Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

С английского на:
Латинский
С латинского на:
Все языки
Английский
Немецкий
Русский
Французский

dent

Толкование Перевод

1 Rhinolophus denti

ENG Dent's horseshoe bat

NLD Dent-hoefijzerneus

GER Dent-Hufeisennase

FRA rhinolophe de Dent

Animal Names Latin to English > Rhinolophus denti
2 dō

dō (old subj. duis, duit, duint, etc.), dedī, datus, are [1 DA-], to hand over, deliver, give up, render, furnish, pay, surrender: dic quid vis dari tibi, T.: pretium: Apronio quod poposcerit: pecuniam praetori: pecuniam ob ius dicendum: pecunias eis faenori: abrotonum aegro, administer, H.: obsides, Cs.: ad sepulturam corpus: manibus lilia plenis, by handfuls, V.: ne servi in quaestionem dentur: catenis monstrum, H.: obsidibus quos dabant acceptis, offered, L.: cui Apollo citharam dabat, was ready to give, V.: Da noctis mediae, da, etc. (sc. cyathos), i. e. wine in honor of, H. — Of letters, to intrust (for delivery), send: litteras ad te numquam habui cui darem, by whom to send: ut ad illum det litteras, may write: tum datae sunt (epistulae), cum, etc., was written: ad quas (litteras) ipso eo die dederam, answered.—To give, bestow, present, grant, confer, make a present of: dat nemo largius, T.: vasa legatis muneri data, Ta.: multis beneficia, S.: Os homini sublime, O.: cratera, quem dat Dido, a present from, V.: divis Tura, offer, H.: munus inritamen amoris, O.: pretium dabitur tibi femina, O.— To give up, surrender, yield, abandon, devote, leave: diripiendam urbem: (filiam) altaribus, Iu.: Siculos eorum legibus: summam certaminis uni, O.: dant tela locum, let pass, V.: dat euntibus silva locum, makes way, V.: ut spatium pila coiciendi non daretur, left, Cs.: tribus horis exercitui ad quietem datis, Cs.: amori ludum, H.: unum pro multis dabitur caput, V.: Mille ovium morti, H.: se rei familiari: sese in cruciatum: se vento, Cs.: da te populo.—With manūs, to offer (for fetters), i. e. to surrender, yield: qui det manūs vincique se patiatur: donicum victi manūs dedissent, N.: dat permotus manūs, yields, Cs.: do manūs scientiae, H.— To grant, give, concede, yield, resign, furnish, afford, present, award, render, confer: des veniam oro, H.: Si das hoc, admit, H.: plurīs sibi auras ad reprehendendum: facultatem per provinciam itineris faciundi, Cs.: hostibus occasionem pugnandi, S.: imperium Caesari: mihi honorem: datus tibi plausus, H.: dextram iuveni (as a pledge), V.: senatus utrique datur, a hearing, S.: si verbis audacia detur, O.: peditibus suis hostīs paene victos, turn over, S.: unam ei cenam, entertain at dinner, T.: Dat somnos adimitque, V.: Dat veniam somnumque dies, i. e. leave to rest, H.: Quā data porta, V.: Das aliquid famae, make a concession, H.— To permit, suffer, allow, let, grant: Da mihi contingere, etc., O.: Di tibi dent classem reducere, H.: cur Non datur audire, etc., V.: da, femina ne sim, O.: date volnera lymphis Abluam, V.: ille dedit quod non... et ut, etc., it was of his bounty, O.: omnibus nobis ut res dant sese, ita, etc., just as circumstances permit, T.: Multa melius se nocte dedere, succeed, V. — To spare, give up, concede, surrender, forgive: da hunc populo, spare for the sake of: non id petulantiae suae, sed Verginio datum, L.: sanguini id dari, that concession is made, L.— To release, let go, give out, relax, spread: curru lora, V.: frena, O.: in altum Vela, set sail, V.: retrorsum Vela, turn back, H.: conversa domum lintea, H. — Meton., to set, put, place, bring, cause: ipsum gestio Dari mi in conspectum, T.: ad eundem numerum (milites), Cs.: corpora in rogos, O.: collo bracchia circum, V.: bracchia Cervici, H.: multum cruoris, shed, O.: in laqueum vestigia, Iu.: te me dextera Defensum dabit, V. — With se, to present oneself, plunge, rush: In medias sese acies, V.: saltu sese in fluvium, V. — To bring forward, cause, produce, yield, present, make, display (poet.): quas turbas dedit, T.: omnes Dant cuneum, form, V.: terga, turn, V.: aetas Terga dedit, passed away, O.: Vina dabant animos, O.: ex fumo lucem, H.: partu prolem, V.: liberos, Ct.: segetes frumenta daturae, H.: ore colores, V.: patientiae documentum, Ta.: Ludentis speciem, H.: spectacula Marti, H.: Da mihi te talem, O. — To represent (on the stage), produce, bring out: Menandri Phasma, T.: fabulam. — To impose, assign, apportion, allot, appoint, inflict: sibi damnum: finem laborum, grant, V.: Nomina ponto, H.: Volnera ferro, O.: genti meae data moenia, fated, V.: dat negotium Gallis, uti, etc., Cs.: quae legatis in mandatis dederat, Cs.: hospitibus te dare iura, are the lawgiver, V.: detur nobis locus, assigned, H.: volnera hosti, O.: Haec data poena diu viventibus, imposed, Iu.: dat (auribus) posse moveri, makes movable, O.— To excite, awaken, produce: sibi minus dubitationis, Cs.: risūsque iocosque, H.: ignīs (amoris), O.—Fig., of expression, to give expression to, give, utter, announce: in me iudicium: legem, enact: ei consilium: dabitur ius iurandum, Te esse, etc., I'll take my oath, T.: fidem, O.: signum recipiendi, Cs.: responsa, V.: cantūs, V.: Undis iura, O.: requiemque modumque remis, O. — Esp.: nomen, to give in, i. e. enlist, Cs.— To tell, communicate, relate, inform (poet.): quam ob rem has partīs didicerim, paucis dabo, T.: iste deus qui sit, da nobis, V.: Seu Aeneas eripuisse datur, O.— To apply, bestow, exercise, devote: paululum da mi operae, attend, T.: imperatori operam date, Cs.: virtuti opera danda est.—Of a penalty, to give, undergo, suffer, endure: consules poenas dederant, S.: Teucris det sanguine poenas, atone with his life, V. — With verba, to give (mere) words, attempt to deceive, pretend, mislead, cheat: Quoi verba dare difficilest, T.: verba dedimus, decepimus. — With dat, predic., to ascribe, impute, attribute, reckon, regard: quam rem vitio dent, T.: laudem Roscio culpae: quae tu commisisti Verri crimini daturus sum.
* * *

dare, dedi, datus V TRANS

give; dedicate; sell; pay; grant/bestow/impart/offer/lend; devote; allow; make; surrender/give over; send to die; ascribe/attribute; give birth/produce; utter

Latin-English dictionary > dō
3 bonae

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > bonae
4 bonus

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > bonus
5 data

1.
do, dĕdi, dătum, dăre (also in a longer form, dănunt = dant, Pac., Naev., and Caecil. ap. Non. 97, 14 sq.; Plaut. Most. 1, 2, 48; id. Ps. 3, 1, 1 et saep.; cf. Paul. ex Fest. p. 68, 12 Müll.— Subj.:
duim = dem,
Plaut. Aul. 4, 6, 6; Ter. Heaut. 1, 1, 38:
duis,
Plaut. Capt. 2, 2, 81; id. Men. 2, 1, 42:
duas = des,
id. Merc. 2, 3, 67; id. Rud. 5, 3, 12; an old formula in Liv. 10, 19:
duit,
Plaut. As. 2, 4, 54; id. Aul. 1, 1, 23; an old formula in Liv. 22, 10 init.:
duint,
Plaut. Most. 3, 1, 126; id. Ps. 4, 1, 25; id. Trin. 2, 4, 35; Ter. And. 4, 1, 43; id. Phorm. 3, 2, 34 al.— Imper.: DVITOR, XII. Tab. ap. Plin. 21, 3, 5 ex conject.—Inf.: DASI = dari, acc. to Paul. ex Fest. p. 68, 13 Müll.:
dane = dasne,
Plaut. Truc. 2, 4, 22.—The pres. pass., first pers., dor, does not occur), v. a. [Sanscr. dā, da-dā-mi, give; Gr. di-dô-mi, dôtêr, dosis; cf.: dos, donum, damnum], to give; and hence, with the greatest variety of application, passing over into the senses of its compounds, derivatives, and synonyms (edere, tradere, dedere; reddere, donare, largiri, concedere, exhibere, porrigere, praestare, impertire, suppeditare, ministrare, subministrare, praebere, tribuere, offerre, etc.), as, to give away, grant, concede, allow, permit; give up, yield, resign; bestow, present, confer, furnish, afford; offer, etc. (very freq.).
I.
In gen.:
eam carnem victoribus danunt, Naev. ap. Non. l. l.: ea dona, quae illic Amphitruoni sunt data,
Plaut. Am. prol. 138; cf.:
patera, quae dono mi illic data'st,
id. ib. 1, 3, 36:
dandis recipiendisque meritis,
Cic. Lael. 8; cf.:
ut par sit ratio acceptorum et datorum,
id. ib. 16, 58: ut obsides accipere non dare consuerint, Caes. B. G. 1, 4 fin.:
obsides,
id. ib. 1, 19, 1;
1, 31, 7 et saep.: patriam (sc. mundum) dii nobis communem secum dederunt,
Cic. Rep. 1, 13:
hominibus animus datus est ex illis sempiternis ignibus,
id. ib. 6, 15; cf. ib. 6, 17:
ea dant magistratus magis, quae etiamsi nolint, danda sint,
id. ib. 1, 31; cf.
imperia,
id. ib. 1, 44:
centuria, ad summum usum urbis fabris tignariis data,
id. ib. 2, 22:
Lycurgus agros locupletium plebi, ut servitio, colendos dedit,
id. ib. 3, 9 fin.:
ei filiam suam in matrimonium dat,
Caes. B. G. 1, 3, 5:
litteras ad te numquam habui cui darem, quin dederim,
Cic. Fam. 12, 19: litteras (ad aliquem), to write to one, saep.; cf. id. Att. 5, 11;
and in the same signif.: aliquid ad aliquem,
id. ib. 10, 8 fin.:
litteras alicui, said of the writer,
to give one a letter to deliver, id. ib. 5, 15 fin.;
of the bearer, rarely,
to deliver a letter to one, id. ib. 5, 4 init.: colloquium dare, to join in a conference, converse ( poet.), Lucr. 4, 598 (Lachm.;
al. videmus): colloquiumque sua fretus ab urbe dedit,
parley, challenge, Prop. 5, 10, 32:
dare poenas,
to give satisfaction, to suffer punishment, Sall. C. 18:
alicui poenas dare,
to make atonement to any one; to suffer for any thing, Ov. M. 6, 544; Sall. C. 51, 31;
v. poena: decus sibi datum esse justitia regis existimabant,
Cic. Rep. 1, 41:
quoniam me quodammodo invitas et tui spem das,
id. ib. 1, 10:
dabant hae feriae tibi opportunam sane facultatem ad explicandas tuas litteras,
id. ib. 1, 9; cf.:
ansas alicui ad reprehendendum,
id. Lael. 16, 59:
multas causas suspicionum offensionumque,
id. ib. 24:
facultatem per provinciam itineris faciundi,
Caes. B. G. 1, 7, 5;
for which: iter alicui per provinciam,
id. ib. 1, 8, 3; Liv. 8, 5; 21, 20 al.:
modicam libertatem populo,
Cic. Rep. 2, 31:
consilium,
id. Lael. 13:
praecepta,
id. ib. 4 fin.:
tempus alicui, ut, etc.,
id. Rep. 1, 3:
inter se fidem et jusjurandum,
Caes. B. G. 1, 3 fin.:
operam,
to bestow labor and pains on any thing, Cic. de Or. 1, 55:
operam virtuti,
id. Lael. 22, 84;
also: operam, ne,
id. ib. 21, 78:
veniam amicitiae,
id. ib. 17:
vela (ventis),
to set sail, id. de Or. 2, 44, 187:
dextra vela dare,
to steer towards the right, Ov. 3, 640:
me librum L. Cossinio ad te perferendum dedisse,
Cic. Att. 2, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est,
id. Fam. 14, 14 et saep.: ita dat se res, so it is circumstanced, so it is, Poëta ap. Cic. N. D. 2, 26; cf.:
prout tempus ac res se daret,
Liv. 28, 5 et saep.— Impers.: sic datur, so it goes, such is fate, i. e. you have your reward, Plaut. Truc. 4, 8, 4; id. Ps. 1, 2, 22; id. Men. 4, 2, 40; 64; id. Stich. 5, 6, 5.— Part. perf. sometimes (mostly in poets) subst.: dăta, ōrum, n., gifts, presents, Plaut. Ps. 1, 3, 72; Prop. 3, 15, 6 (4, 14, 6 M.); Ov. M. 6, 363 (but not in Cic. Clu. 24, 66, where dona data belong together, as in the archaic formula in Liv. 22, 10 init.:
DATVM DONVM DVIT, P. R. Q.).— Prov.: dantur opes nulli nunc nisi divitibus,
Mart. 5, 81, 2; cf.:
dat census honores,
Ov. F. 1, 217.—
(β).
Poet. with inf.:
da mihi frui perpetuā virginitate,
allow me, Ov. M. 1, 486; id. ib. 8, 350:
di tibi dent captā classem reducere Trojā,
Hor. S. 2, 3, 191; so id. ib. 1, 4, 39; id. Ep. 1, 16, 61; id. A. P. 323 et saep.—
(γ).
With ne:
da, femina ne sim,
Ov. M. 12, 202.
II.
In partic.
A.
In milit. lang.
1.
Nomina, to enroll one's self for military service, to enlist, Cic. Phil. 7, 4, 13; Liv. 2, 24; 5, 10; cf.
transf. beyond the military sphere,
Plaut. Ps. 4, 6, 38.—
2.
Manus (lit., as a prisoner of war, to stretch forth the hands to be fettered; cf. Cic. Lael. 26, 99;
hence),
to yield, surrender, Nep. Ham. 1, 4;
and more freq. transf. beyond the milit. sphere,
to yield, acquiesce, Plaut. Pers. 5, 2, 72; Cic. Lael. 26, 99; id. Att. 2, 22, 2; Caes. B. G. 5, 31, 3; Ov. H. 4, 14; id. F. 3, 688; Verg. A. 11, 568; Hor. Epod. 17, 1 al.—
3.
Terga, for the usual vertere terga; v. tergum.—
B.
To grant, consent, permit.
1.
Esp. in jurid. lang.: DO, DICO, ADDICO, the words employed by the praetor in the execution of his office; viz. DO in the granting of judges, actions, exceptions, etc.; DICO in pronouncing sentence of judgment; ADDICO in adjudging the property in dispute to one or the other party; cf. Varr. L. L. 6, § 30 Müll.;
hence called tria verba,
Ov. F. 1, 47.—
2.
Datur, it is permitted, allowed, granted; with subj. clause: quaesitis diu terris, ubi sistere detur, Ov. M. 1, 307:
interim tamen recedere sensim datur,
Quint. 11, 3, 127:
ex quo intellegi datur, etc.,
Lact. 5, 20, 11.—
C.
In philos. lang., to grant a proposition:
in geometria prima si dederis, danda sunt omnia: dato hoc, dandum erit illud (followed by concede, etc.),
Cic. Fin. 5, 28, 83; id. Tusc. 1, 11, 25; id. Inv. 1, 31 fin. —
D.
Designating the limit, to put, place, carry somewhere; and with se, to betake one's self somewhere:
tum genu ad terram dabo,
to throw, Plaut. Capt. 4, 2, 17; cf.:
aliquem ad terram,
Liv. 31, 37; Flor. 4, 2 fin.:
me haec deambulatio ad languorem dedit!
has fatigued me, Ter. Heaut. 4, 6, 3:
hanc mihi in manum dat,
id. And. 1, 5, 62:
praecipitem me in pistrinum dabit,
id. ib. 1, 3, 9:
hostes in fugam,
Caes. B. G. 5, 51 fin.:
hostem in conspectum,
to bring to view, Liv. 3, 69 fin.:
aliquem in vincula,
to cast into prison, Flor. 3, 10, 18; cf.:
arma in profluentes,
id. 4, 12, 9:
aliquem usque Sicanium fretum,
Val. Fl. 2, 28:
aliquem leto,
to put to death, to kill, Phaedr. 1, 22, 9:
se in viam,
to set out on a journey, Cic. Fam. 14, 12:
sese in fugam,
id. Verr. 2, 4, 43 fin.; cf.:
se fugae,
id. Att. 7, 23, 2:
Socrates, quam se cumque in partem dedisset, omnium fuit facile princeps,
id. de Or. 3, 16, 60 et saep.—
E.
Designating the effect, to cause, make, bring about, inflict, impose:
qui dederit damnum aut malum,
Ter. And. 1, 1, 116:
nec consulto alteri damnum dari sine dolo malo potest,
Cic. Tull. 14, 34; 16, 39; cf.:
malum dare,
id. N. D. 1, 44, 122:
hoc quī occultari facilius credas dabo,
Ter. Hec. 5, 4, 29:
inania duro vulnera dat ferro,
Ov. M. 3, 84:
morsus,
Prop. 5, 5, 39; cf.:
motus dare,
to impart motion, Lucr. 1, 819 al. (but motus dare, to make motion, to move, be moved, id. 2, 311):
stragem,
id. 1, 288:
equitum ruinas,
to overthrow, id. 5, 1329.—With part. fut. pass.:
pectora tristitiae dissolvenda dedit,
caused to be delivered from sadness, Tib. 1, 7, 40.—
Prov.: dant animos vina,
Ov. M. 12, 242. —
F.
Aliquid alicui, to do any thing for the sake of another; to please or humor another; to give up, sacrifice any thing to another (for the more usual condonare): da hoc illi mortuae, da ceteris amicis ac familiaribus, da patriae, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5 fin.: aliquid auribus alicujus, Trebon. ib. 12, 16:
Caere hospitio Vestalium cultisque diis,
Liv. 7, 20:
plus stomacho quam consilio,
Quint. 10, 1, 117 et saep.:
ut concessisti illum senatui, sic da hunc populo,
i. e. forgive him, for the sake of the people, Cic. Lig. 12, 37:
dabat et famae, ut, etc.,
Tac. A. 1, 7.—Hence,
b.
Se alicui, to give one's self up wholly, to devote, dedicate one's self to a person or thing, to serve:
dedit se etiam regibus,
Cic. Rab. Post. 2, 4; so Ter. Eun. 3, 3, 10; id. Heaut. 4, 3, 10; Poëta ap. Cic. Fam. 2, 8, 2; Cic. Att. 7, 12, 3; Nep. Att. 9; Tac. A. 1, 31:
mihi si large volantis ungula se det equi,
Stat. Silv, 2, 2, 38; 1, 1, 42; 5, 3, 71 al.; Aus. Mosel. 5, 448; cf. Ov. H. 16, 161:
se et hominibus Pythagoreis et studiis illis,
Cic. Rep. 1, 111:
se sermonibus vulgi,
id. ib. 6, 23:
se jucunditati,
id. Off. 1, 34 al.:
se populo ac coronae,
to present one's self, appear, id. Verr. 2, 3, 19; cf.:
se convivio,
Suet. Caes. 31 et saep.:
si se dant (judices) et sua sponte quo impellimus inclinant,
Cic. de Or. 2, 44, 187.—
G.
Of discourse, to announce, tell, relate, communicate (like accipere, for to learn, to hear, v. accipio, II.; mostly ante-class. and poet.):
erili filio hanc fabricam dabo,
Plaut. Bacch. 2, 3, 132:
quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo,
Ter. Heaut. prol. 10; cf. Verg. E. 1, 19:
imo etiam dabo, quo magis credas,
Ter. Phorm. 5, 6, 37:
da mihi nunc, satisne probas?
Cic. Ac. 1, 3, 10:
Thessalici da bella ducis,
Val. Fl. 5, 219:
is datus erat locus colloquio,
appointed, Liv. 33, 13:
fixa canens... Saepe dedit sedem notas mutantibus urbes,
i. e. foretold, promised, Luc. 5, 107.—In pass., poet. i. q.: narratur, dicitur, fertur, etc., is said:
seu pius Aeneas eripuisse datur,
Ov. F. 6, 434; Stat. Th. 7, 315; Claud. Rapt. Pros. 3, 337.—
H.
Fabulam, to exhibit, produce a play (said of the author; cf.:
docere fabulam, agere fabulam),
Cic. Brut. 18 fin.; id. Tusc. 1, 1 fin.; Ter. Eun. prol. 9; 23; id. Heaut. prol. 33; id. Hec. prol. 1 Don.;
and transf.,
Cic. Clu. 31, 84; cf.
also: dare foras librum = edere,
Cic. Att. 13, 22, 3.—
I.
Verba (alicui), to give [p. 605] empty words, i. e. to deceive, cheat, Plaut. Capt. 5, 1, 25; id. Ps. 4, 5, 7; id. Rud. 2, 2, 19; Ter. And. 1, 3, 6 Ruhnk.; Quadrig. ap. Gell. 17, 2, 24; Cic. Phil. 13, 16 fin.; id. Att. 15, 16 A.; Hor. S. 1, 3, 22; Pers. 4, 45; Mart. 2, 76 et saep.—
K.
Alicui aliquid (laudi, crimini, vitio, etc.), to impute, assign, ascribe, attribute a thing to any one, as a merit, a crime, a fault, etc.:
nunc quam rem vitio dent, quaeso animum attendite,
Ter. And. prol. 8:
hoc vitio datur,
id. Ad. 3, 3, 64:
inopiā criminum summam laudem Sex. Roscio vitio et culpae dedisse,
Cic. Rosc. Am. 16, 48; id. Off. 1, 21, 71; 2, 17, 58; id. Div. in Caecil. 10; id. Brut. 80, 277 et saep.—
L.
Alicui cenam, epulas, etc., to give one a dinner, entertain at table (freq.):
qui cenam parasitis dabit,
Plaut. Capt. 4, 4, 2; 3, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 8; Ter. Heaut. 3, 1, 45; Cic. Fam. 9, 20, 2; id. Mur. 36, 75:
prandium dare,
id. ib. 32, 67; cf. Sen. Ben. 1, 14, 1; Tac. A. 2, 57 al.—
M.
To grant, allow, in gen. (rare, but freq. as impers.; v. B. 2. supra):
dari sibi diem postulabat,
a respite, Plin. Ep. 3, 9, 32.
2.
- do, -dāre ( obsol., found only in the compounds, abdo, condo, abscondo, indo, etc.), 1, v. a. [Sanscr. root dhā-, da-dhāmi, set, put, place; Gr. the-, tithêmi; Ger. thun, thue, that; Eng. do, deed, etc.]. This root is distinct from 1. do, Sanscr. dā, in most of the Arian langg.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 484; Corss. Ausspr. 2, 410;
but in Italy the two seem to have been confounded, at least in compounds,
Curt. Gr. Etym. p. 254 sq.; cf. Max Müller, Science of Lang. Ser. 2, p. 220, N. Y. ed.; Fick, Vergl. Wört. p. 100.
3.
do, acc. of domus, v. domus init.

Lewis & Short latin dictionary > data
6 do

1.
do, dĕdi, dătum, dăre (also in a longer form, dănunt = dant, Pac., Naev., and Caecil. ap. Non. 97, 14 sq.; Plaut. Most. 1, 2, 48; id. Ps. 3, 1, 1 et saep.; cf. Paul. ex Fest. p. 68, 12 Müll.— Subj.:
duim = dem,
Plaut. Aul. 4, 6, 6; Ter. Heaut. 1, 1, 38:
duis,
Plaut. Capt. 2, 2, 81; id. Men. 2, 1, 42:
duas = des,
id. Merc. 2, 3, 67; id. Rud. 5, 3, 12; an old formula in Liv. 10, 19:
duit,
Plaut. As. 2, 4, 54; id. Aul. 1, 1, 23; an old formula in Liv. 22, 10 init.:
duint,
Plaut. Most. 3, 1, 126; id. Ps. 4, 1, 25; id. Trin. 2, 4, 35; Ter. And. 4, 1, 43; id. Phorm. 3, 2, 34 al.— Imper.: DVITOR, XII. Tab. ap. Plin. 21, 3, 5 ex conject.—Inf.: DASI = dari, acc. to Paul. ex Fest. p. 68, 13 Müll.:
dane = dasne,
Plaut. Truc. 2, 4, 22.—The pres. pass., first pers., dor, does not occur), v. a. [Sanscr. dā, da-dā-mi, give; Gr. di-dô-mi, dôtêr, dosis; cf.: dos, donum, damnum], to give; and hence, with the greatest variety of application, passing over into the senses of its compounds, derivatives, and synonyms (edere, tradere, dedere; reddere, donare, largiri, concedere, exhibere, porrigere, praestare, impertire, suppeditare, ministrare, subministrare, praebere, tribuere, offerre, etc.), as, to give away, grant, concede, allow, permit; give up, yield, resign; bestow, present, confer, furnish, afford; offer, etc. (very freq.).
I.
In gen.:
eam carnem victoribus danunt, Naev. ap. Non. l. l.: ea dona, quae illic Amphitruoni sunt data,
Plaut. Am. prol. 138; cf.:
patera, quae dono mi illic data'st,
id. ib. 1, 3, 36:
dandis recipiendisque meritis,
Cic. Lael. 8; cf.:
ut par sit ratio acceptorum et datorum,
id. ib. 16, 58: ut obsides accipere non dare consuerint, Caes. B. G. 1, 4 fin.:
obsides,
id. ib. 1, 19, 1;
1, 31, 7 et saep.: patriam (sc. mundum) dii nobis communem secum dederunt,
Cic. Rep. 1, 13:
hominibus animus datus est ex illis sempiternis ignibus,
id. ib. 6, 15; cf. ib. 6, 17:
ea dant magistratus magis, quae etiamsi nolint, danda sint,
id. ib. 1, 31; cf.
imperia,
id. ib. 1, 44:
centuria, ad summum usum urbis fabris tignariis data,
id. ib. 2, 22:
Lycurgus agros locupletium plebi, ut servitio, colendos dedit,
id. ib. 3, 9 fin.:
ei filiam suam in matrimonium dat,
Caes. B. G. 1, 3, 5:
litteras ad te numquam habui cui darem, quin dederim,
Cic. Fam. 12, 19: litteras (ad aliquem), to write to one, saep.; cf. id. Att. 5, 11;
and in the same signif.: aliquid ad aliquem,
id. ib. 10, 8 fin.:
litteras alicui, said of the writer,
to give one a letter to deliver, id. ib. 5, 15 fin.;
of the bearer, rarely,
to deliver a letter to one, id. ib. 5, 4 init.: colloquium dare, to join in a conference, converse ( poet.), Lucr. 4, 598 (Lachm.;
al. videmus): colloquiumque sua fretus ab urbe dedit,
parley, challenge, Prop. 5, 10, 32:
dare poenas,
to give satisfaction, to suffer punishment, Sall. C. 18:
alicui poenas dare,
to make atonement to any one; to suffer for any thing, Ov. M. 6, 544; Sall. C. 51, 31;
v. poena: decus sibi datum esse justitia regis existimabant,
Cic. Rep. 1, 41:
quoniam me quodammodo invitas et tui spem das,
id. ib. 1, 10:
dabant hae feriae tibi opportunam sane facultatem ad explicandas tuas litteras,
id. ib. 1, 9; cf.:
ansas alicui ad reprehendendum,
id. Lael. 16, 59:
multas causas suspicionum offensionumque,
id. ib. 24:
facultatem per provinciam itineris faciundi,
Caes. B. G. 1, 7, 5;
for which: iter alicui per provinciam,
id. ib. 1, 8, 3; Liv. 8, 5; 21, 20 al.:
modicam libertatem populo,
Cic. Rep. 2, 31:
consilium,
id. Lael. 13:
praecepta,
id. ib. 4 fin.:
tempus alicui, ut, etc.,
id. Rep. 1, 3:
inter se fidem et jusjurandum,
Caes. B. G. 1, 3 fin.:
operam,
to bestow labor and pains on any thing, Cic. de Or. 1, 55:
operam virtuti,
id. Lael. 22, 84;
also: operam, ne,
id. ib. 21, 78:
veniam amicitiae,
id. ib. 17:
vela (ventis),
to set sail, id. de Or. 2, 44, 187:
dextra vela dare,
to steer towards the right, Ov. 3, 640:
me librum L. Cossinio ad te perferendum dedisse,
Cic. Att. 2, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est,
id. Fam. 14, 14 et saep.: ita dat se res, so it is circumstanced, so it is, Poëta ap. Cic. N. D. 2, 26; cf.:
prout tempus ac res se daret,
Liv. 28, 5 et saep.— Impers.: sic datur, so it goes, such is fate, i. e. you have your reward, Plaut. Truc. 4, 8, 4; id. Ps. 1, 2, 22; id. Men. 4, 2, 40; 64; id. Stich. 5, 6, 5.— Part. perf. sometimes (mostly in poets) subst.: dăta, ōrum, n., gifts, presents, Plaut. Ps. 1, 3, 72; Prop. 3, 15, 6 (4, 14, 6 M.); Ov. M. 6, 363 (but not in Cic. Clu. 24, 66, where dona data belong together, as in the archaic formula in Liv. 22, 10 init.:
DATVM DONVM DVIT, P. R. Q.).— Prov.: dantur opes nulli nunc nisi divitibus,
Mart. 5, 81, 2; cf.:
dat census honores,
Ov. F. 1, 217.—
(β).
Poet. with inf.:
da mihi frui perpetuā virginitate,
allow me, Ov. M. 1, 486; id. ib. 8, 350:
di tibi dent captā classem reducere Trojā,
Hor. S. 2, 3, 191; so id. ib. 1, 4, 39; id. Ep. 1, 16, 61; id. A. P. 323 et saep.—
(γ).
With ne:
da, femina ne sim,
Ov. M. 12, 202.
II.
In partic.
A.
In milit. lang.
1.
Nomina, to enroll one's self for military service, to enlist, Cic. Phil. 7, 4, 13; Liv. 2, 24; 5, 10; cf.
transf. beyond the military sphere,
Plaut. Ps. 4, 6, 38.—
2.
Manus (lit., as a prisoner of war, to stretch forth the hands to be fettered; cf. Cic. Lael. 26, 99;
hence),
to yield, surrender, Nep. Ham. 1, 4;
and more freq. transf. beyond the milit. sphere,
to yield, acquiesce, Plaut. Pers. 5, 2, 72; Cic. Lael. 26, 99; id. Att. 2, 22, 2; Caes. B. G. 5, 31, 3; Ov. H. 4, 14; id. F. 3, 688; Verg. A. 11, 568; Hor. Epod. 17, 1 al.—
3.
Terga, for the usual vertere terga; v. tergum.—
B.
To grant, consent, permit.
1.
Esp. in jurid. lang.: DO, DICO, ADDICO, the words employed by the praetor in the execution of his office; viz. DO in the granting of judges, actions, exceptions, etc.; DICO in pronouncing sentence of judgment; ADDICO in adjudging the property in dispute to one or the other party; cf. Varr. L. L. 6, § 30 Müll.;
hence called tria verba,
Ov. F. 1, 47.—
2.
Datur, it is permitted, allowed, granted; with subj. clause: quaesitis diu terris, ubi sistere detur, Ov. M. 1, 307:
interim tamen recedere sensim datur,
Quint. 11, 3, 127:
ex quo intellegi datur, etc.,
Lact. 5, 20, 11.—
C.
In philos. lang., to grant a proposition:
in geometria prima si dederis, danda sunt omnia: dato hoc, dandum erit illud (followed by concede, etc.),
Cic. Fin. 5, 28, 83; id. Tusc. 1, 11, 25; id. Inv. 1, 31 fin. —
D.
Designating the limit, to put, place, carry somewhere; and with se, to betake one's self somewhere:
tum genu ad terram dabo,
to throw, Plaut. Capt. 4, 2, 17; cf.:
aliquem ad terram,
Liv. 31, 37; Flor. 4, 2 fin.:
me haec deambulatio ad languorem dedit!
has fatigued me, Ter. Heaut. 4, 6, 3:
hanc mihi in manum dat,
id. And. 1, 5, 62:
praecipitem me in pistrinum dabit,
id. ib. 1, 3, 9:
hostes in fugam,
Caes. B. G. 5, 51 fin.:
hostem in conspectum,
to bring to view, Liv. 3, 69 fin.:
aliquem in vincula,
to cast into prison, Flor. 3, 10, 18; cf.:
arma in profluentes,
id. 4, 12, 9:
aliquem usque Sicanium fretum,
Val. Fl. 2, 28:
aliquem leto,
to put to death, to kill, Phaedr. 1, 22, 9:
se in viam,
to set out on a journey, Cic. Fam. 14, 12:
sese in fugam,
id. Verr. 2, 4, 43 fin.; cf.:
se fugae,
id. Att. 7, 23, 2:
Socrates, quam se cumque in partem dedisset, omnium fuit facile princeps,
id. de Or. 3, 16, 60 et saep.—
E.
Designating the effect, to cause, make, bring about, inflict, impose:
qui dederit damnum aut malum,
Ter. And. 1, 1, 116:
nec consulto alteri damnum dari sine dolo malo potest,
Cic. Tull. 14, 34; 16, 39; cf.:
malum dare,
id. N. D. 1, 44, 122:
hoc quī occultari facilius credas dabo,
Ter. Hec. 5, 4, 29:
inania duro vulnera dat ferro,
Ov. M. 3, 84:
morsus,
Prop. 5, 5, 39; cf.:
motus dare,
to impart motion, Lucr. 1, 819 al. (but motus dare, to make motion, to move, be moved, id. 2, 311):
stragem,
id. 1, 288:
equitum ruinas,
to overthrow, id. 5, 1329.—With part. fut. pass.:
pectora tristitiae dissolvenda dedit,
caused to be delivered from sadness, Tib. 1, 7, 40.—
Prov.: dant animos vina,
Ov. M. 12, 242. —
F.
Aliquid alicui, to do any thing for the sake of another; to please or humor another; to give up, sacrifice any thing to another (for the more usual condonare): da hoc illi mortuae, da ceteris amicis ac familiaribus, da patriae, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5 fin.: aliquid auribus alicujus, Trebon. ib. 12, 16:
Caere hospitio Vestalium cultisque diis,
Liv. 7, 20:
plus stomacho quam consilio,
Quint. 10, 1, 117 et saep.:
ut concessisti illum senatui, sic da hunc populo,
i. e. forgive him, for the sake of the people, Cic. Lig. 12, 37:
dabat et famae, ut, etc.,
Tac. A. 1, 7.—Hence,
b.
Se alicui, to give one's self up wholly, to devote, dedicate one's self to a person or thing, to serve:
dedit se etiam regibus,
Cic. Rab. Post. 2, 4; so Ter. Eun. 3, 3, 10; id. Heaut. 4, 3, 10; Poëta ap. Cic. Fam. 2, 8, 2; Cic. Att. 7, 12, 3; Nep. Att. 9; Tac. A. 1, 31:
mihi si large volantis ungula se det equi,
Stat. Silv, 2, 2, 38; 1, 1, 42; 5, 3, 71 al.; Aus. Mosel. 5, 448; cf. Ov. H. 16, 161:
se et hominibus Pythagoreis et studiis illis,
Cic. Rep. 1, 111:
se sermonibus vulgi,
id. ib. 6, 23:
se jucunditati,
id. Off. 1, 34 al.:
se populo ac coronae,
to present one's self, appear, id. Verr. 2, 3, 19; cf.:
se convivio,
Suet. Caes. 31 et saep.:
si se dant (judices) et sua sponte quo impellimus inclinant,
Cic. de Or. 2, 44, 187.—
G.
Of discourse, to announce, tell, relate, communicate (like accipere, for to learn, to hear, v. accipio, II.; mostly ante-class. and poet.):
erili filio hanc fabricam dabo,
Plaut. Bacch. 2, 3, 132:
quam ob rem has partes didicerim, paucis dabo,
Ter. Heaut. prol. 10; cf. Verg. E. 1, 19:
imo etiam dabo, quo magis credas,
Ter. Phorm. 5, 6, 37:
da mihi nunc, satisne probas?
Cic. Ac. 1, 3, 10:
Thessalici da bella ducis,
Val. Fl. 5, 219:
is datus erat locus colloquio,
appointed, Liv. 33, 13:
fixa canens... Saepe dedit sedem notas mutantibus urbes,
i. e. foretold, promised, Luc. 5, 107.—In pass., poet. i. q.: narratur, dicitur, fertur, etc., is said:
seu pius Aeneas eripuisse datur,
Ov. F. 6, 434; Stat. Th. 7, 315; Claud. Rapt. Pros. 3, 337.—
H.
Fabulam, to exhibit, produce a play (said of the author; cf.:
docere fabulam, agere fabulam),
Cic. Brut. 18 fin.; id. Tusc. 1, 1 fin.; Ter. Eun. prol. 9; 23; id. Heaut. prol. 33; id. Hec. prol. 1 Don.;
and transf.,
Cic. Clu. 31, 84; cf.
also: dare foras librum = edere,
Cic. Att. 13, 22, 3.—
I.
Verba (alicui), to give [p. 605] empty words, i. e. to deceive, cheat, Plaut. Capt. 5, 1, 25; id. Ps. 4, 5, 7; id. Rud. 2, 2, 19; Ter. And. 1, 3, 6 Ruhnk.; Quadrig. ap. Gell. 17, 2, 24; Cic. Phil. 13, 16 fin.; id. Att. 15, 16 A.; Hor. S. 1, 3, 22; Pers. 4, 45; Mart. 2, 76 et saep.—
K.
Alicui aliquid (laudi, crimini, vitio, etc.), to impute, assign, ascribe, attribute a thing to any one, as a merit, a crime, a fault, etc.:
nunc quam rem vitio dent, quaeso animum attendite,
Ter. And. prol. 8:
hoc vitio datur,
id. Ad. 3, 3, 64:
inopiā criminum summam laudem Sex. Roscio vitio et culpae dedisse,
Cic. Rosc. Am. 16, 48; id. Off. 1, 21, 71; 2, 17, 58; id. Div. in Caecil. 10; id. Brut. 80, 277 et saep.—
L.
Alicui cenam, epulas, etc., to give one a dinner, entertain at table (freq.):
qui cenam parasitis dabit,
Plaut. Capt. 4, 4, 2; 3, 1, 35; id. Stich. 4, 1, 8; Ter. Heaut. 3, 1, 45; Cic. Fam. 9, 20, 2; id. Mur. 36, 75:
prandium dare,
id. ib. 32, 67; cf. Sen. Ben. 1, 14, 1; Tac. A. 2, 57 al.—
M.
To grant, allow, in gen. (rare, but freq. as impers.; v. B. 2. supra):
dari sibi diem postulabat,
a respite, Plin. Ep. 3, 9, 32.
2.
- do, -dāre ( obsol., found only in the compounds, abdo, condo, abscondo, indo, etc.), 1, v. a. [Sanscr. root dhā-, da-dhāmi, set, put, place; Gr. the-, tithêmi; Ger. thun, thue, that; Eng. do, deed, etc.]. This root is distinct from 1. do, Sanscr. dā, in most of the Arian langg.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 484; Corss. Ausspr. 2, 410;
but in Italy the two seem to have been confounded, at least in compounds,
Curt. Gr. Etym. p. 254 sq.; cf. Max Müller, Science of Lang. Ser. 2, p. 220, N. Y. ed.; Fick, Vergl. Wört. p. 100.
3.
do, acc. of domus, v. domus init.

Lewis & Short latin dictionary > do
7 meliores

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > meliores
8 optimum

bŏnus (old form dŭonus, Carm. Sall. ap. Varr. L. L. 7, § 26 Mull.; cf. Paul. ex Fest. p. 67 Mull.), a, um, adj. [for duonus, cf. bellum, bis, and cf. root dvi-; hence deidô, deos], good; comp. melior, us [cf. Gr. mala, mallon], better; sup. optimus ( optumus, ante-class. and often class.) [root opof ops, opes; cf. copia, apiscor], best.
I.
Attributively.
A.
As adjunct of nouns denoting persons.
1.
Vir bonus.
(α).
A man morally good (kalos kagathos):
quoniam boni me viri pauperant, improbi alunt,
Plaut. Poen. 5, 4, 60:
omnibus virtutibus instructos et ornatos tum sapientes, tum viros bonos dicimus,
Cic. Tusc. 5, 10, 28:
ille vir bonus qui... intolerabili dolore lacerari potius quam aut officium prodat aut fidem,
id. Ac. 2, 8, 23:
sive vir bonus est is qui prodest quibus potest, nocet nemini, certe istum virum bonum non facile reperimus,
id. Off. 3, 15, 64:
qui se ita gerunt ut eorum probitas, fides, integritas, etc.... hos viros bonos... appellandos putemus,
id. Lael. 5, 19:
non intellegunt se de callido homine loqui, non de bono viro,
id. Att. 7, 2, 4:
ut quisque est vir optimus, ita difficillime esse alios improbos suspicatur,
id. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
nec enim melior vir fuit Africano quisquam, nec clarior,
id. Lael. 2, 6; id. Leg. 1, 14, 41; 1, 18, 48; id. Planc. 4, 9; id. Par. 3, 1, 21; id. Marcell. 6, 20; id. Fam. 7, 21; id. Off. 2, 16, 57.—
(β).
An honest man:
justitia, ex qua viri boni nominantur,
Cic. Off. 1, 7, 21; 1, 44, 155; 2, 11, 39; 2, 12, 42; 2, 20, 71;
3, 12, 50: cum is sponsionem fecisset ni vir bonus esset,
id. ib. 3, 19, 77:
quoniam Demosthenes nec vir bonus esset, nec bene meritus de civitate,
id. Opt. Gen. 7, 20; cf. id. Rosc. Am. 40, 116.—
(γ).
A man of good standing in the community:
id viri boni arbitratu deducetur,
Cato, R. R. 143; so id. ib. 149:
tuam partem viri bono arbitratu... dari oportet,
Dig. 17, 1, [p. 244] 35;
37, 6, 2, § 2: quem voles virum bonum nominato,
Cic. Verr. 2, 4, 25, § 55:
vir bonus est... quo res sponsore, et quo causae teste tenentur,
Hor. Ep. 1, 16, 40.—Hence, ironically of wealthy men:
praetores jus dicunt, aediles ludos parant, viri boni usuras perscribunt,
Cic. Att. 9, 12, 3.—
(δ).
Ironically of bad men:
sed eccum lenonem Lycum, bonum virum,
Plaut. Poen. 5, 5, 52; Ter. Eun. 5, 3, 9; 4, 3, 18; id. Ad. 3, 4, 30:
expectabam quinam isti viri boni testes hujus manifesto deprehensi veneni dicerentur,
Cic. Cael. 26, 63:
nam socer ejus, vir multum bonus est,
id. Agr. 3, 3, 13;
so especially in addresses (mostly comic.): age tu, illuc procede, bone vir!
Plaut. Capt. 5, 2, 1; id. Curc. 5, 2, 12; id. Ps. 4, 7, 48; id. Pers. 5, 2, 11; Ter. And. 3, 5, 10; 5, 2, 5; id. Ad. 4, 2, 17; id. Eun. 5, 2, 11:
quid tu, vir optime? Ecquid habes quod dicas?
Cic. Rosc. Am. 36, 104.—
(ε).
Sometimes boni viri = boni, in the sense of optimates (v. I. A. 3.):
bonis viris quid juris reliquit tribunatus C. Gracchi?
Cic. Leg. 3, 9, 20.—
(ζ).
As a conventional courtesy:
homines optimi non intellegunt, etc.,
Cic. Fin. 1, 7, 25:
bone accusator,
id. Rosc. Am. 21, 58:
sic illum amicum vocasti, quomodo omnes candidatos bonos viros dicimus,
gentlemen, Sen. Ep. 3, 1.—For bonus vir, a good husband, v. 3.; and for vir optimus, as a laudatory epithet, v. 5.—
2.
Boni homines (rare) = boni, better classes of society, v. II. A. 3:
in foro infimo boni homines atque dites ambulant,
Plaut. Curc. 4, 1, 14.—
3.
With nouns denoting persons in regard to their functions, offices, occupations, and qualities, denoting excellence:
bonus consul,
Liv. 4, 40, 6; 22, 39, 2 (different: consules duos, bonos quidem, sed dumtaxat bonos, amisimus, consuls of good sentiments, almost = bad consuls, Cic. ad Brut. 1, 3, 4):
boni tribuni plebis,
Cic. Phil. 1, 10, 25:
bonus senator,
id. Prov. Cons. 15, 37:
senator bonus,
id. Dom. 4, 8:
bonus judex,
id. Verr. 2, 4, 15, § 34:
bonus augur (ironically),
id. Phil. 2, 32, 80:
bonus vates,
Plaut. Mil. 3, 3, 27:
bonus imperator,
Sall. C. 60, 4:
bonus dux,
Quint. 12, 1, 43 (cf. trop.:
naturam, optimam ducem,
the best guide, Cic. Sen. 2, 5):
bonus miles,
Sall. C. 60, 4; Sen. Vit. Beat. 15, 5:
bonus orator,
Cic. Fin. 1, 3, 10:
optimus orator,
id. Opt. Gen. 1, 3:
poeta bonus,
id. de Or. 1, 3, 11; 2, 46, 194; id. Fin. 1, 3, 10:
scriptor bonus,
Quint. 10, 1, 104:
bonus advocatus,
id. 5, 13, 10:
bonus defensor,
id. 5, 13, 3:
bonus altercator,
a good debater, id. 6, 4, 10:
bonus praeceptor,
id. 5, 13, 44; 10, 5, 22:
bonus gubernator,
Cic. Ac. 2, 31, 100:
optimus opifex,
Hor. S. 1, 3, 133:
sutor bonus,
id. ib. 1, 3, 125:
actor optimus,
Cic. Sest. 57, 122:
cantor optimus est modulator,
Hor. S. 1, 3, 130:
melior gladiator,
Ov. Tr. 4, 6, 33: agricola (colonus, dominus) bonus, Cato, R. R. prooem.; Cic. Sen. 16, 56:
bonus paterfamilias,
a thrifty head of the house, Nep. Att. 13, 1:
bonus servus,
Plaut. Trin. 4, 3, 58; id. Am. 2, 1, 46; id. Men. 5, 6, 1; Cic. Mil. 22, 58:
dominus bonus,
Cato, R. R. 14:
bonus custos,
Plaut. Truc. 4, 3, 38.—Ironically, Ter. Phorm. 2, 1, 57:
filius bonus,
Plaut. Am. 3, 4, 9:
patres,
Quint. 11, 3, 178:
parens,
id. 6, prooem. 4: bonus (melior, optimus), viz. a good husband, Cic. Inv. 1, 31, 51 sq.; Liv. 1, 9, 15:
uxor melior,
Cic. Inv. 1, 31, 52:
amicus,
id. Fam. 2, 15, 3:
amicus optimus,
Plaut. Cas. 3, 3, 18:
optimus testis,
Cic. Fam. 7, 27, 2:
auctor, in two senses,
good authority, id. Att. 5, 12, 3;
and = bonus scriptor (post-class.),
Quint. 10, 1, 74.—Esp.:
bonus civis (rarely civis bonus): in re publica ea velle quae tranquilla et honesta sint: talem enim solemus et sentire bonum civem et dicere, Cic.-Off. 1, 34, 124: eaque est summa ratio et sapientia boni civis, commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere,
id. ib. 2, 23, 83:
eum esse civem et fidelem et bonum,
Plaut. Pers. 1, 2, 15; Cic. Fam. 2, 8, 2; 1, 9, 10; 3, 12, 1; 6, 6, 11; id. Off. 1, 44, 155; Liv. 22, 39, 3; Sall. H. Fragm. 1, 10 Dietsch:
optimus et fortissimus civis,
Cic. Fam. 12, 2, 3; id. Sest. 17, 39.—
4.
Bonus and optimus as epithets of the gods.
(α).
In gen.:
sed te bonus Mercurius perdat,
Plaut. Cas. 2, 3, 23:
fata... bonique divi,
Hor. C. 4, 2, 38:
divis orte bonis,
id. ib. 4, 5, 1:
O bone deus!
Scrib. Comp. 84 fin.: BONORVM DEORVM, Inscr. ap. Cic. N. D. 3, 34, 84: totidem, pater optime, dixi, Tu mihi da cives, referring to Jupiter, Ov. M. 7, 627.—
(β).
Optimus Maximus, a standing epithet of Jupiter:
(Juppiter) a majoribus nostris Optimus Maximus (nominatur), et quidem ante optimus, id est beneficentissimus, quam Maximus,
Cic. N. D. 2, 25, 64:
Jovem optimum et maximum ob eas res appellant, non quod, etc.,
id. ib. 3, 36, 87:
in templo Jovis Optimi Maximi,
id. Sest. 56, 129; id. Prov. Cons. 9, 22:
nutu Jovis Optimi Maximi,
id. Cat. 3, 9, 21; Liv. 1, 12, 7; id. 6, 16, 2.—
(γ).
Di boni, O di boni, expressing indignation, sorrow, or surprise:
di boni, hunc visitavi antidhac!
Plaut. Ep. 4, 1, 16:
di boni, boni quid porto!
Ter. And. 2, 2, 1:
di boni, quid hoc morbi est,
id. Eun. 2, 1, 19; id. Heaut. 2, 3, 13; id. Ad. 3, 3, 86:
alter, O di boni, quam taeter incedebat!
Cic. Sest. 8, 19; id. Brut. 84, 288; id. Phil. 2, 8, 20; 2, 32, 80; id. Att. 1, 16, 5; 14, 21, 2; Val. Max. 3, 5, 1; Sen. Vit. Beat. 2, 3.—
(δ).
Bona Dea, etc., v. 6.—
5.
Optimus as a laudatory epithet.
(α).
Vir optimus:
per vos nobis, per optimos viros optimis civibus periculum inferre conantur,
Cic. Sest. 1, 2:
virum optimum et constantissimum M. Cispium,
id. ib. 35, 76:
fratrem meum, virum optimum, fortissimum,
id. ib.:
consolabor hos praesentes, viros optimos,
id. Balb. 19, 44; id. Planc. 21, 51; 23, 55; id. Mil. 14, 38; id. Marcell. 4, 10; id. Att. 5, 1, 5; Hor. S. 1, 6, 53.—
(β).
Femina bona, optima:
tua conjunx bona femina,
Cic. Phil. 3, 6, 16:
hujus sanctissimae feminae atque optimae pater,
id. ib. —
(γ).
Senex, pater, frater, etc.:
optimus: parentes ejus, prudentissimi atque optimi senis,
Cic. Planc. 41, 97:
insuevit pater optimus hoc me,
Hor. S. 1, 4, 105; 2, 1, 12:
C. Marcelli, fratris optimi,
Cic. Fam. 4, 7, 6; id. Q. Fr. 2, 6 (8), 2; 2, 4, 2.—
(δ).
With proper names ( poet.):
optimus Vergilius,
Hor. S. 1, 6, 54:
Maecenas optimus,
id. ib. 1, 5, 27:
optime Quinti,
id. Ep. 1, 16, 1.—
(ε).
Esp. as an epithet of the Roman emperors:
quid tam civile, tam senatorium quam illud, additum a nobis Optimi cognomen?
Plin. Pan. 2, 7:
gratias, inquit, ago, optime Princeps!
Sen. Tranq. 14. 4:
ex epistula optimi imperatoris Antonini,
Gai. Inst. 1, 102; cf.:
bene te patriae pater optime Caesar,
Ov. F. 2, 637:
optime Romulae Custos gentis,
Hor. C. 4, 5, 1.—
6.
Bonus and Bona, names of deities.
(α).
Bona Dea, the goddess of Chastity, whose temple could not be entered by males (cf. Macr. S. 1, 12; Lact. 1, 22):
Bonae Deae pulvinaribus,
Cic. Pis. 39, 95; id. Mil. 31, 86; id. Fam. 1, 9, 15; cf.
in mal. part.,
Juv. 2, 86 sq.; 6, 314 sq.; 6, 335 sq.—
(β).
Bonus Eventus, Varr. R. R. 1, 1 med.; Amm. 29, 6, 19; Inscr. Orell. 907; 1780 sq.—
(γ).
Bona Fortuna:
si bona Fortuna veniat, ne intromiseris,
Plaut. Aul. 1, 3, 22:
Bonae Fortunae (signum),
Cic. Verr. 2, 4, 3, § 7:
FORTVNAE BONAE DOMESTICAE,
Inscr. Orell. 1743 sq. —
(δ).
Bona Spes:
Spes Bona, obsecro, subventa mihi,
Plaut. Rud. 1, 4, 12:
BONAE SPEI,
Aug. Inscr. Grut. 1075, 1.—
(ε).
BONA MENS, Inscr. Orell. 1818 sqq.:
Mens Bona, si qua dea es, tua me in sacraria dono,
Prop. 3, 24, 19.
B.
With nouns denoting things.
1.
Things concrete, denoting excellence:
navis bona dicitur non quae pretiosis coloribus picta est... sed stabilis et firma,
Sen. Ep. 76, 13:
gladium bonum dices, non cui auratus est balteus, etc., sed cui et ad secandum subtilis acies est, et, etc.,
id. ib. 76, 14:
id vinum erit lene et bono colore,
Cato, R. R. 109; Lucr. 2, 418; Ov. Am. 2, 7, 9:
tabulas... collocare in bono lumine,
Cic. Brut. 75, 261: ex quavis olea oleum... bonum fieri potest. Cato, R. R. 3:
per aestatem boves aquam bonam et liquidam bibant semper curato,
id. ib. 73; cf.:
bonae aquae, ironically compared to wine,
Prop. 2, 33 (3, 31), 28:
praedium bonum caelum habeat,
good temperature, Cato, R. R. 1:
bona tempestate,
in good weather, Cic. Q. Fr. 2, 2, 4:
(praedium) solo bono valeat,
by good soil, Cato, R. R. 1:
bonae (aedes) cum curantur male,
Plaut. Most. 1, 2, 24:
villam bonam,
Cic. Off. 3, 13, 55:
bonus pons,
Cat. 17, 5:
scyphi optimi (= optime facti),
Cic. Verr. 2, 4, 14, § 32:
perbona toreumata,
id. ib. 2, 4, 18, §
38: bona domicilia,
comfortable residences, id. N. D. 2, 37, 95:
agrum Meliorem nemo habet,
Ter. Heaut. 1, 1, 12:
fundum meliorem,
Cic. Inv. 1, 31, 52: fundos optimos et fructuosissimos, id. Agr. 3, 4, 14:
equus melior,
id. Inv. 1, 31, 52:
bona cena,
Cat. 13, 3:
boni nummi,
good, not counterfeit, Plaut. As. 3, 3, 144; Cic. Off. 3, 23, 91:
super omnia vultus accessere boni,
good looks, Ov. M. 8, 678:
mulier bona forma,
of a fine form, Ter. Heaut. 3, 2, 13:
equus formae melioris,
Hor. S. 2, 7, 52:
tam bona cervix, simul ac jussero, demetur,
fine, beautiful, Suet. Calig. 33:
fruges bonae,
Cat. 34, 19:
ova suci melioris,
of better flavor, Hor. S. 2, 4, 13.— Trop.:
animus aequus optimum est aerumnae condimentum,
Plaut. Rud. 2, 3, 71: bona dextra, a lucky hand (cf.:
bonum omen, 2. e.),
Quint. 6, 3, 69:
scio te bona esse voce, ne clama nimis,
good, sound, loud voice, Plaut. Most. 3, 1, 43; so,
bona firmaque vox,
Quint. 11, 3, 13.—
2.
Things abstract.
a.
Of physical well-being:
ut si qui neget sine bona valetudine posse bene vivi,
Cic. Inv. 1, 51, 93; Sen. Vit. Beat. 22, 2; Lucr. 3, 102; Val. Max. 2, 5, 6; Quint. 10, 3, 26; 11, 2, 35 et saep.:
non bonus somnus de prandio est,
Plaut. Most. 3, 2, 8:
bona aetas,
prime of life, Cic. Sen. 14, 48:
optima aetate,
id. Fam. 10, 3, 3.—Ironically:
bona, inquis, aetate, etc.,
Sen. Ep. 76, 1.—
b.
Of the mind and soul:
meliore esse sensu,
Cic. Sest. 21, 47:
optima indoles,
id. Fin. 5, 22, 61:
bona conscientia,
Quint. 6, 1, 33; 9, 2, 93; Sen. Vit. Beat. 20, 5:
bono ingenio me esse ornatam quam auro multo mavolo,
with a good heart, Plaut. Poen. 1, 2, 91; id. Stich. 1, 21, 59; Sall. C. 10, 5:
mens melior,
Ter. Ad. 3, 3, 78; Cic. Phil. 3, 5, 13; Liv. 39, 16, 5; Sen. Ben. 1, 11, 4; id. Ep. 10, 4; Pers. 2, 8; Petr. 61.—Personified, Prop. 3 (4), 24, 19; Ov. Am. 1, 2, 31:
duos optimae indolis filios,
Val. Max. 5, 7, 2; Sen. Ben. 6, 16, 6; Quint. 1, 2, 5:
bonum consilium,
Plaut. Merc. 2, 3, 6; id. Rud. 4, 3, 18; Cic. Off. 1, 33, 121:
bona voluntas,
a good purpose, Quint. 12, 11, 31:
memoria bona,
Cic. Att. 8, 4, 2:
bona ratio cum perdita... confligit,
id. Cat. 2, 11, 25:
bonae rationes,
Ter. Ad. 5, 3, 50:
pronuntiatio bona,
Auct. Her. 3, 15, 27.—
c.
Of moral relations:
ego si bonam famam mihi servasso, sat ero dives,
Plaut. Most. 1, 3, 71; Cic. Sest. 66, 139; Liv. 6, 11, 7; Hor. S. 1, 2, 61 (cf. Cic. Att. 7, 26, 1;
v. e. infra): si ego in causa tam bona cessi tribuni plebis furori,
Cic. Sest. 16, 36; id. Planc. 36, 87; Ov. M. 5, 220:
fac, sis, bonae frugi sies,
of good, regular habits, Plaut. Curc. 4, 2, 35; id. Cas. 2, 4, 5; 2, 5, 19; id. Ps. 1, 5, 53; id. Truc. 1, 1, 13; id. Capt. 5, 2, 3 sq. (v. frux, II. B. 1. b.): vilicus disciplina bona utatur. Cato, R. R. 5:
bona studia,
moral pursuits, Auct. Her. 4, 17, 25:
quidquid vita meliore parasti,
Hor. S. 2, 3, 15: ad spem mortis melioris, an honorable death; so as an epithet of religious exercises:
Juppiter, te bonas preces precor,
Cato, R. R. 134; 139.—
d.
Of external, artistic, and literary value and usefulness:
bono usui estis nulli,
Plaut. Curc. 4, 2, 15:
Optumo optume optumam operam das,
id. Am. 1, 1, 122:
bonam dedistis mihi operam,
a valuable service to me, id. Poen. 2, 3, 70; 3, 6, 11; id. Pers. 4, 7, 11; id. Rud. 3, 6, 11 (in a different sense: me bona opera aut mala Tibi inventurum esse auxilium argentarium, by fair or unfair means, id. Ps. 1, 1, 102;
v. e. infra): optima hereditas a patribus traditur liberis... gloria virtutis rerumque gestarum,
Cic. Off. 1, 33, 121:
bonum otium,
valuable leisure, Sall. C. 4, 1:
bonis versibus,
Cic. Ac. 2, 23, 74:
versus meliores,
Plaut. Trin. 3, 2, 81:
meliora poemata,
Hor. A. P. 303:
in illa pro Ctesiphonte oratione longe optima,
Cic. Or. 8, 26:
optimas fabulas,
id. Off. 1, 31, 114:
melius munus,
id. Ac. 1, 2, 7.—
e.
Favorable, prosperous, lucky, fortunate:
de Procilio rumores non boni,
unfavorable rumors, Cic. Att. 4, 16, 5:
bona de Domitio, praeclara de Afranio fama est,
about their success in the war, id. ib. 7, 26, 1:
si fuisset in discipulo comparando meliore fortuna,
id. Pis. 29, 71; cf.
fortuna optima esse,
to be in the best pecuniary circumstances, id. ad Brut. 1, 1, 2:
occasio tam bona,
Plaut. Most. 2, 2, 9:
senex est eo meliore condicione quam adulesoens cum, etc.,
Cic. Sen. 19, 68; id. Fam. 4, 32:
bona navigatio,
id. N. D. 3, 34, 83;
esp. in phrase bona spes.—Object.: ergo in iis adulescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem quos, etc.,
Cic. Fin. 2, 35, 117.—Subject.:
ego sum spe bona,
Cic. Fam. 12, 28, 3; id. Cat. 2, 11, 25; [p. 245] id. Att. 14, 1 a, 3; id. Q. Fr. 1, 2, 5, § 16:
optima spe,
id. Fam. 12, 11, 2.—Pregn., = spes bonarum rerum, Sall. C. 21, 1;
v. C. 1. c. infra: meliora responsa,
more favorable, Liv. 7, 21, 6:
melior interpretatio,
Tac. H. 3, 65:
cum laude et bonis recordationibus,
id. A. 4, 38:
amnis Doctus iter melius,
i. e. less injurious, Hor. A. P. 68:
omen bonum,
a good, lucky omen, Cic. Pis. 13, 31; cf.
Liv. praef. § 13: melius omen,
Ov. F. 1, 221;
optimum,
Cic. Fam. 3, 12, 2:
bona scaeva,
Plaut. Stich. 5, 2, 24:
auspicio optumo,
id. ib. 3, 2, 6; cf.:
memini bene, sed meliore Tempore dicam = opportuniore tempore,
Hor. S. 1, 9, 68.—
f.
Of public affairs, si mihi bona re publica frui non licuerit, Cic. Mil. 34, 93:
optima res publica,
id. Or. 1, 1, 1; id. Phil. 1, 8, 19:
minus bonis temporibus,
id. Dom. 4, 8; so,
optimis temporibus,
id. Sest. 3, 6:
nostrae res meliore loco videbantur,
id. ad Brut. 1, 3, 1:
lex optima,
id. Pis. 16, 37; id. Sest. 64, 137; id. Phil, 1, 8, 19.—
g.
Good = large, considerable:
bono atque amplo lucro,
Plaut. Am. prol. 6:
bona librorum copia,
Hor. Ep. 1, 18, 109; cf.:
bona copia cornu,
Ov. M. 9, 88; v. bona pars, C. 8. g.—
h.
Noble; with genus, good family, noble extraction, honorable birth: quali me arbitraris genere prognatum? Eu. Bono, Plaut. Aul. 2, 2, 35; so id. Ep. 1, 2, 4; 2, 1, 3; id. Pers. 4, 4, 94:
si bono genere natus sit,
Auct. Her. 3, 7, 13.—
k.
Referring to good-will, kindness, faithfulness, in certain phrases.
(α).
Bona venia or cum bona venia, with the kind permission of a person addressed, especially bona venia orare, expetere, etc.:
primum abs te hoc bona venia expeto,
Ter. Phorm. 2, 3, 31:
bona tua venia dixerim,
Cic. Leg. 3, 15, 34:
oravit bona venia Quirites, ne, etc.,
Liv. 7, 41, 3:
obsecro vos.. bona venia vestra liceat, etc.,
id. 6, 40, 10:
cum bona venia quaeso audiatis, etc.,
id. 29, 17, 6; Arn. c. Gent. 1, p. 5; cf.
. sed des veniam bonus oro = venia bona oro,
Hor. S. 2, 4, 5.—
(β).
Bona pax, without quarrelling:
bona pax sit potius,
let us have no quarrel about that, Plaut. Pers. 2, 2, 7;
so especially cum bona pace, or bona pace: Hannibal ad Alpis cum bona pace incolentium... pervenit,
without a difficulty with the inhabitants, Liv. 21, 32, 6; 21, 24, 5; 1, 24, 3; 28, 37, 4; 8, 15, 1; cf.: si bonam (pacem) dederitis, = a fair peace, under acceptable conditions, id. 8, 21, 4.—
(γ).
Amicitia bona = bona fide servata, faithful, undisturbed friendship:
igitur amicitia Masinissae bona atque honesta nobis permansit,
Sall. J. 5, 5.—
(δ).
Bona societas, alliance:
Segestes, memoria bonae societatis, impavidus,
Tac. A. 1, 58.
C.
In particular phrases.
1.
Bonae res.
a.
= Vitae commoda, comforts of life, abstract or concrete:
concedatur bonis rebus homines morte privari,
Cic. Tusc. 1, 36, 87:
optimis rebus usus est,
he had every most desirable thing, Nep. Att. 18, 1.—
b.
= Res secundae, opp. res adversae, prosperity:
bonis rebus tuis, meas irrides malas,
Plaut. Trin. 2, 4, 45:
in bonis rebus,
Hor. C. 2, 3, 2. —
c.
Res bona = res familiaris bona, wealth ( poet.): in re bona esse, Laber. ap. Gell. 10, 17, 4.—Also an object of value:
homines quibus mala abunde omnia erant, sed neque res neque spes bona ulla,
who had no property, nor the hope of any, Sall. C. 21, 1. —
d.
Costly things, articles of luxury:
capere urbem in Arabia plenam bonarum rerum,
Plaut. Pers. 4, 3, 46; 4, 4, 82:
nimium rei bonae,
id. Stich. 2, 3, 55:
ignorantia bonarum rerum,
Nep. Ages. 8, 5 ' bonis rebus gaudere, Hor. S. 2, 6, 110:
re bona copiosum esse,
Gell. 16, 19, 7.—
e.
Moral, morally good:
illi cum res non bonas tractent,
Cic. Ac. 2, 33, 72:
ut de virtutibus et vitiis, omninoque de bonis rebus et malis quaererent,
id. ib. 1, 4, 15:
quid habemus in rebus bonis et malis explorati?
id. ib. 2, 42, 129; so id. Or. 1, 10, 42; id. Leg. 1, 22, 58:
quae tamen omnia dulciora fuint et moribus bonis et artibus,
id. Sen. 18, 65.—
f.
In literary composition, important or interesting matter, subjects, or questions:
res bonas verbis electis dictas quis non legat?
Cic. Fin. 1, 3, 8:
studiis generorum, praesertim in re bona,
Plaut. Am. 8, 26.—
2.
Bonae artes.
(α).
A good, laudable way of dealing:
qui praeclari facinoris aut artis bonae famam quaerit,
Sall. C. 2, 9:
huic bonae artes desunt, dolis atque fallaciis contendit,
id. ib. 11, 2:
quod is bonarum artium cupiens erat,
Tac. A. 6, 46.—
(β).
Liberal arts and sciences:
litteris aut ulli bonae arti,
Quint. 12, 1, 7:
conservate civem bonarum artium, bonarum partium, bonorum virorum,
Cic. Sest. 32, 77. —Esp.:
optimae artes: optimarum artium scientia,
Cic. Fin. 1, 3, 4; id. Ac. 2, 1, 1; id. Cael. 10, 24; id. Marcell. 1, 4.—
3.
Bona fides, or fides bona.
a.
Good faith, i. e. conscious honesty in acts or words: qui nummos fide bona solvit, who pays (the price of labor) in good faith, i. e. as it is honestly earned, Cato, R. R. 14:
dic, bona fide, tu id aurum non subripuisti?
Plaut. Aul. 4, 10, 46; 4, 10, 47; id. Capt. 4, 2, 111; id. Most. 3, 1, 137; id. Poen. 1, 3, 30; id. Pers. 4, 3, 16; id. Ps. 4, 6, 33:
si tibi optima fide omnia concessit,
Cic. Rosc. Am. 49, 144; Quint. 10, 3, 23.—Hence, bonae fidei vir, a conscientious man, Quint. 10, 7, 1.—
b.
Jurid. t. t.
(α).
Good faith in contracts and legal acts in general, opposed to dolus malus, honesty and fairness in dealing with another:
ad fidem bonam statuit pertinere, notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
Cic. Off. 3, 16, 67.—Hence, alienam rem bona fide emere, to buy, believing the seller to be the rightful owner, Dig. 41, 3, 10; 41, 3, 13, § 1. bonae fidei possessor (also possessio), believing that he is the rightful owner, ib. 5, 3, 25, § 11; 5, 3, 22; 41, 3, 15, § 2;
41, 3, 24: conventio contra bonam fidem et mores bonos,
ib. 16, 31, § 7: bonam fidem praestare, to be responsible for one ' s good faith, ib. 17, 1, 10 prooem.—Hence,
(β).
Bonae fidei actiones or judicia, actions in equity, i. e. certain classes of actions in which the strict civil law was set aside by the praetorian edict in favor of equity:
actiones quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti juris. Bonae fidei sunt haec: exempto vendito, locato conducto, etc.,
Just. Inst. 4, 6, 28, § 19.—In the republican time the praetor added in such actions to his formula for the judex the words ex fide bona, or, in full:
quidquid dare facere oportet ex fide bona,
Cic. Off. 3, 16, 66:
iste dolus malus et legibus erat vindicatus, et sine lege, judiciis in quibus additur ex fide bona,
id. ib. 3, 15, 61; cf. id. ib. 3, 17, 70.—
4.
Bona verba.
(α).
Kind words:
Bona verba quaeso,
Ter. And. 1, 2, 33.—
(β).
Words of good omen (v. omen):
dicamus bona verba,
Tib. 2, 2, 1:
dicite suffuso ter bona verba mero,
Ov. F. 2, 638.—
(γ).
Elegant or well-chosen expressions:
quid est tam furiosum quam verborum vel optimorum atque ornatissimorum sonitus inanis,
Cic. Or. 1, 12, 51:
verborum bonorum cursu,
id. Brut. 66, 233:
omnia verba sunt alicubi optima,
Quint. 10, 1, 9.—
(δ).
Moral sayings:
non est quod contemnas bona verba et bonis cogitationibus plena praecordia,
Sen. Vit. Beat. 20, 1. —
5.
Bona dicta.
(α).
Polite, courteous language:
hoc petere me precario a vobis jussit leniter dictis bonis,
Plaut. Am. prol. 25.—
(β).
Witticisms ( bon-mots): flammam a sapiente facilius ore in ardente opprimi, quam bona dicta teneat, Enn. ap. Cic. Or. 2, 54, 222:
dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus quibus solebam menstruales epulas ante adipiscier,
Plaut. Capt. 3, 1, 22:
ibo intro ad libros ut discam de dictis melioribus,
id. Stich. 2, 3, 75.—
6.
Bona facta.
(α).
= bene facta (v. bene, I. B. 2. b.), laudable deeds:
nobilitas ambobus et majorum bona facta (sc. erant),
Tac. A. 3, 40.—
(β).
Bonum factum est, colloq., = bene est, bene factum est (v. bene, I. B. 2. b.):
bonum factum est, ut edicta servetis mea,
Plaut. Poen. prol. 16:
haec imperata quae sunt pro imperio histrico, bonum hercle factum (est) pro se quisque ut meminerit,
id. ib. 45.— Hence,
(γ).
Elliptically, introducing commands which cannot be enforced, = if you will do so, it will be well:
peregrinis in senatum allectis, libellus propositus est: bonum factum, ne quis senatori novo curiam monstrare velit,
Suet. Caes. 80:
et Chaldaeos edicere: bonum factum, ne Vitellius... usquam esset,
id. Vit. 14:
hac die Carthaginem vici: bonum factum, in Capitolium eamus, et deos supplicemus,
Aur. Vict. 49; cf.:
o edictum, cui adscribi non poterit bonum factum,
Tert. Pud. 1.—
7.
Bona gratia.
(α).
A friendly understanding:
cur non videmus inter nos haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala?
Ter. Phorm. 4, 3, 17; so,
per gratiam bonam abire,
to part with good feelings, Plaut. Mil. 4, 3, 33.—In jest: sine bona gratia abire, of things cast away, Plaut Truc. 2, 7, 15.—
(β).
Pleon., in the phrase bonam gratiam habere, = gratiam habere, to thank (v. B. 2. k.), Plaut. Rud. 2, 5, 32; id. Bacch. 4, 8, 99.—
8.
Bona pars.
(α).
The well-disposed part of a body of persons:
ut plerumque fit, major pars (i. e. of the senate) meliorem vicit,
Liv. 21, 4, 1:
pars melior senatus ad meliora responsa trahere,
id. 7, 21, 6.—
(β).
The good party, i. e. the optimates (gen. in plur.):
civem bonarum partium,
Cic. Sest. 32, 77:
(fuit) meliorum partium aliquando,
id. Cael. 6, 13:
qui sibi gratiam melioris partis velit quaesitam,
Liv. 2, 44, 3.—Paronom.: (Roscius) semper partium in re publica tam quam in scaena optimarum, i. e. party and part in a drama, Cic. Sest. 56, 120.—
(γ).
Of things or persons, a considerable part (cf. a good deal):
bonam partem ad te adtulit,
Ter. Eun. 1, 2, 43:
bonam partem sermonis in hunc diem esse dilatam,
Cic. Or. 2, 3, 14:
bonam magnamque partem exercitus,
Val. Max. 5, 2, ext. 4:
bona pars noctium,
Quint. 12, 11, 19:
bona pars hominum,
Hor. S. 1, 1, 61:
meae vocis... bona pars,
id. C. 4, 2, 46; so id. A. P. 297; Ov. P. 1, 8, 74:
melior pars diei,
Verg. A. 9, 156.—
(δ).
Rarely, and mostly eccl. Lat.: optima pars, the best part or lot:
nostri melior pars animus est,
Sen. Q. N. 1, prooem. § 14; cf.:
quae pars optima est in homine,
best, most valuable, Cic. Tusc. 5, 23, 67:
major pars aetatis, certe melior reipublicae data sit,
Sen. Brev. Vit. 18, 1:
Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea,
Vulg. Luc. 10, 42.—
(ε).
Adverb.:
bonam partem = ex magna parte,
Lucr. 6, 1249.—
(ζ).
Aliquem in optimam partem cognoscere, to know somebody from his most favorable side, Cic. Off. 2, 13, 46: aliquid in optimam partem accipere, to take something in good part, interpret it most favorably:
Caesar mihi ignoscit quod non venerim, seseque in optimam partem id accipere dicit,
id. Att. 10, 3 a, 2; id. ad Brut. 1, 2, 3:
quaeso ut hoc in bonam partem accipias,
id. Rosc. Am. 16, 45.—
9.
Dies bonus or bona.
(α).
A day of good omen, a fortunate day (= dies laetus, faustus):
tum tu igitur die bono, Aphrodisiis, addice, etc.,
Plaut. Poen. 2, 49:
nunc dicenda bona sunt bona verba die,
Ov. F. 1, 72.—
(β).
A beautiful, serene day, Sen. Vit. Beat. 22, 3.—
10.
Bonus mos.
(α).
Boni mores, referring to individuals, good, decent, moral habits:
nihil est amabilius quam morum similitudo bonorum,
Cic. Off. 1, 17, 56:
nam hic nimium morbus mores invasit bonos,
Plaut. Trin. 1, 1, 6:
domi militiaeque boni mores colebantur,
Sall. C. 9, 1:
propter ejus suavissimos et optimos mores,
Cic. Phil. 3, 5, 13:
cum per tot annos matronae optimis moribus vixerint,
Liv. 34, 6, 9:
mores meliores,
Plaut. Aul. 3, 5, 18.—
(β).
Bonus mos or boni mores, in the abstract, morality, the laws, rules of morality: ei vos morigerari mos bonu'st, it is a rule of morality that you should, etc., Plaut. Capt. 2, 1, 4:
ex optimo more et sanctissima disciplina,
Cic. Phil. 2, 28, 69:
neglegentia boni moris,
Sen. Ep. 97, 1.—Jurid. t. t.:
conventio, mandatum contra bonos mores,
in conflict with morality, Quint. 3, 1, 57; Dig. 16, 3, 1, § 7; Gai. Inst. 3, 157 et saep. —
11.
Adverbial phrases.
a.
Bono animo esse, or bonum animum habere.
(α).
To be of good cheer or courage:
bono animo es! Liberabit ille te homo,
Plaut. Merc 3, 1, 33; so id. Aul. 4, 10, 61; id. Mil. 4, 8, 32; id. Rud. 3, 3, 17; Ter. Eun. 1, 2, 4; id. Heaut. 4, 6, 18; id. Ad. 2, 4, 20; 3, 5, 1; 4, 2, 4; 4, 5, 62; id. Phorm. 5, 8, 72:
animo bono es,
Plaut. Ps. 1, 3, 103; id. Am. 2, 2, 48; 5, 2, 1:
bono animo es, inquit Scrofa, et fiscinam expedi,
Varr. R. R. 1, 26:
bono animo sint et tui et mei familiares,
Cic. Fam. 6, 18, 1; 6, 10, 29:
bono animo esse jubere eam consul,
Liv. 39, 13, 7:
habe modo bonum animum,
Plaut. Capt. 1, 2, 58; so id. Am. 1, 3, 47; id. Truc. 2, 6, 44; id. Aul. 2, 2, 15:
habe animum bonum,
id. Cas. 2, 6, 35; id. Ep. 2, 2, 1; 4, 2, 31:
bonum animum habe,
Liv. 45, 8, 5:
clamor ortus ut bonum animum haberet,
id. 8, 32, 1; so Sen. Ep. 87, 38.—
(β).
Bono animo esse, or facere aliquid, to be of a good or friendly disposition, or to do with good, honest intentions:
audire jubet vos imperator histricus, bonoque ut animo sedeant in subselliis qui, etc.,
Plaut. Poen. prol. 5: sunt enim (consules) [p. 246] optimo animo, summo consilio, of the best disposition, Cic. Phil. 3, 1, 2:
bono te animo tum populus Romanus... dicere existimavit ea quae sentiebatis, sed, etc.,
id. Imp. Pomp. 19, 56:
quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur,
Caes. B. G. 1, 6; Quint. 7, 4, 15.—
(γ).
Bonus animus, good temper, patience:
bonus animus in mala re dimidium mali est,
Plaut. Ps. 1, 5, 37:
vos etiam hoc animo meliore feratis,
Ov. M. 9, 433.—
b.
Bono modo.
(α).
= placide, with composure, moderation:
si quis quid deliquerit, pro noxa bono modo vindicet,
Cato, R. R. 5:
haec tibi tam sunt defendenda quam moenia, mihi autem bono modo, tantum quantum videbitur,
Cic. Ac. 2, 44, 137.—
(β).
In a decent manner:
neu quisquam prohibeto filium quin amet... quod bono fiat modo,
Plaut. Merc. 5, 4, 62. —
c.
Jure optimo or optimo jure, with good, perfect right:
te ipse jure optumo incuses licet,
Plaut. Most. 3, 2, 23; id. Rud. 2, 6, 53:
ut jure optimo me deserere posses,
Cic. Fam. 3, 8, 6; Sen. Ot. Sap. 2 (29), 2.—With pass. or intr. verb, deservedly:
ne jure optimo irrideamur,
Cic. Off. 1, 31, 111; cf. id. ib. 1, 42, 151; id. Marcell. 1, 4;
similarly, optimo judicio,
Val. Max. 2, 9, 2.
II.
As subst.
A.
bŏnus, boni, m.; of persons.
1.
In sing. or plur. orig. = bonus vir, boni viri; v. I. A. 1. a. b, supra, a morally good man.
(α).
Plur.:
bonis quod bene fit haud perit,
Plaut. Rud. 4, 3, 2; id. Capt. 2, 2, 108; id. Trin. 2, 1, 55; id. Pers. 4, 5, 2:
melius apud bonos quam apud fortunatos beneficium collocari puto,
Cic. Off. 2, 20, 71:
verum esse ut bonos boni diligant, quamobrem... bonis inter bonos quasi necessariam (esse) benevolentiam,
id. Lael. 14, 50:
diverso itinere malos a bonis loca taetra... habere,
Sall. C. 52, 13; 7, 2; 52, 22:
oderunt peccare boni virtutis amore,
Hor. Ep. 1, 16, 52:
tam bonis quam malis conduntur urbes,
Sen. Ben. 4, 28, 4; so id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 9, 2, 76.—Rarely bŏnae, arum, f., good women:
quia omnes bonos bonasque adcurare addecet, etc.,
Plaut. Trin. 1, 2, 41.—
(β).
Sing.:
malus bonum malum esse volt ut sit sui similis,
Plaut. Trin. 2, 2, 8:
nec enim cuique bono mali quidquam evenire potest,
Cic. Tusc. 1, 41, 99; cf.:
qui meliorem audax vocet in jus,
Hor. S. 2, 5, 29.—
2.
Bonus, a man of honor.
(α).
A brave man:
pro qua (patria) quis bonus dubitet mortem oppetere si ei sit profuturus?
Cic. Off. 1, 17, 57:
libertatem quam nemo bonus nisi cum anima simul amittat,
Sall. C. 33, 5:
fortes creantur fortibus et bonis,
Hor. C. 4, 4, 29 (opp. ignavi):
fama impari boni atque ignavi erant,
Sall. J. 57, 6; 53, 8; id. C. 11, 2. —
(β).
A gentleman:
quis enim umquam, qui paululum modo bonorum consuetudinem nosset, litteras ad se ab amico missas... in medium protulit?
Cic. Phil. 2, 4, 7.—
3.
Boni, the better (i. e. higher) classes of society.
(α).
In gen. (of political sentiments, = optimates, opp. populares, seditiosi, perditi cives, etc.;
so usu. in Cic.): meam causam omnes boni proprie enixeque susceperant,
Cic. Sest. 16, 38:
audaces homines et perditi nutu impelluntur... boni, nescio quomodo, tardiores sunt, etc.,
id. ib. 47, 100:
ego Kal. Jan. senatum et bonos omnes legis agrariae... metu liberavi,
id. Pis. 2, 4:
etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt,
id. Phil. 2, 13, 29; id. Fam. 5, 2, 8; 5, 21, 2; id. Sest. 2, 5; 16, 36; 48, 103; id. Planc. 35, 86; id. Mil. 2, 5; id. Off. 2. 12, 43:
maledictis increpat omnes bonos,
Sall. C. 21, 4; 19, 2; 33, 3; Hirt. B. G. 8, 22; so,
optimi,
Cic. Leg. 3, 17, 37; and, ironically, boni identified with the rich:
bonorum, id est lautorum et locupletum,
id. Att. 8, 1, 3.—
(β).
Without reference to political views;
opp. vulgus (rare): nihil ego istos moror fatuos mores quibus boni dedecorant se,
Plaut. Trin. 2, 2, 22:
semper in civitate quibus opes nullae sunt bonis invident,
Sall. C. 37, 3:
elatus est sine ulla pompa funeris, comitantibus omnibus bonis, maxima vulgi frequentia,
Nep. Att. 22, 2.—So, mĕlĭōres, um, m., one ' s betters:
ut quaestui habeant male loqui melioribus,
Plaut. Poen. 3, 3, 13:
da locum melioribus,
Ter. Phorm. 3, 2, 37.—
4.
Boni, bone, in addresses, as an expression of courtesy, Hor. S. 2, 2, 1; 2, 6, 51; 2, 6, 95; id. Ep. 2, 2, 37; ironice, id. S. 2, 3, 31.—
5.
Optimus quisque = quivis bonus, omnes boni.
(α).
Referring to morality:
esse aliquid natura pulcrum quod optimus quisque sequeretur,
every good man, Cic. Sen. 13, 43:
qui ita se gerebant ut sua consilia optimo cuique probarent, optimates habebantur,
id. Sest. 45, 96; id. Off. 1, 43, 154; id. Fin. 1, 7, 24; id. Sest. 54, 115; and = even the best:
quare deus optimum quemque mala valetudine adficit?
Sen. Prov. 4, 8.—
(β).
Of the educated classes:
adhibenda est quaedam reverentia adversus homines, et optimi cujusque et reliquorum,
Cic. Off. 1, 28, 99; cf. id. ib. 1, 25, 85:
Catilina plerisque consularibus, praeterea optumo cuique, litteras mittit,
Sall. C. 34, 2:
optimo cuique infesta libertas,
Sen. Ot. Sap. 8, 2 (32 fin.).—
(γ).
Honorable, brave:
optumus quisque cadere et sauciari, ceteris metus augeri,
Sall. J. 92, 8.—
(δ).
In gen., excellent:
optimus quisque facere quam dicere... malebat,
Sall. C. 8, 5.—
(ε).
Distributively:
ita imperium semper ad optumum quemque a minus bono transfertur,
to the best man in each instance, Sall. C. 2, 6.—
(ζ).
Referring to another superlative ( = quo quisque melior eo magis, etc.):
hic aditus laudis qui semper optimo cuique maxime patuit,
Cic. Imp. Pomp. 1, 1; so id. Lael. 4, 14; id. Inv. 2, 11, 36; Sen. Vit. Beat. 18, 1.—
(η).
Attributively, with a noun:
optimam quamque causam,
Cic. Sest. 43, 93:
optima quaeque dies,
Verg. G. 3, 66.
2.
bŏnum, i, n., plur. bona; mĕlĭus, ōris, n.; optĭmum, i, n. (v. infra); of things in gen.
1.
Bonum, or plur. bona, a good, or goods in a moral and metaphysical sense, a moral good, a blessing: sunt autem hae de finibus defensae sententiae: nihil bonum nisi honestum, ut Stoici; nihil bonum nisi voluptatem, ut Epicurus;
nihil bonum nisi vacuitatem doloris, ut Hieronymus... tria genera bonorum, maxima animi, secunda corporis, externa tertia, ut Peripatetici, etc.,
Cic. Tusc. 5, 30, 84 sq.:
quid est igitur bonum? Si quid recte fit et honeste et cum virtute, id bene fieri vere dicitur, et quod rectum et honestum et cum virtute est, id solum opinor bonum,
id. Par. 1, 1, 9:
ut quis intellegat, quid sit illud simplex et verum bonum quod non possit ab honestate sejungi,
id. Ac. 1, 2, 7:
non-est igitur voluptas bonum,
id. Fin. 1, 11, 39: finis bonorum et malorum (telos agathôn) = summa bona et mala:
sunt nonnullae disciplinae quae, propositis bonorum et malorum finibus, officium omne pervertant. Nam qui summum bonum sic instituit ut, etc.,
id. Off. 1, 2, 5; cf. id. Par. 1, 3, 14; id. Ac. 2, 9, 29; 2, 36, 114; 2, 42, 129; id. Fin. 1, 9, 29; 1, 12, 42; id. Tusc. 4, 31, 66; Sen. Vit. Beat. 24, 5; id. Ep. 117, 1 et saep.—
2.
Bonum, what is valuable, beneficial, estimable, favorable, pleasant, physically or mentally:
quoi boni Tantum adfero quantum ipsus a diis optat,
Plaut. Capt. 4, 1, 9:
multa bona vobis volt facere,
will do you much good, id. Poen. 5, 4, 60; id. Am. prol. 43, 49; id. Pers. 4, 8, 4; 2, 3, 14; id. Cas. 2, 8, 32:
tum demum nostra intellegemus bona quom ea amisimus,
id. Capt. 1, 2, 33:
multa tibi di dent bona,
id. Poen. 1, 1, 80; cf. id. ib. 3, 3, 54; 3, 3, 74; id. Mil. 3, 1, 120; id. Men. 3, 3, 34; id. Pers. 4, 3, 23; id. Truc. 1, 2, 23; id. Merc. 1, 2, 40; id. Most. 1, 1, 47:
omnia Bona dicere,
to speak in the highest terms of one, Ter. And. 1, 1, 70:
sed ne vivus quidem bono caret, si eo non indiget,
Cic. Tusc. 1, 36, 88:
cum quaecumque bona Peripateticis, eadem Stoicis commoda viderentur,
id. ib. 5, 41, 120:
nihil enim boni nosti,
nothing that is good for any thing, id. Phil. 2, 7, 16:
mala pro bonis legere dementia est,
Sen. Vit. Beat. 6, 1; Val. Max. 5, 3, ext. 3 fin.; Hor. S. 1, 2, 73:
quia bonum sit valere,
a good thing, Cic. Fin. 4, 23, 62 (cf. III. A. 5. infra):
melius: quo quidem haud scio an... quidquam melius sit homini a dis immortalibus datum,
id. Lael. 6, 20:
meliora... Aristotelem de istis rebus scripsisse,
id. Or. 1, 10, 43:
optimum: difficillimum est formam exponere optimi,
id. ib. 11, 36.— Here belongs the phrase boni consulere;
v. consulo.—So after prepositions: in bonum vertere, v. under verto: in melius ire,
to change for the better, Tac. A. 12, 68.—In the same sense: in melius aliquid referre, or reflectere ( poet.), Verg. A. 1, 281; 11, 426; 10, 632:
ad melius transcurrere,
to pass over to something better, Hor. S. 2, 2, 82.—
3.
Bonum or bona, prosperity:
fortiter malum qui patitur, idem post patitur bonum,
Plaut. As. 2, 2, 58:
nulli est homini perpetuum bonum,
id. Curc. 1, 3, 33:
unā tecum bona, mala tolerabimus,
Ter. Phorm. 3, 3, 23:
quibus in bonis fuerint et nunc quibus in malis sint, ostenditur ( = in secundis, in adversis rebus),
Cic. Inv. 1, 55, 107.—
4.
Good qualities, gifts:
omnia adsunt bona, quem penes'st virtus,
Plaut. Am. 2, 2, 30:
magnis illi et divinis bonis hanc licentiam adsequebantur,
Cic. Off. 1, 41, 148:
nisi qui se suā gravitate et castimoniā... tum etiam naturali quodam bono defenderet, etc.,
id. Cael. 5, 11:
hunc meā sententiā divinis quibusdam bonis instructum atque ornatum puto,
id. ib. 17, 39:
non intellego quod bonum cuiquam sit apud tales viros profuturum,
id. Balb. 28, 63:
gaude isto tuo tam excellenti bono,
id. Marcell. 6, 19; so id. Imp. Pomp. 16, 49.—
5.
Advantage, benefit:
si plus adipiscare, re explicatā, boni, quam addubitatā mali,
Cic. Off. 1, 24, 83:
saepe cogitavi bonine an mali plus adtulerit... eloquentiae studium,
id. Inv. 1, 1, 1; 2, 35, 106; id. Off. 2, 2, 5; id. Sest. 10, 24:
maximum bonum in celeritate ponebat,
Sall. C. 43, 4; so, bono publico (abl.), for the public good:
hoc ita si fit, publico fiat bono,
Plaut. Trin. 1, 2, 183; Liv. 2, 44, 3; Dig. 41, 3, 1.—
6.
With aequum, what is fair and good, the fair ( thing), fairness, equity:
si bonum aequomque oras,
Plaut. Most. 3, 1, 149; so id. Pers. 3, 1, 71; id. Rud. 1, 2, 94; id. Men. 4, 2, 11:
si tu aliquam partem aequi bonique dixeris,
Ter. Phorm. 4, 3, 32; id. Heaut. 4, 1, 29; id. Ad. 1, 1, 39:
a quo vivo nec praesens nec absens quidquam aequi bonique impetravit,
Cic. Phil. 2, 37, 94.—Hence, aequo et bono, or ex aequo et bono, in ( with) fairness, in equity, Ter. Ad. 5, 9, 30; Auct. Her. 2, 10, 14; 2, 12, 18; 2, 13, 20; Gai. Inst. 3, 137: aequi bonique, as gen. of value, with facere:
istuc, Chreme, Aequi bonique facio,
I place a fair and proper value on it, Ter. Heaut. 4, 5, 40.—
7.
Bona, one ' s property, fortunes, almost always denoting the whole of one's possessions.
a.
In gen.:
paterna oportet reddi filio bona,
Plaut. Poen. 5, 2, 120:
bona sua med habiturum omnia,
id. Truc. 2, 4, 49; cf. id. ib. 2, 7, 6; 4, 2, 29; id. Rud. 2, 6, 22; id. Most. 1, 3, 77; id. Trin. 4, 4, 3; Ter. Eun. 2, 2, 4:
bona mea diripiebantur atque ad consulem deferebantur,
Cic. Sest. 24, 54:
cum de capite, civis et de bonis proscriptio ferretur,
id. ib. 30, 65:
bona, fortunas, possessiones omnium,
id. Caecin. 13, 38:
at mulctantur bonis exsules,
id. Tusc. 5, 37, 106; id. Off. 2, 23, 81; id. Par. 1, 1, 7; id. Sest. 19, 42; 43, 94; 52, 111; id. Phil. 2, 26, 64; Caes. B. G. 7, 3; Liv. 2, 3, 5; 2, 5, 5; 4, 15, 8; Tac. A. 2, 48; Quint. 6, 1, 19 et saep.—
b.
Bonorum possessio, the possession of one ' s property by another.
(α).
Bonorum possessio in consequence of bonorum cessio, i. e. an assignment of one ' s property for the benefit of creditors, Dig. 42, tit. 3.—
(β).
Bonorum possessio granted by the prætor against a contumacious or insolvent debtor (in bona mittere, in bona ire jubere, bona possidere jubere, etc.); cf. Dig. 42, tit. 4:
postulat a Burrieno Naevius ut ex edicto bona possidere liceat,
Cic. Quint. 6, 25, and the whole of c. 8:
edixit... neu quis militis... bona possideret aut venderet,
Liv. 2, 24, 6:
bona proscribere,
to offer the property thus transferred for sale, Cic. Quint. 6, 25.—
(γ).
Chiefly referring to the property of a defunct person (hereditas), where the prætor, till the heir had proved his right, granted a bonorum possessio secundum tabulas or contra tabulas, Dig. 37, tit. 4; 37, tit. 11.—
c.
In bonis esse;
with reference to the older civil law, which distinguished between civil property (habere rem ex jure Quiritium) and natural property (rem in bonis habere, res in bonis est),
Gai. Inst. 2, 40, 41; Dig. 40, 12, 38, § 2; 37, 6, 2, § 1; 37, 6, 3, § 2; ib. Fragm. 1, 16; Gai. Inst. 1, 22; 1, 35; 1, 222; 1, 167; Dig. 1, 8, 1; 27, 10, 10:
neque bonorum possessorum, neque... res pleno jure fiunt, sed in bonis efficiuntur,
ib. Fragm. 3, 80.—Hence, nullam omnino arbitrabamur de eā hereditate controversiam eum habiturum, et est hodie in bonis, i. e. [p. 247] the bonorum possessio has been granted to him, which did not give full ownership, but effected only that the hereditas was in bonis. Cic. Fam. 13, 30, 1.
III.
Predicative use.
A.
With nouns or pronouns as subjects.
1.
Bonum esse, to be morally good, honest:
nunc mihi bonae necessum est esse ingratiis, Quamquam esse nolo,
Plaut. Cist. 2, 3, 82:
bonam ego quam beatam me esse nimio dici mavolo,
id. Poen. 1, 2, 93; so id. Capt. 2, 1, 44; id. Men. 4, 2, 6; id. Rud. prol. 29:
itaque viros fortes magnanimos eosdem, bonos et simplices... esse volumus,
Cic. Off. 1, 19, 63; cf. id. ib. 3, 21, 84; id. Att. 15, 6, 1:
Cato esse quam videri bonus malebat,
Sall. C. 54, 5:
ut politiora, non ut meliora fiant ingenia,
Val. Max. 5, 4, ext. 5 fin. —
2.
To be beneficial, prosperous, advantageous, valuable, favorable, serviceable, correct, with reference to both persons and things as subjects, and in regard to physical and mental relations:
jam istuc non bonumst,
Plaut. Merc. 2, 2, 29; Cato, R. R. 157:
oleum viridius et melius fiet,
id. ib. 3:
vinum ut alvum bonam faciat,
to correct the bowels, id. ib. 156:
quid est homini salute melius?
Plaut. As. 3, 3, 127:
non optuma haec sunt, verum meliora quam deterruma,
id. Trin. 2, 3, 1:
quid est quod huc possit quod melius sit accedere?
Cic. Fin. 1, 12, 41; 1, 18, 57; id. Tusc. 1, 41, 99:
in quo (vestitu), sicut in plerisque rebus, mediocritas optima est,
id. Off. 1, 36, 130; 2, 17, 59; id. Inv. 1, 31, 51; id. Or. 2, 6; 11, 36:
meliorem tamen militem... in futura proelia id certamen fecit,
Liv. 2, 51, 3:
parvus ut est cygni melior canor, ille gruum quam Clamor,
Lucr. 4, 181; 4, 191:
si meliora dies, ut vina, poemata reddit,
Hor. Ep. 2, 1, 34.—So in the optative formula:
quod bonum, faustum, felixque sit,
Liv. 1, 28, 7; 1, 17, 10; 39, 15, 1; 3, 54;
3, 34.—Also, quod bonum atque fortunatum mihi sit,
Plaut. Cas. 2, 6, 50;
and with a noun as subject: ut nobis haec habitatio Bona, fausta, felix, fortunataque evenat,
Plaut. Trin. 1, 2, 3.—
3.
To be kind:
bonus cum probis'st (erus), malus cum malis,
Plaut. Most. 4, 1, 22:
hic si vellet bonus ac benignus Esse,
Hor. S. 1, 2, 52.—
4.
With reference to the gods:
ecastor ambae (Fortuna et Salus sunt bonae,
Plaut. As. 3, 3, 129:
Palladis aut oculos ausa negare bonos (esse),
Prop. 3, 24, 12 (2, 28, 12).—
B.
Impers.
1.
Bonum est (very rare for the class. bene est; v. bene).
(α).
Without a subject:
bonum sit!
may it be fortunate, favorable! Verg. E. 8, 106.—
(β).
With subject inf.:
nam et stulte facere, et stulte fabularier in aetate haud bonum est,
Plaut. Trin. 2, 4, 61:
bonum est pauxillum amare, insane non bonum est,
id. Curc. 1, 3,20.—
2.
Melius est.
(α).
With subject inf.:
melius sanam est mentem sumere,
Plaut. Men. 5, 2, 51:
nihil sentire est melius quam tam prava sentire,
Cic. Ac. 2, 40, 125; cf. id. Fin. 1, 19, 62; id. Off. 1, 43, 156; so,
melius fuit, fuisset, or fuerat,
it would have been better, id. N. D. 3, 33; id. Sen. 23, 82; id. Off. 3, 25, 94:
proinde quiesse erit melius,
Liv. 3, 48, 3; 3, 41, 3; Verg. A. 11, 303.—
(β).
With subject inf.-clause:
meliu'st te quae sunt mandata tibi praevortier,
Plaut. Merc. 2, 3, 125; id. Men. 5, 9, 32.—
(γ).
With ut-clause:
quid melius quam ut hinc intro abeam et me suspendam clanculum,
Plaut. Rud. 4, 4, 145; so id. Ps. 4, 7, 18.—
(δ).
With subjectclause in the subjunctive:
nunc quid mihi meliu'st quam ilico hic opperiar erum,
Plaut. Rud. 2, 2, 22.—
3.
Optimum est.
(α).
With subject inf.:
optimum visum est, captivos quam primum deportare,
Liv. 23, 34, 8:
si quis dicit optimum esse navigare,
Sen. Ot. Sap. 8, 4 (32 fin.); so, optimum fuit, it would have been better, and optimum erat, it would be better, Quint. 6, prooem. 3; 11, 2, 33; Hor. S. 2, 1, 7.—
(β).
With inf.-clause:
constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti,
Caes. B. G. 2, 10: optimum visum est, in fluctuantem aciem tradi equos, etc., Liv 6, 24, 10; 22, 27, 6.—
(γ).
With ut and subj:
hoc vero optimum, ut is qui, etc., id ultimum bonorum, id ipsum quid et quale sit nesciat,
Cic. Fin. 2, 3, 6.—
(δ).
With quod:
illa vero optima (sunt) quod cum Haluntium venisset Archagathum vocari jussit,
Cic. Verr. 2, 4, 23, § 51:
optimum vero (est) quod dictaturae nomen in perpetuum de re publica sustulisti,
id. Phil. 2, 36, 91.—
(ε).
With second sup., in the phrase optumum factu est (where factu is redundant):
sed hoc mihi optumum factu arbitror,
Plaut. Stich. 1, 2, 16:
optimum factu esse duxerant frumento... nostros prohibere,
Caes. B. G. 4, 30:
optumum factu credens exercitum augere,
Sall. C. 32, 1 (Kritz, factum); 57, 5 (Kritz, factum).
IV.
Ellipt. use: di meliora, i. e. dent or velint, i. e. let the gods grant better things than what you say, etc.; God forbid! in full:
di melius duint,
Ter. Phorm. 5, 9, 16:
di meliora velint!
Ov. M. 7, 37.—Ellipt.:
di meliora! inquit,
Cic. Sen. 14, 47:
id ubi mulier audivit, perturbata, dii meliora inquit, etc.,
Liv. 39, 10, 2; 9, 9, 6; Verg. G. 3, 513;
similarly, di melius, i. e. fecerunt,
Val. Max. 6, 1, ext. 3.
V.
With object expressed,
1.
By dat.
(α).
= good, useful, beneficial for:
ambula, id lieni optumum est,
Plaut. Curc. 2, 1, 25:
quia vobis eadem quae mihi bona malaque esse intellexi,
Sall. C. 20, 3:
bona bello Cornus, jaculis, etc.,
Verg. G. 2, 447.—
(β).
= benignus or propitius, kind to:
vicinis bonus esto,
Cato, R. R. 4:
bene merenti mala es, male merenti bona es,
Plaut. As. 1, 2, 3:
vos o mihi Manes, Este boni,
Verg. A. 12, 647.—
(γ).
= idoneus, fit for, adapted to:
qui locus vino optimus dicetur esse,
Cato, R. R. 6:
tum erit ei rei optumum tempus,
id. ib. 26:
terra cui putre solum, Optima frumentis,
Verg. G. 2, 205; 2, 319; 1, 286.—
(δ).
With sum and dat., in the phrase alicui bono est, it is of service to one, profits him:
accusant in quibus occidi patrem Sex. Roscii bono fuit,
Cic. Rosc. Am. 5, 13:
bono fuisse Romanis adventum eorum constabat,
Liv. 7, 12, 4.—Hence, with rel. dat.: cui bono (est), for whose advantage it is:
quod si quis usurpet illud Cassianum cui bono fuerit, etc.,
Cic. Phil. 2, 14, 35:
cui bono fuisset,
id. Rosc. Am. 30, 84; id. Mil. 12, 32 Ascon. ad loc.; cf.
ellipt. form cui bono?
Prisc. p. 1208 P.—
(ε).
With dat. gerund:
ager oleto conserundo qui in Favonium spectavit, aliis bonus nullus erit,
Cato, R. R. 6; Varr. R. R. 1, 24:
(mons) quia pecori bonus alendo erat,
Liv. 29, 31; 9, 10.—
2.
By ad and acc.:
refert et ad quam rem bona aut non bona sit,
Varr. R. R. 1, 91:
occasio quaeritur idoneane fuerit ad rem adoriendam, an alia melior,
Auct. Her. 2, 4, 7:
non campos modo militi Romano ad proelium bonos, etc.,
Tac. A. 2, 14.

Lewis & Short latin dictionary > optimum
9 ut

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > ut
10 utei

ut or ŭtī (old form ŭtei, C. I. L. 1, 196, 4 sq.; 1, 198, 8 et saep.), adv. and conj. [for quoti or cuti, from pronom. stem ka-, Lat. quo-, whence qui, etc., and locat. ending -ti of stem to-, whence tum, etc.].
I.
As adv. of manner.
A.
Interrog. = quomodo, how, in what way or manner.
1.
In independent questions (colloq.; rare in class. prose; not in Cic.): De. Quid? ut videtur mulier? Ch. Non, edepol, mala. De. Ut morata'st? Ch. Nullam vidi melius mea sententia, Plaut. Merc. 2, 3, 56 sq.:
salve! ut valuisti? quid parentes mei? Valent?
id. ib. 5, 2, 107; id. Pers. 2, 5, 8:
ut vales?
id. Most. 2, 19, 29; 3, 2, 28; Ter. Heaut. 2, 4, 26:
ut sese in Samnio res habent?
Liv. 10, 18, 11:
ut valet? ut meminit nostri?
Hor. Ep. 1, 3, 12; id. S. 2, 8, 1.—
2.
In exclamatory sentences (in all periods of the language): ut omnia in me conglomerat mala! Enn. ap. Non. p. 90, 14 (Trag. Rel. v. 408 Vahl.):
ut corripuit se repente atque abiit! Hei misero mihi!
Plaut. Merc. 3, 4, 76:
ut dissimulat malus!
id. ib. 5, 4, 13:
ut volupe est homini si cluet victoria!
id. Poen. 5, 5, 15: ut multa verba feci;
ut lenta materies fuit!
id. Mil. 4, 5, 4:
ut scelestus nunc iste te ludos facit!
id. Capt. 3, 4, 47:
ut saepe summa ingenia in occulto latent,
id. ib. 1, 2, 61; id. Rud. 1, 2, 75; 2, 3, 33 sq.:
ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 42:
heia! ut elegans est!
id. Heaut. 5, 5, 19:
fortuna ut numquam perpetua est bona!
id. Hec. 3, 3, 46; cf. id. Phorm. 5, 8, 52:
Gnaeus autem noster... ut totus jacet,
Cic. Att. 7, 21, 1:
quae ut sustinuit! ut contempsit, ac pro nihilo putavit!
id. Mil. 24, 64:
qui tum dicit testimonium ex nostris hominibus, ut se ipse sustentat! ut omnia verba moderatur, ut timet ne quid cupide... dicat!
id. Fl. 5, 12:
quod cum facis, ut ego tuum amorem et dolorem desidero!
id. Att. 3, 11, 2:
quanta studia decertantium sunt! ut illi efferuntur laetitia cum vicerint! ut pudet victos! ut se accusari nolunt! etc.,
id. Fin. 5, 22, 61:
ut vidi, ut perii! ut me malus abstulit error!
Verg. E. 8, 41:
ut melius quidquid erit pati!
Hor. C. 1, 11, 3:
ut tu Semper eris derisor!
id. S. 2, 6, 53:
o superbia magnae fortunae! ut a te nihil accipere juvat! ut omne beneficium in injuriam convertis! ut te omnia nimia delectant! ut to omnia dedecent!
Sen. Ben. 2, 13, 1:
ut me in supremis consolatus est!
Quint. 6, prooem. 11.—
3.
In dependent questions.
(α).
With indic. (ante-class. and poet.): divi hoc audite parumper ut pro Romano populo... animam de corpore mitto, Enn. ap. Non. p. 150, 6 (Ann. v. 215 Vahl.): edoce eum uti res se habet, Plaut. [p. 1940] Trin. 3, 3, 21:
hoc sis vide ut avariter merum in se ingurgitat,
id. Curc. 1, 2, 33:
hoc vide ut dormiunt pessuli,
id. ib. 1, 2, 66:
illud vide os ut sibi distorsit carnufex,
Ter. Eun. 4, 4, 3:
vide ut otiosus it, si dis placet,
id. ib. 5, 3, 10:
illud vide, Ut in ipso articulo oppressit,
id. Ad. 2, 2, 21; 3, 5, 3:
viden ut faces Splendidas quatiunt comas?
Cat. 61, 77:
viden ut perniciter exiluere?
id. 62, 8:
adspicite, innuptae secum ut meditata requirunt,
id. 62, 12:
aspice, venturo laetantur ut omnia saeclo! (= omnia laetantia),
Verg. E. 4, 52 Forbig. ad loc.:
nonne vides, croceos ut Tmolus odores, India mittit ebur,
id. G. 1, 56; id. E. 5, 6; id. A. 6, 779. —
(β).
With subj. (class.):
nescis ut res sit, Phoenicium,
Plaut. Ps. 4, 4, 1:
oppido Mihi illud videri mirum, ut una illaec capra Uxoris dotem simiae ambadederit,
id. Merc. 2, 1, 16:
nam ego vos novisse credo jam ut sit meus pater,
id. Am. prol. 104:
narratque ut virgo ab se integra etiam tum siet,
Ter. Hec. 1, 2, 70:
tute scis quam intimum Habeam te, et mea consilia ut tibi credam omnia,
id. Eun. 1, 2, 48:
videtis ut omnes despiciat, ut hominem prae se neminem putet, ut se solum beatum se solum potentem putet?
Cic. Rosc. Am. 46, 135:
videtisne ut Nestor de virtutibus suis praedicet?
id. Sen. 10, 31; id. Rosc. Am. 24, 66:
credo te audisse ut me circumsteterint, ut aperte jugula sua pro meo capite P. Clodio ostentarint,
id. Att. 1, 16, 4:
videte ut hoc iste correxerit,
id. Verr. 2, 1, 45, § 115:
docebat ut omni tempore totius Galliae principatum Aedui tenuissent,
Caes. B. G. 1, 43:
veniat in mentem, ut trepidos quondam majores vestros... defenderimus,
Liv. 23, 5, 8:
aspice quo submittat humus formosa colores,
Prop. 1, 2, 9:
infinitum est enumerare ut Cottae detraxerit auctoritatem, ut pro Ligario se opposuerit,
Quint. 6, 5, 10:
vides ut alta stet nive candidum Soracte,
Hor. C. 1, 9, 1:
nonne vides, ut... latus et malus Antennaeque gemant,
id. ib. 1, 14, 3 Orell. ad loc.:
audis... positas ut glaciet nives Puro numine Juppiter,
id. ib. 3, 10, 7; id. S. 1, 8, 42; 2, 3, 315; Verg. A. 2, 4; Tib. 2, 1, 26; Prop. 2, 34 (3, 32), 57:
mirum est ut animus agitatione motuque corporis excitetur,
Plin. Ep. 1, 6, 2.—
B.
Relative adverb of manner = eo modo quo, as.
1.
Without demonstr. as correlatives: ut aiunt, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 101 Mull. (fr inc. l. 10 Vahl.):
ego emero matri tuae Ancillam... forma mala, ut matrem addecet familias,
Plaut. Merc. 2, 3, 79:
apparatus sum ut videtis,
id. ib. 5, 2, 10:
verum postremo impetravi ut volui,
id. Mil. 4, 5, 5:
ero ut me voles esse,
id. Capt. 2, 1, 32:
faciam ut tu voles,
id. Men. 5, 9, 90: ut vales? Tox. Ut queo, id. Pers. 1, 1, 16:
ut potero feram,
Ter. And. 5, 3, 27:
faciam ut mones,
id. Hec. 4, 4, 97:
Ciceronem et ut rogas amo, et ut meretur et ut debeo,
Cic. Q. Fr. 3, 9, 9:
cupiditates quae possunt esse in eo qui, ut ipse accusator objecit, ruri semper habitarit?
id. Rosc. Am. 14, 39:
ut ex propinquis ejus audio, non tu in isto artificio callidior es, quam hic in suo,
id. ib. 17, 49:
homo demens, ut isti putant,
id. Rep. 1, 1, 1:
cumulate munus hoc, ut opinio mea fert, effecero,
id. ib. 1, 46, 70:
non ut clim solebat, sed ut nunc fit, mimum introduxisti,
id. Fam. 9, 16, 7:
Labienus, ut erat ei praeceptum, ne proelium committeret nisi, etc., monte occupato nostros exspectabat, proelioque abstinebat,
Caes. B. G. 1, 22:
cuncta ut gesta erant exposuit,
Liv. 3, 50, 4:
(Postumius) fugerat in legatione, ut fama ferebat, populi judicium,
id. 10, 46, 16:
sed, ut plerumque fit, major pars meliorem vicit,
id. 21, 4, 1:
nec temere, et ut libet conlocatur argentum, sed perite servitur,
Sen. Vit. Beat. 17, 2:
servus, ut placet Chrysippo, perpetuus mercenarius est,
id. Ben. 3, 22, 1.—Esp. parenthet., to denote that the facts accord with an assumption or supposition made in the principal sentence (= sicut):
si virtus digna est gloriatione, ut est,
Cic. Fin. 4, 18, 51:
quorum etiamsi amplecterer virtutem, ut facio, tamen, etc.,
id. Phil. 10, 9, 18:
quamvis fuerit acutus, ut fuit,
id. Ac. 2, 22, 69; cf.:
incumbite in causam, Quirites, ut facitis,
id. Phil. 4, 5, 12:
tu modo istam imbecillitatem valetudinis sustenta, ut facis,
id. Fam. 7, 1, 5:
satis enim erat, probatum illum esse populo Romano, ut est,
id. Phil. 1, 15, 37.—
2.
With the correlative ita or sic: VTI LEGASSIT SVPER PECVNIA TVTELAVE SVAE REI, ITA IVS ESTO, Leg. XII. Tab. 5, fr. 3: alii, ut esse in suam rem ducunt, ita sint;
ego ita ero ut me esse oportet,
Plaut. Men. 5, 6, 24 sq.:
sic sum ut vides,
id. Am. 2, 1, 57:
omnes posthabui mihi res, ita uti par fuit,
Ter. Phorm. 5, 8, 15:
ut viro forti ac sapienti dignum fuit, ita calumniam ejus obtrivit,
Cic. Caecin. 7, 18.—In partic. with a superlative belonging to the principal sentence, attracted to the relative clause:
haec ut brevissime dici potuerunt, ita a me dicta sunt (= ita breviter dicta sunt ut dici potuerunt),
Cic. de Or. 2, 41, 174.—So ut qui, with sup.:
te enim semper sic colam et tuebor ut quem diligentissime,
Cic. Fam. 12, 62 fin.; without sic or ita:
causas ut honorificentissimis verbis consequi potero, complectar,
id. Phil. 14, 11, 29:
sed exigenda est ut optime possumus,
Quint. 12, 10, 38.—And with comp.:
eruditus autem sic ut nemo Thebanus magis,
Nep. Epam. 2, 1; cf.:
ad unguem Factus homo, non ut magis alter, amicus,
Hor. S. 1, 5, 33:
cocto Chium sic convenit, ut non Hoc magis ullum aliud,
id. ib. 2, 8, 48.—
3.
Doubled ut ut, as indefinite relative, = utcumque, in whatever manner, howsoever (mostly ante-class.; only with indic.):
gaudeo, ut ut erga me est merita,
Plaut. Am. 5, 1, 52:
age jam, utut est, etsi'st dedecori, patiar,
id. Bacch. 5, 2, 85:
utut est, mihi quidem profecto cum istis dictis mortuo'st,
id. Ps. 1, 3, 76:
utut res sese habet, pergam, etc.,
id. Most. 3, 1, 14:
non potis est pietati opsisti huic, ututi res sunt ceterae,
id. Ps. 1, 3, 36; id. Cist. 1, 1, 110:
sed ut ut haec sunt, tamen hoc faciam,
Ter. Phorm. 3, 2, 46; cf. id. ib. 3, 1, 4; id. Heaut. 1, 2, 26; id. Ad. 2, 2, 40; 4, 4, 22:
ut ut est res, casus consilium nostri itineris judicabit,
Cic. Att. 15, 25 B. and K. (dub.;
v. Orell. ad loc.): sed ut ut est, indulge valetudini tuae,
id. Fam. 16, 18, 1 dub. (al. ut est).—
4.
Causal, as, = prout, pro eo ut.
a.
Introducing a general statement, in correspondence with the particular assertion of the principal clause, ut = as, considering... that, in accordance with:
atque, ut nunc sunt maledicentes homines, uxori meae mihique objectent, lenociniam facere,
Plaut. Merc. 2, 3, 75:
ut aetas mea est, atque ut huic usus facto est,
id. Men. 5, 2, 1:
haud scio hercle ut homo'st, an mutet animum,
Ter. Phorm. 5, 2, 9:
praesertim, ut nunc sunt mores,
id. ib. 1, 2, 5:
atque ille, ut semper fuit apertissimus, non se purgavit, sed, etc.,
Cic. Mur. 25, 51:
permulta alia colligit Chrysippus, ut est in omni historia curiosus,
id. Tusc. 1, 45, 108:
magnifice et ornate, ut erat in primis inter suos copiosus, convivium comparat,
id. Verr. 2, 1, 26, § 65:
Kal. Sextilibus, ut tunc principium anni agebatur, consulatum ineunt,
Liv. 3, 6, 1:
tribuni, ut fere semper reguntur a multitudine magis quam regunt, dedere plebi, etc.,
id. 3, 71, 5:
transire pontem non potuerunt, ut extrema resoluta erant, etc.,
id. 21, 47, 3.—Ellipt.:
mortales multi, ut ad ludos, convenerant (ut fit, si ludi sunt),
Plaut. Men. prol. 30:
Epicharmi, acuti nec insulsi hominis, ut Siculi,
as was natural, he being a Sicilian, Cic. Tusc. 1, 8, 15; so,
Diogenes, liberius, ut Cynicus... inquit,
id. ib. 5, 33, 92:
ceterum haec, ut in secundis rebus, segniter otioseque gesta,
Liv. 23, 14, 1.—
b.
Reflecting the assertion to particular circumstances, etc., ut = for, as, considering:
hic Geta ut captus est servorum, non malus,
Ter. Ad. 3, 4, 34:
ut est captus hominum,
Cic. Tusc. 2, 27, 65; Caes. B. G. 4, 3: Themistocles ut apud nos perantiquus, ut apud Athenienses non ita sane vetus, in regard to us, etc., Cic. Brut. 10, 41:
Caelius Antipater, scriptor, ut temporibus illis, luculentus,
for those times, id. ib. 26, 102:
nonnihil, ut in tantis malis est profectum,
considering the unfortunate state of affairs, id. Fam. 12, 2, 2:
(orationis genus) ut in oratore exile,
for an orator, id. Or. 3, 18, 66:
multae (erant in Fabio) ut in homine Romano, litterae,
id. Sen. 4, 12:
consultissimus vir, ut in illa quisquam esse aetate poterat,
Liv. 1, 18, 1:
florentem jam ut tum res erant,
id. 1, 3, 3:
Apollonides orationem salutarem, ut in tali tempore, habuit,
id. 24, 28, 1:
Sp. Maelius, ut illis temporibus praedives,
id. 4, 13, 1: insigni, ut illorum temporum habitus erat, triumpho, id. 10, 46, 2:
Ardeam Rutuli habebant, gens ut in ea regione atque in ea aetate divitiis praepollens,
id. 1, 57, 1:
vir, ut inter Aetolos, facundus,
id. 32, 33, 9:
Meneclidas, satis exercitatus in dicendo, ut Thebanus scilicet,
Nep. Epam. 5, 2:
ad magnam deinde, ut in ea regione, urbem pervenit,
Curt. 9, 1, 14:
multum, ut inter Germanos, rationis ac sollertiae,
Tac. G. 30. —
c.
Ut before relatives, with subj., as it is natural for persons who, like one who, since he, since they, etc.; seeing that they, etc. (not in Cic.):
non demutabo ut quod certo sciam,
seeing that I know it for certain, Plaut. Ps. 1, 5, 153:
prima luce sic ab castris proficiscuntur ut quibus esset persuasum non ab hoste, sed ab homine amicissimo consilium datum,
Caes. B. G. 5, 31, 6:
facile persuadent (Lucumoni) ut cupido honorum, et cui Tarquinii materna tantum patria esset,
Liv. 1, 34, 6:
inde consul, ut qui jam ad hostes perventum cerneret, explorato, etc., procedebat,
id. 38, 18, 7:
Philippus, ut cui de summa rerum adesset certamen, adhortandos milites ratus, etc.,
id. 33, 4, 11:
Tarquinius ad jus regni nihil praeter vim habebat, ut qui neque populi jussu, neque auctoribus patribus regnaret,
id. 1, 49, 3; 25, 23, 3:
Aequorum exercitus, ut qui permultos annos imbelles egissent, sine ducibus certis, sine imperio,
id. 9, 45, 10:
igitur pro se quisque inermes, ut quibus nihil hostile suspectum esset, in agmen Romanum ruebant,
id. 30, 6, 3; 23, 15, 4; 23, 29, 12:
omnia nova offendit, ut qui solus didicerit quod inter multos faciendum est,
as is natural in one who, since he, Quint. 1, 2, 19:
in omni autem speciali inest generalis, ut quae sit prior,
id. 3, 5, 9:
ignara hujusce doctrinae loquacitas erret necesse est, ut quae vel multos vel falsos duces habeat,
id. 12, 2, 20; 5, 14, 28; 11, 3, 53.—Rarely with participle:
ne Volsci et Aequi... ad urbem ut ex parte captam venirent,
Liv. 3, 16, 2:
gens ferox cum procul visis Romanorum signis, ut extemplo proelium initura, explicuisset aciem, etc.,
id. 7, 23, 6.—
d.
With perinde or pro eo, with reference to several alternatives or degrees to be determined by circumstances, as, according as, to the extent that, in the measure that, etc.:
perinde ut opinio est de cujusque moribus, ita quid ab eo factum et non factum sit, existimari potest,
Cic. Clu. 25, 70:
in exspectatione civitas erat, perinde ut evenisset res, ita communicatos honores habitura,
Liv. 7, 6, 8: pro eo ut temporis difficultas aratorumque penuria tulit, Metell. ap. Cic. Verr. 2, 3, 54, § 126.—
C.
Transf. of local relations, like Gr. hina, where (very rare):
in eopse astas lapide, ut praeco praedicat,
Plaut. Bacch. 4, 7, 17:
flumen uti adque ipso divortio (aquae sunt),
Lucil. 8, 18 Mull.:
in extremos Indos, Litus ut longe resonante Eoa Tunditur unda,
Cat. 11, 2 sqq.; 17, 10; cf. Verg. A. 5, 329; Lucr. 6, 550 Munro ad loc.
II.
Conj.
A.
Introducing comparative clauses of manner, = eodem modo quo, as, like.
1.
In gen.
(α).
With sic as correlative:
haec res sic est ut narro tibi,
Plaut. Most. 4, 3, 40:
quae si ut animis sic oculis videre possemus, nemo de divina ratione dubitaret,
Cic. N. D. 2, 39, 99:
Pomponium Atticum sic amo ut alterum fratrem,
id. Fam. 13, 1, 5:
si sic ageres ut de eis egisti qui jam mortui sunt... ne tu in multos Autronios incurreres,
id. Brut. 72, 251:
sic, Scipio, ut avus hic tuus, ut ego, justitiam cole,
id. Rep. 6, 15, 15:
ut dicere alia aliis magis concessum est, sic etiam facere,
id. Quint. 11, 3, 150 (for ut... sic, in similes, v. sic, IV. 1. a.).—
(β).
With ita as correlative:
ut sementem feceris, ita metes,
Cic. Or. 2, 65, 261:
quamobrem, ut ille solebat, ita nunc mea repetat oratio populi origines,
id. Rep. 2, 1. 3:
non ut injustus in pace rex ita dux belli pravus fuit,
Liv. 1, 53, 1:
ut haec in unum congeruntur, ita contra illa dispersa sunt,
Quint. 9, 3, 39.—
(γ).
With other correlatives:
in balteo tracta ex caseo ad eundem modum facito ut placentum sine melle,
Cato, R. R. 78:
encytum ad eundem modum facito uti globos,
id. ib. 80:
cum animi inaniter moveantur eodem modo rebus his quae nulla sint ut iis quae sint,
Cic. Ac. 2, 15, 47:
disputationem exponimus, eisdem fere verbis, ut disputatumque est,
id. Tusc. 2, 3, 9: scelerum caput, ut tute es item omnis censes esse' [p. 1941] Plaut. Rud. 4, 4, 55:
ut filium bonum patri esse oportet, item ego sum patri,
id. Am. 3, 4, 9:
fecisti item ut praedones solent,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 21:
item ut illo edicto de quo ante dixi... edixit, etc.,
id. ib. 2, 1, 45, § 117;
so with item,
id. Or. 60, 202:
is reliquit filium Pariter moratum ut pater eius fuit,
Plaut. Aul. prol. 21.—With atque:
nec fallaciam astutiorem ullus fecit Poeta atque ut haec est fabrefacta a nobis,
Plaut. Cas. 5, 1, 7.—And after aliter = than:
si aliter ut dixi accidisset,
Cic. Rep. 1, 4, 7.—
(δ).
Without correlative:
rem omnem uti acta erat cognovit,
Sall. J. 71, 5:
quare perge ut instituisti,
Cic. Rep. 2, 11, 22:
apud me, ut apud bonum judicem, argumenta plus quam testes valent,
id. ib. 1, 38, 59:
miscent enim illas et interponunt vitae, ut ludum jocumque inter seria,
Sen. Vit. Beat. 12, 2:
comitetur voluptas, et circa corpus ut umbra versetur,
id. ib. 13, 5:
ut in animum ejus oratio, ut sol in oculos, incurrat,
Quint. 8, 2, 23.—
2.
In partic.
a.
Ut... ita or ut... sic; co-ordinate, introducing contrasted clauses.
(α).
= cum... tum, as... so, as on the one hand... so on the other, both and:
ut errare potuisti, sic decipi te non potuisse, quis non videt?
Cic. Fam. 10, 20, 2:
ut Poeni ad moenia urbis Romanae nullo prohibente se pervenisse in gloria ponebant, ita pigebat irriti incepti,
Liv. 26, 37, 6:
Dolabellam ut Tarsenses ita Laodiceni ultra arcessierunt,
Cic. Fam. 12, 13, 4:
fert sortem suam quisque ut in ceteris rebus ita in amicitiis,
Sen. Ben. 2, 28, 3.—
(β).
Concessive, = etsi... tamen, although... yet:
consul, ut fortasse vere, sic parum utiliter in praesens certamen, respondit, etc.,
Liv. 4, 6, 2:
Saguntini, ut a proeliis quietem habuerant per aliquot dies, ita non cessaverant ab opere,
id. 21, 11, 5:
ut quies certaminum erat, ita ab apparatu operum nihil cessatum,
id. 21, 8, 1:
haec omnia ut invitis, ita non adversantibus patriciis transacta,
id. 3, 55, 15:
in agrum Nolanum exercitum traducit, ut non hostiliter statim, ita... nihil praetermissurus,
id. 23, 14, 6; 23, 34, 12:
uti longe a luxuria, ita famae propior,
Tac. Agr. 6:
ut multo infirmior, ita aliquatenus lucidior,
Quint. 10, 1, 74:
ut est utilis saepe... ita obstabit melioribus,
id. 12, 2, 12:
quod, ut optimum est, ita longe quidem, sed sequitur tamen,
id. 5, 12, 9; cf. id. 10, 1, 62.—With certe in place of ita:
ut non demens, crudelis certe videtur,
Quint. 9, 2, 91.—
b.
Ita... ut;
in oaths or strong asseverations: ita me di amabunt ut ego hunc ausculto lubens,
Plaut. Aul. 3, 5, 22:
ita me di ament ut ego nunc non tam meapte causa Laetor quam illius,
Ter. Heaut. 4, 3, 8:
ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem Miseret me,
id. ib. 4, 5, 1:
ita vivo ut maximos sumptus facio,
Cic. Att. 5, 15, 2.—So with sic:
sic me di amabunt ut me tuarum miseritum'st fortunarum,
Ter. Heaut. 3, 1, 54.—
c.
In exemplifications.
(α).
In gen., as for example, for instance:
nam aut ipsa cognitio rei perquiritur, ut: virtus suam ne, etc., aut agendi consilium exquiritur, ut: sitne sapienti, etc.,
Cic. de Or. 3, 29, 112:
sunt bestiae in quibus inest aliquid simile virtutis, ut in leonibus, ut in canibus, in equis, etc.,
id. Fin. 5, 14, 38:
in libero populo, ut Rhodi, ut Athenis, nemo est civium qui, etc.,
id. Rep. 1, 31, 47:
qui rem publicam constituissent, ut Cretum Minos, Lacedaemoniorum Lycurgus, etc.,
id. ib. 2, 1, 2; id. Ac. 2, 24, 76; id. Inv. 2, 52, 157:
est aliquid quod dominus praestare servo debeat, ut cibaria, ut vestiarium,
Sen. Ben. 3, 21, 2:
est etiam amarum quiddam... et aere, ut illud Crassi Ego te consulem putem? etc.,
Quint. 8, 3, 89; 4, 3, 12.—Where several instances are adduced, if each of them singly is made prominent, ut is repeated with each;
if they are taken in a group, ut occurs but once, e. g. quod erant, qui aut in re publica, propter sapientiam florerent, ut Themistocles, ut Pericles, ut Theramenes, aut, qui.. sapientiae doctores essent, ut Gorgias, Thrasymachus, Isocrates, etc.,
Cic. de Or. 3, 16, 59.—
(β).
Ut si, if for instance; for example, if, etc.; with subj.:
ut si accusetur is qui P. Sulpicium se fateatur occidisse,
Auct. Her. 1, 15, 25:
ut si quis hoc velit ostendere, eum qui parentem necarit, etc.,
Cic. Inv. 2, 15, 48:
ut si qui docilem faciat auditorem, etc.,
id. ib. 1, 18, 26:
ut si qui in foro cantet,
id. Off. 1, 40, 145:
ut si quis ei quem urgeat fames venenum ponat,
Liv. 6, 40, 12; cf. Auct. Her. 2, 26, 4; 2, 27, 43; 3, 2, 2; Cic. Inv. 1, 49, 92:
ut si obsessi de facienda ad hostem deditione deliberent,
Quint. 3, 8, 23:
ut si des arma timidis et imbellibus,
id. 12, 5, 2; 5, 10, 34; 2, 4, 18; 9, 2, 79 et saep.—So with cum:
ut cum marem feminamque filios dicimus,
Quint. 9, 3, 63; 1, 6, 22; 3, 8, 30; 9, 1, 3.—
d.
Before an appositive noun, as, the same as, like:
qui canem et felem ut deos colunt,
Cic. Leg. 1, 11, 32:
ut militiae Africanum ut deum coleret Laelius,
id. Rep. 1, 12, 18:
suam vitam ut legem praefert suis civibus,
id. ib. 1, 34, 52:
habuit (ei) honorem ut proditori, non ut amico fidem,
id. Verr. 2, 1, 15, § 38:
Hannibalem, non ut prudentem tantum virum, sed ut vatem omnium quae tum evenirent admirari,
Liv. 36, 15, 2: (Dionysium) dimisi a me ut magistrum Ciceronum non lubenter;
ut hominem ingratum non invitus,
in his capacity of, Cic. Att. 8, 10:
qui ante captas Syracusas non desciverant... ut socii fideles accepti, quos metus post captas Syracusas dediderat, ut victi a victore leges acceperunt,
Liv. 25, 40, 4:
qui et ipsum, ut ambiguae fidei virum, suspectum jam pridem habebat,
id. 24, 45, 12:
Cicero ea quae nunc eveniunt cecinit ut vates,
Nep. Att. 16:
et ipsam (virtutem) ut deos, et professores ejus ut antistites colite,
Sen. Vit. Beat. 26, 7:
hunc ut deum homines intuebuntur,
Quint. 12, 10, 65:
id ut crimen ingens expavescendum est,
id. 9, 3, 35.—
e.
Ut si = quasi, velut si, tamquam si, as if, just as if:
mater coepit studiose... educere ita uti si esset filia,
Ter. Eun. 1, 2, 37:
Rufio tuus ita desiderabatur ut si esset unus e nobis,
Cic. Fam. 7, 20, 1:
ejus negotium sic velim suscipias ut si esset res mea,
id. ib. 2, 14, 1:
ita se gerant in istis Asiaticis itineribus ut si iter Appia via faceres,
id. Q. Fr. 1, 1, 6:
qui aliis nocent ut in alios liberales sint, in eadem sunt injustitia ut si in suam rem aliena convertant,
id. Off. 1, 14, 42; id. Opt. Gen. 4, 10:
similes sunt ut si qui gubernatorem in navigando nihil agere dicant,
like men who should say, Cic. Sen. 6, 17: similiter facere eos... ut si nautae certarent, etc., they act like sailors who, etc., id. Off. 1, 25, 87.—
f.
Ut quisque... ita (sic), with superlatives (= eo magis... quo magis, with indefinite subjects): ut quisque est vir optimus, ita difficillime alios improbos suspicatur, the better a man is, the more difficult it is for him to, etc., Cic. Q. Fr. 1, 1, 4, § 12:
ut quaeque res est turpissima, sic maxime et maturissime vindicanda est,
id. Caecin. 2, 7:
ut quisque (morbus) est difficillimus, ita medicus nobilissimus quaeritur,
id. Clu. 21, 57:
ut quisque te maxime cognatione... attingebat, ita maxime manus tua putabatur,
id. Verr. 2, 2, 10, § 27; id. Off. 1, 16, 50; 1, 19, 64:
nam ut quaeque forma perfectissima ita capacissima est,
Quint. 1, 10, 40.—This construction is variously modified,
(α).
With ita understood:
facillime ad res injustas impellitur ut quisque altissimo animo est,
Cic. Off. 1, 19, 65. —
(β).
With virtual superlatives:
ut quisque in fuga postremus ita in periculo princeps erat,
Cic. Verr. 2, 5, 34, § 90:
ut quisque optime institutus est, esse omnino nolit in vita, si, etc.,
id. Fin. 5, 20, 57.—
(γ).
The superlatives omitted in either clause:
ut quisque aetate antecedit, ita sententiae principatum tenet,
Cic. Sen. 18, 64:
ut quisque aetate et honore antecedebat, ita sententiam dixit,
id. Verr. 2, 4, 64, § 143:
pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum loquebatur,
id. ib. 2, 1, 27, §
68: ut quisque gradu proximus erat, ita ignominiae objectus,
Liv. 9, 6, 1:
ut quisque maxime laboraret locus, aut ipse occurrebat, aut aliquos mittebat,
id. 34, 38, 6.—And with tum = ita:
nec prodesse tantum, sed etiam amari potest, tum... ut quisque erit Ciceroni simillimus,
in proportion to his resemblance, Quint. 2, 5, 20.—
(δ).
With a comparative in one of the terms:
major autem (societas est) ut quisque proxime accederet,
Cic. Lael. 5, 19.—
(ε).
Without superlative, as, according as:
de captivis, ut quisque liber aut servus esset, suae fortunae a quoque sumptum supplicium est,
Liv. 3, 18, 10 (for ut quisque... ita, in temporal clauses, v. B. 3. g infra).—
B.
Introducing a temporal clause, the principal predicate being an immediate sequence; orig. = quo tempore.
1.
With perf. indic.
a.
In gen., as soon as:
principio ut illo advenimus... continuo Amphitruo delegit viros, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 49:
ut hinc te intro ire jussi, opportune hic fit mi obviam,
Ter. And. 3, 4, 11:
ut abii abs te fit forte obviam Mihi Phormio,
id. Phorm. 4, 3, 12:
ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum Sumus profecti,
id. ib. 5, 6, 19; id. Hec. 3, 3, 5; 5, 1, 26; id. Eun. 4, 7, 12:
qui ut peroravit, surrexit Clodius,
Cic. Q. Fr. 2, 3, 2:
eumque ut salutavit, amicissime apprehendit,
id. Rep. 1, 11, 7:
qui ut huc venit... hominesque Romanos bellicis studiis ut vidit incensos, existimavit, etc.,
id. ib. 2, 13, 25; cf. id. Verr. 2, 4, 22, § 48; id. Phil. 9, 4, 9; id. Brut. 8, 30:
ut vero aquam ingressi sunt... tum utique egressis rigere omnibus corpora,
Liv. 21, 54, 9:
ut haec dicta in senatu sunt, dilectus edicitur,
id. 3, 10, 9; 23, 34, 6; 24, 44, 10.—
b.
In oblique discourse:
Ariovistum, ut semel Gallorum copias vicerit, superbe et crudeliter imperare,
Caes. B. G. 1, 31.—
c.
With primum, when first, as soon as ever:
atque ego, ut primum fletu represso loqui posse coepi, Quaeso inquam, etc.,
Cic. Rep. 6, 15, 15:
Siculi, ut primum videre volgari morbos, in suas quisque urbes dilapsi sunt,
Liv. 25, 26, 13: ut primum lingua coepit esse in quaestu, curam morum qui diserti habebantur reliquerunt, Quint. prooem. 13.—
d.
Rarely of coincidence in time:
nam ut dudum adcurrimus ad Alcesimarchum... tum mi puto prae timore hic excidisse Cistellam,
Plaut. Cist. 4, 2, 46.—
e.
Ut = ex quo tempore. since:
ut Brundusio profectus es, nullae mihi abs te sunt redditae litterae,
Cic. Att. 1, 15, 2.—
2.
With imperf. indic.
(α).
In gen.: Fabii oratio fuit qualis biennio ante;
deinde, ut vincebatur consensu, versa ad P. Decium collegam poscendum,
Liv. 10, 22, 2:
deinde ut nulla vi perculsos sustinere poterat, Quid ultra moror, inquit, etc.,
id. 10, 28, 20:
Marcellus, ut tanta vis ingruebat mali, traduxerat in urbem suos,
id. 25, 26, 15:
ut vero... exurebatur amoenissimus Italiae ager, villaeque passim incendiis fumabant... tum prope de integro seditione accensi,
id. 22, 14, 1.— And with perf. and imperf. in co-ordinate clauses:
consules, ut ventum ad Cannas est, et in conspectu Poenum habebant,
Liv. 22, 44, 1:
ut in extrema juga ventum, et hostes sub oculis erant,
id. 22, 14, 3:
ut Poenus apparuit in collibus, et pauci... adferebant, etc.,
id. 24, 1, 6.—
(β).
Of repeated past actions, whenever:
ut quaeque pars castrorum nudata defensoribus premi videbatur, eo occurrere et auxilium ferre,
Caes. B. G. 3, 4.—
3.
With plupf.
(α).
= postquam (rare):
ut hinc forte ea ad obstetricem erat missa,
Ter. Ad. 4, 4, 10:
ut ad mare nostrae cohortes excubuerant, accessere subito prima luce Pompejani,
Caes. B. C. 3, 63.—
(β).
In epistolary style = the Engl. perf.:
litteras scripsi... statim ut tuas legeram (= litteras nunc scribo, ut tuas legi),
Cic. Att. 2, 12, 4:
ut Athenas a. d. VII. Kal. Quinct. veneram, exspectabam ibi jam quartum diem Pomptinium (= ut veni, exspecto),
id. ib. 5, 10, 1.—
(γ).
Of repeated past actions, whenever:
ut cujusque sors exciderat... alacer arma capiebat,
Liv. 21, 42, 3 dub.:
ut quisque istius animum offenderat, in lautumias statim coniciebatur,
Cic. Verr. 2, 5, 55, § 143:
ut quidque ego apprehenderam, statim accusator extorquebat e manibus,
id. Clu. 19, 52:
ut cuique erat locus attributus, ad munitiones accedunt,
Caes. B. G. 7, 81; cf.:
ut quisque arma ceperat... inordinati in proelium ruunt,
Liv. 23, 27, 5.—With ita as correl.:
ut enim quisque contra voluntatem ejus dixerat, ita in eum judicium de professione jugerum postulabatur,
Cic. Verr. 2, 3, 15, § 39.—
4.
With fut. perf., or, in oblique discourse, plupf. subj.:
neque, ut quaeque res delata ad nos erit, tum denique scrutari locos debemus,
Cic. Or. 2, 34, 146:
traditum esse ut quando aqua Albana abundasset, tum... victoriam de Veientibus dari,
Liv. 5, 15, 11 (for ut after simul, v. simul, VI.).—
C.
Introducing substantive clauses, that; always with subj. (cf. ut as interrog. adverb in dependent clauses, I. A. 3. supra).
1.
In object clauses.
a.
In clauses which, if independent, would take the imperative mood, often rendered by the Engl. infinitive.
(α).
After verbs denoting [p. 1942] to wish, request, pray, demand, or invite:
malim istuc aliis ita videatur quam uti tu, soror, te collaudes,
Plaut. Poen. 5, 4, 18:
equidem mallem ut ires,
Cic. Att. 1, 16, 8:
equidem vellem ut pedes haberent (res tuae),
id. Fam. 7, 31, 2:
volo uti mihi respondeas num quis, etc.,
id. Vatin. 7, 17:
precor (deos) ut his infinitis nostris malis contenti sint,
id. Q. Fr. 1, 3, 9:
postulo ut ne quid praejudicati afferatis,
id. Clu. 2, 5:
petebant uti equites praemitterent,
Caes. B. G. 4, 11:
tibi instat Hortensius ut eas in consilium,
Cic. Quint. 10, 34:
hoc ut aliquando fieret, instabat,
Sen. Clem. 2, 1, 2:
illum Dolabellae dixisse (= eum rogasse) ut ad me scriberet (= me rogaret), ut in Italiam quam primum venirem,
Cic. Att. 11, 7, 2:
cupio ut quod nunc natura et impetus est, fiat judicium,
Sen. Clem. 2, 2, 2:
senectutem ut adipiscantur omnes optant,
Cic. Lael. 2, 4:
exigo a me, non ut optimis par sim, sed ut malis melior,
Sen. Vit. Beat. 17, 3.—With ut ne = ne:
Trebatio mandavi, ut, si quid te eum velles ad me mittere, ne recusaret,
Cic. Fam. 4, 1, 2; Tac. H. 4, 58 fin. —Also without verb, like utinam, to express a wish;
esp. in imprecations (ante-class.): ut te cum tua Monstratione magnus perdat Juppiter,
Ter. Ad. 4, 6, 2:
ut illum di deaeque perdant,
id. Eun. 2, 3, 10; id. Heaut. 4, 6, 6.—
(β).
After verbs expressing or implying advice, suggestion, or exhortation:
ego vos hortari tantum possum ut, etc.,
Cic. Lael. 5, 17:
quod suades ut ad Quinctium scribam, etc.,
id. Att. 11, 16, 4:
tibi auctor sum ut eum tibi ordinem reconcilies,
id. Fam. 1, 9, 26:
censeo ut iter reliquum conficere pergas,
I propose, id. Or. 2, 71, 200; Caes. B. C. 1, 2; Liv. 30, 40, 4:
dixeram a principio ut sileremus,
I had advised, Cic. Brut. 42, 157:
Pompejum monebat ut meam domum metueret,
id. Sest. 64, 133:
equidem suasi ut Romam pergeret,
id. Att. 16, 8, 2:
M. Messalae et ipsi Attico dixit ut sine cura essent,
exhorted, id. ib. 16, 16, A, 5.—
(γ).
After verbs expressing resolution or agreement to do something:
rus ut irem jam heri constitiveram,
Plaut. Ps. 1, 5, 136:
decrevistis ut de praemiis militum primo quoque tempore referretur,
Cic. Phil. 5, 2, 4:
constitueram ut pridie Idus Aquini manerem,
id. Att. 16, 10, 1:
statuunt ut decem millia hominum in oppidum submittantur,
Caes. B. G. 7, 21:
Hasdrubal paciscitur cum Celtiberorum principibus ut copias inde abducant,
Liv. 25, 33, 3:
illos induxisse in animum, ut superbo quondam regi, tum infesto exuli proderent (patriam),
id. 2, 5, 7; 27, 9, 9; 42, 25, 11:
ut ne plebi cum patribus essent conubia sanxerunt,
Cic. Rep. 2, 27, 63:
servitia urbem ut incenderent conjurarunt,
Liv. 4, 45, 1.—
(δ).
After verbs of command or prohibition:
imperat Laelio ut per collis circumducat equites,
Liv. 28, 33, 11:
illud praecipiendum fuit ut... diligentiam adhiberemus,
Cic. Lael. 16, 60:
M. Aemilio senatus negotium dat ut Patavinorum seditionem comprimeret,
Liv. 41, 27, 3:
consul edicere est ausus ut senatus ad vestitum rediret,
Cic. Pis. 8, 18:
jubet sententiam ut dicant suam,
Plaut. Am. 1, 1, 50:
hic tibi in mentem non venit jubere ut haec quoque referret,
Cic. Verr. 2, 4, 12, § 28.—With ne:
iis praedixit, ut ne prius Lacedaemoniorum legatos dimitteret, quam ipse esset remissus,
Nep. Them. 7, 3.—
(ε).
Verbs expressing permission:
atque ille legem mihi de XII. tabulis recitavit quae permittit ut furem noctu liceat occidere,
Cic. Tull. 20, 47:
concedo tibi ut ea praetereas quae, etc.,
id. Rosc. Am. 19, 54:
dabis mihi hanc veniam ut eorum... auctoritatem Graecis anteponam,
id. de Or. 1, 6, 23:
ille tibi potestatem facturus est ut eligas utrum velis,
id. Div. in Caecil. 14, 45:
illud natura non patitur ut aliorum spoliis nostras facultates augeamus,
id. Off. 3, 5, 22.—
b.
In dependent clauses implying an aim or end.
(α).
After verbs denoting direction and inclination of the mind, care, purpose, intention, or striving:
ut plurimis prosimus enitimur,
Cic. Ac. 2, 2, 6:
facilior erit ut albam esse nivem probet quam erat Anaxagoras,
he will be more inclined, disposed, id. ib. 2, 36, 117: ne ille longe aberit ut argumento credat philosophorum, far remote from believing = not inclined, id. ib. 2, 47, 144: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, quis huic ignoscat si, who undertakes to correct, id. Verr. 2, 3, 1, § 2:
navem idoneam ut habeas diligenter videbis,
care, id. Fam. 16, 1, 2:
ille intellexit id agi atque id parari ut filiae suae vis afferretur,
id. Verr. 2, 1, 26, § 67:
pater potuit animum inducere ut naturam ipsam vinceret,
id. Rosc. Am. 19, 53:
cum senatus temptaret ut ipse gereret sine rege rem publicam,
id. Rep. 2, 12, 23:
equidem ut honore dignus essem, maxime semper laboravi,
id. Planc. 20, 50:
omni contentione pugnatum est ut lis haec capitis existimaretur,
id. Clu. 41, 116:
omnis spes ad id versa ut totis viribus terra adgrederentur,
Liv. 24, 34, 12:
omnis cura solet in hoc versari, semper ut boni aliquid efficiam dicendo,
Cic. de Or. 2, 75, 306:
se miliens morituros potius quam ut tantum dedecoris admitti patiantur,
Liv. 4, 2, 8; 2, 34, 11.—
(β).
Verbs of effecting:
nec potui tamen Propitiam Venerem facere uti esset mihi,
Plaut. Poen. 2, 6:
prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem,
Cic. Tusc. 1, 47, 112:
caritas annonae faciebat ut istuc... tempore magnum videretur,
id. Verr. 2, 3, 92, § 215:
sol efficit ut omnia floreant,
id. N. D. 2, 15, 41:
potest praestare ut ea causa melior esse videatur,
id. Or. 1, 10, 44:
non committam ut tibi ipse insanire videar,
id. Fam. 5, 5, 3:
di prohibeant, judices, ut hoc praesidium sectorum existimetur,
id. Rosc. Am. 52, 151:
effecisti ut viverem et morerer ingratus,
Sen. Ben. 2, 25, 1:
quibus nihil aliud actum est quam ut pudor hominibus peccandi demeretur,
id. Vit. Beat. 26, 6.—
(γ).
Verbs of obtaining:
Dumnorix a Sequanis impetrat ut per fines suos Helvetios ire patiantur,
Caes. B. G. 1, 9:
quid assequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt,
what does he gain, Cic. Verr. 2, 3, 55, § 128:
facile tenuit ut (Chalcidis) portae sibi aperirentur,
Liv. 35, 51, 6:
vicerunt tribuni ut legem perferrent,
id. 4, 25, 13.—
(δ).
Verbs of inducing and compelling:
nec ut omnia quae praescripta sunt defendamus necessitate ulla cogimur,
Cic. Ac. 2, 3, 8:
civitati persuasit ut de finibus suis exirent,
Caes. B. G. 1, 2:
exspectatione promissi tui moveor ut admoneam te,
Cic. Fam. 9, 8, 1:
Parhedrum excita ut hortum ipse conducat,
id. ib. 16, 18, 2:
ille adduci non potest ut... ne lucem quoque hanc eripere cupiat, etc.,
id. Rosc. Am. 52, 150:
impellit alios avaritia, alios iracundia ut levem auditionem pro re comperta habeant,
Caes. B. G. 7, 42:
ut de clementia scriberem, Nero Caesar, una me vox tua maxime compulit,
Sen. Clem. 2, 1, 1.—
(ε).
After verbs implying duty, right, rule, condition, or possibility:
cum mihi ne ut dubitem quidem relinquatur,
not even the possibility of doubt, Cic. Ac. 2, 38, 119:
obsides inter se dent, Sequani ne itinere Helvetios prohibeant, Helvetii ut sine maleficio transeant,
Caes. B. G. 1, 9:
se ita a majoribus didicisse ut magis virtute quam dolo contenderent,
id. ib. 1, 13:
mea lenitas hoc exspectavit ut id quod latebat erumperet,
Cic. Cat. 2, 12, 27:
(natura) nobis insculpsit in mentibus, ut eos (deos) aeternos et beatos haberemus,
id. N. D. 1, 17, 45:
hoc mihi Metellus non eripuit, hoc etiam addidit ut quererer hoc sociis imperari,
he gave the additional right, id. Verr. 2, 2, 68, § 164:
ut vero conloqui cum Orpheo, Musaeo, Homero liceat, quanti tandem aestimatis?
the privilege of conversing, id. Tusc. 1, 41, 98:
respondet Socrates sese meruisse ut amplissimis honoribus decoraretur,
id. Or. 1, 54, 272:
meruit ut suspendatur,
Sen. Ep. 7, 5:
quia enim non sum dignus prae te ut figam palum in parietem,
Plaut. Mil. 4, 4, 4.—So after dignus, Liv. 24, 16, 19; Quint. 8, 5, 12.—
c.
After verbs of fearing, where ut implies a wish contrary to the fear; that not:
rem frumentariam, ut satis commode supportari posset, timere se dicebant,
Caes. B. G. 1, 39:
vereor ut satis diligenter actum sit in senatu de litteris meis,
Cic. Att. 6, 4, 2:
verebar ut redderentur,
id. Fam. 12, 19, 1:
sin homo amens diripiendam urbem daturus est, vereor ut Dolabella ipse satis nobis prodesse possit,
id. ib. 14, 14, 1:
veretur Hiempsal ut foedus satis firmum sit,
id. Leg. 2, 22, 58:
timeo ut sustineas,
id. Fam. 14, 2, 3:
o puer, ut sis vitalis, metuo, et majorum ne quis amicus Frigore te feriat,
Hor. S. 2, 1, 60.— So sometimes after video, with weakened force: vide ut sit, nearly = perhaps it is not (cf. Roby, Gr. 2, p. 280): considerabitis, vestri similes feminae sintne Romae;
si enim non sunt, videndum est, ut honeste vos esse possitis,
Cic. Fam. 14, 14, 1.—Very rarely ut stands for ne after verbs of fearing:
quia nihil minus, quam ut egredi obsessi moenibus auderent, timeri poterat,
Liv. 28, 22, 12 Weissenb. ad loc.:
ut ferula caedas meritum... non vereor,
Hor. S. 1, 3, 120 Jan. and Orell. ad loc. —
d.
In interrogative clauses represented as untrue, rejecting a supposition or thought with indignation (nearly = fierine potest ut):
me ut quisquam norit, nisi ille qui praebet cibum?
Plaut. Pers. 1, 3, 52:
te ut ulla res frangat, tu ut umquam te corrigas?
Cic. Cat. 1, 9, 22:
egone ut te interpellem?
id. Tusc. 2, 18, 42:
pater ut in judicio capitis obesse filio debeat?
id. Planc. 13, 31:
egone ut prolis meae fundam cruorem?
Sen. Med. 927.—
2.
In subject clauses, with impersonal predicates.
a.
With a predicate adjective.
(α).
With the idea of rule, duty, etc.:
id arbitror Adprime in vita utile esse, ut ne quid nimis,
Ter. And. 1, 1, 34:
reliquum est ut de Catuli sententia dicendum videatur,
Cic. Imp. Pomp. 20, 59:
praeclarum est et verum ut eos qui nobis carissimi esse debeant, aeque ac nosmet ipsos amemus,
id. Tusc. 3, 29, 73:
ergo hoc sit primum ut demonstremus quem imitetur,
id. de Or. 2, 22, 90:
proximum est ut doceam, etc.,
id. N. D. 2, 29, 73:
extremum est ut te orem, etc.,
id. Fam. 4, 13, 7:
ei (Dionysio) ne integrum quidem erat ut ad justitiam remigraret,
permission, id. Tusc. 5, 21, 62. —With predicates, aequum est, par (anteclass. and rare):
aequom videtur tibi ut ego alienum quod est Meum esse dicam?
Plaut. Rud. 4, 7, 4:
non par videtur... praesente ibus una paedagogus ut siet,
id. Bacch. 1, 2, 31.—
(β).
In clauses expressing result and consequence:
magnificum illud etiam et gloriosum ut Graecis de philosophia litteris non egeant, illud,
that result of my labors, Cic. Div. 2, 2, 5:
consentaneum est huic naturae ut sapiens velit gerere et administrare rem publicam,
id. Fin. 3, 20, 68. —
(γ).
In clauses represented as real, true, false, certain, or probable (where the acc. and inf. might be used):
concedetur verum esse ut bonos boni diligant,
Cic. Lael. 14, 50: sin autem illa veriora ut idem interitus animorum et corporum, etc., id. ib 4, 14; cf.:
concedant ut hi viri boni fuerin (= concedant vere factum esse ut, etc.),
id. ib. 5, 18:
si verum est ut populus Romanus omnis gentes virtute superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1:
de ipso Roscio potest illud quidem esse falsum ut circumligatus fuerit, angui,
Cic. Div. 2, 31, 66:
non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit aut humanitatem,
id. Rosc. Am. 41, 121:
deos verisimile est ut alios indulgentius tractent propter parentis, alios propter futuram posterorum indolem,
Sen. Ben. 4, 32, 1; so,
rarum est ut,
Quint. 3, 19, 3:
quid tam inusitatum quam ut, etc.,
Cic. Imp. Pomp. 21, 62.—And after potius:
multi ex plebe spe amissa potius quam ut cruciarentur... se in Tiberim praecipitaverunt,
Liv. 4, 12, 11.—
b.
With predicate nouns.
(α).
Expressing the idea of a verb which would require an object clause, with ut:
quoniam ut aliter facias non est copia,
Plaut. Merc. 5, 4, 30:
Romano in hostico morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret,
Liv. 6, 31, 7:
vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint,
Cic. Planc. 2, 5:
consensus fuit senatus ut mature proficisceremur (= decretum est a senatu),
id. Fam. 3, 3, 1:
fuit hoc sive meum, sive rei publicae fatum ut in me unum omnis illa inclinatio temporum incumberet,
ordained by fate, id. Balb. 26, 58:
tempus est ut eamus ad forum,
Plaut. Mil. 1, 1, 72:
dicasque tempus maximum esse ut eat,
id. ib. 4, 3, 9:
primum est officium ut homo se conservet in naturae statu,
Cic. Fin. 3, 6, 20:
ejus culturae hoc munus est ut efficiat, etc.,
id. ib. 4, 14, 38:
caput illud est ut Lyconem recipias in necessitudinem tuam,
duty, id. Fam. 13, 19, 3; so,
caput est ut, etc.,
id. de Or. 1, 19, 87:
fuit hoc quoddam inter Scipionem et Laelium jus ut Scipio Laelium observaret parentis loco,
id. Rep. 1, 12, 18:
mea ratio in dicendo haec esse solet ut boni quod habeat id amplectar,
id. de Or. 2, 72, 292; so,
ratio est ut,
id. Verr. 1, 11, 34: est mos hominum ut [p. 1943] nolint eundem pluribus excellere, id. Brut. 21, 84:
est hoc Gallicae consuetudinis ut, etc.,
Caes. B. G. 4, 5.—
(β).
Expressing result and consequence:
est hoc commune vitium in magnis liberisque civitatibus ut invidia gloriae comes sit,
Nep. Chabr. 3, 3.—
c.
With impersonal verbs.
(α).
Including the idea of a verb requiring an object clause, with ut:
convenit, victi utri sint eo proelio, urbem, agrum... seque uti dederent,
Plaut. Am. 1, 1, 71:
mihi cum Dejotaro convenit ut ille in meis castris esset,
Cic. Att. 6, 1, 14:
placitum est ut in aprico loco considerent,
id. Rep. 1, 12, 18:
postea mihi placuit ut, etc.,
id. Or. 1, 34, 155:
ad Appii Claudii senectutem accedebat etiam ut caecus esset,
id. Sen. 6, 16.—So after fit, it happens:
fit ut natura ipsa ad ornatius dicendi genus incitemur,
Cic. Or. 2, 83, 338:
potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior,
it may be that, id. Att. 8, 3, 6; id. Ac. 2, 11, 36; id. Verr. 2, 2, 77, § 190.—
So with accidit, evenit, contigit: accidit... ut illo itinere veniret Lampsacum,
Cic. Verr. 2, 1, 24, § 63; so id. Imp. Pomp. 9, 25:
sed tamen hoc evenit ut in vulgus insipientium opinio valeat,
id. Tusc. 2, 26, 63:
utinam Caesari contigisset ut esset optimo cuique carissimus,
id. Phil. 5, 18, 49.—
(β).
Denoting consequence:
ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile,
Cic. Off. 2, 3, 10:
sequitur ut dicamus quae beneficia danda sint et quemadmodum,
Sen. Ben. 1, 11, 1:
sequitur ut causa ponatur,
Cic. Or. 2, 81, 331.—
(γ).
Est, in the meaning fit, or causa est:
est ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi,
it is a fact that, Cic. Or. 2, 36, 152:
non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri,
there is no reason for wondering, id. Div. 1, 56, 128:
quando fuit ut quod licet non liceret?
id. Cael. 20, 48; so, in eo est ut, prope est ut, to be on the point of, to be near to:
jam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint,
Liv. 8, 27, 3:
cum jam in eo esset ut comprehenderetur,
Nep. Paus. 5, 1; id. Milt. 7, 3:
jam prope erat ut ne consulum quidem majestas coerceret iras hominum,
Liv. 2, 23, 14:
prope est ut lamentationem exigat,
Sen. Clem. 2, 6, 4.— Here belongs the circumlocution of the periphrastic future by futurum esse or fore, with ut; generally in the inf.:
arbitrabar fore ut lex de pecuniis repetundis tolleretur,
Cic. Verr. 1, 14, 41.—Very rarely in the indic.:
futurum est ut sapiam,
Sen. Ep. 117, 29.—
3.
In attributive clauses, dependent on nouns not belonging to the predicate.
a.
With the idea of resolve, etc.:
vicit sententia ut mitterentur coloni,
Liv. 9, 26, 4:
sententiam dixit (= censuit) ut judicum comitia haberentur,
Cic. Q. Fr. 2, 1, 2; id. Fam. 4, 4, 5; id. Tusc. 5, 41, 119; id. Leg. 3, 15, 33.—
b.
Of agreement:
fide accepta ut remitterent eum,
Liv. 24, 48, 8. —
c.
Of law, rule, etc.:
praetores rogationem promulgarunt ut omnes regiae stirpis interficerentur,
Liv. 24, 25, 10:
senatus consultum factum est ut M. Fulvius litteras extemplo ad consulem mitteret,
id. 35, 24, 2:
haec ei est proposita condicio ut aut juste accusaret aut acerbe moreretur,
Cic. Clu. 14, 42:
Suevi in eam se consuetudinem induxerunt ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus,
Caes. B. G. 4, 1.—
d.
Of duty:
jusjurandum poscit ut quod esse ex usu Galliae intellexissent, communi consilio administrarent,
Caes. B. G. 8, 6. —
e.
Of purpose, inclination, etc.:
vobis dent di mentem oportet ut prohibeatis, etc.,
make you inclined, Liv. 6, 18, 9:
causa mihi fuit huc veniendi ut quosdam hinc libros promerem,
Cic. Fin. 3, 2, 8:
confectio tabularum hanc habet vim (= efficit) ut quidquid fingatur aut non constet, appareat,
id. Font. 2, 3.—
f.
Of effect, result, etc.:
fuit ista quondam virtus ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam hostem everterent,
Cic. Cat. 1, 1, 3:
habet hoc virtus ut viros fortis species ejus et pulchritudo etiam in hoste posita delectet,
id. Pis. 32, 81:
damnatum poenam sequi oportebat ut igni cremaretur,
Caes. B. G. 1, 4.—
4.
In clauses of manner, that, so that.
a.
With ita, sic, adeo, tantus, talis, or tam as antecedent (v. hh. vv.;
anteclass. ut qui = ut): Adeon' me fungum fuisse ut qui illi crederem?
Plaut. Bacch. 2, 3, 49.—
b.
With is or hic as antecedent: eos deduxi testes et eas litteras deportavi ut de istius facto dubium esse nemini possit, Cic. Verr. 2, 4, 42, § 91:
ejusmodi res publica debet esse ut inimicus neque deesse nocenti possit, neque obesse innocenti (ejusmodi = talis),
id. ib. 2, 3, 69, §
162: eo perducam servum ut in multa liber sit,
Sen. Ben. 3, 19, 2:
non eo loco res humanae sunt ut vobis tantum otii supersit,
id. Vit. Beat. 27, 6:
haec aequitas in tuo imperio fuit, haec praetoris dignitas ut servos Siculorum dominos esse velles,
Cic. Verr. 2, 3, 38, § 87:
hoc jure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat,
id. ib. 2, 2, 27, § 65.—
c.
Without antecedents, so that:
cujus aures clausae veritati sunt ut ab amico verum audire nequeat, hujus salus desperanda est,
Cic. Lael. 24, 90:
in virtute multi sunt ascensus, ut is maxima gloria excellat qui virtute plurimum praestet,
id. Planc. 25, 60:
mons altissimus impendebat ut perpauci prohibere possent,
Caes. B. G. 1, 6:
accessit quod Domitius Heraclea iter fecerat, ut ipsa fortuna illum obicere Pompejo videretur,
id. B. C. 3, 79:
pecunia a patre exacta crudeliter, ut divenditis omnibus bonis aliquamdiu trans Tiberim veluti relegatus viveret,
Liv. 3, 13, 10:
fama Gallici belli pro tumultu valuit ut et dictatorem dici placeret,
id. 8, 17, 6:
nihilo minus... magnas percipiendum voluptates, ut fatendum sit, etc.,
Sen. Vit. Beat. 12, 1.—
d.
Idiomat. with non.
(α).
Ut non, when the principal sentence is negative, without: non possunt una in civitate multi rem ac fortunam amittere ut non plures secum in eandem trahant calamitatem, without dragging, etc., Cic. Imp. Pomp. 7, 19:
flaminem Quirinalem neque mittere a sacris neque retinere possumus ut non deum aut belli deseramus curam,
Liv. 24, 8, 10:
non ita fracti animi civitatis erant ut non sentirent, etc.,
id. 45, 25, 12:
nusquam oculi ejus flectentur ut non quod indignentur inveniant,
Sen. Ira, 2, 7, 2:
ajunt, nec honeste quemquam vivere ut non jucunde vivat, nec jucunde ut non honeste quoque,
id. Vit. Beat. 6, 3:
nemo in eo quod daturus es gratiam suam facere potest ut non tuam minuat,
id. Ben. 2, 4, 3; cf. also: ut non conferam vitam neque existimationem tuam cum illius;
neque enim est conferenda (= ut omittam conferre),
Cic. Verr. 2, 4, 20, § 45.—
(β).
Non ut, followed by sed quod, causal (= non quod, sed quod;
rare): earum exempla tibi misi non ut deliberarem reddendaene essent, sed quod non dubito, etc.,
not that... but because, Cic. Att. 14, 17, 4:
haec ad te scribo non ut queas tu demere solitudinem, sed, etc.,
id. ib. 11, 15, 3.—Followed by sed ut:
benigne accipe (beneficium): rettulisti gratiam, non ut solvisse te putes, sed ut securior debeas,
Sen. Ben. 2, 35, 5; and in reversed order: quorsum haec praeterita? Quia sequitur illud, etc.;
non ut eas res causam adferrent amoris,
Cic. Fat. 15, 35.—Rarely nedum ut, in the sense of nedum alone, much less that, not to mention that (mostly post-class.; cf.
Zumpt, Gram. § 573): ne voce quidem incommoda, nedum ut illa vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem,
Liv. 3, 14, 6 Weissenb. ad loc.:
quando enim... fama in totam urbem penetrat? nedum ut per tot provincias innotescat,
Tac. Or. 10.—
e.
Conditional or concessive.
(α).
Granting that ( for argument's sake):
quod ut ita sit—nihil enim pugno—quid habet ista res aut laetabile aut gloriosum?
Cic. Tusc. 1, 21, 49:
sed ut haec concedantur, reliqua qui tandem intellegi possunt?
id. N. D. 3, 16, 41:
ut tibi concedam hoc indignum esse, tu mihi concedas necesse est, etc.,
id. Clu. 53, 146:
quae, ut essent vera, conjungi debuerunt,
id. Fin. 4, 15, 40:
quae natura ut uno consensu juncta sit et continens... quid habere mundus potest cum thesauri inventione conjunctum?
id. Div. 2, 14, 33:
nihil est prudentia dulcius, quam, ut cetera auferat, adfert certe senectus,
id. Tusc. 1, 39, 94.—
(β).
Even if, although:
qui (exercitus) si pacis... nomen audiverit, ut non referat pedem, insistet certe,
Cic. Phil. 12, 3, 8:
ut ea pars defensionis relinquatur, quid impediet actionem? etc.,
id. Ac. 2, 34, 108:
ut quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellant non reperies,
id. de Or. 2, 4, 18:
ut enim neminem alium nisi T. Patinam rogasset, scire potuit, illo ipso die a Milone prodi flaminem,
id. Mil. 17, 46: verum ut hoc non sit, tamen praeclarum spectaculum mihi propono, id. Att. 2, 15; id. Leg. 1, 8, 23; id. Fat. 5, 9; id. Verr. 2, 3, 64, § 151; 2, 1, 45, § 117; id. Planc. 25, 62:
qui, ut non omnis peritissimus sim belli, cum Romanis certe bellare didici,
Liv. 36, 7, 20:
neque equites armis equisque salvis tantum vim fluminis superasse verisimile est, ut jam Hispanos omnes inflati travexerint utres,
id. 21, 47, 5:
at enim, ut jam ita sint haec, quid ad vos, Romani?
id. 34, 32, 13:
ut jam Macedonia deficiat,
id. 42, 12, 10:
cum jam ut virtus vestra transire alio possit, fortuna certe loci hujus transferri non possit,
id. 5, 54, 6; 22, 50, 2; cf.:
ac jam ut omnia contra opinionem acciderent, tamen se plurimum navibus posse,
Caes. B. G. 3, 9:
ut desint vires tamen est laudanda voluntas,
Ov. P. 3, 4, 79:
ut dura videatur appellatio, tamen sola est,
Quint. 3, 8, 25; 6, prooem. 15.—Ut maxime = si maxime:
quaere rationem cur ita videatur: quam ut maxime inveneris... non tu verum testem habere, sed eum non sine causa falsum testimonium dicere ostenderis,
Cic. Ac. 2, 25, 81.—With nihilominus:
quae (res) nihilominus, ut ego absim, confici poterunt,
Cic. Fam. 10, 2, 2.—
(γ).
Provided that:
ambulatiuncula, ut tantum faciamus quantum in Tusculano fecimus, prope dimidio minoris constabit isto loco,
Cic. Att. 13, 39, 2: dabo egenti, sed ut ipse non egeam;
succurram perituro, sed ut ipse non peream,
Sen. Ben. 2, 15, 1.—
5.
In clauses of purpose (final clauses; distinguished from object clauses with ut; v. C. 1., in which the verb itself contains the idea of purpose, the clause completing the idea of the verb), in order that, so that, so as to.
a.
In gen.:
quin voco, ut me audiat, nomine illam suo?
Plaut. Rud. 1, 4, 17:
haec acta res est uti nobiles restituerentur in civitatem,
Cic. Rosc. Am. 51, 149:
intellego, tempus hoc vobis divinitus datum esse ut odio... totum ordinem liberetis,
id. Verr. 1, 15, 43:
Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit uti eos testes suae quisque virtutis haberet,
Caes. B. G. 1, 52.—And with ut ne, instead of ne, lest:
id ut ne fiat, haec res sola est remedio,
Ter. Eun. 3, 1, 49; v. 1. ne, I. B. 4. a.—Very rarely, ut non for ne, expressing a negative purpose:
ut plura non dicam neque aliorum exemplis confirmem quantum valeat (= ut praeteream),
Cic. Imp. Pomp. 15, 44; cf. d. a fin. supra.—
b.
Esp., after certain antecedents.
(α).
After id, for the purpose (ante-class.):
id huc reverti uti me purgarem tibi,
Plaut. Am. 3, 2, 28.—
(β).
After idcirco:
idcirco amicitiae comparantur ut commune commodum mutuis officiis gubernetur,
Cic. Rosc. Am. 38, 111:
legum idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus,
id. Clu. 53, 146; id. Rosc. Am. 47, 137.—
(γ).
After ideo and eo:
non ideo Rhenum insedimus ut Italiam tueremur, sed ne quis, etc.,
Tac. H. 4, 73:
Marionem ad te eo misi ut aut tecum ad me quam primum veniret, aut, etc.,
Cic. Fam. 16, 1, 1.—
(δ).
After ad eam rem, ad hoc, in hoc:
ad eam rem vos delecti estis ut eos condemnaretis quos sectores jugulare non potuissent?
Cic. Rosc. Am. 52, 151:
praebere se facilem ad hoc ut quem obligavit etiam exsolvi velit?
Sen. Ben. 2, 17, 6:
homo natus in hoc ut mores liberae civitatis Persica servitute mutaret,
id. ib. 2, 12, 2.—
(ε).
After ea mente, hac mente:
navis onerarias Dolabella ea mente comparavit ut Italiam peteret,
Cic. Fam. 12, 14, 1:
hac mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Ajunt,
Hor. S. 1, 1, 30.—
(ζ).
After potius quam:
potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat,
Liv. 6, 28, 8:
potius quodcumque casus ferat passuros, quam ut sprevisse Tarentinos videantur,
id. 9, 14, 8.—
c.
Idiomat.
(α).
With the principal predicate, referring to the conception of the writer, understood; mostly parenthet. = the Engl. inf.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur, to be brief, etc., Cic. Caecin. 6, 17:
ecquid tibi videtur, ut ad fabulas veniamus, senex ille Caecilianus minoris facere filium rusticum?
to come to the drama, id. Rosc. Am. 16, 46:
reliquum judicium de judicibus, et, vere ut dicam, de te futurum est,
to tell the truth, id. Verr. 2, 5, 69, § 177:
Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit,
to say the least, id. Mur. 40, 87: ut nihil de illo tempore, nihil de calamitate rei publicae [p. 1944] querar, hoc tibi respondeo, etc., not to complain of that time, etc., id. Caecin. 33, 95: quae cum se disposuit, et partibus suis consensit, et, ut ita dicam concinuit, summum bonum tetigit, and, so to speak, chimes in, etc., Sen. Vit. Beat. 8, 5:
ecce— ut idem in singulos annos orbis volveretur —Hernici nuntiant Volscos et Aequos reficere, etc.,
Liv. 3, 10, 8.—
(β).
Satis ut, enough to (lit. enough for the purpose of):
satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casus timerent,
disasters large enough to make them afraid, Caes. B. C. 3, 10.—
(γ).
Quam ut after comparatives, too much to:
quod praeceptum, quia major erat quam ut ab homine videretur, idcirco adsignatum est deo,
too great to come from man, Cic. Fin. 5, 16, 44:
quis non intellegit, Canachi signa rigidiora esse quam ut imitentur veritatem?
id. Brut. 18, 70:
clarior res erat quam ut tegi ac dissimulari posset,
too clear to be covered up, Liv. 26, 51, 11:
potentius jam id malum apparuit quam ut minores per magistratus sedaretur,
id. 25, 1, 11:
est tamen aliquis minor quam ut in sinu ejus condenda sit civitas,
Sen. Ben. 2, 16, 2.

Lewis & Short latin dictionary > utei
11 advertō (advortō）

advertō (advortō） tī, sus, ere, to turn to, turn towards, direct: In partem lumina, O.: agmen urbi, V.: terris proram, V.: classem in portum, L.: hue carinam, O.: Scythicas advertitur oras, steers to, O.: proram, to turn landward, V.: laeti advertuntur harenae, V. — To direct, turn: huc mentem, V.: malis numen, your power to (avenge my) wrongs, V.: animum adverte, attend: animum in eum: monitis animos advertite vestris, O.: adverte, give heed, V.: animis advertite vestris, V. — Animum adverto is often used like animadverto, as verb trans.: postquam id animum advertit, Cs.: animum advortit inter saxa cochleas, S.: quam rem vitio dent, T.: magnas esse copias hostium, etc., Cs.: tunc esset hoc animum advertendum: quā re animum adversā, Cs.

Latin-English dictionary > advertō (advortō）
12 cēnseō

cēnseō cēnsuī, cēnsus, ēre, to tax, assess, rate, estimate: censores populi aevitates: censento: ne absens censeare: milia octoginta civium censa dicuntur, L.: quid se vivere, quid in parte civium censeri, si, etc., L.: census equestrem Summam nummorum, assessed with a knight's estate, H.: milites scribere, capite censos, assessed for their persons, i. e. paying only a poll-tax, S.: frequentia convenit censendi causā, to attend the census: arbitrium formulae censendi, the scheme for taking the census, L.: sintne illa praedia censui censendo, subject to the census.—Of a province: quinto quoque anno Sicilia tota censetur.—With the person assessed as subject, to value, make a return: in quā tribu ista praedia censuisti?: Est inter comites Marcia censa suas, is assessed for, i. e. counts as one, O. — In gen., to value, estimate, weigh: si censenda nobis res sit: auxilio vos dignos censet senatus, L.—To esteem, appreciate, value: ut maneat, de quo censeris, amicus, for whose sake, O.: unā adhuc victoriā Metius censebatur, Ta. — Of senators, to be of opinion, propose, vote, move, give judgment, argue, insist, urge: Dic, inquit ei (rex), quid censes? tum ille... censeo, etc., I move, L.: ita censeo decernendum: Appius imperio consulari rem agendam censebat, L.: eas leges omnīs censeo per vim latas: qui censet eos... morte esse multandos: sententia quae censebat reddenda bona, L.: de eā re ita censeo, uti consules dent operam uti, etc.: censeo ut iis... ne sit ea res fraudi, si, etc.: qui censebat ut Pompeius proficisceretur, Cs.: Fabius censuit... occuparent patres suum munus facere, L. — Ironic.: vereamini censeo ne... nimis aliquid severe statuisse videamini, i. e. of course, you will not be afraid, etc.: misereamini censeo, I advise you to be merciful, S. — Ellipt.: dic quid censes (i. e. decernendum), L.: senati decretum fit, sicut ille censuerat, S.— Of the Senate, to resolve, decree: cuius supplicio senatus sollemnīs religiones expiandas saepe censuit: senatus Caelium ab re p. removendum censuit, Cs.: quae bona reddi antea censuerant (i. e. reddenda), L.: nuntient, velle et censere eos ab armis discedere, etc., S.: ita censuerunt uti consui rem p. defenderet: cum vero id senatus frequens censuisset (sc. faciendum): bellum Samnitibus et patres censuerunt et populus iussit, against the Samnites, L.—To resolve, be of opinion, determine, decide, vote, propose, suggest, advise: erant qui censerent in castra Cornelia recedendum, Cs.: nunc surgendum censeo, I move we adjourn: ego ita censeo, legatos Romam mittendos, L.: neque eum locum quem ceperant, dimitti censuerant oportere, Cs.: Hasdrubal ultimam Hispaniae oram ignaram esse... censebat, believed, L.: censeo ut satis diu te putes requiesse: plerique censebant ut noctu iter facerent, Cs. — Ellipt.: sententiis quarum pars deditionem, pars eruptionem censebat (i. e. faciendam), Cs.: ita uti censuerant Italici, deditionem facit, S. — Of commands: non tam imperavi quam censui sumptūs decernendos, etc., said, not as an order, but as an opinion that, etc.: ita id (foedus) ratum fore si populus censuisset, L.—Of advice: idem tibi censeo faciendum: si videbitur, ita censeo facias ut, etc.: Quam scit uterque libens censebo exerceat artem, H.: ibi quaeratis socios censeo, ubi Saguntina clades ignota est, L.: ita faciam ut frater censuit, T.: Disce, docendus adhuc, quae censet amiculus, H.—Ironic.: si qua putes... magnopere censeo desistas, I strongly advise you to give up that idea.—Of opinions and views, to be of opinion, think, believe, hold: Plato mundum esse factum censet a deo sempiternum: nemini censebat fore dubium quin, etc.: sunt qui nullum censeant fieri discessum: oportere delubra esse in urbibus censeo.—Ellipt.: si, Mimnermus uti censet, sine amore iocisque Nil est iucundum, H.—In gen., to judge, think, believe, suppose, imagine, expect: Quid te futurum censes? T.: neque vendundam censeo Quae libera est, T.: eo omnem belli molem inclinaturam censebant, L.: Caesar maturandum sibi censuit, thought he ought (i. e. resolved) to hasten, Cs.: impudens postulatio visa est, censere... ipsos id (bellum) advertere in se, to imagine, L.: Qui aequom esse censeant, nos a pueris ilico nasci senes, imagine that we ought to be, T.: civīs civibus parcere aequum censebat, N. —In questions, censes? Do you think, do you suppose? continuo dari Tibi verba censes? T.: adeone me delirare censes ut ista esse credam?: quid censes munera terrae?... Quo spectanda modo? H.: An censemus? Are we to suppose?—Ellipt.: quid illum censes? (sc. facere?) T.—Absol., as an approving answer: Ph. ego rus ibo... Pa. Censeo, T.: recte dicit, censeo, T.
* * *
I
censere, censui, censitus V TRANS

think/suppose, judge; recommend; decree, vote, determine; count/reckon; assess
II
censere, censui, census V TRANS

think/suppose, judge; recommend; decree, vote, determine; count/reckon; assess

Latin-English dictionary > cēnseō
13 dētrīmentum

dētrīmentum ī, n [de + 1 TER-], that which is worn away: ergastuli detrimenta (of men), wrecks of the work-house, Cu.— Wear and tear, loss, damage, detriment: exercitūs, Cs.: militum, Cs.: existimationis, N.: de te fieri detrimenti nil potest, T.: detrimenta communia: Detrimenta ridet, losses (of property), H.: adferre, to cause, Cs.: magnis inlatis detrimentis, Cs.: accipere, to suffer: militum, Cs.: res p. detrimentum fecit: in bonum vertere, Cs.: sine magno rei p. detrimento: alia facinora praedae magis quam detrimento fore S.: amicitiam populi R. sibi non detrimento esse, Cs.: quae detrimento nobis esse possint.—Esp., in the formula, by which unlimited power was intrusted to magistrates: dent operam consules, ne quid res p. detrimenti capiat, Cs.: ne quid detrimenti res p. accipiat.— The loss of a battle, defeat, overthrow: tot detrimentis acceptis, Cs.: parvulum, Cs.
* * *

detrimenti N N

diminishment, material reduction; detriment; harm/loss/damage; reverse/defeat; defeat, loss of battle; overthrow

Latin-English dictionary > dētrīmentum
14 obses

obses idis （ gen plur. obsidum, rarely obsidium, Cs., L.), m and f [SED-], a hostage: obsides uti inter sese dent, exchange, Cs.: Cretensibus obsides imperavit: multi Romanis dediti obsides, S.: alqm obsidem retinere, as a hostage, N.: Me acceptā Obside, O.—A surety, security, guaranty, assurance, bail, pledge: se eius rei obsidem fore, will answer for it, N.: (nuptiarum) obsides filios accipere: coniugii, O.: obsidem enim se animum eius habere, L.: obsides dedit se nullā in re Verri similem futurum, gave no guaranty: hanc condemnationem dederat obsidem Balbo, ut, etc.
* * *

obsidis N C

hostage; pledge, security

Latin-English dictionary > obses
15 opera

opera ae, f [opus], service, pains, exertion, effort, work, labor: operam abutitur, qui, etc., wastes labor, T.: frustra operam sumo, take pains, T.: res multae operae, Cs.: operam exigere: praebere amicis: in eā (arte) plus operae consumere, bestow upon: impendere: polliceri, S.: insumere, L.: interponere, employ: quorum operā interfectus, by whose agency, Cs.: exstabit opera peregrinationis huius, i. e. literary activity.—A service, rendering of service: esse in operis eius societatis, in the service of the society: qui operas in scripturā pro magistro dat, serves as director: musis operas reddere, serve.—In the phrase, operam dare, to bestow care, take pains, give attention, serve, exert oneself: id dare operam, qui istum amoveas, T.: dant operam simul auspicio augurioque (i. e. student), Enn. ap. C.: dare operam funeri, attend: sermoni, listen: dilectu dat operam, is busied in, L.: dabat operam, ut Dumnorigem contineret, Cs.: dent operam consules, ne quid res p. detrimenti capiat, Cs.: id scire, T.—In the phrase, meā operā, through my means, by my agency: Non meā operā neque culpā evenit, T.: meā operā Q. Tarentum recepisti.—In the phrase, operae pretium, something worth the effort.—Leisure, spare time: de versibus, deest mihi quidem opera, I have no leisure: quae non operae est referre, it is not worth while, L.: si operae illi esset, if he had time, L.—A day-laborer, journeyman, laborer, workman, artisan: nona, a ninth laborer (on a farm), H.: operae facessant: publice coactis operis: contentio cum operis conductis ad, etc., rabble hired.
* * *

operae N F

work, care; aid; service, effort/trouble

dare operam -- pay attention to

Latin-English dictionary > opera
16 recursus

recursus ūs, m [re-+1 CEL-], a running back, going back, return, retreat: Inde alios ineunt cursūs aliosque recursūs, V.: ut recursus pateret, L.: dent modo fata recursūs, O.: per alternos undā labente recursūs, O.
* * *

recursus N M

running back, retreat, return

Latin-English dictionary > recursus
17 ut

ut conj. [1 ut], with subj.—Of effect or result, that, so that: prior pars orationis tuae faciebat ut mori cuperem: di prohibeant, iudices, ut hoc praesidium sectorum existimetur: Dumnorix a Sequanis impetrat ut per finīs suos Helvetios ire patiantur, Cs.: quid adsequitur, nisi hoc ut arent qui... in agris remanserunt, what does he gain: vicerunt tribuni ut legem preferrent, L.: ille adduci non potest ut, etc.: impellit alios avaritia ut, etc., Cs.: eos deduxi testīs ut de istius facto dubium esse nemini possit: mons altissimus impendebat, ut perpauci prohibere possent, Cs.: non ita fracti animi civitatis erant, ut non sentirent, etc., as not to feel, L.—In thought, that, so that, to (esp. after verbs of wishing, commanding, or endeavoring): volo uti mihi respondeas, num quis, etc., I wish you to answer: tibi instat Hortensius ut eas in consilium: Ut illum di deaeque perdant, T.: censeo ut iter reliquum conficere pergas, I propose: obsides inter se dent, Sequani ne... Helvetii ut sine maleficio transeant, Cs.: constitueram ut manerem: paciscitur cum principibus ut copias inde abducant, L.: edicere ut senatus redriet: ille tibi potestatem facturus sit ut eligas utrum velis: qui sibi hoc sumpsit ut conrigat mores aliorum, who has undertaken to correct: navem idoneam ut habeas diligenter videbis, care: omnis spes eo versa ut totis viribus terrā adgrederentur, L.: satis esse magna incommoda accepta ut reliquos casūs timerent, disasters great enough to make them fear, etc., Cs.: quod praeceptum, quia maius erat quam ut ab homine videretur, etc., too great to be from man: clarior res erat quam ut tegi posset, too clear to be covered up, L. —Of definition (conceived as the result of its antecedent, expressed or implied), that: reliquum est ut de Catuli sententiā dicendum videatur: proximum est ut doceam, etc.: consentaneum est huic naturae, ut sapiens velit gerere et administrare rem p.: non est verisimile ut Chrysogonus horum litteras adamarit: vetus est lex amicitiae ut idem amici semper velint: primum est officium ut (homo) se couservet: est mos hominum ut nolint, etc.: potest fieri ut res verbosior haec fuerit, illa verior, it may be that: pater ut in iudicio capitis obesse filio debeat?: ex quo efficitur ut quidquid honestum sit, idem sit utile, it is proved that, etc.: non est igitur ut mirandum sit ea praesentiri, there is no reason to wonder: iam in eo rem fore ut Romani aut hostes aut domini habendi sint, the situation would be such, that, etc., L.: iam prope erat ut, etc., it was almost come to such a pass, that, etc., L.: cum esset haec ei proposita condicio ut aut iuste accusaret aut acerbe moreretur, etc.: Suevi in eam se consuetudinem adduxerunt, ut locis frigidissimis lavarentur in fluminibus, Cs.: hoc iure sunt socii ut eis ne deplorare quidem de suis incommodis liceat: ne voce quidem incommodā, nedum ut ulla vis fieret, paulatim permulcendo mansuefecerant plebem (i. e. nedum ullā vi), L.—In final clauses (of purpose), that, in order that, for the purpose of, so that, so as to: haec acta res est ut ei nobiles restituerentur in civitatem: Caesar singulis legionibus singulos legatos praefecit, uti eos testes suae quisque virtutis haberet, Cs.; cf. Id ut ne fiat, haec res sola est remedio, T.: consensus senatūs fuit ut proficisceremur: vicit sententia ut mitterentur coloni, L.: ha<*> mente laborem Sese ferre senes ut in otia tuta recedant Aiunt, H.: potius ad delendam memoriam dedecoris, quam ut timorem faciat, L.— After a subst: morandi causa erat ut hostem ad certamen eliceret, L.: causa autem fuit huc veniendi, ut quosdam hinc libros promerem.—Ellipt.: ut in pauca conferam, testamento facto mulier moritur (sc. hoc dico), to be brief, etc.: et, vere ut dicam, de te futurum est, to tell the truth: Murena, si nemini, ut levissime dicam, odio fuit, to say the least.
* * *

CONJ

to (+ subj), in order that/to; how, as, when, while; even if

Latin-English dictionary > ut
18 A

1.
A, a, indecl. n. (sometimes joined with littera), the first letter of the Latin alphabet, corresponding to the a, a of the other Indo-. European languages:
A primum est: hinc incipiam, et quae nomina ab hoc sunt, Lucil. ap. Terent. Scaur. p. 2255 P.: sus rostro si humi A litteram impresserit,
Cic. Div. 1, 13, 23:
ne in A quidem atque S litteras exire temere masculina Graeca nomina recto casu patiebantur,
Quint. 1, 5, 61.
II.
The sound of the A is short or long in every part of the word; as, ăb, păter, ită; ā, māter, frustrā. During a short period (between about 620 and 670 A. U. C. = from 134 to 84 B.C.) long a was written aa, probably first by the poet L. Attius, in the manner of the Oscan language; so we find in Latin inscriptions: AA. CETEREIS (i.e.a ceteris), CALAASI, FAATO, HAACE, MAARCIVM, PAAPVS, PAASTORES, VAARVS; and in Greek writing, MAAPKOPs PsIOS MAAPKEAAOS, KOINTON MAAPKION (like Osc. aasas = Lat. āra, Osc. Paapi = Lat. Pāpius, Osc. Paakul = Lat. Pāculus, Pācullus, Pācuvius, etc.), v. Ritschl, Monum. Epigr. p. 28 sq., and cf. Mommsen, Unterital. Dialekte, p. 210 sq. (The Umbrian language has gone a step farther, and written long a by aha, as Aharna, Naharcom, trahaf, etc.; cf. Aufrecht and Kirchhoff, Umbrische Sprachdenkm. p. 76 sq.) Vid. also the letters E and U.
III.
In etymological and grammatical formation of words, short a very often (sometimes also long a) is changed into other vowels.
A.
Short a is changed,
1.
, into long a —
a.
In consequence of the suppression of the following consonants at the end or in the middle of the word: ŭb, ā; vădis, vūs; ăg-, ăg-men, exāmen; tăg-, contūmino; căd-, cāsus. Hence also in the abl. sing. of the first decl., and in the particles derived from it. in consequence of the suppression of the original ablat. end. - d: PRAEDAD (Col. Rostr.), praedā; SENTENTIAD (S. C. de Bacch.), sententiā; EXTBAD (ib.), extrā; SVPRAD (ib.), suprā. —Hence,
b.
In perfect forms: scăb-o, scābi; căveo, cūvi; făv-eo, fāvi; păv-eo, pāvi (for scăbui, căvui, făvui, păvui).
c.
In other forms: ăgo, ambūges; păc-, păc-iscor, pâcis (pâx); săg-ax, sūgus, sāga; măc-er, mâcero; făg- (phagein), fūgus. (Contrary to analogy, ă remains short in dănunt, from dă-in-unt, V. Ritschl, l.l.p. 17.)
2.
Short a is changed into é or ē—
a.
Into é.
(α).
Most frequently in the second part of compounds, particularly before two consonants: facio, confectus; jacio, conjectus; rapio, dereptus; dăm-, damno, condemno; fāl-, fallo, fefelli; măn-, mando, commendo; scando, ascendo; ăp-, aptus, ineptus; ăr-, ars, iners, sollers; ăn-, annus, perennis; căpio, auceps; căput, triceps; ăgo, remex; jăcio, objex. And thus in Plautus, according to the best MSS., dispenno, dispessus from pando, compectus from compăciscor, anteceptus from capio (on the other hand, in Vergil, according to the best MS., aspurgo, attractare, deiractare, kept their a unchanged).
(β).
Sometimes ă is changed into ĕ also before one consonant (but in this case it is usually changed into ĭ; v. infra, 3. a. a.): grădior, ingrĕdior; pătior, perpĕtior; părio, repĕrio; păro, vitupĕro; ăp-, coepi (i. e. co-ŭpi); căno, tubicĕn, tibicĕn; in the reduplicated carcĕr (from carcar) farfŏrus (written also farfārus); and so, according to the better MSS., aequipĕro from păro, and defĕtigo from fătigo.
(γ).
In words taken from the Greek: talanton, talŏntum; phalara, phalŏrae; sisaron, sisŏr (but, according to the best MSS., cumŭra from kamara, not camŏra).
b.
Short a is changed to ē in some perfect forms: ăgo, ēgi; fūcio, féci; jăci, jĕci; frag-, frango, frēgi; căpio, cēpi, and păg-, pango, pēgi (together with pepĭgi and panxi, v. pango).
3.
Short a is changed to ĭ, a (most frequently in the second part of compounds)
(α).
before one consonant: ăgo, abĭgo; făcio, confĭcio; cădo, concĭdo; sălio, assĭlio; răpio, abrĭpio; păter, Juppĭter (in Umbrian lang. unchanged, Jupater), Marspĭter; Diespĭter, Opĭter; rătus, irrĭtus; ămicus, inìmicus (but ŭ remains unchanged in adŭmo, impătiens, and in some compounds of a later period of Roman literature, as praejacio, calefacio, etc.). —
(β).
Sometimes also before two consonants (where it is usually changed into ĕ; v. supra, 2. a. b.): tăg-, tango, contingo; păg-, pango, compingo (unchanged in some compounds, as peragro, desacro, depango, obcanto, etc.).
b.
ă is changed into ĭ in the reduplicated perfect forms: cădo, cecĭdi; căno, cecĭni; tăg-, tango, tetĭgi; păg-, pango, pepĭgi.
c.
Likewise in some roots which have ă: păg-, pignus; străg- (strangulo, strangô), stringo.
d.
In words taken from the Greek: mêchanê, machĭna; patanê, patĭna; bukanê, bucĭna; trutanê, trutĭna; balaneion, balĭneum; Katana, Catĭna (written also Catana); Akragas, Agrĭgentum.
4.
Short a is changed into short or long o.
a.
Into ŏ: scăbo, scobs; păr, pars, portio; dăm-, dŏmo; Fabii, Fŏvii (v. Paul. ex Fest. p. 87); marmaron, marmŏr; Mars, redupl. Marmar, Marmor (Carm. Fratr. Arv.).
b.
Into ō: dă-, dōnum, dōs; ăc-, ăcuo, ōcior (v. this art.).
5.
Short a is changed into ŭ —
a.
In the second part of compounds, particularly before l, p, and b: calco, inculco; salsus, insulsus; salto, exsulto; capio, occŭpo; răpio, surrupio and surruptus (also written surripio and surreptus); tăberna, contŭbernium; —before other consonants: quătio, conoŭtio; as, decussis; Mars, Mamŭrius, Mamŭralia; and once also condumnari (Tab. Bant. lin. 8, immediately followed by condemnatus, v. Klenze, Philol. Abhandl. tab. I., and Mommsen, Unterital. Dial. p. 149).
b.
In words of Greek origin: Hekabê, Hecŭba; skutalê, scutŭla; kraipalê, crapŭla; passalos, pessŭlus; aphlaston, aplustre; thriambos, triumphus.
c.
ă is perhaps changed into ŭ in ulciscor, compared with alc-, ulexô (arc-, arceo).
B.
Long a is sometimes changed into ē or ō.
1.
Into é: hālo, anhélo; fās-, féstus, profēstus; nām, némpe.
2.
Into ō: gnā-, gnārus, ignārus, ignōro. (But in general long a remains unchanged in composition: lābor, delūbor; gnàvus, ignūnus; fàma, infūmis.)
IV.
Contrary to the mode of changing Greek a into Latin e, i, o, u (v. supra), Latin a has sometimes taken the place of other Greek vowels in words borrowed from the Greek, as: lonchê, lancea; kulix, călix; Ganumêoês, Caiāmitus.
V.
The repugnance of the Latin Language to the Greek combined vowels ao has caused the translocation of them in Alumento for Daomeoôn (Paul. ex Fest. p. 18 Müll.).— Greek a is suppressed in Hercules from Hêraklês (probably in consequence of the inserted u; in late Latin we find Heracla and Heracula, cf. Ritschl, in Rhein. Mus. Neue Folge, vol. 12, p. 108).
VI.
Latin ă was early combined with the vowels i and u, forming the diphthongs ai and au; by changing the i into e, the diphthong ai soon became ae. So we find in the oldest inscriptions: AIDE, AIDLLIS, AIQVOM, GNAIVOD, HAICE, DVELONAI, TABELAI, DATAI, etc., which soon gave place to aedem, aedilis, aequom, Gnaeo, haec, Bellonae, tabellae, datae, etc. (the Col. Rostr. has PRAESENTE, PRAEDAD, and the S. C. de Bacch. AEDEM. The triphthong aei, found in CONQVAEISIVEI (?), is very rare; Miliar. Popil. lin. 11, v. Ritschl, l. l. p. 21). In some poets the old gen. sing. of the first decl. (- ai) is preserved, but is dissyllabic, āī. So in Ennius: Albūī Longūī, terrūī frugiferāī, frondosāī, lunāī, viāī; in Vergil: aulāī, aurāī, aquāī, pictāī; in Ausonius: herāī.
B.
ue as well as au are changed into other vowels.
1.
The sound of ae, e, and oe being very similar, these vowels are often interchanged in the best MSS., So we find caerimonia and cerimonia, caepa and cēpa, saeoulum and séculum; scaena and scēna; caelum and coelum, haedus and hoedus, macstus and moestus; cena, coena, and caena, etc.
2.
In composition and reduplications ae becomes í: aequus, iníquus; quaero, inquíro; laedo, illído; taedet, pertisum (noticed by Cic.); aestumo, exístumo; cuedo, cecídi, concído, homicida.
3.
ae is also changed into í in a Latinized word of Greek origin: Achaios (AchaiWos), Achíous.
4.
The diphthong au is often changed to ó and ú (the latter particularly in compounds): caudex, códex; Claudius, Clodius; lautus, lotus; plaustrum, plōstrum; plaudo, plōdo, explōdo; paululum, pōlulum; faux, suffōco; si audes (acc. to Cic. or acc. to others, si audies), sódes, etc.; claudo, inclūdo; causa, accūso. Hence in some words a regular gradation of au, o, u is found: claudo, clōdicare, clúdo; raudus, ródus, rúdus; caupo, cópa, cūpa; naugae, nōgae (both forms in the MSS. of Plautus), nūgae; fraustra, frode, frude (in MSS. of Vergil); cf. Ritschl, in Wintercatalog 1854-55, and O. Ribbeck, in Jahn's Neue Jahrb. vol. 77, p. 181 sq.—The change of au into oē and ō appears only in audio, (oboedio) obēdio.
5.
Au sometimes takes the place of av-: faveo, fautum, favitor, fautor; navis, navita, nauta; avis, auceps, auspex. So Latin aut corresponds to Sanscr. avo. (whence - vā, Lat. - ve), Osc. avti, Umbr. ute, ote; and so the Lat. preposition ab, through av, becomes au in the words aufero and aufugio (prop. av-fero, av-fugio, for ab-fero, ab-fugio). Vid. the art. ab init.
VII.
In primitive roots, which have their kindred forms in the sister-languages of the Latin, the original a, still found in the Sanscrit, is in Latin either preserved or more frequently changed into other vowels.
A.
Original a preserved: Sanscr. mātri, Lat. màter; S. bhrātri, L. fràter; S. nāsā, L. nàsus and nàris; S. ap, L. aqua; S. apa, L. ab; S. nāma, L. năm; S. ćatur, [p. 2] L. quattuor (in Greek changed: thettares); S. capūla, L. căput (in Greek changed: kephalê, etc.).
B.
Original a is changed into other Latin vowels—
1.
Into e: S. ad, L. ed (ĕdo); S. as, L. es (esse); S. pat, L. pet (peto); S. pād, L. pĕd (pès); S. dant, L. dent (dens); S. Çµan, L. gen (gigno); S. mā, L. mè-tior; S. saptan, L. septem; S. daśan, L. decem; S. śata, L. centum; S. aham, L. ŏgo; S. pāra, L. per; S. paśu, L. pŏcus; S. asva, L. ŏquus, etc.
2.
Into i: S. an-, a- (neg. part.), L. in-: S. ana (prep.), L. in; S. antar, L. inter; S. sama, L. similis; S. agni, L. ignis; S. abhra, L. imber; S. panéa, L. quinque, etc.
3.
Into o: S. avi, L. ŏvi (ovis); S. vać, L. vōc (voco); S. pra, L. pro; S. pā, L. po (pŏtum); S. nāma, L. nōmen; S. api, L. ŏb; S. navan, L. nŏvem; S. nava, L. nŏvus, etc.
4.
Into u: S. marmara, L. murmur.
5.
Into ai, ae: S. prati, L. (prai) prae; S. śaśpa, L. caespes.
6.
Into different vowels in the different derivatives: S. mā, L. mê-tior, mŏdus; S. praó, L. prŏcor, prŏcus; S. vah, L. vĕho, via.
C.
Sometimes the Latin has preserved the original a, while even the Sanscrit has changed it: Lat. pa-, pater, Sanscr. pd, pitri.
2.
As an abbreviation A. usually denotes the praenomen Aulus; A. A. = Auli duo, Inscr. Orell. 1530 (but A. A. = Aquae Aponi, the modern Abano, ib. 1643 sq.; 2620; 3011). The three directors of the mint were designated by III. VIRI A. A. A. F. F. (i. e. auro, argento, aeri flando, feriundo), ib. 569; 2242; 2379; 3134 al.;
so also A. A. A.,
ib. 3441 (cf. Cic. Fam. 7, 13 fin., and v. the art. Triumviri); A. D. A. agris dandis adsignandis, and A. I. A. agris judicandis adsignandis; A. O. amico optimo; A. P. a populo or aediliciae potestatis; A. P. R. aerario populi Romani. —Upon the voting tablets in judicial trials A. denoted absoluo; hence A. is called littera salutaris, Cic. Mil. 6, 15; v. littera. In the Roman Comitia A. (= antiquo) denoted the rejection of the point in question; v. antiquo. In Cicero's Tusculan Disputations the A. designated one of the disputants = adulescens or auditor, opp. to M. for magister or Marcus (Cicero); but it is to be remarked that the letters A and M do not occur in the best MSS. of this treatise; cf. edd. ad Cic. Tusc. 1, 5, 9.—In dates A. D. = ante diem; v. ante; A. U. C. = anno urbis conditae; A. P. R. C. anno post Romam conditam.
3.
a, prep.=ab, v. ab.
4.
ā, interj.=ah, v. ah.

Lewis & Short latin dictionary > A
19 a

1.
A, a, indecl. n. (sometimes joined with littera), the first letter of the Latin alphabet, corresponding to the a, a of the other Indo-. European languages:
A primum est: hinc incipiam, et quae nomina ab hoc sunt, Lucil. ap. Terent. Scaur. p. 2255 P.: sus rostro si humi A litteram impresserit,
Cic. Div. 1, 13, 23:
ne in A quidem atque S litteras exire temere masculina Graeca nomina recto casu patiebantur,
Quint. 1, 5, 61.
II.
The sound of the A is short or long in every part of the word; as, ăb, păter, ită; ā, māter, frustrā. During a short period (between about 620 and 670 A. U. C. = from 134 to 84 B.C.) long a was written aa, probably first by the poet L. Attius, in the manner of the Oscan language; so we find in Latin inscriptions: AA. CETEREIS (i.e.a ceteris), CALAASI, FAATO, HAACE, MAARCIVM, PAAPVS, PAASTORES, VAARVS; and in Greek writing, MAAPKOPs PsIOS MAAPKEAAOS, KOINTON MAAPKION (like Osc. aasas = Lat. āra, Osc. Paapi = Lat. Pāpius, Osc. Paakul = Lat. Pāculus, Pācullus, Pācuvius, etc.), v. Ritschl, Monum. Epigr. p. 28 sq., and cf. Mommsen, Unterital. Dialekte, p. 210 sq. (The Umbrian language has gone a step farther, and written long a by aha, as Aharna, Naharcom, trahaf, etc.; cf. Aufrecht and Kirchhoff, Umbrische Sprachdenkm. p. 76 sq.) Vid. also the letters E and U.
III.
In etymological and grammatical formation of words, short a very often (sometimes also long a) is changed into other vowels.
A.
Short a is changed,
1.
, into long a —
a.
In consequence of the suppression of the following consonants at the end or in the middle of the word: ŭb, ā; vădis, vūs; ăg-, ăg-men, exāmen; tăg-, contūmino; căd-, cāsus. Hence also in the abl. sing. of the first decl., and in the particles derived from it. in consequence of the suppression of the original ablat. end. - d: PRAEDAD (Col. Rostr.), praedā; SENTENTIAD (S. C. de Bacch.), sententiā; EXTBAD (ib.), extrā; SVPRAD (ib.), suprā. —Hence,
b.
In perfect forms: scăb-o, scābi; căveo, cūvi; făv-eo, fāvi; păv-eo, pāvi (for scăbui, căvui, făvui, păvui).
c.
In other forms: ăgo, ambūges; păc-, păc-iscor, pâcis (pâx); săg-ax, sūgus, sāga; măc-er, mâcero; făg- (phagein), fūgus. (Contrary to analogy, ă remains short in dănunt, from dă-in-unt, V. Ritschl, l.l.p. 17.)
2.
Short a is changed into é or ē—
a.
Into é.
(α).
Most frequently in the second part of compounds, particularly before two consonants: facio, confectus; jacio, conjectus; rapio, dereptus; dăm-, damno, condemno; fāl-, fallo, fefelli; măn-, mando, commendo; scando, ascendo; ăp-, aptus, ineptus; ăr-, ars, iners, sollers; ăn-, annus, perennis; căpio, auceps; căput, triceps; ăgo, remex; jăcio, objex. And thus in Plautus, according to the best MSS., dispenno, dispessus from pando, compectus from compăciscor, anteceptus from capio (on the other hand, in Vergil, according to the best MS., aspurgo, attractare, deiractare, kept their a unchanged).
(β).
Sometimes ă is changed into ĕ also before one consonant (but in this case it is usually changed into ĭ; v. infra, 3. a. a.): grădior, ingrĕdior; pătior, perpĕtior; părio, repĕrio; păro, vitupĕro; ăp-, coepi (i. e. co-ŭpi); căno, tubicĕn, tibicĕn; in the reduplicated carcĕr (from carcar) farfŏrus (written also farfārus); and so, according to the better MSS., aequipĕro from păro, and defĕtigo from fătigo.
(γ).
In words taken from the Greek: talanton, talŏntum; phalara, phalŏrae; sisaron, sisŏr (but, according to the best MSS., cumŭra from kamara, not camŏra).
b.
Short a is changed to ē in some perfect forms: ăgo, ēgi; fūcio, féci; jăci, jĕci; frag-, frango, frēgi; căpio, cēpi, and păg-, pango, pēgi (together with pepĭgi and panxi, v. pango).
3.
Short a is changed to ĭ, a (most frequently in the second part of compounds)
(α).
before one consonant: ăgo, abĭgo; făcio, confĭcio; cădo, concĭdo; sălio, assĭlio; răpio, abrĭpio; păter, Juppĭter (in Umbrian lang. unchanged, Jupater), Marspĭter; Diespĭter, Opĭter; rătus, irrĭtus; ămicus, inìmicus (but ŭ remains unchanged in adŭmo, impătiens, and in some compounds of a later period of Roman literature, as praejacio, calefacio, etc.). —
(β).
Sometimes also before two consonants (where it is usually changed into ĕ; v. supra, 2. a. b.): tăg-, tango, contingo; păg-, pango, compingo (unchanged in some compounds, as peragro, desacro, depango, obcanto, etc.).
b.
ă is changed into ĭ in the reduplicated perfect forms: cădo, cecĭdi; căno, cecĭni; tăg-, tango, tetĭgi; păg-, pango, pepĭgi.
c.
Likewise in some roots which have ă: păg-, pignus; străg- (strangulo, strangô), stringo.
d.
In words taken from the Greek: mêchanê, machĭna; patanê, patĭna; bukanê, bucĭna; trutanê, trutĭna; balaneion, balĭneum; Katana, Catĭna (written also Catana); Akragas, Agrĭgentum.
4.
Short a is changed into short or long o.
a.
Into ŏ: scăbo, scobs; păr, pars, portio; dăm-, dŏmo; Fabii, Fŏvii (v. Paul. ex Fest. p. 87); marmaron, marmŏr; Mars, redupl. Marmar, Marmor (Carm. Fratr. Arv.).
b.
Into ō: dă-, dōnum, dōs; ăc-, ăcuo, ōcior (v. this art.).
5.
Short a is changed into ŭ —
a.
In the second part of compounds, particularly before l, p, and b: calco, inculco; salsus, insulsus; salto, exsulto; capio, occŭpo; răpio, surrupio and surruptus (also written surripio and surreptus); tăberna, contŭbernium; —before other consonants: quătio, conoŭtio; as, decussis; Mars, Mamŭrius, Mamŭralia; and once also condumnari (Tab. Bant. lin. 8, immediately followed by condemnatus, v. Klenze, Philol. Abhandl. tab. I., and Mommsen, Unterital. Dial. p. 149).
b.
In words of Greek origin: Hekabê, Hecŭba; skutalê, scutŭla; kraipalê, crapŭla; passalos, pessŭlus; aphlaston, aplustre; thriambos, triumphus.
c.
ă is perhaps changed into ŭ in ulciscor, compared with alc-, ulexô (arc-, arceo).
B.
Long a is sometimes changed into ē or ō.
1.
Into é: hālo, anhélo; fās-, féstus, profēstus; nām, némpe.
2.
Into ō: gnā-, gnārus, ignārus, ignōro. (But in general long a remains unchanged in composition: lābor, delūbor; gnàvus, ignūnus; fàma, infūmis.)
IV.
Contrary to the mode of changing Greek a into Latin e, i, o, u (v. supra), Latin a has sometimes taken the place of other Greek vowels in words borrowed from the Greek, as: lonchê, lancea; kulix, călix; Ganumêoês, Caiāmitus.
V.
The repugnance of the Latin Language to the Greek combined vowels ao has caused the translocation of them in Alumento for Daomeoôn (Paul. ex Fest. p. 18 Müll.).— Greek a is suppressed in Hercules from Hêraklês (probably in consequence of the inserted u; in late Latin we find Heracla and Heracula, cf. Ritschl, in Rhein. Mus. Neue Folge, vol. 12, p. 108).
VI.
Latin ă was early combined with the vowels i and u, forming the diphthongs ai and au; by changing the i into e, the diphthong ai soon became ae. So we find in the oldest inscriptions: AIDE, AIDLLIS, AIQVOM, GNAIVOD, HAICE, DVELONAI, TABELAI, DATAI, etc., which soon gave place to aedem, aedilis, aequom, Gnaeo, haec, Bellonae, tabellae, datae, etc. (the Col. Rostr. has PRAESENTE, PRAEDAD, and the S. C. de Bacch. AEDEM. The triphthong aei, found in CONQVAEISIVEI (?), is very rare; Miliar. Popil. lin. 11, v. Ritschl, l. l. p. 21). In some poets the old gen. sing. of the first decl. (- ai) is preserved, but is dissyllabic, āī. So in Ennius: Albūī Longūī, terrūī frugiferāī, frondosāī, lunāī, viāī; in Vergil: aulāī, aurāī, aquāī, pictāī; in Ausonius: herāī.
B.
ue as well as au are changed into other vowels.
1.
The sound of ae, e, and oe being very similar, these vowels are often interchanged in the best MSS., So we find caerimonia and cerimonia, caepa and cēpa, saeoulum and séculum; scaena and scēna; caelum and coelum, haedus and hoedus, macstus and moestus; cena, coena, and caena, etc.
2.
In composition and reduplications ae becomes í: aequus, iníquus; quaero, inquíro; laedo, illído; taedet, pertisum (noticed by Cic.); aestumo, exístumo; cuedo, cecídi, concído, homicida.
3.
ae is also changed into í in a Latinized word of Greek origin: Achaios (AchaiWos), Achíous.
4.
The diphthong au is often changed to ó and ú (the latter particularly in compounds): caudex, códex; Claudius, Clodius; lautus, lotus; plaustrum, plōstrum; plaudo, plōdo, explōdo; paululum, pōlulum; faux, suffōco; si audes (acc. to Cic. or acc. to others, si audies), sódes, etc.; claudo, inclūdo; causa, accūso. Hence in some words a regular gradation of au, o, u is found: claudo, clōdicare, clúdo; raudus, ródus, rúdus; caupo, cópa, cūpa; naugae, nōgae (both forms in the MSS. of Plautus), nūgae; fraustra, frode, frude (in MSS. of Vergil); cf. Ritschl, in Wintercatalog 1854-55, and O. Ribbeck, in Jahn's Neue Jahrb. vol. 77, p. 181 sq.—The change of au into oē and ō appears only in audio, (oboedio) obēdio.
5.
Au sometimes takes the place of av-: faveo, fautum, favitor, fautor; navis, navita, nauta; avis, auceps, auspex. So Latin aut corresponds to Sanscr. avo. (whence - vā, Lat. - ve), Osc. avti, Umbr. ute, ote; and so the Lat. preposition ab, through av, becomes au in the words aufero and aufugio (prop. av-fero, av-fugio, for ab-fero, ab-fugio). Vid. the art. ab init.
VII.
In primitive roots, which have their kindred forms in the sister-languages of the Latin, the original a, still found in the Sanscrit, is in Latin either preserved or more frequently changed into other vowels.
A.
Original a preserved: Sanscr. mātri, Lat. màter; S. bhrātri, L. fràter; S. nāsā, L. nàsus and nàris; S. ap, L. aqua; S. apa, L. ab; S. nāma, L. năm; S. ćatur, [p. 2] L. quattuor (in Greek changed: thettares); S. capūla, L. căput (in Greek changed: kephalê, etc.).
B.
Original a is changed into other Latin vowels—
1.
Into e: S. ad, L. ed (ĕdo); S. as, L. es (esse); S. pat, L. pet (peto); S. pād, L. pĕd (pès); S. dant, L. dent (dens); S. Çµan, L. gen (gigno); S. mā, L. mè-tior; S. saptan, L. septem; S. daśan, L. decem; S. śata, L. centum; S. aham, L. ŏgo; S. pāra, L. per; S. paśu, L. pŏcus; S. asva, L. ŏquus, etc.
2.
Into i: S. an-, a- (neg. part.), L. in-: S. ana (prep.), L. in; S. antar, L. inter; S. sama, L. similis; S. agni, L. ignis; S. abhra, L. imber; S. panéa, L. quinque, etc.
3.
Into o: S. avi, L. ŏvi (ovis); S. vać, L. vōc (voco); S. pra, L. pro; S. pā, L. po (pŏtum); S. nāma, L. nōmen; S. api, L. ŏb; S. navan, L. nŏvem; S. nava, L. nŏvus, etc.
4.
Into u: S. marmara, L. murmur.
5.
Into ai, ae: S. prati, L. (prai) prae; S. śaśpa, L. caespes.
6.
Into different vowels in the different derivatives: S. mā, L. mê-tior, mŏdus; S. praó, L. prŏcor, prŏcus; S. vah, L. vĕho, via.
C.
Sometimes the Latin has preserved the original a, while even the Sanscrit has changed it: Lat. pa-, pater, Sanscr. pd, pitri.
2.
As an abbreviation A. usually denotes the praenomen Aulus; A. A. = Auli duo, Inscr. Orell. 1530 (but A. A. = Aquae Aponi, the modern Abano, ib. 1643 sq.; 2620; 3011). The three directors of the mint were designated by III. VIRI A. A. A. F. F. (i. e. auro, argento, aeri flando, feriundo), ib. 569; 2242; 2379; 3134 al.;
so also A. A. A.,
ib. 3441 (cf. Cic. Fam. 7, 13 fin., and v. the art. Triumviri); A. D. A. agris dandis adsignandis, and A. I. A. agris judicandis adsignandis; A. O. amico optimo; A. P. a populo or aediliciae potestatis; A. P. R. aerario populi Romani. —Upon the voting tablets in judicial trials A. denoted absoluo; hence A. is called littera salutaris, Cic. Mil. 6, 15; v. littera. In the Roman Comitia A. (= antiquo) denoted the rejection of the point in question; v. antiquo. In Cicero's Tusculan Disputations the A. designated one of the disputants = adulescens or auditor, opp. to M. for magister or Marcus (Cicero); but it is to be remarked that the letters A and M do not occur in the best MSS. of this treatise; cf. edd. ad Cic. Tusc. 1, 5, 9.—In dates A. D. = ante diem; v. ante; A. U. C. = anno urbis conditae; A. P. R. C. anno post Romam conditam.
3.
a, prep.=ab, v. ab.
4.
ā, interj.=ah, v. ah.

Lewis & Short latin dictionary > a
20 ac

atque or āc (atque is used before vowels and consonants, ac, in class. lang., only before consonants; v. infra, I.), conj. [at has regularly in the compound atque a continuative, as in atqui it has an adversative force; pr. and further, and besides, and also; cf. in Gr. pros de, pros de eti, eti kai, eti de, and te kai; v. at init., and for the change of form atque, ac, cf. neque, nec; in MSS. and inscriptions sometimes written adque, and sometimes by confusion atqui ], a copulative particle, and also, and besides, and even, and (indicating a close internal connection between single words or whole clauses; while et designates an external connection of diff. objects with each other, v. et; syn.: et, -que, autem, praeterea, porro, ad hoc, ad haec).
I.
In joining single words, which is its most common use.
A.
In gen. (The following representation is based on a collection of all the instances of the use of atque and ac in Cic. Imp. Pomp., Phil. 2, Tusc. 1, and Off. 1; in Caes. B. G. 1 and 2; in Sall. C.; and in Liv. 21; and wherever in the account either author or work is not cited, there atque or ac does not occur.)
1.
The form atque.
a.
Before vowels and h. —Before a (very freq.):
sociorum atque amicorum,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; id. Phil. 2, 13, 33; id. Tusc. 1, 34, 122; Caes. B. G. 1, 2; 1, 18; 1, 26; 2, 14; Sall. C. 5, 8; 7, 5; Liv. 21, 3; 21, 12.—Before e (very freq.):
deposci atque expeti,
Cic. Imp. Pomp. 2, 5; 6, 16; 10, 28; id. Phil, 2, 21, 51; 2, 21, 52; id. Tusc. 1, 20, 46; Caes. B. G. 1, 6; 1, 15; 1, 18; 2, 19; Sall. C. 14, 6; 49, 4; Liv. 21, 4; 21, 37.—Before i (very freq.):
excitare atque inflammare,
Cic. Imp. Pomp. 2, 6; 3, 7; 7, 18; id. Phil. 2, 15, 37; 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 20, 46; 1, 40, 97; Caes. B. G. 1, 17; 1, 20; 1, 22; 2, 1 bis; Sall. C. 2, 3; 3, 5; 14, 4; Liv. 21, 4; 21, 6; 21, 10.—Before o (freq. in Cic.):
honestissimus atque ornatissimus,
Cic. Imp. Pomp. 7, 17; 8, 21; 11, 31; id. Off. 1, 25, 86; 1, 27, 94; Caes. B. G. 1, 40; 2, 14; Sall. C. 10, 6; Liv. 21, 8.—Before u (very rare), Cic. Imp. Pomp. 3, 7; 5, 11; 6, 15; Caes. B. G. 1, 26; 2, 20; Sall. C. 31, 6; 42, 1.—Before h (not infreq.):
Sertorianae atque Hispaniensis,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 7, 19; id. Tusc. 1, 28, 69; id. Off. 1, 24, 87; Caes. B. G. 1, 19; 2, 9; 2, 10; Sall. C. 6, 1; 12, 2; Liv. 21, 37.—
b.
Before consonants.—Before b (very rare):
Gallorum atque Belgarum,
Caes. B. G. 1, 6; so,
Cassius atque Brutus,
Tac. A. 3, 76.—Before c (infreq. in Cic., freq. in Sall.):
in portubus atque custodiis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 16; 8, 21; id. Phil. 2, 8, 18; id. Tusc. 1, 18, 42; id. Off. 1, 25, 88; Sall. C. 2, 3; 7, 4; 16, 3; 26, 4; 29, 3.—Before d (infreq.):
superatam esse atque depressam,
Cic. Imp. Pomp. 8, 21; id. Phil. 2, 44, 114: id. Off. 1, 6, 19; 1, 25, 85; 1, 33, 119; Sall. C. 4, 1; 20, 7; 20, 10.—Before f (infreq.):
vitiis atque flagitiis,
Cic. Imp. Pomp. 30, 72; id. Off. 1, 28, 98; 1, 28, 100; Caes. B. G. 1, 2; Sall. C. 1, 4; 2, 9; 11, 2.— Before g (very rare):
dignitate atque gloria,
Cic. Imp. Pomp. 4, 11; 5, 12:
virtute atque gloria,
Sall. C. 3, 2; 61, 9.—Before j (very rare):
labore atque justitia,
Sall. C. 10, 1; 29, 3.—Before l (rare):
hilari atque laeto,
Cic. Tusc. 1, 42, 100; id. Off. 1, 19, 64; Sall. C. 14, 3; 21, 2; 28, 4.—Before m (infreq. in Cic., once in Caes.):
multae atque magnae,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 17, 50; id. Phil. 2, 39, 100; id. Off. 1, 29, 103; 1, 31, 110; Caes. B. G. 1, 34; Sall. C. 18, 4; 31, 7; 34, 1; 51, 1.—Before n (infreq.):
adventu atque nomine,
Cic. Imp. Pomp. 5, 13; 20, 60; id. Off. 1, 28, 101; Sall. C. 2, 2 bis. —Before p (infreq. in Cic.):
magna atque praeclara,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 11, 31; 16, 48; id. Off. 1, 44, 156; Sall. C. 4, 1; 4, 4; 16, 2; 20, 3.—Before q (does not occur).—Before r (rare):
se conlegit atque recreavit,
Cic. Phil. 2, 24, 58.— Before s (rare in Cic.):
provinciarum atque sociorum,
Cic. Imp. Pomp. 1, 24, 71; id. Off. 1, 9, 30; 1, 21, 72; Sall. C. 2, 5; 2, 7; 6, 1.— Before t (infreq.):
parietum atque tectorum,
Cic. Phil. 2, 28, 69; id. Tusc. 1, 24, 57; id. Off. 1, 35, 126; Sall. C. 42, 2; 50, 3; 51, 38.—Before v (infreq.):
gravis atque vehemens,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 9, 25; id. Tusc. 1, 23, 54; Sall. C. 1, 1; 12, 3; 45, 4; Liv. 21, 4; 21, 30.—
2.
The form ac before consonants.—Before b (very rare):
sentientes ac bene meritos,
Cic. Off. 1, 41, 149:
feri ac barbari,
Caes. B. G. 1, 31 and 33.—Before c (very rare):
liberis ac conjugibus,
Liv. 21, 30:
Romae ac circa urbem,
id. 21, 62.—Before d (freq. in Cic.):
periculum ac discrimen,
Cic. Imp. Pomp. 5, 12; 9, 23; 12, 33; id. Tusc. 1, 17, 40; 1, 28, 69; id. Off. 1, 14, 42:
usus ac disciplina,
Caes. B. G. 1, 40; 2, 31; Sall. C. 5, 4; 5, 8; 28, 1; Liv. 21, 10; 21, 18; 21, 19.—Before f (infreq.):
opima est ac fertilis,
Cic. Imp. Pomp. 6, 14; 7, 19; id. Tusc. 1, 1, 2; 1, 27, 66; id. Off. 1, 29, 103:
potentissimos ac firmissimos,
Caes. B. G. 1, 3; 1, 48; 2, 12;
2, 13: pessuma ac flagitiosissima,
Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 17; 21, 20.—Before g (does not occur).—Before j (very rare):
nobilitatis ac juventutis,
Cic. Phil. 2, 15, 37.—Before l (not infreq. in Liv.), Cic. Imp. Pomp. 4, 9; 23, 66; id. Phil. 2, 22, 54; Caes. B. G. 1, 12; 1, 23; 2, 23; Liv. 21, 13; 21, 14; 21, 35.—Before m (not infreq. in Cic.):
terrore ac metu,
Cic. Imp. Pomp. 9, 23; 18, 54 bis; 20, 59; id. Tusc. 1, 40, 95; id. Off. 1, 30, 106; Caes. B. G. 1, 39; 2, 14; Sall. C. 2, 4; 10, 1; Liv. 21, 8; 21, 60.—Before n (not infreq. in Cic.):
insedit ac nimis inveteravit,
Cic. Imp. Pomp. 3, 7:
gentes ac nationes,
id. ib. 11, 31; 12, 35 bis; id. Phil. 2, 21, 50; id. Tusc. 1, 21, 48; Caes. B. G. 1, 20; 2, 28; Liv. 21, 32.—Before p (not infreq. in Cic., Caes., and Liv.):
celeberrimum ac plenissimum,
Cic. Imp. Pomp. 12, 33; 12, 35; 13, 36; id. Phil. 2, 15, 39; id. Tusc. 1, 17, 41; id. Off. 1, 20, 68; Caes. B. G. 1, 18; 1, 20; 2, 13; 2, 19; Sall. C. 5, 9; Liv. 21, 25; 21, 34; 21, 35.—Before q (does not occur).—Before r (infreq.):
firmamenti ac roboris,
Cic. Imp. Pomp. 4, 10; 8, 21; 15, 45; id. Off. 1, 5, 15; Caes. B. G. 1, 25; Liv. 21, 41; 21, 44.—Before s (freq. in Cic. and Liv., infreq. in Caes.):
vectigalibus ac sociis,
Cic. Imp. Pomp. 2, 4; 4, 10; 11, 30; id. Phil. 2, 27, 66; Caes. B. G. 1, 25; 1, 31; 1, 33; 2, 24; Liv. 21, 4; 21, 33 bis; 21, 36.—Before t (infreq. in Cic., freq. in Liv.):
tantis rebus ac tanto bello,
Cic. Imp. Pomp. 10, 27 bis; 19, 56; 20, 59; Caes. B. G. 1, 26; 1, 39; 2, 6; Liv. 21, 7 ter; 21, 10; 21, 14; 21, 25.—Before v (not in Cic., only once in Caes. and Sall., but freq. in Liv.):
armatos ac victores,
Caes. B. G. 1, 40:
inconsulte ac veluti etc.,
Sall. C. 42, 2:
opera ac vineae,
Liv. 21, 7; 21, 22; 21, 40; 21, 43. —(So in the phrases treated below: atque adeo, atque alter or alius, atque eccum, atque eo, atque etiam, atque illuc, atque is or hic, atque iterum, atque omnia, atque ut, atque late, atque sic, atque velut, but ac ne, ac si, and ac tamen).—With simul:
Britannorum acies in speciem simul ac terrorem editioribus locis constiterat,
Tac. Agr. 35:
in se simul atque in Herculem,
id. G. 34:
suos prosequitur simul ac deponit,
id. ib. 30; so,
sociis pariter atque hostibus,
id. H. 4, 73:
innocentes ac noxios juxta cadere,
id. A. 1, 48.—Hence, sometimes syn. with et—et, ut—ita, aeque ac; both—and, as—so, as well—as, as well as: hodie sero ac nequiquam [p. 190] voles, Ter. Heaut. 2, 3, 103 (cf. Cic. Quinct. 25, 79:
verum et sero et nequidquam pudet): copia sententiarum atque verborum,
Cic. Cael. 19, 45:
omnia honesta atque inhonesta,
Sall. C. 30, 4:
nobiles atque ignobiles,
id. ib. 20, 7:
caloris ac frigoris patientia par,
Liv. 21, 4; 6, 41; Vell. 2, 127:
vir bonus et prudens dici delector ego ac tu,
Hor. Ep. 1, 16, 32.—
B.
Esp.
a.
In a hendiadys:
utinam isto animo atque virtute in summa re publica versari quam in municipali maluisset,
with this virtuous feeling, Cic. Leg. 3, 16, 36:
de conplexu ejus ac sinu,
of his bosom embrace, id. Cat. 2, 10, 22:
me eadem, quae ceteros, fama atque invidia vexabat, i. e. invidiosa fama,
Sall. C. 3 fin.:
clamore atque adsensu,
shout of applause, Liv. 21, 3.—
b.
In joining to the idea of a preceding word one more important, and indeed, and even, and especially (v. Kritz ad Sall. J. 4, 3).
(α).
Absol.: Pa. Nempe tu istic ais esse erilem concubinam? Sc. Atque arguo me etc., yea and I maintain that I etc., Plaut. Mil. 2, 3, 66: Ph. Tun vidisti? Sc. Atque his quidem oculis, id. ib. 2, 4, 15: Ps. Ecquid habet is homo aceti in pectore? Ch. Atque acidissimi, id. Ps. 2, 4, 49; so id. Bacch. 3, 6, 9; id. Men. 1, 2, 40: Py. Cognoscitne (ea)? Ch. Ac memoriter, Ter. Eun. 5, 3, 6:
Faciam boni tibi aliquid pro ista re ac lubens,
and with a good will, id. Heaut. 4, 5, 15:
rem difficilem (dii immortales) atque omnium difficillimam,
and indeed, Cic. Or. 16, 52:
magna diis immortalibus habenda est gratia atque huic ipsi Jovi Statori, etc.,
and especially, id. Cat. 1, 5, 11:
hebeti ingenio atque nullo,
and in fact, id. Tusc. 5, 15, 45:
ex plurimis periculis et insidiis atque ex media morte,
and even, id. Cat. 4, 9:
fratre meo atque eodem propinquo suo interfecto,
and at the same time, Sall. J. 14, 11:
intra moenia atque in sinu urbis,
id. C. 52, 35.—
(β).
With adeo, and that too, and even:
intra moenia atque adeo in senatu,
Cic. Cat. 1, 2, 5:
qui in urbe remanserunt atque adeo qui contra urbis salutem etc.,
id. ib. 2, 12, 27:
insto atque urgeo, insector, posco atque adeo flagito crimen,
id. Planc. 19 fin.:
non petentem atque adeo etiam absentem,
Liv. 10, 5.—And with autem also added:
atque adeo autem quor etc.,
Ter. Eun. 5, 4, 42.—
(γ).
With etiam:
id jam populare atque etiam plausibile factum est,
and also, Cic. Div. in Caecil. 3, 8:
ne Verginio commeatum dent atque etiam in custodia habeant,
Liv. 3, 46.—
(δ).
With the dem. pron. hic, is:
negotium magnum est navigare atque id mense Quintili,
and besides, and that, and that too, Cic. Att. 5, 12; 1, 14:
maximis defixis trabibus atque eis praeacutis,
Caes. B. C. 1, 27:
Asseres pedum XII. cuspidibus praefixis atque hi maximis ballistis missi,
id. ib. 2, 2:
duabus missis subsidio cohortibus a Caesare, atque his primis legionum duarum,
id. B. G. 5, 15; id. B. C. 3, 70:
flumen uno omnino loco pedibus atque hoc aegre transiri potest,
id. B. G. 5, 18:
ad celeritatem onerandi subductionesque paulo facit humiliores... atque id eo magis, quod, etc.,
id. ib. 5, 1; cf. without id (perh. to avoid the repetition of the pron.): qua (sc. virtute) nostri milites facile superabant, atque eo magis, quod, etc., and that the more because etc., id. ib. 3, 8 fin.:
dicendi artem apta trepidatione occultans atque eo validior,
Tac. H. 1, 69; 2, 37; id. A. 4, 22; 4, 46.—
II.
In comparisons.
A.
Of equality (Rudd. II. p. 94; Zumpt, § 340); with par, idem, item, aequus, similis, juxta, talis, totidem, etc., as: et nota, quod ex hujus modi structura Graeca (sc. homoios kai, etc.) frequenter Latini ac et atque in significatione similitudinis accipiunt, Prisc. pp. 1192 and 1193 P.; cf. Gell. 10, 29; Lidd. and Scott, s. v. kai, III.:
si parem sententiam hic habet ac formam,
Plaut. Mil. 4, 6, 36: quom opulenti loquuntur pariter atque ignobiles, Enn. ap. Gell. 11, 4:
Ecastor pariter hoc atque alias res soles,
Plaut. Men. 5, 1, 52:
pariter nunc opera me adjuves ac re dudum opitulata es,
Ter. Phorm. 5, 3, 3:
neque enim mihi par ratio cum Lucilio est ac tecum fuit,
Cic. N. D. 3, 1, 3:
parique eum atque illos imperio esse jussit,
Nep. Dat. 3, 5:
magistrum equitum pari ac dictatorem imperio fugavit,
id. Hann. 5, 3:
pariter patribus ac plebi carus,
Liv. 2, 33: nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Ter. Heaut. 2, 3, 24:
In hanc argumentationes ex eisdem locis sumendae sunt atque in causam negotialem,
Cic. Inv. 2, 23, 70:
equi quod alii sunt ad rem militarem idonei, alii ad vecturam... non item sunt spectandi atque habendi,
Varr. R. R. 2, 7, 15; id. L. L. 10, § 74 Mull.:
cum ex provincia populi Romani aequam partem tu tibi sumpseris atque populo Romano miseris,
Cic. Verr. 2, 3, 19:
Modo ne in aequo (jure) hostes apud vos sint ac nos socii,
Liv. 39, 37 (exs. with aeque; v. aeque, d); Cic. Verr. 2, 3, 83 fin.:
et simili jure tu ulcisceris patrui mortem atque ille persequeretur fratris sui, si, etc.,
id. Rab. Perd. 5; id. Phil. 1, 4; id. Agr. 1, 4 fin.:
similem pavorem inde ac fugam fore, ac bello Gallico fuerit,
Liv. 6, 28; Col. 5, 7, 3:
contendant, se juxta hieme atque aestate bella gerere posse,
Liv. 5, 6; cf. Drak. ad Liv. 1, 54, 9:
faxo eum tali mactatum, atque hic est, infortunio,
Ter. Phorm. 5, 9, 39; Cic. Vatin. 4, 10:
cum totidem navibus atque erat profectus,
Nep. Milt. 7, 4.—
B.
Of difference; with alius and its derivv., with dissimile, contra, contrarius, secus, etc., than:
illi sunt alio ingenio atque tu,
other than, different from, Plaut. Ps. 4, 7, 35 al.; v. the passages under alius, I. B. a:
aliter tuum amorem atque est accipis,
Ter. Heaut. 2, 3, 23 al.; v. the passages under aliter, 1. a.; cf.
also aliorsum, II., and aliusmodi: quod est non dissimile atque ire in Solonium,
Cic. Att. 2, 3:
simulacrum in excelso collocare et, contra atque ante fuerat, ad orientem convertere,
id. Cat. 3, 8, 20:
vides, omnia fere contra ac dicta sint evenisse,
id. Div. 2, 24 fin.; id. Verr. 2, 1, 46:
qui versantur retro, contrario motu atque caelum,
id. Rep. 6, 17, 17:
membra paulo secus a me atque ab illo partita,
id. de Or. 3, 30, 119:
cujus ego salutem non secus ac meam tueri debeo,
id. Planc. 1 fin. al.; v. contra, contrarius, secus, etc.—
C.
Sometimes, in cases of equality or difference, atque with ut or ac with si (with aliter affirm. Cic. appears to connect only atque ut, not ac si;
once, however, non aliter, ac si,
Cic. Att. 13, 51;
v. aliter, 1. b.): pariter hoc fit atque ut alia facta sunt,
Plaut. Am. 4, 1, 11:
nec fallaciam Astutiorem ullus fecit poeta atque Ut haec est fabre facta a nobis,
id. Cas. 5, 1, 6 sqq.:
quod iste aliter atque ut edixerat decrevisset,
Cic. Verr. 2, 1, 46:
et qui suos casus aliter ferunt atque ut auctores aliis ipsi fuerunt, etc.,
id. Tusc. 3, 30, 73:
si mentionem fecerint, quo aliter ager possideretur atque ut ex legibus Juliis,
id. Att. 2, 18, 2; 16, 13, c; cf. Wopk. Lect. Tull. 1, 15, p. 118; Dig. 43, 13, 11:
Egnatii absentis rem ut tueare, aeque a te peto ac si mea negotia essent,
just as if, Cic. Fam. 13, 43:
tu autem similiter facis ac si me roges, etc.,
id. N. D. 3, 3, 8:
reliquis officiis, juxta ac si meus frater esset, sustentavit,
id. Post. Red. in Sen. 8, 20:
quod dandum est amicitiae, large dabitur a me non secus ac si meus esset frater,
id. Mur. 4 fin.:
haec sunt, tribuni, consilia vestra, non, hercule, dissimilia, ac si quis, etc.,
Liv. 5, 5 fin. al. —
D.
More rare with nimis, in partem, pro eo, etc.;
in Plaut. also with mutare or demutare = aliud esse: nimis bellus, atque ut esse maxume optabam, locus,
Plaut. Bacch. 4, 4, 73:
haud centensumam Partem dixi atque, otium rei si sit, possim expromere,
id. Mil. 3, 1, 168: sane quam pro eo ac debui graviter molesteque tuli, just as was my duty, Sulp. ap. Cic. Fam. 4, 5:
debeo sperare, omnes deos, qui huic urbi praesident, pro eo mihi, ac mereor, relaturos gratiam esse,
Cic. Cat. 4, 2:
pro eo, ac si concessum sit, concludere oportebit argumentationem,
id. Inv. 1, 32, 54:
non possum ego non aut proxime atque ille aut etiam aeque laborare,
nearly the same as he, id. Fam. 9, 13, 2:
neque se luna quoquam mutat atque uti exorta est semel,
Plaut. Am. 1, 1, 118:
num quid videtur demutare atque ut quidem Dixi?
id. Mil. 4, 3, 37.—
E.
Sometimes the word indicating comparison (aeque, tantopere, etc.) is to be supplied from the connection (in the class. per. perh. used only once by Cassius in epist. style):
nebula haud est mollis atque hujus est,
Plaut. Cas. 4, 4, 21:
quem esse amicum ratus sum atque ipsus sum mihi,
id. Bacch. 3, 6, 20:
quae suco caret atque putris pumex,
Priap. 32, 7 (Mull., est putusque): digne ac mereor commendatus esse, Cass. ap. Cic. Fam. 12, 13; Dig. 2, 14, 4; 19, 2, 54.—
F.
Poet. or in post-Aug. prose with comparatives (for quam), than:
amicior mihi nullus vivit atque is est,
Plaut. Merc. 5, 2, 56:
non Apollinis magis verum atque hoc responsum est,
Ter. And. 4, 2, 15 Ruhnk.:
Illi non minus ac tibi Pectore uritur intimo Flamma,
Cat. 61, 172:
haud minus ac jussi faciunt,
Verg. A. 3, 561:
Non tuus hoc capiet venter plus ac meus,
Hor. S. 1, 1, 46 Bentl. and Heind. (cf. infra:
nihilo plus accipias quam Qui nil portarit): qui peccas minus atque ego,
id. ib. 2, 7, 96:
Artius atque hedera procera adstringitur ilex,
id. Epod. 15, 5; Suet. Caes. 14 Ruhnk. —
G.
In the comparison of two periods of time, most freq. with simul (v. examples under simul); ante- or post-class. with principio, statim:
principio Atque animus ephebis aetate exiit,
as soon as, Plaut. Merc. 1, 1, 40:
judici enim, statim atque factus est, omnium rerum officium incumbit,
Dig. 21, 1, 25:
quamvis, statim atque intercessit, mulier competierat,
ib. 16, 1, 24.—
III.
To connect a negative clause which explains or corrects what precedes; hence sometimes with potius (class.; in Cic. very freq., but rare in the poets), and not, and not rather.
a.
Absol.:
Decipiam ac non veniam,
Ter. Heaut. 4, 4, 6:
si fidem habeat,... ac non id metuat, ne etc.,
id. Eun. 1, 2, 60:
perparvam vero controversiam dicis, ac non eam, quae dirimat omnia,
Cic. Leg. 1, 20, 54:
quasi nunc id agatur, quis ex tanta multitudine occiderit, ac non hoc quaeratur, eum, etc.,
id. Rosc. Am. 33:
si (mundum) tuum ac non deorum immortalium domicilium putes, nonne plane desipere videare?
id. N. D. 2, 6, 17:
nemo erat, qui illum reum ac non miliens condemnatum arbitraretur,
id. Att. 1, 16:
si hoc dissuadere est, ac non disturbare ac pervertere,
id. Agr. 2, 37, 101:
si res verba desideraret ac non pro se ipsa loqueretur,
id. Fam. 3, 2 fin.: hoc te exspectare tempus tibi turpe est ac non ei rei sapientia tua te occurrere, Serv. ap. Cic. Fam. 4, 5, 6:
velut destituti ac non qui ipsi destituissent,
Liv. 8, 27; 7, 3 fin.:
si mihi mea sententia proferenda ac non disertissimorum,
Tac. Or. 1.—
b.
With potius:
Quam ob rem scriba deducet, ac non potius mulio, qui advexit?
Cic. Verr. 2, 3, 79 (B. and K., et):
quis (eum) ita aspexit, ut perditum civem, ac non potius ut importunissimum hostem?
id. Cat. 2, 6, 12.— Pliny the elder commonly employs in this sense atque non, not ac non:
concremasse ea (scrinia) optuma fide atque non legisse,
Plin. 7, 25, 26, § 94; 22, 24, 50, § 108; 29, 2, 9, § 29; 27, 9, 55, § 78; 31, 7, 39, § 73 et saep. —
IV.
In connecting clauses and beginning periods.
1.
In gen., and, and so, and even, and too: Pamph. Antiquam adeo tuam venustatem obtines. Bacch. Ac tu ecastor morem antiquom atque ingenium obtines, And you too, Ter. Hec. 5, 4, 20:
atque illi (philosopho) ordiri placet etc.,
Cic. de Or. 3, 47, 183: Africanus indigens mei? Minime hercle. Ac ne ego quidem illius, And I indeed not, etc., id. Lael. 9, 30; id. Fin. 5, 11, 33:
cum versus facias, te ipsum percontor, etc.... Atque ego cum Graecos facerem, natus mare citra, Versiculos, etc.,
Hor. S. 1, 10, 31:
multa quippe et diversa angebant: validior per Germaniam exercitus, etc.... quos igitur anteferret? ac (i. e. similiter angebat), ne postpositi contumelia incenderentur,
Tac. A. 1, 47:
Minime, minime, inquit Secundus, atque adeo vellem maturius intervenisses,
Tac. Or. 14:
ac similiter in translatione, etc.,
Quint. 3, 6, 77.—
2.
In adducing new arguments of similar force in favor of any assertion or making further statements about a subject, etc.; cf. Beier ad Cic. Off. 3, 11, 487.
a.
Absol.:
maxima est enim vis vetustatis et consuetudinis: atque in ipso equo, cujus modo mentionem feci, si, etc.,
and furthermore, and moreover, Cic. Lael. 19, 68: Atque, si natura confirmatura jus non erit, virtutes omnes tollentur, id. Leg. 1, 15, 42 B. and K. —
b.
Often with etiam:
Atque alias etiam dicendi virtutes sequitur,
Cic. Or. 40, 139:
Atque hoc etiam animadvertendum non esse omnia etc.,
id. de Or. 2, 61, 251; so id. Off. 1, 26, 90; id. N. D. 2, 11, 30; Col. 2, 2, 3.—
c.
Sometimes with quoque:
Atque occidi quoque Potius quam cibum praehiberem,
Plaut. Ps. 1, 3, 133; so Cic. N. D. 2, 12, 32; Col. 2, 13, 3, and Cels. 2, 3; 3, 22.—
d.
And even with quoque etiam: Atque ego [p. 191] quoque etiam, qui Jovis sum filius, Contagione etc., Plaut. Am. prol. 30.—
3.
In narration:
aegre submoventes obvios intrare portam, qui adducebant Philopoemenem, potuerunt: atque conferta turba iter reliquum clauserat,
Liv. 39, 49; 5, 21 fin.:
completur caede, quantum inter castra murosque vacui fuit: ac rursus nova laborum facies,
Tac. H. 3, 30; cf. Caes. B. C. 2, 28 fin. and 2, 29 init. —
4.
In introducing comparisons, atque ut, atque velut (mostly poet., esp. in epic poetry):
Atque ut perspicio, profecto etc.,
Plaut. Capt. 3, 4, 53:
ac veluti magno in populo cum saepe coorta est Seditio.... Sic cunctus pelagi cecidit fragor, etc.,
Verg. A. 1, 148; so id. G. 4, 170; id. A. 2, 626; 4, 402; 4, 441; 6, 707; 9, 59; 10, 405; 10, 707; 10, 803; 11, 809; 12, 365; 12, 521; 12, 684; 12, 715;
12, 908: Inclinare meridiem Sentis ac, veluti stet volucris dies, Parcis deripere etc.,
Hor. C. 3, 28, 6; Val. Fl. 6, 664;
and so, Ac velut in nigro jactatis turbine nautis, etc.... Tale fuit nobis Manius auxilium,
Cat. 68, 63 (for which Sillig and Muller read:
Hic velut, etc.): Atque ut magnas utilitates adipiscimur, etc.,
Cic. Off. 2, 5, 16:
Atque ut hujus mores veros amicos parere non potuerunt, sic etc.,
id. Lael. 15, 54.—
5.
In connecting two acts or events.
a.
In the order of time, and then; hence the ancient grammarians assume in it the notion of quick succession, and explain it, though improperly, as syn. with statim, ilico, without any accompanying copulative, v. Gell. 10, 29; Non. p. 530, 1 sq. (only in the poets and histt.): Atque atque accedit muros Romana juventus (the repetition of the atque represents the approach step by step), Enn. ap. Gell. and Non. l. l. (Ann. v. 527 Mull.): Quo imus una;
ad prandium? Atque illi tacent,
And then they are silent, Plaut. Capt. 3, 1, 19:
Ubi cenamus? inquam, atque illi abnuunt,
and upon this they shake their head, id. ib. 3, 1, 21; id. Ep. 2, 2, 33:
dum circumspecto atque ego lembum conspicor,
id. Bacch. 2, 3, 45; so id. Merc. 2, 1, 32; 2, 1, 35; id. Most. 5, 1, 9:
lucernam forte oblitus fueram exstinguere: Atque ille exclamat derepente maximum,
and then he suddenly exclaims, id. ib. 2, 2, 57: cui fidus Achates It comes... atque illi Misenum in litore sicco Ut venere, vident, etc., and as they thus came, etc., Verg. A. 6, 162:
dixerat, atque illi sese deus obtulit ultro,
Stat. Th. 9, 481; 12, 360; Liv. 26, 39, 16; Tac. H. 3, 17:
tum Otho ingredi castra ausus: atque illum tribuni centurionesque circumsistunt,
id. ib. 1, 82. —Sometimes with two imperatives, in order to indicate vividly the necessity of a quicker succession, or the close connection between two actions:
cape hoc argentum atque defer,
Ter. Heaut. 4, 7, 3:
abi domum ac deos comprecare,
id. Ad. 4, 5, 65:
tace modo ac sequere hac,
id. ib. 2, 4, 16:
Accipe carmina atque hanc sine tempora circum hederam tibi serpere,
Verg. E. 8, 12; id. G. 1, 40; 3, 65; 4, 330:
Da auxilium, pater, atque haec omina firma,
id. A. 2, 691; 3, 89; 3, 250; 3, 639; 4, 424; 9, 90; 10, 624; 11, 370.—
b.
In the order of thought, and so, and thus, and therefore.
(α).
Absol.:
si nunc de tuo jure concessisses paululum, Atque adulescenti morigerasses,
and so, Ter. Ad. 2, 2, 10.—
(β).
With ita or sic:
Ventum deinde ad multo angustiorem rupem, atque ita rectis saxis, etc.,
Liv. 21, 36; Plin. 10, 58, 79, § 158:
ac sic prope innumerabiles species reperiuntur,
Quint. 12, 10, 67.—
c.
Connecting conclusion and condition, so, then (cf. at, II. F.):
non aliter quam qui adverso vix flumine lembum Remigiis subigit, si bracchia forte remisit, Atque illum praeceps prono rapit alveus amni,
Verg. G. 1, 203 (here explained by statim by Gell. 10, 29, and by Servius, but thus its connective force is wholly lost; cf. also Forbig ad h. l. for still another explanation).—
6.
(As supra, I. c.) To annex a thought of more importance:
Satisne videtur declarasse Dionysius nihil esse ei beatum, cui semper aliqui terror impendeat? atque ei ne integrum quidem erat, ut ad justitiam remigraret,
Cic. Tusc. 5, 21, 62; id. Tull. 4:
hoc enim spectant leges, hoc volunt, incolumem esse civium conjunctionem, quam qui dirimunt, eos morte... coercent. Atque hoc multo magis efficit ipsa naturae ratio,
id. Off. 3, 5, 23; id. Fam. 6, 1, 4: hac spe lapsus Induciomarus... exsules damnatosque tota Gallia magnis praemiis ad se allicere coepit;
ac tantam sibi jam iis rebus in Gallia auctoritatem comparaverat, ut, etc.,
Caes. B. G. 5, 55 fin.; Nep. Hann. 13, 2; Quint. 1, 10, 16.—Hence also in answers, in order to confirm a question or assertion:
Sed videone ego Pamphilippum cum fratre Epignomo? Atque is est,
And he it is, Yes, it is he, Plaut. Stich. 4, 2, 4; so id. Truc. 1, 2, 24: Th. Mihin malum minitare? Ca. Atque edepol non minitabor, sed dabo, id. Curc. 4, 4, 15: Ch. Egon formidulosus? nemost hominum, qui vivat, minus. Th. Atque ita opust, Ter. Eun. 4, 6, 20.—
7.
In expressing a wish, atque utinam:
Veritus sum arbitros, atque utinam memet possim obliscier! Att., Trag. Rel. p. 160 Rib.: videmus enim fuisse quosdam, qui idem ornate ac graviter, idem versute et subtiliter dicerent. Atque utinam in Latinis talis oratoris simulacrum reperire possemus!
Cic. Or. 7, 22; so id. Rep. 3, 5, 8:
Atque utinam pro decore etc.,
Liv. 21, 41, 13:
Atque utinam ex vobis unus etc.,
Verg. E. 10, 35; id. A. 1, 575:
Atque utinam... Ille vir in medio fiat amore lapis!
Prop. 2, 9, 47; 3, 6, 15; 3, 7, 25; 3, 8, 19 al.—
8.
To connect an adversative clause, and often fully with tamen, and yet, notwithstanding, nevertheless.
a.
Absol.: Mihi quidem hercle non fit veri simile;
atque ipsis commentum placet,
Ter. And. 1, 3, 20 Ruhnk. (atque pro tamen, Don.):
ego quia non rediit filius, quae cogito!... Atque ex me hic natus non est, sed ex fratre,
id. Ad. 1, 1, 15 (Quasi dicat, ex me non est, et sic afficior: quid paterer si genuissem? Don.; cf. Acron. ap. Charis. p. 204 P.); Cic. Off. 3, 11, 48 Beier; id. Mur. 34, 71 Matth.:
ceterum ex aliis negotiis, quae ingenio exercentur, in primis magno usui est memoria rerum gestarum... Atque ego credo fore qui, etc.,
and yet I believe, Sall. J. 4, 1 and 3 Corte; id. C. 51, 35:
observare principis egressum in publicum, insidere vias examina infantium futurusque populus solebat. Labor parentibus erat ostentare parvulos... Ac plerique insitis precibus surdas principis aures obstrepebant,
Plin. Pan. 26.—
b.
With tamen:
nihil praeterea est magnopere dicendum. Ac tamen, ne cui loco non videatur esse responsum, etc.,
Cic. Fin. 2, 27, 85:
discipulos dissimilis inter se ac tamen laudandos,
id. de Or. 3, 10, 35; id. Rep. 1, 7, 12:
Atque in his tamen tribus generibus etc.,
id. Off. 3, 33, 118; id. Pis. 1, 3; 13, 30; id. Prov. Cons. 7, 16; 7, 15 fin. (cf. in reference to the last four passages Wund. Varr. Lectt. p. lviii. sq.):
ac tamen initia fastigii etc.,
Tac. A. 3, 29; 3, 56; 12, 56;
14, 21: pauciores cum pluribus certasse, ac tamen fusos Germanos,
id. H. 5, 16.—
9.
To connect a minor affirmative proposition (the assumptio or propositio minor of logical lang.) in syllogisms, now, but, but now (while atqui is used to connect either an affirmative or negative minor premiss: v. atqui): Scaptius quaternas postulabat. Metui, si impetrasset, ne tu ipse me amare desineres;
... Atque hoc tempore ipso impingit mihi epistulam etc.,
Cic. Att. 6, 1, 6.—Sometimes the conclusion is to be supplied:
nisi qui naturas hominum, penitus perspexerit, dicendo, quod volet, perficere non poterit. Atque totus hic locus philosophorum putatur proprius (conclusion: ergo oratorem philosophiam cognoscere oportet),
Cic. de Or. 1, 12, 53 and 54.—
10.
In introducing a purpose (freq. in Cic.).
a.
A negative purpose, and esp. in anticipating an objection:
Ac ne sine causa videretur edixisse,
Cic. Phil. 3, 9, 24:
Ac ne forte hoc magnum ac mirabile esse videatur,
id. de Or. 2, 46, 191; so id. Fam. 5, 12, 30:
Ac ne saepius dicendum sit,
Cels. 8, 1:
Ac ne forte roges, quo me duce, quo lare tuter,
Hor. Ep. 1, 1, 13:
Ac ne forte putes,
id. ib. 2, 1, 208:
Ac ne forte putes etc.,
Ov. R. Am. 465 (Merkel, Et).—
b.
A positive purpose:
Atque ut ejus diversa studia in dissimili ratione perspicere possitis, nemo etc.,
Cic. Cat. 2, 5, 9:
Atque ut omnes intellegant me etc.... dico etc.,
id. Imp. Pomp. 8, 20; 2, 4; id. Clu. 14, 43; id. Sull. 2, 5; id. de Or. 3, 11, 40:
Atque ut C. Flaminium relinquam etc.,
id. Leg. 3, 9, 20; id. Fin. 3, 2, 4.—
11.
a.. In continuing a thought in assertions or narration, and, now, and now, Plaut. Aul. prol. 18: audistis, cum pro se diceret, genus orationis, etc.,... perspexistis. Atque in eo non solum ingenium ejus videbatis, etc., Cic. Cael. 19, 45; so id. de Or. 3, 32, 130; 2, 7, 27; 3, 10, 39 al.; Caes. B. G. 2, 29; Nep. Ages. 7, 3; 8, 1, Eum. 10, 3 Bremi; Tac. A. 14, 64; 15, 3; Verg. A. 9, 1; Sil. 4, 1 al.: ac si, sublato illo, depelli a vobis omne periculum judicarem, now if I, etc., Cic. Cat. 2, 2, 3:
atque si etiam hoc natura praescribit, etc.,
id. Off. 3, 6, 27; so Quint. 10, 1, 26; 10, 2, 8.—
b.
In introducing parentheses:
vulgo credere, Penino (atque inde nomen et jugo Alpium inditum) transgressum,
Liv. 21, 38:
omne adfectus genus (atque ea maxime jucundam et ornatam faciunt orationem) de luxuria, etc.,
Quint. 4, 3, 15 MSS., where Halm after Spalding reads et quae. —
c.
At the conclusion of a discourse (not infreq. in Cic.): Atque in primis duabus dicendi partibus qualis esset, summatim breviterque descripsimus, And thus have we, then, briefly described, etc., Cic. Or. 15, 50:
Ac de primo quidem officii fonte diximus,
id. Off. 1, 6, 19:
Ac de inferenda quidem injuria satis dictum est,
id. ib. 1, 8, 27; id. Inv. 2, 39, 115 al.—
V.
In particular connections and phrases.
A.
Unus atque alter, one and the other; alius atque alius, one and another; now this, now that:
unae atque alterae scalae,
Sall. J. 60, 7:
quarum (coclearum) cum unam atque alteram, dein plures peteret,
id. ib. 93, 2:
unum atque alterum lacum integer perfluit,
Tac. H. 5, 6:
dilatisque alia atque alia de causa comitiis,
Liv. 8, 23, 17; Col. 9, 8, 10:
alius atque alius,
Tac. H. 1, 46; 1, 50 (v. alius, II. D.).—Also separated by several words:
aliud ejus subinde atque aliud facientes initium,
Sen. Ep. 32, 2.—
B.
Etiam atque etiam. again and again:
temo Stellas cogens etiam atque etiam Noctis sublime iter, Enn., Trag. Rel. p. 39 Rib.: etiam atque etiam cogita,
Ter. Eun. 1, 1, 11:
etiam atque etiam considera,
Cic. Div. in Caecil. 14, 46:
monitos eos etiam atque etiam volo,
id. Cat. 2, 12, 27.—So, semel atque iterum, Cic. Font. 26; id. Clu. 49; Tac. Or. 17; and:
iterum atque iterum,
Verg. A. 8, 527; Hor. S. 1, 10, 39.—
C.
Huc atque illuc, hither and thither, Cic. Q. Rosc. 37; id. de Or. 1, 40, 184; Verg. A. 9, 57; Ov. M. 2, 357; 10, 376; Tac. Agr. 10; id. H. 1, 85.—
D.
Longe atque late, far and wide, Cic. Marcell. 29:
atque eccum or atque eccum video, in colloquial lang.: Heus vocate huc Davom. Atque eccum,
but here he is, Ter. And. 3, 3, 48:
Audire vocem visa sum modo militis. Atque eccum,
and here he is, id. Eun. 3, 2, 2; so id. Hec. 4, 1, 8.—
E.
Atque omnia, in making an assertion general, and so generally:
Atque in eis omnibus, quae sunt actionis, inest quaedam vis a natura data,
Cic. de Or. 3, 59, 223:
quorum (verborum) descriptus ordo alias alia terminatione concluditur, atque omnia illa et prima et media verba spectare debent ad ultimum,
id. Or. 59, 200; id. de Or. 2, 64, 257: commoda civium non divellere, atque omnes aequitate eadem continere, and so rather, etc., id. Off. 2, 23, 83:
nihil acerbum esse, nihil crudele, atque omnia plena clementiae, humanitatis,
id. ad Q. Fr. 1, 1, 8:
Atque omnis vitae ratio sic constat, ut, quae probamus in aliis, facere ipsi velimus,
Quint. 10, 2, 2.—
F.
With other conjunctions.
1.
After et:
equidem putabam virtutem hominibus instituendo et persuadendo, non minis et vi ac metu tradi,
Cic. de Or. 1, 58, 247:
Magnifica vero vox et magno viro ac sapiente digna,
id. Off. 3, 1, 1; id. Cael. 13:
vanus aspectus et auri fulgor atque argenti,
Tac. Agr. 32.:
denuntiarent, ut ab Saguntinis abstineret et Carthaginem in Africam traicerent ac sociorum querimonias deferrent,
Liv. 21, 6, 4:
ubi et fratrem consilii ac periculi socium haberem,
id. 21, 41, 2:
et uti liter demum ac Latine perspicueque,
Quint. 8, 3, 3:
Nam et subtili plenius aliquid atque subtilius et vehementi remissius atque vehementius invenitur,
id. 12, 10, 67. —
2.
After que, as in Gr. te kai: litterisque ac laudibus aeternare, Varr. ap. Non. p. 75, 20:
submoverique atque in castra redigi,
Liv. 26, 10:
terrorem caedemque ac fugam fecere,
id. 21, 52:
mus Sub terris posuitque domos atque horrea fecit,
Verg. G. 1, 182; 3, 434; id. A. 8, 486.—
3.
Before et:
caelum ipsum ac mare et silvas circum spectantes,
Tac. Agr. 32.—
4.
After neque (only in the poets and post - Aug. prose):
nec clavis nec canis atque calix,
Mart. 1, 32, 4: naturam Oceani atque aestus [p. 192] neque quaerere hujus operis est, ac multi retulere, Tac. Agr. 10:
mediocritatem pristinam neque dissimulavit umquam ac frequenter etiam prae se tulit,
Suet. Vesp. 12.—
G.
Atque repeated, esp. in arch. Lat.: Scio solere plerisque hominibus in rebus secundis atque prolixis atque prosperis animum excellere atque superbiam atque ferociam augescere atque crescere, Cato ap. Gell. 7, 3: Dicere possum quibus villae atque aedes aedificatae atque expolitae maximo opere citro atque ebore atque pavimentis Poenicis stent, Cato ap. Fest. p. 242 Mull.:
atque ut C. Flamininum atque ea, quae jam prisca videntur, propter vetustatem relinquam,
Cic. Leg. 3, 9, 20:
omnem dignitatem tuam in virtute atque in rebus gestis atque in tua gravitate positam existimare,
id. Fam. 1, 5, 8.—Esp. freq. in enumerations in the poets:
Haec atque illa dies atque alia atque alia,
Cat. 68, 152:
Mavortia tellus Atque Getae atque Hebrus,
Verg. G. 4, 463:
Clioque et Beroe atque Ephyre Atque Opis et Asia,
id. ib. 4, 343.—And sometimes forming a double connective, both— and = et—et:
Multus ut in terras deplueretque lapis: Atque tubas atque arma ferunt crepitantia caelo Audita,
Tib. 2, 5, 73:
complexa sui corpus miserabile nati Atque deos atque astra vocat crudelia mater,
Verg. E. 5, 23; Sil. 1, 93; v. Forbig ad Verg. l. l.

► Atque regularly stands at the beginning of its sentence or clause or before the word it connects, but in poetry it sometimes, like et and at, stands:
a.
In the second place:
Jamque novum terrae stupeant lucescere solem, Altius atque cadant imbres,
Verg. E. 6, 38 Rib., ubi v. Forbig.:
Accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,
id. A. 3, 250, and 10, 104 (animis may, however, here be taken with Accipite, as in id. ib. 5, 304):
Esto beata, funus atque imagines Ducant triumphales tuum,
Hor. Epod. 8, 11; id. S. 1, 5, 4; 1, 6, 111; 1, 7, 12 (ubi v. Fritzsche).—
b.
In the third place:
quod pubes hedera virente Gaudeant pulla magis atque myrto,
Hor. C. 1, 25, 18; cf. at fin. (Vid. more upon this word in Hand, Turs. I. pp. 452-513.)

Lewis & Short latin dictionary > ac

Страницы

См. также в других словарях:

dent — [ dɑ̃ ] n. f. • 1080 masc. ou fém.; lat. dens, dentis I ♦ 1 ♦ (Chez l homme) Un des organes de la bouche, de couleur blanchâtre, durs et calcaires, implantés sur le bord libre des deux maxillaires. ⇒arg. ratiche . Mâcher, mordre, déchirer avec… … Encyclopédie Universelle
dent — dent; dif·fi·dent; dif·fi·dent·ly; dif·fi·dent·ness; ei·dent; ev·i·dent·ly; ev·i·dent·ness; ex·e·dent; fron·dent; im·pu·dent; im·pu·dent·ly; im·pu·dent·ness; in·ci·dent·less; in·ci·dent·ly; in·dent·ed·ly; in·dent·er; in·de·pen·dent·ly;… … English syllables
Dent — may refer to: Contents 1 People 1.1 Fictional characters 2 Places 3 Companies 4 Other … Wikipedia
Dent — ist der Familienname folgender Personen: Alfred Dent (1844−1927) britischer Kaufmann und Gründer der North Borneo Chartered Company Catherine Dent (* 1965), US amerikanische Schauspielerin Charlie Dent (* 1960), US amerikanischer Politiker Denny… … Deutsch Wikipedia
dent — DENT. s. f. Petit os qui tient à la mâchoire de l animal, et qui lui sert à inciser les alimens et à les mâcher. On distingue les dents en dents molaires, dents canines, et dents incisives. On dit aussi: Dent oeillère. Dent mâchelière. Grosse… … Dictionnaire de l'Académie Française 1798
dent — DENT. s. f. Petit os qui tient à la maschoire de l animal & qui luy sert à mascher. Grosse dent. dent oeilliere. dent mascheliere. dent de lait. dent de dessus, de dessous. dents de devant, de derriere. belles dents. dents blanches. dents noires … Dictionnaire de l'Académie française
dent — Dent, Dens. Dent de laquelle si on est frappé, on devient enragé, Dens rabidus. Les dens de devant qui sont à l opposite de ceux qui nous regardent, Dentes auersi, Primores dentes. Les quatre dens de devant, Ctenes. Parler entre ses dens à la… … Thresor de la langue françoyse
Dent & Co. — Dent building, c. 1858 Dent building, c. 1869 … Wikipedia
Dent — Dent, OH U.S. Census Designated Place in Ohio Population (2000): 7612 Housing Units (2000): 3369 Land area (2000): 6.005988 sq. miles (15.555438 sq. km) Water area (2000): 0.000000 sq. miles (0.000000 sq. km) Total area (2000): 6.005988 sq. miles … StarDict's U.S. Gazetteer Places
dent — dènt f. dent. I a jamai tròp de pan, mai de dents n i a de rèsta prov. . Dent de l uelh : canine. Dent dau sen : dent de sagesse. expr. Revirar lei dents : tenir tête ; résister ; montrer les dents. Traucar lei dents : percer ses dents > « Ma… … Diccionari Personau e Evolutiu
Dent — (d[e^]nt), n. [A variant of {Dint}.] 1. A stroke; a blow. [Obs.] That dent of thunder. Chaucer. [1913 Webster] 2. A slight depression, or small notch or hollow, made by a blow or by pressure; an indentation. [1913 Webster] A blow that would have… … The Collaborative International Dictionary of English

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на английский

dent

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Словари и энциклопедии на Академике

Перевод: с латинского на английский

dent

См. также в других словарях:

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка: