Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

Nakṣatras

  • 1 अधस् _adhas _अधः _adhḥ

    अधस् अधः ind. [अधर-असि, अधरशव्दस्थाने अध् आदेशः P.V.3.39.]
    1 Below, down; पतत्यधो धाम विसारि सर्वतः Śi.1.2; in lower region, to the infernal regions or hell; व्यसन्यधो$धो व्रजति स्वर्यात्यव्यसनी मृतः Ms.7.53. (According to the context अधः may have the sense of the nominative, ˚अङ्कुशः &c.; ablative, अधो वृक्षात् पतति; or locative, अधो गृहे शेते).
    -2 Beneath, under, used like a preposition with gen.; तरूणाम्˚ Ś.1.14; rarely with abl. also; बाहित्थं तु ततो$प्यधः Hemachandra; (when repeated) lower and lower, down and down; अधोधः पश्यतः कस्य महिमा नोपचीयते H.2.2; यात्यधोधो- व्रजत्युच्चैर्नरः स्वैरेव कर्मभिः H.2.47; अधोधो गङ्गेयं पदमुपगता स्तोकं Bh.2.1; from under, just below (with acc.); नवानधो$धो बृहतः पयोधरान् Śi.1.4. In comp. with nouns अधः has the sense of (a) lower, under, as ˚भुवनं, ˚लोकः the lower world; ˚वासः or ˚अंशुकम् an under-garment; or (b) the lower part; ˚कायः the lower part of the body; अधःकृ means to surpass, eclipse, overcome, vanquish, despise, scorn; तपः शरीरैः कठिनैरुपार्जितं तपस्विनां दूरमधश्चकार सा Ku.5.29; अधःकृताशेषान्तःपुरेण K.177; ˚कृतकुसुमायुधं 179; Śi.1.35; क्षितिप्रतिष्ठो$पि मुखारविन्दैवर्धूजनश्च- न्द्रमधश्चकार 3.52; ˚कृतैनसः Śi.16.8. dispelled. (c) अधस्, अधस्तात् -Pudendum muliebre.
    -Comp. -अक्ष a. situated below the axle or car. (
    -क्षम्) adv. below the car, under the axle.
    -अक्षजः [अक्षात् इन्द्रियाज्वायते इति अक्षजं प्रत्यक्षज्ञानम्, तदधरं ग्राहकत्वाभावात् हीनं यस्य सः Tv.; अधःकृतं अक्षजम् इन्द्रियज्ञानं येन Malli.] N. of Viṣṇu; other etymolo- gies of the name are also found; (1) अधो न क्षीयते जातु यस्मात्तस्मादधोक्षजः; (2) द्यौरक्षं पृथिवी चाधस्तयोर्यस्मादजायत । मध्ये वैराजरूपेण ततो$धोक्षज इष्यते ॥
    -अधस् See above.
    -उपास- नम् sexual intercourse.
    -अङ्गम्, -द्वारम्, -मर्म the anus; Pudendum Muliebre.
    -करः the lower part of the hand (करभ).
    -करणम् excelling, defeating, degrada- tion; K.22; so ˚क्रिया; सहते न जनोप्यधःक्रियाम् Ki.2.47. degradation, dishonour.
    -खननम् undermining.
    -गतिः f.,
    गमनम् -पातः 1 a downward fall or motion, descent; going downwards.
    -2 degradation, downfall, going to perdition or hell; मूलानामधोगतिः K.41 (where ˚ति has both senses); ˚तिम् आयाति Pt.1.15 sinks, comes down (feels dishonoured); Ms.3.17; अरक्षितारमत्तारं नृपं विद्याद- धोगतिम् 8.39 destined to go to hell.
    -गन्तृ m. one who digs downwards. a mouse.
    -ग-घ-ण्टा [अधरात् अधस्तादा- रभ्य घण्टेव तदाकारफलत्वात्] a plant Achyranthes Aspera (अपामार्ग. Mar. आघाडा).
    -चरः [अधः खनित्वा चरति-अच्]
    1 thief.
    -2 one who goes downwards.
    -जानु n. the lower part of the knee. -ind. below the knee.
    -जिह्विका [अल्पा जिह्वा जिह्विका, अधरा जिह्विका] the uvula (Mar. पडजीभ).
    -तलम् the lower part or surface; शय्या˚, खट्वा˚.
    -दिश् f. the lower region, the nadir; the southern direction.
    -दृष्टि a. casting a downward look, a posture in Yoga; करणान्यबहिष्कृत्य स्थाणुवन्निश्चलात्मकः । आत्मानं हृदये ध्यायेत् नासाग्रन्यस्तलोचनः ॥ इति योगसारे. cf. also Ku.3.47. (
    -ष्टिः) a downward look.
    -पदं [अधोवृत्ति पदं, पादस्याधःस्थानं वा] the place under the foot, a lower place.
    -पातः = ˚गति q. v. above.
    -पुष्पी [अधोमुखानि पुष्पाणि यस्याः] Names of two plants अवाक्- पुष्पी (Pimpinella Anisum) and गोजिह्वा Elephantopus (Seaber).
    -प्रस्तरः a seat of grass for persons in mourning to sit upon.
    -भक्तम् [अधरं भक्तं यस्मात्] a dose of water, medicine &c. to be taken after meals &c. (भोजनान्ते पीयमानं जलादिकम्).
    -भागः 1 the lower part (of the body); पूर्वभागो गुरुः पुंसामधोभागस्तु योषितां Suśr.
    -2 the lower part of any thing, the region below, down below; ˚व्यवस्थितं किंचित्पुरमालोकितं Pt.1. situated down below, See पाताल.
    -भूः f. lower ground, land at the foot of a hill.
    -मुख, -वदन a. having the face downwards; ˚खी तिष्ठति; ˚खैः पत्रिभिः R.3.37.
    -2 head-long, precipitate, flying downwards.
    -3 upside down, topsyturvy. (
    -खः) N. of Viṣṇu. (
    -खा, -खी) N. of a plant गोजिह्वा. (
    -खम्) (नक्षत्रम्)
    1 flying downwards, having a downward motion; these nakṣatras are: मूलाश्लेषा कृत्तिका च विशाखा भरणी तथा । मघा पूर्वात्रयं चैव अधोमुखगणः स्मृतः ॥ Jyotiṣa.
    -2 N. of a hell.
    -यन्त्रम् a still.
    -रक्तपित्तम् discharge of blood from the anus and urethra.
    -राम a. [अधोभागे रामः शुक्लः, दृष्टितर्पकत्वात् तस्य रामत्वम्] having a white colour or white marks on the lower part of the body (said of a goat);
    -लम्बः 1 a plummet.
    -2 a per- pendicular.
    -3 the lower world.
    -वर्चस् a. strong 3in the lower regions; whose lustre penetrates downwards.
    -वशः Pudendum Muliebre.
    -वायुः [अधोगामी वायुः शाक. त.] breaking wind, flatulency.
    -वेदः to marry a second wife when the first is alive.
    -शय, -य्य a. sleeping on the ground. (
    -य्या) sleeping on the ground; अग्नीन्धनं भैक्षचर्यामधःशय्यां गुरोर्हितए । आसमावर्तनात् कुर्यात्कृतोपनयनो द्विजः ॥ Ms.2.18.
    -शिरस् a.
    -मुख (n.) N. of a hell.
    -स्थ, स्थित a. situated below,
    -स्वस्तिकम् the nadir.

    Sanskrit-English dictionary > अधस् _adhas _अधः _adhḥ

  • 2 अमृत _amṛta

    अमृत a.
    1 Not dead; अमृते जारजः कुण्डः Ak.
    -2 Im- mortal; अपाम सोममृता अभूम Rv.8.48.3; U.1.1. ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च Bg.14.27.
    -3 Imperishable, Indestructible, eternal.
    -4 Causing immortality.
    -5 Beautiful, agreeable, desired. पाञ्चजन्याभिषिक्तश्च राजा$- मृतमुखो$भवत् Mb.12.4.17.
    -तः 1 A god, an immortal, deity. आरुरोह यथा देवः सोमो$मृतमयं रथम् Mb.12.37.44.
    -2 N. of Dhanvantari, physician of the gods; also N. of Indra, of the sun, of Prajāpati, of the soul, Viṣṇu and Śiva.
    -3 N. of a plant (वनमुद्ग, Mar. मटकी)
    -4 N. of the root of a plant (वाराहीकन्द, Mar. डुकरकंद).
    -ता 1 Spirituous liquor.
    -2 N. of various plants; e. g. आमलकी, हरीतकी, गुडूची, मागधी, तुलसी, इन्द्रवारुणी, ज्योतिष्मती, गोरक्षदुग्धा, अतिविषा, रक्तत्रिवृत्, दूर्वा, स्थूलमांसहरीतकी.
    -3 N. of one of the Nāḍīs in the body; नाडीनामुदयक्रमेण जगतः पञ्चामृताकर्षणात् Māl.5.2.
    -5 One of the rays of the sun; सौरीभिरिव नाडीभिरमृताख्याभिरम्मयः R.1.58.
    -तम् 1 (a) Immortality, imperishable state; न मृत्युरासीदमृतं न तर्हि Rv.1.129.2; Ms.22.85. (b) Final beatitude, absolution; तपसा किल्विषं हन्ति विद्ययामृतमश्रुते Ms.12.14; स श्रिये चामृताय चAk.
    -2 The collective body of immortals.
    -3 (a) The world of immortality, Paradise, Heaven; the power of eternity, immortal light, eternity.
    -4 Nectar of immortality, ambrosia, beverage of the gods (opp. विष) supposed to be churned out of the ocean; देवासुरैरमृतमम्बुनिधिर्ममन्थे Ki.5.3; विषादप्यमृतं ग्राह्यम् Ms.2.239; विषमप्यमृतं क्वचिद्भवेदमृतं वा विषमीश्वरेच्छया R.8.46; oft. used in combination with words like वाच्, वचनम्, वाणी &c; कुमारजन्मामृतसंमिताक्षरम् R.3.16; आप्यायितो$सौ वचनामृतेन Mb.; अमृतं शिशिरे वह्निरमृतं क्षीरभोजनम् Pt.1.128 the height of pleasure or gratification.
    -5 The Soma juice.
    -6 Antidote against poison.
    -7 The residue or leavings of a sacrifice (यज्ञशेष); विघसाशी भवेन्नित्यं नित्यं वा$मृतभोजनः Ms.3.285.
    -8 Unsolicited alms, alms got without solicitation; मृतं स्याद्याचितं भैक्षम- मृतं स्यादयाचितम् Ms.4.4-5.
    -9 Water; मथितामृतफेनाभमरजो- वस्त्रमुत्तमम् Rām.5.18.24. अमृताध्मातजीमूत U.6.21; अमृता- दुन्मथ्यमानात् K.136; cf. also the formulas अमृतोपस्तरणमसि स्वाहा and अमृतापिधानमसि स्वाहा; Mahānār. Up.7 and 1; repeated by Brāhmaṇas at the time of sipping water before the commencement and at the end of meals.
    -1 A drug.
    -11 Clarified butter; अमृतं नाम यत् सन्तो मन्त्रजिह्वेषु जुह्वति Śi.2.17.
    -12 Milk; अमृतं च सुधा चैव सुधा चैवामृतं तथा Mb.13.67.12.
    -13 Food in general.
    -14 Boiled rice.
    -15 Anything sweet, anything lovely or charming; a sweetmeat. यथामृतघटं दंशा मकरा इव चार्णवम् Rām.7.7.3.
    -16 Pro- perty.
    -17 Gold.
    -18 Quicksilver.
    -19 Poison.
    -2 The poison called वत्सनाभ.
    -21 The Supreme Spirit (ब्रह्मन्).
    -22 N. of sacred place.
    -23 N. of particular conjunc- tions of Nakṣatras (lunar asterisms) with week days (वारनक्षत्रयोग) or of lunar days with week days (तिथि- वारयोग).
    -24 The number four.
    -25 splendour, light. [cf. Gr. ambrotos, ambrosia; L. immortalis]. cf. अमृतं वारि सुरयोर्निर्वाणे चातिसुन्दरे । अयाचिते यज्ञशेषे पुंसि धन्वन्तरे$पि च । पीयूषे च धृते दीप्तावाचार्ये विबुधे$पि च । हरीतक्यामाम- लक्यां गलूच्यामपि तत्स्त्रियाम् । Nm.
    -Comp. -अंशुः, -करः, -दीधितिः, -द्युतिः, -रश्मिः &c. epithets of the moon; अमृतदीधितिरेष विदर्भजे N.4.14; अमृतांशूद्भव born from the moon; from whom was born the moon, N. of Viṣṇu.
    -अंशुकः An interior variety of gems having white rays, Kau. A.2.11.
    -अक्षर a. immortal and imperishable; क्षरं प्रधानममृताक्षरं हरः Śvet. Up.
    -अग्रभूः N. of the horse of Indra (उच्चैःश्रवस्); अमृताग्रभुवः पुरेव पुच्छम् Śi. 2.43.
    -अन्धस्, -अशनः, -आशिन् m. 'one whose food is nectar'; a god, an immortal.
    -अपिधानम् Water sipped after eating nectar-like food so as to overlay it like a cover.
    -असु a. whose soul is immortal; अमृतासुर्वर्धमानः सुजन्मा Av.5.1.1.
    -आशः 1 N. of Viṣṇu.
    -2 a god; इदं कार्यममृताशाः शृणोमि Mb.12.299.7.
    -आसङ्गः a sort of collyrium.
    -आहरणः N. of Garuḍa who once stole Amṛita.
    -इष्टका a kind of sacrificial brick shaped like the golden head of men, beasts &c. (पशुशीर्षाणि).
    -ईशः, ईश्वरः N. of Śiva.
    -उत्पन्ना a fly.
    (-न्नम्), -उद्भवम् 1 A kind of collyrium (खर्परीतुत्थम्).
    -2 Potassium permanganate
    -उपस्तरणम् Water sipped as a substratum for the nectar-like food. (
    -वः) N. of the Bilva tree.
    -ओदनः Name of a son of Siṁhahanu, and uncle of Śākyamuni.
    -करः, -किरणः 'nectar-rayed', the moon.
    -कुण्डम् a vessel containing nectar.
    -क्षारम् sal ammoniac. (Mar. नवसागर).
    -गतिः N. of a metre consisting of 4 syllables.
    -गर्भ a. filled with water or nectar; ambrosial.
    (-र्भः) 1 the indivi- dual soul.
    -2 the Supreme Soul.
    -3 child of immorta- lity (said of sleep); देवानाममृतगर्भो$सि स्वप्न Av.6.46.1.
    -चितिः f. an arrangement or accumulation of sacrifi- cial bricks conferring immortality.
    -ज a. produced by or from nectar. (
    -जः) a sort of plant, Yellow Myro- balan (Mar. हिरडा).
    -जटा N. of a plant (जटामासी).
    -तरङ्गिणी moonlight.
    -तिलका N. of a metre of 4 lines, also called त्वरितगति.
    -द्रव a. shedding nectar. (
    -वः) flow of nectar.
    -धार a. shedding nectar. (
    -रा)
    1 N. of a metre.
    -2 flow of nectar.
    -नन्दनः A pavilion with 58 pillars (Matsya P.27.8.).
    -नादोपनिषद् f. 'The sound of immortality', Name of an Upaniṣad.
    -पः 1 a drinker of nectar' a god or deity.
    -2 N. of Viṣṇu.
    -3 one who drinks wine; ध्रुवममृतपनामवाञ्छयासावधरममुं मधुपस्तवा- जिहीते Śi.7.42. (where अ˚ has sense
    1 also).
    -पक्षः 1 having golden or immortal wings, a sort of hawk.
    -2 the immortal or golden wings of sacrificial fire.
    -3 fire itself.
    -फलः N. of two trees पटोल and पारावत.
    (-ला) 1 a bunch of grapes, vine plant, a grape (द्राक्षा)
    -2 = आमलकी. (
    -लम्) a sort of fruit (रुचिफल) found in the country of the Mudgalas according to Bhāva P.
    -बन्धुः Ved.
    1 a god or deity in general.
    -2 a horse or the moon.
    -3 A friend or keeper of immortality; तां देवा अन्वजायन्त भद्रा अमृतबन्धवः Rv.1.72.5.
    -बिन्दू- पनिषद् f. 'drop of nectar',:N. of an Upaniṣad of the Atharvaveda.
    -भल्लातकी a sort of medicinal prepara- tion of ghee mentioned by Chakradatta.
    -भवनम् N. of a monastery (built by Amṛitaprabha); Raj. T.
    -भुज् m. an immortal, a god, deity; one who tastes the sacrificial residues.
    -भू a. free from birth and death.
    -मति = ˚गति q. v.
    -मन्थनम् 1 churning (of the ocean) for nectar.
    -2 N. of the chapters 17 to 19 of Mb.1.
    -मालिनी N. of Durgā.
    -मूर्तिः The moon; आप्याययत्यसौ लोकं वदनामृतमूर्तिना Bhāg.4.16.9.
    -योगः see under अमृत.
    -रसः 1 nectar, ambrosia; काव्यामृतरसास्वादः H.1; विविधकाव्यामृतरसान् पिवामः Bh.3.4.
    -2 the Supreme Spirit.
    (-सा) 1 dark-coloured grapes.
    -2 a sort of cake (Mar. अनर्सा).
    -लता, -लतिका a nectar-giving creeping plant (गुडूची).
    -वाक a. producing nectar like sweet words.
    -संयावम् a sort of dish mentioned in Bhāva P.
    -सार a. ambrosial; ˚राणि प्रज्ञानानि U.7.
    (-रः) 1 clarified butter.
    -2 a sort of अयःपाक. ˚जः raw sugar, molasses (गुड).
    -सूः, -सूतिः 1 the moon (distilling nectar).
    -2 mother of the gods.
    -सोदरः 1 'brother of nectar', the horse called उच्चैःश्रवस्.
    -2 a horse in general.
    -स्रवः flow of nectar. (
    -वा) N. of a plant and tree (रुदन्ती-रुद्रवन्ती; Mar. रानहरभरा).
    -स्त्रुत् a. shedding or distilling nectar; स्वरेण तस्याममृतस्रुतेव Ku.1.45.

    Sanskrit-English dictionary > अमृत _amṛta

  • 3 अश्विनी _aśvinī

    अश्विनी [अश्वस्तदुत्तमाङ्गाकारो$स्त्यस्य इनि ङीप्]
    1 The first of the 27 Nakṣatras or lunar mansions (con- sisting of three stars).
    -2 A nymph considered in later times as the mother of the Aśvins, the wife of the Sun, who concealed herself in the from of a mare.
    -Comp. -कुमारौ, -पुत्रौ, -सुतौ the twin sons of Aśvinī, the Sun's wife.

    Sanskrit-English dictionary > अश्विनी _aśvinī

  • 4 नक्षत्रम् _nakṣatram

    नक्षत्रम् [न क्षरति; cf. Uṇ.3.15 also]
    1 A star in general.
    -2 A constellation, an asterism in the moon's path, lunar mansion; नक्षत्राणामहं शशी Bg.1.21. नक्षत्र- ताराग्रहसंकुलापि R.6.22; (they are twenty-seven).
    -3 A pearl.
    -4 A necklace of 27 pearls.
    -Comp. -ईशः, -ईश्वरः, -नाथः, -पः, -पतिः, -राजः the moon; R.6.66.
    -उपजीविन् an astrologer.
    -कान्तिविस्तारः the white Yāvanāla flower.
    -चक्रम् 1 the sphere of the fixed stars.
    -2 the lunar asterisms taken collectively.
    -जातम् birth when the moon is in a particular Nakṣa- tra.
    -दर्शः an astronomer or astrologer.
    -नेमिः 1 the moon.
    -2 the pole-star.
    -3 an epithet of Viṣṇu. (
    -मिः f.) Revatī, the last asterism.
    -पथः the starry sky.
    -पाठकः an astrologer.
    -पुरुषः 1 (in astr.) the figure of a man's body on the limbs of which are shown the various asterisms.
    -भोगः the diurnal period of a Nakṣatra; भभोगो$ष्टशती लिप्ता Sūrya-siddhānta.
    -माला 1 a group of stars.
    -2 a necklace of twenty-seven pearls; 'सैव नक्षत्रमाला स्यात् सप्तविंशतिमौक्तिकैः' Ak.; Śi.18.35; नक्षत्रमालाभरणमिव मदनद्विपस्य; K.; Kau. A.2. 11.
    -3 the table of the asterisms in the moon's path.
    -4 a kind of neck-ornament of elephants; अनङ्गवारण- शिरोनक्षत्रमालायमानेन मेखलादाम्ना K.11.
    -मालिनी N. of a flowering creeper (Mar. जाई).
    -योगः the conjunction of the moon with the lunar mansions.
    -लोकः the starry region, the firmament.
    -वर्त्मन् n. the sky.
    -विद्या astronomy or astrology; Ch. Up.7.1.2.
    -वृष्टिः f. shooting of falling stars.
    -साधनम् calculation for the fixation of auspicious periods of Nakṣatras.
    -सूचकः a bad astrologer; तिथ्युत्पत्तिं न जानन्ति ग्रहाणां नैव साधनम् । परवाक्येन वर्तन्ते ते वै नक्षत्रसूचकाः ॥ or अविदित्वैव यः शास्त्रं दैवज्ञत्वं प्रपद्यते । स पङ्क्तिदूषकः पापो ज्ञेयो नक्षत्रसूचकः ॥ Bṛi. S.2.17,18.

    Sanskrit-English dictionary > नक्षत्रम् _nakṣatram

  • 5 भोगः _bhōgḥ

    भोगः [भुज्-घञ्]
    1 Eating, consuming.
    -2 Enjoyment, fruition.
    -3 Possession.
    -4 Utility, advantage.
    -5 Ruling, governing, government.
    -6 Use, application (as of a deposit).
    -7 Suffering, enduring, experiencing.
    -8 Feeling, perception.
    -9 Enjoyment of women, sexual enjoyment, carnal pleasure.
    -1 An enjoyment, an object of enjoyment or pleasure; भोगे रोगभयम् Bh.3.35; भोगा मेघवितानमध्यविलसत्सौदामिनीचञ्चलाः Bh.3.54; भोगो विभवभेदश्च निष्कृतिर्मुक्तिरेव च Brav. P.; Bg.1.32.
    -11 A repast, feast, banquet.
    -12 Food.
    -13 Food offered to an idol.
    -14 Profit, gain.
    -15 Income, re- venue.
    -16 Wealth; भोगान् भोगानिवाहेयानध्यास्यापन्न दुर्लभा Ki.11.23.
    -17 The wages of prostitutes.
    -18 A curve, coil, winding.
    -19 The (expanded) hood of a snake; श्वसदसितभुजङ्गभोगाङ्गदग्रन्थि &c. Māl.5.23; R.1.7;11.59.
    -2 A snake.
    -21 The body.
    -22 An army in column.
    -23 The passing (of an asterism).
    -24 The part of the ecliptic occupied by each of the 27 Nakṣatras.
    -Comp. -अर्ह a. fit to be enjoyed. (
    -र्हम्) property, wealth.
    -अर्ह्यम् corn, grain.
    -आधिः a pledge which may be used until redeemed.
    -आवली the panegyric of a professional encomiast; नग्नः स्तुतिव्रतस्तस्य ग्रन्थो भोगावली भवेत्; Abh. Ch.795; भोगावलीः कलगिरो$वसरेषु पेठुः Śi.5.67.
    -आवासः the apartments of women, harem.
    -करः a. affording enjoyment or pleasure.
    -गुच्छम् wages paid to prostitutes.
    -गृहम् the women's apartments, harem, zenana.
    -तृष्णा 1 desire of worldly enjoyments; तदुपस्थितमग्रहीदजः पितुराज्ञेति न भोगतृष्णया R.8.2; selfish enjoyment; Māl.2.
    -देहः 'the body of suffering', the subtle body which a dead person is supposed to carry with him, and with which he experiences happiness or misery according to his good or bad actions.
    -धरः a serpent.
    -नाथः a nourisher, supporter.
    -पतिः the governor or ruler of a district or province.
    -पत्रम् an Inām deed; Śukra. 2.295.
    -पालः a groom.
    -पिशाचिका hunger.
    -भुज् a. enjoying pleasures. -m a wealthy man.
    -भूमिः f. 'the land of enjoyment', heaven, paradise (where persons are said to enjoy the fruit of their actions).
    -भृतकः a servant who works only for livelihood.
    -लाभः 1 acqui- sition of enjoyment or profit.
    -2 well-being, welfare.
    -वस्तु n. an object of enjoyment.
    -सद्मन् n. = भोगावास q. v.
    -स्थानम् 1 the body, as the seat of enjoyment.
    -2 women's apartments.

    Sanskrit-English dictionary > भोगः _bhōgḥ

  • 6 मृदु _mṛdu

    मृदु a. [मृद्-कु] (
    -दु or -द्वी f.; compar. म्रदीयस्; superl. म्रदिष्ठ)
    1 Soft, tender, supple, pliant, delicate; मृदु तीक्ष्णतरं यदुच्यते तदिदं मन्मथ दृश्यते त्वयि M.3.2; अथवा मृदु वस्तु हिंसितुं मृदुनैवारभते प्रजान्तकः R.8.45,57; Ś.1.1; 4.11.
    -2 Soft, mild, gentle; न खरो न च भूयसा मृदुः R. 8.9; बाणं कृपामृदुमनाः प्रतिसंजहार 9.57 'with his mind softened with pity'; तं कृपामृदुरवेक्ष्य भार्गवम् 11.83; Ś.6.1; महर्षिर्मृदुतामगच्छत् R.5.54 'relented'; खातमूल- मनिलो नदीरयैः पातयत्यपि मृदुस्तटद्रुमम् 11.76 'even a soft or gentle breeze' &c.
    -3 Weak, feeble; सर्वथा मृदुरसौ राजा H.3; ततस्ते मृदवो$भूवन् गन्धर्वाः शरपीडिताः Mb.
    -4 Mode- rate.
    -5 Blunt.
    -6 Slow.
    -7 (In astr.) Situated in the upper apsis.
    -दुः The planet Saturn.
    -दु n.
    1 Softness, gentleness.
    -2 A kind of iron.
    -दु ind. Softly, gently, in a sweet manner; स्वनसि मृदु कर्णान्तिकचरः Ś.1.23; वादयते मृदु वेणुम् Gīt.5.
    -Comp. -अङ्ग a. of delicate limbs. (
    -ङ्गी) a delicate woman.
    -अवग्रहः a particular slight separation of the members of a compound.
    -उच्चम् (in astr.) the upper apsis of a planet's course.
    -उत्पलम् the soft i. e. blue lotus.
    -कण्टकः a kind of sheat-fish.
    -कार्ष्णायसम्, -कृष्णायसम् soft-iron, lead.
    -कोष्ठ a. having bowels which are relaxed or easily affected by medicines.
    - गमन a. having a gentle or lounging gait. (
    -ना) a goose, female swan.
    -गिर् a. soft-voiced.
    -चर्मिन्, -छदः, -त्वच्, -त्वचः m. a kind of birch tree.
    -तीक्ष्णम् the नक्षत्रs कृत्तिका and विशाखा.
    -पत्रः a rush or reed.
    -पर्वकः, -पर्वन् m. a reed, cane.
    -पुष्पः the Śir&imacrṣa tree.
    -पूर्व a. gentle at first, bland, coaxing.
    -फलम् N. of a plant (विकङ्कत).
    -भाषिन् a. sweet-speaking.
    -युद्ध a. fighting lazily.
    -रोमन् m.,
    -रोमकः a hare.
    -वर्गः, -गणः the group of the Nakṣatras अनुराधा, मृगशिरस्, चित्रा and रेवती.
    -सारा, -रम् Thespesia Populnea (Mar. पारसा पिंपळ).
    -सूर्य). a. (a day) on which the sun shines mildly; मृदुसूर्याः सुनीहाराः...... दिवसा भान्ति सांप्रतम् Rām.3.16.12.
    -स्पर्श a. soft to the touch.
    -हृदय a. kind.

    Sanskrit-English dictionary > मृदु _mṛdu

  • 7 लघु _laghu

    लघु a. (
    -घु or
    घ्वी f.) [लङ्घेः कुः, नलोपश्च Uṇ.1.29]
    1 Light, not heavy; तृणदपि लघुस्तूलस्तूलादपि च याचकः Subhās.; रिक्तः सर्वो भवति हि लघुः पूर्णता गौरवाय Me.2 (where the word means 'contemptible' also); R.9. 62.
    -2 Little, small, diminutive; धर्मो$यं गृहमेधिनां निगदितः स्मार्तैर्लघुः स्वर्गदः Pt.1.253; Śi.9.38,78.
    -3 Short, brief, concise; लघुसंदेशपदा सरस्वती R.8.77.
    -4 Trifling, trivial, insignificant, unimportant; कायस्थ इति लघ्वी मात्रा Mu.1.
    -5 Low, mean, despicable, contemptible; Śi.9.23; Pt.1.16; कथं प्रत्याख्यानलघुर्मित्रावसुः पुनरपि मन्त्रयते Nāg.2. 1/11.
    -6 Weak, feeble.
    -7 Wretched, frivolous.
    -8 Active, light, nimble, agile; लघु भवत्युत्थानयोग्यं वपुः Ś.2.5.
    -9 Swift, quick, rapid; किंचित् पश्चाद् व्रज लघुगतिः Me.16; R.5.45.
    -1 Easy, not difficult; महार्णवपरिक्षेपं लङ्कायाः परिखालघुम् (मेने) R.12.66.
    -11 Easy to be diges- ted, light (as food)
    -12 Short (as a vowel in prosody).
    -13 Soft, low, gentle.
    -14 Pleasant, agreeable, desirable; दर्शनेन लघुना यथा तयोः प्रीतिमापुरुभयो- स्तपस्विनः R.11.12,8.
    -15 Lovely, handsome, beauti- ful.
    -16 Pure, clean.
    -17 Sapless, pithless.
    -18 Yo- ung, younger; दीव्यत्युच्चैर्लघुरघुपतिः किं नु वा स्यात् किमन्यत् Mv.6.53.
    -19 Without attendance or retinue; अनोकशायी लघुरल्पप्रचारश्चरन् देशानेकचरः स भिक्षुः Mb.1.91.5. -m. N. of the Nakṣatras Hasta, Puṣya, and Aśvinī. -n.
    1 A particular measure of time (= 15 Kāṣthas).
    -2 Agal- lochum, or a particular variety of it. -ind.
    1 Lightly, meanly, contemptuously; लघु मन् 'to think lightly of, despise, slight'; प्रथमोपकृतं मरुत्वतः प्रतिपत्त्या लघु मन्यते भवान् Ś.7.1.
    -2 Quickly, swiftly; लघु लघूत्थिता Ś.4 'risen early'.
    -Com. -आशिन्, -आहार a. eating little, moderate in diet, abstemious.
    -उक्तिः f. a brief mode of expression; Kull. on Ms.5.64.
    -उत्थान, -समुत्थान a. working actively, doing work rapidly.
    -काय a. light-bodied. (
    -यः) a goat.
    -कोष्ठ a.
    1 having a light stomach.
    -2 having little in the stomach.
    -कौमुदी N. of an epitome of the सिद्धान्तकौमुदी by Varada-rāja.
    -क्रम a. having a quick step, going quickly.
    -खट्विका a small bedstead.
    -गर्गः a kind of fish.
    -गोधूमः a small kind of wheat.
    -चित्त, -चेतस्, -मनस्, -हृदय a.
    1 light-minded, low-hearted, little-minded, mean-hearted; अयं निजः परो वेति गणना लघुचेतसाम् Mb.
    -2 frivolous.
    -3 fickle, unsteady.
    -चिर्भिटा colocynth.
    -जङ्गलः a kind of quail (लावक).
    -तालः (in music) a kind of measure.
    -दुन्दुभिः a kind of drum.
    -द्राक्षा a small stoneless grape.
    -द्राविन् a. melting easily.
    -नामन् m. agallochum.
    -नालिका a musket.
    -पत्रिका the Rochanā plant.
    -पर्णी, -कर्णी N. of a plant (Mar. मोरवेल).
    -पाक, -पाकिन् a. easily digested.
    -पाकः digestibility.
    -पुष्पः a kind of Kadamba.
    -प्रमाण a. short.
    -प्रयत्न a.
    1 pronounced with slight articulation (as a letter).
    -2 indolent, lazy.
    -बदरः, -बदरी f. a kind of jujube.
    -भवः humble birth or origin.
    -भावः ease, facility.
    -भोजनम् a light repast.
    -मांसः a kind of partridge.
    -मात्र a. having small property.
    -मूलम् the lesser root of an equation.
    -मूलकम् a radish.
    -मेरुः (in music) a kind of measure.
    -लयम् a kind of fragrant root (वीरणमूल).
    -राशि a. composed of fewer terms (as the side of an equation)
    -वासस् a. wearing light or pure clothes; Ms.2.7.
    -विक्रम a. having a quick step, quick-footed.
    -वृत्ति a.
    1 ill-behaved, low, vile.
    -2 light, frivolous.
    -3 mismanaged, ill-done.
    -वेधिन् a. making a clever hit.
    -शेखरः (in music) a kind of measure.
    -सत्त्व a. weak or fickle-minded.
    -समुत्थान a.
    1 rising quickly.
    -2 swift of foot; अलघुना लघुसमुत्थानेन सैन्यचक्रेणाभ्यसरम् Dk.2.3.
    -सार a. worthless, insignificant.
    -हस्त a.
    1 light-handed, clever, dex- terous, expert; शिक्षाविशेषलघुहस्ततया निमेषात् तूणीचकार शरपूरितवक्त्ररन्ध्रान् R.9.63.
    -2 active, agile. (
    -स्तः) an expert or skilful archer.

    Sanskrit-English dictionary > लघु _laghu

  • 8 सपौष्णमैत्र _sapauṣṇamaitra

    सपौष्णमैत्र a. Together with रेवती and अनुराधा Nakṣatras.

    Sanskrit-English dictionary > सपौष्णमैत्र _sapauṣṇamaitra

  • 9 सम _sama

    सम a.
    1 Same, identical.
    -2 Equal, as in समलोष्ट- काञ्चनः R.8.21; Pt.2.7; सुखदुःखे समे कृत्वा लाभालाभौ जयाजयौ Bg.2.38; समः शत्रौ च मित्रे च तथा मानापमानयोः । शीतोष्णसुख- दुःखेषु समः संगविवर्जितः ॥ 12.18.
    -3 Like, similar, resem- bling; with instr. or gen. or in comp. गुणयुक्तो दरिद्रो$पि नेश्वरैरगुणैः समः Subhāṣ.; Ku.3.13.
    -4 Even, level, plain; समवेशवर्तिनस्ते न दुरासदो भविष्यति Ś.1.
    -5 Even (as number).
    -6 Impartial, fair; शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः Bg.5.18.
    -7 Just, honest, upright.
    -8 Good, virtuous.
    -9 Ordinary, common.
    -1 Mean, middling.
    -11 Straight.
    -12 Suitable, convenient.
    -13 Indiffer- ent, unmoved, unaffected by passion.
    -14 All, every one.
    -15 All, whole, entire, complete.
    -16 Being a pair.
    -17 Regular, normal.
    -18 Middling.
    -19 Easy, conveni- ent.
    -मः 1 N. of certain zodiacal signs (वृष, कर्कट, कन्या, वृश्चिक, मकर, and मीन).
    -2 A mode of measuring time in music.
    -3 The point of intersection of the horizon and the meridian line.
    -4 A kind of straight line placed over a numerical figure to mark the process of extracting the square root.
    -मम् 1 A level plain, flat country; संनिपत्य शनकैरिव निम्नादन्धकारमुदवाप समानि Ki.9. 11.
    -2 (In rhet.) N. of a figure of speech.
    -3 (In geometry) A mean proportional segment.
    -4 Equa- nimity.
    -5 Similarity.
    -6 Settlement; compensation; कर्मणापि समं कुर्याद्धनिकायाधमर्णिकः Ms.8.177.
    -7 Good circumstances; Mk.
    -सम् ind.
    1 With, together with, in company with, accompanied by; (with instr.); आहां निवत्स्यति समं हरिणाङ्गनाभिः Ś.1.26; R.2.25;8.63; 16.72.
    -2 Equally; समं सर्वेषु भूतेषु Bg.13.27.28; यथा सर्वाणि भूतानि धरा धारयते समम् Ms.9.311.
    -3 Like, simi- larly, in the same manner; यत्र स्वामी निर्विशेषं समं मृत्येषु वर्तते Pt.1.78.
    -4 Entirely.
    -5 Simultaneously, all at once, at the same time, together; नवं पयो यत्र धनैर्मया च त्वद्विप्रयोगाश्रु समं विसृष्टम् R.13.26;4.4;1.59;14.1.
    -6 Honestly, fairly.
    -Comp. -अंशः an equal share. ˚हारिन् m. a co-heir.
    -अङ्घ्रिक a. standing evenly on feet.
    -अन्तः a borderer, neighbour.
    -अन्तर a. parallel.
    -अर्थिन् a.
    1 desiring equality.
    -2 Seeking peace with.
    -आकार a. similar, like.
    -आचारः 1 equal or similar conduct.
    -2 Proper practice.
    -आत्मक a. possessing equanimity.
    -उदकम् a mixture of half butter-milk and half water.
    -उपमा a kind of Upamā or simile.
    -कक्ष a. having equal weight. (
    -क्षा) equilibrium.
    -कन्या a fit or suitable girl (fit to be married).
    -कर्णः an equi-diagonal tetragon.
    -कालः the same time or moment. (
    -लम्) ind. at the same time, simultaneously.
    -कालीन a. contemporary, coeval.
    -कोलः a serpent, snake.
    -कोटिक a. of regular size (said of diamonds); Kau. A.2.11.
    -क्षेत्रम् (in astr.) an epithet of a par- ticular arrangement of the Nakṣatras.
    -खातः an equal excavation, a parallelopipedon.
    -गतिः wind; मृत्युश्चापरिहारवान् समगतिः कालेन विच्छेदिना Mb.12.298.45.
    -गन्धकः incense.
    -गन्धिकम् the fragrant root of the Uśīra.
    -चक्रवालम् a circle.
    -चतुरस्र a. square. (
    -स्रम्) an equilateral tetragon.
    -चतुर्भुजः, -जम् a rhom- bus.
    -चित्त a.
    1 even-minded, equable, equani- mous.
    -2 indifferent.
    -छेद, -छेदन a. having the same denominator.
    -जाति a. homogeneous.
    -ज्ञा fame; तिर्य- ञ्चमप्यञ्च मृषानभिज्ञरसज्ञतोपज्ञसमज्ञमज्ञम् N.3.64.
    -त्रिभुजः, -जम् an equilateral triangle.
    -दर्शन, -दर्शिन् a. viewing equally, impartial; विद्याविनयसंपन्ने ब्राह्मणे गवि हस्तनि । शुनि चैव श्वपाके च पण्डिताः समदर्शिनः ॥ Bg.5.18.
    -दुःख a. feeling for another's woe, sympathising (with another); a fel- low-sufferer; Ku.4.4. ˚सुख a. a companion or part- ner in joy and sorrow; पृष्टा जनेन समदुःखसुखेन बाला Ś.3.1.
    -दृश्, -दृष्टि a. impartial.
    -द्वादशास्रः, -स्रम् an equila- teral dodecagon.
    -द्विभुजः a rhomboid.
    -धर्म a. of equal nature, resembling.
    -धृत a. equal to.
    -पदम् 1 an attitude in shooting.
    -2 a particular posture in sexual union.
    -प्रभ a. having equal splendour; तदण्डमभवद्धैमं सह- स्रांशुसमप्रभम् Ms.1.9.
    -बुद्धि a.
    1 impartial.
    -2 indiffe- rent, stoical.
    -भाव a. having the same nature or pro- perty. (
    -वः) sameness, equability.
    -मण्डलम् (in astr.) the prime vertical line.
    -मय a. of like origin.
    -मात्र a. of the same size or measure.
    -मितिः mean measure.
    -रञ्जित a. tinged.
    -रतः, -रभः a particular mode of sexual enjoyment.
    -रेख a. straight; प्रकृत्या यद्वक्रं तदपि समरेखं नयनयोः Ś.1.9.
    -लम्बः, -म्बम् a trapezoid.
    -लेपनी a bricklayer's instrument for levelling a plane (Mar. करणी).
    -वर्ण a. being of equal caste; समवर्णे द्विजातीनां द्वादशैव व्यतिक्रम Ms.8.269.
    -वर्णः community of caste.
    -वर्तिन् a.
    1 equal-minded, impartial.
    -2 being equidis- tant. (-m.) Yāma, the god of death; शासितारं च पापानां पितॄणां समवर्तिनम् Mb.12.27.35.
    -विभक्त a. divided equ- ally; symmetrical.
    -विषमम् (pl.) level and uneven- ground.
    -वृत्तम् 1 an even metre, i. e. a stanza the lines of which have all the same number of feet.
    -2 see सममण्डल.
    -वृत्ति a. equable, fair. (
    -त्तिः) equanimity.
    -वेधः mean depth.
    -वैषम्यतः ind. owing to partial similarity and partial dissimilarity; अर्थे समवैषम्यतो द्रव्य- कर्मणाम् MS.4.1.21.
    -शोधनम् equal subtraction, i. e. subtraction of the same quantity on both sides of an equation.
    -श्रुति a. (in music) having equal intervals.
    -श्रेणिः a straight line.
    -संधिः peace on equal terms.
    -सुप्तिः f. universal sleep (as at the end of a Kalpa).
    -सूत्र, -सूत्रस्य a. situated on the same diameter.
    -स्थ a.
    1 equal, uniform.
    -2 level.
    -3 like.
    -4 being in flourishing circumstances; गतिः पतिः समस्थाया विषमे च पिता गतिः Mb.5.176.8.
    -स्थलम् an even ground.
    -स्थली the level plain, the Doab or country between the Ganges and Yamunā (अन्तर्वेदि).
    -स्थानम् a parti- cular posture in Yoga (In which the legs are closely contracted).

    Sanskrit-English dictionary > सम _sama

См. также в других словарях:

  • calendar — calendrical /keuh len dri keuhl/, calendric, calendarial /kal euhn dair ee euhl/, calendarian, calendaric, adj. /kal euhn deuhr/, n. 1. a table or register with the days of each month and week in a year: He marked the date on his calendar. 2. any …   Universalium

  • Archaeoastronomy and Vedic chronology — Hindu archaeoastronomical dating of the Vedic period or Hindu Time Cycles, are based on early references to astronomy in Vedic scriptures. HistoryThe chronology of Indian history and literature prior to the Middle Ages is notoriously uncertain,… …   Wikipedia

  • Pitṛi — Saltar a navegación, búsqueda En el marco del hinduismo, un pitṛí es el espíritu de un ancestro (ya fallecido). पितृ, en escritura devánagari. pitṛ, en el sistema IAST de transliteración. pronunciado pitrí.[1] Se los debe recordar y propiciar… …   Wikipedia Español

  • chronology — /kreuh nol euh jee/, n., pl. chronologies. 1. the sequential order in which past events occur. 2. a statement of this order. 3. the science of arranging time in periods and ascertaining the dates and historical order of past events. 4. a… …   Universalium

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
… Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»