-
1 чигенү
неперех.1) пя́титься, попя́титьсякуркып, кире чигенү — испуга́вшись, пя́титься наза́д
2) отступа́ть/отступи́ть, отходи́ть/отойти́, отъе́хать/отъезжа́ть, ретирова́ться || отступле́ние, отхо́дчигенү ике төрле: стихияле төстә һәм оешкан төстә — отступле́ние быва́ет двух ви́дов: стихи́йным и организо́ванным
-
2 чигенүче
прил.отступа́ющий, отходя́щий (полк, отряд) -
3 чигенү
gerilemek, geri çekilmek -
4 чигенү
гл1. пятиться2. отступать, отходить // отступление -
5 чигенү
sich zurückziehen; zurücktreten -
6 чигенүче
sich zurückziehend -
7 чигенү
сущ. отступление -
8 артка чигенү
= артка чигү прям.; перен.1) отступа́ть/отступи́ть (наза́д), ретирова́ться2) см. артка китү 1), 4) -
9 кире чигенү
1) пя́титься (подава́ться/пода́ться наза́д)2) отступа́ть/отступи́ть, отходи́ть ( о войске) -
10 çigenü
-
11 чик
сущ.1) грани́ца || пограни́чныйдәүләт чиге — госуда́рственная грани́ца
чик баганасы — пограни́чный столб
чик буе районы — пограни́чный райо́н
чик сызыгы — ли́ния грани́цы; грани́ца, рубе́ж
2) грань, межа́басулар арасындагы чик — межа́ ме́жду поля́ми
чикләрне бетерү — стира́ть гра́ни
чик үткәрү — провести́ межу́ (грань)
3) прям.; перен. коне́ц, край, преде́л || преде́льныйгомернең чиге җитте — наступи́л коне́ц жи́зни
әллә кайда дөнья чигендә яши — живёт где́-то на краю́ све́та
түземлекнең чиге — преде́л терпе́ния
•- чик сакчысы••чигенә җитү — перен. дойти́ до кра́йности (терпения, гнева)
чигенә җиткерү — перен. довести́ до кра́йности (спокойствия, терпения)
чигенә чыккан — см. чиктән ашкан
чиктән тыш — чрезвыча́йный; чрезме́рный, бескра́йний, беспреде́льный; до мо́зга косте́й
чиктән узу — перешагну́ть недозво́ленное, переходи́ть грань, вы́йти из ра́мок
чиктән чыгу — см. чиктән ашу
- чик кую- чиктән ашу
- чиктән ашкан -
12 артка
нареч.наза́д (смотреть, идти, поворачивать), вспять книжн. (повернуть, пойти, двинуться)- артка калдыруартка авып утыру — сиде́ть, запроки́нувшись наза́д
- артка калу
- артка калучы
- артка китү
- артка куймау
- артка кую
- артка ташлау
- артка тәгәрәү
- артка чигенү
- артка чигү -
13 артка чигү
-
14 аръяк
1. сущ.1) ( как часть деревни) заре́чная сторона́ (у́лица), заре́чьеаръяклар — те, кто с заре́чной стороны́
аръяк кызлары — де́вушки (с) заре́чной стороны́ дере́вни
сугыштан соң аръяк бик сирәкләнде — по́сле войны́ заре́чная сторона́ (у́лица) си́льно пореде́ла
2) в притяж. ф. аръягыа) то, что да́льше (ра́ньше, до э́того; за э́тим; по́зже, по́сле э́того)аръягы истә калмаган — а что бы́ло да́льше - не по́мню
б) со словами, обозначающими место, переводится приставкой за-Днепр аръягы — Заднепро́вье
Урал аръягы — Заура́лье
3) в знач. послелога; разг. аръягына заИдел аръягына чигенү — отступи́ть за Во́лгу
4) в знач. послелога; разг. аръягында заурман аръягында — за ле́сом
ул инде җитмешнең аръягында — ему́ уже́ за се́мьдесят
5) в знач. послелога; разг. аръягыннан из-за2. прил.океан аръягыннан килгән хәбәрләр — ве́сти, доше́дшие из-за океа́на
1) заре́чный, заозёрный (находя́щийся) за реко́й (о́зером); (находя́щийся) по ту сто́рону (озера, реки и т.п.)аръяк басу — заре́чное по́ле
аръяк болынга чыга торган күпер — мост на заре́чный луг
2) разг.; в знач. нареч. аръягында бо́лее (бо́льше) чем созре́ли•••- аръягына чыккан -
15 бозу
перех.1) в разн. знач. по́ртить, испо́ртить, попо́ртить (что-л. чем-л.) (посевные семена, аппетит, жизнь, карьеру, праздник и т. п.) || по́рчаашамлык әйберләрен бозу — по́рча проду́ктов
кәефне бозу — испо́ртить настрое́ние
2) по́ртить, испо́ртить, полома́ть, попо́ртить || по́рчаюлны бозу — испо́ртить доро́гу
тегү машинасын бозу — испо́ртить шве́йную маши́ну
3) наруша́ть/нару́шить (закон, договор, правила и т. п.) || наруше́ниехезмәт тәртибен бозу — нару́шить трудову́ю дисципли́ну
дәүләт чиген бозу — нару́шить госуда́рственную грани́цу
4) по́ртить, испо́ртить, расстра́ивать/расстро́ить (чьи-л. взаимоотношения)араларын бозу — рассо́рить, по́ртить (чьи-л.) отноше́ния
гаилә бозу — расстро́ить семью́
эшне бозу — испо́ртить (какое-л.) де́ло
5) поврежда́ть/повреди́ть; причини́ть/причиня́ть вред (чему-л.) (глазам, зубам, волосам, ушам и т. п.) испо́ртить, по́ртить (что-л.) (кровь, зубы, волосы, сердце, нервы и т. п.) || поврежде́ние, по́рчанәрсә өчен чигәсең, күзләреңне генә бозасың — заче́м ты вышива́ешь, глаза́ то́лько попо́ртишь
тәмәке тартып үпкә бозу — по́ртить лёгкие куре́нием
6) по́ртить, искажа́ть/искази́ть, ухудша́ть, обезобра́живать/обезобра́зить, уро́довать || по́рча, искаже́ниеаның сөйкемле йөзен күзлеге боза — очки́ по́ртят (искажа́ют) её ми́лое лицо́
7) извраща́ть/изврати́ть, искажа́ть/искази́ть, переина́чивать/переина́чить || извраще́ние, искаже́ние, переина́чивание (мнения, явления, события, фактов и т. п.)8) по́ртить, развраща́ть/разврати́ть, ока́зывать (оказа́ть) дурно́е влия́ние || по́рча, развраще́ниеурам баланы боза — у́лица по́ртит ребёнка
яшьләрне бозу — развраща́ть молодёжь
9) разг. по́ртить, лиша́ть де́вственности, неви́нностиүсмер кыз баланы бозу — по́ртить де́вочку-подро́стка
10) разг. в суеверных представлениях по́ртить (нанести́ вред (чьему-л.) здоровью), наводи́ть (навести́) по́рчу (на кого-л. колдовством и т. п.) || по́рча•- бозып күрсәтү -
16 заслон
сущ.; воен.засло́нчигенүче отрядны саклау өчен заслон калдыру — оста́вить засло́н для прикры́тия отходя́щего отря́да
заслон да (калып) сугышучылар — вою́ющие в засло́не, бойцы́ засло́на
-
17 кире
1. прил.1)а) в разн. знач. обра́тный (рейс, билет, маршрут и т. п.)кире якка китү — пойти́ в обра́тном направле́нии
кире юл — обра́тный путь
кире саннар мат. — обра́тные чи́сла
кире пропорциональ зурлыклар — обра́тно пропорциона́льные величи́ны
б) обра́тный, попя́тныйкирехәрәкәт — обра́тное (попя́тное) движе́ние
кире йөреш — шахм. обра́тный (попя́тный) ход
2) в разн. знач. отрица́тельный (ответ, результат, герой и т. п.)кире йогынты ясау — оказа́ть отрица́тельное влия́ние
кире корылма — физ. отрица́тельный заря́д; см. тж. тискәре
3) перен.а) своенра́вный, упря́мый, стропти́вый; ерши́стый, норови́стый; несгово́рчивый (человек, сосед, попутчик) || упря́мец, упря́мицакире һәрвакыт кирегә сукалар — (посл.) букв. упря́мец всегда́ бу́дет про́тив паха́ть
б) норови́стый, с но́ровом ( о лошади); упря́мый ( о животных)4) оборо́тный, изна́ночныймайканың кире ягы — изна́ночная сторона́ ма́йки
5) лингв. уступи́тельный2. нареч.кире иярчен җөмлә — уступи́тельное прида́точное предложе́ние
1) ( о движении) обра́тно, наза́д, вспять (плыть, улететь, повернуть, поехать и т. п.)кире куу — гнать (отогна́ть) обра́тно
кире борылып килү — верну́ться наза́д
кире качу — бежа́ть обра́тно
вакытны кире борып булмый — вре́мя не повернёшь вспять
үткән эш кире кайтмый — (погов.) что прошло́, того́ не вернёшь (букв. то, что бы́ло, не вернёшь обра́тно)
2) обра́тно, наза́д (отдать, вернуть, выкупить и т. п.)кире алу — взять обра́тно
кире урынына кую — положи́ть обра́тно на ме́сто
хатны кире җибәрү — отпра́вить обра́тно письмо́
кире соратып алу — потре́бовать наза́д
•- кире алу
- кире әйләнеп кайту
- кире әйләнү
- кире баштан
- кире башы белән
- кире беткән
- кире бору
- кире вакланма
- кире гамәл
- кире кагу
- кире сугу
- кире кагылгысыз
- кире кагылмаслык••кире кайтарылу — экон. окупа́емость
кире кайтмый торган җиргә китү — отпра́виться на тот свет
кире китеш — регре́сс, деграда́ция
кире китү — см. кирегә китү 1)
кире кырыккан — см. кире беткән 1)
кире (кирегә) сөйләү — говори́ть проти́вное, не подде́рживать; см. тж. кирегә бору 1)
кире сугу — сбива́ть/сбить с то́лку; ср. тж. кире чөй кагу
кире сурәт физ. — изображе́ние перевёрнутое (обра́тное)
кире тәре — груб.; прост. упря́мец
кире тору — отказа́ться (от чего-л.), упря́миться
кире чакыру — см. кире кайтару 2)
кире юлга (якка) тарту (җибәрү) — сбива́ть/сбить с пути́
кире ягы белән — искажённо, в ло́жном све́те ( показывать)
- кире кайтукире як белән тору — встава́ть/встать с ле́вой (не с той) ноги́
- кире уйлау
- кире килү
- кире чигенү
- кире чөй кагу
- кире як 3. послелог; диал.по́слемоннан кире — по́сле э́того
-
18 кирегә чигендерү
1) понуд. от кире чигенү2) в разн. знач. оса́живать/осади́ть (лошадь, толпу, противника) -
19 күтәрелү
возвр-страд. от күтәрү1) возвр.; в разн. знач. поднима́ться/подня́ться || подня́тиетауга күтәрелү — поднима́ться на́ гору
югары күтәрелү — подня́ться ввысь
пәрдә күтәрелде — за́навес подня́лся
2) встава́ть/встать, подня́ться ( с места) || встава́ниедәррәү күтәрелү — жи́во поднима́ться
урыннан күтәрелү — подня́ться с ме́ста
иртә күтәрелү — ра́но встава́ть
3) задира́ться/задра́ться ( о полах платья)4) воcстава́ть/восста́ть, поднима́ться/подня́тьсядошманга каршы күтәрелү — восста́ть на врага́
көрәшкә күтәрелү — подня́ться на борьбу́
5) выходи́ть/вы́йти ( из народа)6) продвига́ться/продви́нуться (по службе, в звании); выдвига́ться/вы́двинуться ( по службе) || продвиже́ние, выдвиже́ниетүбәннән күтәрелү — вы́йти из низо́в
хезмәт баскычыннан күтәрелү — поднима́ться по служе́бной ле́стнице
7) в разн. знач. поднима́ться/подня́ться, повыша́ться/повы́ситься (о температуре, давлении, производительности труда, зарплате и т. п.) || подня́тие, повыше́ниеуңышның күтәрелүе — подня́тие урожа́йности
нәтиҗәләрнең күтәрелүе — повыше́ние результати́вности
тормыш дәрәҗәсенең күтәрелүе — повыше́ние жи́зненного у́ровня
8) поднима́ться/подня́ться, дорожа́ть, вздорожа́ть || подня́тие, вздорожа́ние ( о ценах)9) поднима́ться, подня́ться, вздыма́ться (о дыме, паре, тумане)10) прилива́ть/прили́ть, поднима́ться/подня́ться, набега́ть/набежа́ть (о воде в реке, в море) || прили́велга күтәрелде — река́ подняла́сь
су күтәрелүе һәм чигенүе — прили́в и отли́в воды́
11) всходи́ть, восходи́ть/взойти́; поднима́ться/подня́ться (о луне, солнце) || восхо́д, восхожде́ние12) вы́ситься, возвыша́ться/возвы́ситься, видне́ться (о высоких, возвышенных предметах) || возвыше́ниечак-чак күтәрелү — чуть вы́ситься
13) поднима́тья/подня́ться, лезть, влезть/ влеза́ть, взгроможда́ться/взгромозди́ться (на что-л.) || подъём14) рассе́иваться/рассе́яться, исчеза́ть/исче́знуть || рассе́ивание, исчезнове́ниетоман күтәрелде — тума́н рассе́ялся
15) перен. возвыша́ться/возвы́ситься, поднима́ться/подня́ться || возвыше́ние, подня́тие ( авторитета)16) поднима́ться/подня́ться, пу́читься, вспу́чиваться/вспу́читься ( о тесте)см. тж. кабару 4)17) поднима́ться/подня́ться, появля́ться/появи́ться, возника́ть/возни́кнуть, нача́ться (о вопросе, ветре, шторме, буре)18) страд. от күтәрү 1)-6)•- күтәрелеп карау
- күтәрелеп тору••күтәрелеп бәрелү — беси́ться, наки́дываться (на кого-л.), прийти́ в я́рость
күтәрелмәгән чирәм — нерешённая пробле́ма, незатро́нутая о́бласть; непо́днятая целина́
-
20 мескенлек
сущ.1) бе́дность, нищета́; убо́гость, убо́жествомескенлектә яшәү — жить в бе́дности
мескенлекнең чигенә җитү — дойти́ до кра́йней нищеты́
кыяфәтенең мескенлеге — убо́гость его́ вне́шнего ви́да
2) ро́бость, несме́лость, поко́рностьшул мескенлеге харап итә аны — его́ гу́бит ро́бость
3) плаче́вностьхәлнең мескенлеге — плаче́вность состоя́ния
4) перен.; презр. ничто́жествоүзеңнең мескенлегеңне күрсәтәсең киләме? — хо́чешь показа́ть своё ничто́жество?
- 1
- 2
См. также в других словарях:
чигенү — (ЧИГЕНДЕРҮ) – 1. Артка таба атлау; артка таба китү, хәрәкәт итү 2. Нәрсәдән дә булса ераграк күчү, ераграк торыш алу 3. Һөҗүм итүче дошманның кысрыклавы нәтиҗәсендә артка китү, позицияне калдыру 4. күч. Элекке планнардан, фикерләрдән һ. б. ш. баш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәгәрәү — ф. 1. Берәр якка әйләнә әйләнә хәрәкәт итү (түгәрәк, шар сыман әйберләр тур.) күч. Бушлыкта, күктә хәрәкәт итү (ай, кояш һ. б. тур.) 2. (Тәгәрмәчләргә утыртылган арба, поезд, машина һ. б. ш.) билгеле бер юнәлештә хәрәкәт итү, бару. күч. сөйл. Бик … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәгәрләү — ф. 1. Берәр якка әйләнә әйләнә хәрәкәт итү (түгәрәк, шар сыман әйберләр тур.) күч. Бушлыкта, күктә хәрәкәт итү (ай, кояш һ. б. тур.) 2. (Тәгәрмәчләргә утыртылган арба, поезд, машина һ. б. ш.) билгеле бер юнәлештә хәрәкәт итү, бару. күч. сөйл. Бик … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәтле — бәйл. 1. Юнәлеш килешендәге исемнәр белән бергә эш, хәрәкәтнең башкарылу, таралу, урнашу чиген күрсәтү өчен кулланыла. Берәр әйберне башкадан аерып торган араны, ераклыкны күрсәтү өчен кулл. 2. Эш хәлнең вакыт, сан чиген күрсәткәндә кулл. Саннар… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Аминев, Ахтям Закиятдинович — Ахтям Закиятдинович Аминев (Әхтәм Зәкиятдин улы Әминев) татарский поэт (1918 1942 гг.). Биография Родился и вырос в селе Анясево Миякинского района Республики Башкортостан. В 1933 году закончив семилетку в родном селе, уезжает… … Википедия
ас — I. (АСТЫ, АСТЫНА, АСТЫНДА...) – и. 1. Нәр. б. түбән урыны; киресе: Өс 2. Нәр. б. эче яулык асты, тун асты 3. Нәр. б. асты тирәсендәге урын чирәмлектә таган астына җыелдылар 4. Яткан яки утырган урын сыер астын чистарту 5. Аяк киеменең җиргә басып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бозу — 1. Яраксыз итү, начарландыру. Вату, җимерү 2. Башкачарак итеп яңадан тегү, кору, ясау өчен сүтү, җимерү 3. Сызып ташлау, бетерү, юкка чыгару (язу сызу тур.) 4. Бөтен, башланмаган әйберне башлау, бүлгәләү каз б. 6. Ялгыш итеп үзгәртү көйне б. 7.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитәр-җитмәс — рәв. 1. Җитәрлек түгел, аз, кирәк кадәр түгел 2. Нин. б. вакыт яки урын чигенә җиткәнче үк килеп җ. . Сан янында якынчалык төшенчәсен белдерә ике йөзгә җ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
застава — 1. Дәүләт чиген саклый торган хәрби подразделение. Шул урнашкан урын 2. Нәр. б. саклау, каравыллау өчен куелган хәрби подразделение, каравыл отряды … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
терелү — 1. Савыгу 2. Үлгәннән соң яки үлем чигенә җиткәннән соң тагын яши башлау 3. күч. Җанлану, хәрәкәткә килү. Үз көченә кереп кабатлану … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тимер — 1. Саф хәлендә ялтыравык ак төстәге каты металл (көнкүрештә шуның углерод катнаш эретмәсен – чуен яки корычны да тимер дип атыйлар) 2. Шул металлдан эшләнгән деталь. Коралның, җайланманың шуннан эшләнгән өлеше чана тимере 3. с. күч. Бик көчле,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
