-
1 абдеж
нареч. 1. там/ А щIыпIэм.Абдеж ущымыту къыдыхьи тIыс. Абдеж щылъ джыдэр къащтэ.2. в это время, с того времени, с той минуты, тогда/ А зэманым, а сыхьэтым, а дакъикъэм.* Абдежым щыщIэдзауэ Къэжэр Индрис уэрэдхэр итхыу щIедзэ. Къэб. п. и ант. Абдежым къызолъагъу ди пщIантIэ удзыпцIэм хэкIутауэ къаз шыр цIыкIу къом хьэпкIэрапкIэу хэсу. Н. З. -
2 абдей
см. абдеж. -
3 арыхъ
палочка, заостренная с двух концов, употребляемая в национальной игре ( вид чижика)/ ЦIампIырэ щыджэгукIэ ягъэлъей баш цIыкIу.* ЩIалэ цIыкIухэм арыхъ е топ джэгуу махуэ псом абдеж щрахьэкIырт. Гъу. Хъу. -
4 ауэ
I союз но/ АрщхьэкIэ.* КъекIуркъым уи щхьэ ущытхъуну, ауэ сэ къыспэщIэхуа сымаджэхэр псынщIэу хъужырт. Хь. Хь.II нареч. 1. там/ Абдеж.Пэгуныр къехьэхи ауэ гъэув.* Дыгъужьыр джащ: - Зэ ауэ фызэтеувыIэт! -жиIэри. Сов. Къэб. ифольк.2. просто так, даром; только лишь; так; раз так/ ЗытIэкIукIэ, зы мащIэкIэ, сытми.* И IэщIагъэри ибгынэжауэ ауэ къуажэм дэст. фольк.Ауэ етын отдать даром, бесплатно; продать за бесценок.Ауэ зытIэкIукIэ хоть чуточку.Ауэ сытми просто так.* ПыIэзэфIэхьым деж пыIэ къэхьыжыныр ауэ сытми тыншу зэфIэкI Iуэхутэкъым. Ш. А.Ауэ хуэдэу дешево.Ауэ щыхъукIэ в таком случае, раз так.* Ауэ щыхъукIэ щIым и гъунэгъуу фи унагъуэр къевгъэтIысэкI. П. Б.Ауэ щыхъукIи к тому же, в то время.* Ауэ щыхъукIи, ар зыхуэгуфIэ удз гъэгъахэр сытым ищIыс! Iуащхь.Ауэ щыщыткIэ=ауэ щыхъукIэ. -
5 жьы
I 1. старый, ветхий/ Ныбжьышхуэ зиIэ, куэд щIа, кхъахэ.Унэжь.2. старый, престарелый/ Зи ныбжь хэкIуэта.ЛIыжь. Фызыжь. Жэмыжь. Шыжь.* БетIал занщIэу гу лъитащ Радион Михайлович.. жьы зэрыхъуам. Ш. А.3. недействительный, негодный; использованный/ ЗемыкIуэж, мыхьэнэ зимыIэж.Ахъшэжь.4. старинный; устаревший/ Пасэрей, япэрей.Уэрэдыжь. Хабзэжь. Къафэжь.{И} жьы хъугъуэ на склоне лет.II 1. воздух/ Хьэуа.* Пшапэр щызэхэуэм ирихьэлIэу, пхъэ куэд зэхуэтхьэсри мафIэшхуэ тщIащ, ди щIакIуэхэр дыубгъури и хъуреягъкIэ дыкъегъуэлъэкIыжащ. Ар сыт хуэдэу тхъэгъуэт, жьы къабзэм ухэлъу. Къ. З.2. ветер/ Хьэуам и зекIуэныгъэ.* ЩIыбым къызэрыщIэкIыу жьы щIыIэтыIэ къыкъуэуам я напэхэр къахуилъэщIащ, жыг тхьэмпэхэм я Iущащэри жыжьэ къыщыIуащ. Къу. С.{Гум} жьы дихужын см. гу II.Жьы зыщIэт энергичный, живой ( о человеке).* Зулижан жьы зыщIэт цIыхут. Къ. Хь.Жьы зыщIегъэхун выйти на свежий воздух, проветриться.* Жьы зыщIригъэхущ, зигъэпсэхури, Леонид Петрович нэжэгужэу унэм къыщIыхьэжащ. Iуащхь.Жьы зыIурыгъэхьэн передохнуть.* Ешахэр жьы зыIурагъэхьэну къыщIэкIырт. ГуфIэгъуэ. ФIанэр мыдэ къызэти, жьы зыIурыгъэхьэ. Зы б. з.Жьы къабзэм хэтын дышать свежим воздухом.Жьы къепщэн подуть ( о ветре).{И}жь къыщIихун испытать на себе чье-л. влияние.Жьы пихун подуть ( о слабом ветерке).Жьы темыгъэпсэн совершить, сделать что-л. быстро, моментально.Жьы темыпсэу быстро, мгновенно.Жьым тесу псым епыджын озорничать (букв. сидя на ветре, воду бодать).{И} жьыр щIэпщэн = {и}жь къыщIихун.* Уэ залыму уэ кхъуэ жьакIэм уи жьыр псоми ящIэпщащ. фольк.Жьы щIэтын с огоньком.Жьы щIегъэхун просторечие промотать, растранжирить, пустить на ветер.Жьы Iурыгъэхьэн дать подышать ( свежим воздухом).* Сабийр щIыбым щIэхауэ жьы къабзэ Iурыгъэхьэн хуейщ. Iуащхь.жьы зэпепщэ см. жьы зэпеуэ.жьы зэпеуэ сквозняк/ Зэтауэ щыт щхьэгъубжэ, бжэ Iухахэм, IугъэзэщIыкIахэм я зэхуаку щызэприху жьы.* Абдеж жьы зэпеуэщи жьыщIыгъэр фIыуэ гъущынщ. Iуащхь.жьы ихупIэ отдушина, вентиляционное отверстие/ Жьы кIуапIэ, жьы дэхупIэ.жьы кIэрахъуэ см. гъуэжькуий.жьы кхъухь парусник/ ЖьыкIэ зекIуэ кхъухь.жьы щхьэл ветряная мельница/ ЖьыкIэ лажьэ щхьэл.жьы Iурыхьэгъуэ передышка/ БэуапIэ.Жьы Iурыхьэгъуэ гъуэтын передохнуть, получить передышку.* Жьы Iурыхьэгъуэ зэригъуэтыххэу къыщIолъэдэжри псыр къыпыжу щIопхъуэ аргуэру. Щ. I.III ранний ( о времени)/ Пасэ.* Пщэдджыжьыр жьы пэтми, колхоз правленэ бжэIупэм цIыху куэд щызэхэтт. КI. Т. Дуней уфам пщэдджыжьыр иджыри жьы дыдэу къыпфIигъэщIырт. Къ. Хь. -
6 зэфIэкIуэдын
(зэфIокIуэд) неперех. гл. 1. потерять друг друга/ Зыр здэщыIэр зым имыщIэ хъун, зэрымыгъуэтыжын.* ЗэныбжьэгъуитI зэфIэмыкIуэду зэрыIыгъынумэ, письмокIэ зэрыIыгъ мэхъу {зэрымылъагъуми}. КI. А.2. переносное перестать общаться друг с другом, быть в размолвке/ ЗэкIэлъымыкIуэж, зэмыфIыж хъун.* {Пщы Аслъэнджэрий:} - Иджы зэманыр хьэлъэщ. Благъэхэри зэфIокIуэд. Ш. А. Абдеж зэфIэкIуэдащ ныбжьэгъуитIыр зэлъимыхьэжу. фольк. -
7 иIэпхъукIын
(йоIэпхъукI) неперех. гл. переселиться/ Зэрыс щIыпIэм икIыу нэгъуэщI щIыпIэ Iэпхъуэн.* Уэтэрыр мыгувэу абдеж иIэпхъукIри Бомбакъ ЦIыкIукIэ зэджэ сэнтхым Iэпхъуащ. КI. Т. -
8 къэхусын
(къехус) перех. гл. пригнать к какому-л. месту ( сюда)/ Къэпхуурэ зыщIыпIэ къэгъэсын.* {Щэуей:} - Мы кхъуэ лъакъуэхужьыр нышэдибэ Ибгъу къыщетхужьэри Щхьэгуащапщэ къэтхусауэ нарт щакIуэхэм дишхэр увыIэри абдеж тIысыгъэ щытщIауэ си гъусэхэр къызожьэ. Нарт. -
9 лъэмакъ
топот/ Лъакъуэхэр щIым щытеувэкIэ ищI Iэуэлъауэ.Лъэмакъ зэхэхын.Лъэмакъ къэIун доноситься ( о топоте).* Абдеж шы лъэмакъ къэIуащ. КI. А. -
10 теIэпхъэ
теIэпхъэ хъун сделаться объектом произвола, притеснений. ТеIэпхъэ щIын сделать кого-л. объектом произвола, притеснений.* "Алий цIыкIу" цIэр зэрызэхахыу абдеж цIыхуу дэтыр нэхъри къызэроIэт: - ЕIыххэ, хэт а щIалэ къулейсызыр теIэпхъэ зыщIар. Щ. Т. -
11 щIы
I 1. ( хьэрфышхуэкIэ кърагъажьэ) Земля ( планета)/ Ещанэу Дыгъэм пэщыт, цIыхухэр, псэущхьэхэр щыпсэу планетэ.* Дунейм щIалэгъуалэу тетыр фызэгухьэм, ЩIым мамырыгъэр тепщэ щыхъунщ. Iуащхь.2. почва, верхний слой земной коры/ ЩIы хъурейм и щхьэ къат и щIыIу.* Сенрэ Мэзанрэ ныбэгукIэ щIым зыхадзэри тIэкIурэ щылъащ, хьэкъей гуэрэн лъахъшэм хэлъу. Ж. Б.3. еплъ щIыгулъ. ЩIы фIыцIэ. ЩIы пшэр.4. страна/ Къэрал, хэку.Нэмыцэр ди щIым къихьэгъащ.ЩIы зэдэшх хъун оказаться равными по силе ( в национальном виде борьбы). ЩIалитIыр зэбэныхукIэ зэрытемыгъакIуэу щIы зэдэшх мэхъу.ЩIы фIыцIэм ихун сжить со света. Дзэ узым щIы фIыцIэм ирихун.ЩIы фIыцIэжьым щIэгъэлъэдэн закопать в землю, сжить со света.* Ар губжьащи щIы фIыцIэжьым ущIигъэлъэдэнщ.ЩIы фIыцIэм щIыхьэн провалиться сквозь землю.* - Елдар гъусэ щIыи зегъэхь. ЩIы фIыцIэм щIыхьами, къэгъуэт, - жиIащ {Инал}. КI. А.ЩIы хъурей земной шар.ЩIы щхьэфэ хъун! дай бог, чтоб ты превратился в прах! ( проклятие).ЩIым и гъунэ очень далеко; за тридевять земель. ЩIым и гъунэ щыIэн.ЩIым икIыжын исчезнуть, пропасть.ЩIым кIуэцIрыхун = щIы фIыцIэм щIыхьэн.ЩIым нэмыгъэсу зехьэн (лъагъун) безмерно любить, лелеять кого-л. ; с любовью и уважением относиться к кому-л. (напр. к родителям).* Зым нэхърэ адрейр нэхъ лIыхъужьу дэлъхуибл иIэт хъыджэбзым, икIи я шыпхъу закъуэр абыхэм щIым намыгъэсу ялъагъурт. Ад. таур.ЩIым псэ къыхэхьэн пробуждаться с наступлением весны ( о почве). ЩIым псэ къыхэхьэмэ, жыласэм щIадзэ.ЩIым пхрыхуам нэхъ къэщтэн предпочесть что-л. чему-л.* Фызыр апхуэдизкIэ укIытати, щIым пхрыхуам нэхъ къищтэнт.ЩIым щыщ щIыжын сровнять с землей. Унэ цIыкIур щIым щыщ ящIыжащ.ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу = щIым пхыхуам нэхъ къэщтэн. ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу укIытэн.ЩIым щIэхуэн = щIы фIыцIэм ихун.ЩIыр бжьэкIэ къэпщын лениться.* ЩIыр бжьэкIэ къепщри, къыпыщым тоувэ. Ад. таур.ЩIыр бзэгупэкIэ егъэбзеин = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн нагнать страху.ЩIыр гъэпшэрын удобрять землю. ЩIыр куэншыбкIэ ягъэпшэр.ЩIыр зэгуэхуу я кум дэхуэн. Провалиться сквозь землю.* Иныжьыр абдеж иIэпхъукIри щIыр зэгуэхуу я кум дэхуа фIэкIа умыщIэну бзэхащ. Ад. таур.ЩIыр зехьэн ухаживать на землей.ЩIыр хъеин трястись ( о земле).ЩIыр щхьэцыкIэкIэ егъэпхъэнкIын = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн.ЩIыр IэгуфэкIэ (IэгупсэкIэ) къэгъэзэн сокрушаться.* Дарихъан сымаджэ хьэлъэу, уз къыхэлъадэм и кIуэцIыкIыщIэр ичатхъэр гызу, хуэмышэчыжу щIыр IэгуфэкIэ игъазэу зепщыпщэу.. {щытащ}. КI. Т.щIы гъунэ 1. край земли, край света/ Дунейм и гъунэ, и кIэ.* - ЩIы гъунэм фыкIуэми, фысIэщIэкIынкъым, - жиIэрт иныжьым. фольк.2. граница/ Зыгуэрым бгъэдэлъ щIыр щиух.* Вгъэбыдэ фи Iуэхур щIы гъунэм, Вгъашхэ шагъдийхэр. П. Б.щIы кIапэ см. щIы гъунэ.* Индыр хъаныр тхьэгурымагъуэт, и щIы кIапэ къытехьэр занщIэу къищIэрт. фольк.щIы къат слой, пласт земли/ Хэлъ пкъыгъуэхэм елъытауэ, плъыфэкIи щытыкIэкIи щIыр IупщIэ-IупщIэу зэрызэщхьэщыкIхэм ящыщ зы.Лъэпщ и сыджыр щIы къатибл и кууагъыу хэтIат. Нарт.щIы къатибл религ. ад, преисподняя/ Диным къызэригъэлъагъуэмкIэ лIахэм я псэр здэкIуэж щIы щIагъым щыIэ дуней; ахърэт.* -ЩIы къатиблым къыщIэпхами къэгъуэт, - аращ Инал жиIар. КI. А.ЩIы къатибл ухъу провались ты в тартарары.ЩIы къатиблкIэ щIэулъадэ = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблым ежэхын = щIы къатибл ухъу.ЩIы къатиблкIэ кIуэцIрыхун = щIы къатибл ухъу.щIы ныкъуэхь наем земельного участка с выплатой половины урожая хозяину/ Бэджэндэу къащта щIы Iыхьэ, гъавэу къытрахым и ныкъуэр щIыр зейм ептын хуейуэ.щIы тхьэкIумэкIыхь тушканчик/ Зи кIэбдз лъакъуитIыр нэхъ кIыхь губгъуэ дзыгъуэ лъэпкъ.щIы шэуэжа залежная земля/ Явэу щытауэ илъэс зыбжанэкIэ ямывэжа, зытемылэжьыхьыжа щIы Iыхьэ.ЩIы шэуэжахэми гъавэ тращIэу щIадзэжащ.щIы щхьэфэ поверхность земли/ ЩIым и щхьэ къат.щIы щIагъ подземелье/ ЩIым и щIагъ.II устар. зима/ Гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ яку дэлъ щIыIэгъуэ зэман; щIымахуэ.Гъэрэ щIырэ зэхэкIа нэужьщ жылэр щIым щыхалъхьэр.
Перевод: c черкесского на русский
с русского на черкесский- С русского на:
- Черкесский
- C черкесского на:
- Русский