-
1 чебеш
сущ.1) цыплёнок; цыпля́та || цыпля́чийязгы чебешләр — весе́нние цыпля́та
бер оя чебеш — одна́ вы́сидка цыпля́т
көзге чебешләр — осе́нние цыпля́та
чебеш мамыгы — цыпля́чий пух
чебеш азыгы — цыпля́чий корм
2) перен.; прост. замухры́шка•- чебеш ите••чебеш алырга килгән тилгән кебек — как ко́ршун, налете́вший на цыплёнка
чебешләрен алдырган тавык кебек — как насе́дка, у кото́рой ко́ршун схвати́л цыпля́т
чебешләрне көзли (көзен; көз көне) саныйлар — цыпля́т по о́сени счита́ют
-
2 чебеш
-
3 чебеш
-
4 чебеш борынлау
вы́лупиться ( о цыплёнке) -
5 чебеш ите
мя́со цыплёнка -
6 чебеш чыгару
-
7 тавык-чебеш
= тавык-чеби; сущ.; собир.ку́ры, кури́ные ( как домашняя птица); вся́кая дома́шняя пти́ца кури́ной поро́дытавык-чебеш ашату — корми́ть кур и цыпля́т
тавык-чебеш асрау (үрчетү) — разводи́ть кур, кури́ных цыпля́т
-
8 көзге чебеш
1) недора́звитый цыплёнок2) перен.; прост. замо́рыш; замухры́шка -
9 чирле чебеш
= чирле чеби до́хлик, замухры́шка -
10 тавык-чебеш
сущ. собир.куры и цеплята -
11 йомырка басу
= чебеш чыгару сиде́ть на я́йцах, выси́живать цыпля́т -
12 çebeş
-
13 бала
1. сущ.1)а) дитя́, ребёнок, малы́ш; см. тж. сабый••балага куш та, үзең йөгер — посл. дай поруче́ние ребёнку, а бе́гай сам ( о недостаточно развитом чувстве ответственности у детей)
бала бала инде ул — погов. ребёнок есть ребёнок
б) детёныш ( диких животных), птене́ц ( ряда диких птиц)••бүре баласын бүреккә салсаң да, урманга карар — посл. е́сли да́же волчо́нка положи́ть в ша́пку (так, что он ничего не увидит), всё равно́ бу́дет смотре́ть в сто́рону ле́са
карга да үз баласына аппагым дияр, керпе дә үз баласына йомшагым дияр — посл. и воро́на называ́ет свои́х птенцо́в бе́ленькими, и ёж счита́ет свои́х ежа́т гла́денькими
в) младе́нец; см. тж. бәби, нарасыйбала имезү — корми́ть ребёнка гру́дью
бала тирбәтү — ука́чивать, баю́кать ( дитя)
••асыл ир күңелендә йөгәне белән ат ятaр, асыл хатын күңелендә бишеге белән бала ятaр — посл. (букв. у настоя́щего мужчи́ны в мы́слях - конь с недоу́здком, у настоя́щей же́нщины в мы́слях - ребёнок с колыбе́лью)
еламаган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
2) сын и́ли дочь; ча́до, о́тпрыск, пото́мство, пито́мец••бала балдан татлы — посл. сла́док мёд, дитя́ сла́ще
бала тез өстендә сөйдерә, тездән төшкәч көйдерә — посл. ча́до на коле́нях к се́рдцу льнёт, а сойдёт с коле́н - ду́шу жжёт
ана күңеле балада, бала күңеле далада — посл. мы́сли ма́тери о ребёнке, а тот ду́мает о сте́пи (т. е. стремится повидать мир)
хатын алмак бер бәла - аннан туа бер бала, ул баладан туа мең бәла — посл. (букв. жени́ться - одна́ беда́, поя́вится пото́мство - от него́ ты́сячи бед)
3) молодо́й челове́к, ю́ноша и́ли де́вушка ( пока они сами не имеют детей), юне́ц, дети́нааталардан калган, ай, яшь бала күкрәк көче белән мал таба — ( песня) ю́ноша, оста́вшись без отца́, гру́дью (т. е. тяжёлым трудом) добыва́ет себе́ сре́дства на жизнь
4) перен. пито́мец, сын, дитя́ (представитель своей среды, класса, нации, страны и т. п.)замана баласы — дитя́ вре́мени, представи́тель своего́ вре́мени
табигать баласы — дитя́ приро́ды
5) в притяж. ф.; 1 л.; ед. ч. балам дитя́ моё, ди́тятко, дитя́; разг. до́ченька, сыно́к (слово обращения к детям и к тем, кто намного моложе говорящего)••балам, тары татлыдыр - тир түккәчтен белерсең; балам, балан баллыдыр - бил бөккәчтен белерсең — посл. дитя́ моё, зерновы́е сла́дки: прольёшь пот, обраба́тывая по́ле - узнае́шь; дитя́ моё, кали́на сладка́ как мёд, потру́дишься ( собирая её) - узна́ешь
6) мн. балалар де́ти, детвора́, ребя́та || де́тскийбалалар бакчасы — де́тский сад
балалар киеме — де́тская оде́жда
балалар әдәбияты — де́тская литерату́ра
балалар язучысы — де́тский писа́тель
7) в знач. нареч. баладан с де́тства, с де́тских летбаладан эшләп үсү — рабо́тать с де́тских лет
2. прил.; редкомин аны баладан — беләм я его́ зна́ю с де́тских лет
1) малоле́тний, недозре́лыйкеше — малоле́тний в знач. сущ.
••кошның авызы зур булыр — посл. у малоле́тней пти́цы ( у птенца) рот широ́к
2) де́тский; ребя́ческий; инфати́льныйбала күңел — де́тская душа́
бала хыяллар — ребя́ческие мечты́
•бала җанлы — лю́бящий дете́й
бала җанлылык — чадолю́бие, любо́вь к де́тям
бала холыклы (бала холкы чыгып бетмәгән) — с ребя́чливым, ребя́ческим хара́ктером ( непостоянный или капризный)
бала хөкемендә — на права́х ребёнка, кото́рого на́до счита́ть ребёнком (хотя он в действительности может быть и взрослым, например, душевнобольной или престарелый)
баладан калу — потеря́ть спосо́бность рожа́ть; см. тж. ырудан калу
баладан котылу — разреши́ться от бре́мени, благополу́чно, роди́ть
баладан савыгу (баладан терелү; баладан сәламәтләнү) — опра́виться, вы́здороветь || оправле́ние, выздоровле́ние по́сле ро́дов
баладан үлү — умира́ть, умере́ть || смерть во вре́мя и́ли всле́дствие ро́дов
бала чебеш — о́чень нео́пытный, незре́лый челове́к
- бала анасыбалалар әкияте — де́тская ска́зка, примити́вная и́ли гру́бая ложь
- бала асрау
- бала атасы
- бала елга
- бала итәк
- бала йон
- бала каз үрдәк
- бала каз
- бала караучы
- бала кешесе
- бала кеше
- бала китерү
- бала корт
- бала кош
- бала кычыткан
- бала мамык
- бала очыру
- бала суган
- бала суганча
- бала табу
- бала табу йорты
- бала табучы хатын
- бала төшертү
- бала төшерү
- бала умарта
- бала күч
- бала урыны
- бала чак
- бала вакыт
- бала чүбе
- бала чүпрәге
- бала чыгару
- балалар бүлмәсе
- бала лар хезмәте
- баланың баласы
- бала булу
- балага калу
- балага узу -
14 йомырка
сущ.1) яйцо́ || яи́чныйкош йомыркасы — пти́чье яйцо́
ташбака йомыркасы — черепа́шье яйцо́
йомырка салу — нести́ (класть) я́йца, нести́сь
йомырка сала торган кош — несу́шка (курица, утка, гусь и т. п.)
йомыркадан чыгу — вы́лупиться из яйца́
чиле-пешле йомырка — яйцо́ всмя́тку
йомырка агы — яи́чный бело́к
йомырка кабыгы — яи́чная скорлупа́
йомырка сарысы — яи́чный желто́к
йомырка сарысы төсендә — цве́та яи́чного желтка́
йомырканың җөе юк — (посл.) яйцо́ не име́ет швов
йомырка тавыкны өйрәтми — (посл.) яйцо́ ку́рицу не у́чит
аның әтәче дә йомырка сала — (погов.) у него́ и пету́х несётся
күрше тавыгы каз кебек, йомыркасы баш кебек — (посл.) в чужи́х рука́х всегда́ ломо́ть вели́к (букв. у соседа́ ку́рица с гуся́, а я́йца несёт величино́й с го́лову)
2) как первый компонент русского сложн. сл. яйце-йомырка салучанлык — яйцено́скость
йомырка (күп) сала торган тавык — яйцено́ская ку́рица
•- чебеш чыгару
- йомырка җыючы
- йомырка сатучы
- йомырка тәбәсе
- йомыркага утыру••йомырка салырга йөргән тавык кебек, йомыркасы бар тавык кебек (йөрү) — (носи́ться) как ку́рица с яйцо́м
йомырка эчендәге сары кебек — как у попа́ за па́зухой (букв. как желто́к в яйце́)
йомыркадан әле (яңа) чыккан — зелёный, нео́пытный
йомыркадан җөй эзләү — выи́скивать чью́-либо вину́ (букв. выи́скивать шов на яйце́)
-
15 көзге
I прил.осе́ннийкөзге кыр эшләре — осе́нние полевы́е рабо́ты
көзге муллык — осе́нний доста́ток
көзге пычракта — в осе́ннюю непого́ду
көзге йон — шерсть осе́нней стри́жки
- көзге игеннәркошларның көзге очышлары — осе́нние перелёты птиц
- көзге пальто
- көзге тузганак••- көзге чебеш II сущ.1) зе́ркало, зе́ркальце уменьш. (круглое, овальное квадратное, настенное) || зерка́льныйкөзгегә карау — смотре́ться в зе́ркало
көзгедә чагылу — отража́ться в зе́ркале
көлке бүлмәсендәге көзгеләр — зеркала́ в ко́мнате сме́ха
көзге пыяласы — зерка́льное стекло́
кабарынкы көзге — вы́пуклое зе́ркало
2) перен. зе́ркало, отраже́ние (чего-л.)Тукай - татар поэзиясенең көзгесе — Тука́й - зе́ркало тата́рской поэ́зии
җыр - күңелнең көзгесе — пе́сня - зе́ркало души́
3) спец. зе́ркало, пове́рхность (чего-л.)яну көзгесе — зе́ркало горе́ния
күл мәйданының көзгесе — пло́щадь зе́ркала (пове́рхности) о́зера
•••көзге кебек ялтырый — подхали́мничает, подли́зывается, уго́дничает
-
16 очыну
неперех.1) лета́ть, порха́ть, кружи́ть || порха́ниеишек алдында күбәләкләр очына — во дворе́ порха́ют ба́бочки
пароход өстендә акчарлаклар очынды — над парохо́дом кружи́лись ча́йки
2) маха́ть (взма́хивать, замаха́ть) кры́льямикарга чебеш ала, тавык очынып кала — (посл.) воро́на цыпля́т умыка́ет, а ку́рица то́лько кры́льями взма́хивает (хло́пает)
3) в знач. нареч. очыныпстремгла́ватлар очынып чабалар — ко́ни ска́чут стремгла́в
4) перен. чва́ниться, кичи́ться; бахва́литьсяартык очынасың түгелме? — не сли́шком ли кичи́шься?
телгә килсә очынган, эшкә килсә кычынган — (посл.) ло́вок языко́м трепа́ть (т.е. бахвалиться), да лени́в рабо́тать
5) перен. рва́ться, порыва́ться ( что-то делать) || поры́вкөрәшкә очыну — рва́ться на борьбу́
6) перен. возбужда́ться/возбуди́ться, петуши́ться, горячи́ться; налета́ть/налете́ть (на кого-л.)нәрсәгә дип шул кадәр очынасың әле син? — с чего́ э́то ты так петуши́шься?
әтәчләр шикелле бер-берсенә очынырга гына торалар — гото́вы, как петухи́, налете́ть друг на дру́га
7) в знач. нареч.; перен. очынып, очына-очынагне́вно, раздражённо; я́ростноочынып этләр өрә — я́ростно ла́ют соба́ки
8) перен.а) воодушевля́ться/воодушеви́ться; не чу́ять под собо́й ногб) в знач. нареч. очыныпвдохнове́нно, с воодушевле́нием, с энтузиа́змом; пры́гать (ликова́ть) от ра́достиочынып эшләү — рабо́тать с энтузиа́змом
••очынып йөрү — не чу́ять под собо́й ног; быть на седьмо́м не́бе
очынып чабу — лете́ть (мча́ться, нести́сь) на кры́льях ( о коне)
-
17 тавык-чеби
-
18 үле туган
= үле тума мертворождённыйбетми калган эш - үле туган чебеш — (посл.) незако́нченное де́ло всё равно́, что мертворождённый
-
19 чеби
сущ.1) цыплёнок; см. тж. чебешчебиләр — цыпля́та
бер оя чебиләре — цыпля́та одного́ вы́водка
язгы чеби — весе́нний цыплёнок, молода́я ку́рица
әнәч (ана) чеби — цыплёнок-са́мка, цыплёнок-ку́рица
әтәч чеби — цыплёнок-пету́х, цыплёнок-саме́ц
2) цы́пки (трещинки, мелкие ранки на руках и ногах, появляющиеся от воды, грязи и обветривания)•- чеби тавык
- чеби борынлау
- чеби ите
- чеби караучы
- чеби фермасы
- чеби сарае
- чеби абзары -
20 чирле
- 1
- 2
См. также в других словарях:
чебеш — 1. Чеби (1) 2. Яшь тавык. Ашамлык итеп әзерләнгән яшь тавык ите 3. с. күч. гади. Кечкенә, көчсез яки зәгыйфь кеше тур … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тавык-чебеш — Тавыклар, әтәчләр һәм чебиләр … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
борнау — Томшык белән күкәй кабыгын тишү (бәпкә, чебеш тур) 3. күч. Барлыкка килү, туу. II. БОРЫН – рәв. Элек, үткән заманда б. болай дип әйтә торганнар иде. Алдан туйга барсаң б. бар, б. барсаң урын бар 2. Бәйл. килмәс б. . БОРЫН (БОРЫНГЫ) ЗАМАН – Күптән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
инкубатор — Ясалма җылылык һәм дымлылык ярдәмендә йомыркалардан күпләп чебеш чыгару аппараты … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
инкубация — 1. Инкубаторда чебеш чыгару 2. Йогышлы авыруның йоккан вакытыннан алып беренче билгеләре күренә башлаганга кадәр булган чор … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пибеп — диал. Чеби, чебеш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәүлеклек — Билгеле тәүлекләр эчендә булган, шулкадәр тәүлек дәвамында яшәгән ике тәүлеклек чебеш. Билгеле тәүлекләргә сузыла торган бер тәүлеклек юл. Билгеле тәүлекләр саныннан чыгып төзелгән тәүлеклек график … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төерем — (ТӨЕРЕМЛӘНҮ) – с. 1. Калын, юан. Калынлы нечкәле, тигезсез 2. күч. Юан, тулы гәүдәле 3. Сау, таза, тыгыз гәүдәле (чебеш һ. б. ш. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
утыру — 1. Аяк өсте яки яткан хәлдән аякларны сузып, салындырып яки бөкләп арт белән урындыкка, идәнгә һ. б. тиеп урнашу, гәүдәнең өске яртысын гына вертикаль хәлгә кую. Шул хәлдә булу 2. Берәр җиргә бару өчен каян да булса урын алу 3. сөйл. Нин. б. эштә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чеби — 1. Тавыкны яки тавыклар отрядыннан башка кошның баласы 2. Чебеш (2) 3. Чиста йөрмәгәнлектән, җилдән, пычрак су тиюдән һ. б. ш. сәбәптән аяк кул тиресендә барлыкка килеп, әчеттереп авырта торган вак вак ярыкчыклар, кытыршылык … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыгу — 1. Кайдан да булса китү, ул урынны калдыру. Барган юлдан, юнәлештән читкә китү, күчү, юлын үзгәртү 2. Кая да булса килү, килеп басу, килеп күренү саф алдына ч. . Кайсы да булса якка карау, юнәлгән булу бакчага чыга торган тәрәзә 3. Берәр урында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге