-
1 артына төшү
1) улича́ть/уличи́ть2) см. кирәген бирү -
2 артына
за кого-что, за кем-чем -
3 артына
-
4 артына әйләнеп карау
-
5 артына борылып карау
-
6 артына карау
-
7 артка борылып карау
-
8 артка карау
= артына карау1) смотре́ть (посма́тривать, посмотре́ть, гляде́ть, погля́дывать/погляде́ть, гля́нуть) наза́д; огля́дываться/огляну́ться, обора́чиваться/оберну́ться (наза́д)2) перен. смотре́ть, посмотре́ть, гляде́ть, погляде́ть наза́д (в про́шлое); огля́дываться/огляну́ться наза́д (в про́шлое) -
9 artına
-
10 арт
1. сущ.обычно в притяж.ф.1)арттан этү — толка́ть (подтолкну́ть) сза́ди
артыңа мендәр куй — положи́ за́ спину поду́шку
нигә артыңа яшерәсең уенчыгыңны? — почему́ пря́чешь игру́шку за́ спину?
б) за́дняя (обра́тная, ты́льная, оборо́тная) сторона́ (мебели, здания, сооружения, памятника)шкафның алдын буяган, арты буяусыз — шкаф спе́реди покра́шен, а сза́ди (с обра́тной стороны́) - нет
дәфтәр артындагы тапкырлау таблицалары — табли́ца умноже́ния на обра́тной (оборо́тной) стороне́ тетра́ди
машинаның артына беркетелгән номерлар — номера́, прикреплённые сза́ди маши́ны
в) зад, за́дняя часть (телеги, трактора, вагона, автомобиля, поезда); задо́карбаның артына ябышып — ухвати́вшись за задо́к (зад) теле́ги
2) спи́нка ( стула)пинҗәкне урындык артына элү — пове́сить пиджа́к на спи́нку сту́ла
кресло артына таяну — облокоти́ться о спи́нку кре́сла
3) за́дник, задо́к разг. ( у сапог)арты тапталып беткән тапочка — та́почка со сто́птанным за́дником
4) назаты́льник ( шапки)5) разг. корма́ (у парохода, корабля)6) разг. коне́ц, после́дствие; имеет тж. индив. переводыарты ничек булыр соң бу эшнең? — а како́в же бу́дет коне́ц (после́дствие) э́той зате́и?
арты хәерле (яхшы) булсын — чтоб ко́нчилось (заверши́лось) благополу́чно (хорошо́); пусть ко́нчится добро́м
7)а) в составн.; геогр. названиях за-елга арты — заре́чье
Казан арты — Заказа́нье
Кавказ арты республикалары — закавка́зские респу́блики
бәйрәм арты көннәре — послепра́здничные дни
сугыш арты еллары — послевое́нные го́ды
8) в знач. послелога артыутырыш арты утырыш — заседа́ние за заседа́нием
көн арты көн үтә — прохо́дит день за днём
рәхмәт арты рәхмәт алу — получа́ть благода́рность за благода́рностью
б) разг. за (кем, чем, после кого, чего) (стоять в списке, занимать очередь)синең арты булырмын — я за тобо́й (по́сле тебя́) бу́ду
9) в знач. нареч. артында перен. за спино́й, за глаза́, загла́зноартымда сөйләгән сүзгә игътибар итмәскә тырышам мин — на то, что говоря́т за мое́й спино́й, стара́юсь не обраща́ть внима́ния
артында патшаны да сүгәләр — (посл.) за спино́й (за глаза́) и царя́ руга́ют
10) в знач. послелога артына за (что-л., кого-л.) (спрятаться, положить что-л.); за (кем-л., чем-л.); по, за (что-л.) прост.вокзал артына чыгу — вы́йти за вокза́л
велосипедны койма артына сөяү — прислони́ть велосипе́д за забо́ром
куаклар артына яшеренү — спря́таться за кусты́
11) в знач. послелога артындаклуб артында - бакча — за клу́бом - сад
бу күренеш артында нәрсә ята? — что кро́ется за э́тим явле́нием?
аның артында озын чират — за ним дли́нная о́чередь
артымда кыштырдау ишетелеп китте — за спино́й у меня́ послы́шался шо́рох; позади́ (меня́) послы́шался шо́рох
депутат артында халык тора — за депута́том стои́т наро́д; за спино́й депута́та стои́т наро́д
12) в знач. послелога арттан, артыннансезнең арттан барабыз — идём за ва́ми; идём сле́дом (за ва́ми)
йөгер артларыннан — беги́ вслед; беги́ за ни́ми вдого́нку
үлгән артыннан үлеп булмый — (посл.) вслед за поко́йным не умира́ют (т. е. не следует отчаиваться)
безнең арттан алырсыз — полу́чите по́сле нас (за на́ми)
синең чират минем арттан (артымнан) булыр — твоя́ о́чередь бу́дет за мной (по́сле меня́; позади́ меня́)
в) вслед, в спи́ну, вдого́нкуберәүнең артыннан кычкырып калу — кри́кнуть кому́-то вдого́нку
г) из-за спины́ (кого, чьей) (выглядывать, смотреть, появляться)ашаган артыннан ук — сра́зу по́сле еды́
чәчү артыннан бүтән эшләр башлана — вслед за се́вом начина́ются други́е рабо́ты
е) за (кем, чем); позади́ (сза́ди) (кого, чего), позади́ (себя́), за собо́й (по, за чем) прост.машина артыннан төтен боҗралары калдырып чаба — маши́на мчи́тся, оставля́я позади́ (себя́) ко́льца ды́ма
бия артыннан колыны бара — за кобы́лой идёт её жеребёнок; позади́ (сза́ди) кобы́лы идёт её жеребёнок
юл бара биек таулар артыннан — доро́га идёт за высо́кими гора́ми
ж) за (чем, кем)дан артыннан куу — гна́ться за сла́вой
олау артыннан олау үтеп тора — прохо́дит подво́да за подво́дой
балык артыннан балыкны алып кына тора — так и выта́скивает ры́бу за ры́бой
з) из-за (кого, чего)урман артыннан трактор дөбердәве ишетелде — из-за ле́са донёсся гро́хот тра́ктора
•- артына борылып карау
- артка әйләнеп карау
- артына әйләнеп карау
- артка карап
- артка карап кына
- артка карый-карый
- артка карый-карый гына
- артка карау
- артына карау
- артка тибү
- артка утыру
- арт белән утыру
- артта эшләнгән
- артта әйтелгән
- артта ясалган
- артта тартылган
- артта булган
- арттан барып
- арттан җитеп булмау
- артыннан җитеп булмау
- арттан җитә алмау
- артыннан җитә алмау
- арттан җитү
- арттан ияреп
- арттан иярү
- арттан иярүче
- арттан йөрү
- арттан йөрүче
- арттан карап калу
- арттан килеп
- артын сикертү••арт белән тыңлау — прост. слу́шать за́дом
арт кыздыру — прост. (букв. греть зад) загора́ть (на со́лнце)
арт кысу — прост. прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
арт тазарту (чистарту) — см. арт сөртү 1)
арт тайдыру — прост. уви́ливать/увильну́ть (от выполнения поручения, от участия в общем мероприятии)
арт төртергә (дә) вакыт юк — прост. присе́сть (да́же) не́когда
арт чиста (таза, коры) булу — прост. быть чи́стым (чи́стеньким)
арт юеш (чыланган) булу — прост. быть не без греха́; ры́льце в пуху́ ( у кого)
артка әйләнеп (борылып) карарга (да) өлгермәү — не успе́ть огляну́ться
артка да элмәү; колакка да элмәү — прост. и у́хом не ведёт (поведёт); и в ус не ду́ет
артка кул җитмәү — ру́ки не дохо́дят, что́бы сде́лать за собо́й (по́сле себя́) ( что)
артка кыл (да) сыймый (сыярлык түгел) — прост. не́когда (да́же, и) поверну́ться
артка су керү — см. аска су керү
артка тибеп — прост. взаше́й, в ше́ю, в три ше́и, с тре́ском прост. (выставить дебошира, прогнать лентяя с работы)
артка ут кабу — усил.; см. аска су керү
артка ут капкан кебек — прост. как угоре́лый (суетиться, бежать, спешить)
артка ут ягу — прост. жа́рить, пожа́рить, зажа́ривать, поджа́ривать прост.; сде́лать так, что́бы земля́ горе́ла под нога́ми ( у кого)
арттан караганда беренче — пе́рвый сза́ди, после́дний
арттан төтен чыгу — прост. (аж) дым идёт
арттан төшү — см. артка төшү 1)-4)
арттан чыгару — прост. сочиня́ть/сочини́ть; выду́мывать/вы́думать
арттан чыгу — см. артка төшү 3)
- арт белән борылуартыннан төшү — гна́ться ( за кем), пресле́довать
- арт белән киртә җимерү
- арт бирү
- арт борыр урын юк
- арт борыр урын да юк
- арт сөртү
- артка төшү
- артка үтү
- артына төшү
- артыннан йөрү 2. прил.1) за́дний (шина, колесо автомобиля)арт тәгәрмәч — за́днее колесо́
арт кесә — за́дний карма́шек (карма́н)
автобусның арт ишеге — за́дние две́ри авто́буса
2) за́дний (огород, сад, плетень)арт капка — за́дние воро́та
3) разг. за́дний, обра́тный, ты́льный, оборо́тныйбинаның арт ягы — за́дняя сторона́ зда́ния
витринаның арт ягы — обра́тная сторона́ витри́ны
•- арт ишек- арт ишектән
- арт сан
- арт саңаклылар
- арт юл куышлыгы
- арт як••арт аяк белән йөрү — ходи́ть (стоя́ть) на за́дних ла́пках
арт санны онытып — прост. неприли́чно забы́вшись ( спать)
арт ягы йомшак (сыек) — ненадёжный, сла́бый
арт ягы нык (таза) — прост. кре́пкий, спра́вный ( хозяин); чу́вствует себя́ кре́пким (уве́ренным); сиди́т кре́пко; кре́пкий (спра́вный) мужи́к (хозя́ин)
арт якка су керү — см. аска су керү
арт якка тибү — см. артка тибү
арт якка үтү — см. артка үтү
-
11 качу
I неперех.1) убега́ть/убежа́ть, сбежа́ть, скры́ться, удира́ть/удра́ть; соверша́ть/соверши́ть побе́г, дезерти́ровать || бе́гство, побе́г, дезерти́рствосез көтмәгәндә качтыгыз — вы неожи́данно скры́лись
дәрестән качу — убежа́ть с уро́ков
төрмәдән качу — соверши́ть побе́г из тюрьмы́
өйдән качу — сбежа́ть и́з дому
уттан курыккан төтеннән кача — (посл.) тот, кто бои́тся огня́, убега́ет и от ды́ма
2)а) пря́таться/спря́таться, запря́тываться/запря́таться, укрыва́ться/укры́ться; затаи́тьсяишек артына качу — затаи́ться за две́рью
агачлар артына качу — спря́таться за дере́вьями
яңгырдан качу — укры́ться от дождя́
б) перен. пря́таться, спря́таться (за кого-л., что-л.); маскирова́ться/замаскирова́ться, прикрыва́ться/прикры́ться (чем-л.)закон артына качу — прикры́ться зако́ном
в) перен. пря́таться/спря́таться, скрыва́ться/скры́ться, не пока́зываться/не показа́ться, не появля́ться/не появи́ться (где-л.)дачада качып яту — пря́таться на да́че
иптәшләрдән качып яшәү — жить, скрыва́ясь от това́рищей
г) перен. убега́ть/убежа́ть; изба́виться от (чего-л.)өйдәгә мәшәкатьләрдән качу — убежа́ть от дома́шних забо́т
3)а) избега́ть/избежа́ть, сторони́ться, уклоня́ться/уклони́ться || уклоне́ниетанышлардан качу — сторони́ться знако́мых
очрашудан качу — избега́ть встре́чи
сорашулардан качу — уклоня́ться от расспро́сов
туры җавап бирүдән качу — уклони́ться от прямо́го отве́та
алимент түләүдән качып йөрү — уклоня́ться от упла́ты алиме́нтов
б) избега́ть/избежа́ть, спаса́ться/спасти́сь, отде́лываться/отде́латьсякуркынычтан качу — избега́ть опа́сности
авырлыктан качу — избега́ть тру́дностей
4) перен. пря́таться/спря́таться, скрыва́ться/скры́ться (в чём-л., за чем-л.); исчеза́тькояш тау артына качты — со́лнце скры́лось за горо́й
куаклар арасына качу — пря́таться в куста́рниках
5) этногр. пря́тать лицо́ ( от посторонних мужчин)6) перен. исче́знуть/исчеза́ть, сбежа́ть, изменя́ться/измени́ться7) теря́ть/потеря́ть, пропада́ть/пропа́стьII неперех.йокы качты — сон пропа́л
случа́ться/случи́ться ( о животных), обгу́ливаться/обгуля́ться ( о домашних животных) -
12 алды-арты
сущ.; собир.1) пе́ред и зад ( чего), спе́реди и сза́ди2) перен. результа́т, после́дствияалдын-артын уйлау — ду́мать о после́дствиях
••алды-арты хәерле (хәерлегә, яхшы) булсын (була күрсен) — в разн. знач. да (пусть) бу́дет к добру́ (уда́че, сча́стью)
алдына-артына карамый (карамыйча) — без огля́дки, не огля́дываясь туда́ и сюда́; во всю прыть (мочь) (бежать, побежать, поскакать)
- алдын-артын исәпләүалдына-артына карап — с огля́дкой (опа́ской), осторо́жно
- алдын-артын үлчәү -
13 яшеренү
возвр. от яшерү1) пря́таться, спря́таться, скрыва́ться/скры́ться, таи́ться, притаи́ться, затаи́ться, запря́таться; упря́таться || пря́танье, укры́тие, скры́тиеишек артына яшеренү — спря́таться за две́рью
сазлыклы урында яшеренү — скрыва́ться в боло́тистых места́х
төлке өнендә яшеренеп ята — лиса́ таи́тся в свое́й норе́
2) пря́таться, спря́таться, укрыва́ться/укры́ться ( от чего)яңгырдан яшеренү — пря́таться от дождя́
пулялардан яшеренү — укры́ться от пуль
куып килүчеләрдән яшеренү — укры́ться от пого́ни
3) перен. пря́таться, спря́таться, прикрыва́ться/прикры́ться (чем-л.)матур сүзләр артына яшеренү — прикрыва́ться краси́выми слова́ми
4) скрыва́ться/скры́ться, таи́ться, утаи́ться, проявля́ть/прояви́ть скры́тностьсезнең алда яшеренeп маташмыйм — перед ва́ми не таю́сь
5) перен. пря́таться, спря́таться, таи́ться, притаи́ться, укрыва́ться/укры́тьсячишмә кыя астында яшеренгән — родни́к таи́тся под скало́й
йорт агачлар артында яшеренгән — дом спря́тался за дере́вьями
•- яшеренеп яту -
14 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
15 артка төшү
1) заходи́ть (зайти́, выходи́ть/вы́йти, проходи́ть/пройти́) в тыл (кому, кого); заходи́ть (зайти́, выходи́ть/вы́йти) с ты́ла2) загороди́ть (прегради́ть, загради́ть, перере́зать, перегороди́ть) доро́гу (путь) с ты́ла (сза́ди) (хищному зверю на охоте, отступающим вражеским частям)3) отправля́ться (отпра́виться, направля́ться/напра́виться) в пого́ню (с пого́ней), погна́ться ( за кем)ниһаять, ул халтурачының артына төштеләр — наконе́ц, э́того халту́рщика вы́вели на чи́стую во́ду
-
16 битлек
I сущ.1) се́тка (на лицо́)умартачы битлеге — се́тка па́сечника
2) разг.; в разн. знач. ма́скаяңа ел битлекләре — нового́дние ма́ски
аю битлеге — ма́ска медве́дя
противогаз битлеге — противога́зная ма́ска
марлядан ясалган битлек — ма́рлевая ма́ска
битлек кигән хирург — хиру́рг в ма́ске
3) разг. цифербла́т (часов, некоторых весовых приборов и т. п.)••битлеген ачу (битлеген салу) — разоблачи́ть; сорва́ть (с кого-л.) ма́ску
битлек артына яшеренү (битлек астына яшеренү) — скрыва́ть свою́ и́стинную су́щность; притворя́ться
битлек кию (битлек каплау) — лицеме́рить, притворя́ться (букв. надева́ть ма́ску)
II прил.битлекне салу — переста́ть притворя́ться; снять (сорва́ть) с себя́ ма́ску
в сочет. с числ. на... страни́цах, на... страни́цөч йөз битлек роман — рома́н на трёхстах страни́цах
-
17 биш
числ.; колич.1) пять, пя́теробиш көн эчендә — в тече́ние пяти́ дней
биш метр озынлыгында — длино́ю в пять ме́тров
биш тегүче — пять (пя́теро) портны́х
биш дус — пя́теро друзе́й
2) в знач. сущ.; в притяж. ф. бишебез, бишегез, бишесе пя́теро (пять) из ( кого), нас (вас, их) пя́теро; пятёркабишебез дә — (мы) все пя́теро; все пя́теро из (нас)
бишегездән дә — от всех вас пятеры́х
бишесенә дә — всем (им) пятеры́м; всем пятеры́м из них
3) в сочет. со словами на -лы, -лык: пяти-, с пятью́, из пяти́, в пятьбиш басулы — пятипо́льный ( севооборот)
биш тонналы — пятито́нный
биш тонналы машина — маши́на-пятито́нка
биш бүлмәле өй — дом из пяти́ ко́мнат
биш юллы шигырь — пятисти́шие
биш меңле отряд — пятиты́сячный отря́д
биш көнлек сәяхәт — пятидне́вное путеше́ствие
4) мат.а) пя́тьюбиш бишең (биш тапкыр бишең, биш (җирдә) бишең) - егерме биш — пя́тью пять - два́дцать пять
биш җидең (биш тапкыр (җирдә) җидең) - утыз биш — пя́тью семь - три́дцать пять
б) биштән пя́таябиш бер өлеш — пя́тая часть; одна́ пя́тая
5) в знач. сущ.; разг.а) пятёрка, пя́тый ( трамвай)бишкә утырып китик соң — пое́дем же на пятёрке
б) пять (лет, годиков)балага биш тулды инде — ребёнку уже́ испо́лнилось пять
ул биштә әзерлек группасына йөри башлады — в пять лет он на́чал ходи́ть в подготови́тельную гру́ппу
в) пять (часо́в); пя́тый (час)бишкә җыелабыз — собира́емся к пяти́ (часа́м)
биштән бишкә кадәр эшләделәр — рабо́тали с (от) пяти́ до пяти́ (часо́в);
г) бишләр о́коло пяти́ часо́в; приме́рно пять (часо́в)бишләрдә өстәл артына утырабыз — ся́дем за стол о́коло пяти́ (часо́в)
6) в знач. сущ.а) бишләре приме́рно (приблизи́тельно) пя́тое (число́)бишләреннән соңга калмый — не поздне́е приме́рно (числа́) пя́того
б) бишләрендә (приблизи́тельно) о́коло пя́того (числа́); числа́ так пя́тогов) бишесе пя́тое (число́)айның бишесе — пя́тое число́ ме́сяца
- биш ат җигүле арбабишесенә каршы — төндә в ночь на пя́тое
- биш бармак
- биш бармаклы
- биш башлы
- биш гөмбәзле
- биш иҗекле
- биш йөз метр ара
- биш йөз ел
- биш йөзлек
- биш катлы
- биш кырлы
- биш класслы
- биш тиен
- биш тапкыр
- биш яшьлек••- биш былтыр -
18 буш
1. прил.1)а) пусто́й, поро́жний, незагру́женный, не запо́лненный (чем-л.)буш чиләк — пусто́е ведро́
буш мичкә — пуста́я бо́чка
буш вагон — незагру́женный ваго́н
буш капчык — пусто́й мешо́к
б) пусто́й, по́лый, пустоте́лыйбуш кыяр — по́лый огуре́ц
буш стена — по́лая стена́
в) пусто́й, пусты́нный, пусту́ющий, нежило́й, незаселённый, ненаселённыйбуш квартир — пуста́я кварти́ра
буш йорт — нежило́й дом
буш авыл — ненаселённая дере́вня
г) пусто́й, безлю́дныйбуш урам — безлю́дная у́лица
буш кырлар — пусты́е поля́
2)а) пусту́ющий, свобо́дный, неза́нятый (кем, чем-л.)буш өстәл артына утыру — сесть за свобо́дный стол; буш урындык неза́нятый стул
б) свобо́дный, не замещённый, неза́нятый, вака́нтный ( в должности в штате учреждения)редакциядә буш урын бар — в реда́кции есть вака́нтное ме́сто
3)а) неза́нятый (каким-л. делом)буш куллар — неза́нятые ру́ки
буш кешеләр бер дә юк — свобо́дных люде́й совсе́м нет
б) разг. свобо́дный, неза́нятыйбуш карандаш — свобо́дный каранда́ш
буш телефон — свобо́дный телефо́н
4) пусто́й, свобо́дный (от занятий, дел и т. п.)буш дәрес — пусто́й уро́к
бер генә буш сәгатем дә юк — да́же ни одного́ свобо́дного ча́са нет
5) свобо́дный, большо́й, просто́рный; разно́шенный, не те́сный, непло́тный, не туго́й (об одежде, обуви и т. п.)буш аяк киеме — свобо́дная (просто́рная, не те́сная) о́бувь
6) сла́бый, не туго́й, не затя́нутыйбуш скрипка кылы — незатя́нутые стру́ны скри́пки
7) свобо́дный, назакреплённыйбауның буш башы — незакреплённый коне́ц верёвки
8) пусто́й (о хлебах, орехе и т. п.)буш чикләвек — пусто́й оре́х
••буш башакның башы югары — погов. пусто́й ко́лос пря́мо стои́т
9) спец. холосто́йбуш патроннар — холосты́е патро́ны
буш йөреш — холосто́й ход (машины)
10) хим. свобо́дныйбуш кислород — свобо́дный кислоро́д
буш атом — свобо́дный а́том
11)а) беспла́тный, дарово́й, безвозме́здныйбуш ашау — беспла́тное пита́ние
б) перен. дешёвыйбуш бәя — дешёвая цена́
12) перен. пусто́й, несерьёзный ( о человеке)13) перен. иллюзо́рный, неосуществи́мыйбуш хыял — неосуществи́мая мечта́
14) пусто́й, беспредме́тный, бессодержа́тельный, пустопоро́жнийбуш сүз — пусто́е сло́во
буш китап — бессодержа́тельная кни́га
15) тще́тный, напра́сный, бесполе́зный, пусто́й, беспло́дный, безуспе́шный, безрезульта́тный (труд, разговор и т. п.)2. нареч.1) пу́сто; безлю́днобуш калу — оста́ться безлю́дным
2) свобо́дно, не за́нятоваза буш тора — в ва́зе пу́сто, ва́за стои́т пусто́й
3) см. бушка•- буш ара- буш аш
- буш вакыт табу
- буш җир
- буш кесә
- буш килеш
- буш көе
- буш түгел
- буш чәчәк••буш баш — пуста́я голова́, безмо́зглый ( о человеке)
буш калу — прозева́ть, оста́ться ни с чем
буш кул белән — с пусты́ми рука́ми; без ничего́
буш куык — пустоме́ля
буш куык очыру — пустосло́вить, болта́ть вздор
буш сүз — вздор, ложь; у́тка; клевета́
буш сүзле — болту́н, пустосло́в
- буш калдырмаубушны бушка аудару (бушны бушка бушату) — перелива́ть из пусто́го в поро́жнее
- буш куймау
- буш тору
- буш яту
- буш булу -
19 вау
Iназва́ние 25-й бу́квы в ара́бском алфави́теII1) подр. лаю собаки гав2) дет. соба́капеси баскан каршына, вау-вау качкан артына — напро́тив вста́ла ко́шка, сза́ди спря́талась соба́ка
-
20 елышу
неперех.1) подвига́ться/подви́нуться, придвига́ться/придви́нуться к (кому-л.; чему-л.)утка елышу — придви́нуться к огню́
тыңлаучылар оратор тирәсенә елыштылар — слу́шатели придви́нулись бли́же к ора́тору
2) подбира́ться/подобра́ться, подкра́дываться/подкра́сться (незаме́тно) (к кому-л.; чему-л.)әкрен генә йорт янына елышу — тихо́нько подкра́дываться к до́му
3) прита́иваться/притаи́ться (за чем, где, около чего); прижима́ться/прижа́ться (к чему-л.)ишек артына елышу — притаи́ться за две́рью
куркудан җиргә елышу — от испу́га прижа́ться к земле́
4) перен. льнуть/прильну́ть, жа́ться, прижима́ться/прижа́ться (к кому-л.)кеше кешегә елыша — челове́к льнёт к челове́ку
эт минем аякларыма елыша — соба́ка жмётся к мои́м нога́м
5) перен.; неодобр. устра́иваться/устро́иться (на хорошую работу, на тёплое местечко и т. п.) пробира́ться/пробра́ться (в какую-л. организацию)югары урынга елышу — пробра́ться к высо́кой до́лжности
- 1
- 2
См. также в других словарях:
посу — (ПОСЫНУ) – 1. Кешеләргә, хайван кошларга күренмәс өчен берәр җиргә, берәр нәрсә артына, эченә яшеренү, качу. Берәр нәрсә эченә яки артына яшеренү (табигать күренешләре, җансыз нәрсәләр тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
арт — Тирәлектә: күз караган якка капма каршы як; киресе: Ал. с. Арттагы, арткы, артта торган 2. Кеше гәүдәсендә һәм киемдә: арка ягы 3. Хайван гәүдәсендә: баш ягына капма каршы як, артсан 4. Нәр. б. ал ягының каршысындагы өлеше, арткы өлеше. Урындык,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бату — ф. 1. Сыеклык төбенә китү. Көпшәк яки үзле масса эченә өлешчә яки бөтенләй кереп урнашу. Сыек яки үзле масса эченә кереп үлү. Басканда уелып керү, көпшәк булу, тотмау (юл яки аяк баскан җир тур.) 2. Уелып керү, чокырланып тору 3. Нык чылану яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
баю — I. Бату, офык артына китү (күк җисемнәре тур.). II. БАЮ – 1. Байлык җыю, бай була бару 2. Мәгънәви кыйммәте булган нәрсәләр белән тулылану яшәешем матурайды, баеды … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җиле — 1. Киләптәге җепне чуалтмас өчен куела торган бау, ул җепләрнең чатлашып килгән урынына бәйләнә. Туку станында көре артына урнаштырылган, шул ук хезмәтне үти торган таяк 2. Гомумән төрле максатларда кулл. тор. элмәкле, муенсалы бау, киндерә.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
колонна — 1. Фронтоннарны, бинаның эчке өлешләрен терәп тотып торган архитектура корылмасының юан һәм озын багана сыман бер кисәге 2. Берсе артына икенчесе басып тезелгән хәрби хезмәткәрләр, хәрби отрядлар рәте, сафы. Шундый тәртиптә урнашкан яки хәрәкәт… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рампа — 1. Сәхнәне яктырту өчен сәхнә алдына тезелгән лампаларны каплап торган барьер. Шундый барьер артына урнаштырылган һәм сәхнәнең алгы ягын түбәннән яктыртып торган аппаратура 2. Зур бинаның (мәс. завод бинасының) транспорт кереп чыгып йөри, йөкләр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рәшәткә — 1. Тар такталардан тезеп яки металл чыбыкларны аркылы торкылы беркетеп эшләнгән корылма. Такта яки металл чыбыклар белән берәр нәрсәне, урынны әйләндереп алган койма, киртә 2. Каты ягулык янганда көле аска төшсен өчен куелган челтәр. РӘШӘТКӘ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төрү — ф. 1. Берәр нәрсәне кат кат бөкләү, бөтерү 2. Тәмәкене тартыр өчен кәгазь кисәгенә салып, тыгыз итеп бөтереп, нечкә, кыска челем ясау 3. Берәр нәрсәне кәгазьгә, чүпрәккә һ. б. ш. урау. Шундый эш өчен ярарлык төрү кәгазе 4. Берәр кешене материал,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тың-тук — Каты әйбер белән икенче каты әйбергә сукканда бер зыңгылдап, бер тукылдап чыккан тавышны белдерә. II. ТЫҢ – ТЫҢГА ЙӨРҮ (ЧЫГУ) – этн. Берәр эшне фаллау (гадәттә читтәге кешенең язмышын белү) өчен кичен кемнең дә булса тәрәзә артына барып,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чайнворд — Буш шакмакларга берсе артына берсе тоташкан сүзләр язудан торган башваткыч (кроссвордка охшаш) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге