-
1 котылу
неперех.1) спаса́ться/спасти́сь (от опасности, гибели) || спасе́ниекачып котылу — спасти́сь бе́гством
эзәрлекләүдән котылу — спаса́ться от пресле́дования
котылу юллары — пути́ спасе́ния
2) освобожда́ться/освободи́ться, приобрета́ть/приобрести́ свобо́ду || освобожде́ниеәсирлектән котылу — освободи́ться из пле́на
котылуга ышану — ве́рить в освобожде́ние, наде́яться на освобожде́ние
3) освобожда́ться/освободи́ться, вы́рваться, высвобожда́ться/вы́свободиться (от рук, из объятий, от тяжёлой или тёплой одежды)4) изба́виться (от чего-л.), отде́латься, отвя́зываться (от кого-чего-л.) || избавле́ниеҗәфадан котылу — изба́виться от наказа́ния
җиңел котылу — легко́ отде́латься
ялкаулыктан котылу — изба́виться от ле́ни (отряхну́ться)
аңардан котылырга кирәк — на́до отвяза́ться от него́
5) вы́биться, выбира́ться/вы́браться (из чего-л.)камалыштан котылу — вы́биться (вы́браться) из окруже́ния
бурычлардан котылу — вы́браться из долго́в; разде́латься с долга́ми
6) в сочет....тан котылу переводится приставкой рас-коллыктан котылу — раскабали́ться
крепостнойлыктан котылу — раскрепости́ться
7) разг. разреши́ться, роди́ть; разроди́ться || разреше́ниеисән-имин, жиңел генә котылды — (роже́ница) благополу́чно разреши́лась
баладан бик авыр котылу — с трудо́м разроди́ться
•- котылу юлы
- котылып булмый торган
- котылып калу
- котылып чыгу -
2 котылу
гл1. спасаться, спастись, избавляться, избавиться2. освобождаться, освободиться3. перен вырываться, вырваться, вывёртываться, вывернуться, выпутываться, выпутаться4. разрешаться, разрешиться (родами) -
3 котылу чарасы
= котылу юлы вы́ход -
4 котылу юлы
-
5 азапланудан котылу
-
6 бурычтан котылу
-
7 елау п котылу
разг. отпла́каться -
8 интегүдән котылу
= интегеп туктау отму́читься -
9 йөктән котылу
роди́ть ( ребёнка) -
10 азаплану
возвр. от азаплау1) см. азап чигүютәл белән азаплану — му́читься ка́шлем
йоклап китә алмый азапландым — не берёт сон - пря́мо изму́чился
2)а) вози́ться (с кем, чем) разг.; провози́ться; повози́ться; навози́ться прост.көн буе машинасы белән азапланды — це́лый день провози́лся со свое́й маши́ной
кран төзәтеп азаплану — вози́ться (провози́ться) с ремо́нтом кра́на
б) распина́ться (для кого, чего)кем өчен азапланасың — для кого распина́ешься
3) пыта́ться, си́литься, ту́житься разг. (сделать что-л.); тащи́ться книжн.бала урыныннан торырга азаплана — ребёнок си́лится встава́ть
маймыл бананны алырга (алам дип) азаплана — обезья́на пыта́ется доста́ть бана́н
•- азапланудан котылу
- азапланып бетү -
11 азапланудан туктау
= азапланудан котылу отму́читься, отма́яться прост. -
12 әмәл
сущ.1) сре́дство, спо́соб, путь, вы́ходкотылу әмәле — спо́соб (путь) спасе́ния (избавле́ния); вы́ход
кыен хәлдән чыгу әмәле — вы́ход из тру́дного положе́ния
бу бердәнбер әмәл — э́то еди́нственное сре́дство
2) ме́раалдан әмәлен күрү — зара́нее предприня́ть ме́ры
3)а) лече́бные ме́ры; лече́ние;б) сна́добье, лека́рство4) уло́вка, хи́трость, ухитре́ниеәмәлен тапкан су кичкән — (погов.) ухищре́нием мо́жно ре́ку переплы́ть
5) подхо́д••әмәлен белү — знать все ходы́ и вы́ходы
әмәлен күрү — иска́ть пути́ (сре́дства), принима́ть ме́ры
әмәлен табу — найти́ подхо́д
-
13 бала
1. сущ.1)а) дитя́, ребёнок, малы́ш; см. тж. сабый••балага куш та, үзең йөгер — посл. дай поруче́ние ребёнку, а бе́гай сам ( о недостаточно развитом чувстве ответственности у детей)
бала бала инде ул — погов. ребёнок есть ребёнок
б) детёныш ( диких животных), птене́ц ( ряда диких птиц)••бүре баласын бүреккә салсаң да, урманга карар — посл. е́сли да́же волчо́нка положи́ть в ша́пку (так, что он ничего не увидит), всё равно́ бу́дет смотре́ть в сто́рону ле́са
карга да үз баласына аппагым дияр, керпе дә үз баласына йомшагым дияр — посл. и воро́на называ́ет свои́х птенцо́в бе́ленькими, и ёж счита́ет свои́х ежа́т гла́денькими
в) младе́нец; см. тж. бәби, нарасыйбала имезү — корми́ть ребёнка гру́дью
бала тирбәтү — ука́чивать, баю́кать ( дитя)
••асыл ир күңелендә йөгәне белән ат ятaр, асыл хатын күңелендә бишеге белән бала ятaр — посл. (букв. у настоя́щего мужчи́ны в мы́слях - конь с недоу́здком, у настоя́щей же́нщины в мы́слях - ребёнок с колыбе́лью)
еламаган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
2) сын и́ли дочь; ча́до, о́тпрыск, пото́мство, пито́мец••бала балдан татлы — посл. сла́док мёд, дитя́ сла́ще
бала тез өстендә сөйдерә, тездән төшкәч көйдерә — посл. ча́до на коле́нях к се́рдцу льнёт, а сойдёт с коле́н - ду́шу жжёт
ана күңеле балада, бала күңеле далада — посл. мы́сли ма́тери о ребёнке, а тот ду́мает о сте́пи (т. е. стремится повидать мир)
хатын алмак бер бәла - аннан туа бер бала, ул баладан туа мең бәла — посл. (букв. жени́ться - одна́ беда́, поя́вится пото́мство - от него́ ты́сячи бед)
3) молодо́й челове́к, ю́ноша и́ли де́вушка ( пока они сами не имеют детей), юне́ц, дети́нааталардан калган, ай, яшь бала күкрәк көче белән мал таба — ( песня) ю́ноша, оста́вшись без отца́, гру́дью (т. е. тяжёлым трудом) добыва́ет себе́ сре́дства на жизнь
4) перен. пито́мец, сын, дитя́ (представитель своей среды, класса, нации, страны и т. п.)замана баласы — дитя́ вре́мени, представи́тель своего́ вре́мени
табигать баласы — дитя́ приро́ды
5) в притяж. ф.; 1 л.; ед. ч. балам дитя́ моё, ди́тятко, дитя́; разг. до́ченька, сыно́к (слово обращения к детям и к тем, кто намного моложе говорящего)••балам, тары татлыдыр - тир түккәчтен белерсең; балам, балан баллыдыр - бил бөккәчтен белерсең — посл. дитя́ моё, зерновы́е сла́дки: прольёшь пот, обраба́тывая по́ле - узнае́шь; дитя́ моё, кали́на сладка́ как мёд, потру́дишься ( собирая её) - узна́ешь
6) мн. балалар де́ти, детвора́, ребя́та || де́тскийбалалар бакчасы — де́тский сад
балалар киеме — де́тская оде́жда
балалар әдәбияты — де́тская литерату́ра
балалар язучысы — де́тский писа́тель
7) в знач. нареч. баладан с де́тства, с де́тских летбаладан эшләп үсү — рабо́тать с де́тских лет
2. прил.; редкомин аны баладан — беләм я его́ зна́ю с де́тских лет
1) малоле́тний, недозре́лыйкеше — малоле́тний в знач. сущ.
••кошның авызы зур булыр — посл. у малоле́тней пти́цы ( у птенца) рот широ́к
2) де́тский; ребя́ческий; инфати́льныйбала күңел — де́тская душа́
бала хыяллар — ребя́ческие мечты́
•бала җанлы — лю́бящий дете́й
бала җанлылык — чадолю́бие, любо́вь к де́тям
бала холыклы (бала холкы чыгып бетмәгән) — с ребя́чливым, ребя́ческим хара́ктером ( непостоянный или капризный)
бала хөкемендә — на права́х ребёнка, кото́рого на́до счита́ть ребёнком (хотя он в действительности может быть и взрослым, например, душевнобольной или престарелый)
баладан калу — потеря́ть спосо́бность рожа́ть; см. тж. ырудан калу
баладан котылу — разреши́ться от бре́мени, благополу́чно, роди́ть
баладан савыгу (баладан терелү; баладан сәламәтләнү) — опра́виться, вы́здороветь || оправле́ние, выздоровле́ние по́сле ро́дов
баладан үлү — умира́ть, умере́ть || смерть во вре́мя и́ли всле́дствие ро́дов
бала чебеш — о́чень нео́пытный, незре́лый челове́к
- бала анасыбалалар әкияте — де́тская ска́зка, примити́вная и́ли гру́бая ложь
- бала асрау
- бала атасы
- бала елга
- бала итәк
- бала йон
- бала каз үрдәк
- бала каз
- бала караучы
- бала кешесе
- бала кеше
- бала китерү
- бала корт
- бала кош
- бала кычыткан
- бала мамык
- бала очыру
- бала суган
- бала суганча
- бала табу
- бала табу йорты
- бала табучы хатын
- бала төшертү
- бала төшерү
- бала умарта
- бала күч
- бала урыны
- бала чак
- бала вакыт
- бала чүбе
- бала чүпрәге
- бала чыгару
- балалар бүлмәсе
- бала лар хезмәте
- баланың баласы
- бала булу
- балага калу
- балага узу -
14 бәхетле
1. прил.1) счастли́вый || счастли́вец; счастли́выйбәхетле ана — счастли́вая мать
бәхетле кеше — уда́чливый (счастли́вый) челове́к
бәхетле йөз — счастли́вое лицо́
бәхетле караш — счастли́вый взгляд
бәхетле минутлар кичерү — пережива́ть счастли́вые мину́ты
бәхетлеләр сәгатькә карамый — счастли́вые часо́в не наблюда́ют
2) счастли́вый, благополу́чный, благоприя́тный, успе́шный, уда́чливый, уда́чныйбәхетле еллар — счастли́вые го́ды
бәхетле тормыш — благополу́чная жизнь
бәхетле очраклылык — счастли́вая случа́йность
бәхетле балачак — счастли́вое де́тство
2. нареч.бәхетле язмыш — уда́чливая судьба́
сча́стли́во, благополу́чнобәхетле яшәү — жить сча́стли́во
бәхетле котылу — благополу́чно освободи́ться/разреши́ться от ро́дов
-
15 бурыч
сущ.1) долг, задо́лженность || долгово́йбурыч суммасы — долгова́я су́мма
2) долг, обя́занностьгражданлык бурычы — гражда́нский долг
хезмәт җитештерүчәнлеген күтәрү - бөтен халык бурычы — долг (обя́занность) всего́ наро́да - подня́ть производи́тельность труда́
3) зада́ние, обяза́тельствоүз өстеңә зур бурыч алу — взять на себя́ большо́е обяза́тельство
бригадага җаваплы бурыч йөкләнде — брига́де пору́чено отве́тственное зада́ние
разведка үзенең бурычын үтәде — разве́дка вы́полнила своё зада́ние
4) зада́чаүз алдыңа конкрет бурыч кую — поста́вить пе́ред собо́й конкре́тную зада́чу
шәһәр төзелешенең чираттагы бурычлары — очередны́е зада́чи городско́го строи́тельства
5) зада́ча, пови́нностьберкетмә язу минем бурыч түгел — писа́ть протоко́л не моя́ обя́занность
бурыч итеп кую — вмени́ть в обя́занность
•- бурыч түләргә сәләтле
- бурычка бату
- бурычка чуму
- бурычка бирү
- бурычка бирүче
- бурычка керү
- бурычтан арыну
- бурычтан котылу••бурыч алу - кол булу — погов. брать в долг - станови́ться рабо́м
-
16 бурычтан арыну
= бурычтан котылу избавля́ться/изба́виться от долго́в, распла́чиваться (рассчи́тываться) с долга́ми -
17 елау
неперех.1) прям.; перен. пла́кать, рыда́ть, реве́ть || плач, рыда́ние, рёвбала елавы — де́тский плач (рыда́ние, рёв)
ябалак елавы — плач совы́
акырып (үкереп) елау у — пла́кать навзры́д, рыда́ть
үкереп-үкереп елау — ревмя́ реве́ть
нигә инде бу елаулар? — к чему́ э́ти рыда́ния?
туйганчы елау — напла́каться вдо́воль; вы́плакаться
••елау маган балага имчәк бирмиләр — посл. дитя́ не пла́чет - мать не разуме́ет
чынлап еласаң, сукыр күздән дә яшь чыга — посл. е́сли си́льно захоте́ть - всё сбу́дется (букв. е́сли всерьёз пла́кать, то да́же из слепы́х глаз слёзы потеку́т)
3) перен. ныть; пла́кать, хны́кать || нытьё, хны́каньезарланырга, еларга ярата — лю́бит жа́ловаться, хны́кать
синең елавың бетмәде инде! — надое́ло твоё нытьё (хны́канье)!
•- елау п ару
- елап алу
- елау п җибәрү
- елау п котылу
- елау у авазы
- елау удан туктау
- елау п тую
- елау п утыру
- елау п чыгу
- елау ый башлау••елау п эш чыкмас — слеза́ми го́рю не помо́жешь
-
18 җиңел
1. прил.1) лёгкий, нетяжёлый ( по весу)җиңел капчык — лёгкий мешо́к
җиңел материаллар — лёгкие материа́лы
2) лёгкий, ре́звый, прово́рный, энерги́чныйҗиңел адымнар — лёгкие шаги́
3) лёгкий, нетру́дный ( не требующий физических и умственных усилий)җиңел эшкә күчү — перейти́ на лёгкую рабо́ту
җиңел табышмак — лёгкая (проста́я) зага́дка
4) лёгкий, легкопереноси́мый (болезнь, рана, боль)җиңел яра — лёгкая ра́на
5) лёгкий, едва́ заме́тный, е́ле улови́мый, е́ле ощути́мыйҗиңел җил — лёгкий ветеро́к
җиңел томан — лёгкий (негусто́й) тума́н
6) лёгкий, беззабо́тный, беспе́чныйҗиңел тормыш — беззабо́тная жизнь
7) разг. чо́кнутый, тро́нутый, свихну́вшийся ( человек)акылга җиңел — умо́м тро́нутый
8) в составе сложных слов легко-җиңел эрүчән — легкопла́вкий
җиңел атлет — легкоатле́т
2. нареч.җиңел ышанучан — легкове́рный
1) легко́, ре́зво, прово́рноҗиңел йөрү — ходи́ть (дви́гаться) прово́рно
җиңел хәрәкәтләр белән — лёгкими движе́ниями
2) про́сто, легко́, без осо́бых уси́лийэшне җиңел башкару — выполня́ть рабо́ту легко́
мәсьәләне җиңел чишү — легко́ реши́ть зада́чу
җиңелчә киенгән — легко́ оде́тый
•- җиңел машина
- җиңел аңлаешлы
- җиңел арба
- җиңел атлетика
- җиңел металлар
- җиңел сәнәгать
- җиңел промышленность
- җиңел туфрак••җиңел акыллы — несерьёзный, легкомы́сленный, ве́треный
җиңел акыллылык — легкомы́слие
җиңел аяктан — см. җиңел кулдан
җиңел баштан — спья́ну, по пья́нке
җиңел булып китү — см. җиңеләю
җиңел җайдан гына — сра́зу, не откла́дывая в до́лгий я́щик
җиңел карау (уйлау) — относи́ться несерьёзно
җиңел котылу — легко́ отде́латься
җиңел кәсеп (җиңел һөнәр) — лёгкое ремесло́, непы́льная рабо́та
җиңел куллы — лёгкая рука́ (о человеке, приносящем удачу)
җиңел мал табучы — люби́тель лёгкой нажи́вы, люби́тель поживи́ться
җиңел сөякле — лёгкий на́ подъём, подви́жный, лёгкий на́ ногу
җиңел сулап җибәрү (җиңел сулап кую) — вздохну́ть с облегче́нием
җиңел укылышлы — разбо́рчивый (по́черк)
- җиңел кулданҗиңел холыклы — легкове́рный; легкомы́сленный
-
19 иллала
-
20 интегеп туктау
- 1
- 2
См. также в других словарях:
котылу — (КОТЫЛДЫРУ) – 1. Бәләдән арыну, куркыныч, авыр хәлдән һ. б. чыгу. Тискәре гадәттән, яман эштән арыну 2. Куркынычтан сакланып калу, исән калу 3. Ычкыну, тотылган, эләккән җирдән качу 4. Көтелгән зур җәза яки күп чыгым урынына кечкенә җәза яки аз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җай — I. и. 1. Әйбернең, эшнең, хәлнең үтәлеш тәртибе, үзенә генә хас яшәеш, барыш үзенчәлеге һәр нәрсәнең җае бар. хәб. Тәртип белән генә бара, уңай, җайлы эшләр җайда 2. Үзеннән алдагы сүз белән бергә нин. б. эшне башкарудагы төп юлны, алымны белдерә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ычкыну — 1. Кидерелгән, эләктерелгән, ялганган, ябыштырылган, тоткан җирдән чыгу, салыну, төшү; өзелеп, аерылып китү. Бәйләгән әйбернең күзе өзелеп сүтелә башлавы турында оекның күзе ычкынган 2. Тотылган, эләккән, бәйләнгән җирдән кинәт котылу, аралану,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аклану — I. Агару (1 3). II. АКЛАНУ – 1. Үзеңнең хаклы булуыңа, гаепсезлегеңә дәлилләр китерү, шуны расларга тырышу 2. Нин. б. фаразның дөрескә чыгуы тур. ; раслану. Өметнең яки хыялның тормышка ашуы тур. 3. Гаепсез табылу, хөкемнән котылу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арчылу — ӘРЧЕЛҮ – 1. (Арчу (1 3) ) 2. күч. Котылу, арыну … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арыну — (АРЫНДЫРУ) – 1. Котылу, азат булу. күч. Аңга килү, айну (йокыдан а.). күч. Иске формаларны, эшкә комачаулый торган нәрсәләрне бетерү тур. 2. Чистарыну. Чистару, арчылу күк болытлардан арынды … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бушану — 1. Бераз бушау, арыну 2. Котылу, арыну (хисләрдән һ. б.) 3. эвф. Табигый ихтыяҗны үтәү 4. Электрик корылмадан арыну … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиңеллек — 1. Җиңел булу; киресе: авырлык; кыенлык. Авырлык, кыенлыктан котылу, иркен сулу алу; тормыш, яшәү җиңеләю 2. Рәхәтлек, күңел күтәренкелеге 3. Ял иткәннән соң була торган көч, энергия. Тиз хәрәкәт итүчәнлек, җитезлек 4. Җилбәзәклек, җилбәзәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иркенәю — 1. Киңәю, күләм ягыннан зураю 2. Җиңеләю (сулыш тур.) 3. күч. Үзе теләгәнчә яши башлау; иркенлек алу 4. күч. Рухи яки физик авырлыктан соң җиңеләю, рәхәтлек сизү 5. күч. Политик, экономик кысынкылыктан котылу 6. күч. (Эш) кимү, (эштән) бушану … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
нәҗат — иск. кит. Котылу, исән калу, авырлыктан чыгу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
өртелү — 1. Берәр нәрсә белән каплану. Каплану, томалану (мәс. томан белән). күч. Киенү асыл киемнәргә өртелү 2. күч. Йөздә, чырайда нин. б. хис тойгы чагылу тур. йөзе сагыш пәрдәсенә өртелгән 3. күч. диал. Яшеренү, качып котылу кеше сүзеннән өртелеп тору … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге