-
1 тирәнлек
сущ.; в разн. знач.глубина́; глубьсулыкның тирәнлеге — глубина́ водоёма
тирәнлеккә керү — войти́ в глубину́
күңел тирәнлегендә — в глубине́ души́
бакча тирәнлегеннән — из глубины́ са́да
биш километр тирәнлектән — из глубины́ пяти́ киломе́тров
-
2 тирәнлек
derinlik -
3 тирәнлек
-
4 тирәнлек
Tiefe f. -
5 тирәнлек
сущ. в р.з.глубина -
6 tiränlek
-
7 төпсез
прил.1)а) без дна, дни́щатөпсез кесә — карма́н без дна, дыря́вый карма́н
төпсез чиләк — ведро́ без дни́ща
б) прям.; перен. бездо́нный; необъя́тный, бескра́йнийтөпсез кайгы — бездо́нное го́ре
төпсез тирәнлек — бездо́нная глубина́
2) перен. несерьёзный, ненадёжный, необосно́ванный•- төпсез ыштан••төпсез арбага утырту (калушка; кәвешкә; көймәгә; чанага; чуманга) — см. төпкә утырту
төпсез мичкә — бездо́нная бо́чка (дело, предприятие или сторона, человек, без конца требующие деньги)
-
8 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
-
9 җиде
1. числ.; колич.1)а) семь, се́меро, семёркаҗиде бала — се́меро дете́й
аңа җиде яшь — ему́ семь лет
сәгать ун минуттан җиде тула — без десяти́ (мину́т) семь (часо́в)
••җиде кат үлчә, бер кат кис — посл. семь раз отме́рь, оди́н раз отре́жь
б) в притяж. ф. җидебез, җидесе се́меро (из нас, из них)укучыларның җидесе - бишлегә — укучылар се́меро из уча́щихся - отли́чники
җидебез дә — мы все всемеро́м
2) как знаменатель дроб. числителя җидедән седьма́я, седьмы́хҗидедән бер өлеш — одна́ седьма́я часть
җидедән биш — пять седьмы́х
3) в мн. ч.; в ф. җиделәрендә в седьмы́х чи́слахмайның җиделәрендә — в седьмы́х чи́слах ма́я
4) в сочет. сущ. на -лы, -лык семи́-, в семи́, за семь, из семи́җиде яшьлек — семиле́тний
җиде көнлек — семидне́вный
җиде литрлы савыт — семилитро́вый сосу́д
җиде бүлмәле квартира — семико́мнатная кварти́ра
2. нареч.җиде сумлык товар — семирублёвый това́р; това́р на семь рубле́й
мно́го, не́сколько разтөненә ул җиде уяна — за ночь он просыпа́ется не́сколько (семь) раз
••җиде бабадан килгән (җиде бабадан калган) — оста́вшийся с незапа́мятных времён
җиде бабасын таныту — показа́ть где ра́ки зиму́ют
җиде башлы дию — семиголо́вая ги́дра
җиде йозак астында — за семью́ замка́ми; за семью́ печа́тями
җиде кат күктә йөрү — вита́ть в облака́х
җиде кат күктән төшү — спуска́ться с небе́с на зе́млю
җиде кат тир чыкканчы — до седьмо́го по́та
җиде кат тиресен тунау (җиде кат тиресен салдыру) — содра́ть семь шкур; согна́ть семь пото́в
җиде кат җир астында — у чёрта на кули́чках
җиде төн уртасы — глубо́кая ночь
җиде ямаулы — ла́таный-перела́таный
- җиде юл чатыҗиде ятып бер төшенә кертмәү — и не ду́мать (о ком-л.)
- җиде ят -
10 ике
числ. колич.1)а) два, две, дво́еике стакан — два стака́на
ике кашык — две ло́жки
ике тәүлек — дво́е су́ток
б) в притяж. ф. икебез, икегез, икесе вдвоём (дво́е); мы (вы, они́) вдвоёмикебез дә — (мы) о́ба (о́бе)
икегездән дә — от вас обо́их
икесенә дә — (им) обо́им, им двои́м
в) как знаменатель дробн.; числ. икедән втора́яикедән өчкә икедән берне кушу — к трём вторы́м приба́вить одну́ втору́ю
2) в сочет. со словами на -лы, -лык дву-, две-, двух-, дво́е-ике атналык — двухнеде́льный
ике еллык имән агачы — дубо́к двухле́тний
ике йөзьеллык юбилеен үткәрү — провести́ двухсотле́тний юбиле́й
ике көнлек поход — двухдне́вный похо́д
ике яклы урам хәрәкәте — двусторо́ннее у́личное движе́ние
ике тәрәзәле бүлмә — ко́мната в два окна́
3) два ра́за, два́ждыике сигезең уналты — два́жды во́семь - шестна́дцать
ике бардык инде без анда — два́жды (два ра́за) уже́ ходи́ли мы туда́
4) в знач. сущ.а) два (года, годика)аңа әле генә ике тулды — ей (ему́) то́лько что испо́лнилось два го́дика (го́да)
б) мн., в притяж. ф. икеләре приме́рно (приблизи́тельно) второ́е (число́); числа́ так второ́гов) в притяж. ф. икесе второ́е (число́)бүген икесе — сего́дня второ́е (число́)
икесендә килегез — приходи́те второ́го (числа́)
айның икесендә — второ́го числа́ (ме́сяца)
•- ике басулы
- ике буын
- ике буынлы тигезләмә
- ике властьлылык
- ике җенесле
- ике иңле
- ике кабырчыклылар
- ике канатлылар
- ике капкачлы клапан
- ике кырлы почмак
- ике нокта
- ике оксидлы
- ике орлыклар
- ике өйлеләр
- ике өлешлеләр
- ике потлы гер
- ике саңаклылар
- ике составлы
- ике телле
- ике тиенлек
- ике төртке
- ике юллык
- ике юллык шигырь
- ике яклы
- ике яклы хезмәттәшлек
- ике япьле сәнәк
- ике аерылы сәнәк••ике авыз сүз — разг. два сло́ва, па́ра слов
ике авыз сүз белмәү — ни в зуб ного́й
ике агач арасында адашу — заблуди́ться в трёх со́снах
ике адым да атлый (китә) алмау (атлап өлгермәү) — не успе́ть сде́лать двух шаго́в
ике адымда — бли́зко, в двух шага́х
ике адымны бер итү — нести́сь со всех ног (во всю прыть; не чу́я ног)
ике адымның берендә — че́рез (ка́ждый) шаг; ка́ждые два ша́га
ике азан әйтмиләр — букв. две обе́дни зара́з не слу́жат; ≈≈ по́езд уже́ ушёл (о том, чего не повторяют дважды)
ике арага кара мәче керү — чёрная ко́шка пробежа́ла (проскочи́ла) ме́жду кем-то (двои́ми)
ике арага керү (төшү) — испо́ртить взаимоотноше́ния
ике арада, бер турыда калу — оказа́ться в неопределённом положе́нии
ике арада бетсен (калсын) — пусть оста́нется ме́жду на́ми
ике арада калу — сиде́ть на двух сту́льях, быть на распу́тье
ике арада киләп сару — слоно́в слоня́ть; болта́ться без де́ла
ике арадан буш калу — ни два, ни полтора́; ни то ни сё
ике араны шомарту — соба́к гоня́ть, слоня́ться без де́ла, безде́льничать
ике ат бер тиен — хоть трава́ не расти́; хоть бы хны
ике атлам җир — см. ике адымлык җир
ике аягын (ботын) бер кунычка (итеккә) тыгу — свя́зывать по рука́м и нога́м; согну́ть в бара́ний рог кого-л.
ике аякка (берьюлы) аксау — хрома́ть на о́бе ноги́
ике аяклы, ике куллы — тако́й, как все ( с руками и ногами)
ике аяклы ерткыч — двуно́гий зверь; двуно́гая тварь
ике аяклы хәсрәт (бәла, афәт) — го́ре лу́ковое
ике аякның берсен дә атламау — ни ного́й, ни ша́гу
ике аякның берен басмау — не ступи́ть ного́й ( ноги моей не будет)
ике әйттермәү — не заставля́ть два́жды повторя́ть
ике бәя (бәһа, хак) — в двойно́м разме́ре ( очень дорого)
ике бозауга башак (кибәк) аера алмау (белмәү) — не суме́ть раздели́ть корм двум теля́там
ике дигәнче — в два счёта; еди́ным ду́хом
ике дога, бер җыр — см. ике дөнья - бер морҗа
ике дөньядан буш калган — не от ми́ра сего́
ике инә бер җептә, ике имән (тирәк) бер төптә (булу) — как иго́лка с ни́ткой; их водо́й не разольёшь
ике исәп - бер хисап (исәп) — всё равно́
ике кабып бер йоту — в два счёта ( сделать); одни́м (еди́ным) ду́хом; раз-два и гото́во
ике колагың үзеңә булсын — остава́йся при свои́х ко́зырях (букв. пусть твои́ два у́ха оста́нутся при тебе́)
ике көннең берендә — че́рез день; ка́ждые два дня
ике кул белән — см. ике куллап
ике кулга бер эш — поси́льная рабо́та
ике кулга шәм тотып эзләү — днём с огнём иска́ть
ике кулны да кую — подпи́сываться обе́ими рука́ми
ике куян артыннан куу — гна́ться за двумя́ за́йцами
ике күзе дүрт булган — глаза́ на лоб поле́зли
ике күзе төсле — как зени́цу о́ка
ике күзе ут булу — мета́ть глаза́ми и́скры
ике күзем кебек — как свет оче́й мои́х, голу́бчик, моя́ ра́дость
ике күзем чәчрәп чыксын! — ло́пни мои́ глаза́!
ике күзең ут булсын! — смотри́ в о́ба!
ике мәгънәле — двусмы́сленный
ике сарылы — сомни́тельно; сомни́тельный
ике сөйләмәү (сөйләп тормау, сөйләшмәү) —держа́ть (сдержа́ть) своё сло́во
ике сүз арасында — ме́жду де́лом, ме́жду сло́вом
ике сүз булмау — не мо́жет быть двух слов; не мо́жет быть ина́че; и ре́чи не мо́жет быть
ике сүзгә урын калдырмау — вы́сказаться недвусмы́сленно
ике сүздә, ике сүз белән — вкра́тце, в двух слова́х
ике сүзнең берендә — че́рез сло́во; то и де́ло (об употреблении, повторении чего-л.)
ике сыңар бер кием — два сапога́ па́ра
ике такта арасында калу — попа́сть впроса́к, оказа́ться ме́жду двух огне́й
ике тамчы су кебек (шикелле) — как две ка́пли воды́ ( похожи)
ике тәкә (бәрән) башы бер казанга сыймый — две бара́ньи головы́ в оди́н котёл не вмеща́ются; двум медве́дям в одно́й берло́ге те́сно
ике тиен бер акча — ерунда́, ничего́ не сто́ит
ике тиен тормас(лык) — гроша́ ло́маного не сто́ит; ни гроша́ не сто́ит; ло́маный ( медный) грош цена́
ике тиенгә дә исәпләмәү — в грош не ста́вить; ни во что не ста́вить
ике тиенлек — ни на грош, ни на копе́йку
ике ут арасында (эчендә) — ме́жду двух огне́й ( оказаться в безвыходном положении)
ике юл уртасы (чаты) — на распу́тье; быть (стоя́ть) на распу́тье
ике якка да кушылмау — оста́ться нейтра́льным; нет де́ла (кому-л. до кого-л., до чего-л.)
ике якка да юк — ни то ни сё, ни ры́ба ни мя́со
ике яклы уен уйнау — вести́ двойну́ю игру́
ике яклылык — двуру́шничество
ике ятып бер төшкә кермәү (уйламау) — не гори́т и не ва́рит; а ему́ и го́ря ма́ло
ике икең - дүрт кебек — как два́жды два четы́ре; о́чень про́сто
икенең берсе — одно́ из двух; и́ли-и́ли; и́ли да, и́ли нет
икесе дә бер очтан кискән — два сапога́ па́ра
- ике адымлык җирикесе ике нәрсә — две ра́зные ве́щи
- ике арада йөрү
- ике аягына бастыру
- ике башлы
- ике дөнья - бер морҗа
- ике килмәү
- ике куллап
- ике кулын баглау
- ике кулын бәйләү
- ике кулсыз итү
- ике кулсыз калу
- ике кулсыз булу
- ике кулсыз утыру
- ике куянны берьюлы ату
- ике күзен дүрт итеп
- ике сүз сөйләү
- ике сүзле
- ике уртада
- ике уртада тору
- ике чабата - бер кием
См. также в других словарях:
тирәнлек — 1. Тирән булу сыйфаты, дәрәҗәсе 2. Сулыкның тирән урыны; тирән сулык 3. Өске яссылыктан, тәңгәлдән иң төпкә, аскы яссылыкка яки аскы ноктага кадәр ара 4. күч. Тирәндә урнашкан урын яки нокта. Нәр. б. эчке ягында яки бик арткы планда урнашкан урын … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тирә — 1. Билгеле бер ноктаның, әйбернең әйләнәсе, шуңа һәр яктан якын гына урнашкан, тиеп торган тирәлек яки яссылык; шул тирәлек яки яссылыктагы урын. Әйләнә яки йомык күппочмак рәв. чик, түгәрәк кырый 2. Берәр нәрсәнең яны, ян ягы, әйләнәсе, турысы.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
киңлек — 1. Киң булу хәле, сыйфаты 2. Нәр. б. аркылы озынлыгы, иңе 3. Ачык, иркен, бик киң мәйдан. Төрле юнәлештәге чиксез аралык, бушлык, пространство космик киңлек 4. Экватордан меридиан буенча градуслар белән күрсәтелгән ара 5. күч. Күпьяклылык,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төпсезлек — 1. Очы кырые, төбе булмаган яки бик зур тирәнлек (диңгез, күк тур.) 2. күч. Нигезсез, дәлилсез, ышанычсыз булу 3. күч. Принципсызлык, мәсләксезлек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
үзәк — 1. Фигурада нин. б. күчәрләр, сызыклар кисешкән нокта, берәр әйбердә нин. б. үзенчәлекләр тупланган нокта. с. Нәкъ уртага туры килгән ү. нокта 2. Нәр. б. уртасы, урта өлеше. Торак пунктның админ. биналар, төп сәүдә, банк оешмалары урнашкан өлеше… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ориентация — Горизонт якларына һәм әйләнә тирәдәге урынга мөнәсәбәттә үзеңнең торган җиреңне билгеләү, тиешле юнәлеш алу 2. Фәнни, иҗтимагый һ. б. ш. эшләрдә билгеле бер юнәлеш, кемгә яки нәр. б. тотылган исәп 3. күч. Нин. б. мәсьәләне, тирә як хәлләрне… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ориентлашу — Горизонт якларына һәм әйләнә тирәдәге урынга мөнәсәбәттә үзеңнең торган җиреңне билгеләү, тиешле юнәлеш алу 2. Фәнни, иҗтимагый һ. б. ш. эшләрдә билгеле бер юнәлеш, кемгә яки нәр. б. тотылган исәп 3. күч. Нин. б. мәсьәләне, тирә як хәлләрне… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
сай — I. 1. Тирән түгел 2. Әз яки кимчелекле (акыл, хәтер, белем, тәҗрибә һ. б. ш. тур.) 3. Тирән түгел урын (суда) 4. диал. Тугай, үзәнлек, болын култыгы. II. САЙ – Чабатада: башны кайтарып (үреп) бетергәннән соң колаксага кадәр салынган юкәләрнең… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәңгәл — (ТӘҢГӘЛ КИЛҮ) – с. 1. Бер беренә тулысынча охшаган, бөтенләй туры килгән, тигез булган, бердәй тәңгәл почмаклар 2. и. диал. Билгеле бур урын, җир без төшкән тәңгәлдә Агыйдел каты акмый 3. Ян, як, тирә, туры. бәйл. ТӘҢГӘЛЕ, ТӘҢГӘЛЕНДӘ, ТӘҢГӘЛЕНӘ – … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ас — I. (АСТЫ, АСТЫНА, АСТЫНДА...) – и. 1. Нәр. б. түбән урыны; киресе: Өс 2. Нәр. б. эче яулык асты, тун асты 3. Нәр. б. асты тирәсендәге урын чирәмлектә таган астына җыелдылар 4. Яткан яки утырган урын сыер астын чистарту 5. Аяк киеменең җиргә басып … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бөтерелү — 1. (Бөтерү (1 3) ) 2. Өермә сыман хәрәкәт итү (очу, исү һ. б.) 3. Җитез хәрәкәтләр ясап әйләнү 4. Боҗра сыман булып түгәрәкләнеп бөгелү бөгәрләнү. Бөгәрләнү (2) , йомарлану 5. күч. Куштанланып яки җитезлек, хәрәкәтчәнлек күрсәтеп тирәдә йөрү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге