-
41 пропищать
1) шырылдау, шыр-шыр ету2) шіңкілдеу, шиқылдап сөйлеу -
42 непроходимый
-ая; -ое1) үтә (кичә) алмаслык; ерып чыга алмаслык2) перен.; разг. чеп-чи, чиктән тыш..., чиктән ашкан, шыр -
43 чистый
-ая; -ое1) чиста, таза, пакь2) перен. саф, намуслы, пакь, керсез, эчкерсез3) (свободный, открытый - о поверхности) ачык, аяз, чиста, буш4) разг. (не тяжёлый, не грязный - о работе) пөхтә, чиста5) саф, чип-чиста, кушылмасызчистая прибыль эк. — сафтабыш
6) ачык, чиста, аерымачык саф7) разг. чеп-чи, шыр, төгәл, чын8) (тщательный, аккуратный) пөхтә, мөкаммәл•- чистое искусство -
44 ширь
абсяг; прасцяг; прасьцяг* * * -
45 детёныш
м. II шыр; детеныш волчицы дыгъужь анэм и шыр -
46 распрячь
I (распрягу, распряжешь), сов., кого-что щIэтIыкIын (шыр); распрячь лошадь шыр гум къыщIэтIыкIын -
47 завести
сов.1. кого (отвести по пути, мимоходом) ещэлIэн, нэгъэсынзавести детей в школу кIэлэцIыкIухэр еджапIэм ещэлIэн2. кого (ввести) дэщэн; чIэщэн, ищэнзавести лошадь во двор шыр щагум дэщэнзавести коня в конюшню шыр шэщым чIэщэн3. кого (увести) хэщэн, чыжьэу щэнзавести в болото орыжъым хэщэн4. что (ввести, установить) гъэпсын, къырыкIон, зэхэщэнтак заведено арэущтэу къырэкIо5. кого-что (обзавестись) хъуным пыхьанзавести гусей къаз хъуным пыхьан6. что (начать что-л.) ублэн, шIынзавести разговор гущыIэныр ублэнзавести знакомство нэIосэныгъэ шIын7. что (привести в движение) гъэпсын; тIупщынзавести часы сыхьатыр гъэпсынзавести мотор моторыр тIупщын -
48 стать
I сов.1. (встать) утеуцон, ууцун; утэджынстать на пол джэхашъом утеуцонстать на цыпочки лъэпэпцIыеу ууцун2. (остановиться) къэуцун, уцунчасы стали сыхьатыр уцугъэлошадь стала шыр къэуцугъ, шыр уцугъэрека стала псыхъор щтыгъэ3. (поместиться) къоуцон, къофэншкаф станет в этот угол шкафыр мы къогъум къоуцощт4. (расположиться, сделать остановку) къэуцун; загъэпсэфынэу къэуцунстань сюда моу къэуцу5. (приступить к чему-л.) кIэрыуцон, фежьэнстать за станок станокым кIэрыуцон6. кем-чем, разг. хъунон стал инженером ар инженер хъугъэ7. разг. (совершиться, сделаться) хъун, къехъулIэн, къыщышIынчто с ним стало? сыда ащ къехъулIагъэр?на дворе стало темно щагур шIункI хъугъэмне стало стыдно сэ сыукIытэжьыгъ8. в знач. вспомогательного глагола фежьэн, ригъэжьэнон стал работать ар IофшIэным фежьагъ (е Iухьагъ)
II ж. (телосложение) пкъы зэхэлъыкI, пкъы◊ под стать кому-либо зыгорэм фэдэнс какой стати? сыд пае? -
49 пунчалалташ
пунчалалташГ.: пынзалалташ-амвозвр.1. выжиматься, выжаться; отжиматься, отжатьсяУпшем гыч пунчалалтын, шоягоремышкат вӱд чӱчалтеш да тупрӱдӧ мучко пурса семын пӧрдын вола: могыр шыр-шыр шергылтеш. М.-Азмекей. Выжимаясь из шапки, капли воды попадают в затылок и скатываются, словно горошины, по позвоночнику – тело знобит дыр-дыр.
2. вывихнутьсяКид пунчалалтын манеш, камфорный спиртлан миен. Говорит, что вывихнулась рука, ходил за камфорным спиртом.
Составные глаголы:
-
50 ужартараш
ужартараш-емзеленить, позеленить; делать (сделать) зелёнымПӱртӱсым ужартарен, чевер шокшо кече кӱшычын шыр-р онча. П. Пайдуш. Зеленя природу, сверху сияет (букв. смотрит «шыр-р») красное жаркое солнце.
Сравни с:
ужарташ -
51 шийаршаш
шийаршашэтн. название нагрудного женского украшения из серебряных монетШийаршаш кумда да неле, сава дене солалтыме еда оҥым кыра. «Ончыко» Нагрудное украшение из серебряных монет широкое и тяжёлое, при каждом взмахе косой ударяет грудь.
Тошкалмышт еда оҥысо шийаршашышт шыр-шыр мура. В. Иванов. При каждом шаге звякают нагрудные украшения из монет.
-
52 шке шырым дене
без усилий, сам по себе; (идти) своей чередой, своим порядкомПуш шке шырже дене тыл-л вӱд почеш кая. Д. Орай. Лодка сама по себе тихо плывёт по течению реки.
Составной глагол. Основное слово:
шыр -
53 догола
нареч.шыр яланғас, шәп-шәрә итеп, инәнән тыума, тап-таҡыр итеп -
54 дремучий
1. прил.о лесеҡара, ҡуйы, ҡалын2. прил. перен.ҡара, тома, шыр -
55 непроходимый
1. прил.үткеһеҙ, үтә алмаҫлыҡ, үтеп булмаҫлыҡ2. прил. перен., разг.шыр, үтә -
56 бузить
шатақ шығар, бүлік салу, шыр бұзу -
57 веялка
с.-х.веялка; бидай ұшырғыш -
58 вращение
айналу, шыр айналу, дөңгелену -
59 замешкаться
бөгеліп қалу, айналшақтап қалу, шырғалу -
60 затянуть
1)затянуть узел — түйіндеп байлау, шорт байлау
2)3)4)5) ( закрыть)6) ( продлить)7) ( запеть)8) ( закрутить)
См. также в других словарях:
шыр — I. и. иск. Ике потка якын чәй тутырылган зур әрҗә; рус. Цибик. II. ШЫР – 1. с. Буш, бернәрсәсез; шәрә шыр далада тилмереп 2. рәв. Бөтенләй, тулысынча (юләр, тиле, ялган, ятим һ. б. ш. сүзләр янында) шыр тиле, шыр юләр, шыр ятим 2. рәв. диал.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шыр — (шырыр) сталь Щылыч Шыр лэныст … Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ
құшыр — зат. діни Жан басынан алынатын астық салығы, ұшыр … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі
шырғай — … 2. сын. Шырғайдың ағашынан жасалған. Шалғынбай уықтың қарында қыстырулы тұрған ш ы р ғ а й сап қамшысын алып сыртқа беттейді (А.Сейдімбеков, Серпер, 92) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шыр-безек — болды. Безек қақты, бәйек болды, шырылдады. Мал десе ш ы р б е з е к б о п жүргені (Фермаға кел., 12) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шыр-шыр — Кеше яки хайван акырганда туган ямьсез ачы тавышны белдерә. рәв. Тавышланып, шаркылдап (көлү тур.) тиле күке шикелле шыр шыр утырма әле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шырғайсыз — сын. Шырғайы жоқ, шырғай салынбаған. Содан көп ұзамай ақ ш ы р ғ а й с ы з, мәйкесіз, тіреусіз төбе гүрс етіп ортасына түскен (С.Досанов, Қыран қалғы., 14) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шырғанақты — сын. Шырғанақ өскен, шырғанағы мол. Ш ы р ғ а н а қ т ы тоғайлар көздің жауын алады (Ш.Мұртазаев, Қара маржан, 64) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шырғасын шығармау — (Шығ.Қаз., Зайс.) шып шырғасын шығармау, түп түгел, ештеңесін қалдырмау. Ш ы р ғ а с ы н ш ы ғ а рм а й түгел жеткізіңдер (Шығ.Қаз., Зайс.) … Қазақ тілінің аймақтық сөздігі
шырғалаңды — сын. Шырғалаңы көп, ауыр азапты, қиын қыстаулы. Алайда кандидаттық дипломға барар жол ойлағаннан әлдеқайда ш ы р ғ а л а ң д ы боп шықты (М.Мағауин, Таңд. шығ., 1, 266) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
ғұшыр — ар. зат. діни Астық өнімінен алатын алым салық; үшір. ар. зат. дін. Астық өнімінен алатын алым салық; үшір … Қазақ дәстүрлі мәдениетінің энциклопедиялық сөздігі