-
1 калып
калып1. колодка, болванкаКем калып сапожная колодка,
портышкем калып колодки для валенок.
(Сидыр:) Пытаренам... Таче, товатат, вуемлан калып логалеш. М. Шкетан. (Сидор:) Кончил... Сегодня обязательно достанется колодкой по голове.
2. тех. формаКермыч калып форма для кирпича;
вургем калып манекен.
Кермыч калыпыш шуным ошма йӧре оптат. В форму для кирпичей нагружают глину вместе с песком.
Идиоматические выражения:
-
2 калып йол
Идиоматическое выражение. Основное слово:
калып -
3 вургем калып
-
4 формо
формо1. форма; внешний вид предмета, очертание чего-л. (предметын тӱжвал сынже; ӱжака)Квадрат формо форма квадрата.
Мландын формыжо шар гае. Земля имеет форму шара.
2. форма; способ существования содержания; тип, устройство (содержанийын палдырныме йӧнжӧ, чоҥалтме ойыртемже, могай сын-кунан улмыжо)Кугыжаныш формо государственная форма;
культурын национальный формыжо национальная форма культуры.
Литератур йылмын кок формыжо уло: ойлымо да возымо формо. З. Учаев. Литературный язык имеет две формы: устную и письменную формы.
3. форма; установленный образец чего-л. (иктаж-могай кагазым, документым возаш пеҥгыдемдыме образец)Бюллетеньын формыжо форма бюллетеня;
заявленийым кӱлеш формо почеш возаш написать заявление по необходимой форме.
(Йылме комиссий) тӱрлӧ кагаз-влакым кузе возаш кӱлеш туныктен, марла формо-влакым учрежденийлашке шаркален. И.Г. Иванов. Комиссия по языку учила, как нужно составлять различные бумаги, рассылала по учреждениям формы на марийском языке.
4. форма; приспособление для придания чему-л. определённых очертаний (иктаж-молан посна тӱжвал сыным пуаш ыштыме йӧнештарымаш; калып)Велен ыштыме формо форма для литья;
кинде пыштыме формо форма для выпечки хлеба.
Сравни с:
калып5. форма; установленный покрой одежды для лиц определённой категории (посна тӱшка еҥ-влаклан пеҥгыдемдыме вургем)Военный формо военная форма;
школ формо школьная форма.
Савин Иван лётчик формо дене пурен шогалеш. С. Николаев. Савин Иван входит в летной форме.
6. иск., лит. форма; совокупность приёмов и изобразительных средств, разновидность художественного произведения (содержанийым почын пуымо, чоҥалтме сылнымут йӧн-влак радам)Произведенийын формыжо форма произведения.
У семын возынет гын, почеламутын формыжым вашталте. М. Шкетан. Если хочешь писать по-новому, то измени форму стихотворения.
7. лингв. форма; средство выражения грамматического значения (грамматический значенийым палемдыме йӧн)Пале мутын кӱчык формыжо краткая форма имени прилагательного.
Полшышо глагол-влак лица да числа дене вашталтыт, жап да наклонений формышт уло. «Мар. йылме» Вспомогательные глаголы изменяются по лицам и числам, они имеют формы времени и наклонения.
-
5 вургем
вургемГ.: выргемӰмбал вургем верхняя одежда;
сай вургем нарядная одежда;
паша вургем рабочая одежда.
Остап чылт Йӱштӧ Кугызала коеш, чыла вургемже лумаҥ пытен. Н. Лекайн. Остап выглядит настоящим Дедом Морозом, вся его одежда в снегу.
Идиоматические выражения:
-
6 пужар
пужарГ.: пыжар1. рубанок, настругКужу пужар фуганок;
кӱчык пужар рубанок;
пужар дене пужараш строгать рубанком.
Мыланем окна садлан атым ышташ пужар кӱлеш лийын. З. Каткова. Мне понадобился рубанок, чтобы сделать ящик для комнатного цветка.
(Шольыжо) локшинчеш гын товар дене – модеш веле товаржат; пужара гын пужар дене – вӱдла йога шанчашат. С. Чавайн. Если его младший брат начнёт обтёсывать, топор будто играет, если строгает рубанком, то стружки текут ручейком.
2. в поз. опр. рубаночный; относящийся к рубанку, настругуПужар калып колодка рубанка;
пужар кучем ручка рубанка;
пужар шӱк стружка от строгания.
Шолеш мастерскойна – чӧгыт йӱк да пужар йӱк. М. Казаков. Бурлит мастерская – там стук молотка и свист рубанка.
Кудыргылшо кӱртньӧ пужар шӱк, чолгыжын, вӱдла шыжалтеш. И. Васильев. Вьющиеся железные стружки струятся, сверкая, водой.
См. также в других словарях:
калып — нарезная, отлитая в домашних условиях пуля для старинного ружья … Топонимический словарь Амурской области
калып — (КАЛЫПЛАУ) (КАЛЫПЛАНУ) – 1. Аяк киеме теккәндә, эшләпә кебек әйберләргә билгеле рәвеш бирү өчен, металл коюда, кирпеч сугуда кулл. тор. форма 2. Матур әдәбияттә чынбарлыкны чагылдыру чаралары һәм алымнары җыелмасы; форма 4. күч. Әзер үрнәк, штамп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бикләнү — 1. (Бикләү) 2. Нәр. б. эчендә калып, башка кешеләр кермәсен өчен ишекне бикләп кую. күч. рәв. БИКЛӘНЕП – Үзең генә калып, беркемне дә кабул итмичә 4. күч. Нин. б. урынга яки эшкә бәйләнеп, мавыгып, шуннан китә алмау; тар бер эшчәнлек белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Иссык-Кульский уезд — Семиреченской области, на китайской границе, к которой он примыкает на Ю. и Ю.В. На зап. граница между И. Кульским и Токмакским уу. от китайских пределов идет на верховья р. Нарына, далее вверх по притоку этой реки Малому Нарыну, от истоков… … Энциклопедический словарь Ф.А. Брокгауза и И.А. Ефрона
МУЛЬ — муж., франц. литейное форма, льяк, льяло, место, гнездо, калып. Толковый словарь Даля. В.И. Даль. 1863 1866 … Толковый словарь Даля
алай — а. 1. Алда әйтелгән (уйланган, күздә тотылган) рәвешне алмаштыра. Нин. б. эш, күренешкә күрсәтү, чагыштыру өчен кулл. 2. рәв. Ул кадәр, ул дәрәҗәдә 3. ы. Берәр кеше белән сөйләшкәндә аннан ишеткәннәрдән соң уйга калып, аптырап торганда әйтелә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
алмашчы — 1. Берәр кешенең эш урынын алмаштырырга тиешле, аңа алмашка калып эшләргә тиешле кеше 2. Нин. б. эштә, көрәштә олы буынга алмашка килгән (киләсе) яшь буын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бүлтерек — Җәйге, соңга калып туган бәрән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
калдау — 1. Берничә (күп) ел сөрелми яткан җир, КАЛДАУ ҖИР 2. Кар астында калып кышлаган үлән, КАЛДАУ ҮЛӘН … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
коры — с. 1. Юешләнмәгән, чыланмаган, суланмаган. Дымлы түгел, составында су парлары аз булган (һава тур.). Юеш, пычрак түгел (җир, туфрак) 2. Явымсыз, яңгырсыз; аяз, кояшлы (һава торышы тур.). Кышын була торган ачы, зыкы салкын тур. к. суык 3. Үсүдән,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
манекен — 1. Кием күрсәтү өчен кеше зурлыгында ясалган курчак. Киемне үлчәп, карап тегү өчен кеше гәүдәсенә охшатып ясалган калып, фигура 2. Кешенең киемен, гәүдә торышын төрле хәлдә рәсемгә төшерү өчен кул аяклары хәрәкәтләнә торган агач курчак … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
