Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

ginger+plant

  • 41 अङ्गम् _aṅgam

    अङ्गम् [अम् गत्यादौ बा˚ -गन्; according to Nir. अङ्ग, अङ्ग- नात् अञ्चनात् वा]
    1 The body.
    -2 A limb or member of the body; शेषाङ्गनिर्माणविधौ विधातुः Ku.1.33; क्लेशस्याङ्गमदत्वा Pt.5. 32 without undergoing troubles; इति स्वप्नोपमान्मत्वा कामान्मा गास्तदङ्गताम् । Ki.11.34 do not be influenced or swayed by them (do not be subject to them)
    -3 (a.) A division or department (of anything), a part or portion, as of a whole; as सप्ताङ्गम् राज्यम्, चतुरङ्गम् बलम्, चतुःषष्ट्ष्ट्यङ्गम् ज्योतिः- शास्त्रम् see the words; गीताङ्गानाम् Pt.5.56; यज्ञश्चेत्प्रतिरुद्धःस्या- देकेनाङ्गेन यज्वनः Ms.11.11. (Hence) (b.) A supple- mentary or auxiliary portion, supplement; षडङ्ग or साङ्ग वेदः A peculiar use of the word अङ्ग in masculine gender may here be noted वेदांश्चैव तु वेदाङ्गान् वेदान्तानि तथा स्मृतीः । अधीत्य ब्राह्मणः पूर्वं शक्तितो$न्यांश्च संपठेत् Bṛhadyogiyājñaval- kya Smṛiti 12.34. (c.) A constituent part, essential requisite or component; सर्वैर्बलाङ्गैः R.7.59; तदङ्गमग्ऱ्यं मघवन् महाक्रतो R.3.46. (d.) An attributive or secondary part; secondary, auxiliary or dependent member (serving to help the principal one) (opp. प्रधान or अङ्गिन्); अङ्गी रौद्र- रसस्तत्र सर्वे$ङ्गानि रसाः पुनः S. D.517; अत्र स्वभावोक्तिरुत्प्रेक्षाङ्गम् Malli. on Ki 8.26. (e.) An auxiliary means or expe- dient (प्रधानोपयोगी उपायः or उपकरणम्); सर्वकार्यशरीरेषु मुक्त्वा- ङ्गस्कन्धपञ्चकम् । मन्त्रो योध इवाधीर सर्वाङ्गैः संवृतैरपि ॥ Śi.2.28-29; See अङ्गाङ्गि, पञ्चाङ्ग also ( the angas of the several sciences or departments of knowledge will be given under those words).
    -4 (Gram.) A name for the base of a word; यस्मात्प्रत्ययविधिस्तदादिप्रत्यये अङ्गम् P.I.4.13; यः प्रत्ययो यस्मात्क्रियते तदादिशब्दस्वरूपं तस्मिन्प्रत्यये परे अङ्गसंज्ञं स्यात् Sk. The अङ्ग terminations are those of the nominative, and accusative singular and dual.
    -5 (Drama) (a.) One of the sub-divisions of the five joints or sandhis in dramas; the मुख has 12, प्रतिमुख 13, गर्भ 12, विमर्ष 13 and उपसंहार 14, the total number of the angas being thus 64; for details see the words. (b.) The whole body of subordinate characters.
    -6 (astr.) A name for the position of stars (लग्न), See अङ्गाधीश.
    -7 A symbolical expression for the number six (derived from the six Vedāngas).
    -8 The mind; हिरण्यगर्भाङ्गभुवं मुनिं हरिः Śi.1.1, See अङ्गज also.
    -9 N. of the chief sacred texts of the jainas.
    -ङ्गः (pl.) N. of a country and the people inhabiting it, the country about the modern Bhāgalpur in Bengal. [It lay on the south of Kauśikī Kachchha and on the right bank of the Ganges. Its capital was Champā, sometimes called Aṅgapurī Lomapādapurī, Karṇapurī or Mālinī. According to Daṇḍin (अङ्गेषु गङ्गातटे बहिश्चम्पायाः) and Hiouen Thsang it stood on the Ganges about 24 miles west of a rocky island. General Cunningham has shown that this description applies to the hill opposite Pātharghāṭā, that it is 24 miles east of Bhāgalpur, and that there are villages called Champanagar and Champapura adjoininng the last. According to Sanskrit poets the country of the Aṅgas lay to the east of Girivraja, the capital of Magadha and to the north- east or south-east of Mithilā. The country was in ancient times ruled by Karṇa] cf. अङ्गं गात्रा- न्तिकोपाय प्रतीकेष्वप्रधानके । देशभेदे तु पुंसि स्यात्...॥ Nm. -a.
    1 Contiguous.
    -2 Having members or divisions.
    -Comp. -अङ्गि, [
    अङ्गीभावः -अङगस्य अङ्गिनो भावः] the relation of a limb to the body, of the subordinate to the principal, or of that which is helped or fed to the helper or feeder (गौणमुख्यभावः, उपकार्येपकारकभावश्च); e. g. प्रयाज and other rites are to दर्श as its angas, while दर्श is to them the aṅgi; अङ्गाङ्गिभावमज्ञात्वा कथं सामर्थ्यनिर्णयः । पश्य टिट्टिभमात्रेण समुद्रो व्याकुलीकृतः ॥ H.2.138; अत्र वाक्ये समास- गतयोरुपमयोः साध्यसाधनभावात् ˚वेन सम्बन्धः Malli. on Ki.6.2; अविश्रान्तिजुषामात्मन्यङ्गाङ्गित्वं तु संकरः K.P.1. (अनुग्राह्यानुग्राह- कत्वम्).
    -अधिपः, -अधीशः 1 lord of the Aṅgas, N. of Karṇa (cf. ˚राजः, ˚पतिः, ˚ईश्वरः, ˚अधीश्वरः).
    -2 'lord of a लग्न', the planet presiding over it; (अङ्गाधिपे बलिनि सर्वविभूतिसम्पत्; अङ्गाधीशः स्वगेहे बुधगुरुकविभिः संयुतो वीक्षितो वा Jyotiṣa).
    -अपूर्वम् effect of a secondary sacrificial act.
    -कर्मन् n.
    -क्रिया 1 besmearing the body with fragrant cosmetics, rubbing it &c. Dk.39.
    -2 a supplementary sacrificial act.
    -क्रमः the order of the performance with reference to the अङ्गs. The rule in this connection is that the अङ्गक्रम must conform to the मुख्यक्रम. cf. MS. 5.1.14.
    -ग्रहः spasm; seizure of the body with some illness.
    -ज-जात a. [अङ्गात् जायते जन्-ड]
    1 produced from or on the body, being in or on the body, bodily; ˚जं रजः, ˚जाः अलङ्काराः &c.
    -2 produced by a supple- mentary rite.
    -3 beautiful, ornamental. (
    -जः)
    -जनुस् also
    1 a son.
    -2 hair of the body (n. also); तवोत्तरीयं करिचर्म साङ्गजम् Ki.18.32.
    -3 love, cupid (अङ्गं मनः तस्मा- ज्जातः); intoxicating passion; अङ्गजरागदीपनात् Dk.161.
    -4 drunkenness, intoxication.
    -5 a disease. (
    -जा) a daugh- ter. (
    -जम्) blood, अङ्गजं रुधिरे$नङ्गे केशे पुत्रे मदे पुमान् । नागरे नखरे$पि स्यात्... । Nm.
    -ज्वरः [अङ्गमङ्गम् अधिकृत्य ज्वरः] the disease called राजयक्ष्मा, a sort of consumption.
    -दूष- णम् 1 the defects of the limbs; the penalties of a defec- tive construction; Māna.
    -2 name of the 79th chapter.
    -द्वीपः one of the six minor Dvīpas.
    -न्यासः [अङ्गेषु मन्त्र- भेदस्य न्यासः] touching the limbs of the body with the hand accompanied by appropriate Mantras.
    -पालिः f. [अङ्गं पाल्यते सम्बध्यते$त्र, अङ्ग-पाल्-इ] an embrace (probably a corruption of अङ्कपालि).
    -पालिका = अङ्कपालि q. v.
    -प्रत्यङ्गम् [समा. द्वन्द्व] every limb, large and small; ˚गानि पाणिना स्पृष्ट्वा K.167,72.
    -प्रायश्चित्तम् [अङ्गस्य शुद्ध्यर्थं प्राय- श्चित्तम्] expiation of bodily impurity, such as that caused by the death of a relative, consisting in making pre- sents (पञ्चसूनाजन्यदुरितक्षयार्थं कार्यं दानरूपं प्रायश्चित्तम् Tv.).
    -भूः a. [अङ्गात् मनसो वा भवति; भू-क्विप्] born from the body or mind.
    (-भूः) 1 a son.
    -2 Cupid.
    -3 [अङ्गानाम् अङ्गमन्त्राणां भूः स्थानम्] one who has touched and purified, and then restrained, his limbs by repeating the Man- tras pertaining to those limbs; ब्रह्माङ्गभूर्ब्रह्मणि योजितात्मा Ku.3.15 (सद्योजातादिमन्त्राणाम् अङ्गानां हृदयादिमन्त्राणां भूः स्थानं, कृतमन्त्रन्यासः Malli.).
    -भङ्गः 1 palsy or paralysis of limbs; ˚विकल इव भूत्वा स्थास्यामि Ś.2.
    -2 twisting or stretching out of the limbs (as is done by a man just after he rises from sleep); साङ्गभङ्गमुत्थाय Vb.; जृम्भितैः साङ्गभङ्गैः Mu.3.21, K.85.
    -3 The middle part of the anus and testicles.
    -मन्त्रः N. of a Mantra.
    -मर्दः [अङ्ग मर्दयति; मृद्-णिच्]
    1 one who shampoos his master's body.
    -2 [भावे घञ्] act of shampooing; so ˚मर्दका or ˚मर्दिन्, मृद्- णिच् ण्वुल् or णिनि) one who shampoos.
    -मर्षः [ष. त.] rheumatism; ˚प्रशमनम् the curing of this disease. ˚मेजयत्वम् subtle throbbing of the body; Pātañjala 1.31.
    -यज्ञः, -यागः [अङ्गीभूतः यज्ञः] a subordinate sacrificial act which is of 5 sorts; समिधो यजति, तनूनपातं यजति, इडो यजति, बर्हिर्यजति, स्वाहाकारं यजति इति पञ्चविधाः । एतेषां सकृदनुष्ठा- नेनैव तन्त्रन्यायेन प्रधानयागानामाग्नेयादीनामुपकारितेति मीमांसा Tv.
    -रक्तः, -क्तम् [अङ्गे अवयवे रक्तः] N. of a plant गुडारोचनी found in काम्पिल्य country and having red powder (रक्ताङ्गलोचनी).
    -रक्षकः [अङ्गं रक्षति; रक्ष्-ण्वुल्] a body- guard, personal attendant Pt.3.
    -रक्षणी [अङ्ग रक्ष्यते अनया] a coat of mail, or a garment. (
    -णम्) protection of person.
    -रागः [अङ्गं रज्यते अनेन करणे घञ्]
    1 a scented cosmetic, application of perfumed unguents to the body, fragrant unguent; पुष्पगन्धेन अङ्गरागेण R.12.27, 6.6, स्तनाङ्गरागात् Ku.5.11.
    -2 [भावे ल्युट्] act of anointing the body with unguents.
    -रुहम् [अङ्गे रोहति; रुह्-क स. त. P.III.9.135.] hair; मम वर्णो मणिनिभो मृदून्य- ङ्गरुहाणि च Rām.6.48.12. विहङ्गराजाङ्गरुहैरिवायतैः Śi.1.7.
    -लिपिः f. written character of the Aṅgas.
    -लेपः [अङ्गं लिप्यते अनेन; लिप्-करणे घञ्]
    1 a scented cosmetic.
    -2 [भावे घञ्] act of anointing.
    -लोड्यः (लोड ण्यत्) a kind of grass, ginger or its root, Amomum Zingiber.
    -वस्त्रोत्था f. A louse.
    -विकल a. [तृ. त.]
    1 maimed, paralysed.
    -2 fainting, swooning.
    -विकृतिः f.
    1 change 2of bodily appearance; collapse.
    -2 [अङ्गस्य विकृतिश्चालनादिर्यस्मात् प. ब.] an apoplectic fit, swooning, apoplexy (अपस्मार).
    -विकारः a bodily defect.
    -विक्षेपः 1 movement of the limbs; gesticulation.
    -2 a kind of dance.
    -विद्या [अङ्गरूपा व्याकरणादिशास्त्ररूपा विद्या ज्ञानसाधनम्]
    1 the science of grammar &c. contributing to knowledge.
    -2 the science of foretelling good or evil by the movements of limbs. Kau. A.1.12; N. of chapter 51 of Bṛhat Saṁhitā which gives full details of this science; न नक्षत्राङ्गविद्यया...भिक्षां लिप्सेत कर्हिचित् Ms.6.5.
    -विधिः [अङ्गस्य प्रधानोपकारिणः विधिः विधानम् [a subordinate or subsidiary act sub- servient to a knowledge of the principal one (प्रधान- विधिविधेयकर्मणो$ङ्गबोधकतया अङ्गविधिः).
    -वीरः chief or princi- pal hero.
    -वैकृतम् [अङ्गेन अङ्गचेष्टया वैकृतं हृदयभावो ज्ञाप्यते यत्र बहु.]
    1 a sign, gesture or expression of the face leading to a knowledge of internal thoughts (आकार)
    -2 a nod, wink.
    -3 changed bodily appearance.
    -वैगुण्यम् a defect or flaw in the performance of some subordinate or subsidiary act which may be expiated by thinking of Viṣṇu); श्राद्धादिपद्धतौ कर्मान्ते यत्किञ्चिदङ्गवैगुण्यं जातं तद्दोषप्रशमनाय विष्णुस्मरणमहं करिष्ये इत्यभिलापवाक्यम् Tv.).
    -संस्कारः, -संस्क्रिया [अङ्गं संस्क्रियते अनेन; कृ-करणे or भावे- घञ्)
    1 embellishment of person, personal decoration, doing whatever secures a fine personal appearance, such as bathing, rubbing the body, perfuming it with cosmetic &c.
    -2 [कर्त्रर्थे अण्] one who decorates or embellishes the person.
    -संहतिः f. compactness, symmetry; body; स्थेयसीं दधतमङ्गसंहतिम् Ki.13.5; or strength of the body.
    -संहिता The phonetic relation between consonants and vowels in the body of a word Ts. Prāt.
    -सङ्गः bodily contact, union; coition.
    -सुप्तिः f. Benumbing of the body.
    -सेवकः a personal attend- ant, body-guard.
    -स्कन्धः [कर्मधा.] a subdivision of a science.
    -स्पर्शः fitness or qualification for bodily con- tact or being touched by others.
    -हानिः f. 1. a defect or flaw in the performance of a secondary or subsidi- ary act (= ˚वैगुण्यम्); दैवाद् भ्रमात् प्रमादाच्चेदङ्गहानिः प्रजायते । स्मरणादेव तद्विष्णोः संपूर्णं स्यादिति श्रुतिः ॥
    -हारः [अङ्गं ह्रियते इतस्ततः चाल्यते यत्र, हृ-आधारे or भावे घञ्] gesticulation, movements of the limbs, a dance; अङ्गहारैस्तथैवान्या कोमलै- र्नृत्यशालिनी Rām.5.1.36. संसक्तैरगुरुवनेषु साङ्गहारम् Ki.7.37. Ku.7.91.
    -हारिः [अङ्गं ह्रियते$त्र; हृ-बा˚णि]
    1 gesticula- tion.
    -2 stage; dancing hall.
    -हीन a. [तृ. त.]
    1 muti- lated, deprived of some defective limb (अङ्गं हीनं यथो- चितप्रमाणात् अल्पं यस्य) according to Suśruta a man is so born, if the mother's दोहद has not been duly fulfilled (सा प्राप्तदौर्हृदा पुत्रं जनयेत गुणान्वितम् । अलब्धदौर्हृदा गर्भे लभेता- त्मनि वा भयम् ॥ येषु येष्विन्द्रियार्थेषु दौर्हृदे वै विमानना । जायते तत्सुतस्यार्तिस्तस्मिंस्तस्मिंस्तथेन्द्रिये ॥).

    Sanskrit-English dictionary > अङ्गम् _aṅgam

  • 42 ऊषणः _ūṣaṇḥ

    ऊषणः The plant Plumbago Zeylanica (चित्रक).
    -णम्, -णा 1 Black pepper.
    -2 Ginger.

    Sanskrit-English dictionary > ऊषणः _ūṣaṇḥ

  • 43 पञ्चन् _pañcan

    पञ्चन् num. a. (Always pl., nom. and acc. पञ्च) Five. (As the first member of comp. पञ्चन् drops its final न्). [cf. Gr. pente.]
    -Comp. -अंशः the fifth part, a fifth.
    -अग्निः 1 an aggregate of five sacred fires; i. e. (अन्वाहार्यपचन or दक्षिण, गार्हपत्य, आहवनीय, सभ्य, and आव- सथ्य).
    -2 a householder who maintains the five sacred fires; पञ्चाग्नयो धृतव्रताः Māl.1; Ms.3.185.
    -3 five mystic fires supposed to exist in the body; तेजो ह्यग्निस्तथा क्रोधश्चक्षुरूष्मा तथैव च । अग्निर्जरयते यच्च पञ्चाग्नेयाः शरीरिणः ॥ Mb.12.184.21.
    -4 one who is acquainted with the doctrine of these fires. ˚साधनम् four fires on four sides and the sun above the head. This is a form of penance.
    -अङ्ग a. five-membered, having five parts or divi- sions as in पञ्चाङ्गः प्रणामः (i. e. बाहुभ्यां चैव जानुभ्यां शिरसा वक्षसा दृशा); कृतपञ्चाङ्गविनिर्णयो नयः Ki.2.12. (see Malli. and Kāmandaka quoted by him); पञ्चाङ्गमभिनयमुपदिश्य M.1; चित्ताक्षिभ्रूहस्तपादैरङ्गैश्चेष्टादिसाम्यतः । पात्राद्यवस्थाकरणं पञ्चाङ्गे$भिनयो मतः ॥
    (-ङ्गः) 1 a tortoise or turtle.
    -2 a kind of horse with five spots in different parts of his body. (
    -ङ्गी) a bit for horses.
    -(ङ्गम्) 1 collection or aggregate of five parts.
    -2 five modes of devotion (silent prayer, oblations, libations, bathing idols and feeding Brāhmaṇas)
    -3 the five parts of a tree; त्वक्पत्रकुसुमं मूलफलमेकस्य शाखिनः । एकत्र मिलितं चैतत् पञ्चाङ्ग- मिति संज्ञितम् ॥
    -4 a calendar or almanac, so called be- cause it treats of five things:-- (तिथिर्वारश्च नक्षत्रं योगः करणमेव च); चतुरङ्गबलो राजा जगतीं वशमानयेत् । अहं पञ्चा- ङ्गबलवानाकाशं वशमानये ॥ Shbhāṣ. ˚गुप्तः a turtle. ˚पत्रम् a calendar. ˚विनिर्णयः the five rules are as follows; सहायाः साधनोपाया विभागो देशकालयोः । विनिपातप्रतीकारः सिद्धिः पञ्चाङ्ग- मिष्यते ॥ Kāmandak; cf. Ki.2.12. ˚शुद्धिः f. the propiti- ousness or favourable state of five important points; i. e. तिथि, वार, नक्षत्र, योग and करण (in astrology).
    -अङ्गिक a. five-membered.
    -अङ्गुल a. (
    -ला or
    -ली f.) measuring five fingers. (
    -लः) the castor-oil plant.
    -अ(आ)जम् the five products of the goat; cf. पञ्चगव्य.
    -अतिग a. liberated (मुक्त); सो$पि पञ्चातिगो$भवत् Mb. 12.59.9.
    -अप्सरस् n. N. of a lake, said to have been created by the sage Mandakarni; cf. R.13.38.
    -अमरा The five plants i. e. (Mar. भांग, दूर्वा, बेल, निर्गुडी and तुळस.
    -अमृत a. consisting of 5 ingredients.
    -(तम्) 1 the aggregate of five drugs; dry ginger, a species of Moonseed (Cocculus cordifolius, Mar. गुळवेल), Asparagus recemosus (Mar. शतावरी), Hypoxis brevifolia (Mar. मुसळी), गोक्षुरक (Mar. गोखरूं).
    -2 the collection of five sweet things used in worshipping deities; (दुग्धं च शर्करा चैव घृतं दधि तथा मधु).
    -3 the five elements; Māl.5.2.
    -अम्लम् the aggregate of five acid plants (the jujube, pomegranate, sorrel, spondias and citron).
    -अर्चिस् m. the planet Mercury.
    - अवयव a. five-membered (as a syllogism, the five members being, प्रतिज्ञा, हेतु, उदाहरण, उपनय and निगमन q. v.).
    -अवस्थः a corpse (so called because it is resolved into the five elements) cf. पञ्चत्व below.
    -अविकम् the five products of the sheep; cf. पञ्चगव्य.
    -अशीतिः f. eighty-five.
    -अहः a period of five days.
    - आतप a. doing penance with five fires. (i. e. with four fires and the sun); cf. R.13.41.
    -आत्मक a. consisting of five elements (as body).
    -आननः, -आस्यः, -मुखः, -वक्त्रः 1 epithets of Śiva.
    -2 a lion (so called because its mouth is generally wide open; पञ्चम् आननं यस्य), (often used at the end of names of learned men to express great learning or respect; न्याय˚, तर्क˚ &c. e. g. जगन्नाथतर्कपञ्चानन); see पञ्च a.
    -3 the sign Leo of the zodiac. (
    -नी) an epithet of Durgā.
    -आम्नायाः m. (pl.) five Śāstras supposed to have proceeded from the five mouths of Śiva.
    -आयतनी, -नम् a group of five deities like गणपति, विष्णु, शंकर, देवी and सूर्य.
    -इन्द्रियम् an aggregate of the five organs (of sense or actions; see इन्द्रियम्).
    -इषुः, -बाणः, -शरः epithets of the god of love; (so called because he has five arrows; their names are:-- अरविन्दमशोकं च चूतं च नवमल्लिका । नीलोत्पलं च पञ्चैते पञ्चबाणस्य सायकाः ॥ the five arrows are also thus named:-- संमोहनोन्मादनौ च शोषणस्तापनस्तथा । स्तम्भनश्चेति कामस्य पञ्चबाणाः प्रकीर्तिताः ॥).
    -उपचारः the five articles of worship i. e. (गन्ध, पुष्प, धूप, दीप and नैवेद्य).
    -उष्मन् m. (pl.) the five digestive fires supposed to be in the body.
    -कपाल a. prepared or offered in five cups.
    -कर्ण a. branded in the ear with the number 'five' (as cattle &c.); cf. P.VI.3.115.
    -कर्मन् n. (in medicine) the five kinds of treatment; i. e. 1 वमन 'giving emetics'; 2 रेचन 'purging'; 3 नस्य 'giving stre- nutatories'; 4 अनुवासन 'administering an enema which is oily', and 5 निरूह 'administering an enema which is not oily. वमनं रेचनं नस्यं निरूहश्चानुवासनम् । पञ्चकर्मेदमन्यश्च ज्ञेयमुत्क्षेपणादिकम् ॥
    -कल्याणकः a horse with white feet and a white mouth.
    -कषाय a decoction from the fruits of five plants (जम्बु, शाल्मलि, वाट्याल, बकुल and बदर).
    -कृत्यम् the five actions by which the Supreme Power manifests itself (सृष्टि, स्थिति, संहार, तिरोभाव and अनुग्रह- करण).
    -कृत्वस् ind. five times.
    -कृष्णः A kind of game. (
    -ष्णाः) The five deities of Mahānubhāva sect namely चक्रवर्ती कृष्ण, Datta of Mātāpura, Gundam Raul of ऋद्धिपुर, चांगदेव राऊळ of द्वारावती and चांगदेव राऊळ of प्रतिष्ठान.
    -कोणः a pentagon.
    -कोलम् the five spices taken collec- tively; पिप्पली पिप्पलीमूलं चव्यचित्रकनागरम् । पञ्चकोलं......... (Mar. पिंपळी, पिंपळमूळ, चवक, चित्रक व सुंठ).
    -कोषाः m. (pl.) the five vestures or wrappers supposed to invest the soul; they are:-- अन्नमयकोष or the earthly body (स्थूलशरीर); प्राणमयकोष the vesture of the vital airs; मनो- मयकोष the sensorial vesture; विज्ञानमयकोष the cognitional vesture (these three form the लिङ्गशरीर); and आनन्द- मयकोष the last vesture, that of beatitude. कोषैरन्नमयाद्यैः पञ्चभिरात्मा न संवृतो भाति । निजशक्तिसमुप्तन्नैः शैवालप़टलैरिवाम्बु वापीस्थम् ॥ Vivekachūdāmaṇi.
    -क्रोशी 1 a distance of five Kroṣas.
    -2 N. of the city, Banares.
    -खट्वम्, -खट्वी a collection of five beds.
    -गत a. (in alg.) raised to the fifth power.
    -गवम् a collection of five cows.
    -गव्यम् the five products of the cow taken collectively; i. e. milk, curds, clarified butter or ghee, urine, and cowdung (क्षीरं दधि तथा चाज्यं मूत्रं गोमयमेव च).
    -गु a. bought with five cows.
    -गुण a. five-fold. (
    -णाः) the five objects of sense (रूप, रस, गन्ध, स्पर्श and शब्द). (
    -णी) the earth.
    -गुप्तः 1 a tortoise (as drawing in its 4 feet and head).
    -2 the materialistic system of philosophy, the doctrines of the Chārvākas.
    -घातः (in music) a kind of mea- sure.
    -चत्वारिंश a. forty-fifth.
    -चत्वारिंशत् f. forty-five.
    -चामरम् N. of 2 kinds of metre; प्रमाणिकापदद्वयं वदन्ति पञ्चचामरम् Vṛittaratnākara.
    -जनः 1 a man, man- kind.
    -2 N. of a demon who had assumed the form of a conch-shell, and was slain by Kṛiṣṇa; तस्मै प्रादाद्वरं पुत्रं मृतं पञ्चजनोदरात् Bhāg.3.3.2.
    -3 the soul.
    -4 the five classes of beings; i. e. gods, men, Gandharvas, serpents and pitṛis; यस्मिन् पञ्च पञ्चजना आकाशश्च प्रतिष्ठितः Bṛi. Up.4.4.17.
    -5 the four primary castes of the Hindus (ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र) with the Niṣādas or barbarians as the fifth (pl. in these two senses); (for a full exposition see Sārirabhāṣya on Br. Sūtras 1.4.11-13). (
    -नी) an assemblage of five persons.
    -जनीन a. devoted to the five races. (
    -नः) an actor, a mimic, buffoon, one who is devoted to the pentad viz. singer, musician, dancer, harlot and a jester; गायकवादक- नर्तकदासीभण्डरतः खलु पञ्चजनीनः Bhāsāvritti on P.V.1.9.
    -ज्ञानः 1 an epithet of Buddha as possessing the five kinds of knowledge.
    -2 a man familiar with the doc- trines of the Pāśupatas.
    -तक्षम्, -क्षी a collection of five carpenters.
    -तत्त्वम् 1 the five elements taken collectively; i. e. पृत्थी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -2 (in the Tantras) the five essentials of the Tāntrikas, also called पञ्चमकार because they all begin with म; i. e. मद्य, मांस, मत्स्य, मुद्रा and मैथुन.
    -तन्त्रम् N. of a well-known collection in five books containing moral stories and fables by Visnugupta; पञ्चतन्त्रात्तथान्यस्माद् ग्रन्थादाकृष्य लिख्यते H. Pr.9.
    -तन्मात्रम् the five subtle and pri- mary elements (such as शब्द, रस, स्पर्श and रूप and गन्ध).
    -तपस् m. an ascetic who in summer practises penance sitting in the middle of four fires with the sun burning right over his head; cf. हविर्भुजामेधवतां चतुर्णां मध्ये ललाटंतपसप्तसप्तिः R.13.41; Ku.5.23; Ms.6.23 and Śi.2.51. also; ग्रीष्मे पञ्चतपा वीरो वर्षास्वासारषाण्मुनिः Bhāg. 4.23.6; Rām.3.6.5.
    -तय a. five-fold; वृत्तयः पञ्चतय्यः क्लिष्टा अक्लिष्टाः Mbh. (
    -यः) a pentad.
    -तिक्तम् the five bitter things:-- निवामृतावृषपटोलनिदिग्धिकाश्च.
    -त्रिंश a. thirtyfifth.
    -त्रिंशत्, -त्रिंशतिः f. thirty-five.
    -दश a.
    1 fifteenth.
    -2 increased by fifteen; as in पञ्चदशं शतम् 'one hundred and fifteen'.
    -दशन् a. (pl.) fifteen.
    ˚अहः a period of fifteen days.
    -दशिन् a. made or consisting of fifteen.
    -दशी 1 the fifteenth day of a lunar fort- night (the full or new moon day); Y.1.146.
    -2 N. of a philosophical work (प्रकरणग्रन्थ) by माधवाचार्य (विद्यारण्य).
    -दीर्घम् the five long parts of the body; the arms, eyes, belly, nose and breast; बाहू नेत्रद्वयं कुक्षिर्द्वे तु नासे तथैव च । स्तनयोरन्तरं चैव पञ्चदीर्घं प्रचक्षते ॥
    -देवताः the five deities:-- आदित्यं गणनाथं च देवीं रुद्रं च केशवम् । पञ्चदैवतमित्युक्तं सर्वकर्मसु पूजयेत् ॥
    -धारणक a. upheld by the five elements.
    -नखः 1 any animal with five claws; such as the hare, alligator, tortoise, porcupine, rhinoceros शशकः शल्लकी गोधा खड्गी कूर्मश्च पञ्चमः । पञ्च पञ्चनखा भक्ष्या ये प्रोक्ताः कृतजैर्द्विजैः Bk.6.131; Ms.5.17,18; Y.1.177.
    -2 an elephant.
    -3 a turtle.
    -4 a lion or tiger.
    -नखी, -नखराज an iguana (Mar. घोरपड); Gīrvāṇa.
    -नदः 'the country of five rivers, the modern Panjab (the five rivers being शतद्रु, विपाशा, इरावती, चन्द्रभागा and वितस्ता, or the modern names Sutlej, Beas, Ravee, Chenab and Jhelum).
    -दा (pl.) the people of this country.
    -नवतिः f. ninety-five.
    -निम्बम् the five products of निम्ब viz. (the flowers, fruit, leaves, bark and root).
    -नीराजनम् waving five things before an idol and then falling prostrate before it; (the five things being:-- a lamp, lotus, cloth, mango and betel-leaf).
    -पञ्चाश a. fiftyfifth.
    -पञ्चाशत् f. fifty-five.
    -पदी 1 five steps; पुंसो यमान्तं व्रजतो$पिनिष्ठुरै- रेतैर्धनैः पञ्चपदी न दीयते Pt.2.115.
    -2 the five strong cases, i. e. the first five inflections
    -पर्वन् n. (pl.) the five parvans q. v.; they are चतुर्दश्यष्टमी चैव अमावास्या च पूर्णिमा । पर्वाण्येतानि राजेन्द्र रविसंक्रान्तिरेव च ॥ a. five-knotted (an arrow).
    -पल्लवम् The leaves of the mango, fig, banyan, ficus religiosa (Mar. पिंपळ) and Genus Ficus (Mar. पायरी). There are other variations such as पनस, आम्र, पिप्पल, वट and बकुल. The first group is for the Vedic ritual only.
    -पात्रम् 1 five vessels taken collectively.
    -2 a Srāddha in which offerings are made in five vessels.
    -पाद् a. consisting of five feet, steps, or parts; पञ्चपादं पितरम् Praśna Up.1.11. (-m.) a year (संवत्सर).
    -पादिका N. of a commentary on शारीरकभाष्य.
    -पितृ m. (pl.) the five fathers:-- जनकश्चोपनेता च यश्च कन्यां प्रयच्छति । अन्नदाता भयत्राता पञ्चैते पितरः स्मृताः ॥
    -पित्तम् the bile of five ani- mals viz. (the boar, goat, buffalo, fish and peacock).
    -प्रस्थ a. having five elevations (a forest).
    -प्राणाः m. (pl.) the five life-winds or vital airs: प्राण, अपान, व्यान, उदान, and समान.
    -प्रासादः a temple of a particular size with four pinnacles and a steeple.
    -बन्ध a fine equal to the fifth part of anything lost or stolen.
    -बलाः five medicinal herbs, namely बला, नागबला, महाबला, अति- बला and राजबला.
    -बाणः, -वाणः, -शरः epithets of the god of love; see पञ्चेषु.
    -बाहुः N. of Śiva.
    -बिन्दुप्रसृतम् N. of a particular movement in dancing; Dk.2.
    -बीजानि the five seeds:--कर्कटी, त्रपुस, दाडिम, पद्मबीज, and वानरीबीज.
    -भद्र a.
    1 having five good qualities.
    -2 consisting of five good ingredients (as a sauce &c.).
    -3 having five auspicious marks (as a horse) in the chest, back, face and flanks.
    -4 vicious.
    -द्रः a kind of pavilion.
    -भागिन् m. the five deities of पञ्चमहा- यज्ञ; धर्मकामविहीनस्य चुक्रुधुः पञ्चभागिनः Bhāg.11.23.9.
    -भुज a. pentagonal.
    (-जः) 1 a pentagon; cf. पञ्चकोण.
    -2 N. of Gaṇeśa.
    -भूतम् the five elements; पृथ्वी, अप्, तेजस्, वायु and आकाश.
    -भृङ्गाः the five trees, viz. देवदाली (Mar. देवडंगरी), शमी, भङ्गा (Mar. भांग), निर्गुण्डी and तमालपत्र.
    -मकारम् the five essentials of the left-hand Tantra ritual of which the first letter is म; see पञ्चतत्त्व (2).
    -महापातकम् the five great sins; see महापातक Ms.11. 54.
    -महायज्ञाः m. (pl.) the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; अध्यापनं ब्रह्मयज्ञः पितृ- यज्ञस्तु तर्पणम् । होमो दैवो बलिर्भौतो नृयज्ञो$तिथिपूजनम् ॥ Ms.3.7. अहुतं च हुतं चैव तथा प्रहुतमेव च । ब्राह्मं हुतं प्राशितं च पञ्च यज्ञान् प्रचक्षते ॥ Ms.3.73; see महायज्ञ.
    -मारः son of Baladeva; L. D. B.
    -माश(षि)क a. consisting of five Māṣas (as a fine &c.).
    -माष(षि)क a. amounting to five māṣas; गर्दभाजाविकानां तु दण्डः स्यात्पञ्चमाषिकः Ms.8.298.
    -मास्य a. happening every five months.
    -मुखः an arrow with five points; (for other senses see पञ्चानन.)
    -मुद्रा five gestures to be made in presenting offerings to an idol; viz आवाहनी, स्थापनी, संनिधापनी, संबोधनी and संमुखीकरणी; see मुद्रा.
    -मूत्रम् the urine of five female animals; the cow, goat, she-buffalo, sheep, and she-ass.).
    -मूलम् there are nine varieties of the pentad combinations of roots; लघुपञ्चमूल, बृहत्पञ्चमूल, शतावर्यादि, तृणपञ्चमूल, जीवकादिपञ्चमूल, पुनर्नवादिपञ्चमूल, गोक्षुरादि˚, वल्ली˚.
    -रत्नम् a collection of five gems; (they are variously enumerated: (1) नीलकं वज्रकं चेति पद्मरागश्च मौक्तिकम् । प्रवालं चेति विज्ञेयं पंचरत्नं मनीषिभिः ॥ (2) सुवर्णं रजतं मुक्ता राजावर्तं प्रवालकम् । रत्नपञ्चकमाख्यातम्...॥ (3) कनकं हीरकं नीलं पद्मरागश्च मौक्तिकम् । पञ्चरत्नमिदं प्रोक्त- मृषिभिः पूर्वदर्शिभिः ॥
    -2 the five most admired episodes of the Mahābhārata; गीता, विष्णुसहस्रनाम, भीष्मस्तवराज, अनुस्मृति and गजेन्द्रमोक्ष).
    -रसा the आमलकी tree (Mar. आंवळी).
    -रात्रम् 1 a period of five nights; इत्यर्थं वयमानीताः पञ्चरात्रो$पि विद्यते Pañch.3.24.
    -2 N. of one of Bhāsa's dramas.
    -3 N. of a philosophical treatise attributed to Nārada.
    -4 N. of an अहीन (sacrifice) lasting for 5 days; स एतं पञ्चरात्रं पुरुषमेधं यज्ञक्रतुमपश्यत् Śat. Br.; cf. Mb.12.218. 11.
    -राशिकम् the rule of five (in math.).
    -लक्षणम् a Purāṇa; so called because it deals with five important topics:-- सर्गश्च प्रतिसर्गश्च वंशो मन्वन्तराणि च । वंशानुचरितं चैव पुराणं पञ्चलक्षणम् ॥ see पुराण also.
    -लवणम् five kinds of salt; i. e. काचक, सैन्धव, सामुद्र, बिड and सौवर्चल.
    -लाङ्गलकम् a gift (महादान) of as much land as can be cultivated with five ploughs.
    -लोकपालः the five guardian deities viz. Vināyaka, Durgā, Vāyu, Ākāśa and Aśvinīkumāra.
    -लोहम् a metallic alloy containing five metals (i. e. copper, brass, tin, lead and iron).
    -लोहकम् the five metals i. e. gold, silver, copper, tin and lead.
    -वटः the sacred or sacrificial thread worn across the breast (यज्ञोपवीत).
    -वटी 1 the five fig-trees: i. e. अश्वत्थ, बिल्व, वट, धात्री and अशोक.
    -2 N. of a part of the Daṇḍakā forest where the Godāvarī rises and where Rāma dwelt for a considerable time with his beloved; it is two miles from Nasik; परिहरन्तमपि मामितः पञ्चवटीस्नेहो बलादाकर्षतीव U.2.27/28; R.13.34.
    -वर्गः 1 an aggregate of five.
    -2 the five essential elements of the body.
    -3 the five organs of sense; संतुष्टपञ्चवर्गो$हं लोकयात्रां प्रवाहये Rām.2.19.27.
    -4 the five daily sacrifices enjoined to be performed by a Brāhmaṇa; cf. महायज्ञ.
    -5 the five classes of spies (कापटिक, उदास्थित, गृहपतिव्यञ्जन, वैदेहिकव्यञ्जन and तापसव्यञ्जन); cf. Kull. on Ms.7.154.
    -वर्षदेशीय a. about five years old.
    -वर्षीय a. five years old.
    -वल्कलम् a collection of the barks of five kinds of trees; namely न्यग्रोध, उदुम्बर, अश्वत्थ, प्लक्ष and वेतस.
    -वल्लभा N. of Draupadī.
    -वार्षिक a. recurring every five years.
    -वाहिन् a. drawn by five (as a carriage).
    -विंश a. twenty-fifth.
    -शः 1 a Stoma consisting of 25 parts.
    -2 N. of Viṣṇu (regarded as the 25th तत्त्व); स तु जन- परितापं तत्कृतं जानता ते नरहर उपनीतः पञ्चतां पञ्चविंश Bhāg. 7.8.53.
    -विंशतिः f. twenty-five.
    -विंशतिका a collection of twenty-five; as in वेतालपञ्चविंशतिका.
    -विध a. five- fold, of five kinds. ˚प्रकृतिः f. the five departments of a government; अमात्यराष्ट्रदुर्गार्थदण्डाख्याः पञ्च चापराः Ms.7.157.
    -वीरगोष्ठम् an assembly room, concert-hall; रागमञ्जरी नाम पञ्चवीरगोष्ठे संगीतकमनुष्ठास्यति Dk.2.
    -वृत्, -वृतम् ind. five-fold.
    -वृत्तिता depending on senses; Rām.2.1.65.
    -शत a. amounting to five hundred.
    (-तम्) 1 one hundred and five.
    -2 five hundred.
    -शाखः 1 the hand; स्वशिरः पश्चशाखाभ्यामभिहत्यायतेक्षणा Mb.11.17.3; कदापि नो मुञ्चति पञ्चशाखः (नारायणस्य) Rām. Ch.1.9; स्फूर्जद्रत्नाङ्गुलीयद्युतिशबलनखद्योतिभिः पञ्चशाखैः Śiva B.3.49.
    -2 an elephant.
    -शारदीयः N. of a Yāga.
    -शिखः a lion.
    -शीलम् the five rules of conduct; Buddh.
    -शुक्लम् The holy combination of five days, viz. Uttarāyaṇa (day of the gods), the bright half of the month (day of the manes) and day time, हरिवासर and सिद्धक्षेत्र (cf. त्रिशुक्लम्).
    -ष a. (pl.) five or six; सन्त्यन्ये$पि बृहस्पतिप्रभृतयः संभाविताः पञ्चषाः Bh.2.34.
    -षष्ट a. sixty-fifth.
    -षष्टिः f. sixty-five.
    -सटः one with five tufts of hair on the head (सटाः जटाः केशसन्निवेशे मध्ये मध्ये पञ्चसु स्थानेषु क्षौरवद्वापनम्); दासो$यं मुच्यतां राज्ञस्त्वया पञ्चसटः कृतः Mb.3.272.18; (Mar. पांच पाट काढणें).
    -सप्तत a. seventy-fifth.
    -सप्ततिः f. seventy-five.
    -सस्यम् the five grains viz. धान्य, मुद्ग, तिल, यव and माष.
    -सिद्धान्ती f. the five astronomical doctrines from astronomical book like सूर्यसिद्धान्त etc.
    -सिद्धौषधयः the five medi- cinal plants:-- तैलकन्द, सुधाकन्द, क्रोडकन्द, रुदन्तिक, सर्पाक्षी.
    -सुगन्धकम् the five kinds of aromatic vegetable sub- stances; they are:-- कर्पूरकक्कोललवङ्गपुष्पगुवाकजातीफलपञ्चकेन । समांशभागेन च योजितेन मनोहरं पञ्चसुगन्धकं स्यात् ॥.
    -सूनाः f. the five things in a house by which animal life may be accidentally destroyed; they are:-- पञ्चसूना गृहस्थस्य चुल्ली पेषण्युपस्करः कण्डनी चोदकुम्भश्च Ms.3.68.
    -सूरणाः the five medicinal esculent roots; sweet and bitter सूरण, अत्यम्ल- पर्णी, काण्डीर, मालाकन्द. &c.
    -स्रोतम् n. the mind; पञ्चस्रोतसि निष्णातः Mb.12.218.11. (com. पञ्चस्त्रोतांसि विषयकेदारप्रणालिका यस्य तस्मिन् मनसि).
    -हायन a. five years old.

    Sanskrit-English dictionary > पञ्चन् _pañcan

  • 44 मूलम् _mūlam

    मूलम् [मूल्-क]
    1 A root (fig also); तरुमूलानि गृहीभवन्ति तेषाम् Ś.7.2; or शिखिनो धौतमूलाः 1.15; मूलं बन्ध् to take or strike root; बद्धमूलस्य मूलं हि महद्वैरतरोः स्त्रियः Śi.2.38.
    -2 The root, lowest edge or extremity of anything; कस्याश्चिदासीद्रशना तदानीमङ्गुष्ठमूलार्पितसूत्रशेषा R.7.1; so प्राचीमूले Me.91.
    -3 The lower part or end, base, the end of anything by which it is joined to something else; बाह्वोर्मूलम् Śi.7.32; so पादमूलम्, कर्णमूलम्, ऊरुमूलम् &c.
    -4 Beginning, commencement; आमूलाच्छ्रोतुमिच्छामि Ś.1.
    -5 Basis, foundation, source, origin, cause; सर्वे गार्हस्थ्यमूलकाः Mb.; रक्षोगृहे स्थितिर्मूलम् U.1.6; इति केना- प्युक्तं तत्र मूलं मृग्यम् 'the source or authority should be found out'; पुष्पं पुष्पं विचिन्वीत मूलच्छेदं न कारयेत् Mb.5.34. 18; समूलघातमघ्नन्तः परान्नोद्यन्ति मानवाः Śi.2.33.
    -6 The foot or bottom of anything; पर्वतमूलम्, गिरिमूलम् &c.
    -7 The text, or original passage (as distinguished from the commentary or gloss).
    -8 Vicinity, neighbourhood; सा कन्दुकेनारमतास्य मूले विभज्यमाना फलिता लतेव Mb.3.112.16.
    -9 Capital, principal, stock; मूलं भागो व्याजी परिघः क्लृप्तं रूपिकमत्ययश्चायमुखम् Kau. A.2.6.24.
    -1 A hereditary servant.
    -11 A square root.
    -12 A king's own terri- tory; स गुप्तमूलमत्यन्तम् R.4.26; Ms.7.184.
    -13 A vendor who is not the true owner; Ms.8.22 (अस्वामिविक्रेता Kull.).
    -14 The nineteenth lunar man- sion containing 11 stars.
    -15 A thicket, copse.
    -6 The root of long pepper.
    -17 A particular position of the fingers.
    -18 A chief or capital city.
    -19 An aboriginal inhabitant.
    -2 A bower, an arbour (निकुञ्ज).
    -21 N. of several roots पिप्पली, पुष्कर, शूरण &c.
    -22 A tail; मूलो मूलवता स्पृष्टो धूप्यते धूमकेतुना Rām.6.4.51. (In comp. मूल may be translated by 'first, prime, original, chief, principal' e. g. मूलकारणम् 'prime cause', &c. &c.)
    -Comp. -आधारम् 1 the navel.
    -2 a mystical circle above the organs of generation; मूलाधारे त्रिकोणाख्ये इच्छाज्ञानक्रियात्मके.
    -आभम् a radish.
    -आयतनम् the original abode.
    -आशिन् a. living upon roots.
    -आह्वम् a radish.
    -उच्छेदः utter destruction, total eradication.
    -कर्मन् n. magic; Ms.9.29.
    -कारः the author of an original work.
    -कारणम् the original or prime cause; क्रियाणां खलु धर्म्याणां सत्पत्न्यो मूलकारणम् Ku.6.13.
    -कारिका a furnace, an oven.
    -कृच्छ्रः -च्छ्रम् a kind of penance, living only upon roots; मूलकृच्छ्रः स्मृतो मूलैः.
    -केशरः a citron.
    -खानकः one who lives upon root-digging (मूलोत्पाटनजीवी); Ms.8.26.
    -गुणः the co-efficient of a root.
    -ग्रन्थः 1 an original text.
    -2 the very words uttered by Śākya- muni.
    -घातिन् a. destroying completely; (नहि...कर्मसु) मूलघातिषु सज्जन्ते बुद्धिमन्तो भवद्विधाः Rām.5.51.18; see मूलहर.
    -छिन्न a. nipped in the bud; सा$द्य मूलच्छिन्ना Dk. 2.2.
    -छेदः uprooting.
    -ज a.
    1 radical.
    -2 growing at the roots of trees (as an ant-hill).
    -3 born under the constellation Mūla. (
    -जः) plant growing from a root. (
    -जम्) green ginger.
    -त्रिकोणम् the third astrological house.
    -देवः an epithet of Kaṁsa.
    -द्रव्यम्, धनम् principal, stock, capital.
    -धातुः lymph.
    -निकृन्तन a. destroying root and branch.
    -पुरुषः 'the stock-man', the male representative of a family.
    -प्रकृतिः f. the Prakṛiti or Pradhāna of the Sāṅkhyas (q. v.); मूल- प्रकृतिरविकृतिः Sāṅ. K.3. (-pl.) the four principal sovereigns to be considered at the time of war विजि- गीषु, अरि, मध्यम, and उदासीन); see Ms.7.155.
    -प्रतीकारः protection of wives and wealth (धनदाररक्षा); कृत्वा मूल- प्रतीकारम् Mb.5.151.61.
    -फलदः the bread-fruit tree.
    -बन्धः a particular position of the fingers.
    -बर्हणम् the act of uprooting, extermination.
    -बलम् the principal or hereditary force; विन्ध्याटवीमध्ये$वरोधान् मूलबलरक्षितान् निवेशयामासुः Dk.1.1. [Kāmandaka enumerates six divisions of the army and declares that मौल (heredi- tary) is the best of them (Kām.13.2-3.)]
    -भद्रः an epithet of Kaṁsa.
    -भृत्यः an old or hereditary servant.
    -मन्त्रः 1 a principal or primary text (such as आगम); जुहुयान्मूलमन्त्रेण पुंसूक्तेनाथवा बुधः A. Rām.4.4.31.
    -2 a spell.
    -राशिः a cardinal number.
    -वचनम् an original text.
    -वापः 1 one who plants roots.
    -2 A field where crops are grown by sowing roots; पुष्पफलवाटषण्ड- केदारमूलवापास्सेतुः Kau. A.2.6.24.
    -वित्तम् capital stock.
    -विद्या the twelve-worded (द्वादशाक्षरी) spell:-- ओं नमो भगवते वासुदेवायः; जुहुयान्मूलविद्यया Bhāg.8.16.4.
    -विभुजः a chariot.
    -व्यसनवृत्तिः the hereditary occupa- tion of executing criminals; चण्डालेन तु सोपाको मूलव्यसन- वृत्तिमान् Ms.1.38.
    -व्रतिन् a. living exclusively on roots.
    -शकुनः (in augury) the first bird.
    -शाकटः, -शाकिनम् a field planted with edible roots.
    -संघः a society, sect.
    -साधनम् a chief instrument, principal expedient.
    -स्थानम् 1 base, foundation.
    -2 the Supreme Spirit.
    -3 wind, air.
    -4 Mooltan. (
    -नी) N. of Gaurī.
    -स्थायिन् m. an epithet of Śiva.
    -स्रोतस् n. the prin- cipal current or fountain-head of a river.
    -हर a. up- rooting completely; सो$यं मूलहरो$नर्थः Rām.6.46.15.
    -हरः a prodigal son; मूलहरतादात्विककदर्यांश्च प्रतिषेधयेत् Kau. A.2.9.27.

    Sanskrit-English dictionary > मूलम् _mūlam

  • 45 मेदः _mēdḥ

    मेदः 1 Fat.
    -2 A particular mixed tribe; cf. Ms. 1.36; Mb.13.22.22 (com. मेदा गोमहिष्यादीनां मृतानां मांसमश्नन्तः).
    -3 N. of a serpent-demon.
    -4 N. of a plant (अलंबुषा).
    -दा A root resembling ginger (one of the eight principal medicines).
    -Comp. -कृत् n. the flesh.
    -जम् a species of bdellium.
    -भिल्लः N. of a degraded tribe.

    Sanskrit-English dictionary > मेदः _mēdḥ

  • 46 स्वर्णम् _svarṇam

    स्वर्णम् [सुष्ठु अर्णो वर्णो यस्य]
    1 Gold.
    -2 A golden coin.
    -3 A kind of red chalk (गौरिक); असृक्क्षरन्ति धाराभिः स्वर्णधारा इवाचलाः Rām.7.7.15.
    -4 A kind of plant (Mar. धोत्रा).
    -Comp. -अङ्गः the Āragvadha tree.
    -अरिः sulphur.
    -कणः a kind of bdellium (Mar. कणगुग्गुळ).
    -कणः, -कणिका a grain of gold.
    -काय a. golden-bodi- ed. (
    -यः) N. of Garuḍa.
    -कारः, -कृत् a goldsmith.
    -गर्भः (= हिरण्यगर्भः) N. of Brahmā.
    -गैरिकम् a kind of red chalk.
    -चूडः 1 the blue jay.
    -2 a cock.
    -जम् tin.
    -दीधितिः fire.
    -द्वीपः N. of Sumātra.
    -धातुः red ochre.
    -नाभः ammonite (शालग्राम); Mb.5.4.1.
    -पक्षः N. of Garuḍa.
    -पद्मा the celestial Ganges.
    -पाठकः borax.
    -पुष्पः the Champaka tree.
    -फला a kind of Musa (Mar. सोनकेळ).
    -बन्धः a deposit of gold.
    -बिन्दुः N. of Viṣṇu.
    -भूमिका 1 Ginger.
    -2 Cassia bark (Mar. दालचिनी).
    -भृङ्गारः a golden vase.
    -माक्षिकम् a kind of mineral substance; ताम्रं लोहं च वङ्गं च काचं च स्वर्णमाक्षिकम् Śiva B.3.11.
    -यूथी, -यूथिका yellow jasmine; Bhāg. 8.2.18.
    -रीतिः bell-metal.
    -रेखा, -लेखा a streak of gold.
    -रेतस् the sun.
    -वज्रम् a sort of steel.
    -वणिज् m.
    1 a gold-merchant.
    -2 a money-changer.
    -वर्णा, -र्णम् turmeric.

    Sanskrit-English dictionary > स्वर्णम् _svarṇam

  • 47 laos

    galingale
    * * *
    Laos
    * * *
    galingale, a plant of the ginger family

    Indonesia-Inggris kamus > laos

  • 48 lempunyang

    a medicinal plant of the ginger family

    Indonesia-Inggris kamus > lempunyang

  • 49 आर्द्र


    ārdrá
    mf (ā)n. ( ard Uṇ. II, 18) wet, moist, damp RV. TS. ṠBr. MBh. Mn. Suṡr. Megh. etc.;

    fresh, not dry, succulent, green (as a plant), living AV. ṠBr. R. Suṡr. MBh. etc.;
    fresh, new Kathās. ;
    soft, tender, full of feeling, warm;
    loose, flaccid Kathās. Megh. Pañcat. etc.;
    m. N. of a grandson of Pṛithu Hariv. VP. ;
    (ā) f. the fourth orﾠ sixth Nakshatra orﾠ lunar mansion AV. MBh. VarBṛS. ;
    (am) n. fresh ginger Vishṇus. ;
    dampness, moisture Hariv. ;
    - आर्द्रकाष्ठ
    - आर्द्रज
    - आर्द्रता
    - आर्द्रत्व
    - आर्द्रदानु
    - आर्द्रनयन
    - आर्द्रपटी
    - आर्द्रपत्त्रक
    - आर्द्रपद
    - आर्द्रपवि
    - आर्द्रपवित्र
    - आर्द्रभाव
    - आर्द्रमञ्जरी
    - आर्द्रमाषा
    - आर्द्रमूल
    - आर्द्रवस्त्रता
    - आर्द्रशाक
    - आर्द्रहस्त
    - आर्द्रालुब्धक
    - आर्द्रैधाग्नि

    Sanskrit-English dictionary > आर्द्र

  • 50 बदर


    badara
    m. the jujube tree, Zizyphus Jujuba L. ;

    another tree (= deva-sarshapa) L. ;
    the kernel of the fruit of the cotton plant L. ;
    dried ginger L. ;
    N. of a man gaṇa naḍâ̱di;
    (ā) f. the cotton shrub L. ;
    a species of Dioscorea L. ;
    Mimosa Octandra L. ;
    Clitoria Ternatea L. ;
    (ī) f. seeﾠ below;
    ( bád-) n. the edible fruit of the jujube ( alsoﾠ used as a weight) VS. etc. etc.;
    the berry orﾠ fruit of the cotton shrub L. ;
    - बदरकुण
    - बदरद्वीप
    - बदरपाचन
    - बदरफल्ली
    - बदरयूष
    - बदरवल्ली
    - बदरसक्तु

    Sanskrit-English dictionary > बदर

  • 51 मधुर


    madhura
    mf (ā)n. sweet, pleasant, charming, delightful ĀṡvGṛ. R. Suṡr. etc.;

    sounding sweetly orﾠ uttering sweet cries, melodious, mellifluous MBh. Kāv. etc. (am ind.);
    m. sweetness L. ;
    a kind of leguminous plant Car. ;
    the red sugar-cane L. ;
    a species of mango L. ;
    a Moringa with red flowers L. ;
    rice L. ;
    a partic. drug (= jīvaka) L. ;
    molasses L. ;
    sour gruel ( alsoﾠ f. ā) L. ;
    N. of one of the attendants of Skanda MBh. ;
    of a Gandharva, Saddhp.;
    (with ācārya), of a teacher Cat. (cf. mādhura);
    (ā) f. Anethum Sowa orﾠ Panmorium L. ;
    Beta Bengalensis L. ;
    Asparagus Racemosus andﾠ other plants L. ;
    liquorice L. ;
    a kind of root similar to ginger L. ;
    sour rice-water L. ;
    N. of a town (= mathurā) Pat. on Pāṇ. 1-2, 51 Vārtt. 5 ;
    of the tutelary deity of the race of Vandhula Cat. ;
    (ī) f. kind of musical instrument L. ;
    n. kind orﾠ friendly manner (only eṇa ind.) Hariv. ;
    the quality of the throat which makes the voice sweet L. ;
    sweetness, syrup, treacle L. ;
    poison L. tin L. ;
    - मधुरकण्टक
    - मधुरकण्ठिन्
    - मधुरखर्जूरिका
    - मधुरखर्जूरी
    - मधुरगात्र
    - मधुरचारुमञ्जुस्वरता
    - मधुरजम्बीर
    - मधुरता
    - मधुरत्रय
    - मधुरत्व
    - मधुरत्वच
    - मधुरनिर्घोष
    - मधुरनिस्वन
    - मधुरपटोली
    - मधुरप्रलापिन्
    - मधुरप्रियदर्शन
    - मधुरफल
    - मधुरबीजपूर
    - मधुरभाषितृ
    - मधुरभाषिन्
    - मधुरमय
    - मधुरराविन्
    - मधुरलता
    - मधुरवचन
    - मधुरवल्ली
    - मधुरवाच्
    - मधुरविपाक
    - मधुरशील
    - मधुरशुक्लमूत्र
    - मधुरसम्भाष
    - मधुरस्रवा
    - मधुरस्वन
    - मधुरस्वर

    Sanskrit-English dictionary > मधुर

  • 52 महीज


    mahī́-ja
    mfn. « earth-born», (prob.) born in the desert (said of horses) MBh. ;

    m. a plant, tree ib. ;
    « son of the Earth»
    N. of the planet Mars VarBṛS. ;
    (ā) f. N. of Sītā A.;
    n. green ginger L.

    Sanskrit-English dictionary > महीज

  • 53 मूलज


    mū́la-ja
    mfn. « root-born», growing from a root L. ;

    formed at the roots of trees MBh. ;
    m. a plant growing from a root (as a lotus) W. ;
    n. green ginger L.

    Sanskrit-English dictionary > मूलज

  • 54 मेद


    meda
    1) m. fat (= medas) R. Kām. ;

    a species of plant (= alambushā) L. ;
    a partic. mixed caste (the son of a Vaideha andﾠ a Kārâvara orﾠ a Nishāda female accord. toﾠ some « any person who lives by degrading occupations») Mn. MBh. etc.;
    N. of a serpent-demon MBh. ;
    (ā) f. a root resembling ginger (said to be one of the 8 principal medicines) Suṡr. ;
    (ī) f. gaṇa gaurâ̱di
    2) in comp. for medas
    - मेदकृत्
    - मेदज
    - मेदपाट
    - मेदपाठ
    - मेदभिल्ल
    - मेदशिरस्

    Sanskrit-English dictionary > मेद

  • 55 मेदोद्भवा


    medôdbhavā
    f. a plant resembling ginger L.

    Sanskrit-English dictionary > मेदोद्भवा

  • 56 मेदोवती


    medo-vatī
    f. a species of plant resembling ginger Bhpr.

    Sanskrit-English dictionary > मेदोवती

  • 57 वनज


    vána-ja
    mfn. forest-born, sylvan, wild Ṡiṡ. ;

    m. a woodman, forester R. ;
    (only L.) an elephant;
    Cyperus Rotundus;
    the wild citron tree;
    a partic. bulbous plant (= vana-ṡūraṇa);
    coriander;
    (ā) f. (only L.) Phaseolus Trilobus;
    the wild cotton tree;
    wild ginger;
    Physalis Flexuosa;
    a kind of Curcuma;
    Anethum Panmori;
    a species of creeper;
    n. waterborn, a blue lotus-flower Hariv. ;
    -pattrâ̱ksha mf (ī)n. ( MBh.) andﾠ -jâ̱ksha mf (ī)n. ( Prasannar.) lotus- (leaf-) eyed;
    -jâ̱yata mfn. long andﾠ resembling a blue lotus-flower Subh.

    Sanskrit-English dictionary > वनज

  • 58 शटि


    ṡaṭi
    f. the plant Curcuma Zedoaria L. ;

    a partic. kind of ginger (the fresh root of which is scented like a green mango) W.

    Sanskrit-English dictionary > शटि

  • 59 शार्ङ्ग


    ṡārṅga
    mf (ī)n. (fr. ṡṛiṅga) made of horn, horny, corneous Suṡr. ;

    derived orﾠ taken from the plant Ṡṛiṇga (as poison) Yājñ. ;
    armed with a bow Bhaṭṭ. ;
    m. a kind of bird MBh. (cf. ṡārga);
    patr. of various Vedic Ṛishis RAnukr. ;
    (ī) f. the female of the bird Sārṇga MBh. ;
    n. a bow (esp. that of Vishṇu) MBh. Hariv. Pur. ;
    fresh ginger L. ;
    N. of various Sāmans ĀrshBr. ;
    - शार्ङ्गजग्ध
    - शार्ङ्गदत्त
    - शार्ङ्गदेव
    - शार्ङ्गधनुस्
    - शार्ङ्गधन्वन्
    - शार्ङ्गधन्विन्
    - शार्ङ्गधर
    - शार्ङ्गपक्षिन्
    - शार्ङ्गपाणि
    - शार्ङ्गभृत्

    Sanskrit-English dictionary > शार्ङ्ग

  • 60 सौपर्ण


    sauparṇá
    saúparṇa

    mf (ī)n. relating orﾠ belonging to orﾠ derived from orﾠ treating of orﾠ resembling the bird Su-parṇa (q.v.) AV. etc. etc.;

    (ī) f. a kind of creeping plant L. ;
    (am) n. an emerald L. ;
    dry ginger L. ;
    the Sauparṇa hymn (cf. RV. I, 164, 20 and IW. 39 ;
    a Vedic story relating the transformation of the metres into birds that they might fetch the Soma from, heaven) Br. GṛṠrS. ;
    N. of various Sāmans ĀrshBr. ;
    - सौपर्णकेतव
    - सौपर्णव्रत

    Sanskrit-English dictionary > सौपर्ण

Страницы

См. также в других словарях:

  • ginger plant — noun 1. : ginger 2a 2. : a tansy (Tanacetum vulgare) …   Useful english dictionary

  • ginger — gin·ger || dʒɪndÊ’É™(r) n. plant having yellowish green flowers and a spicy root; gingerroot, root of the ginger plant (used as a seasoning and in medicine); vitality, spirit, animation (Informal); reddish brown color v. add ginger to, flavor… …   English contemporary dictionary

  • ginger oil — noun : a yellowish thick aromatic essential oil obtained from ginger and used chiefly as a flavoring material * * * ginger oil, a thick, yellow, aromatic liquid with a somewhat burning taste, obtained from the rhizome of the ginger plant, and… …   Useful english dictionary

  • ginger root — spicy root of the ginger plant (used in Asian cooking and Chinese medicine) …   English contemporary dictionary

  • Ginger beer — is a type of carbonated soft drink or occasionally, alcoholic beverage flavored primarily with ginger, lemon and sugar. It originated in England in the mid 1700s, and it reached its peak of popularity in the early 1900s.cite web… …   Wikipedia

  • Ginger (disambiguation) — Ginger commonly refers to a plant commonly used as a spice in cooking. However, there are a number of other potential meanings. Plants* Myoga, a Japanese plant also used in foods such as miso soup * Boesenbergia rotunda , a medicinal and culinary …   Wikipedia

  • Ginger Beer — (engl. für Ingwerbier) ist ein sprudelndes Erfrischungsgetränk, bei dem Ingwer (engl. Ginger), Zitronen und Zucker verwendet werden. Früher war Ginger Beer zumeist ein alkoholisches Getränk. Seine Ursprünge liegen im 18. Jahrhundert, schon früh… …   Deutsch Wikipedia

  • Ginger — Gin ger, n. [OE. ginger, gingever, gingivere, OF. gengibre, gingimbre, F. gingembre, L. zingiber, zingiberi, fr. Gr. ?; of Oriental origin; cf. Ar. & Pers. zenjeb[=i]l, fr. Skr. [,c][.r][.n]gav[ e]ra, prop., hornshaped; ???ga horn + v[ e]ra… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Ginger ale — Ginger Gin ger, n. [OE. ginger, gingever, gingivere, OF. gengibre, gingimbre, F. gingembre, L. zingiber, zingiberi, fr. Gr. ?; of Oriental origin; cf. Ar. & Pers. zenjeb[=i]l, fr. Skr. [,c][.r][.n]gav[ e]ra, prop., hornshaped; ???ga horn + v[… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Ginger ale — Ginger Gin ger, n. [OE. ginger, gingever, gingivere, OF. gengibre, gingimbre, F. gingembre, L. zingiber, zingiberi, fr. Gr. ?; of Oriental origin; cf. Ar. & Pers. zenjeb[=i]l, fr. Skr. [,c][.r][.n]gav[ e]ra, prop., hornshaped; ???ga horn + v[… …   The Collaborative International Dictionary of English

  • Ginger beer — Ginger Gin ger, n. [OE. ginger, gingever, gingivere, OF. gengibre, gingimbre, F. gingembre, L. zingiber, zingiberi, fr. Gr. ?; of Oriental origin; cf. Ar. & Pers. zenjeb[=i]l, fr. Skr. [,c][.r][.n]gav[ e]ra, prop., hornshaped; ???ga horn + v[… …   The Collaborative International Dictionary of English

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»