Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

habere

  • 61 comperio

    comperio, comperire, comperi, compertum [cum + pario] - tr. - découvrir, apprendre, reconnaître, savoir avec exactitude (par qqn: per + acc. ou ex + abl.).    - compertum habere, pro comperto habere + prop. inf.: tenir pour prouvé que, être certain que.    - per exploratores comperire, Caes. B. G. 4, 19: apprendre par les éclaireurs.    - hoc mihi jamdiu compertum est: [pour moi cela est connu depuis longtemps] = je sais cela depuis longtemps.    - pro re comperta habere aliquid: tenir qqch pour certain.    - comperto, abl. abs. + prop. inf.: quand on sut que...    - comperto cur + subj.: quand on sut pourquoi...
    * * *
    comperio, comperire, comperi, compertum [cum + pario] - tr. - découvrir, apprendre, reconnaître, savoir avec exactitude (par qqn: per + acc. ou ex + abl.).    - compertum habere, pro comperto habere + prop. inf.: tenir pour prouvé que, être certain que.    - per exploratores comperire, Caes. B. G. 4, 19: apprendre par les éclaireurs.    - hoc mihi jamdiu compertum est: [pour moi cela est connu depuis longtemps] = je sais cela depuis longtemps.    - pro re comperta habere aliquid: tenir qqch pour certain.    - comperto, abl. abs. + prop. inf.: quand on sut que...    - comperto cur + subj.: quand on sut pourquoi...
    * * *
        Comperio, comperis, comperi, penul. corr. compertum, comperire. Terent. Scavoir pour certain apres s'estre enquesté.
    \
        Comperire de re aliqua. Terent. De amore hoc comperit. Il scait certainement qu'il l'aime.
    \
        Vt postea Caesar ex captiuis comperit. Caesar. Il sceut depuis par les prisonniers.
    \
        Dispicere et comperire dicitur, qui primus obseruauit. Catul. Qui a trouvé et entendu le premier.
    \
        Compertum est mihi, et Exploratum est mihi, Idem. Je scay certainement par m'en estre enquis.
    \
        Compertum aliquid habere. Cic. Scavoir de vray.
    \
        Compertum oculis. Liu. Chose que nous avons veue.
    \
        Compertum, id maxime radicibus prodesse. Plinius. On le scait par experience.

    Dictionarium latinogallicum > comperio

  • 62 ratus

    rătus, a, um part. passé de reor. [st2]1 [-] sens actif ayant pensé, pensant, croyant. [st2]2 [-] calculé, vérifié, approuvé. [st2]3 [-] définitif, fixé, réglé. [st2]4 [-] ratifié, valable. [st2]5 [-] décidé, résolu (en parl. de qqn).    - superl. ratissimus CAT d. FEST. 286; P. FEST. 287.    - ratus + prop. inf.: pensant que, croyant que.    - pro rata parte, selon une partie calculée = dans des rapports déterminés, en proportion, à proportion: Cic. Tusc. 1, 94 ; Rep. 2, 67 ; Caes. BC. 1, 17, 4; ou pro rata portione, Plin. 11, 40, ou pro rata, Liv. 45, 40, 5, ou secundum ratam partem, Vitr. 3, 3.    - tam ratos astrorum ordines videre, Cic. Nat. 2, 97: voir le cours des astres si régulier.    - leges ratæ, Cic. Phil. 5, 8: lois ratifiées.    - conclusiones ratæ, Cic. Top. 56: conclusions péremptoires.    - ratum habere judicium, Cic. Top. 125: tenir un jugement pour valable.    - comitia ne essent rata, Cic. Rep. 2, 56: que les comices fussent déclarés nuls.    - efficere ratas preces, Ov. F. 1, 696: exaucer des prières.    - ratum facere, Div. 1, 85: ratifier [ce qu'on va faire] = être de bon présage.    - de rato, PAUL. Dig. 3, 4, 6, 3: par autorisation.    - décad. rato habere: ratifier. --- rato fieri, être ratifié.
    * * *
    rătus, a, um part. passé de reor. [st2]1 [-] sens actif ayant pensé, pensant, croyant. [st2]2 [-] calculé, vérifié, approuvé. [st2]3 [-] définitif, fixé, réglé. [st2]4 [-] ratifié, valable. [st2]5 [-] décidé, résolu (en parl. de qqn).    - superl. ratissimus CAT d. FEST. 286; P. FEST. 287.    - ratus + prop. inf.: pensant que, croyant que.    - pro rata parte, selon une partie calculée = dans des rapports déterminés, en proportion, à proportion: Cic. Tusc. 1, 94 ; Rep. 2, 67 ; Caes. BC. 1, 17, 4; ou pro rata portione, Plin. 11, 40, ou pro rata, Liv. 45, 40, 5, ou secundum ratam partem, Vitr. 3, 3.    - tam ratos astrorum ordines videre, Cic. Nat. 2, 97: voir le cours des astres si régulier.    - leges ratæ, Cic. Phil. 5, 8: lois ratifiées.    - conclusiones ratæ, Cic. Top. 56: conclusions péremptoires.    - ratum habere judicium, Cic. Top. 125: tenir un jugement pour valable.    - comitia ne essent rata, Cic. Rep. 2, 56: que les comices fussent déclarés nuls.    - efficere ratas preces, Ov. F. 1, 696: exaucer des prières.    - ratum facere, Div. 1, 85: ratifier [ce qu'on va faire] = être de bon présage.    - de rato, PAUL. Dig. 3, 4, 6, 3: par autorisation.    - décad. rato habere: ratifier. --- rato fieri, être ratifié.
    * * *
        Ratus, rata, ratum, Participium. Ratus sum, significat putaui. Plaut. J'ay pensé et estimé, J'ay cuidé.
    \
        Abunde ratus, si praesentibus frueretur. Tacit. Pensant que c'estoit bien assez si, etc.
    \
        Ratum. Terent. Chose ferme, constante, certaine et arrestee.
    \
        Dicta rata. Ouid. Promesses seures et certaines.
    \
        Ratam testis debet habere fidem. Ouid. Doibt estre creu fermement.
    \
        Opus ratum. Ouid. Immuable.
    \
        Ratum habere aliquid. Cic. Approuver, Confermer, Ratifier.
    \
        Ratum habere aliquid. Cic. Tenir pour certain et ordonné.
    \
        Ratum facere, quod vulgus Ratificare dicit. Cic. Ratifier.
    \
        Ratum mihi est. Cic. J'approuve cela.
    \
        Rato tempore. Cic. En certain temps.
    \
        Pro rata, siue Pro rata parte. Liu. Caesar. Selon la part et portion, A l'equipollent, Au fur.
    \
        Ratae preces. Ouid. Prieres exaulcees.

    Dictionarium latinogallicum > ratus

  • 63 spes

    spēs, spĕi, f. [st1]1 [-] attente d'un événement heureux, pressentiment d'un événement heureux, espérance, espoir.    - adulescens summa spe: un jeune homme d'un grand avenir.    - bona spes cum omnium rerum desperatione confligit, Cic.: c'est la lutte du bon espoir contre le désespoir total.    - in quīs plurimum habebat spei, Curt. 3: (soldats) sur lesquels il fondait le plus d'espoir.    - magna spes est in aliquo: on place beaucoup d'espoir en qqn.    - in eorum tabella spem sibi aliquam proponit, quorum omnium damnatus est? Cic. Verr.: il place quelque espoir dans le suffrage de ceux qui l'ont condamné à l'unanimité!    - spem ponere (collocare) in aliquo: mettre son espoir en qqn.    - sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, Virg. En. 2: mais si, vu ton expérience, tu mets quelque espoir dans les armes que tu as prises.    - omni deposita spe contentionis, dimissis amplioribus copiis, itinera nostra servabat, Caes. BG. 5, 19: abandonnant tout espoir de vaincre en bataille rangée, il renvoya la plupart de ses troupes et il observait notre marche.    - captes astutus testamenta senum neu si... spem deponas, Hor. S. 2, 5, 23: tâche de capter astucieusement les testaments des vieillards et si... ne désespère pas.    - spes + prop. inf.: l'espoir que.    - spes est eum melius facturum, Plaut. Stich.: j'ai espoir qu'il agira mieux.    - magna me spes tenet hunc locum portum ac perfugium futurum, Cic. Clu.: j'ai grand espoir que ce lieu sera un port et un refuge.    - magnam se habere spem Ariovistum finem injuriis facturum, Caes. BG. 1: (il dit) qu'il a grand espoir qu'Arioviste mettra fin à ses violences.    - spem habere in + abl.: avoir espoir en.    - major spe: plus grand qu'on ne s'y attendait.    - ad spem + gén.: dans l'espoir de, en vue de, pour.    - ad spem amicitiae Romanorum, Liv. 32, 5: dans l'espoir d'obtenir l'amité des Romains.    - in tempore ad spem rebellandi advenire, Liv. 23, 40: arriver à temps pour laisser espérer la reprise des hostilités.    - spem facere alicui: faire espérer à qqn.    - in spe esse: avoir de l'espoir ou être espéré.    - castra, vestrae spes, Virg.: ce camp, votre espoir.    - spe potiri (= re speratā potiri), Ov.: posséder un objet désiré. [st1]2 [-] espoir d'héritage.    - leniter in spem arrepe ut et scribare secundus heres, Hor. S. 2: glisse-toi doucement vers ton espérance, afin d'être inscrit comme second héritier.    - scribere aliquem in secundam spem, Tac.: mettre qqn en seconde ligne sur son testament. [st1]3 [-] espoir (t. de tendresse).    - sperate Pamphilippe, o spes mea, o mea vita, Plaut. Stich.: Pamphilippe tant désiré, ô mon espérance, ô ma vie.    - spes reliqua nostra, Cicero, Cic.: Cicéron, toi qui restes mon unique espoir. [st1]4 [-] pressentiment, attente (de ce qui n'est pas désiré), prévision; appréhension, crainte.    - si meam spem vis improborum fefellerit, Cic. Cat. 4: si la violence des méchants vient à tromper mes espérances.    - spes multo asperior, Sall. C. 20, 13: un avenir bien plus affreux.    - Metellus contra spem suam laetissimis animis accipitur, Sall. J.: Métellus, contrairement à son attente, est accueilli avec de grands transports de joie.    - bellum quidem spe omnium serius fuit, Liv. 2: et pourtant la guerre eut lieu plus tard qu'on ne s'y attendait.    - in spe Hannibali fuit defectio Tarentinorum, Liv. 25: Hannibal eut la triste prévision de la défection des Tarentins.    - spes necis, Stat.: la crainte d'un meurtre.    - in mala spe, Liv.: dans une attente funeste.    - naufragii spes omnis abit, Luc. 5, 455: toute crainte de naufrage disparaît. [st1]5 [-] l'Espérance.    - Spes, ei, f.: l'Espérance (divinité qui avait plusieurs temples à Rome).
    * * *
    spēs, spĕi, f. [st1]1 [-] attente d'un événement heureux, pressentiment d'un événement heureux, espérance, espoir.    - adulescens summa spe: un jeune homme d'un grand avenir.    - bona spes cum omnium rerum desperatione confligit, Cic.: c'est la lutte du bon espoir contre le désespoir total.    - in quīs plurimum habebat spei, Curt. 3: (soldats) sur lesquels il fondait le plus d'espoir.    - magna spes est in aliquo: on place beaucoup d'espoir en qqn.    - in eorum tabella spem sibi aliquam proponit, quorum omnium damnatus est? Cic. Verr.: il place quelque espoir dans le suffrage de ceux qui l'ont condamné à l'unanimité!    - spem ponere (collocare) in aliquo: mettre son espoir en qqn.    - sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, Virg. En. 2: mais si, vu ton expérience, tu mets quelque espoir dans les armes que tu as prises.    - omni deposita spe contentionis, dimissis amplioribus copiis, itinera nostra servabat, Caes. BG. 5, 19: abandonnant tout espoir de vaincre en bataille rangée, il renvoya la plupart de ses troupes et il observait notre marche.    - captes astutus testamenta senum neu si... spem deponas, Hor. S. 2, 5, 23: tâche de capter astucieusement les testaments des vieillards et si... ne désespère pas.    - spes + prop. inf.: l'espoir que.    - spes est eum melius facturum, Plaut. Stich.: j'ai espoir qu'il agira mieux.    - magna me spes tenet hunc locum portum ac perfugium futurum, Cic. Clu.: j'ai grand espoir que ce lieu sera un port et un refuge.    - magnam se habere spem Ariovistum finem injuriis facturum, Caes. BG. 1: (il dit) qu'il a grand espoir qu'Arioviste mettra fin à ses violences.    - spem habere in + abl.: avoir espoir en.    - major spe: plus grand qu'on ne s'y attendait.    - ad spem + gén.: dans l'espoir de, en vue de, pour.    - ad spem amicitiae Romanorum, Liv. 32, 5: dans l'espoir d'obtenir l'amité des Romains.    - in tempore ad spem rebellandi advenire, Liv. 23, 40: arriver à temps pour laisser espérer la reprise des hostilités.    - spem facere alicui: faire espérer à qqn.    - in spe esse: avoir de l'espoir ou être espéré.    - castra, vestrae spes, Virg.: ce camp, votre espoir.    - spe potiri (= re speratā potiri), Ov.: posséder un objet désiré. [st1]2 [-] espoir d'héritage.    - leniter in spem arrepe ut et scribare secundus heres, Hor. S. 2: glisse-toi doucement vers ton espérance, afin d'être inscrit comme second héritier.    - scribere aliquem in secundam spem, Tac.: mettre qqn en seconde ligne sur son testament. [st1]3 [-] espoir (t. de tendresse).    - sperate Pamphilippe, o spes mea, o mea vita, Plaut. Stich.: Pamphilippe tant désiré, ô mon espérance, ô ma vie.    - spes reliqua nostra, Cicero, Cic.: Cicéron, toi qui restes mon unique espoir. [st1]4 [-] pressentiment, attente (de ce qui n'est pas désiré), prévision; appréhension, crainte.    - si meam spem vis improborum fefellerit, Cic. Cat. 4: si la violence des méchants vient à tromper mes espérances.    - spes multo asperior, Sall. C. 20, 13: un avenir bien plus affreux.    - Metellus contra spem suam laetissimis animis accipitur, Sall. J.: Métellus, contrairement à son attente, est accueilli avec de grands transports de joie.    - bellum quidem spe omnium serius fuit, Liv. 2: et pourtant la guerre eut lieu plus tard qu'on ne s'y attendait.    - in spe Hannibali fuit defectio Tarentinorum, Liv. 25: Hannibal eut la triste prévision de la défection des Tarentins.    - spes necis, Stat.: la crainte d'un meurtre.    - in mala spe, Liv.: dans une attente funeste.    - naufragii spes omnis abit, Luc. 5, 455: toute crainte de naufrage disparaît. [st1]5 [-] l'Espérance.    - Spes, ei, f.: l'Espérance (divinité qui avait plusieurs temples à Rome).
    * * *
        Spes, spei, foem. gene. Terent. Cic. Esperance de bien, Espoir.
    \
        Spei nihil est. Cic. Il n'y a point d'esperance, Il n'y a nulle esperance.
    \
        Malorum spes. Cic. L'esperance des meschants.
    \
        Anni spes. Ouid. Les bleds et fruicts qui sont sur terre.
    \
        Gemelli spes gregis. Virgil. Le masle et la femelle par lesquels on espere repeupler le troupeau.
    \
        Caduca spes. Ouid. Vaine.
    \
        Diues. Horatius. Grande et ample esperance, Esperance d'avoir de grands biens.
    \
        Eximia spe adolescens. Cic. Duquel on ha esperance qu'il fera de grandes choses.
    \
        Fidissima spes Teucrum, Hector. Virgil. Sur lequel les Troyens asseuroyent toute leur esperance.
    \
        Inconcessa. Ouid. Quand on espere d'obtenir quelque chose qui n'est licite ne permise.
    \
        Inuidiosa. Ouid. Pleine d'envie, Fort enviee.
    \
        Lenta. Ouid. Tardive.
    \
        Summa spe praeditus adolescens. Cic. Duquel on ha fort bonne et grande esperance.
    \
        Timida. Ouid. Incertaine.
    \
        Hac illi spe hoc incoeperunt. Terent. Soubz ceste esperance.
    \
        Citius spe. Ouid. Plus tost qu'on esperoit.
    \
        Abiicere spem de aliquo. Brutus Ciceroni. Desperer d'aucun, Perdre toute l'esperance qu'on avoit d'aucun.
    \
        Adducere nos in spem dicuntur literae. Cic. Donner esperance.
    \
        Adduci in spem. Cic. Esperer.
    \
        Adimere spem. Cic. Oster l'esperance.
    \
        Affectare spem aliquam. Ouid. Esperer et tascher de parvenir à quelque chose.
    \
        Afferre spem. Cic. Donner esperance.
    \
        Inanes spes agitare. Ouid. Esperer en vain.
    \
        Alere spem. Cic. Entretenir une esperance.
    \
        Alternant spesque timorque fidem. Ouid. L'esperance fait que je croye, mais la crainte fait que je n'en croye rien, Esperance et crainte me tiennent incertaine et en doubte.
    \
        Auferre spem. Cic. Oster esperance.
    \
        Carere spe. Cic. N'avoir point d'esperance.
    \
        Complere aliquem bona spe. Caes. Luy donner bonne esperance.
    \
        Omnes spes atque opes conciderunt. Cic. Sont perdues.
    \
        Anni spem credere terrae. Virgil. Semer le blé dont on espere recueillir dequoy se nourrir toute l'annee.
    \
        Decidere a vel de spe, Vide DECIDO pen. corr. Decheoir de son esperance.
    \
        Deficit spes. Cic. Default.
    \
        Demittere animo spes obscoenas. Ouid. Concevoir et mettre en son esprit une vilaine esperance.
    \
        Deponere spem. Horat. Delaisser son esperance, Perdre esperance.
    \
        Deponere spem in re aliqua. Curtius. Mettre son esperance en quelque chose.
    \
        Deserit spes. Cic. Esperance me default et delaisse.
    \
        Deturbare spe, vel ex spe. Cic. Jecter hors d'esperance.
    \
        Deuorere spem. Ouid. Maudire son esperance.
    \
        Dare spem alicui. Cic. Donner esperance.
    \
        Spe ducitur, se posse, etc. Cic. Il espere.
    \
        Eripere spem. Cic. Oster toute esperance.
    \
        Exardere ad spem libertatis. Cic. Estre esmeu.
    \
        Explorata spes. Ci. Certaine.
    \
        Posteaquam extenuari spem nostram, et euanescere vidi, mutaui consilium. Cic. Que l'esperance se diminuoit.
    \
        Facere spem. Cic. Donner esperance.
    \
        Fallere spem alicuius. Cic. Abuser aucun, et le frustrer de son esperance.
    \
        Fallit eum spes. Cic. Il est abusé de son esperance.
    \
        Fluitare spe dubiae horae. Horat. Estre incertain et en doubte du temps que quelque chose nous doibt advenir.
    \
        Spes eum frustratur. Lentulus Ciceroni. Il est frustré de son esperance.
    \
        Habere spem. Cic. Avoir esperance.
    \
        Reliqua plus habent spei, quam timoris. Cicero. Monstrent plus d'esperance.
    \
        Habere aliquid in spe. Cic. L'esperer.
    \
        Habere spem in manibus. Cic. Avoir certaine esperance.
    \
        Haeret spes in aliquo. Curt. Quand on ha sa derniere esperance en luy.
    \
        Impellere in spem. Cic. Poulser à esperance, Mettre en esperance.
    \
        Implere spem quam quis de nobis concepit, Vide IMPLEO. Accomplir et fournir à ce qu'on espere de nous.
    \
        Induci in spem. Cic. Estre induict à esperance.
    \
        Ingredi in spem. Cic. Commencer à esperer.
    \
        Iniicere spem. Cic. Bailler esperance.
    \
        Intercipere spem. Ouid. Rompre.
    \
        Interdictae spes. Ouid. Choses illicites et defendues, et qu'on ne doibt esperer.
    \
        Inueterascit spes. Cic. Elle se perd, et va à neant.
    \
        Irritus spei. Curt. Frustré de son esperance.
    \
        Labi spe. Caes. Decheoir de son esperance.
    \
        Laborare in spem. Ouid. Travailler en esperance d'en recevoir du profict.
    \
        Vana spe ludere aliquem. Virg. Decevoir aucun par vaine esperance.
    \
        Spem mentita seges. Horat. Quand on ne recueille point tant de bleds qu'on esperoit.
    \
        Nancisci spem. Cic. Avoir ou entrer en esperance.
    \
        Spe qua iubes nitemur. Cicero. Nous nous appuyrons sur ceste esperance.
    \
        Summam spem nuntiabant, fore vt Antonius cederet. Cic. Il nous annoncoyent qu'il y avoit grande esperance que, etc.
    \
        Obtenta me spes. Cic. Esperance me tient, J'ay esperance.
    \
        Omittere spem. Curt. Delaisser.
    \
        Orbari spe. Cic. Estre privé de son esperance.
    \
        Ostendere spem alicuius rei. Cic. Bailler esperance, Mettre en esperance.
    \
        Falsam spem ponere. Ouid. Delaisser.
    \
        Ponere spem in aliquo, vel in re aliqua. Cic. Mettre.
    \
        In arcto spem ponere. Ouid. Avoir petite esperance.
    \
        Id quidem in optima spe pono. Cic. Je tire cela en bonne esperance, J'espere tout bien de ce.
    \
        Plura ponuntur in spe, quam in pecuniis. Cic. Il y a plus d'esperance, que d'argent.
    \
        Praebere spem alicuius rei. Cassius ad Ciceronem. Donner esperance.
    \
        Praecidere vel incidere spem alicui. Ci. Luy rompre son esperance.
    \
        Intelligo ea spe istum fuisse praeditum, vt omnem rationem salutis in pecunia poneret. Cic. Qu'il a eu ceste esperance, etc.
    \
        Praesumere aliquid spe. Virgil. S'attendre tout asseureement d'avoir quelque chose.
    \
        Producere spem vitae. Tacit. Prolonger.
    \
        Proponere spem. Cic. Donner esperance.
    \
        Redintegrare spem. Caesar. Reprendre esperance.
    \
        Remorari spem. Cic. Retarder.
    \
        Sequi spem. Cic. Suyvre son profict.
    \
        Serenare spem vultu. Virg. Monstrer par face joyeuse, qu'on ha bonne esperance.
    \
        Subest spes. Curtius. Il y a esperance.
    \
        Subministrare spem alicuius sceleris. Sallust. Bailler occasion d'esperance.
    \
        Esse spe bona. Cic. Avoir bonne esperance.
    \
        In spe esse. Cic. Esperer.
    \
        In spe esse dicitur aliquid. Cic. Quand on ha esperance de luy.
    \
        Dum in spe pax fuit. Cic. Ce temps pendant qu'on esperoit la paix.
    \
        Spes est hunc aliquando tandem posse consistere. Cic. Il y a esperance.
    \
        Spes est de argento. Plaut. Il y a esperance de recouvrer argent.
    \
        Spes est in angusto. Celsus. Il y a peu d'esperance.
    \
        Spes erat in cursu. Ouid. L'esperance prosperoit.
    \
        Superare spem. Cic. Surmonter l'esperance qu'on ha de nous.
    \
        Teneri spe. Cic. Avoir esperance.
    \
        Illa ipsa spes exigua quae erat, videtur esse sublata. Cic. Ostee, Perdue.
    \
        Trahere spem mora. Ouid. Alonger.
    \
        Trahi spe exigua. Ouid. Avoir quelque peu d'esperance.
    \
        In spem venio appropinquare tuum aduentum. Cic. J'espere que tu viendras de brief, J'entre en esperance.
    \
        Si spem videro, aut ibidem opperiar, aut me ad te conferam. Cic. Si je voy qu'il y ait esperance.
    \
        Officio vincet omnes spes. Cic. Il fera mieulx qu'on n'espere.
    \
        Quam in spem me vocas? Cic. Quelle esperance me donnes tu?
    \
        Spem vultu simulat, premit altum corde dolorem. Virg. Il fait semblant d'estre joyeulx, mais, etc.
    \
        Spes, pro Metu. Stat. Dum spes nulla necis. Quand il n'avoit aucune doubte, ou crainte de la mort, On le tua par derriere, sans qu'il se doubtast qu'on le deust frapper.

    Dictionarium latinogallicum > spes

  • 64 gratia

    grātia, ae, f. (gratus), die Annehmlichkeit, Wohlgefälligkeit, I) subjektiv: A) eig. = das angenehme, wohlgefällige Wesen, das Wohlgefällige, in vultu, Quint.: verborum, Quint.: gratia non deest verbis, Lieblichkeit, Prop.: in bildenden Künsten (Malerei usw.), das Gefällige, Quint.: von einer Örtlichkeit, villae, die Reize, Plin. ep.: v. Wein, vinis gratiam affert fumus, Plin.: v. Pers., der Liebling, ut unus quolibet in casu gratia nostra fores, Ov. ex Pont. 2, 3, 82. – dah. personif.: Grātiae ( wie Χάριτες), die Grazien, Huldgöttinnen, Töchter des Zeus u. der Eurynome, gew. drei: Euphrosyne (festliche Freude), Aglaia (festlicher Glanz), Thalia (blühendes Glück), die die Anmut des durch Sitte u. Schönheitssinn geregelten, durch Schmuck und Freude gehobenen Beisammenseins versinnbildlichten, Hor. carm. 1, 4, 6; 3, 21, 22. Quint. 10, 1, 82: nach späterer Deutung auch Sinnbilder der Dankbarkeit, Wohltätigkeit, Sen. de ben. 1, 3, 2 sq.
    B) übtr.: 1) die Gunst, die man erweist, Gefälligkeit, Willfahrung, der angenehme Dienst, die Gunstbezeigung, der Gefallen, die Gnade, a) übh.: nullam esse gratiam, quam non capere animus meus posset, Cic.: petivit in beneficii loco et gratiae, Cic.: alci gratiam dare, Ter., od. facere, Plaut., jmdm. willfahren: gratiam dicendi facere, zu reden gestatten,
    ————
    Liv.: u. so gratiam facere reddendi equi, Suet. – dah. α) in gratiam alcis, jmdm. zu Gefallen, zugunsten, wegen, Liv.: in gratiam iudicii, weil das Volk ihn losgesprochen, Liv. – β) Abl. gratiā wegen (eig. aus Gunst, Gefälligkeit), hominum gratiā, Cic.: eā gratiā, deswegen, Ter.: huius accusandi gratiā, Nep.: ineundae fugae gratiā, Val. Max.: laxandi levandique animi gratiā, Gell.: cibi aut potionis gratiā, Liv.: honoris gratiā (s. honor), Cic.: exempli gratiā, zum Beispiel, Cic. u.a. (vgl. exemplum no, III); vollst. pauca tamen exempli gratiā ponam, Quint.: verbi gratiā propter voluptatem, Cic.: dem Genet. vorangestellt, gratiā patris, Lamprid. Heliog. 31, 3. – b) insbes., das Erlassen einer Sache aus Gefälligkeit, die Nachsicht bei usw., iurisiurandi, ICt.: criminum, Suet.: omnium tibi gratiam facio, Liv.: delicti gratiam facere, Nachsicht schenken, nachsehen, Sall.: de cena facio gratiam, bedanke mich, kann nicht kommen, Plaut. – 2) die Erkenntlichkeit, der Dank, gratiam ferre alcis rei, den Dank für etw. davontragen, Liv. (s. Fabri Liv. 22, 26, 4): ab utrisque parem gratiam trahere, Iustin.: gratiam persolvere dis, Cic.: gratias dicere, Apul. (ut pro eo honore vobis multas gratias dicerem, Apul. flor. 16 = 22, 15 Kr.): gratias agere, Dank abstatten, sagen, Cic.: agere gratias magnas od. ingentes, Ter., od. mirificas, Cic.: tibi gratias ago atque habebo summas, Plaut.: agere Romanis gratias, Eutr.: tantae erga
    ————
    me benevolentiae tuae tamque sincerae gratias ago debeoque plurimas, Augustin.: furtive agere gratias et in angulo et ad aurem, Sen.: in quo ei Pompeius gratias egerat, Cic. ep.: etiam in malis gratias agere, Lact.: alci gratias agere de matre, Cic.: senatui pro alqo gratias agere, Cic.: alci pro suo summo beneficio gratias agere, Cic.: agere ei maximas gratias pro beneficiis in matrem, coniugem liberosque impensis, Curt.: timerem ne arrogans esset ob ea laudare, ob quae gratias agerem, Plin. ep. 9, 31, 2: gratias se inter cetera etiam ob hoc agere, quod (weil) etc., Liv. 34, 50, 4 (u. so m. ob u. Akk. auch Treb. Poll. trig. tyr. 10, 9. Apul. flor. 16 in.): agere gratias incipit, quod (daß er) perfidi hominis insidias prudenter cauteque vitasset, Curt.: ago confusioni meae gratias, quod nihil in illo cubiculo vidi praeter matrem et patrem, Sen. rhet.: gratiarum actio, Danksagung, Cic.: ellipt., tamen, genio illius gratias (Dank dem G. jenes!), enatavi, Petron. 57, 10. – gratiam habere alci, Dank wissen, Cic.: u. so gratiam habere magnam od. maximam, Cic. u. Ter.: gratiam habere m. folg. quod (daß usw.), Cic., od. qui u. Konj. (daß er), Cic.: auch gratias habere (von zweien u. mehreren), Liv. 24, 37, 7: u. alci summas gratias habere (v. einem), Plaut. trin. 659: verb. (v. einem) alci maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod (daß) etc., Vitr. 6. praef. 4: alci laudes gratiasque habere magnas, Plaut. asin.
    ————
    545: gratiam referre, den Dank abtragen, in der Tat danken, Cic.; u. ironisch, vergelten, es einem wieder entgelten lassen (= sich rächen), Ter. n. Cic.: gratiam referre pro meritis, pro beneficiis, Caes.: gratiam referre bonam od. praeclaram, Cic.: od. meritam debitamque, Cic., od. iustam ac debitam, Cic.: gratiam referre parem, Gleiches mit Gleichem vergelten, Cic.: auch gratias referre, Cic. Planc. 101; Phil. 3, 39: ago tibi gratias, imperator auguste; si possem, etiam referrem, Auson. grat. act. 1. § 1: gratiam rependĕre, Ov., od. reddere, Sall.: v. Lebl., referre gratiam, v. Acker, wenn er Früchte trägt, Col.; u. gratiam reddere, v. Weinstocke, Col. – nullum est neque sincerius neque acceptius genus gratiarum, quam quod etc., Plin. pan. – dah. a) gratia est, ich danke, Ter.: gratia est (sc. tibi), ich bedanke mich = ich muß es abschlagen, Plaut.: dis gratia, cum ita ut volo est, ich danke Gott, wenn usw., Ter.: dis gratia u. gratia dis (verst. est), Gott sei Dank! Ter. u. Ov.: gratia magna Iovi, Tibull. – b) Abl. Plur. grātiīs u. zsgzg. grātis, ohne Entgelt (Vergeltung), ohne Bezahlung, umsonst (Ggstz. pretio, mercede), quae (psaltria) quantum potest aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis, Ter.: gratiis exaedificari atque effici navem, Cic.: tibi gratiis stare navem, nichts koste, Cic.: gratis habitare, Cic.: cave, ne tibi gratis hic constet amor, Ov.: reges Parthos non potest quisquam salutare sine munere;
    ————
    tibi valedicere non licet gratis, Sen. – Bei den szenischen Dichtern (z.B. Plaut. asin. 194; Epid. 474 G. Ter. adelph. 744. Pompon. com. 110) überall nach den besten Hdschrn. gratiis; Cic. Verr. Halm gratiis, C. F. W. Müller gratis.
    II) objektiv, A) eig. = die Gunst, die man bei andern genießt, das Beliebtsein, der Kredit ( während favor die »Beifallsbezeigung«, die »Gunst« die man andern erweist, insbes. die Volksgunst, Begünstigung), gratiam alcis sibi conciliare, Cic.: gratiam (magnam, summam) inire, Cic., ab alqo, Cic., od. apud alqm od. ad alqm, Liv., od. alcis, Curt., bei jmd. sich in Gunst setzen, Gunst erwerben, sich beliebt machen: ut aliquam mihi bonam gratiam quaesisse videar, Cic.: summam ab alqo gratiam inire, Caes.: ab alqo gratiam inisse, quod (weil, daß) etc., Cic.: quia plures ineuntur gratiae, Gunst bei mehreren, Cic.: in gratia esse, in Gunst stehen, beliebt sein, Cic.: L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit, Cic. – Ggstz., quod apud alios gratiam, apud alios offensionem habet, Plin. 19, 9.
    B) übtr.: 1) das gute Vernehmen (Verhältnis), in dem man mit jmd. steht, das gute Einverständnis, das freundschaftliche Verhältnis, die Freundschaft, in gratiam redire cum alqo, sich mit jmd. wieder aussöhnen, Cic. (dah. reditus in gratiam, Aussöh-
    ————
    nung, Cic.): ebenso in gratiam reverti cum alqo, Liv. u. Petron., cum fato, Sen.: alqm apud alqm ponere in gratia u. in gratia maxima, in Gunst, in große Gunst setzen, Cic.: esse in gratia cum alqo, Cic.: dehinc spero aeternam inter nos gratiam fore, Ter.: in gratiam reducere od. restituere od. redigere, versöhnen, Ter.: porrigere mutuas in gratiam manus, Sen. rhet.: so auch componere gratiam inter eas, Ter.: per gratiam, in Güte, gutwillig, Plaut.: so auch per bonam gratiam, Plaut. (vgl. Brix Plaut. mil. 979): u. so per gratiam od. cum gratia, in Güte, gutwillig, Ter. u. Liv.; Ggstz. sine gratia, nicht in Güte, nicht gutwillig, Sen. rhet. (vgl. Lorenz Plaut. mil. 971): componere alqd cum bona gratia, in aller Güte, Ter.: u. so cum bona gratia alqm dimittere, Cic.: cum mala gratia, in Haß, Ter.: cum gratia imperatoris, zur Zufriedenheit des F., Liv. 29, 1, 9. – 2) die (durch Gunst, guten Kredit erlangte) Macht, das Ansehen, der Einfluß, Cic. u.a.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > gratia

  • 65 manus

    1. manus, ūs, f. (griech. μάρη, ahd. munt), die Hand, I) eig. u. bildl.: A) im allg.: manus dextera, Cic., Ggstz. laeva, Cic., od. sinistra, Nep.: manus hostilis, Plaut.: manus callosa, Sen. – abrumpere manibus ramos, Ov.: abscīdere manus, Suet.: abstinere manus, Liv., manus ab alqo, Cic., ab alcis pecuniis, Cic., a se, Cic., manus alieno, Cato: accedere ad manum od. ad manus, an die H. herangehen, v. Tieren = auf den Ruf kommen und aus der H. fressen, Cic. u. Varro (v. Menschen s. no. B, 2): accipere puerum in manum, Iustin.: accipere alqd manibus, Cic.: adire alci manum, s. 2. adeo no. I, 1: manus adhibere genibus, beim Flehen, Ov., pomis, um sie zu pflücken, Sen. poët.: manus adhibere vectigalibus, bildl., Hand anlegen an usw. = sie berauben, Cic.: admovere manus religiose (mit frommer Scheu). Liv.: admovere manum od. manus alci rei od. ad alqd, s. admoveo no. I: afferre manus, s. affero no. II A: affingere mundo nec manus nec pedes nec alia membra, Cic.: amittere manibus, Plaut., e od. de manibus, Cic. u. Liv.: apponere manus ad os, um nicht zu laut zu reden, Cael. in Cic. ep.: apprehendere manum osculandi causā, Suet.: armare manus, s. armo no. II, 2, a: haec asserere utrāque manu complexuque toto, gern, Mart.: cohibere manus ab alieno, Plaut., manum, oculos, animum ab auro gazaque regis, Cic.: collidere
    ————
    manus, Quint.: complodere manus, Quint, saepius manus, v. Zornigen, Sen.: comprimere manum, manus, s. comprimo no. II, 1, a: conferre ferrum et manus, zum Kampfe, Cic.: continere manum intra pallium, Quint.: continere vix ab alqo manus ac tela, Cic.: porrigere mutuas in gratiam manus, Sen. rhet.: manum dare alci, die H. reichen, Quint.: manus dare, bildl., sich ohne fernere Gegenwehr ergeben, sich für überwunden bekennen, nachgeben, Caes., Cic. u.a. (vgl. Burm. Ov. her. 17, 260. Bünem. Lact 5, 1, 3): so auch victas manus dare, Ov., manus dedere, Verg.: dare alci alqd in manum, Ter.: deponere alqd de manibus, Cic.: dimittere (ex) manibus, s. dimitto: ducere alqm manu, Verg. u. (bildl.) Cic.: elabi e manu, e manibus, s. elabor: elabi de manibus (bildl.), ein Spielball des Zufalls werden, Cic.: emittere manu, e u. de manibus, s. emitto no. II. – esse in manibus, α) in den Händen sein, oratio est in manibus, man hat sie in der Hand, man kann sie lesen, sie ist bekannt, Cic.: poet, in manibus Mars ipse, ihr habt den M. gleichs. in euren Händen (= jetzt hängt der Erfolg des Kampfes ganz von eurer Tapferkeit ab), Verg. β) in Arbeit sein, liber mihi est in manibus, unter der Feder, Cic. γ) nahe sein, gegenwärtig sein, Caes. u. Verg.: sed ecce in manibus vir et praestantissimo ingenio et flagranti studio, C. Gracchus, siehe, da steht vor uns ein Mann usw., da sind wir (in der
    ————
    Aufzählung) gekommen an einen Mann usw., Cic. δ) jetzt vorgehen, attendere, quae sunt in manibus, Cic.: quia vindemiae in manibus, ich mit der W. zu tun habe, Plin. ep. – alci in manu esse, in jmds. Kräften stehen, jmdm. möglich sein, Komik. (s. Lorenz Plaut. most. 577), tibi id in manu est ne fiat, Ter. – eximere alci e manu manubrium, s. manubrium: extendere manus suas, Ov. u. Lact., manum infesto pollice, Quint.: extorquere sicam de manibus, Cic.: fugere e manibus, Cic.: habere in manibus alqm, jmd. auf den H. tragen, Cic.: habere in manibus alqd, etwas unter den Händen (in der Arbeit) haben, Cic.: laevam tunicis inserere manum, Ov.: iactare manus, beim Tanze, Prop. u. Ov., beim Deklamieren, Quint.: lavare manus, Cic. (u. sprichw., manus manum lavat, eine Hand wäscht die andere, Sen. apoc. 9, 6. Petron. 45, 13): ostende huc manum dexteram, Plaut.: ponere alqd de manibus, Cic.: porrigere manum, s. porrigo: prehendere alcis manum, Cic., alqm manu, Cic.: premere manu spongiam plenam aquai (= aquae) ac siccare, Lucr.: proferre ambas manus, Plaut.: regere manum alcis manu superimpositā, Quint.: sumere vas in manus, Cic.: sustinere alqd porrectis manibus, Cic.: tangere alcis manum, jmdm. an den Puls fühlen, Sen.: non potest beneficium manu tangi, ist nicht handgreiflich, Sen.: tendere manus, s. tendo: tenere manu, dexterā manu, utrisque manibus, teneri manu,
    ————
    manibus (bildl.), s. teneo: tollere manus, s. tollo: alqm venerari manu, seine Verehrung durch Handkuß bezeichnen (indem man die eigene Hand küßt und diesen Kuß dem anderen zuwirft), Tac.: versare manu exemplaria Graeca, Hor.: alcis rei causā ne manum quidem vertere, die Hand nicht umdrehen einer Sache wegen, d.i. sich nicht die mindeste Mühe geben, Cic. de fin. 5, 93: u. so quid de me Mezentius sentiat, manum non vorteris, wirst du keine H. umwenden (wird dir gleichgültig sein), Apul. apol. 56: vincire manus post tergum, Liv., post terga, Verg., manus laxe, Liv. – Besondere Verbindungen, in denen manus im Abl. oder mit Praepp. steht: a) von der Nähe, in Verbindgg. wie victoriam in manibus videre, Cic.: ad manum, bei der Hand, zur Hand, esse, Liv. u. Fronto, habere, Quint., intueri, Plin.: habere ad manum scribae loco, Nep.: servum sibi habere ad manum, zum Privatsekretär, Cic.: dah. librarius ad manum, zur Hand, zum persönlichen Dienste, Corp. inscr. Lat. 6, 9523. – b) sub manu od. manum, bei der Hand (in der Nähe), Planc. in Cic. ep.: dah. leicht, ohne Mühe, sogleich, Sen. u. Suet. – c) de manu, α) mit eigener Hand, facere, Cic.: u. so bl. manu parere sibi letum, Verg. β) aus eigener Hand, d. i auf eigene Kosten, Colum. γ) de manu in manum tradere, aus unserer Hand in eines anderen Hand, Cic. – d) plenā manu, mit voller, (geldvoller) Hand,
    ————
    Tibull.: bildl., liberaliter et plenā manu faciam, Sen. contr.: plenā manu scapulas eius verberavit, mit voller (breiter) H., Petron.: plenā manu alcis laudes in astra tollere = jmdm. reichliches Lob spenden, Cic. – e) manibus pedibusque od. manibus pedibus (griech. πυξ καὶ λάξ), mit Händen u. Füßen, d.i. mit allen Kräften, mit aller Anstrengung, Ter. Andr. 161 u. 676. – f) per manus, α) mit den Händen, trahere, Caes.: per manus servulae servatus, durch ihren Dienst, Cic. β) von Hand zu Hand, Liv.: bildl., traditae per manus religiones, vom Vater auf den Sohn und von diesem auf den Enkel usw., Liv. – g) prae manu, vor die Hand, zur Hand, in Bereitschaft, esse, Plaut.: si paulum dederis prae manu, vor die Hand, in die Hand, zum Anfange der Wirtschaft, Ter.: habere prae manu, ICt.: si liber est prae manibus, bei der Hand, Gell. – h) inter manus, α) mit den Händen, auferri, Cic.: proferri, Caes. β) unter den Händen, in den Händen, Cael. in Cic. ep.: inter manus habere, eine schriftl. Arbeit unter den H. haben, Plin. ep. γ) inter manus esse, handgreiflich sein (= vor Augen liegen), Verg. – i) sub manus, unter den Händen, succedere, Plaut. – k) manibus aequis, mit gleichen Vorteilen, mit gleichem Glücke (im Kampfe), nach unentschiedenem Kampfe, bellum nox intempesta diremit, Enn. ann. 167: dirimere pugnam, Liv.: abscedere, Tac.: so auch aequā manu discedere, Sall. Cat.
    ————
    39, 4 (Ggstz. superiorem discedere). – l) a manu servus, Schreiber, Sekretär, Suet. Caes. 74, 1 (vgl. Corp. inscr. Lat. 6, 8409 u. 9534): u. so liberta a manu, Suet. Vesp. 3. – m) brevi manu, sogleich, ohne Verzögerung, ICt.: hingegen longā manu, langsam, ICt. – n) illotis manibus, s. illotus. – o) manum de tabula! eig. die Hand vom Gemälde! sprichw. = genug! es sei genug! Cic. ep. 7, 25, 1.
    B) insbes.: 1) die Faust = die persönliche Tapferkeit, die bewaffnete Hand, manu fortis, Nep.: manu promptus, Sall.: manu sternere alqm, Verg.: manu vincere, Ov.: manu capere urbes, Sall.: usu manuque, Caes.: committere manum Teucris, handgemein werden (im Kampf), Verg. (vgl. confero u. consero). – 2) das Handgemenge, die Tätlichkeit, Gewalttätigkeit, ad od. in manum venire, Liv. u. Plin. pan., od. ad manum accedere, Nep., zum Handgemenge kommen, handgemein werden: so auch in manus venire, Liv.: pugna iam ad manus venerat, man war handgemein geworden, Liv.: res venit ad manum, Cic.: proelium in manibus facere, im Handgemenge kämpfen, Sall.: continere manus ab alqo, Ov.: manibus temperare, es nicht zu Tätlichkeiten kommen lassen, Liv.: vim et manus afferre, zu Gewalt u. Gewalttätigkeiten schreiten, Cic.: Armeniae manum afferre, A. angreifen, Vell.: alci od. alci rei (zB. regnis) manum od. manus inicere, Gewalt antun, Sen. u. Val. Max.: manu (mit
    ————
    bewaffneter Hand) vindicare iniurias, Sall.: u. so vindicandum in eos... non manu neque vi, verum (sondern) etc., Sall.: ebenso per manus libertatem retinendam, Sall. – 3) (Abl. manu) von der Kunst od. Anwendung der Kunst, v. Bemühung u. Händearbeit, manu quaerere (erwerben), Cic.: bes. im Ggstz. zu dem, was von Natur ist = durch Händearbeit, durch die Kunst, piscina manu facta, Varro: portus od. canales manu facti, Cic. u. Sen.: congesta manu oppida, Verg.: manu sata, Getreide von Menschen gesät, Caes.: arbusculae manu cultae, künstlich gezogene, Fronto: urbs manu munitissima, Cic.: postea credo additas moles manuque adiutum, ut etc., und es sei durch die Kunst nachgeholfen, Liv. – übtr., auf gesuchte, künstliche Weise (vgl. Lipsius Sen. ad Marc. 19, 2. p. 122 ed. 4.), morbi, quos manu fecimus, Sen.: quidam liberos eiurant et orbitates manu faciunt, Sen.: oratio fucata et manu facta (affektierte), Sen. – 4) die Hand = Macht, Gewalt, haec non sunt in manu nostra, Cic.: omnes, quorum in alterius manu vita posita est, Cic.: iuxta deos in tua manu posita est, Tac.: in vestra manu situm est (in eurer H. liegt es) m. indir. Fragesatz, Sall., m. folg. Infin., Apul.: dah. manu mittere od. emittere, s. manumitto u. emitto. – convenire in manum, s. convenio no. I, A, b, β (Bd. 1. S. 1656).
    II) meton.: 1) die Hand, d.i. Arbeit des Künstlers
    ————
    u. jedes Arbeitenden, prima, Quint.: extrema, letzte Hand, d.i. Vollendung und Vervollkommnung einer Arbeit, extrema manus non accessit eius operibus, Cic.: so auch summa manus, Sen., ultima manus, Ov.: aptius a summa conspiciare manu, laß dich lieber sehen, wenn du völlig geputzt bist, Ov.: manus pretium, s. manupretium. – 2) die Hand eines Schreibenden, die Handschrift, u. die des Künstlers in den bildenden Künsten, der Stil u. dgl., alia, Cic.: Alexidis manum amabam, Cic.: redii ad meam manum, nun schreibe ich selbst, Cic.: manum emittere, die Hand (Handschrift) von sich geben, ICt.: falso manum eius imitatus, Eutr.: manus Praxitelis, Werk des Praxiteles, Mart.: artificum manus miratur, Verg. – 3) der Wurf im Würfelspiele, si quas manus remisi, Würfe (= deren Gewinn) geschenkt habe, Aug. b. Suet. Aug. 71, 3. – 4) der Handgriff, totas artis manus, machinas omnes ardenter exercet, übtr. = alle Kniffe u. Ränke, Apul. met. 3, 16. – 5) in der Fechtkunst, der Hieb, Stich, Stoß (vgl. Spalding Quint. 5, 13, 54. p. 386 sq.), prima (die Prime), secunda (der Nachstoß), tertia, Quint.: manum exigere, anbringen, Quint.
    III) übtr.: 1) der Rüssel des Elefanten, Cic. u.a. – 2) die Vorderfüße des Bären, Plin.: des Affen, Plin. – 3) die Zweige der Bäume, Stat. u. Pallad. – 4) manus ferrea, ein eiserner, an einer Kette befestigter
    ————
    Haken, um feindliche Schiffe zu entern, der Enterhaken (vgl. harpago), Caes., Liv. u.a. – 5) (wie χείρ) die Schar (im üblen Sinne die Rotte, Bande), a) übh.: bonorum, Cic.: Iudaeorum, Cic.: coniuratorum, Cic.: manus bicorpor, von den Zentauren, Cic. poët. – insbes., Leute = Arbeiter zum Schiffsbau, Verg. Aen. 11, 329. – b) eine bewaffnete Schar, eine Abteilung, magna, Cic.: parva, Sall.: firma, Cic.: nova (Ggstz. veteres copiae), Caes.: manum facere, Cic.: manum conducere, Caes.: manum cogere, Caes. – Archaist. Genet. manuis, *Varro sat Men. 423. – Dat. manu, Prop. 1, 11, 12; vgl. Prisc. 7, 88. – vulg. Formen nach der 2. Deklin., Abl. mano, Corp. inscr. Lat. 3, 88: Akk. Plur. manos, Itala (Taurin.) Marc. 9, 34. Itala (Clar.) 1. Timoth. 2, 8.
    ————————
    2. mānus, a, um (archaist. Wort), gut, gütig, angef. bei Varro LL. 6, 4. Macr. sat. 1, 3, 13. Serv. Verg. Aen. 1, 139; 2, 268. Isid. orig. 5, 30, 14. Vgl. Cerus manus.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > manus

  • 66 oculus

    oculus, ī, m. (Demin. v. *ocus, vgl. griech. οσσε, οψομαι, οπωπα), das Auge, I) eig.: oculi acres, Cic., acriores, Sen.: acuti, Cic.: aegri, vitiosi, Sen.: aperti, Cic.: aquilini, Apul.: ardentes, Verg. u. Sen.: arguti, Cic.: attenti, Veget. u. Cael. Aur.: attentiores, Val. Max.: atroces, Gell.: avidi, Plin.: boni, Prop.: bubuli, Petron.: cadentes, Sen. rhet.: caeci, Sen.: caerulei, caesii, Cic.: caligantes, Gell.: caprini, Plin.: clari, Cato: clariores, Plin.: clausi, Sidon.: concavi, Suet: conditi, Sen. rhet.: coniventes, Cic.: contenti (gespannte), Suet.: defessi, Verg.: deficientes, Sen.: defixi, Hor.: demissi, Sen. rhet.: oculus dexter, sinister, Plin. ep.: oculi duri, starre, Plaut: eminentes, Cic.: errantes, Cic.: exstantes, Suet.: felinei, Serv. ad Verg.: flentes, Boëth.: fulgentes, Hor.: glauci, Plin.: grandes, Suet.: graves, Cic.: hebetes, hebetiores, Plin. u. Suet. (u. so uterque oculus naturā hebes, Plin.); hiantes, Plaut.: hilares, Sen.: humidi, Plin.: ignei, Solin.: immobiles, Plin., immoti, Ov.: impudentissimi, Cic.: infesti, Cic.: ingentes, Aur. Vict: intenti, Cic.: labentes, Prop.: lacrimantes, Plaut: laeti, Sen.: languidi, Quint.: limi, Plaut. u. Plin.: lippi, Plaut. u. Vitr.: loquaces, Tibull.: lyncei, Boëth.: magni, Varro: oculi igne micantes, Ov.: minaces, Sen.: mites, Val. Max.: morientes, Amm.: nigri, Plaut. u. Varro: operti, Sen.: parvi, Plin.: ravi, Varro: recti, Cic.: reducti introrsus oculi,
    ————
    hohle, Sen. rhet.: rigentes, Plin.: rigidi, Quint.: sicci, Hor. u. Sen.: torvi, Ov.: truces, Cic.: tumentes, Sen.: udi, Ov.: vagi, Veget.: vegeti, Suet.: vigiles, Verg. – acies oculorum, Cic.: album oculi, Cels.: ardor oculorum, Cic.: dolor oculorum, Sen. u. Aur. Vict.: fulmen oculorum tuorum, Aur. Vict.: oculorum hebetatio, Plin.: oculorum ludibrium (Täuschung). Ggstz. vera species, Curt.: lumina oculorum, Nep.: lux oculorum edita, vorstehende Augen, Amm.: oculorum magnitudo et candor, Capit.: locus oculi, die Augenhöhle, Plaut.: oculorum margo, Stat.: oculorum mendacium (Trug), Cic.: oculorum gravis morbus, Nep.: furtivi oculorum nutus (Zwinkern), der Buhldirnen, Hieron.: oculorum orbes (Ränder), Tac.: oculorum poena, die Str., die seine A. hätte treffen sollen, Cic.: oculorum atque aurium sensus (Sing.), Sen.: sensus oculorum atque aurium hebetes, Liv.: oculorum valetudo, Cic.: oculorum vigor integer, Plin. ep.: ulcera oculorum, Marc. Emp. – aeger oculis ex verna intemperie, Liv.: oculis captus, Cic.: captus altero oculo, auf einem A. blind, Suet.: oculorum dolore correptus, Aur. Vict.: corpore toto pulcher, sed magis oculis, Aur. Vict.: oculorum tabe notus, bekannt als einer, dem das Augenlicht vergangen, Tac. – abesse ab oculis et fori et curiae, entrückt sein den A. des F. u. der K., Cic.: abire ex oculis, Liv., ab oculis. Plaut. u. Sen.: adicere oculos, s. adicio no. I, 2, a: adicere oculum hereditati,
    ————
    auf die E. ein A. werfen, Cic.: advertere oculos, seine Blicke darauf richten, Plin. pan.: pretia solis oculis (nach dem Augenmaß) aestimantur, Amm.: allevare (aufschlagen) oculos, v. einem Ohnmächtigen, Curt.: amittere (verlieren) oculos, Caes., oculum, Aur. Vict. (bes. im Kampfe): amoliri (entrücken) alqm ab oculis mortalium, Curt.: aperire oculos, s. aperio no. II, a, α: aspernari oculis pulchritudinem rerum, Cic.: non haec aspicere oculis aequis, Verg.: ne rectis quidem oculis aspicere posse instructam aciem, Suet.: attollere oculos, s. attollo no. I, 1: auferre observantibus etiam oculos, vor sichtlichen Augen betrügen, Liv.: auferri ex oculis, den Blicken entzogen werden, entschwinden (v. leb. Wesen u. Lebl.), Sen. u. Tac.: auferre se ex oculis, Sen. u. Sil.: non oculorum modo usum, sed etiam aurium auferre (v. einem Geschrei), Curt.: avertere oculos, Ov.: alqā re avertere oculos hostium, Liv.: avertere oculos ab alcis facie, Aur. Vict.: avertere ab alqo omnium in se oculos, Liv.: avertere in semet omnium oculos animosque, Curt.: avertere alqd ab oculis et naribus alcis, Cic.: se ex oculis avertere et auferre, Verg.: cadere sub oculos, Cic.: cadere oblectationi oculisque (zur Augenweide), Tac.: oculi mihi caecutiunt, Plaut. u. Varro: caligant oculi, Cels. u.a.: capessere oculis egregium spectaculum, Liv.: capere fructum oculis ex alqa re, die Augen weiden an etw., Nep.: capi altero oculo, auf einem Auge blind wer-
    ————
    den, Liv.: captum esse oculis et auribus, Cic., auribus et oculis, Liv.: circumferre oculos, s. circumfero no. II, b: claudere oculos, Lucan.: comedere oculis pueros molles, Mart.: comprimere oculos, Ov., Sen. u.a.: configere cornicum oculos, s. configo: conivere altero oculo, Cic.: conicere oculos, s. conicio no. I, 2, a: contemplari intentis oculis, Cic.: contueri alqm duobus oculis, et non altero, Cic.: credere oculis magis od. amplius quam auribus, Liv. u. Sen.: oculis mihi dedit signum, Plaut.: defigere oculos in etc., s. defigo no. II, a: nusquam ab alqo deflectere oculos, Liv.: deicere (niederschlagen) oculos, Sen.: deicere in terram oculos, Quint. u.a.: deicere nusquam oculos de od. ab etc., s. deicio no. II, A: delectare spectaculis oculos, Sen.: delectare imperitorum oculos, Plin. ep.: demittere oculos, s. demitto no. I, A, β: detergere oculos (v. Schlaftrunkenen), Petron.: devorare oculis, s. devoro no. II, A, 3, a: diducere oculum, Cels.: dirigere oculos, s. dirigo no. II, A, 1, d (Bd. 1. S. 2184): dissaviari oculos alcis, Q. Cic.: distorquere oculos, Hor.: oculi dolent, Plaut.: oculi dolent nimio fletu, Vopisc., spectando, Auson.: elabi ex oculis (v. einer Schlange), Liv.: effodere alci oculos, Cic.: elidere oculos, Plaut.: erigere oculos (bes. v. Sterbenden), Cic., cadentes iam oculos ad nomen alcis, Sen.: eruere alci oculum, Sen., sibi oculos, Lact.: eruere coturnicum oculos, Quint. – esse in oculis, vor Augen (sichtbar)
    ————
    sein, v. Örtl., Ov. u. Tac., u. vor Augen stehen, schweben (bildl.), Liv. u.a. (s. Fabri Liv. 22, 12, 6. Drak. Liv. 37,28, 1. Mützell Curt. 3, 6 [14], 3. p. 72, a): esse in oculis alcia od. alci, bei jmd. sehr beliebt sein, von jmd. auf den Händen getragen werden, Cic. (vgl. Kühner Cic. Tusc. 2, 63): esse ante oculos, vor Augen (sichtbar) sein, Cic., u. ante oculos esse alci, jmdm. vor Augen stsehen od. schweben (bildl.), Plin. ep.: non libenter esse ante oculos suorum civium, nicht gern unter den Augen seiner Mitbürger weilen, Nep. – ferre alqm in oculis, sehr viel auf jmd. halten, jmdm. von Herzen gut sein, Cic.: u. so ferre alqm oculis, Q. Cic.: figere oculos in terram, Sen.: figere oculos in virgine, Ov.: flectere oculos, Verg.: fugere oculos, nicht zu sehen (zu erkennen) sein, Sen.: aber oculos iuvenum fugere (v. einem Mädchen), Hieron.: nemo civis est, qui vos non oculis fugiat, auribus respuat, Cic.: felium in tenebris fulgent radiantque oculi, Plin.: oculos centum habere, Phaedr.: vellem oculos non habere! o daß ich doch blind wäre! Ps. Quint. decl.: ante oculos habere urbem latam in triumpho suo, Liv.: habere ante oculos immortalitatem (bildl.), Plin. ep.: semper alqm ante oculos habere (bildl.), Sen.: ante oculos habere (bildl.) mit folg. Acc. u. Infin., Plin. ep. 8, 24, 4: semper id in oculis habere (vor A. haben, sich vor A. stellen, bildl.), quod quaeritur, Quint.: habitare in
    ————
    oculis, den Leuten nicht aus den A. gehen (v. Pers.), Cic.: ähnl. haerere in oculis, sich vor unseren Augen hinpflanzen, v. Pers., Cic.: hebetare oculos, Lact., aciem oculorum, Plin.: implevit oculos, die A. gingen ihr (vor Trauer) über, Sen.:: arena magnā vi agitata ora oculosque implere solet, Sall.: implere oculos (seine A. weiden an usw.) insolito spectaculo, Plin. pan.: oculi implentur (füllen sich) lacrimis, Hieron.: incurrere in oculos u. bl. oculis, s. incurro no. II, B, 1: ingerere oculis, s. ingero no. II, 3: inhaerere oculis u. oculis alcis, vor A. schweben (bildl.), Vell. u. Ov.: inserere oculos, s. 2. insero no. I, A: oculus quoquam intenditur (wird gerichtet), Cels.: intendere oculos alci rei od. in alqd, hinrichten nach etw., Sen. u. Iustin.: omnium oculis mentibusque ad pugnam intentis, Caes.: intentere manus in alcis oculos, Petron.: intueri alqd intentis oculis, Cic. u. Sen.: iurare per oculos suos, Plaut. u. Ov.: laborare oculis, Scrib. Larg.: oculos hoc meos laedit, Sen.: librum ab oculo legit, ohne Anstoß, Petron.: liberate oculos meos (geht mir aus den A.), ingratissimi cives! Curt.: lustravi oculis totam urbem, Petron.: ut oculi aut nihil mentiantur aut non multum mentiantur, Cic.: frons, oculi, vultus persaepe mentiuntur, Cic.: flagrant et micant oculi (des Zornigen), Sen.: insectorum omnium oculi moventur, Plin.: obligare oculos, Sen. u. Curt.: obversari in oculis principum in foro, sich sehen lassen vor den usw.,
    ————
    Iustin.: aber obversari ante oculos, vor Augen stehen (schweben), bildl., Cic.: obversari oculis, vor Augen stehen, eig. u. bildl., Liv. u. Sen.: primo aspectu occupare oculos, einnehmen, fesseln, Sen.: occurrere oculis (v. Pers.u. Lebl.), Ov., Curt. u. Colum.: occurrit alqd necopinato oculis, Liv.: offendere vehementius oculos hominum, Cic.: operire (zumachen) oculos, Petron.: operire oculos alci od. oculos alcis (eines Sterbenden), Plin. u. Sen. rhet.: opponere alternos foramini oculos, Hor.: opponere manus oculis suis, Petron., ante oculos, Ov.: opprimere oculos suos, Lact.: opprimere oculos (eines Sterbenden), Val. Max.: parcere oculis suis, seinen Augen ein schreckliches Schauspiel ersparen, Domit. bei Suet.: pascere (weiden) oculos alcis cruciatu atque supplicio, Cic., in alcis corpore lacerando, Cic.: neque oculis neque auribus percipi posse, Cic.: percurrere veloci oculo, mit raschem Blicke überfliegen, Hor.: perdere (verlieren) oculos, Cic. u. Sen., ambos oculos, Iuven.: diu perlustrare oculis, Liv.: ponere ante oculos, sibi ponere ante oculos, Cic.: alci ponere ante oculos, Sen.: ante oculos positus, vor Augen liegend = alltäglich, zB. res, Cic., u. = augenscheinlich, offenbar, zB. pestis, Cic.: in oculis cotidianoque aspectu populi Rom. positum esse (zB. v. einem Tempel), Cic.: praestringere oculos, Cic., aciem oculorum, Plaut.: premere oculos, zudrücken (einem Toten), Verg.: proponere ante ocu-
    ————
    los, ante oculos suos, Cic., sibi ante oculos, Cornif. rhet. u. Serv. Sulpic. in Cic. ep.: proponere oculis, Cic.: prosequi alqm oculis (nachsehen) euntem, Sil., abeuntem, Tac.: prosequi alqm contentis oculis, Suet.: recedere ab oculis, dem Blicke entschwinden (v. Sterbenden), Plin. ep.: referre (zurückwenden) oculos ad terram identidem, Liv.: reflectere oculos, Ov.: removere (entrücken) ab oculis, Cic.; restituere oculos, das Gesicht (die Sehkraft) wiedergeben, Suet.: subtrahere (fernhalten) oculos suos, Tac.: retorquere oculos, wegwenden, Ov.: retorquere oculos (zurückschielen) saepe ad hanc urbem, Cic.: medicamenta, quibus sanantur oculi, Sen.: oculis non satiari posse, sich nicht satt sehen können, Sen. rhet.: non sanguine et vulneribus suis alcis mentem oculosque satiare, Cic.: non solum animis, sed etiam oculis servire civium, nicht bloß die Gesinnungen, sondern auch die Blicke der B. zu berücksichtigen haben, Cic.: in oculis situm esse, vor A. liegen (stehen), Sall.: non deest forma, quae sollicitet oculos, Sen.: stare ante oculos, Sen.: subducere alqd oculis mortalium, Curt.: subito oculis subductum esse, Curt.: subicere oculis, Liv., ante oculos, Quint.: subicere rem dicendo oculis, Cic.: urbs subiecta oculis, Liv.: alqm subtrahere oculis civitatis, Liv.: tergere pedibus oculos (v. Tieren), Plin.: tollere oculos, Cic., oculos ad proceres, Lact., oculos in caelum, Lact.: tollere ex oculis, den A. entrücken,
    ————
    Hor.: tollere manum supra oculos, Quint.: torquere (verdrehen) oculum, Cic.: torquere oculos (den Blick wenden) ad moenia, Verg.: tenere (fesseln) oculos artificum, Plin. ep.: adversus alqd rectos oculos tenere, nach etwas mit unverwandtem Blicke hinsehen, Sen.: teneo huic oculum, den hab ich im Auge, Plaut.: subiectos campos terminare oculis haud facile quire, Liv.: transferre oculos animumque ad alqd, Blick und Aufmerksamkeit auf etwas wenden, Cic.: oculi alci tument (sind geschwollen), Cels.: converso bacillo alci tundere oculos vehementissime, Cic.: certe oculis uteris, du hast recht gesehen, Plaut.: venire sub oculos, Sen.: versari ante oculos, vor A. stehen, schweben, Cic.: u. so versari ob oculos, Cic., in oculis animoque, Cic.: oculis meis vidi, Petron.: clare oculis video, Plaut.: rectis oculis gladios micantes videre, Sen.: vitare oculos hominum, Cic.: volitare ante oculos istorum, Cic. – in oculis alcis, vor jmds. Augen, zB. populari agros, Liv.: in oculis omnium geri, vor den Augen der Welt vorgehen, Cic. – ante oculos alcis, vor jmds. Augen, zB. perire, trucidari, Liv. – sub oculis alcis, unter jmds. Augen, zB. sub avi oculis necari, Iustin.: sub oculis omnium pugnatur, Caes.: tanto sub oculis accepto detrimento perterritus exercitus, Caes. – procul ab oculis, fern von den Augen (Blicken), zB. quae in provincia procul ab oculis facta narrabantur, Liv. – als Liebkosungswort, ocule mi!
    ————
    mein Augapfel! Plaut. Curc. 203. – im Doppelsinn par oculorum in amicitia M. Antonii triumviri, Augenpaar u. Freundespaar, Suet. rhet. 5.
    II) übtr.: a) v. etwas Vorzüglichem, im Bilde, illos oculos orae maritimae effodere, der Meeresküste jene Augen ausgraben (= die beiden hervorragenden Städte, Korinth u. Karthago, vernichten), Cic. de nat. deor. 3, 91: u. so ex duobus Graeciae oculis (Sparta u. Athen) alterum eruere, Iustin. 5, 8, 4. – b) v. Sonne und Sternen, oculus mundi, Ov.: oculi stellarum, Plin.: sol et luna, duo mundi, ut ita dicam, clarissimi oculi, Hieron. epist. 98, 2. – c) das Auge auf dem Felle der Panther, breves macularum oculi, kleine augenförmige Flecke, Plin. 8, 62: des Pfauenschwanzes, pavonum caudae oculi, Plin. 13, 96. – d) das Auge, die Knospe, Verg., Colum. u.a. – e) die Knollen od. das Dicke an gewissen Wurzeln, des Rohres usw., Cato, Varro u. Plin. – f) eine Pflanze, sonst aizoon maius gen., Plin. 25, 160. – g) als t. t. der Baukunst, oculus volutae, das Schneckenauge, an den ionischen Säulen, eine kleine Kreisfläche, wo der umlaufende Saum der Schnecke anfängt, Vitr. 3, 5, 6.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > oculus

  • 67 in

    1.
    in (old forms endŏ and indŭ, freq. in ante-class. poets; cf. Enn. ap. Gell. 12, 4; id. ap. Macr. S. 6, 2; Lucil. ap. Lact. 5, 9, 20; Lucr. 2, 1096; 5, 102; 6, 890 et saep.), prep. with abl. and acc. [kindr. with Sanscr. an; Greek en, en-tha, en-then, eis, i. e. en-s, ana; Goth. ana; Germ. in], denotes either rest or motion within or into a place or thing; opp. to ex; in, within, on, upon, among, at; into, to, towards.
    I.
    With abl.
    A.
    In space.
    1.
    Lit., in (with abl. of the place or thing in which):

    aliorum fructus in terra est, aliorum et extra,

    Plin. 19, 4, 22, § 61:

    alii in corde, alii in cerebro dixerunt animi esse sedem et locum,

    Cic. Tusc. 1, 9, 19:

    eo in rostris sedente suasit Serviliam legem Crassus,

    id. Brut. 43, 161:

    qui sunt cives in eadem re publica,

    id. Rep. 1, 32 fin.:

    facillimam in ea re publica esse concordiam, in qua idem conducat omnibus,

    id. ib.:

    T. Labienus ex loco superiore, quae res in nostris castris gererentur, conspicatus,

    Caes. B. G. 2, 26, 4:

    quod si in scaena, id est in contione verum valet, etc.,

    Cic. Lael. 26, 97:

    in foro palam Syracusis,

    id. Verr. 2, 2, 33, § 81:

    plures in eo loco sine vulnere quam in proelio aut fuga intereunt,

    Caes. B. C. 2, 35:

    tulit de caede, quae in Appia via facta esset,

    Cic. Mil. 6, 15:

    in via fornicata,

    Liv. 22, 36:

    vigebat in illa domo mos patrius et disciplina,

    Cic. de Sen. 11, 37:

    in domo furtum factum ab eo qui domi fuit,

    Quint. 5, 10, 16:

    nupta in domo,

    Liv. 6, 34, 9:

    copias in castris continent,

    in, within, Caes. B. C. 1, 66:

    cum in angusto quodam pulpito stans diceret,

    Quint. 11, 3, 130:

    se ac suos in vehiculo conspici,

    Liv. 5, 40, 10:

    malo in illa tua sedecula sedere, quam in istorum sella curuli,

    Cic. Att. 4, 10:

    sedere in solio,

    id. Fin. 2, 21, 66:

    Albae constiterant, in urbe opportuna,

    id. Phil. 4, 2, 6. —

    Sometimes, also, with names of places: omnes se ultro sectari in Epheso memorat mulieres,

    Plaut. Mil. 3, 1, 182:

    heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo,

    Ter. Eun. 3, 4, 1:

    navis et in Cajeta est parata nobis et Brundisii,

    Cic. Att. 8, 3, 6:

    complures (naves) in Hispali faciendas curavit,

    Caes. B. C. 2, 18:

    caesos in Marathone ac Salamine,

    Quint. 12, 10, 24:

    in Berenice urbe Troglodytarum,

    Plin. 2, 73, 75, § 183.—
    2.
    In indicating a multitude or number, of, in, or among which a person or thing is, in, among (= gen. part.):

    in his poeta hic nomen profitetur suum,

    Ter. Eun. prol. 3:

    Thales, qui sapientissimus in septem fuit,

    Cic. Leg. 2, 11, 26:

    peto ut eum complectare, diligas, in tuis habeas,

    id. Fam. 13, 78, 2; cf.:

    in perditis et desperatis,

    id. ib. 13, 56, 1:

    omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis,

    id. de Sen. 19, 71:

    dolor in maximis malis ducitur,

    id. Leg. 1, 11, 31:

    justissimus unus in Teucris,

    Verg. A. 2, 426:

    cecidere in pugna ad duo milia... in his quatuor Romani centuriones,

    Liv. 27, 12, 16:

    in diis et feminae sunt,

    Lact. 1, 16, 17.—
    3.
    Of analogous relations of place or position:

    sedere in equo,

    on horseback, id. Verr. 2, 5, 10:

    quid legati in equis,

    id. Pis. 25, 60:

    sedere in leone,

    Plin. 35, 10, 36, § 109:

    in eo flumine pons erat,

    on, over, Caes. B. G. 2, 5:

    in herboso Apidano,

    on the banks of, Prop. 1, 3, 6:

    in digitis,

    on tiptoe, Val. Fl. 4, 267:

    castra in limite locat,

    on the rampart, Tac. A. 1, 50:

    ipse coronam habebat unam in capite, alteram in collo,

    on, Cic. Verr. 2, 5, 11, § 27:

    oleae in arbore,

    Cels. 2, 24:

    Caesaris in barbaris erat nomen obscurius,

    among, Caes. B. C. 1, 61:

    in ceteris nationibus, Cels. praef. 1: qui in Brutiis praeerat,

    Liv. 25, 16, 7:

    in juvenibus,

    Quint. 11, 1, 32:

    nutus in mutis pro sermone est,

    id. 11, 3, 66.—Of dress, like cum, q. v.:

    in veste candida,

    Liv. 45, 20, 5; 34, 7, 3:

    in calceis,

    id. 24, 38, 2:

    in insignibus,

    id. 5, 41, 2:

    in tunicis albis,

    Plin. Ep. 7, 27, 13:

    in Persico et vulgari habitu,

    Curt. 3, 3, 4:

    in lugubri veste,

    id. 10, 5, 17:

    in Tyriis,

    Ov. A. A. 2, 297:

    in Cois,

    id. ib. v. 298; cf.:

    homines in catenis Romam mittere,

    Liv. 29, 21, 12; 32, 1, 8: quis multa te in rosa urget, etc., Hor C. 1, 5, 1; so, in viola aut in rosa, Cic. Tusc. [p. 912] 5, 26, 73.—So of arms:

    duas legiones in armis,

    Caes. B. G. 7, 11, 6; cf. Verg. A. 3, 395:

    in armis hostis,

    under arms, Ov. M. 12,65:

    quae in ore atque in oculis provinciae gesta sunt (= coram),

    Cic. Verr. 2, 2, 33, § 81; so,

    in oculis provinciae,

    id. Q. Fr. 1, 1, 2:

    in oculis omnium,

    id. ib. 1, 3, 7:

    divitiae, decus, gloria in oculis sita sunt,

    Sall. C. 20, 14; Curt. 4, 13, 1; Liv. 22, 12, 6:

    Julianus in ore ejus (Vitellii) jugulatur,

    Tac. H. 3, 77; Sen. Ben. 7, 19, 7.—Of a passage in any writing (but when the author is named, by meton., for his works, apud is used, Krebs, Antibarb. p. 561):

    in populorum institutis aut legibus,

    Cic. Leg. 1, 15, 42:

    in illis libris qui sunt de natura deorum,

    id. Fat. 1, 1:

    in Timaeo dicit,

    id. N. D. 1, 12, 30:

    epistula, in qua omnia perscripta erant,

    Nep. Pelop. 3, 2:

    perscribit in litteris, hostes ab se discessisse,

    Caes. B. G. 5, 49; but in is also used with an author's name when, not a place in his book, but a feature of his style, etc., is referred to:

    in Thucydide orbem modo orationis desidero,

    Cic. Or. 71, 234:

    in Herodoto omnia leniter fluunt,

    Quint. 9, 4, 18.—Of books:

    libri oratorii diu in manibus fuerunt,

    Cic. Att. 4, 13, 2; id. Lael. 25, 96; but more freq. trop.: in manibus habere, tenere, etc., to be engaged, occupied with, to have under control or within reach:

    philosophi quamcunque rem habent in manibus,

    id. Tusc. 5, 7, 18:

    quam spem nunc habeat in manibus, exponam,

    id. Verr. 1, 6, 16:

    rem habere in manibus,

    id. Att. 6, 3, 1; cf.:

    neque mihi in manu fuit Jugurtha qualis foret,

    in my power, Sall. J. 14, 4:

    postquam nihil esse in manu sua respondebatur,

    Liv. 32, 24, 2:

    quod ipsorum in manu sit,... bellum an pacem malint,

    Tac. A. 2, 46; but, cum tantum belli in manibus esset, was in hand, busied (cf.:

    inter manus),

    Liv. 4, 57, 1; so,

    quorum epistulas in manu teneo,

    Cic. Phil. 12, 4, 9; cf. id. Att. 2, 2, 2:

    in manu poculum tenens,

    id. Tusc. 1, 29, 71:

    coronati et lauream in manu tenentes,

    Liv. 40, 37, 3; Suet. Claud. 15 fin. —Of that which is thought of as existing in the mind, memory, character, etc.:

    in animo esse,

    Cic. Fam. 14, 11:

    in animo habere,

    id. Rosc. Am. 18, 52:

    lex est ratio insita in natura,

    id. Leg. 1, 6, 18:

    in memoria sedere,

    id. de Or. 2, 28, 122; cf.:

    tacito mutos volvunt in pectore questus,

    Luc. 1, 247:

    quanta auctoritas fuit in C. Metello!

    Cic. de Sen. 17, 61. —So freq. of a person's qualities of mind or character:

    erat in eo summa eloquentia, summa fides,

    Cic. Mur. 28, 58; cf.:

    in omni animante est summum aliquid atque optimum, ut in equis,

    id. Fin. 4, 41, 37:

    si quid artis in medicis est,

    Curt. 3, 5, 13; cf.:

    nibil esse in morte timendum,

    Lucr. 3, 866.— Esp., in eo loco, in that state or condition:

    in eo enim loco res sunt nostrae, ut, etc.,

    Liv. 7, 35, 7: si vos in eo loco essetis, quid aliud fecissetis? Cat. ap. Quint. 9, 2, 21; so,

    quo in loco, etc.: cum ex equitum et calonum fuga, quo in loco res essent, cognovissent,

    Caes. B. G. 2, 26:

    videtis, quo in loco res haec siet, Ter Phorm. 2, 4, 6: quod ipse, si in eodem loco esset, facturus fuerit,

    Liv. 37, 14, 5.—Hence, without loco, in eo esse ut, etc., to be in such a condition, etc.:

    non in eo esse Carthaginiensium res, ut Galliam armis obtineant,

    Liv. 30, 19, 3:

    cum res non in eo esset, ut Cyprum tentaret,

    id. 33, 41, 9; 8, 27, 3; 2, 17, 5; Nep. Mil. 7, 3; id. Paus. 5, 1 (cf. I. C. 1. infra).—
    B.
    In time, indicating its duration, in, during, in the course of:

    feci ego istaec itidem in adulescentia,

    in my youth, when I was young, Plaut. Bacch. 3, 3, 6:

    in tempore hoc,

    Ter. And. 4, 5, 24:

    in hoc tempore,

    Tac. A. 13, 47:

    in tali tempore,

    Sall. C. 48, 5; Liv. 22, 35; 24, 28 al.:

    in diebus paucis,

    Ter. And. 1, 1, 77:

    in brevi spatio,

    id. Heaut. 5, 2, 2; Suet. Vesp. 4:

    in qua aetate,

    Cic. Brut. 43 fin.:

    in ea aetate,

    Liv. 1, 57:

    in omni aetate,

    Cic. de Sen. 3, 9:

    in aetate, qua jam Alexander orbem terrarum subegisset,

    Suet. Caes. 7:

    qua (sc. Iphigenia) nihil erat in eo quidem anno natum pulchrius,

    in the course of, during the year, Cic. Off. 3, 25, 95 (al. eo quidem anno):

    nihil in vita se simile fecisse,

    id. Verr. 2, 3, 91: nihil in vita vidit calamitatis A. Cluentius. id. Clu. 6, 18:

    in tota vita inconstans,

    id. Tusc. 4, 13, 29.—
    b.
    In tempore, at the right or proper time, in time (Cic. uses only tempore; v. tempus): eccum ipsum video in tempore huc se recipere, Ter. Phorm. 2, 4, 24:

    ni pedites equitesque in tempore subvenissent,

    Liv. 33, 5:

    spreta in tempore gloria interdum cumulatior redit,

    id. 2, 47:

    rebellaturi,

    Tac. A. 12, 50:

    atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam,

    Ter. And. 3, 2, 52: in tempore, opportune. Nos sine praepositione dicimus tempore et tempori, Don. ad Ter. And. 4, 4, 19.—
    c.
    In praesentia and in praesenti, at present, now, at this moment, under these circumstances:

    sic enim mihi in praesentia occurrit,

    Cic. Tusc. 1, 8, 14:

    vestrae quidem cenae non solum in praesentia, sed etiam postero die jucundae sunt,

    id. ib. 5, 35, 100:

    id quod unum maxime in praesentia desiderabatur,

    Liv. 21, 37:

    haec ad te in praesenti scripsi, ut, etc.,

    for the present, Cic. Fam. 2, 10, 4.—
    d.
    With gerunds and fut. pass. participles, to indicate duration of time, in:

    fit, ut distrahatur in deliberando animus,

    Cic. Off. 1, 3, 9; id. Fam. 2, 6, 2:

    vitiosum esse in dividendo partem in genere numerare,

    id. Fin. 2, 9, 26:

    quod in litteris dandis praeter consuetudinem proxima nocte vigilarat,

    id. Cat. 3, 3, 6:

    ne in quaerendis suis pugnandi tempus dimitteret,

    Caes. B. G. 2, 21:

    in agris vastandis incendiisque faciendis hostibus,

    in laying waste, id. ib. 5, 19:

    in excidenda Numantia,

    Cic. Off. 1, 22, 76:

    cum in immolanda Iphigenia tristis Calchas esset,

    id. Or. 21, 74.—
    C.
    In other relations, where a person or thing is thought of as in a certain condition, situation, or relation, in:

    qui magno in aere alieno majores etiam possessiones habent,

    Cic. Cat. 2, 8, 18:

    se in insperatis repentinisque pecuniis jactare,

    id. Cat. 2, 9, 20:

    Larinum in summo timore omnium cum armatis advolavit,

    id. Clu. 8, 25.—

    So freq., of qualities or states of mind: summa in sollicitudine ac timore Parthici belli,

    Caes. B. C. 3, 31:

    torpescentne dextrae in amentia illa?

    Liv. 23, 9, 7:

    hunc diem perpetuum in laetitia degere,

    Ter. Ad. 4, 1, 5; Cic. Cat. 4, 1, 2:

    in metu,

    Tac. A. 14, 43:

    in voluptate,

    Cic. Fin. 1, 19, 62:

    alicui in amore esse,

    beloved, id. Verr. 2, 4, 1, § 3:

    alicui in amoribus esse,

    id. Att. 6, 1, 12:

    res in invidia erat,

    Sall. J. 25, 5; Liv. 29, 37, 17: sum in expectatione omnium rerum, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 4, 10:

    num... Diogenem Stoicum coegit in suis studiis obmutescere senectus?

    in his studies, Cic. de Sen. 7, 21:

    mirificam cepi voluptatem ex tua diligentia: quod in summis tuis occupationibus mihi tamen rei publicae statum per te notum esse voluisti,

    even in, notwithstanding your great occupations, id. Fam. 3, 11, 4.—

    So freq., of business, employment, occupations, etc.: in aliqua re versari,

    Cic. Verr. 2, 4, 47, § 105:

    similia iis, quae in consilio dixerat,

    Curt. 5, 5, 23:

    in certamine armorum atque in omni palaestra quid satis recte cavetur,

    Quint. 9, 4, 8:

    agi in judiciis,

    id. 11, 1, 78:

    tum vos mihi essetis in consilio,

    Cic. Rep. 3, 18, 28:

    in actione... dicere,

    Quint. 8, 2, 2.—Of an office, magistracy:

    in quo tum magistratu forte Brutus erat,

    Liv. 1, 59, 7; 4, 17, 1:

    in eo magistratu pari diligentia se praebuit,

    Nep. Han. 7, 5 (cf. B. 1. supra):

    in ea ipsa causa fuit eloquentissimus,

    Cic. Brut, 43, 160:

    qui non defendit nec obsistit, si potest, injuriae, tam est in vitio, quam, etc.,

    is in the wrong, acts wrongly, id. Off. 1, 7, 23:

    etsi hoc quidem est in vitio, dissolutionem naturae tam valde perhorrescere,

    is wrong, id. Fin. 5, 11, 31:

    non sunt in eo genere tantae commoditates corporis,

    id. ib. 4, 12, 29; cf.:

    an omnino nulla sit in eo genere distinctio,

    id. Or. 61, 205:

    Drusus erat de praevaricatione absolutus in summa quatuor sententiis,

    on the whole, Cic. Q. Fr. 2, 16; cf.:

    et in omni summa, ut mones, valde me ad otium pacemque converto,

    id. ib. 3, 5, 5;

    but, in summa, sic maxime judex credit, etc.,

    in a word, in fine, Quint. 9, 2, 72; Auct. B. Alex. 71; Just. 37, 1, 8:

    horum (juvenum) inductio in parte simulacrum decurrentis exercitus erat: ex parte elegantioris exercitii quam militaris artis,

    in part, Liv. 44, 9, 5; cf.:

    quod mihi in parte verum videtur,

    Quint. 2, 8, 6:

    patronorum in parte expeditior, in parte difficilior interrogatio est,

    id. 5, 7, 22:

    hoc facere in eo homine consueverunt,

    in the case of, Caes. B. G. 7, 21:

    in furibus aerarii,

    Sall. C. 52, 12:

    Achilles talis in hoste fuit,

    Verg. A. 2, 540:

    in hoc homine saepe a me quaeris, etc.,

    in the case of, Cic. Verr. 2, 3, 3, § 6: in nominibus impiis, Sall. C. 51, 15:

    suspectus et in morte matris fuit,

    Suet. Vit. 14:

    qui praesentes metuunt, in absentia hostes erunt, = absentes,

    Curt. 6, 3, 8 (cf. I. B. c. supra).—Of the meaning of words, etc.:

    non solum in eodem sensu, sed etiam in diverso, eadem verba contra,

    Quint. 9, 3, 36:

    aliter voces aut eaedem in diversa significatione ponuntur,

    id. 9, 3, 69:

    Sallustius in significatione ista non superesse sed superare dicit,

    Gell. 1, 22, 15:

    stips non dicitur in significatione trunci,

    Charis. 1, 18, 39:

    semper in significatione ea hortus,

    Plin. 19, 4, 19, § 50. —
    2.
    In with abl. of adjj. is used with the verbs esse and habere to express quality:

    cum exitus haud in facili essent, i. e. haud faciles,

    Liv. 3, 8, 9:

    adeo moderatio tuendae libertatis in difficili est,

    id. 3, 8, 11; 3, 65, 11; but mostly with adjj. of the first and second declension:

    in obscuro esse, Liv. praef. § 3: in dubio esse,

    id. 2, 3, 1; 3, 19, 8; Ov. H. 19, 174:

    dum in dubiost animus,

    Ter. And. 1, 5, 31; 2, 2, 10:

    in integro esse,

    Cic. Fam. 15, 16, 3; id. Att. 11, 15, 4:

    in incerto esse,

    Liv. 5, 28, 5:

    in obvio esse,

    id. 37, 23, 1:

    in tuto esse,

    id. 38, 4, 10; cf.:

    videre te in tuto,

    Cat. 30, 6:

    in aequo esse,

    Liv. 39, 37, 14; Tac. A. 2, 44:

    in expedito esse,

    Curt. 4, 2, 22:

    in proximo esse,

    Quint. 1, 3, 4:

    in aperto esse,

    Sall. C. 5, 3:

    in promisco esse,

    Liv. 7, 17, 7:

    in augusto esse,

    Cels. 5, 27, 2:

    in incerto haberi,

    Sall. J. 46, 8; Tac. A. 15, 17:

    in levi habitum,

    id. H. 2, 21; cf.:

    in incerto relinquere,

    Liv. 5, 28, 5; Tac. H. 2, 83.
    II.
    With acc.
    A.
    In space, with verbs of motion, into or to a place or thing (rarely with names of towns and small islands;

    v. Zumpt, Gram. § 398): influxit non tenuis quidam e Graecia rivulus in hanc urbem,

    Cic. Rep. 2, 19:

    in Ephesum advenit,

    Plaut. Mil. 2, 1, 35:

    in Epirum venire,

    Cic. Att. 13, 25, 3:

    ibo in Piraeeum, visamque, ecquae advenerit in portum ex Epheso navis mercatoria,

    Plaut. Bacch. 2, 3, 2: venio ad Piraeea, in quo magis reprehendendus sum, quod... Piraeea scripserim, non Piraeeum, quam in quod addiderim;

    non enim hoc ut oppido praeposui, sed ut loco,

    Cic. Att. 7, 3, 10:

    se contulisse Tarquinios, in urbem Etruriae florentissimam,

    id. Rep. 2, 19:

    remigrare in domum veterem e nova,

    id. Ac. 1, 4, 13:

    cum in sua rura venerunt,

    id. Tusc. 5, 35, 102:

    a te ipso missi in ultimas gentes,

    id. Fam. 15, 9:

    in Ubios legatos mittere,

    Caes. B. G. 4, 11:

    dein Thalam pervenit, in oppidum magnum et opulentum,

    Sall. J. 75, 1:

    Regillum antiquam in patriam se contulerat,

    Liv. 3, 58, 1:

    abire in exercitum,

    Plaut. Am. prol. 102.— With nuntio:

    cum id Zmyrnam in contionem nuntiatum est,

    Tac. A. 4, 56:

    nuntiatur in castra,

    Lact. Most. Pers. 46; cf.:

    allatis in castra nuntiis,

    Tac. H. 4, 32: in manus sumere, tradere, etc., into one's hands:

    iste unumquodque vas in manus sumere,

    Cic. Verr. 2, 4, 27, § 63:

    Falerios se in manus Romanis tradidisse,

    Liv. 5, 27, 3.—Rarely with the verbs ponere, collocare, etc. (pregn., i. e. to bring into... and place there):

    in crimen populo ponere,

    Plaut. Trin. 3, 3, 10:

    ut liberos, uxores suaque omnia in silvas deponerent,

    Caes. B. G. 4, 19:

    duplam pecuniam in thesauros reponi,

    Liv. 29, 19, 7:

    prius me collocavi in arborem,

    Plaut. Aul. 4, 8, 6:

    sororem et propinquas suas nuptum in alias civitates collocasse,

    Caes. B. G. 1, 18.— Motion in any direction, up to, to, into, down to:

    in caelum ascendere,

    Cic. Lael. 23 fin.:

    filium ipse paene in umeros suos extulisset,

    id. de Or. 1, 53, 228:

    tamquam in aram confugitis ad deum,

    up to the altar, id. Tusc. 3, 10, 25:

    Saturno tenebrosa in Tartara misso,

    Ov. M. 1, 113:

    in flumen deicere,

    Cic. Rosc. Am. 25, 70; Nep. Chab. 4, 3.—
    2.
    Denoting mere direction towards a place or thing, and hence sometimes joined with versus, towards:

    quid nunc supina sursum in caelum conspicis,

    Plaut. Cist. 2, 3, 78:

    si in latus aut dextrum aut sinistrum, ut ipsi in usu est, cubat,

    Cels. 2, 3:

    Belgae spectant in septentriones et orientem solem,

    Caes. B. G. 1, 1:

    in orientem Germaniae, in occidentem Hispaniae obtenditur, Gallis in meridiem etiam inspicitur,

    Tac. Agr. 10:

    in laevum prona nixus sedet Inachus urna,

    Stat. Th. 2, 218.—With versus:

    castra ex Biturigibus movet in Arvernos versus,

    towards, Caes. B. G. 7, 8 fin.:

    in Galliam versus movere,

    Sall. C. 56, 4: in [p. 913] ltaliam versus, Front. Strat. 1, 4, 11:

    si in urbem versus venturi erant,

    Plin. Ep. 10, 82. —
    3.
    So of that which is thought of as entering into the mind, memory, etc. (cf. I. A. 2. fin.):

    in memoriam reducere,

    Cic. Inv 1, 52, 98:

    in animum inducere,

    Liv. 27, 9:

    in mentem venire,

    Cic. Fam. 7, 3:

    frequens imitatio transit in mores,

    Quint. 1, 11, 3. —

    Or into a writing or speech: in illam Metellinam orationem addidi quaedam,

    Cic. Att. 1, 13, 5.—
    B.
    In time, into, till, for:

    dormiet in lucem,

    into the daylight, till broad day, Hor. Ep. 1, 18, 34:

    statim e somno, quem plerumque in diem extrahunt, lavantur,

    Tac. G. 22: sermonem in multam noctem produximus, deep into the night, Cic. Rep. Fragm. ap. Arus. Mess. p. 239 Lindem.:

    in multam noctem luxit,

    Suet. Tib. 74:

    si febris in noctem augetur,

    Cels. 7, 27:

    dixit in noctem atque etiam nocte illatis lucernis,

    Plin. Ep. 4, 9, 14:

    indutias in triginta annos impetraverunt,

    for thirty years, Liv. 9, 37, 12; 7, 20, 8:

    nisi id verbum in omne tempus perdidissem,

    forever, Cic. Fam. 5, 15, 1:

    ad cenam hominem in hortos invitavit in posterum diem,

    for the following day, id. Off. 3, 14, 58:

    audistis auctionem constitutam in mensem Januarium,

    id. Agr. 1, 2, 4:

    subito reliquit annum suum seque in annum proximum transtulit,

    id. Mil. 9, 24:

    solis defectiones itemque lunae praedicuntur in multos annos,

    for many years, id. Div. 2, 6, 17:

    postero die Romani ab sole orto in multum diei stetere in acie,

    Liv. 27, 2:

    qui ab matutino tempore duraverunt in occasum,

    Plin. 2, 31, 31, § 99:

    seritur (semen lini) a Kalendis Octobribus in ortum aquilae,

    Col. 2, 10, 17.—With usque:

    neque illi didicerunt haec usque in senectutem,

    Quint. 12, 11, 20:

    in illum usque diem servati,

    id. 8, 3, 68:

    in serum usque patente cubiculo,

    Suet. Oth. 11:

    regnum trahat usque in tempora fati,

    Sil. 11, 392: in posterum (posteritatem) or in futurum, in future, for the future: in praesens, for the present: in perpetuum or in aeternum, forever:

    sancit in posterum, ne quis, etc.,

    Cic. Cat. 4, 5, 10:

    res dilata est in posterum,

    id. Fam. 10, 12, 3:

    video quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens, at in posteritatem impendeat,

    id. Cat. 1, 9, 22:

    id aegre et in praesentia hi passi et in futurum etiam metum ceperunt,

    Liv. 34, 27, 10; cf.:

    ingenti omnium et in praesens laetitia et in futurum spe,

    id. 30, 17, 1:

    effugis in futurum,

    Tac. H. 1, 71:

    quod eum tibi quaestoris in loco constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti?

    Cic. Verr. 2, 1, 30; cf.:

    oppidum omni periculo in perpetuum liberavit,

    id. Fam. 13, 4, 2:

    quae (leges) non in tempus aliquod, sed perpetuae utilitatis causa in aeternum latae sunt,

    Liv. 34, 6, 4: in tempus, for a while, for a short time, for the occasion (postAug.):

    sensit miles in tempus conficta,

    Tac. A. 1, 37:

    ne urbs sine imperio esset, in tempus deligebatur, qui jus redderet,

    id. ib. 6, 11:

    scaena in tempus structa,

    id. ib. 14, 20. —So in diem, for the day, to meet the day's want:

    nihil ex raptis in diem commeatibus superabat,

    Liv. 22, 40, 8:

    rapto in diem frumento,

    id. 4, 10, 1;

    but, cum illa fundum emisset in diem,

    i. e. a fixed day of payment, Nep. Att. 9, 5: in singulos dies, or simply in dies, with comparatives and verbs denoting increase, from day to day, daily:

    vitium in dies crescit,

    Vell. 2, 5, 2:

    in dies singulos breviores litteras ad te mitto,

    Cic. Att. 5, 7:

    qui senescat in dies,

    Liv. 22, 39, 15: in diem, daily:

    nos in diem vivimus,

    Cic. Tusc. 5, 11, 33:

    in diem et horam,

    Hor. S. 2, 6, 47;

    and in horas,

    hourly, id. C. 2, 13, 14; id. S. 2, 7, 10.—
    C.
    In other relations, in which an aiming at, an inclining or striving towards a thing, is conceivable, on, about, respecting; towards, against; for, as; in, to; into:

    id, quod apud Platonem est in philosophos dictum,

    about the philosophers, Cic. Off. 1, 9, 28:

    Callimachi epigramma in Ambraciotam Cleombrotum est,

    id. Tusc. 1, 34, 84; cf.:

    cum cenaret Simonides apud Scopam cecinissetque id car men, quod in eum scripsisset, etc.,

    id. de Or. 2, 86, 352:

    quo amore tandem inflammati esse debemus in ejus modi patriam,

    towards, id. ib. 1, 44, 196:

    in liberos nostros indulgentia,

    id. ib. 2, 40, 168:

    de suis meritis in rem publicam aggressus est dicere,

    id. Or. 38, 133: ita ad impietatem in deos, in homines adjunxit injuriam, against, id. N. D. 3, 34 fin.:

    in dominum quaeri,

    to be examined as a witness against, id. Mil. 22, 60:

    in eos impetum facere,

    id. Att. 2, 22, 1:

    invehi in Thebanos,

    Nep. Epam. 6, 1; id. Tim. 5, 3:

    quaecumque est hominis definitio, una in omnes valet,

    id. Leg. 1, 10, 29:

    num etiam in deos immortales inauspicatam legem valuisse?

    Liv. 7, 6, 11:

    vereor coram in os te laudare amplius,

    to your face, Ter. Ad. 2, 4, 5:

    si in me exerciturus (pugnos), quaeso, in parietem ut primum domes,

    Plaut. Am. 1, 1, 168:

    in puppim rediere rates,

    Luc. 3, 545 Burm. (cf.:

    sic equi dicuntur in frena redire, pulsi in terga recedere, Sulp. ad loc.): Cumis eam vidi: venerat enim in funus: cui funeri ego quoque operam dedi,

    to the funeral, to take charge of the funeral, Cic. Att. 15, 1, B:

    se quisque eum optabat, quem fortuna in id certamen legeret,

    Liv. 21, 42, 2:

    quodsi in nullius mercedem negotia eant, pauciora fore,

    Tac. A. 11, 6:

    haec civitas mulieri redimiculum praebeat, haec in collum, haec in crines,

    Cic. Verr. 2, 3, 33:

    Rhegium quondam in praesidium missa legio,

    Liv. 28, 28; so,

    datae in praesidium cohortes,

    Tac. H. 4, 35: hoc idem significat Graecus ille in eam sententiam versus, to this effect or purport, Cic. Div. 2, 10, 25; cf. id. Fam. 9, 15, 4:

    haec et in eam sententiam cum multa dixisset,

    id. Att. 2, 22:

    qui omnia sic exaequaverunt, ut in utramque partem ita paria redderent, uti nulla selectione uterentur,

    id. Fin. 3, 4, 12:

    in utramque partem disputat,

    on both sides, for and against, id. Off. 3, 23, 89: te rogo, me tibi in omnes partes defendendum putes, Vatin. ap. Cic. Fam. 5, 10 fin.:

    facillime et in optimam partem cognoscuntur adulescentes, qui se ad claros et sapientes viros contulerunt,

    id. Off. 2, 13, 46:

    cives Romani servilem in modum cruciati et necati,

    in the manner of slaves, Cic. Verr. 1, 5, 13; cf.:

    miserandum in modum milites populi Romani capti, necati sunt,

    id. Prov. Cons. 3, 5:

    senior quidam Veiens vaticinantis in modum cecinit,

    Liv. 5, 15, 4;

    also: domus et villae in urbium modum aedificatae,

    Sall. C. 12, 3:

    perinde ac si in hanc formulam omnia judicia legitima sint,

    Cic. Rosc. Com. 5, 15:

    judicium quin acciperet in ea ipsa verba quae Naevius edebat, non recusasse,

    id. Quint. 20, 63; cf.:

    senatusconsultum in haec verba factum,

    Liv. 30, 43, 9:

    pax data Philippo in has leges est,

    id. 33, 30:

    Gallia omnis divisa est in partes tres,

    Caes. B. G. 1, 1; cf.:

    quae quidem in confirmationem et reprehensionem dividuntur,

    Cic. Part. Or. 9, 33: describebat censores binos in singulas civitates, i. e. for or over each state, id. Verr. 2, 2, 53; cf. id. ib. 2, 4, 26:

    itaque Titurium Tolosae quaternos denarios in singulas vini amphoras portorii nomine exegisse,

    id. Font. 5, 9:

    extulit eum plebs sextantibus collatis in capita,

    a head, for each person, Liv. 2, 33 fin.:

    Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium,

    id. 32, 17, 2; cf.:

    Thracia in Rhoemetalcen filium... inque liberos Cotyis dividitur (i. e. inter),

    Tac. A. 2, 67.—
    2.
    Of the object or end in view, regarded also as the motive of action or effect:

    non te in me illiberalem, sed me in se neglegentem putabit,

    Cic. Fam. 13, 1, 16:

    neglegentior in patrem,

    Just. 32, 3, 1:

    in quem omnes intenderat curas,

    Curt. 3, 1, 21:

    quos ardere in proelia vidi,

    Verg. A. 2, 347:

    in bellum ardentes,

    Manil. 4, 220:

    nutante in fugam exercitu,

    Flor. 3, 10, 4:

    in hanc tam opimam mercedem agite ( = ut eam vobis paretis, Weissenb. ad loc.),

    Liv. 21, 43, 7:

    certa praemia, in quorum spem pugnarent,

    id. 21, 45, 4:

    in id sors dejecta,

    id. 21, 42, 2:

    in id fide accepta,

    id. 28, 17, 9:

    in spem pacis solutis animis,

    id. 6, 11, 5 et saep.:

    ingrata misero vita ducenda est in hoc, ut, etc.,

    Hor. Epod. 17, 63:

    nec in hoc adhibetur, ut, etc.,

    Sen. Ep. 16, 3:

    alius non in hoc, ut offenderet, facit, id. de Ira, 2, 26, 3: in quod tum missi?

    Just. 38, 3, 4.—So, like ad, with words expressing affections or inclination of the mind:

    in obsequium plus aequo pronus,

    Hor. Ep. 1, 18, 10:

    paratus in res novas,

    Tac. H. 4, 32:

    in utrumque paratus,

    Verg. A. 2, 61.—
    3.
    Of the result of an act or effort:

    denique in familiae luctum atque in privignorum funus nupsit,

    Cic. Clu. 66, 188:

    paratusque miles, ut ordo agminis in aciem adsisteret,

    Tac. A. 2, 16: excisum Euboicae latus ingens rupis in antrum, Verg. A. 6, 42:

    portus ab Euroo fluctu curvatus in arcum,

    id. ib. 3, 533:

    populum in obsequia principum formavit,

    Just. 3, 2, 9:

    omnium partium decus in mercedem conruptum erat,

    Sall. H. 1, 13 Dietsch:

    commutari ex veris in falsa,

    Cic. Fat. 9, 17; 9, 18:

    in sollicitudinem versa fiducia est,

    Curt. 3, 8, 20.—
    4.
    Esp. in the phrase: in gratiam or in honorem, alicujus, in kindness, to show favor, out of good feeling, to show honor, etc., to any one (first in Liv.; cf. Weissenb. ad Liv. 28, 21, 4;

    Krebs, Antibarb. p. 562): in gratiam levium sociorum injuriam facere,

    Liv. 39, 26, 12:

    pugnaturi in gratiam ducis,

    id. 28, 21, 4:

    quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,

    id. 28, 39, 13; cf. id. 35, 2, 6; 26, 6, 16:

    oratio habita in sexus honorem,

    Quint. 1, 1, 6:

    convivium in honorem victoriae,

    id. 11, 2, 12:

    in honorem Quadratillae,

    Plin. Ep. 7, 24, 7:

    in honorem tuum,

    Sen. Ep. 20, 7; 79, 2; 92, 1; Vell. 2, 41 al.—
    5.
    In the phrase, in rem esse, to be useful, to avail (cf.: e re esse;

    opp.: contra rem esse): ut aequom est, quod in rem esse utrique arbitremur,

    Plaut. Aul. 2, 1, 10:

    si in rem est Bacchidis,

    Ter. Hec. 1, 2, 27; 2, 2, 7:

    hortatur, imperat, quae in rem sunt,

    Liv. 26, 44, 7:

    cetera, quae cognosse in rem erat,

    id. 22, 3, 2; 44, 19, 3:

    in rem fore credens universos adpellare,

    Sall. C. 20, 1; cf.:

    in duas res magnas id usui fore,

    Liv. 37, 15, 7:

    in hos usus,

    Verg. A. 4, 647.—
    6.
    To form adverbial expressions:

    non nominatim, qui Capuae, sed in universum qui usquam coissent, etc.,

    in general, Liv. 9, 26, 8; cf.:

    terra etsi aliquanto specie differt, in universum tamen aut silvis horrida aut paludibus foeda,

    Tac. G. 5:

    in universum aestimanti, etc.,

    id. ib. 6:

    aestate in totum, si fieri potest, abstinendum est (Venere),

    wholly, entirely, Cels. 1, 3 fin.; cf. Col. 2, 1, 2:

    in plenum dici potest, etc.,

    fully, Plin. 16, 40, 79, § 217:

    Marii virtutem in majus celebrare,

    beyond due bounds, Sall. J. 73, 5:

    aliter se corpus habere atque consuevit, neque in pejus tantum, sed etiam in melius,

    for the worse, for the better, Cels. 2, 2:

    in deterius,

    Tac. A. 14, 43:

    in mollius,

    id. ib. 14, 39:

    quid enim est iracundia in supervacuum tumultuante frigidius? Sen. de Ira, 2, 11: civitas saepta muris neque in barbarum corrupta (v. barbarus),

    Tac. A. 6, 42; cf.:

    aucto in barbarum cognomento,

    id. H. 5, 2:

    priusquam id sors cerneret, in incertum, ne quid gratia momenti faceret, in utramque provinciam decerni,

    while the matter was uncertain, Liv. 43, 12, 2:

    nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos In tantum spe tollet avos,

    so much, Verg. A. 6, 876:

    in tantum suam felicitatem virtutemque enituisse,

    Liv. 22, 27, 4; cf.:

    quaedam (aquae) fervent in tantum, ut non possint esse usui,

    Sen. Q. N. 3, 24:

    viri in tantum boni, in quantum humana simplicitas intellegi potest,

    Vell. 2, 43, 4:

    quippe pedum digitos, in quantum quaeque secuta est, Traxit,

    Ov. M. 11, 71:

    meliore in omnia ingenio animoque quam fortuna usus,

    in all respects, Vell. 2, 13:

    ut simul in omnia paremur,

    Quint. 11, 3, 25:

    in antecessum dare,

    beforehand, Sen. Ep. 118.—
    7.
    Sometimes with esse, habere, etc., in is followed by the acc. (constr. pregn.), to indicate a direction, aim, purpose, etc. (but v. Madvig. Gram. § 230, obs. 2, note, who regards these accusatives as originating in errors of pronunciation); so, esse in potestatem alicujus, to come into and remain in one ' s power: esse in mentem alicui, to come into and be in one ' s mind: esse in conspectum, to appear to and be in sight: esse in usum, to come into use, be used, etc.:

    quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem portum futurum intellegebant,

    Cic. Verr. 2, 5, 38:

    ut portus in potestatem Locrensium esset,

    Liv. 24, 1, 13; 2, 14, 4:

    eam optimam rem publicam esse duco, quae sit in potestatem optimorum,

    Cic. Leg. 3, 17:

    neque enim sunt motus in nostram potestatem,

    Quint. 6, 2, 29:

    numero mihi in mentem fuit,

    Plaut. Am. 1, 1, 25; cf.:

    ecquid in mentem est tibi?

    id. Bacch. 1, 2, 53:

    nec prius surrexisse ac militibus in conspectum fuisse, quam, etc.,

    Suet. Aug. 16:

    quod satis in usum fuit, sublato, ceterum omne incensum est,

    Liv. 22, 20, 6: ab hospitibus clientibusque suis, ab exteris nationibus, quae in amicitiam populi Romani dicionemque essent, injurias propulsare, Cic. Div. ap. Caecil. 20, 66: adesse in senatum [p. 914] jussit a. d. XIII. Kal. Octobr., id. Phil. 5, 7, 19.—Less freq. with habere: facito in memoriam habeas tuam majorem filiam mihi te despondisse, call or bring to mind, Plaut. Poen. 5, 4, 108:

    M. Minucium magistrum equitum, ne quid rei bellicae gereret, prope in custodiam habitum,

    put in prison, kept in prison, Liv. 22, 25, 6:

    reliquos in custodiam habitos,

    Tac. H. 1, 87.—So rarely with other verbs:

    pollicetur se provinciam Galliam retenturum in senatus populique Romani potestatem,

    Cic. Phil. 3, 4, 8. —
    III.
    In composition, n regularly becomes assimilated to a foll. l, m, or r, and is changed before the labials into m: illabor, immitto, irrumpo, imbibo, impello.—As to its meaning, according as it is connected with a verb of rest or motion, it conveys the idea of existence in a place or thing, or of motion, direction, or inclination into or to a place or thing: inesse; inhibere, inferre, impellere, etc. See Hand, Turs. III. pp. 243- 356.
    2.
    in (before b and p, im; before l, m, and r, the n assimilates itself to these consonants), an inseparable particle [kindred with Sanscr. a-, an-; Gr. a-, an; Goth. and Germ. un-], which negatives the meaning of the noun or participle with which it is connected; Engl. un-, in-, not: impar, unequal: intolerabilis, unbearable, intolerable: immitis, not mild, rude, etc.

    Lewis & Short latin dictionary > in

  • 68 pretium

    prĕtĭum, ii, n. [Sanscr. root par-, pana (for parna), wager, loan; Gr. pi-praskô, to sell; priamai, to buy; cf. pornos], that for or by which any thing is bought or sold (class.).
    I.
    Lit., money spent for any thing:

    nil pretio parsit, filio dum parceret,

    Plaut. Capt. prol. 32:

    femina... urbem Exiguam pretio posuit,

    for money has founded a small city, Verg. A. 4, 211:

    vectigalia parvo pretio redempta habere,

    for little money, cheaply, Caes. B. G. 1, 18:

    pretio mercari ordinem senatorium,

    to purchase, to gain with money, Cic. Verr. 2, 2, 49, § 122:

    permutare pretio noluit, aliāve merce,

    Plin. 9, 55, 81, § 171.—
    B.
    In gen., money, wealth, etc. ( poet.), Ov. P. 2, 8, 6:

    in pretio pretium nunc est,

    id. F. 1, 217:

    converso in pretium deo,

    i. e. into a shower of gold, Hor. C. 3, 16, 8.—
    II.
    Transf., worth, value, price.
    A.
    In gen.: nec mi aurum posco nec mi pretium dederitis, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 200 Vahl.):

    pretium statuere merci,

    to set, fix, Plaut. Mil. 3, 1, 133:

    pretium certum constituere,

    Cic. Att. 12, 33, 1:

    enumerare,

    id. Rosc. Am. 46, 133:

    pacisci pro re aliquā,

    to agree upon, settle, id. Off. 3, 29, 107:

    exsolvere,

    Plaut. Men. 5, 6, 26:

    quibus hic pretiis porci veneunt?

    at what prices are they sold here? id. ib. 2, 2, 15:

    vendere aliquid pretio suo,

    id. Pers. 4, 4, 30; id. Ps. 1, 2, 36:

    parare sibi pretio aliquid,

    id. Merc. 2, 3, 7:

    multi extulerunt eorum pretia,

    Varr. R. R. 3, 6, 6:

    jacent pretia praediorum,

    are low, down, fallen, Cic. Rosc. Com. 12, 33.—
    B.
    Esp.
    1.
    In phrases: magni, parvi pretii esse, to be high or low in price, of much or little worth, of great or of small value:

    nullus est tam parvi pretii, quin,

    Plaut. Aul. 4, 10, 60:

    ne tu habes servum graphicum, et quantivis pretii!

    id. Ep. 3, 3, 29:

    agrum majoris pretii nemo habet,

    Ter. Heaut. 1, 1, 12:

    noli spectare, quanti homo sit: parvi enim pretii est, qui jam nihil est,

    Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:

    de illis potissimum jactura fit, quia pretii minimi sunt,

    Sall. Or. ad Caes. 2, 9: pretium habere, to have a value, to be worth something:

    vendat oleum, si pretium habeat,

    Cato, R. R. 2, 7:

    annona porro pretium nisi in calamitate fructuum non habet,

    Cic. Verr. 2, 3, 98, § 227; but also: pretium habere, to have a price, be for sale:

    quis ignorat quin id longe sit liberalibus disciplinis dignissimum, non vendere operam: cum pleraque hoc ipso possint videri vilia, quod pretium habent,

    Quint. 12, 7, 8; hence: pretium non habere, to have no price, be above price (late Lat.):

    nihil esse pretiosius, immo eum pretium non habere testatur,

    Aug. Serm. 36, 8: in pretio esse, to be of worth, value, or estimation, to be in repute:

    tum coquus in pretio esse (coeptus),

    Liv. 39, 6, 9:

    nec in pretio fertilis hortus erat,

    Ov. F. 5, 316; Plin. 33, 1, 6, § 22: in pretio habere, to regard as of value:

    in magno pretio habere,

    Sen. Ep. 75, 11:

    aurum et argentum in pretio habent,

    Tac. G. 5;

    for which cf.: pudebat libertatis majus esse apud feminas quam apud viros pretium,

    Curt. 8, 2, 28: pretium facere, to fix or set a price or value; of a seller: indica, fac pretium. Do. Tua merx est;

    tua indicatio est,

    Plaut. Pers. 4, 4, 37;

    of a purchaser: quis faceret pretium, nisi qui sua perdere vellet Omnia?

    Mart. 1, 86, 7; Dig. 10, 3, 19.—
    2.
    Wages, reward (mostly poet.):

    pro pretio facio ut opera appareat,

    Plaut. Ps. 3, 2, 59:

    operam Epidici nunc me emere pretio pretioso velim,

    id. Ep. 1, 2, 17:

    reddere alicui pro benefactis,

    id. Capt. 5, 1, 20:

    palmae pretium victoribus,

    Verg. A. 5, 111.—
    III.
    Trop., worth, value:

    quales ex hac die experiundo cognovit, perinde operae eorum pretium faceret,

    would estimate their services, Liv. 27, 17:

    sive aliquod morum Est pretium,

    Ov. Tr. 1, 9, 43: corticis etiam ad medicamenta pretium est, Plin, 12, 25, 54, § 118; 12, 19, 43, § 95.—
    B.
    Transf., pay, hire, wages, reward, price (cf.: stipendium, merces).
    1.
    In a good sense: majores seorsum atque diversum pretium paravere bonis atque strenuis, decurionatus... aliosque honores, Cato ap. Fest. s. v. optionatus, p. 201 Müll.; so,

    = praemium (opp. poena), ita et pretium recte facti triumphum haberet L. Paulus pro egregie bello gesto,

    Liv. 45, 37, 5:

    ut pretium honoremque debito beneficio addat,

    id. 45, 14, 1:

    cum pro cujusque merito consul pretia poenasque exsolvisset,

    id. 26, 40, 15 Weissenb. ad loc.:

    satis ampla pretia,

    prizes, id. 21, 43, 6:

    virtutum pretium,

    Sen. Clem. 1, 1, 1.— Plur.: tam longā valetudine conflictabatur, ut haec tanta pretia vivendi mortis rationibus vincerentur, rewards of living, i. e. motives for living, Plin. Ep. 1, 12, 4.—Esp. in phrase pretium curae, and more freq. pretium operae, a reward for trouble:

    mihi visum est pretium curae, ipsum, senatus consultum quaerere,

    seemed to me worth the trouble, worth while, Plin. Ep. 8, 6, 2:

    est pretium curae cognoscere, etc.,

    Juv. 6, 474: facturusne operae pretium sim, etc.,... nec satis scio, what will pay for the trouble, Liv. praef.:

    operae pretium habent libertatem, civitatemque,

    id. 25, 6; 21, 43: audire est operae pretium, etc., Enn. ap. Acron. ad Hor. S. 1, 2, 37 (Ann. v. 454 Vahl.); so Liv. 3, 26, 7: reddere opis pretium pro factis, Enn. ap. Sen. Ep. 108 (Epigr. v. 6 Vahl.):

    quo in genere est operae pretium diligentiam majorum recordari,

    it is worth while, Cic. Agr. 2, 27, 73:

    captā urbe, operae pretium fore,

    Sall. J. 81, 2;

    so without operae (post-Aug.): Germanico pretium fuit convertere agmen,

    thought it of importance, Tac. A. 1, 57:

    ni pretium foret Pisonis sententias noscere,

    were it not worth while, were it not of importance, id. ib. 2, 35:

    posse eum, si operae pretium faciat, principem popularium esse,

    if he does any thing worth while, any thing of importance, Liv. 25, 30: duos servos ad hostes transfugisse et operae pretium fecisse, have done valuable service, Quadrig. ap. Sen. Ben. 3, 23:

    scriptor minime utilis, cujus libro adtingere nullum pretium operae sit,

    Gell. 12, 2, 1; so,

    operis pretium est,

    Sil. 16, 45.—
    2.
    In a bad sense (i. q. poena), reward, punishment, like the Gr. timê, misthos ( poet.): si malos imitabor, tum pretium pro noxā dabis, Liv. And. ap. Non. 365, 27:

    verbera, compedes, molae... haec pretia sunt ignaviae,

    Plaut. Men. 5, 6, 10:

    ego pretium ob stultitiam fero,

    Ter. And. 3, 5, 4:

    et peccare nefas, aut pretium est mori,

    Hor. C. 3, 24, 24:

    ille crucem pretium sceleris tulit, hic diadema,

    Juv. 13, 105.—Of bribery:

    adduci pretio ad hominem condemnandum,

    Cic. Caecil. 10, 29:

    pretio judicem corrumpere,

    id. ib. 25, 72:

    nec prece, nec pretio a rectā viā deduci,

    Auct. Her. 3, 3, 4.

    Lewis & Short latin dictionary > pretium

  • 69 habeo

    , habui, habitum, habere 2
      1) иметь, держать;
      2) сохранять, брать;
      3) считать;
      4) обращаться, обходиться;
      5) долженствовать, считать нужным; pass. считаться
      ♦ se habere чувствовать себя, находиться в к.-л. состоянии
      ♦ rationem habere подсчитывать
      ♦ habere loco считать (кого – acc., кем – gen.)
      ♦ habere statuendum выносить решение
      ♦ in conjugio habere жениться
      ♦ habere loco servorum считать рабами

    Dictionary Latin-Russian new > habeo

  • 70 comperio

    com-perio, perī, pertum, īre (vgl. peritus, periculum u. reperio, experior), einer Sache od. Person von allen Seiten beikommen, a) einer Sache = etwas durch Sehen, Hören, Erkundigen usw. genau inne werden, deutlich ersehen, etwas genau, sicher erfahren, in Erfahrung bringen, von etwas sichere Nachricht erhalten (Ggstz. audire, bloß hören), bei Ang. von wem? oder woraus? m. ab oder ex u. Abl.; bei Ang. durch wen? m. per u. Akk., od. m. bl. Abl., α) m. Acc.: hoc, id, Nep.: haec omnia, Cic.: facinus, Caes.: indicia mortis comperisse manifesto et manu tenere, Cic.: haec certis nuntiis, certis auctoribus comperisse, Cic.: nihil testibus, nihil tabulis, nihil gravi aliquo argumento comperisse, Cic.: rem gestam c. ab alqo, Nep.: quod ex multis audivi et comperi, Cic.: huic ille quid ex litteris comperisset aperit, Nep. – im Pass., im Abl. absol., hāc re compertā manifestoque deprehensā, Cic.: u. hoc mulierum errore comperto, Curt. – u. sonst im Partic. Perf., deutsch oft = gewiß, zuverlässig, exponam vobis Oppianici facinus manifesto compertum atque deprehensum, Cic.: levem auditionem pro re comperta habere, Caes.: non ego haec incertis iactata rumoribus affero, sed comperta et explorata, Liv.: ea quoque, quae vulgata sermonibus de cultu ac desidia imperatoris, comperta oculis referrent Romam, Liv. – u. alqd compertum habere, zB. cum ea dicimus quae comperta habemus, quae vidimus, Cic.: id. se ab ipsis per eorum nuntios compertum habere, Caes. – u. alqd alci compertum est, parum compertum est, zB. quae postquam Metello comperta sunt, Sall.: nobis ea res pro magnitudine rerum parum comperta est, Sall.: quae praesentis Deae numine saepe comperta nobis maioribusque nostris referebantur, Liv. – u. neutr. subst., compertum narrare, Sall.: comperta narrare, Curt.: comperta nuntiare, Tac.: res enim indicat nihil ipsos habuisse comperti, nihil cogniti, Cic.: pro comperto polliceri m. folg. Akk. u. Infin., Suet.: u. pro comperto est m. folg. Akk. u. Infin., Curt. – m. dopp. Acc., im Passiv m. dopp. Nom., a quo cum quaereret Pyrrhus, qualem Romam comperisset (gefunden hätte), Eutr. 2, 12: omnia falsa atque insidiose ficta comperta sunt, Cic. Mil. 67. – β) m. Acc. u. Infin. od. m. bl. Infin., quae ego cuncta esse fluxa in mea re crepera comperi, Acc. fr.: posteaquam comperit eum posse vivere, Cic.: ubi certis auctoribus comperit minus V et XX milibus longe ab Utica eius copias abesse, Caes.: ex captivo comperit Correum milia sex peditum delegisse, Caes.: postquam per Ubios exploratores comperit Suebos sese in silvas recepisse, Caes.: hanc gentem Clusium Romamque inde venisse comperio, Liv. – Pass., compertum est, zB. tum demum periculo atque negotiis compertum est in bello plurimum ingenium posse, Sall.: mox compertum a transfugis nongentos Romanorum pugnā in posterum extractā confectos, Tac.: Didymo accidisse compertum est, ut etc., Quint. – u. compertum habeo, zB. compertum ego habeo verba virtutem non addere, Sall.: certis indiciis compertum se habere nocte totā coetus in urbe factos esse, Liv. – u. Abl. absol. comperto, nachdem man genau erfahren, satis comperto Eordaeam petituros Romanos, Liv.: comperto Plautum et Sullam maxime timeri, Tac. – γ) m. folg. indir. Fragesatz, id misericordiāne hospitis an pactione aut casu ita evenerit, parum comperimus, Sall.: an ab ipso id genus exercitationis sit inventum, parum comperi, Quint. – u. compertum habere, zB. interrogatus a rege auditune an oculis comperta haberet, quae diceret, Liv.: quae se absente acta essent, se quoque famā comperta habere, Liv. – u. Abl. absol. conperto, nachdem man genau erfahren, nondum conperto, quam regionem hostes petissent, Liv. 31, 39, 4: nondum conperto, quam in regionem venisset, Liv. 33, 5, 4. – δ) m. bl. Ang. in betreff wessen? (worüber?) durch de mit Abl., de amore hoc, Ter.: de scelere filii, Nep.: de rebus Vagae actis, Sall.: nihil de hoc comperi, nihil suspicatus sum, nihil audivi, Cic. – ε) ganz absol., mit aus dem Zshg. zu ergänzender Ang. was?, zB. qui comperisti? Cic.: atqui certo comperi, Ter.: ubi comperi ex iis, qui fuere ei conscii, Ter.: ut postea ex captivis comperit, Caes. – u. im Pass., si compertum est, wenn die Sache ergründet ist, Caes. b. G. 6, 19, 3: desinant ultra opinari mihique, qui compertum habeo, credant, Caes. bei Suet. Caes. 66. – b) einer Pers., nur im Partic. compertus, α) = überführt, mit Genet. (wessen?) (vgl. Fabri Liv. 22, 57, 2. Nipperd. u. Otto Tac. ann. 1, 3. Benecke Iustin. 11, 11, 5), incesti, Varr. fr. bei Prisc. 8, 18 (Varr. fr. p. 337 B.): sacrilegii, Liv.: stupri, Liv. u. Iustin.: nullius probri, Liv.: nullius flagitii, Tac.: noxae, Apul. met. 10, 8. – m. in (bei) u. Abl., uxor in stupro generi comperta, Suet. Tib. 35, 1. – mit Nom. u. Infin., compertus publicam pecuniam avertisse, Tac. hist. 1, 53. – β) = fleischlich erkannt, Bersaben quandam stupro compertam habuit, Sulp. Sev. chron. 1, 38, 1. / Perf. comperii, Diom. 372, 6: comperui, Gloss. IV, 320, 3.

    lateinisch-deutsches > comperio

  • 71 controversia

    contrōversia, ae, f. (controversus), I) die entgegengesetzte Richtung, aquae, Ulp. dig. 39, 2, 24. § 5. – II) übtr., die Streitigkeit, insofern zwei Parteien gegeneinander gerichtet sind, deren jede recht zu haben glaubt, der Streit, in dem das pro u. contra erörtert wird, die Streitfrage, der Streitpunkt, strittige Punkt, a) der wirkliche: c. hereditaria, Cic.: magna, perparva, Cic.: legitima, Cic.: controversiae forenses, Cic.: controversiae verae (Ggstz. fictae, s. no. b), Quint. – m. Ang. worüber? durch obj. Genet., hereditatis, Cic.: iuris, iniuriarum, Quint.: verbi, Wortgezänke, Cic. – adducere rem in controversiam, Cic.: alere diutius controversiam, Caes.: avocare controversiam a propriis personis et temporibus, Cic. – cognoscere statuereque de controversiis regum, Liv.: publicas controversias cognoscere, Hirt. b. G.: pro (als) amico atque arbitro componere controversias regum, Caes.: componere controversias per colloquia, Caes.: constituere controversiam, Cic. – deducere rem in controversiam, Caes.: controversias suas litesque ad alqm deferre, Eutr. (u. so controversiae secreto deferebantur, Cic.): diligenter diiudicare eam controversiam, Cic.: diiudicare controversiam verbis, non aequitate, Cic.: dirimere controversiam, Cic.: disceptare eorum controversias, Cic.: disceptare inter se controversias iure ac iudicio aut bello, Liv.: ius dicere disceptareque controversias minimarum rerum, Liv.: distrahere controversias, Cic.: ducere (hinziehen) controversiam usque ad noctem, Cic. – est c. de hereditate, de finibus, Caes.: u. (Ggstz.) de verbo controversia est, de re quidem convenit, Cic.: est alci nulla controversia cum alqo, Plaut.: est alci c. cum alqo de annona, Cic.: sunt alci magnae rei familiaris controversiae cum alqo, Cic.: est c. inter alqos, Caes.: est inter scriptores de numero annorum c., Cic.: u. (Ggstz.) controversia autem inter hominum sententias aut est in illo, utrum sit utilius; aut etiam, cum id convenit, certatur, utrum... an etc., Cic.: c. non erat, quin verum dicerent, Cic.; vgl. nihil controversiae fuit, quin consules crearentur M. Geganius Macerinus et L. Sergius Fidenas, Liv.: agrum, qui in controversia erat, obtinebat, Liv. – controversia est m. folg. Acc. u. Inf., Gell. 12, 7, 3. – id est in controversia m. folg. indir. Fragesatz, zB. iurene fecerit et licueritne id facere, id est in controversia, Cornif. rhet.: perinde quasi id fuisset in controversia, quo illi nomine appellarentur, Cornif. rhet. – explicare controversias forenses dicendi genere apto ad dicendum, ad delectandum, ad permovendum, Cic.: exsistunt controversiae ex scripti interpretatione, Cornif. rhet. – nihil ambigi potest, in quo non aut res controversiam faciat aut verba, Cic. – facit alqs controversiam m. folg. indir. Fragesatz, zB. iustine magistratus summae rerum praesint, Liv. – aut alteri aut invicem utrique de iure fit controversia, Quint. – non facere se controversiam, quin priores partes consulis essent futurae, Val. Max. – habere controversiam de hereditate, Cic.: habere cum alqo controversiam hereditariam, Cic.: habere cum alqo controversiam de fundo, Cic.: habere controversias inter se, Caes.: habere inter se controversias de senatu cooptando, Cic.: u. (m. folg. indir. Fragesatz) perpetuas inter se controversias habere, quinam anteferatur, Caes. – disceptando finire controversias (Ggstz. ferro decernere), Liv.: finire controversias inter Achaeos ac Lacedaemonios, Liv. – infertur de loco et tempore eius rei c., Caes.: intendere controversiam propter nominum mutationem, Cornif. rhet.: hic dies de nostris controversiis iudicabit, Caes. – minuere controversias, Caes.: movere controversiam nominis, Tac. dial. 25: neque de re, sed de verbo controversiam movent, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D. – oblivisci controversiarum ac dissensionis, Caes.: omittere controversiam, Cic.: oritur quaedam in callibus controversia pastorum, Cic.: orta est inter eos de principatu c., Caes. – omnis est contentio inter homines doctos in verbi controversia posita, Cic. – alqd nullam controversiam recipit, Cels.: alqd relinquitur in controversia (Ggstz. alqd nobis convenit cum adversariis), Cornif. rhet. – sedare controversias, Cic.: de nomine et vocabulo controversiam struere, Cornif. rhet. – tollere controversias, Cic.: torquet verbi c. iam diu Graeculos homines, Cic.: posse de controversiis colloquio transigi, Tac. – venit alqd in controversiam, Cic., od. aut in controversiam aut in contentionem, Quint.: ne illud quidem in controversiam venit, quin etc., Cels. – versatur alqd aut in controversia aut in contentione, Cic.: vocatur res in aliquam controversiam, Cic.: vocatur res in dicendi disceptationem aut controversiam, Cic. – sine controversia, ohne Streit, ohne Händel, ohne Widerspruch, zB. sine c. solvere (bezahlen), Cic.: sine c. rem conficere, Cic.: hunc... sine c. vicimus, ohne W., unzweifelhaft, Cic.: audivi sine c. magnos oratores, Cic.: so auch sine ulla c. fundum quadriennium possidere, Cic. ( aber Flor. 1, 18, 13 ist victoria sine controversia, ein Sieg ohne Kampf, ein unblutiger). – b) der erdichtete, als Thema in den Rhetorenschulen usw. aufgestellte u. erörterte Rechtsfall, die Kontroverse, vollst. c. ficta (Ggstz. c. vera), c. scholastica (griech. σύνταξις), Quint.: controversiarum sententiae, Sen. rhet.: controversiae ex historiis compositae, Quint.: unam de schola controversiam, non illam sane difficillimam aut novam, proponam in exemplum, Quint.: poscit controversias plures; electionem auditoribus permittit, saepe etiam partes, Plin. ep.: controversiam od. controversias declamare, Sen. rhet. u. Spart. – / Abl. Plur. synk. controversis, Corp. inscr. Lat. 1, 199, 45. – arch. controvorsia (controvosia), wov. Akk. Plur. controvorsias, Corp. inscr. Lat. 1, 199, 42. controvosias, ibid. lin. 2: Abl. Plur. controversieis, ibid. lin. 1. – Die Form contraversia, Tab. cerat. X II. col. 2, 5 im Corp. inscr. Lat. 3. p. 949 a. E.

    lateinisch-deutsches > controversia

  • 72 custodia

    cūstōdia, ae, f. (custos), die Wache, Hut, I) im allg., die Wache, Bewachung, Überwachung (Kontrolle), die Hut, Obhut, der Schirm, die Beschirmung, die Bewahrung, die Aufsicht, Beaufsichtigung, die achtsame Fürsorge, auch die Sicherheitsmaßregel ( hingegen tutela = der Schutz, die schützende Aufsicht) 1) eig.: a) übh., m. subj. Genet., hospitum privatorum, Liv.: pastoris, Col.: canum, Cic.: materni corporis, Cic.: templi, Liv.: tenebrarum ac parietum custodiae, Cic. – m. obj. Genet., mei capitis, Cic.: corporis, Cic. (vgl. unten no. d): ignis (Vestae), Cic.: regis, Beschirmung des Königs = Schonung des Lebens des Königs, Iustin. 2, 6, 18: rei publicae, Cic.: sui, Achtsamkeit auf sich selbst, Cels.: conservandi sui, Cic.: urbis, Obhut, Verwaltung der Stadt (zB. vom Präfektus Urbi), Vell. (vgl. unten no. d): c. diligens, Curt.: dura matrum, Hor.: fida canum, Cic.: fida iustitiae (subj. Genet.), Cic.: una c. fidelis memoriae rerum gestarum, die einzige zuverlässige Art der Aufbewahrung, Liv.: intentior, Liv.: frugum et pecudum c. sollers, Verg.: summa rei publicae, Cic. – alqm diligenti od. intentiore custodiā asservare, Liv. u. Curt.: sacra fideli custodiā asservare (v. einem Orte), Liv.: committere alci custodiam pecuniae, Curt.: continere tabulas privatā custodiā, Cic.: decipere custodiam pastoris (v. Tieren), Col.: dimittere (aufgeben) custodiam mei capitis, provinciae, Cic.: facere salutis custodiam, Scrib.: non sine tacita custodia haberi, heimlich überwacht (kontrolliert) werden, Frontin.: regis filium non sub hospitum modo privatorum custodia, sed publicae etiam curae ac velut tutelae esse velle, Liv.: eloquentiam orbam (gleichs. verwaiste Jungfrau) domi tenere saeptam liberali custodiā, Cic.: omnibus custodiis (jeder Art von Kontrolle) subiectus, Cic.: fratris liberos ne materni quidem corporis custodia tegere potuit, Cic. – b) die Aufsicht des Knabenführers, c. paedagogorum, Quint. 1, 2, 25. – c) die Aufsicht, Wache des Frauenwächters, tristis c., Prop. 2, 6, 39: tristis c. servi, Ov. art. am. 3, 601. – d) die Wache, Bewachung des Wächters (Nachtwächters, milit. Postens), das Wachehalten, Wachestehen, Schildwachestehen, verb. excubiae et custodiae, Cic. – m. subj. Genet., c. militum, Suet.: custodiae classium, Caes. – m. obj. Genet., c. arcis, Liv.: corporis, Cic.: portae, Suet.: portus, Liv.: urbis, Liv. – custodiae maritimae, Caes.: custodiae nocturnae praefectus, Nachtwachtmeister, Apul. – custodiae od. suae custodiae causā (als Leibwache), zB. Gallos equites suae custodiae causa circum se habere, Caes.: u. petere turmam equitum Romanorum, Sall. – agere urbis custodiam, Liv.: agitare hic custodiam, Plaut.: committere custodiam corporis feris barbaris, Cic.: credere alci custodiam illam od. custodiam alcis, Nep.: inde intentioris utrimque custodiae esse, Liv.: ponere navem ad custodiam, Caes.: ponere militem ad custodiam aditus, Liv.: polliceri excubias et custodias (Posten- u. Schildwachestehen), Cic.: praeesse custodiae portus, Liv.: remittere de custodiis maritimis, Caes.: saepire alqm custodiā militum, Suet.: neglegenter servare custodias, Liv.: tradere III cohortibus custodiam navium longarum, Caes. – haec a custodiis classium loca maxime vacabant, Caes.

    2) meton.: a) die Wache = die Wache stehenden Personen, der Wachtposten, die Schildwache, Leibwache, die Bedeckung, Besatzung, α) im Sing., in Prosa nur kollektiv, custodiam ex suis ac praesidium sex milia hominum unā reliquerunt, Caes. b. G. 2, 29, 4: pauci de custodia (Leibwache) Germani, Suet. Cal. 45, 1. – bei Dichtern v. einer Pers., cernis, custodia qualis vestibulo sedeat (v. der Tisiphone), Verg.: unicus anser erat, minimae custodia villae, Ov.: v. mehreren, abest custodia regis, Leibwache, Ov.: vigil Phrygios servat custodia muros, Ov. – β) im Plur. (oft verb. custodiae stationesque od. stationes custodiaeque, custodiae vigiliaeque od. ac vigiliae, praesidia custodiaeque), frequens custodiis locus, ein stark mit W. besetzter, Liv.: nocte dieque iuxta parata instructaque omnia custodiis ac vigiliis erant, Liv. – m. subj. Genet., custodiae hostium, Liv.: c. munitionum, Auct. b. Alex.: propter custodias Menapiorum (zB. clam transire non posse), Caes. – custodiae artae, Liv.: horribiles, Cic.: c. laxatae, Liv. – custodiis circumsaepire alqm, Lact.: vinclis custodiisque circummoenitum esse, Plaut.: circumdare horribiles custodias, Cic.: deducere custodias munitionum, Auct. b. Alex.: defendere sua tecta custodiis vigiliisque, Cic.: disponere custodias diligentius, Caes., paulo incautius in muro, Caes., u. verb. praesidia custodiasque ad ripas Ligeris, Caes.: custodias in portis, vigilias vicatim exigere (aufbieten), Liv.: alias custodias fallere, Liv.: eo (dadurch) custodias hostium fallere, Liv.: intentissimas custodias fallere (v. Sklaven), Sen.: inclusus nostris custodiis exercitus (feindl. Heer), Vell.: coloniam munire praesidiis, custodiis, vigiliis, Cic.: ponere custodias circa portas, Liv.: saepire domum custodiis, Nep.: saepire domum et vias acribus custodiis, Tac.: custodias tollere, die Zollwachtposten, Mautposten aufheben, Cic. de prov. cons. 10. – b) der Standort der Wache, der Wachtposten, Posten, haec mea sedes est, haec vigilia (Wache), haec custodia (Posten), hoc praesidium stativum (Standlager), Cic.: in hac custodia et tamquam specula (Warte) collocati sumus, Cic. – familias maximas in portubus atque custodiis habere (Zollwacht –, Mautposten), Cic. de imp. Pomp. 16.

    3) übtr., die Bewahrung, Beobachtung, decoris, Quint.: suae religionis (seines Eides), Quint.: summa pudoris, Sen.: diligentior ritus patrii, Vell.

    II) insbes., die Verwahrung, der Gewahrsam, die Haft, sowohl abstr. = Gefangenhaltung jmds., als auch konkret = das Gefängnis, bes. im Plur., 1) eig., m. subj. Genet., custodiae hominis privati, Cic.: custodiae amicorum propinquorumque, Cic. – c. artissima, Mela: publica, Cic.: regia, Cic.: nimis soluta, Liv.: tutissima, Cic. u. Liv. – bes. oft c. libera, im Zshg. auch bl. custodia, die freie Überwachung, Haft, der freie, weite Arrest (griech. φυλακώ ελευθέρα, indem einem Staatsgefangenen ein bestimmtes Gebiet als Aufenthalt angewiesen wird, das er nicht überschreiten darf), Liv. u.a., im Plur. v. mehreren, Sall. – attinere alqm publicā custodiā, Tac.: asservari privati hominis custodiis, Cic.: alqm huic optimae atque tutissimae custodiae non audere committere, Cic.: alqm in custodiam condere, conicere, Liv.: dare alqm in custodiam, Cic., alqm alci in custodiam, Suet.: dare se in custodiam (freie H.), Cic.: in libera custodia Albae decedere (sterben), Vell.: alqm ex custodia dimittere, Liv.: Romanos in custodiam civitatium dividere, Liv.: oppidanorum turbam per finitimos populos in custodiam dividere, Liv.: multitudo in custodias divisa, Liv.: alqm Albam in custodiam (freie H.) ducere, Liv.: alqm e custodia educere, Cic.: elabi (entrinnen) custodiae, Tac. u. Flor.: emittere alqm e custodia et levare vinculis, Cic.: eripere alqm e custodia, Cic.: esse in custodia publica od. regia, Cic.: esse apud alqm in lignea custodia, Plaut.: habere alqm in custodia, Tac., seorsus in custodia, Liv.: habere ipsos per municipia in custodiis, Sall.: haberi in liberis custodiis (v. mehreren), Sall.: habere alqm in custodia, Tac. hist. 1, 58 u. habere alqm prope in custodiam, wie in Haft Befindliche behandeln, Liv.: includere in praedonum hostiumque custodias tantum numerum civium Romanorum, Cic.; vgl. alqm velut custodiae causā balneis includere, Liv.: tali modo custodiā liberari, Nep. (vgl. im Bilde alqm istis corporis custodiis liberare, Cic.): mittere alqm alci in custodiam, Liv.: mittere alqm cum obsidibus in custodiam Carseolos (nach K.), Liv.: necari in custodia, Caes.: perire a morbo in alcis custodia, Nep., u. perire morbo in eadem custodia, Suet.: praeesse custodiae (zB. is, qui custodiae praeerat, der Kerkermeister), Val. Max.: servare alqm liberā custodiā haud procul a castris, Liv.: tenere alqm vinculis et artissimā custodiā, Mela: teneri eādem custodiā, Nep.: teneri in custodiis (v. mehreren), Sall.: tradere alqm in custodiam, Cic. (u. so tr. alqm in cust. Rheginis [den Rh. = bei den Rh.]), Liv., od. Ephesi, Cic.: traditi incustoditi in custodiam omnes sunt, seorsum cives sociique, Liv.: tradere alqm custodiae, Suet.

    2) meton., der Eingekerkerte, Verhaftete, der Arrestant, unus ex custodiarum agmine, Sen. ep. 77, 18: custodiarum series, Suet. – eadem catena et custodiam et militem copulat, Sen. ep. 5, 7. – custodias asservare per milites, Plin. ep.: seriem custodiarum od. custodias recognoscere, Suet.: quod ubique esset custodiae (alle Eingekerkerten, die sich irgendwo befanden), in Italiam deportari praeceperat, Suet. – / Alter Genet. custodias von den Gramm. (Charis. 107, 12. Serv. Verg. Aen. 11, 801) fälschlich angenommen bei Sall. hist. fr. 3, 35 (42), s. Dietsch u. Kritz z. St.

    lateinisch-deutsches > custodia

  • 73 ratio

    ratio, ōnis, f. (reor, ratus), das Abrechnen, Berechnen, die Rechnung, Berechnung, I) eig. u. übtr.: A) eig.: a) Sing.: magna r., Cic.: auri r. constat, die Rechnung stimmt, Cic.: u. so par est ratio acceptorum et datorum, Cic.: rationem ducere, Cic.: habere rationem, Cic.: rationem referre, Cic.: ratio repeti solet, Cic.: in rationem inducere, in Rechnung bringen, verrechnen, Cic.: rationem inire, eine B. anstellen, Caes. (u. so inibitur ratio quaestus de pecunia tua, es wird der mögliche Gewinn mit deinem Gelde berechnet, Cic.): r. aeraria, die Berechnung u. Verminderung auf Kupfergeld, der verminderte Münzfuß, Cic. Quinct. 17. – b) Plur.: libri rationum, Rechnungsbücher, Aur. Vict.: rationes cum alqo putare, Cic.: rationes subducere, die R. abschließen, Cic. (vgl. no. II, A): rationes accipere, sich Rechnung stellen lassen, Sen.: u. so rationes ab alqo accipere, Cic.: rationes conferre, Cic.: rationes eferre, Cic., deferre, Cic.: falsas rationes inferre, Cic.: rationes familiares componere, Tac.

    B) übtr.: 1) statistische Übersicht, statistischer Abriß, Verzeichnis, Liste, Protokoll, cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, Cic. Verr. 5, 147: rationes imperii, Suet. Cal. 16, 1.

    2) Summe, Zahl, ea nimia est ratio, Plaut.: hem ista ratio maxima est, Plaut.

    3) Geschäftsangelegenheit, Geschäftsache, Geschaftsverhältnis, Geschäftsführung, Geschäft, übh. Angelegenheit, Carpinatius, qui iam cum isto summā consuetudine, praeterea re ac ratione coniunctus esset, Cic.: de tota illa ratione atque re Gallicana, Cic.: illa de ratione nummaria non sunt eiusmodi, Cic.: quamquam haec quidem res non solum ex domestica est ratione (innere Politik), attingit etiam bellicam, Cic.: quae domi gerenda sunt, ea per Caecilium transiguntur, fori iudiciique rationem Messala suscepit, seine Angelegenheiten vor der Öffentlichkeit u. vor Gericht, Cic.: ut rationes nostras explicares, unsere Geldgeschäfte abwickelst, Cic.: u. so ut res rationesque vestrorum omnium bene expedire voltis, Plaut.: in publicis privatisque rationibus, im öffentlichen u. Privatverkehr, Caes.: in explicandis rationibus rerum civilium, Cic.: r. civitatis, Cic.: r. comitiorum, Cic.: propter rationem Gallici belli, Cic. – dah. meae (tuae etc.) rationes, mein (dein usw.) Interesse, mein (dein usw.) Vorteil (vgl. unser »bei etw. seine Rechnung finden«), rationes meas vestrae saluti anteposuissem, Cic.: me ad eius rationes adiungo, quem tu in meis rationibus tibi esse adiungendum putasti, Cic.: meis alienissimum rationibus, Cic.

    II) bildl.: A) Rechnung, Berechnung, Rechenschaft, Aufschluß, Belehrung, (Medea et Atreus) initā subductāque ratione (nach angestellter u. abgeschlossener B.) nefaria scelera meditantes, Cic.: numquam ita quisquam bene subductā ratione ad vitam fuit, quin etc., Ter.: habere rationem, berechnen, Cic.: exigere rationem, Rechenschaft fordern, Val. Max. u. Plin. ep.: rationem reddere alci, Rechenschaft ablegen, Aufschluß geben, Cic. u.a.: u. so rationem reddere alcis rei, Cic., de alqa re, Cic. u. Vitr.: rationem vitae reposcere, Cic.: negotii rationem exstare oportere, müsse Rechenschaft gegeben werden können, Cic.: ratio alcis rei od. alci rei constat, die R. steht für etw. gleichs. fest, d.i. ich bin mit etwas im reinen, oft bei Plin. ep.; s. Döring Plin. ep. 1, 5, 16.

    B) übtr.: 1) übh. Rechnung, Berechnung, a) = Verhältnis, Beziehung zu usw., Rücksicht auf usw., Verbindung, Verkehr mit usw., rationem habere, aliquid rationis habere cum alqo, Rechnung haben, in Rechnung, in Verbindung, in Verkehr stehen mit usw., Cic.: quibuscum r. huic est, Cic.: quae r. tibi cum eo intercesserat? Cic.: pacis quae potest esse cum eo ratio, in quo etc.? Cic.: habenda cum M. Latrone pacis r., Cic.: et Graeciae quidem oratorum partus atque fontes vides ad nostrorum annalium rationem veteres, ad ipsorum sane recentes, in Rücksicht auf unsere Annalen, Cic. – b) Berechnung = berechnende, beachtende Rücksicht, Berücksichtigung, Beachtung, Erwägung, Sorge für usw., piorum et impiorum habere rationem, Cic.: vel dignitatis vel commodi rationem habere, Cic.: non ullius rationem sui commodi ducere, Rücksicht nehmen auf usw., Cic.: salutis meae rationem ducere, Cic., officii, Cic.: suam rationem ducere, seinen Vorteil bedenken, Cic.: conservare rationem alcis rei, Cic.: omnis hac in re habenda r. et diligentia est, ut etc., Cic.: habeo rationem, quid acceperim, ziehe in Erwägung, erwäge, Cic.: neque illud rationis habuisti, si forte etc., Cic.: hoc rationis habebant, facere eos nullo modo posse, ut etc., Cic. – salva utriusque temporis ratio est, man hat beide Zeiten gut berechnet, berücksichtigt, jeder Zeit ist ihr Recht geschehen, Tac.; vgl. salvā diligentiae tuae ratione, unbeschadet deiner Vorsicht, Plin. ep. – c) die auf Berechnung begründete Vermutung, quantum in ratione esset, soviel sich berechnen, vermuten ließ, Hirt. b. G. 8, 6, 1. – d) das Sichverhalten zu od. bei etw., d.i. subj. = das Verfahren, die Verfahrungsart, das Verhalten, die Maßregel, Methode, Weise, der Plan, obj. = das Verhältnis, die Beschaffenheit, Natur, Art und Weise, Einrichtung, α) subj.: ita fiet, ut tua ista ratio existimetur astuta, meum hoc consilium necessarium, Cic.: scribendi consilium ratioque, Cic.: haec cogitandi pronuntiandique ratio, Cic.: eligendi et collocandi ratio, disponendi ratio, Quint. (s. Herbst Quint. 10, 1, 4): ratio docendi nec una omnibus nec singulis eadem semper fuit, Suet.: eadem defensionis ratio viaque, Cic.: r. in dicendo, Cic.: ineunda r. est, Cic.: a me inita ratio est (ist ein Verfahren angewandt, ein Weg eingeschlagen worden), quam quidem omnes non solum probant, sed etiam laudant, Cic.: inita tandem ratio est, ut etc., es wurden Mittel u. Wege eingeschlagen usw., Liv.: ad hunc interficiendum talem iniit rationem, Nep.: cuius ratio (Plan) etsi non valuit, tamen etc., Nep.: u. so vicit ratio parcendi, Tac.: sic neque agricultura nec ratio atque usus belli intermittitur, die planmäßige Kriegführung u. die Kriegsübung, Caes.: istam rationem otii tui probo, jenes geschäftslose Leben, wie du es planmäßig führst, Cic. – im Plur., rationes belli gerendi, Maßregeln, Caes.: meae vitae rationes ab ineunte aetate susceptae, Lebensplan, Cic.: rationes rerum publicarum aut constituendarum aut tuendarum, Cic. – β) obj.: tempestatum ratio (Stand) et praedonum et locorum, Cic.: ratio pecuniarum, Geldverhältnisse (in Rom), Cic.: ut ceteri menses in suam rationem reverterentur, in ihr richtiges Verhältnis (durch Einschaltung), Cic.: ita ratio comparata est vitae naturaeque nostrae, Cic.: quae sint in artibus ac rationibus recta ac prava, diiudicant, in den K. u. ihren Verhältnissen, Cic.: disseruerunt de generibus et de rationibus civitatum, Cic.: quod ad rationes omnium rerum pertineret, Cic.: quoniam eadem est r. iuris in utraque, Cic.: quā ratione, Cic.

    2) insbes., die Rechnung, Berechnung, als höhere Geistestätigkeit, das Denken, die bewußte, vernünftige Überlegung, konkret = die der Geistestätigkeit zugrunde liegende höhere Geisteskraft, das Denkvermögen, die Vernunft, die Einsicht, Klugheit u. dgl. (bei Cicero oft verb. mens et ratio et consilium, oder ratio, consilium, prudentia u. dgl.), quod facinus aut scelus suscipitur nisi consilio capto, aut sine animi motu et cogitatione, id est ratione, perficitur? Cic.: motus iste celer cogitationis, acumen, sollertia, quam rationem vocamus, Cic.: homo rationis particeps, Cic.: ratio ac disputatio, Vernunft und Nachdenken, Cic. – illa revoces ad rationem, Cic.: moneo, ut agentem te ratio ducat, non fortuna, Liv.: consilio et ratione, Cic.: quod nobis nullā ratione factum a Pompeio videtur, Caes.: magis ratione quam vi persuasit, Vell.: quod domi te inclusisti, ratione fecisti, vernünftig, einsichtsvoll, klug, Cic. – ratio est (es ist vernünftig, erscheint rätlich), od. ratio non est m. Infin., cui acquiescere Cremonae ratio fuit, Tac.: minari divisoribus r. non erat, Cic.: u. so minime est rationis m. folg. Infin., Colum.: u. rationis est m. folg. Infin., Plin. ep. – dah. a) der einen Ggstd. erklärende vernünftige Grund, Vernunftgrund, Beweggrund (vgl. argumentum no. II), α) übh.: est aliqua huiusce rei ratio, dafür gibt es einen vernünftigen Gr., darin liegt noch etwas, was zu rechtfertigen ist, Cic.: nostra confirmare argumentis ac rationibus, Cic.: consilii causa ratioque, Cic.: r. quaerenda, Cic.: quam habet rationem, non quaero aequitatis, sed ipsius improbitatis atque impudentiae? Cic.: quod quidem rationem habeat (vernünftigen Grund hat), recte fit, Sen. rhet.: facti aliquam rationem afferre, Cic.: nihil rationis affers, quamobrem etc., Cic.: tertiam rationem affertis, quod etc., Cic.: rationem subicit, Cic.: ad hanc sententiam cum reliquis causis haec quoque ratio eos deduxit, quod etc., Caes.: r. cunctandi, Tac.: liberalitas, cui ratio non constat, zu der kein (edler) Beweggrund vorhanden ist, Plin. pan.: ratio nulla est m. Infin., es ist kein Grund vorhanden, nullam esse rationem amittere eiusmodi occasionem, Cic. – β) rhet. t. t., Grund, Begründung einer Behauptung, s. Cic. de inv. 1, 18. Quint. 3, 11, 4: ad propositum subiecta ratio et item in distributis supposita ratio, Cic. de or. 3, 207. – b) Vernunftmäßigkeit, Vernünftigkeit, das vernünftige Verhältnis, -Maß, Gesetzmäßigkeit, Gesetz, Regel, Ordnung, Methode, ut ratione et viā procedat oratio, methodisch, wissenschaftlich, Cic.: modo et ratione omnia facere, Cic.: ratione et numero moveri, Cic.: intervallis imparibus, sed tamen pro rata parte ratione distinctis, in ungleichen, jedoch gesetzmäßig nach gleichen Verhältnissen getrennten Intervallen, Cic.: moderatā ratione, in gleichmäßigem Verhältnisse, Cic.: in quo defuit fortasse ratio, sed tamen vincit ipsa rerum publicarum natura saepe rationem, der vernunftmäßige Entwicklungsgang, Cic.: ad vitam usumque vivendi ea descripta r. est, Cic. – c) Denkart = Richtung, Prinzip, das jmd. verfolgt, florens homo in populari ratione, der Hauptvertreter der demokratischen Richtung, Cic.: neminem alterius rationis et partis offendit, Cic.: una in causis ratio quaedam eius orationis, quae etc., hat lediglich eine R., Cic.: bona ratio cum perdita confligit, es kämpft das gute (konservative) Prinzip mit den Grundsätzen der Umsturzpartei (die überall tabula rasa machen will), Cic. – d) Grundsatz, Prinzip, Lehre, Teorie, System, Wissenschaft, subj. = theoretische-, wissenschaftliche Kenntnis, α) obj.: erat enim tunc haec nova et ignota r. solem lunae oppositum solere deficere, Cic.: animum conferre in istam rationem, Cic.: sine ulla arte aut ratione diiudicant, ohne Anwendung theoretischer Kunstregeln, Cic.: laus rationis aut scientiae, Cic.: continet totam hanc quaestionem ea ratio, Cic.: Epicuri r., Lehre, System, Philosophie, Cic.: formula Stoicorum rationi disciplinaeque consentanea, Cic.: Cynicorum r., Cic.: de ratione vivendi, Lebenswissenschaft, Cic.: r. civilis et disciplina populorum, Staatswissenschaft, Cic.: geometrica, die Geometrie (als wissenschaftliche Theorie), Macr. u. Amm. (versch. von unten no. f): vitae r., Cic.: – β) subj.: si qua (est in me) exercitatio dicendi aut si huius rei ratio aliqua, ab optimarum artium studiis ac disciplina profecta, Cic. Arch. 1. – e) Ansicht, Meinung, mea sic est ratio et sic induco animun meum, Ter.: tuae epistulae perdiligenter in eandem rationem scriptae, Cic.: cum in eam rationem quisque loqueretur, Cic. – f) Beweisführung, Argumentation, der Beweis, summa uniuscuiusque rationis, Cic.: concludatur igitur ratio, Cic.: ratio ipsa coget mit folg. Acc. u. Infin., Cic.: ut nunc ratio cogit, Cic.: geometricis rationibus non credere, Cic.: haec omnia geometricis evidentissimisque rationibus probare, Macr. – / Genet. Sing. apok. rationi', Lucr. 2, 53: Abl. Sing. rationi, Lucr. 6, 66.

    lateinisch-deutsches > ratio

  • 74 aussehen

    aussehen, I) v. tr. = ausersehen, w. s. – II) v. intr.: 1) nach etwas ausschauen, s. (sich) umsehen nach etc. – 2) eine gewisse, bestimmte äußere Gestalt od. sonstige Beschaffenheit haben: a) persönl.: alqā specie esse. alqam od. alcis speciem habere, praebere, reddere, prae se ferre (der äußern Erscheinung nach). – alqo esse habitu (der Körperbeschaffenheit, Körperhaltung nach). – alcis oder alci similem esse od. videri (ähnlich sein od. zu sein scheinen). – imitari alqd (einer Sache an Gestalt, Farbe etc. nahe kommen, die Gestalt, Farbe etc. von etwas annehmen, z. B. picturam et lineamenta colorum [von einem Anstrich]: alas avium [v. Blättern]). – facie alcis similem esse. os vultumque alcis referre (jmdm. ähnlich sein hinsichtlich der Gesichtszüge). – fast au., wie etwas, alcis rei instar habere. quasi alcis rei instar obtinere (die Größe etc. von etw. haben, sich wie etw. ausnehmen, z. B. illa navis urbis instar habere videtur: u. quasi puncti instar obtinere). – geradeso, ebenso au., eādem esse specie et figurā; eodem esse habitu corporis od. oris; idem est habitus corporis od. oris: geradeso, ganz so au., wie jmd. od. etwas, simillimum esse alcis od. alcis rei u. alci rei. – wie neu, ganz wie neu au., recenti, recentissimā esse specie. – schwarz, weiß, rot, blaß au., nigro, albo, rubro, pallido colore esse (wirklich diese Farbe haben); nigricare. albere. rubere. pallere (dieser Farbe nahe kommen, schwärzlich etc. au.): ekelhaft au., habitu aspectuque taetro esse: häßlich, garstig au., deformem habere aspectum, deformem oder obscenum esse visu: sehr häßlich au., insignem esse ad deformitatem: gut au., speciem habere venustam. speciosum esse (ein schönes Äußere, eine schöne Gestalt haben übh.; spec. esse auch von gesunden Pers.); elegantem videri (geschmackvoll sich ausnehmen, von Lebl.); decoro esse corpore. decorā esse facie (ansehnlich, stattlich von Körper, von Gestalt sein); probum esse habitu. habitu esse haud indecoro (eine gute, stattliche Körperhaltung. haben); bonā corporis habitudine esse (eine gute Körperbeschaffenheit haben, gesund aussehen): sehr gut au., visum quendam habere insignem et illustrem (ein sehr hervorstechendes äußeres Ansehen haben); optimo esse habitu (von sehr guter Körperhaltung sein): nicht gut au., elegantiā carere (sich nicht geschmackvoll ausnehmen, v. Lebl.); minus bonā esse corporis habitudine (eine ungesunde, kränkliche Körperbeschaffenheit haben, ungesund, kränklich au., von Pers.): gut (wohl) aussehend, speciosus; venustus. non invenustus (durch seine Reize anziehend); probus habitu (gut der Körperhaltung nach, v. Pers.): sehr grausam. blutgierig au., toto ex ore alcis crudelitas eminet: verdrießlich, betrübt au., alci vultus tristis est in ore; frontem contraxisse (die Stirn gerunzelt haben, Ggstz. frontem exporrexisse, explicavisse, remisisse, [290] d. i. wieder heiter, freundlich au.): ernst au., alci vultus gravis est in ore; vultum com posuisse (das Gesicht in ernste Falten gelegt haben): verstört, bestürzt au., ore confuso esse: ganz bestürzt u. verstört au., ore confuso magnae perturbationis notas prae se ferre: vornehm au., esse formā ad dignitatem appositā; formā esse honestā et liberali: majestätisch au., esse formā imperatoriā oder augustā: wie ein Philosoph au., studium philosophiae habitu corporis praeferre oder prae se ferre: mehr wie ein Sieger als wie ein Sterbender au., victoris magis quam morientis vultum prae se ferre: wie ein Mädchen od. jungfräulich au., virginali esse habitu; v. einem Knaben, esse virgineā formā od. virgineo habitu; virginis os habitumque gerere (hinsichtlich der Gesichtszüge): wie ein Weib au., weiblich au., muliebri esse formā oder habitu (übh.); in muliebrem figuram habitumque formatum esse (in weiblicher Gestalt u. Haltung geformt sein, von einer Bildsäule): männlich (wie ein Mann) au., formā od. habitu esse virili: wie ein Mensch au., menschlich au., humano visu esse; esse humanā specie et figurā: wie der Vater au., patris similem esse; ganz, patris simillimum esse; mirā similitudine totum patrem exscribere: ich weiß nicht, wie er aussieht, ignoro, albus aterne sit: du bist dümmer, als du aussiehst, praeter speciem stultus es: sieht das nach einer Hochzeit aus? num videntur haec convenire nuptiis? – au., als ob etc., videri mit folg. Nom in. u. Infin. (z. B. id agendum, ut ea facere videamur irati, daß wir aussehen, als ob wir dieses im Zorne täten). – er sieht aus, als ob er lacht, speciem ridentis praebet: gernwissen wollen, wiejmd. od. etw. aussieht. alcis od. alcis rei formam cognoscere studere. – ein Friede, der wie Krieg aussieht, pax similis belli. – b) un. persönl.: wie sieht es in der Stadt aus? quae facies urbis?: wie sieht es um den Staat aus? quae forma rei publicae?: es sieht ganz anders im Staate aus, magna rerum commutatio oder conversio facta est: es sieht gut, schlecht mit der Sache aus, res bene, male se habet. – es sieht aus, als ob etc. videtur (persönl.) mit Nomin. u. Infin. (z. B. ut exstinctae potius amicitiae quam oppressae videantur, so daß es aussieht, als ob die Fr. mehr erloschen als erstickt wäre).

    deutsch-lateinisches > aussehen

  • 75 reden

    reden, fari (sich durch die Sprache verständlich machen, sprechen). – loqui (durch Sprache seine Gedanken ausdrücken, reden, Ggstz. mutum esse). dicere (seine Gedanken in zusammenhängenden Worten ausdrücken, sagen). – verba facere (Worte vorbringen, vortragen, v. Redner u. übh.). – fabulari, über etc., de etc. (plaudern, sich unterhalten). – sermocinari. sermones caedere (schwatzen, ein Gespräch führen, von mehreren, mehr im gem. Leben, dah. bei den Komik.). – pronuntiare (öffentlich aussagen, z.B. etwas aufrichtig oder der Wahrheit gemäß, alqd sincere). – Ist es = eine Rede halten, s. Rede no. III, b. – nicht r. können, r. lernen etc., s. sprechen (nicht sp. können, sp. lernen etc.). – jmdm. etwas (od. Gelegenheit) zu reden geben, alci sermonem dare; andern oder den Leuten, sermones praebere aliis; allen Leuten, vulgi sermonibus se dare. – jmd. nicht r. lassen. alqm loqui volentem inhibere: einen Bittenden nicht weiter r. lassen (sondern seine Bitte sogleich erfüllen), plura rogantis verba intercidere: ntcht wetter r., loqui desīnere; conticescere (verstummen): ich kann vor Furcht nicht r., prae metu verbum proloqui non possum: so zu r., ut ita dicam. – mit oder zu jmd. r., loqui cum alqo (im allg., z.B. [1934] cum utroque, cum numine); colloqui od. colloquium habere cum alqo (eine Unterredung mit jmd. haben); sermonem habere cum alqo (ein Gespräch mit jmd. führen); alcis verbo od. verbis uti (ein Wort oder die Worte jmds. gebrauchen, anführen, z.B. um mit Cicero zu reden, ut Ciceronis verbo od. verbis utar). – ich habe etwas mit jmd. zu reden, mihi cum alqo sermo conferendus est: mit sich selbst r., semet ipsum alloqui: wenn er etwas mit ihm zu r. habe, si quidille se velit: mit jmd. allein r., cum alqo loqui od. colloqui arbitris remotis od. sine arbitris: kein Wort mit jmd. r., non unumverbum commutare cum alqo: viel mit jmd. über etwas r., multum sermonis habere cum alqo de alqa re: mit sich r. lassen, sui potestatem facere; colloquendi copiamfacere, dare. – zu jmd. r. = eine Rede halten an etc., s. Rede: ich rede hier nur zu etc., mihi omnis oratio est cum alqo. – für jmd. r., dicere pro alqo: gegen jmd. r., dicere in od. contra alqm (vgl. »eine Rede halten für oder gegen etc.« unter »Rede«): gegen etw. r., dicere ad alqd. – über oder vonetwas r., loqui de alqa re (im allg.); sermonem habere dealqa re (ein Gespräch führen über etc., von zweien etc.); verba facere de alqa re (seine Gedanken über etwas durch Worte an den Tag legen, auch vom Redner); disputare od. disserere de alqa re (etwas erörtern, das Für und Wider durchgehen, bes. in bezug auf gelehrte Gegenstände); nominare alqd (etwas nennen, anführen, z.B. von Mitleid r., misericordiam nomin.). – vonnichts als von Schandtaten, als von Krieg r., mera scelera, merum bellum loqui: immer und ewig von derselben Sache r., semper idem in ore habere: oft von etwas r., alqd in ore habere: man redet allgemein (oder in der ganzen Stadt) von etwas, alqd in omnium ore est: man redet allgemein davon, daß etc., sermo od. fama est, rumor differtur, vulgo loquuntur mit Akk. u. Infin.: es wird stark davon geredet, daß etc., magnus rumor est mit Akk. u. Infin.: man redet hier im stillen davon, daß etc., serpit hic rumor mit Akk. u. Infin.: davon wollen wir zu einer andern Zeit r., hoc in aliud tempus reiciamus. – Gutes von jmd. r., bene alci dicere: man redet von jmd. Gutes, alqs bene audit (es steht jmd. in gutem Ruf): Böses von jmd. reden, male alci dicere; secus de alqo dicere: man redet nicht besonders gut von jmd., alqs minus commode audit: verkleinernd von jmd., von jmds. Taten r., de alcis fama detrahere; de rebus gestis alcis detrahere. – für jmd. (zu seinen Gunsten) r., pro alqo loqui. – auf etwas zu r. kommen, mentionem alcis rei facere; in mentionem alcis rei incĭdere: man kommt (gesprächsweise) auf etwas zu r., sermo incĭdit in alqd; auf jmd., sermo incĭdit de alqo.

    deutsch-lateinisches > reden

  • 76 infestus

    infestus, a, um [in + fendo; cf. defendo, offendo] [st1]1 [-] dirigé contre, ennemi, hostile.    - infestus alicui, Plaut. Cas. 676 ; Cic. 5, 169: animé contre qqn.    - infestus alicui rei, Cic. Lig. 24: hostile à qqch.    - urbes huic imperio infestissimae, Cic. Cat. 4, 21: villes les plus acharnées contre notre empire.    - infestus in cognatos, Her. 4, 52: hostile à ses parents.    - infestus in suos, Cic. Am. 31: acharné contre les siens.    - animo infestissimo, Cic. Verr. 5, 144: avec les sentiments les plus hostiles.    - infestis pilis, Caes. BC. 3, 93: avec les javelots prêts au jet.    - infesto spiculo, Liv. 2, 20, 2: avec la lance en arrêt. --- cf. 2, 19, 8: 4, 19, 4, etc.    - infestis signis, Caes. BG. 6, 8, 6: en formation de combat (avec des étendards dirigés contre,enseignes déployées).    - cum infesto exercitu Romam venire: venir à Rome avec une armée offensive.    - animus infestus alicui: sentiments hostiles à l'égard de qqn.    - gens infestissima populo Romano (dat.), Sall.: nation très acharnée contre le peuple romain.    - animus luxuriae infestus, Sen.: âme qui fait la guerre aux voluptés.    - infestis oculis conspici, Cic. Cat. 1, 7, 17: être regardé d'un oeil malveillant. [st1]2 [-] exposé au danger, exposé aux attaques, mis en péril, menacé, infesté.    - via excursionibus barbarorum infesta, Cic. Prov. 4: route infestée par les incursions des barbares.    - regio infesta ab Samnitibus, Liv. 10, 46, 9: région infestée par les Samnites.    - infestior ager ab nobilitate quam a Volscis, Liv. 6, 5, 3: territoire mis en plus grand péril par la noblesse que par les Volsques.    - tempus aetatis aliorum libidine infestum: âge mis en péril par les passions d’autrui.    - mare infestum habere, Cic. Sall.: infester la mer, écumer la mer, être pirate.    - itinera infesta reddere (facere, habere): rendre les routes peu sûres.    - infestum, adv. Stat.: d'une manière ennemie.
    * * *
    infestus, a, um [in + fendo; cf. defendo, offendo] [st1]1 [-] dirigé contre, ennemi, hostile.    - infestus alicui, Plaut. Cas. 676 ; Cic. 5, 169: animé contre qqn.    - infestus alicui rei, Cic. Lig. 24: hostile à qqch.    - urbes huic imperio infestissimae, Cic. Cat. 4, 21: villes les plus acharnées contre notre empire.    - infestus in cognatos, Her. 4, 52: hostile à ses parents.    - infestus in suos, Cic. Am. 31: acharné contre les siens.    - animo infestissimo, Cic. Verr. 5, 144: avec les sentiments les plus hostiles.    - infestis pilis, Caes. BC. 3, 93: avec les javelots prêts au jet.    - infesto spiculo, Liv. 2, 20, 2: avec la lance en arrêt. --- cf. 2, 19, 8: 4, 19, 4, etc.    - infestis signis, Caes. BG. 6, 8, 6: en formation de combat (avec des étendards dirigés contre,enseignes déployées).    - cum infesto exercitu Romam venire: venir à Rome avec une armée offensive.    - animus infestus alicui: sentiments hostiles à l'égard de qqn.    - gens infestissima populo Romano (dat.), Sall.: nation très acharnée contre le peuple romain.    - animus luxuriae infestus, Sen.: âme qui fait la guerre aux voluptés.    - infestis oculis conspici, Cic. Cat. 1, 7, 17: être regardé d'un oeil malveillant. [st1]2 [-] exposé au danger, exposé aux attaques, mis en péril, menacé, infesté.    - via excursionibus barbarorum infesta, Cic. Prov. 4: route infestée par les incursions des barbares.    - regio infesta ab Samnitibus, Liv. 10, 46, 9: région infestée par les Samnites.    - infestior ager ab nobilitate quam a Volscis, Liv. 6, 5, 3: territoire mis en plus grand péril par la noblesse que par les Volsques.    - tempus aetatis aliorum libidine infestum: âge mis en péril par les passions d’autrui.    - mare infestum habere, Cic. Sall.: infester la mer, écumer la mer, être pirate.    - itinera infesta reddere (facere, habere): rendre les routes peu sûres.    - infestum, adv. Stat.: d'une manière ennemie.
    * * *
        Infestus, Adiect. Plaut. Qui met toute son entente et diligence de nuire à aucun, Qui s'estudie à molester et dommager autruy. C'est aussi celuy contre lequel on fait telle diligence, à qui on court sus, Qui est molesté et dommagé, Vexé et tormenté.
    \
        Habere aliquid infestum. Liu. Infester.
    \
        Ager Romanus infestus. Liu. Dangereux d'y passer pour les courses des ennemis qui s'y faisoyent, Couru souvent des ennemis.
    \
        Animo infesto reprehendere. Brutus ad Ciceronem. D'un mauvais courage, D'un courage plein de maltalent.
    \
        Clamor infestus et inimicus. Cic. Aspre.
    \
        Fortuna infesta, cui Prospera opponitur. Cic. Contraire.
    \
        Itinera infesta. Caesar. Dangereux des larrons ou gensdarmes qui espient et font le guet pour surprendre.
    \
        Mare infestum habere. Cic. Brigander sur la mer, Tenir la mer, Piller et desrobber les passants sur la mer, dont fait dangereux y passer.
    \
        Oculis infestis conspici. Cic. De mauvais oeil, Felonnement, Par maltalent.
    \
        Prouincia infesta. Cic. Dangereuse à cause des courses des ennemis, Infestee et courue par les ennemis.
    \
        Saltus frequentioribus latrociniis infestior factus. Pollio ad Ciceronem. Ennuyeuse et fascheuse.
    \
        Signa infesta. Caes. Les enseignes qui vont droict contre l'ennemi pour luy faire desplaisir.
    \
        Terra infesta colubris. Ouid. Nuisant et contraire aux, etc.
    \
        Infestus etiam dicitur, cui infesti sunt inimici. Cic. A qui on fait ennuy et fascherie, Qui est en danger.

    Dictionarium latinogallicum > infestus

  • 77 nomen

    nōmĕn, ĭnĭs, n. [*gnovimen, *gnomen →gnosco, nosco]    - gén. sing. arch. nominus. [st1]1 [-] ce qui permet de connaître, nom, dénomination, nom de famille.    - eunuchus nomine Pothinus, Caes. BC. 3: *un eunuque, Pothinus par son nom* = un eunuque appelé Pothinus.    - mulier, Lamia nomine, Cic.: une femme du nom de Lamia.    - est mihi nomen Petrus ou Petro (Petro: datif par attraction avec mihi): je m'appelle Pierre (**à moi est le nom Pierre**).    - fons cui nomen Arethusa est: **la fontaine à laquelle est le nom Aréthuse** = la fontaine qui s'appelle Aréthuse.    - ad nomen respondere: répondre à l'appel de son nom.    - ex re (ab re) nomen capere: tirer son nom de qqch.    - alicui rei nomen imponere (dare, ponere, indere): donner un nom à qqch.    - alicui nomen imponere, Liv.: donner un nom à qqn.    - carmina sub alieno nomine edere, Suet. Aug. 55: publier des vers sous un nom d'emprunt.    - appellare aliquem nomine, Cic.: appeler qqn par son nom.    - cui saltationi Titius nomen est, Cic. Brut. 62, 225: cette mimique porte le nom de Titius.    - quae voluptatis nomen habent, Cic.: choses qui portent le nom de plaisir.    - poetae nomen, Cic.: le nom de poète.    - nomen dare (edere, profiteri): s’enrôler, donner son nom pour être soldat.    - nomen dare in conjurationem, Tac.: s'enrôler dans une conspiration.    - stipendium ad nomen singulis persolutum est, Liv. 28: on paya toute la solde à chacun d'eux à l'appel de son nom. [st1]2 [-] nom illustre, réputation, renom, titre, renommée, gloire, célébrité.    - nomen habere, Cic.: avoir un nom.    - magnum nomen habere, Cic.: avoir un grand renom.    - tanti Tyrii Cassium faciunt, tantum ejus nomen est, Cic. Phil. 11: tant les Tyriens estiment Cassius! tant est grande sa renommée!    - tantum ejus in Syria nomen est, Cic. Phil. 11: tant il a de prestige en Syrie.    - nomen alicujus stringere, Ov. Tr. 2: ternir la réputation de qqn.    - homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7: hommes de quelque renom dans les lettres.    - vos me imperatoris nomine appellavistis, Caes. BC. 2: vous m'avez donné le titre d'imperator.    - ne vinum nomen perdat, Cato, R. R. 25: pour que le vin ne perde pas ses qualités.    - pomis sua nomina servare,Virg. G. 2: garder aux fruits leur renommée. [st1]3 [-] famille, race, catégorie, personne; nation.    - nomen Romanum: la domination romaine, la nation romaine, le peuple romain, la puissance romaine (tout ce qui est appelé romain). [st1]4 [-] nom mis en avant, rubrique, titre, article.    - alio nomine, Cic.: à un autre titre.    - nomine meo, Cic.: pour ma part, pour mon compte.    - Caesarem suo nomine odisse, Caes.: haïr César à titre personnel.    - nomine lucri, Cic.: à titre de gain. [st1]5 [-] mot, terme, expression; nom (t. de gram.); vain mot, apparence ([]réalité).    - nomen carendi, Cic. Tusc. 1: le mot carere.    - in hoc nomine, Cic. Verr. 4, 125: à propos de ce mot, quand on parla de ces objets.    - reges, nomine magis quam imperio, Nep.: rois, qui en avaient le nom plus que l'autorité.    - nomen duarum legionum habere, Cic. Att. 5, 15, 1: avoir deux légions de nom. --- cf. Cic. Rep. 1, 51 ; Par. 17. [st1]6 [-] prétexte, cause, raison, motif, sujet.    - nomine + gén.: à titre de, sous prétexte de, sous couleur de, au nom de; par égard pour, à cause de.    - Antonio tuo nomine gratias egi, Cic. Att. 1: j'ai remercié Antoine en ton nom.    - ab amicitia Q. Pompei meo nomine se removerat, Cic.: il avait rompu avec Pompée à cause de moi.    - amicitiae nostrae nomine, Cic.: au nom de notre amitié.    - intellegitur nec... nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, Cic. Fin. 1: on comprend que ni... ni le courage et la force de résistance ne sont loués par eux-mêmes.    - honestis nominibus, Sall. C. 38: avec de beaux prétextes.    - sub honesto patrum aut plebis nomine, Sall.: sous le couvert honorable de la défense du sénat ou de la plèbe.    - me nomine neglegentiae suspectum esse tibi esse doleo, Cic. Fam. 2, 1, 1: je souffre d'être soupçonné par toi de négligence. [st1]7 [-] nom de la personne que l'on accuse.    - nomen alicujus deferre (ad praetorem): accuser qqn (devant le préteur).    - nomen recipere: (se dit du préteur), accueillir l’accusation, la rendre recevable. [st1]8 [-] titre d'une dette, créance, dette; débiteur.    - nomen solvere (expedire): payer une dette (le nom du débiteur est inscrit sur les livres de comptes).    - bonum nomen, Cic. Fam. 5: bon payeur.    - lenta nomina non mala, Sen. Ben. 5: débiteurs en retard, mais solvables.
    * * *
    nōmĕn, ĭnĭs, n. [*gnovimen, *gnomen →gnosco, nosco]    - gén. sing. arch. nominus. [st1]1 [-] ce qui permet de connaître, nom, dénomination, nom de famille.    - eunuchus nomine Pothinus, Caes. BC. 3: *un eunuque, Pothinus par son nom* = un eunuque appelé Pothinus.    - mulier, Lamia nomine, Cic.: une femme du nom de Lamia.    - est mihi nomen Petrus ou Petro (Petro: datif par attraction avec mihi): je m'appelle Pierre (**à moi est le nom Pierre**).    - fons cui nomen Arethusa est: **la fontaine à laquelle est le nom Aréthuse** = la fontaine qui s'appelle Aréthuse.    - ad nomen respondere: répondre à l'appel de son nom.    - ex re (ab re) nomen capere: tirer son nom de qqch.    - alicui rei nomen imponere (dare, ponere, indere): donner un nom à qqch.    - alicui nomen imponere, Liv.: donner un nom à qqn.    - carmina sub alieno nomine edere, Suet. Aug. 55: publier des vers sous un nom d'emprunt.    - appellare aliquem nomine, Cic.: appeler qqn par son nom.    - cui saltationi Titius nomen est, Cic. Brut. 62, 225: cette mimique porte le nom de Titius.    - quae voluptatis nomen habent, Cic.: choses qui portent le nom de plaisir.    - poetae nomen, Cic.: le nom de poète.    - nomen dare (edere, profiteri): s’enrôler, donner son nom pour être soldat.    - nomen dare in conjurationem, Tac.: s'enrôler dans une conspiration.    - stipendium ad nomen singulis persolutum est, Liv. 28: on paya toute la solde à chacun d'eux à l'appel de son nom. [st1]2 [-] nom illustre, réputation, renom, titre, renommée, gloire, célébrité.    - nomen habere, Cic.: avoir un nom.    - magnum nomen habere, Cic.: avoir un grand renom.    - tanti Tyrii Cassium faciunt, tantum ejus nomen est, Cic. Phil. 11: tant les Tyriens estiment Cassius! tant est grande sa renommée!    - tantum ejus in Syria nomen est, Cic. Phil. 11: tant il a de prestige en Syrie.    - nomen alicujus stringere, Ov. Tr. 2: ternir la réputation de qqn.    - homines nonnullius in litteris nominis, Plin Ep. 7: hommes de quelque renom dans les lettres.    - vos me imperatoris nomine appellavistis, Caes. BC. 2: vous m'avez donné le titre d'imperator.    - ne vinum nomen perdat, Cato, R. R. 25: pour que le vin ne perde pas ses qualités.    - pomis sua nomina servare,Virg. G. 2: garder aux fruits leur renommée. [st1]3 [-] famille, race, catégorie, personne; nation.    - nomen Romanum: la domination romaine, la nation romaine, le peuple romain, la puissance romaine (tout ce qui est appelé romain). [st1]4 [-] nom mis en avant, rubrique, titre, article.    - alio nomine, Cic.: à un autre titre.    - nomine meo, Cic.: pour ma part, pour mon compte.    - Caesarem suo nomine odisse, Caes.: haïr César à titre personnel.    - nomine lucri, Cic.: à titre de gain. [st1]5 [-] mot, terme, expression; nom (t. de gram.); vain mot, apparence ([]réalité).    - nomen carendi, Cic. Tusc. 1: le mot carere.    - in hoc nomine, Cic. Verr. 4, 125: à propos de ce mot, quand on parla de ces objets.    - reges, nomine magis quam imperio, Nep.: rois, qui en avaient le nom plus que l'autorité.    - nomen duarum legionum habere, Cic. Att. 5, 15, 1: avoir deux légions de nom. --- cf. Cic. Rep. 1, 51 ; Par. 17. [st1]6 [-] prétexte, cause, raison, motif, sujet.    - nomine + gén.: à titre de, sous prétexte de, sous couleur de, au nom de; par égard pour, à cause de.    - Antonio tuo nomine gratias egi, Cic. Att. 1: j'ai remercié Antoine en ton nom.    - ab amicitia Q. Pompei meo nomine se removerat, Cic.: il avait rompu avec Pompée à cause de moi.    - amicitiae nostrae nomine, Cic.: au nom de notre amitié.    - intellegitur nec... nec fortitudinem patientiamque laudari suo nomine, Cic. Fin. 1: on comprend que ni... ni le courage et la force de résistance ne sont loués par eux-mêmes.    - honestis nominibus, Sall. C. 38: avec de beaux prétextes.    - sub honesto patrum aut plebis nomine, Sall.: sous le couvert honorable de la défense du sénat ou de la plèbe.    - me nomine neglegentiae suspectum esse tibi esse doleo, Cic. Fam. 2, 1, 1: je souffre d'être soupçonné par toi de négligence. [st1]7 [-] nom de la personne que l'on accuse.    - nomen alicujus deferre (ad praetorem): accuser qqn (devant le préteur).    - nomen recipere: (se dit du préteur), accueillir l’accusation, la rendre recevable. [st1]8 [-] titre d'une dette, créance, dette; débiteur.    - nomen solvere (expedire): payer une dette (le nom du débiteur est inscrit sur les livres de comptes).    - bonum nomen, Cic. Fam. 5: bon payeur.    - lenta nomina non mala, Sen. Ben. 5: débiteurs en retard, mais solvables.
    * * *
        Nomen, nominis, pen. corr. n. g. Virgil. Le nom de quelque chose que ce soit.
    \
        Nec mihi cognatus fuit quisquam istoc nomine. Terent. Qui fust ainsi nommé.
    \
        Sanguinis nomina, vt pater, frater, soror, etc. Ouid. Les noms de consanguinité.
    \
        Ambitus nominum. Plin. In nominum ambitu est. Il ha beaucoup de noms.
    \
        Causa nominis est in dubio. Ouid. On ne scait pourquoy il ha tel nom.
    \
        Inane nomen. Lucret. Le nom d'une chose qui jamais ne fut, et jamais ne sera.
    \
        Surdum nomen. Sil. Duquel n'est point de bruit ne renom.
    \
        Vagi nominis est ambrosia. Plin. Elle ha beaucoup de noms, les uns l'appellent d'une sorte, les autres autrement.
    \
        Accipere nomen Dicti. Quintil. Estre appellé et nommé Dictum.
    \
        Addere nomen alicui. Ouid. Donner et imposer un nom.
    \
        Affari nomine. Cic. Parler à aucun en le nommant par son nom.
    \
        Arrogare sibi nomen. Quintil. S'attribuer un nom.
    \
        Clamare aliquem nomine. Virgil. L'appeler par son nom.
    \
        Compositum nomen terrori. L. Florus. Pour faire paour.
    \
        Deductum nomen ab Anco. Ouid. Desduict et derivé d'Ancus, ou descendant, etc.
    \
        Iulius a magno demissum nomen Iulo. Virgil. Derivé.
    \
        Sic illos nomine dicunt. Virgil. On les nomme ainsi en leur nom.
    \
        Habet nomen Fabius. Ouid. On le nomme Fabius, Il ha nom Fabius.
    \
        Moenia habentia nomen positoris. Ouid. Ville ayant et portant le nom de son fondateur.
    \
        Notus mihi nomine tantum. Horat. Je ne le congnois que de nom.
    \
        Reddere aliquem nomine. Virgil. Avoir tel nom que luy.
    \
        Sedet nomen Polynicis in ore. Stat. Il ha tousjours le nom de Polynices en la bouche, Il ne parle que de Polynices.
    \
        Signata nomina saxo. Ouid. Entaillez, Engravez.
    \
        Faustulo fuisse nomen ferunt. Liu. On dit qu'il avoit nom Faustulus.
    \
        Nomen. Virgil. Bruit et renommee.
    \
        Pomis sua nomina seruat. Virgil. Leur bonté naturelle et vigueur.
    \
        Fortissima nomina. Sil. Gents vaillants.
    \
        Magna nomina. Plin. iunior. Gents de grand renom.
    \
        Committere nomen alicuius aeternae famae. Ouid. Rendre immortel.
    \
        Stringere nomen alicuius. Ouid. Mesdire et detracter d'aucun.
    \
        Multis nominibus est hoc vitium notandum. Cicero. Pour beaucoup de causes et raisons.
    \
        Ab amicitia Q. Pompeii meo nomine se remouerat, vt scitis, Scipio. Cic. Pour l'amour de moy, ou A cause de moy.
    \
        Portorii nomine aliquid exigere. Cic. Pour le, etc.
    \
        Dissoluere alicui alterius nomine. Cic. Payer pour autruy.
    \
        Res suo nomine in iudicium nunquam est vocata. Cic. Ceste cause en soy et principalement en fut encore jamais debatue.
    \
        Vno nomine. Cic. Par un mot, Generalement.
    \
        Nominibus honestis. Sallustius. Soubs honneste couverture, ou couleur.
    \
        Hoc vno nomine absolui velle. Cic. Pour ceste seule cause.
    \
        Nomina. Cic. Les item et articles d'un compte et autres papiers.
    \
        Nomina. Cic. Les noms et debtes.
    \
        Expedire nomina. Cicero. Chevir avec ses creanciers, Payer ses debtes.
    \
        Nomina exigere. Cic. Demander ses debtes, Se faire payer de ses debtes.
    \
        Idonea nomina inuenire. Caius iuriscon. Rencontrer gents qui ont bien de quoy, et bons payeurs. B.
    \
        Impedita nomina. Liu. Debtes longues qui ne sont pas prestes.
    \
        Nomina transcribere in alios. Liu. Transporter ses debtes à d'autres personnes, Les mettre soubs le nom d'autruy.
    \
        Nomen suum alicui commodare ad translationem criminis. Cic. Prester son nom à aucun luy disant, Deschargez vous sur moy.
    \
        Nomen absentis recipere. Cic. Recevoir un accusateur à deferer et poursuyvre aucun absent et hors du pays.
    \
        Ad nomina respondere. Liu. Comparoir au jour de la monstre.

    Dictionarium latinogallicum > nomen

  • 78 promptus

    [st1]1 [-] promptus, a, um: - [abcl][b]a - part. passé de promo. - [abcl]b - part.-adj.[/b] a - mis au grand jour, visible, manifeste.    - aliud clausum in pectore, aliud promptum in lingua habere, Sall. C. 10, 5: avoir une pensée cachée au fond du coeur, une autre sur les lèvres.    - cf. Cic. Amer. 118; Fin. 1, 30 ; de Or. 3, 215.    - quod non istius cupiditati apertissimum promptissimumque esset, Cic. Verr. 4, 42: (aucun objet) qui ne fût pour sa cupidité parfaitement découvert et visible. b - qui est sous la main, prêt, apprêté, disponible (en parl. de choses).    - fidem suam alicui promptam expositamque praebere, Cic. Caec. 78: mettre sa loyauté à la libre disposition de qqn.    - cf. Cic. Fam. 4, 13, 6; prompta audacia, Sall. C. 32, 2: audace toute prête. c - facile, à la portée de tout le monde, commode.    - facilis et prompta defensio, Cic. de Or. 1, 237: une défense facile et à la portée de tout le monde.    - moenia haudquaquam prompta oppugnanti, Liv. 23, 1, 10: remparts d'escalade difficile pour un assaillant.    - promptum est + inf.: il est facile de.    - nec mihi dicere promptum, nec facere est isti, Ov. M. 13, 10: il ne m'est pas facile de bien parler, ni à lui de bien agir.    - cf. Tac. An. 15, 41; Quint. 9, 1, 22. d - prêt, disposé, dispos, résolu (en parl. de pers.)    - promptus homo, Cic. Verr. 4, 37: homme actif.    - alacri et prompto ore atque voltu vagari toto foro, Cic. de Or. 1, 184: aller çà et là à travers le forum avec un air, un visage alerte et décidé.    - linguā promptus, Liv. 2, 45, 15: résolu en paroles.    - promptior linguā quam manu, Sall. J. 44, 1: plus entreprenant en paroles qu'en actions.    - promptus animi, Tac. H. 2, 23: résolu de caractère.    - promptiores pro patria, Liv. 22, 59, 11: plus dévoués à la patrie.    - promptus ad...: prêt à, disposé à, prompt à.    - animo prompto ad jocandum, Cic. Q. 2, 13, 1: d'une humeur disposée à la plaisanterie.    - ad vim promptus, Cic. Agr. 2, 82: prêt à la violence.    - promptiores esse ad nostra pericula, Cic. Off. 1, 83: être plus disposés à écarter les dangers qui nous menacent.    - promptus + in et acc.    - promptus in pavorem, Tac. An. 15, 25: prompt à s'alarmer.    - promptior in spem, Tac. Agr. 35: plus porté à l'espoir.    - promptum in adulationes ingenium, Tac. An. 15: caractère porté à la flatterie.    - promptus + dat.    - promptus seditioni, Tac. An. 1, 48: porté à la révolte.    - cf. Tac. An. 4, 46 ; 11, 32 ; 15, 45.    - promptior veniae dandae, Liv. 25, 16, 12: plus porté à pardonner.    - promptus + gén.: prompt sous le rapport de.    - promptus veritatis exhibendae, Gell.: toujours prêt quand il s'agit de dire la vérité.    - promptus + inf. (poét.): prêt à.    - promptus pati, Luc. 7, 106: prêt à supporter.    - cf. Stat. Th. 7, 209. [st1]2 [-] promptŭs, ūs, m. (seul. à l'abl. promptū): - [abcl][b]a - apparence, évidence. - [abcl]b - libre disposition. - [abcl]c - facilité.[/b]    - in promptu esse: être sous les yeux, être visible.    - Cic. Ac. 2, 10; Div. 2, 124.    - fortasse una (virtus) in promptu sit et maxime appareat, patientia, Sen. Ep. 7, 67: peut-être en est-il une, la patience, qui éclate et se manifeste tout particulièrement.    - in promptu ponere, Cic. Off. 1, 126: mettre sous les yeux, montrer.    - ingenium in promptu habere, Sall. C. 7, 1: mettre en évidence ses talents.    - iram in promptu gerere, Plaut. Ps. 449: laisser voir sa colère.    - au fig. haec sunt in promptu, Cic. Off. 1, 6: cela tombe sous le sens, c'est évident.    - in promptu esse alicui, Cic. Ac. 1, 4: être sous la main de qqn, à sa disposition, tout prêt.    - semper in promptu habere quantum... Cic. Off. 1, 105: avoir toujours présent à l'esprit combien...    - ea dicam quae mihi sunt in promptu, Cic. Ac. 1, 2, 4: je dirai ce qui me vient à l'esprit.    - est in promptu, Cic. Off. 2, 74: la chose est à la portée de tout le monde.    - in promptu est + inf.: il est facile de.    - nec tibi quadripedes animosos ignibus illis, quos in pectore habent, in promptu regere est, Ov. M. 2, 84: et les chevaux animés par le feu qui brûle dans leur poitrail, il n'est pas facile pour toi de les diriger.    - cf. Ov. M. 13, 161.
    * * *
    [st1]1 [-] promptus, a, um: - [abcl][b]a - part. passé de promo. - [abcl]b - part.-adj.[/b] a - mis au grand jour, visible, manifeste.    - aliud clausum in pectore, aliud promptum in lingua habere, Sall. C. 10, 5: avoir une pensée cachée au fond du coeur, une autre sur les lèvres.    - cf. Cic. Amer. 118; Fin. 1, 30 ; de Or. 3, 215.    - quod non istius cupiditati apertissimum promptissimumque esset, Cic. Verr. 4, 42: (aucun objet) qui ne fût pour sa cupidité parfaitement découvert et visible. b - qui est sous la main, prêt, apprêté, disponible (en parl. de choses).    - fidem suam alicui promptam expositamque praebere, Cic. Caec. 78: mettre sa loyauté à la libre disposition de qqn.    - cf. Cic. Fam. 4, 13, 6; prompta audacia, Sall. C. 32, 2: audace toute prête. c - facile, à la portée de tout le monde, commode.    - facilis et prompta defensio, Cic. de Or. 1, 237: une défense facile et à la portée de tout le monde.    - moenia haudquaquam prompta oppugnanti, Liv. 23, 1, 10: remparts d'escalade difficile pour un assaillant.    - promptum est + inf.: il est facile de.    - nec mihi dicere promptum, nec facere est isti, Ov. M. 13, 10: il ne m'est pas facile de bien parler, ni à lui de bien agir.    - cf. Tac. An. 15, 41; Quint. 9, 1, 22. d - prêt, disposé, dispos, résolu (en parl. de pers.)    - promptus homo, Cic. Verr. 4, 37: homme actif.    - alacri et prompto ore atque voltu vagari toto foro, Cic. de Or. 1, 184: aller çà et là à travers le forum avec un air, un visage alerte et décidé.    - linguā promptus, Liv. 2, 45, 15: résolu en paroles.    - promptior linguā quam manu, Sall. J. 44, 1: plus entreprenant en paroles qu'en actions.    - promptus animi, Tac. H. 2, 23: résolu de caractère.    - promptiores pro patria, Liv. 22, 59, 11: plus dévoués à la patrie.    - promptus ad...: prêt à, disposé à, prompt à.    - animo prompto ad jocandum, Cic. Q. 2, 13, 1: d'une humeur disposée à la plaisanterie.    - ad vim promptus, Cic. Agr. 2, 82: prêt à la violence.    - promptiores esse ad nostra pericula, Cic. Off. 1, 83: être plus disposés à écarter les dangers qui nous menacent.    - promptus + in et acc.    - promptus in pavorem, Tac. An. 15, 25: prompt à s'alarmer.    - promptior in spem, Tac. Agr. 35: plus porté à l'espoir.    - promptum in adulationes ingenium, Tac. An. 15: caractère porté à la flatterie.    - promptus + dat.    - promptus seditioni, Tac. An. 1, 48: porté à la révolte.    - cf. Tac. An. 4, 46 ; 11, 32 ; 15, 45.    - promptior veniae dandae, Liv. 25, 16, 12: plus porté à pardonner.    - promptus + gén.: prompt sous le rapport de.    - promptus veritatis exhibendae, Gell.: toujours prêt quand il s'agit de dire la vérité.    - promptus + inf. (poét.): prêt à.    - promptus pati, Luc. 7, 106: prêt à supporter.    - cf. Stat. Th. 7, 209. [st1]2 [-] promptŭs, ūs, m. (seul. à l'abl. promptū): - [abcl][b]a - apparence, évidence. - [abcl]b - libre disposition. - [abcl]c - facilité.[/b]    - in promptu esse: être sous les yeux, être visible.    - Cic. Ac. 2, 10; Div. 2, 124.    - fortasse una (virtus) in promptu sit et maxime appareat, patientia, Sen. Ep. 7, 67: peut-être en est-il une, la patience, qui éclate et se manifeste tout particulièrement.    - in promptu ponere, Cic. Off. 1, 126: mettre sous les yeux, montrer.    - ingenium in promptu habere, Sall. C. 7, 1: mettre en évidence ses talents.    - iram in promptu gerere, Plaut. Ps. 449: laisser voir sa colère.    - au fig. haec sunt in promptu, Cic. Off. 1, 6: cela tombe sous le sens, c'est évident.    - in promptu esse alicui, Cic. Ac. 1, 4: être sous la main de qqn, à sa disposition, tout prêt.    - semper in promptu habere quantum... Cic. Off. 1, 105: avoir toujours présent à l'esprit combien...    - ea dicam quae mihi sunt in promptu, Cic. Ac. 1, 2, 4: je dirai ce qui me vient à l'esprit.    - est in promptu, Cic. Off. 2, 74: la chose est à la portée de tout le monde.    - in promptu est + inf.: il est facile de.    - nec tibi quadripedes animosos ignibus illis, quos in pectore habent, in promptu regere est, Ov. M. 2, 84: et les chevaux animés par le feu qui brûle dans leur poitrail, il n'est pas facile pour toi de les diriger.    - cf. Ov. M. 13, 161.
    * * *
        Promptus, Participium, siue Nomen ex participio. Tiré ou mis hors.
    \
        Promptus. Sallust. Prompt, Prest et appareillé, Appert.
    \
        Promptus ingenio. Liu. Qui ha l'esprit vif et esveillé.
    \
        Promptus lingua. Liu. Qui ha le langage bien à main et à commandement, et est bien emparlé, Prompt de la langue.
    \
        Promptior manu. Liu. Homme hardi et prest à frapper, Prompt de la main.
    \
        Promptiores debemus esse ad nostra pericula, quam ad communia. Cic. Estre plus prompts ou prests à regarder à nostre danger.

    Dictionarium latinogallicum > promptus

  • 79 comperio

    com-perio, perī, pertum, īre (vgl. peritus, periculum u. reperio, experior), einer Sache od. Person von allen Seiten beikommen, a) einer Sache = etwas durch Sehen, Hören, Erkundigen usw. genau inne werden, deutlich ersehen, etwas genau, sicher erfahren, in Erfahrung bringen, von etwas sichere Nachricht erhalten (Ggstz. audire, bloß hören), bei Ang. von wem? oder woraus? m. ab oder ex u. Abl.; bei Ang. durch wen? m. per u. Akk., od. m. bl. Abl., α) m. Acc.: hoc, id, Nep.: haec omnia, Cic.: facinus, Caes.: indicia mortis comperisse manifesto et manu tenere, Cic.: haec certis nuntiis, certis auctoribus comperisse, Cic.: nihil testibus, nihil tabulis, nihil gravi aliquo argumento comperisse, Cic.: rem gestam c. ab alqo, Nep.: quod ex multis audivi et comperi, Cic.: huic ille quid ex litteris comperisset aperit, Nep. – im Pass., im Abl. absol., hāc re compertā manifestoque deprehensā, Cic.: u. hoc mulierum errore comperto, Curt. – u. sonst im Partic. Perf., deutsch oft = gewiß, zuverlässig, exponam vobis Oppianici facinus manifesto compertum atque deprehensum, Cic.: levem auditionem pro re comperta habere, Caes.: non ego haec incertis iactata rumoribus affero, sed comperta et explorata, Liv.: ea quoque, quae vulgata sermonibus de cultu ac desidia imperatoris, comperta oculis referrent Romam, Liv. – u. alqd compertum habere, zB. cum ea
    ————
    dicimus quae comperta habemus, quae vidimus, Cic.: id. se ab ipsis per eorum nuntios compertum habere, Caes. – u. alqd alci compertum est, parum compertum est, zB. quae postquam Metello comperta sunt, Sall.: nobis ea res pro magnitudine rerum parum comperta est, Sall.: quae praesentis Deae numine saepe comperta nobis maioribusque nostris referebantur, Liv. – u. neutr. subst., compertum narrare, Sall.: comperta narrare, Curt.: comperta nuntiare, Tac.: res enim indicat nihil ipsos habuisse comperti, nihil cogniti, Cic.: pro comperto polliceri m. folg. Akk. u. Infin., Suet.: u. pro comperto est m. folg. Akk. u. Infin., Curt. – m. dopp. Acc., im Passiv m. dopp. Nom., a quo cum quaereret Pyrrhus, qualem Romam comperisset (gefunden hätte), Eutr. 2, 12: omnia falsa atque insidiose ficta comperta sunt, Cic. Mil. 67. – β) m. Acc. u. Infin. od. m. bl. Infin., quae ego cuncta esse fluxa in mea re crepera comperi, Acc. fr.: posteaquam comperit eum posse vivere, Cic.: ubi certis auctoribus comperit minus V et XX milibus longe ab Utica eius copias abesse, Caes.: ex captivo comperit Correum milia sex peditum delegisse, Caes.: postquam per Ubios exploratores comperit Suebos sese in silvas recepisse, Caes.: hanc gentem Clusium Romamque inde venisse comperio, Liv. – Pass., compertum est, zB. tum demum periculo atque negotiis compertum est in bello plurimum ingenium posse, Sall.: mox compertum a
    ————
    transfugis nongentos Romanorum pugnā in posterum extractā confectos, Tac.: Didymo accidisse compertum est, ut etc., Quint. – u. compertum habeo, zB. compertum ego habeo verba virtutem non addere, Sall.: certis indiciis compertum se habere nocte totā coetus in urbe factos esse, Liv. – u. Abl. absol. comperto, nachdem man genau erfahren, satis comperto Eordaeam petituros Romanos, Liv.: comperto Plautum et Sullam maxime timeri, Tac. – γ) m. folg. indir. Fragesatz, id misericordiāne hospitis an pactione aut casu ita evenerit, parum comperimus, Sall.: an ab ipso id genus exercitationis sit inventum, parum comperi, Quint. – u. compertum habere, zB. interrogatus a rege auditune an oculis comperta haberet, quae diceret, Liv.: quae se absente acta essent, se quoque famā comperta habere, Liv. – u. Abl. absol. conperto, nachdem man genau erfahren, nondum conperto, quam regionem hostes petissent, Liv. 31, 39, 4: nondum conperto, quam in regionem venisset, Liv. 33, 5, 4. – δ) m. bl. Ang. in betreff wessen? (worüber?) durch de mit Abl., de amore hoc, Ter.: de scelere filii, Nep.: de rebus Vagae actis, Sall.: nihil de hoc comperi, nihil suspicatus sum, nihil audivi, Cic. – ε) ganz absol., mit aus dem Zshg. zu ergänzender Ang. was?, zB. qui comperisti? Cic.: atqui certo comperi, Ter.: ubi comperi ex iis, qui fuere ei conscii, Ter.: ut postea ex captivis comperit, Caes. – u. im Pass., si
    ————
    compertum est, wenn die Sache ergründet ist, Caes. b. G. 6, 19, 3: desinant ultra opinari mihique, qui compertum habeo, credant, Caes. bei Suet. Caes. 66. – b) einer Pers., nur im Partic. compertus, α) = überführt, mit Genet. (wessen?) (vgl. Fabri Liv. 22, 57, 2. Nipperd. u. Otto Tac. ann. 1, 3. Benecke Iustin. 11, 11, 5), incesti, Varr. fr. bei Prisc. 8, 18 (Varr. fr. p. 337 B.): sacrilegii, Liv.: stupri, Liv. u. Iustin.: nullius probri, Liv.: nullius flagitii, Tac.: noxae, Apul. met. 10, 8. – m. in (bei) u. Abl., uxor in stupro generi comperta, Suet. Tib. 35, 1. – mit Nom. u. Infin., compertus publicam pecuniam avertisse, Tac. hist. 1, 53. – β) = fleischlich erkannt, Bersaben quandam stupro compertam habuit, Sulp. Sev. chron. 1, 38, 1. Perf. comperii, Diom. 372, 6: comperui, Gloss. IV, 320, 3.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > comperio

  • 80 controversia

    contrōversia, ae, f. (controversus), I) die entgegengesetzte Richtung, aquae, Ulp. dig. 39, 2, 24. § 5. – II) übtr., die Streitigkeit, insofern zwei Parteien gegeneinander gerichtet sind, deren jede recht zu haben glaubt, der Streit, in dem das pro u. contra erörtert wird, die Streitfrage, der Streitpunkt, strittige Punkt, a) der wirkliche: c. hereditaria, Cic.: magna, perparva, Cic.: legitima, Cic.: controversiae forenses, Cic.: controversiae verae (Ggstz. fictae, s. no. b), Quint. – m. Ang. worüber? durch obj. Genet., hereditatis, Cic.: iuris, iniuriarum, Quint.: verbi, Wortgezänke, Cic. – adducere rem in controversiam, Cic.: alere diutius controversiam, Caes.: avocare controversiam a propriis personis et temporibus, Cic. – cognoscere statuereque de controversiis regum, Liv.: publicas controversias cognoscere, Hirt. b. G.: pro (als) amico atque arbitro componere controversias regum, Caes.: componere controversias per colloquia, Caes.: constituere controversiam, Cic. – deducere rem in controversiam, Caes.: controversias suas litesque ad alqm deferre, Eutr. (u. so controversiae secreto deferebantur, Cic.): diligenter diiudicare eam controversiam, Cic.: diiudicare controversiam verbis, non aequitate, Cic.: dirimere controversiam, Cic.: disceptare eorum controversias, Cic.: disceptare inter se controversias iure ac iudicio aut bello, Liv.: ius dicere disceptareque
    ————
    controversias minimarum rerum, Liv.: distrahere controversias, Cic.: ducere (hinziehen) controversiam usque ad noctem, Cic. – est c. de hereditate, de finibus, Caes.: u. (Ggstz.) de verbo controversia est, de re quidem convenit, Cic.: est alci nulla controversia cum alqo, Plaut.: est alci c. cum alqo de annona, Cic.: sunt alci magnae rei familiaris controversiae cum alqo, Cic.: est c. inter alqos, Caes.: est inter scriptores de numero annorum c., Cic.: u. (Ggstz.) controversia autem inter hominum sententias aut est in illo, utrum sit utilius; aut etiam, cum id convenit, certatur, utrum... an etc., Cic.: c. non erat, quin verum dicerent, Cic.; vgl. nihil controversiae fuit, quin consules crearentur M. Geganius Macerinus et L. Sergius Fidenas, Liv.: agrum, qui in controversia erat, obtinebat, Liv. – controversia est m. folg. Acc. u. Inf., Gell. 12, 7, 3. – id est in controversia m. folg. indir. Fragesatz, zB. iurene fecerit et licueritne id facere, id est in controversia, Cornif. rhet.: perinde quasi id fuisset in controversia, quo illi nomine appellarentur, Cornif. rhet. – explicare controversias forenses dicendi genere apto ad dicendum, ad delectandum, ad permovendum, Cic.: exsistunt controversiae ex scripti interpretatione, Cornif. rhet. – nihil ambigi potest, in quo non aut res controversiam faciat aut verba, Cic. – facit alqs controversiam m. folg. indir. Fragesatz, zB. iustine magistratus summae rerum praesint, Liv. – aut alteri aut
    ————
    invicem utrique de iure fit controversia, Quint. – non facere se controversiam, quin priores partes consulis essent futurae, Val. Max. – habere controversiam de hereditate, Cic.: habere cum alqo controversiam hereditariam, Cic.: habere cum alqo controversiam de fundo, Cic.: habere controversias inter se, Caes.: habere inter se controversias de senatu cooptando, Cic.: u. (m. folg. indir. Fragesatz) perpetuas inter se controversias habere, quinam anteferatur, Caes. – disceptando finire controversias (Ggstz. ferro decernere), Liv.: finire controversias inter Achaeos ac Lacedaemonios, Liv. – infertur de loco et tempore eius rei c., Caes.: intendere controversiam propter nominum mutationem, Cornif. rhet.: hic dies de nostris controversiis iudicabit, Caes. – minuere controversias, Caes.: movere controversiam nominis, Tac. dial. 25: neque de re, sed de verbo controversiam movent, Cels. 3, 3. p. 78, 11 D. – oblivisci controversiarum ac dissensionis, Caes.: omittere controversiam, Cic.: oritur quaedam in callibus controversia pastorum, Cic.: orta est inter eos de principatu c., Caes. – omnis est contentio inter homines doctos in verbi controversia posita, Cic. – alqd nullam controversiam recipit, Cels.: alqd relinquitur in controversia (Ggstz. alqd nobis convenit cum adversariis), Cornif. rhet. – sedare controversias, Cic.: de nomine et vocabulo controversiam struere, Cornif. rhet. – tollere controversias, Cic.: torquet
    ————
    verbi c. iam diu Graeculos homines, Cic.: posse de controversiis colloquio transigi, Tac. – venit alqd in controversiam, Cic., od. aut in controversiam aut in contentionem, Quint.: ne illud quidem in controversiam venit, quin etc., Cels. – versatur alqd aut in controversia aut in contentione, Cic.: vocatur res in aliquam controversiam, Cic.: vocatur res in dicendi disceptationem aut controversiam, Cic. – sine controversia, ohne Streit, ohne Händel, ohne Widerspruch, zB. sine c. solvere (bezahlen), Cic.: sine c. rem conficere, Cic.: hunc... sine c. vicimus, ohne W., unzweifelhaft, Cic.: audivi sine c. magnos oratores, Cic.: so auch sine ulla c. fundum quadriennium possidere, Cic. ( aber Flor. 1, 18, 13 ist victoria sine controversia, ein Sieg ohne Kampf, ein unblutiger). – b) der erdichtete, als Thema in den Rhetorenschulen usw. aufgestellte u. erörterte Rechtsfall, die Kontroverse, vollst. c. ficta (Ggstz. c. vera), c. scholastica (griech. σύνταξις), Quint.: controversiarum sententiae, Sen. rhet.: controversiae ex historiis compositae, Quint.: unam de schola controversiam, non illam sane difficillimam aut novam, proponam in exemplum, Quint.: poscit controversias plures; electionem auditoribus permittit, saepe etiam partes, Plin. ep.: controversiam od. controversias declamare, Sen. rhet. u. Spart. – Abl. Plur. synk. controversis, Corp. inscr. Lat. 1, 199, 45. – arch. controvorsia (controvosia), wov. Akk.
    ————
    Plur. controvorsias, Corp. inscr. Lat. 1, 199, 42. controvosias, ibid. lin. 2: Abl. Plur. controversieis, ibid. lin. 1. – Die Form contraversia, Tab. cerat. X II. col. 2, 5 im Corp. inscr. Lat. 3. p. 949 a. E.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > controversia

См. также в других словарях:

  • Habere — Habère ist der Name zweier Gemeinden im französischen Département Haute Savoie: Habère Lullin Habère Poche …   Deutsch Wikipedia

  • Habère — ist der Name zweier Gemeinden im französischen Département Haute Savoie: Habère Lullin Habère Poche Diese Seite ist eine Begriffsklärung zur Unterscheidung mehrerer mit demselben Wort bezeichneter Begriffe …   Deutsch Wikipedia

  • habere — index dwell (reside), hold (possess), own, possess Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • habère — nv. Âbêre (Saxel.002). Fra. Les Habères : Louz Âbêre (002). nhab. Dâbèran, na, e an (002). A1) Habère Lullin nv. (canton de Boëge) : Âbêre d avô (002), Âbêre d avâ (Habère Poche.165). A2) Habère Poche nv. (canton de Boëge) : Âbêre d Amò (002,165 …   Dictionnaire Français-Savoyard

  • habere — /habiriy/ In the civil law, to have. Sometimes distinguished from tenere (to hold), and possidere (to possess); habere referring to the right, tenere to the fact, and possidere to both …   Black's law dictionary

  • habere — /habiriy/ In the civil law, to have. Sometimes distinguished from tenere (to hold), and possidere (to possess); habere referring to the right, tenere to the fact, and possidere to both …   Black's law dictionary

  • Habere-Poche — Habère Poche Habère Poche Vue du village d Habère Poche Administration Pays France Région Rhône Alpes Département …   Wikipédia en Français

  • Habère-poche — Vue du village d Habère Poche Administration Pays France Région Rhône Alpes Département …   Wikipédia en Français

  • Habère-Poche — Habère Poche …   Deutsch Wikipedia

  • Habère-Lullin — Habère Lullin …   Deutsch Wikipedia

  • Habere-Lullin — Habère Lullin Habère Lullin La Pointe de Miribel, montagne d Habère Lullin, vue depuis le Mont Forchat Administration Pays France Région Rh …   Wikipédia en Français

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»