sin secus, patiemur animis aequis,
Plaut. Cas. 2, 6, 25:
si bonus est, obnoxius sum: sin secus est, faciam, uti jubes,
id. Trin. 4, 3, 57:
oratorum genera esse dicuntur tamquam poëtarum. Id secus est,
Cic. Opt. Gen. 1, 1; id. Rep. 1, 19, 32; cf. id. Att. 4, 17, 1:
(ille est) quem dudum dixi. Hoc si secus reperies, etc.,
Plaut. Capt. 3, 4, 92:
videsne, quod paulo ante secus tibi videbatur,
Cic. Rep. 1, 17, 26: magnum mehercule hominem, nemo dicet secus;
sed, etc.,
id. Brut. 85, 293:
quod si ita esset... ad amicitiam esset aptissimus: quod longe secus est,
id. Lael. 9, 29:
omnia longe secus,
id. Part. 5, 15:
videtote, quanto secus ego fecerim, Cato ap. Charis, p. 192 P.: nobis aliter videtur: recte secusne, postea,
whether rightly or not, right or wrong, Cic. Fin. 3, 13, 44:
recte an secus,
id. Pis. 28, 68; cf.:
honestis an secus amicis uteretur,
Tac. A. 13, 6 fin.:
pro bene aut secus consulto,
for good or ill, Liv. 7, 6; cf.:
prout bene ac (al. aut) secus cessit,
Plin. Pan. 44, 8:
prout opportune proprieque aut secus collocata sunt (verba),
Quint. 10, 2, 13:
(artes) utiles aut secus,
id. 2, 20, 1 et saep.—
(β).
With quam or atque: secus aetatem agerem, quam illi egissent, Cato ap. Charis, p. 195 P.; Ter. Phorm. 2, 3, 91:
ne quid fiat secus quam volumus quamque oportet,
Cic. Att. 6, 2, 2:
eadem sunt membra in utriusque disputatione, sed paulo secus a me atque ab illo partita,
id. de Or. 3, 30, 119.—
b.
Non (nec) secus or haud secus (the latter not in Cic.), not otherwise, i. e. even so, just so:
educavit (eam) magna industria, Quasi si esset ex se nata, non multo secus,
Plaut. Cas. prol. 46; cf.:
fit obviam Clodio hora fere undecima aut non multo secus,
Cic. Mil. 10, 29:
quod non multo secus fieret,
id. Fam. 4, 9, 2:
bibitur, estur, quasi in popinā, haud secus,
Plaut. Poen. 4, 2, 13:
ita jam quasi canes, haud secus, circumstabant navem,
id. Trin. 4, 1, 16:
veluti qui anguem pressit, etc....Haud secus Androgeos visu tremefactus abibat,
Verg. A. 2, 382:
aequam memento rebus in arduis Servare mentem, non secus in bonis,
Hor. C. 2, 3, 2:
qualis in arvis movet arma leo,...Haud secus gliscit violentia Turno,
Verg. A. 12, 9:
nec secus apud principem ad mortem aguntur,
Tac. A. 6, 10 et saep.— With gen.:
alaeque et auxilia cohortium neque multo secus in iis virium,
Tac. A. 4, 5 fin. —In negative questions:
dedistine ei gladium, qui se occideret?...Quid secus est aut quid interest, dare te argentum, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 93.—
(β).
With ac or quam (the latter not in Cic.: non secus ac = non aliter ac; but: non secus quam = non minus quam, Zumpt ad Cic. Mur. 4, 10; cf.
infra): numquam secus Habui illam, ac si ex me esset nata,
Ter. Hec. 2, 3, 5:
itaque illud quod dixi, non dixi secus ac sentiebam,
Cic. de Or. 2, 6, 24; so,
non secus ac,
id. Mur. 4, 10; id. Planc. 1, 3; id. Fam. 3, 5, 4; Hor. A. P. 149; Ov. M. 15, 180 al.:
haud secus ac,
Sall. J. 79, 6; Verg. A. 3, 236 al.:
accepit ad sese, haud secus quam si ex se simus natae,
Plaut. Rud. 2, 3, 79; so,
haud secus quam,
Liv. 5, 36; 5, 41; 8, 8; 8, 9 et saep.; Ov. M. 12, 102 al.; Curt. 3, 2, 1; 8, 1, 21; 8, 11, 17:
non secus quam,
Ov. M. 2, 727; 12, 480:
nec secus quam,
Plaut. Am. 5, 1, 26; id. Capt. 2, 2, 23; 2, 3, 68: ne [p. 1657] secus quam, Tac. A. 4, 8.—In the poets freq. non (haud) secus ac, for introducing a comparison:
non secus ac patriis acer Roma-nus in armis, etc.,
Verg. G. 3, 346:
non secus ac,
id. A. 8, 243; 10, 272; 12, 856; Ov. M. 8, 162:
non secus atque,
Verg. A. 8, 391:
haud secus atque,
id. ib. 11, 456; Ov. M. 9, 40; cf. also without ac:
non secus in jugis stupet Evias,
Hor. C. 3, 25, 8.—
2.
Pregn., otherwise than as it should be, or, than is wished, i. e. not well, ill, badly (rare but class.):
magna consolatio est, cum recordare, etiam si secus acciderit, te, etc.,
Cic. Fam. 6, 21, 2:
ea ipsa...secus ab eo in me ipsum facta esse,
id. Att. 9, 9, 1:
cum in alterā re causa nihil esset quin secus judicaret ipse de se,
id. Quint. 9, 32:
cadere,
Tac. A. 2, 80; 6, 22: prius omnia pati decrevit;
quam bellum sumere, quia temptatum antea secus cesserat,
Sall. J. 20, 5:
quod ubi secus procedit,
id. ib. 25, 10:
Quintus frater purgat se multum per litteras et affirmat nihil a se cuiquam de te secus esse dictum,
Cic. Att. 1, 19, 11:
loqui de aliquo (just before, irreligiose),
Tac. A. 2, 50:
scribere de aliquo,
Liv. 8, 33, 15:
existimare de aliquo,
Cic. Clu. 44, 124; id. Fam. 3, 6, 6.—
B.
Comp. in four forms, which are often confused in MSS. and edd.; sĕquĭus, but with negatives or quo, eo, nihilo, etc., usu. sētĭus, less correctly sē-cĭus; also (ante-class.) sectĭus, Plaut. ap. Gell. 18, 94; id. Trin. 1, 2, 93 Ritschl (v. on the authorities for these forms, Neue, Formenl. 2, 691 sq.): nisi inpediret ingeni inbecillitas Metusque me, quo setius me colligam, so that I cannot (syn.:
quo minus), Afran. ap. Charis, p. 195 (Com. Rel. v. 291 Rib.): impedimento est, quo setius lex feratur,
Auct. Her. 1, 12, 21:
quoniam in eo consistit, melius an sequius terrae mandaverit pater familias pecuniam,
Col. 3, 4, 3:
invitus, quod sequius sit, de meis civibus loquor,
Liv. 2, 37, 3.—
b.
Non (haud) setius:
instat non setius ac rotat ensem,
none the less, just as much, Verg. A. 9, 441; so,
non setius,
id. G. 3, 367:
nec setius,
id. ib. 2, 277:
haud setius,
id. A. 7, 781:
si servus meus esses, nihilo setius Mihi obsequiosus semper fuisti,
no less, just as, Plaut. Capt. 2, 3, 57:
nihilo setius,
nevertheless, Ter. And. 3, 2, 27; cf. Caes. B. G. 1, 49; so,
nihilo setius,
id. ib. 4, 17; id. B. C. 3, 26; Suet. Vesp. 6; Nep. Con. 2, 4; cf.:
nihilo tamen setius,
Caes. B. G. 5, 4; 5, 7:
tamen nihilo setius,
Nep. Att. 22, 3:
nec hōc setius,
Lucr. 6, 315:
nec eo setius,
Suet. Caes. 8; id. Ner. 24; 42; id. Vit. 10; id. Dom. 12; id. Gram. 20; Nep. Milt. 2, 3:
nec tamen eo setius,
Suet. Dom. 2.—
(β).
With quam:
haec nihilo mihi esse videntur sectius quam somnia,
Plaut. Men. 5, 7, 57.—In negative questions:
quid fecimus? quid diximus tibi sequius quam velles?
Plaut. Aul. 3, 2, 22.—
2.
Pregn. (v. supra, I. A. 2.), ill, badly:
sed memet moror, cum hoc ago setius,
Plaut. Cist. 4, 2, 24: sin, id quod non spero, ratio talis sequius ceciderit, Afran. ap. Charis. p. 195 P. (Com. Rel. p. 291 Rib.):
vereor ne homines de me sequius loquantur,
Sen. Ben. 6, 42, 2.—
III.
Prep. with acc. (anteclass. and late Lat.), by, beside, along, on:
id quod vulgus usurpat Secus illum sedi, hoc est secundum illum, et novum et sordidum est,
Charis. p. 61 P.:
dextra sinistra foramina utrimque secus laminas,
Cato, R. R. 21, 2: ut quae secus mare essent locis regnaret, Enn. ap. Lact. 1, 11, 34:
SECVS VIAM,
Inscr. Orell. 3688 (but in Quint. 8, 2, 20; Plin. 24, 15, 85, § 135, the best MSS. have secundum):
SECVS CONIVGEM,
Inscr. Grut. 806, 5:
secus viam,
Vulg. Tob. 11, 5:
secus mare,
id. Matt. 13, 1 et saep.—
B.
Transf., according to, in proportion to:
SECVS MERITA EIVS,
Inscr. Orell. 7170.—
3.
Affixed to a pron., = side: altrinsecus, on the other side: utrinsecus, on both sides: circumsecus, on all sides, round about.

Lewis & Short latin dictionary > secus

Страницы

См. также в других словарях:

NIHIL EST IN INTELLECTS, QUOD NON PRIUS FUERIT IN SENSU — (лат.) нет ничего в уме, чего бы не было раньше в ощущениях. Осн. тезис сенсуализма, сформулированный Локком. Лейбниц добавляет к этому положению ограничение: nisi intellectus ipse (кроме самого интеллекта). Философский энциклопедический словарь … Философская энциклопедия
Nihil est in intellects, quod non prius fuerit in sensu... () — Nihil est in intellects, quod non prius fuerit in sensu... (nisi intellectus ipse) (лат.) нет ничего в разуме, чего не было бы раньше в чувствах. Средневековый тезис, восходящий к Аристотелю. Лот противопоставляет его учению Декарта о врожденных… … Философская энциклопедия
Nihil est in intellectu, quod non prius fuerit in sensu — (nisi inlel lectus ipse) (лат.) нет ничего в разуме, чего не было бы раньше в чувствах. Ср. век. тезис, восходящий к Аристотелю. Локк противопоставляет его учению Декарта о врождённых идеях. Лейбниц дополняет тезис: ... кроме самого… … Философская энциклопедия
Prius — Toyota Prius Toyota Prius Constructeur Toyota Moteur et transmission Architecture moteur À essence 1,5 L I4 DOHC 16 soupapes, à cycle Mi … Wikipédia en Français
Toyota Prius — Infobox Automobile name=Toyota Prius manufacturer=Toyota Motor Corporation similar=Honda Civic Hybrid class=Hybrid car layout=FF layout production=1997–presentThe Toyota Prius [ˈpri.əs] is a hybrid electric mid size car developed and manufactured … Wikipedia
Toyota Prius — III (ZVW30) Constructeur Toyota Années de production 2009 – présent … Wikipédia en Français
Toyota Prius Alpha — Constructeur Toyota Années de production Depuis 2011 Classe Monospace … Wikipédia en Français
De bonis non administratis — De bonis non administratis, Latin for of goods not administered, is a legal term for assets remaining in an estate after the death or removal of the estate administrator. The second administrator is called the administrator de bonis non and… … Wikipedia
nihil est in intellectu, quod non sit prius in sensu — nihil est in intellẹctu, quọd nọn sịt prius in sẹnsu [lateinisch »nichts ist im Verstand, was nicht vorher im Sinnesvermögen gewesen ist«], erkenntnistheoretische Grundformel des philosophischen Sensualismus beziehungsweise Empirismus (J.… … Universal-Lexikon
nihil est in intellectu, quod non sit prius in sensu — ni|hil est in in|tel|lec|tu, quod non sit pri|us in sen|su [ ... lɛktu ] [ <lat. ; »nichts ist im Verstand, was nicht vorher im Sinnesvermögen gewesen ist«> erkenntnistheoretische Grundformel des philos. Sensualismus bzw. Empirismus (Philos … Das große Fremdwörterbuch
nihil dictum quod non dictum prius — /nay(h)al diktam kwod non diktam prayas/ Nothing is said which was not said before. Said of a case where former arguments were repeated … Black's law dictionary

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

non+prius

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: со всех языков на все языки

non+prius

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: