-
1 арыслан
сущ.1) прям.; перен. лев, льви́ца || льви́ныйарыслан аулау — охо́та на льва (львов); льви́ная охо́та
арыслан битлеге кигән бала — ребёнок в ма́ске льва
арыслан егет — па́рень что (как) лев
арысланның - ялы, ирнең - сакал-мыегы — (посл.) льва кра́сит гри́ва, мужчи́ну - усы́ и борода́
арыслан баласы арыслан булыр — (посл.) львёнку быть львом (т. е. дети сильных и мужественных будут такими же)
2) в сочет. со сл. на -лы(-ле) льви́ный, со льви́нойарыслан кыяфәтле кеше — челове́к со льви́ной оса́нкой
•- арыслан баласы
- арыслан койрыгы
- арыслан торагы
- арыслан читлеге••арыслан йөрәкле (йөрәк) — со льви́ным се́рдцем, льви́ное се́рдце
арыслан кебек — как лев (львы), подо́бно льву (воевать, защищаться)
арыслан сөте — ирон.; шутл. напи́ток львов; льви́ный напи́ток; льви́ное зе́лье ( о крепких спиртных напитках)
-
2 арыслан
-
3 арыслан
1. сущ. 1) лев 2) астр.Лев (знак зодиака) 2. прил. львиный ▪ arıslan balası львенок ▪ arıslan qoyrığı бот.пустырник -
4 арыслан торагы
= арыслан читлеге ( в зоопарке) львя́тник -
5 арыслан читлеге
-
6 арыслан авызы
бот. льви́ный зев ( травянистое растение) -
7 арыслан баласы
-
8 арыслан койрыгы
пусты́рник -
9 арыслан койрыгы
-
10 ана арыслан
льви́ца -
11 arıslan
-
12 теше
1. прил.же́нского по́ла; -са́мка; явля́ющаяся са́мкойтеше бозау — телёнок-са́мка
2. сущ.теше бәрән — ягни́ца, я́рка, я́рочка
са́мкаарысланның иркәге дә арыслан, тешесе дә арыслан — (посл.) у львов саме́ц - лев, а са́мка - льви́ца
-
13 ана
1. сущ.1) мать; ма́тушка народно-поэт. || матери́нскийана мәхәббәте — любо́вь ма́тери; матери́нская любо́вь
ана сөте — матери́нское молоко́
ана ягыннан кардәш — ро́дственник с матери́нской стороны́
ана күңеле балада, бала күңеле далада — (посл.) мы́сли ма́тери - де́ти, мы́сли дете́й - сте́пи (т. е. мысли каждого поколения обращены в своё будущее)
ана сөте белән кермәгән (кермәсә), тана сөте белән керми (кермәс) — (посл.) горба́того моги́ла испра́вит (букв. чего́ не всоса́л с матери́нским молоко́м, того́ не впита́ешь с коро́вьим)
2) са́мка; ма́тка ( у животных) || ма́точныйпоши анасы — са́мка лося́
корт анасы — пчели́ная ма́тка
фермадагы нәсел аналары — племенны́е ма́тки на фе́рме
сарыкларның аналар саны — ма́точное поголо́вье ове́ц
3) в притяж. ф. анасы мать, ма́тка ( у животных)бәрәннәр аналары янына йөгереп килделәр — ягня́та сбежа́лись к свое́й ма́тери
4) в обращении мужа к жене анасы мать, ма́мочка2. прил.1) биол. матери́нский; же́нскийана күзәнәк — матери́нская кле́тка
үсемлектәге ана чәчәкләр — же́нские цветки́ у расте́ний
2) зоол. са́мкаана балык — ры́ба-са́мка
•- ана арыслан
- ана аю
- ана бер, ата башка
- ана болан
- ана бөркет
- ана буйвол
- ана булу
- ана бурсык
- ана бүре
- ана бытбылдык
- ана дуңгыз
- ана дөя
- ана зубр
- ана ишәк
- ана каз
- ана каптырма
- ана керпе
- ана кеше
- ана корт
- ана көртлек
- ана купшыл
- ана куян
- ана күгәрчен
- ана күркә
- ана лачын
- ана мәче
- ана песи
- ана морж
- ана поши
- ана сандугач
- ана сайгак
- ана суер
- ана сыерчык
- ана тавис
- ана терлек
- ана торна
- ана төлке
- ана фазан
- ана кыргавыл
- ана фил
- ана хайван
- ана чыпчык
- ана чүрәкәй
- ана эт
- ана юлбарыс
- ана ягыннан
- аналарны һәм балаларны саклау
- ананың бабасы••ана итәгеннән (чабуыннан) аерыла алмау — ирон. не мочь (смочь) вы́йти из-под опе́ки (кры́лышка) ма́тери; не мочь (смочь) оторва́ться от матери́нского подо́ла
ана итәгеннән төшү (аерылу) — ирон. вы́йти из пелёнок
ана куеныннан чыкмаган (чыгып җитмәгән) — ирон. из пелёнок ещё не вы́шел
ана сөте белән керү (сеңү) — быть впи́танным с молоко́м ма́тери (матери́нским молоко́м); всоса́ть с молоко́м (ма́тери); впита́ть с молоко́м ма́тери
ана теле белән — родны́м языко́м (говори́ть, объясня́ть, спра́шивать и т. п.); ср. ру́сским языко́м
анадан туган — рождённый же́нщиной (от же́нщины) (т. е. обыкновенный, смертный)
аналары бер кояшта киндер (тукмаклаган) — ирон.; шутл. под одни́м со́лнцем о́нучи суши́ли (т.е. не являются даже отдалёнными родственниками)
анасы яламаган — бран. непутёвый, непутёвая
- ана булырдайанасының баласы — ирон. ма́менькин (мама́шин, ма́тушкин) о́тпрыск (дитя́); весь в (свою́) мать (ма́тушку, ма́меньку, ма́му); ≈≈ какова́ мать, тако́в и о́тпрыск (дитя́)
- ана булырга ярарлык
- ана кебек
- анадан тума
- анасы кызы
- анасы улы
- анасы малае -
14 буйсындыру
перех.1) подчиня́ть/подчини́ть, покоря́ть/покори́ть || подчине́ние, покоре́ниевак кабиләләрне буйсындыру — подчини́ть ме́лкие племена́
табигатьне буйсындыру — покори́ть приро́ду
хисләреңне акылга буйсындыру — подчини́ть свои́ чу́вства рассу́дку
2) перен. укроща́ть/укроти́ть, усмиря́ть/усмири́ть; обу́здывать/обузда́ть || укроще́ние, усмире́ниеарыслан буйсындыру — укроти́ть льва
елга ташуын буйсындырырга тырышу — стара́ться обузда́ть разли́в реки́
-
15 гайрәт
сущ.1) му́жество, отва́га; сме́лостьгайрәт белән тулган йөрәгебез — испо́лнены отва́гой на́ши сердца́
мин үземдә көч, гайрәт сиздем — я почу́вствовал в себе́ си́лу, му́жество
2)а) мощь, гро́зная си́ла ( человека или животного)гайрәте берлән барча җанварларны калтыраткан арыслан — лев, устраша́ющий свое́й мо́щью всех звере́й
б) си́ла, эне́ргия; энерги́чностьгайрәтем юк — нет сил (эне́ргии)
аякларымның гайрәте китте — но́ги обесси́лели
3) пыл, жар, ого́нь; рве́ние; стра́стность; стра́стная пре́данность, фанати́змбөтен гайрәтен туплап — со всей стра́стностью; с душе́вным подъёмом
бөтен гайрәте бушка китте — весь его́ пыл оказа́лся напра́сным
4) перен. гра́дус, кре́пость ( спиртных напитков)колмак җимеш суына гайрәт өсти — хмель уси́ливает кре́пость насто́йки
••- гайрәт бирүярлы эше гайрәт белән, байның эше кодрәт белән (бара) — (посл.) бедня́к берёт эне́ргией (добыва́ет за счёт свои́х физи́ческих сил), а бога́тый - могу́ществом (бога́тством)
- гайрәт итү
- гайрәт кайтаргыч
- гайрәт кайту
- гайрәт кертү
- гайрәт керү
- гайрәт күрсәтү
- гайрәт ору
- гайрәт чәчү
- гайрәт чигерү
- гайрәт кайтару
- гайрәт чигү
- гайрәт сүнү -
16 тел
I сущ.1)а) анат. язы́к (человека и животных) || языково́й; -язы́чныйтел очы — ко́нчик языка́
арткы тел авазлары — заднеязы́чные зву́ки
тел дигән арыслан теш дигән текмә артында торсын — (посл.) скрипи́ зуба́ми, но терпи́ - не проговори́сь (букв. лев, называ́емый языко́м, до́лжен находи́ться за частоко́лом, называ́емым зуба́ми)
сыерның сөте җиленендә түгел, телендә — (посл.) молоко́ коро́вы не в вы́мени, а на языке́ (т. е. больше кормов - больше молока)
б) язы́к, язычо́к, вы́ступ в фо́рме языка́ялкын телләре — языки́ пла́мени
шәл теле — вы́ступ волни́стого кра́я ша́ли
2)а) в разн. знач. язы́к, речь || языково́й, речево́йгарәп теле — ара́бский язы́к
рус теле — ру́сский язы́к
чит тел — иностра́нный язы́к
тел культурасы — культу́ра языка́
язма тел — пи́сьменный язы́к
дуслык теле — язы́к дру́жбы
тел чаралары — языковы́е сре́дства
теле татлы, күңеле таплы — (погов.) речь его сладка́, а душа́ гадка́
б) перен. о системах выражения, изображения язы́ксызым - техника теле — чертёж - э́то язы́к те́хники
музыка теле белән әйтү — вы́сказать языко́м му́зыки
3) язы́к, язычо́к, язычки́ (щеколды, колокола, колокольчика, ботинка и т. п.)4) ма́ятник ( настенных часов)5) стре́лка весо́вүлчәү теле бер генә — (посл.) стре́лка весо́в то́лько одна́ ( правда всегда однозначна)
6) кла́виша, пла́нка (гармони, баяна)тальян гармунның телләре көмеш микән, җиз микән? — ( песня) сере́бряные ли, лату́нные ли кла́виши у талья́нки?
7) пи́щик (внутри гармони, баяна и т.п)8) язычо́к, зазу́брина ( крючка)9) боро́дка ( ключа)10) перен. доно́с, я́беда, спле́тня, кля́узакеше өстеннән тел әйтү — кля́узничать (букв. вы́сказать кля́узу) о друго́м челове́ке
11) перен. язы́к (человек из лагеря противника, используемый для получения информации)разведчиклар тел алып кайттылар — разве́дчики привели́ языка́
12) в ф. исх. п. телдән, теленнән у́стно || у́стныйтелдән әйтү — вы́сказать у́стно
телдән җавап — у́стный отве́т
13) в ф. направит. п. телгә языко́м, на слова́хтелгә батыр, эшкә факыр — (посл.) языко́м трепа́ть ма́стер, а на де́ле слаб
•- тел агы- тел аклавы
- тел аклыгы
- тел гыйлеме
- тел белеме
- тел тартыгы
- тел шартлау
- тел чыртлау••тел аерылу — говори́ть на ра́зных языка́х (не понимать друг друга по причине разности целей, понимания вещей и т. п.)
тел белән әйткесез — невырази́мый слова́ми
тел белән тегермән кору (тарттыру) — говори́ть (обеща́ть) мно́го, но ничего́ не де́лать; моло́ть языко́м; трепа́ться
тел белән телү (тетү) — бичева́ть сло́вом; жечь глаго́лом
тел беркетү — договори́ться, заключи́ть сою́з (в тайне или в стороне от кого-л.); см. тж. сүз беркетү
тел бирәне — груб. болту́н, говору́н ( который не может остановиться)
теле (телләре) бәйле (баглы) — не мо́жет, не име́ет пра́ва говори́ть
тел кашу — чеса́ть язы́к (языко́м); говори́ть не к ме́сту
тел күтәрмәү — возде́рживаться/воздержа́ться от ли́шних слов ( по тактическим соображениям)
тел күтәрелү — см. тел бару
тел озайту — распуска́ть/распусти́ть язы́к ( осуждая начальство); пуска́ть, распространя́ть слу́хи, неуго́дные вышестоя́щим
тел саклау — ума́лчивать/умолча́ть, промолча́ть из уваже́ния ( к старшим)
тел сөяксез — язы́к-то без косте́й
тел тибрәнү — захоте́ть сказа́ть; чуть не сказа́ть
тел тибрәтү (тибрәндерү) — (спокойно, ласково) (что-то) промо́лвить
тел тидерерлек түгел — не́ к чему придра́ться; ни сучка́, ни задо́ринки; кома́р но́са не подто́чит
тел тию — приходи́ться/прийти́сь, задева́ть/заде́ть (обвиня́ть)
тел тиярлек түгел — см. тж. тел тигесез
тел тотлыгу — см. тотлыгу
тел туздыру — болта́ть зря; трепа́ть языко́м
тел уйнату — игра́ть слова́ми, заи́грывать на слова́х
тел чарлау — остри́ть, зубоска́лить; точи́ть ля́сы
тел чишелү — разговори́ться; станови́ться/стать разгово́рчивым; расколо́ться
тел чишү — открыва́ть/откры́ть секре́ты; разглаша́ть та́йну; доверя́ть ду́шу (мы́сли)
тел чылату — немно́го попи́ть ( необязательно хмельное)
тел шомарту (таптау, юкарту) — моло́ть чушь; точи́ть ля́сы
тел язу — выдава́ть/вы́дать секре́т ( под нажимом или невольно)
телгә алынган (алынмыш) — упомя́нутый
телгә беткән — бо́йкий || бо́ек на язы́к
телгә йозак салу — запреща́ть/запрети́ть говори́ть
телгә килешү — см. телгә килү 3)
телгә оста (чая, үткен, шәп) — бо́йкий || бо́ек на язы́к, речи́стый
телдән-телгә — из уст в уста́ (о распространении легенд, слухов, новостей и т. п.)
телдән төшмәү — быть у всех на уста́х
телдән төшү — переста́ть упомина́ться, вспомина́ться; забыва́ться ( о человеке)
телдән ычкыну — срыва́ться/сорва́ться с языка́
теле татлы (баллы) — сладкоречи́вый || сладкоречи́в
теле тезенә җитә — ма́стер на злы́е слова́, ре́чи
теле чарланган (шомарган) — навостри́лся говори́ть; язы́к непло́хо подве́шен
теле юка — речи́ст и сладкоречи́в
телен кыскарту — в разн. знач. укороти́ть язы́к, заста́вить замолча́ть
телен чыгарып — изо все́х си́л, вы́сунув язы́к
теленә (телеңә) салыну (салышу) — заводи́ть/завести́ спор, перебра́нку, см. тж. телләшү
теленә шайтан төкергән — его́ не переспо́ришь (букв. чёрт плю́нул ему́ на язы́к)
теленнән табу — пострада́ть из-за своего́ языка́
телне (телеңне, телегезне, телен, телемне) тешләү — вдруг замолча́ть, сообрази́в, что собира́лся сказа́ть ( или уже сказал) ли́шнее
телеңне йотарсың — язы́к ( вместе с пищей) прогло́тишь ( такой вкусный); па́льцы обли́жешь
телеңне сындырырсың — язы́к слома́ешь ( о выговаривании сложного слова)
- тел ачутелеңне тайдырма — не говори́ так краси́во
- тел әйләндерү
- тел әйләнмәү
- тел бару
- тел батырып сүз әйтү
- тел күтәреп сүз әйтү
- тел белән әйтү
- теле белән әйтү
- тел бәйләндергеч
- тел бәйләнү
- тел кагу
- тел кайтару
- тел кату
- тел көрмәкләнү
- тел көрмәлү
- тел күтәрү
- тел кычыту
- тел очы
- тел очына килү
- тел өстендә
- тел сату
- тел сүтү
- тел тегермәне
- тел тигесез
- тел тидергесез
- тел тидерү
- тел төбе
- тел яздыру
- тел яшерү
- телгә алу
- телгә алыну
- телгә керү
- телгә килү
- теле авызга сыймау
- телең авызыңа сыймау
- телең авызга сыешмау
- теле авызга сыешмау
- теле ачылу
- теле кору
- теле озын
- теле телгә йокмый
- теле чыгу
- телен аркылы тешләп
- телне аркылы тешләп
- телен ачу
- телен белү
- телен йоту
- теленең тупсасы юк
- телне тыю
- тел бистәсе
- тел кузгату
- телдән калу
- телен табу
- телне кыска тоту II сущ.; этногр.язы́ческая моли́тва, за́говорелан теле — за́говор от змей; слова́, кото́рыми загова́ривают змей
тел уку — произнести́ за́говор
чәчәк теле — за́говор от о́спы
-
17 үкерү
неперех.1) в разн. знач. реве́ть (о животных, буре, моторе и т. п.) || рёвгудок үкерә — ревёт гудо́к
2) реве́ть, вопи́ть, гро́мко петь, неи́стово крича́ть || рёв, вопль, неи́стовый крикмәйданнан халыкның үкерүе ишетелә — с пло́щади слы́шан рёв толпы́
3) выть, реве́ть, гро́мко пла́кать || рёв, гро́мкий плачавыртуга чыдый алмый үкерү — выть от нестерпи́мой бо́ли
•- үкереп елау
- үкереп җибәрү -
18 юлбарыс
сущ.1) тиграрыслан белән юлбарыс яратылган бер каннан — лев и тигр - одно́й кро́ви
2) перен. о си́льном и темпера́ментном челове́кеюлбарыс бит ул — он же (сло́вно) тигр
••юлбарыс кебек (юлбарыс сыман; юлбарыс төсле; юлбарыс шикелле; юлбарыс рәвешендә) — я́ростно, остервене́ло (букв. как тигр)
См. также в других словарях:
арыслан — 1. Мәчесыманнар семь. кыска йонлы (ата арыслан – күпереп торган йомшак яллы) , бик зур гәүдәле ерткыч хайван 2. күч. Зур һәм көчле, батыр кешегә карата әйтелә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Сорок девушек — («Сорок девушек») каракалпакский героический эпос. Записан в 1939 40 (объём 20 000 стихов) со слов народного сказителя Курбанбая Тажибаева. Основная линия сюжета «С. д.» во многом перекликается с сообщениями Геродота о массагетской царице … Большая советская энциклопедия
Арслано-Амекачево — Деревня Арслано Амекачево башк. Арыслан Әмәкәс Страна РоссияРоссия … Википедия
сфинкс — 1. Борынгы Мисырда: сузылып яткан арыслан кыяфәтендәге кеше башлы сын 2. Борынгы грек мифологиясендә: арыслан аяклы, елан койрыклы, канатлы хатын кыз кыяфәтендәге зат … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
САРЫСЛАН — Сары (желтый, золотистый) + арыслан (лев). Сохранилось в фамилии Сарысланов. Татарские, тюркские, мусульманские мужские имена. Словарь терминов … Словарь личных имен
Арасланово (Татарстан) — Село Арасланово Арыслан Страна РоссияРоссия … Википедия
арслан — Кеше исеме, арыслан дигән җәнлек белән бутап язмаска! … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бирү — 1. Нәр. б. берәүнең үзенә тапшыру, кулына тоттыру. Нәр. б. берәүнең карамагына, файдалануына тапшыру. Нәр. б. даими рәвештә сатып яки җибәреп тору магазинда товар б. 2. Хәбәр итү, белдерү (адрес, телефон һ. б. ш. тур.) 3. Тәкъдим итү (урын, юл һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гриф — I. 1. Кыяларда, текә ярларда, биек агачларда оялый һәм үләксә белән туена торган зур кош 2. Борынгы мифологиядә арыслан гәүдәле, бөркет башлы, канатлы коточкыч җанвар. II. ГРИФ – 1. Кыллы музыка коралларында кылларны басып тавыш югарылыгын… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падиша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падишаһ — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге