Перевод: c черкесского на русский

с русского на черкесский

абдеж

  • 1 абдеж

    нареч. 1. там
    / А щIыпIэм.
    Абдеж ущымыту къыдыхьи тIыс. Абдеж щылъ джыдэр къащтэ.
    2. в это время, с того времени, с той минуты, тогда
    / А зэманым, а сыхьэтым, а дакъикъэм.
    * Абдежым щыщIэдзауэ Къэжэр Индрис уэрэдхэр итхыу щIедзэ. Къэб. п. и ант. Абдежым къызолъагъу ди пщIантIэ удзыпцIэм хэкIутауэ къаз шыр цIыкIу къом хьэпкIэрапкIэу хэсу. Н. З.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > абдеж

  • 2 абдей

    см. абдеж.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > абдей

  • 3 арыхъ

    палочка, заостренная с двух концов, употребляемая в национальной игре ( вид чижика)
    / ЦIампIырэ щыджэгукIэ ягъэлъей баш цIыкIу.
    * ЩIалэ цIыкIухэм арыхъ е топ джэгуу махуэ псом абдеж щрахьэкIырт. Гъу. Хъу.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > арыхъ

  • 4 ауэ

    I союз но
    / АрщхьэкIэ.
    * КъекIуркъым уи щхьэ ущытхъуну, ауэ сэ къыспэщIэхуа сымаджэхэр псынщIэу хъужырт. Хь. Хь.
    II нареч. 1. там
    / Абдеж.
    Пэгуныр къехьэхи ауэ гъэув.
    * Дыгъужьыр джащ: - Зэ ауэ фызэтеувыIэт! -жиIэри. Сов. Къэб. ифольк.
    2. просто так, даром; только лишь; так; раз так
    / ЗытIэкIукIэ, зы мащIэкIэ, сытми.
    * И IэщIагъэри ибгынэжауэ ауэ къуажэм дэст. фольк.
    Ауэ етын отдать даром, бесплатно; продать за бесценок.
    Ауэ зытIэкIукIэ хоть чуточку.
    Ауэ сытми просто так.
    * ПыIэзэфIэхьым деж пыIэ къэхьыжыныр ауэ сытми тыншу зэфIэкI Iуэхутэкъым. Ш. А.
    Ауэ хуэдэу дешево.
    Ауэ щыхъукIэ в таком случае, раз так.
    * Ауэ щыхъукIэ щIым и гъунэгъуу фи унагъуэр къевгъэтIысэкI. П. Б.
    Ауэ щыхъукIи к тому же, в то время.
    * Ауэ щыхъукIи, ар зыхуэгуфIэ удз гъэгъахэр сытым ищIыс! Iуащхь.
    Ауэ щыщыткIэ=ауэ щыхъукIэ.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > ауэ

  • 5 жьы

    I 1. старый, ветхий
    / Ныбжьышхуэ зиIэ, куэд щIа, кхъахэ.
    Унэжь.
    2. старый, престарелый
    / Зи ныбжь хэкIуэта.
    ЛIыжь. Фызыжь. Жэмыжь. Шыжь.
    * БетIал занщIэу гу лъитащ Радион Михайлович.. жьы зэрыхъуам. Ш. А.
    3. недействительный, негодный; использованный
    / ЗемыкIуэж, мыхьэнэ зимыIэж.
    Ахъшэжь.
    4. старинный; устаревший
    / Пасэрей, япэрей.
    Уэрэдыжь. Хабзэжь. Къафэжь.
    {И} жьы хъугъуэ на склоне лет.
    II 1. воздух
    / Хьэуа.
    * Пшапэр щызэхэуэм ирихьэлIэу, пхъэ куэд зэхуэтхьэсри мафIэшхуэ тщIащ, ди щIакIуэхэр дыубгъури и хъуреягъкIэ дыкъегъуэлъэкIыжащ. Ар сыт хуэдэу тхъэгъуэт, жьы къабзэм ухэлъу. Къ. З.
    2. ветер
    / Хьэуам и зекIуэныгъэ.
    * ЩIыбым къызэрыщIэкIыу жьы щIыIэтыIэ къыкъуэуам я напэхэр къахуилъэщIащ, жыг тхьэмпэхэм я Iущащэри жыжьэ къыщыIуащ. Къу. С.
    {Гум} жьы дихужын см. гу II.
    Жьы зыщIэт энергичный, живой ( о человеке).
    * Зулижан жьы зыщIэт цIыхут. Къ. Хь.
    Жьы зыщIегъэхун выйти на свежий воздух, проветриться.
    * Жьы зыщIригъэхущ, зигъэпсэхури, Леонид Петрович нэжэгужэу унэм къыщIыхьэжащ. Iуащхь.
    Жьы зыIурыгъэхьэн передохнуть.
    * Ешахэр жьы зыIурагъэхьэну къыщIэкIырт. ГуфIэгъуэ. ФIанэр мыдэ къызэти, жьы зыIурыгъэхьэ. Зы б. з.
    Жьы къабзэм хэтын дышать свежим воздухом.
    {И}жь къыщIихун испытать на себе чье-л. влияние.
    Жьы темыгъэпсэн совершить, сделать что-л. быстро, моментально.
    Жьы темыпсэу быстро, мгновенно.
    Жьым тесу псым епыджын озорничать (букв. сидя на ветре, воду бодать).
    {И} жьыр щIэпщэн = {и}жь къыщIихун.
    * Уэ залыму уэ кхъуэ жьакIэм уи жьыр псоми ящIэпщащ. фольк.
    Жьы щIэтын с огоньком.
    Жьы щIегъэхун просторечие промотать, растранжирить, пустить на ветер.
    * Сабийр щIыбым щIэхауэ жьы къабзэ Iурыгъэхьэн хуейщ. Iуащхь.
    жьы зэпепщэ см. жьы зэпеуэ.
    жьы зэпеуэ сквозняк
    / Зэтауэ щыт щхьэгъубжэ, бжэ Iухахэм, IугъэзэщIыкIахэм я зэхуаку щызэприху жьы.
    * Абдеж жьы зэпеуэщи жьыщIыгъэр фIыуэ гъущынщ. Iуащхь.
    жьы ихупIэ отдушина, вентиляционное отверстие
    / Жьы кIуапIэ, жьы дэхупIэ.
    жьы кIэрахъуэ см. гъуэжькуий.
    жьы кхъухь парусник
    / ЖьыкIэ зекIуэ кхъухь.
    жьы щхьэл ветряная мельница
    / ЖьыкIэ лажьэ щхьэл.
    жьы Iурыхьэгъуэ передышка
    / БэуапIэ.
    Жьы Iурыхьэгъуэ гъуэтын передохнуть, получить передышку.
    * Жьы Iурыхьэгъуэ зэригъуэтыххэу къыщIолъэдэжри псыр къыпыжу щIопхъуэ аргуэру. Щ. I.
    III ранний ( о времени)
    / Пасэ.
    * Пщэдджыжьыр жьы пэтми, колхоз правленэ бжэIупэм цIыху куэд щызэхэтт. КI. Т. Дуней уфам пщэдджыжьыр иджыри жьы дыдэу къыпфIигъэщIырт. Къ. Хь.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > жьы

  • 6 зэфIэкIуэдын

    (зэфIокIуэд) неперех. гл. 1. потерять друг друга
    / Зыр здэщыIэр зым имыщIэ хъун, зэрымыгъуэтыжын.
    * ЗэныбжьэгъуитI зэфIэмыкIуэду зэрыIыгъынумэ, письмокIэ зэрыIыгъ мэхъу {зэрымылъагъуми}. КI. А.
    2. переносное перестать общаться друг с другом, быть в размолвке
    / ЗэкIэлъымыкIуэж, зэмыфIыж хъун.
    * {Пщы Аслъэнджэрий:} - Иджы зэманыр хьэлъэщ. Благъэхэри зэфIокIуэд. Ш. А. Абдеж зэфIэкIуэдащ ныбжьэгъуитIыр зэлъимыхьэжу. фольк.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > зэфIэкIуэдын

  • 7 иIэпхъукIын

    (йоIэпхъукI) неперех. гл. переселиться
    / Зэрыс щIыпIэм икIыу нэгъуэщI щIыпIэ Iэпхъуэн.
    * Уэтэрыр мыгувэу абдеж иIэпхъукIри Бомбакъ ЦIыкIукIэ зэджэ сэнтхым Iэпхъуащ. КI. Т.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > иIэпхъукIын

  • 8 къэхусын

    (къехус) перех. гл. пригнать к какому-л. месту ( сюда)
    / Къэпхуурэ зыщIыпIэ къэгъэсын.
    * {Щэуей:} - Мы кхъуэ лъакъуэхужьыр нышэдибэ Ибгъу къыщетхужьэри Щхьэгуащапщэ къэтхусауэ нарт щакIуэхэм дишхэр увыIэри абдеж тIысыгъэ щытщIауэ си гъусэхэр къызожьэ. Нарт.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > къэхусын

  • 9 лъэмакъ

    топот
    / Лъакъуэхэр щIым щытеувэкIэ ищI Iэуэлъауэ.
    Лъэмакъ зэхэхын.
    * Абдеж шы лъэмакъ къэIуащ. КI. А.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > лъэмакъ

  • 10 теIэпхъэ

    теIэпхъэ хъун сделаться объектом произвола, притеснений. ТеIэпхъэ щIын сделать кого-л. объектом произвола, притеснений.
    * "Алий цIыкIу" цIэр зэрызэхахыу абдеж цIыхуу дэтыр нэхъри къызэроIэт: - ЕIыххэ, хэт а щIалэ къулейсызыр теIэпхъэ зыщIар. Щ. Т.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > теIэпхъэ

  • 11 щIы

    / Ещанэу Дыгъэм пэщыт, цIыхухэр, псэущхьэхэр щыпсэу планетэ.
    * Дунейм щIалэгъуалэу тетыр фызэгухьэм, ЩIым мамырыгъэр тепщэ щыхъунщ. Iуащхь.
    2. почва, верхний слой земной коры
    / ЩIы хъурейм и щхьэ къат и щIыIу.
    * Сенрэ Мэзанрэ ныбэгукIэ щIым зыхадзэри тIэкIурэ щылъащ, хьэкъей гуэрэн лъахъшэм хэлъу. Ж. Б.
    3. еплъ щIыгулъ. ЩIы фIыцIэ. ЩIы пшэр.
    4. страна
    / Къэрал, хэку.
    Нэмыцэр ди щIым къихьэгъащ.
    ЩIы зэдэшх хъун оказаться равными по силе ( в национальном виде борьбы). ЩIалитIыр зэбэныхукIэ зэрытемыгъакIуэу щIы зэдэшх мэхъу.
    ЩIы фIыцIэм ихун сжить со света. Дзэ узым щIы фIыцIэм ирихун.
    ЩIы фIыцIэжьым щIэгъэлъэдэн закопать в землю, сжить со света.
    * Ар губжьащи щIы фIыцIэжьым ущIигъэлъэдэнщ.
    ЩIы фIыцIэм щIыхьэн провалиться сквозь землю.
    * - Елдар гъусэ щIыи зегъэхь. ЩIы фIыцIэм щIыхьами, къэгъуэт, - жиIащ {Инал}. КI. А.
    ЩIы хъурей земной шар.
    ЩIы щхьэфэ хъун! дай бог, чтоб ты превратился в прах! ( проклятие).
    ЩIым и гъунэ очень далеко; за тридевять земель. ЩIым и гъунэ щыIэн.
    ЩIым икIыжын исчезнуть, пропасть.
    ЩIым кIуэцIрыхун = щIы фIыцIэм щIыхьэн.
    ЩIым нэмыгъэсу зехьэн (лъагъун) безмерно любить, лелеять кого-л. ; с любовью и уважением относиться к кому-л. (напр. к родителям).
    * Зым нэхърэ адрейр нэхъ лIыхъужьу дэлъхуибл иIэт хъыджэбзым, икIи я шыпхъу закъуэр абыхэм щIым намыгъэсу ялъагъурт. Ад. таур.
    ЩIым псэ къыхэхьэн пробуждаться с наступлением весны ( о почве). ЩIым псэ къыхэхьэмэ, жыласэм щIадзэ.
    ЩIым пхрыхуам нэхъ къэщтэн предпочесть что-л. чему-л.
    * Фызыр апхуэдизкIэ укIытати, щIым пхрыхуам нэхъ къищтэнт.
    ЩIым щыщ щIыжын сровнять с землей. Унэ цIыкIур щIым щыщ ящIыжащ.
    ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу = щIым пхыхуам нэхъ къэщтэн. ЩIым щIэпщхьэным хуэдэу укIытэн.
    ЩIым щIэхуэн = щIы фIыцIэм ихун.
    * ЩIыр бжьэкIэ къепщри, къыпыщым тоувэ. Ад. таур.
    ЩIыр бзэгупэкIэ егъэбзеин = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн нагнать страху.
    ЩIыр гъэпшэрын удобрять землю. ЩIыр куэншыбкIэ ягъэпшэр.
    ЩIыр зэгуэхуу я кум дэхуэн. Провалиться сквозь землю.
    * Иныжьыр абдеж иIэпхъукIри щIыр зэгуэхуу я кум дэхуа фIэкIа умыщIэну бзэхащ. Ад. таур.
    ЩIыр зехьэн ухаживать на землей.
    ЩIыр хъеин трястись ( о земле).
    ЩIыр щхьэцыкIэкIэ егъэпхъэнкIын = щIыр лъэдакъэпэкIэ егъэвэн.
    * Дарихъан сымаджэ хьэлъэу, уз къыхэлъадэм и кIуэцIыкIыщIэр ичатхъэр гызу, хуэмышэчыжу щIыр IэгуфэкIэ игъазэу зепщыпщэу.. {щытащ}. КI. Т.
    щIы гъунэ 1. край земли, край света
    / Дунейм и гъунэ, и кIэ.
    * - ЩIы гъунэм фыкIуэми, фысIэщIэкIынкъым, - жиIэрт иныжьым. фольк.
    2. граница
    / Зыгуэрым бгъэдэлъ щIыр щиух.
    * Вгъэбыдэ фи Iуэхур щIы гъунэм, Вгъашхэ шагъдийхэр. П. Б.
    щIы кIапэ см. щIы гъунэ.
    * Индыр хъаныр тхьэгурымагъуэт, и щIы кIапэ къытехьэр занщIэу къищIэрт. фольк.
    щIы къат слой, пласт земли
    / Хэлъ пкъыгъуэхэм елъытауэ, плъыфэкIи щытыкIэкIи щIыр IупщIэ-IупщIэу зэрызэщхьэщыкIхэм ящыщ зы.
    Лъэпщ и сыджыр щIы къатибл и кууагъыу хэтIат. Нарт.
    щIы къатибл религ. ад, преисподняя
    / Диным къызэригъэлъагъуэмкIэ лIахэм я псэр здэкIуэж щIы щIагъым щыIэ дуней; ахърэт.
    * -ЩIы къатиблым къыщIэпхами къэгъуэт, - аращ Инал жиIар. КI. А.
    ЩIы къатибл ухъу провались ты в тартарары.
    ЩIы къатиблкIэ щIэулъадэ = щIы къатибл ухъу.
    ЩIы къатиблым ежэхын = щIы къатибл ухъу.
    ЩIы къатиблкIэ кIуэцIрыхун = щIы къатибл ухъу.
    щIы ныкъуэхь наем земельного участка с выплатой половины урожая хозяину
    / Бэджэндэу къащта щIы Iыхьэ, гъавэу къытрахым и ныкъуэр щIыр зейм ептын хуейуэ.
    / Зи кIэбдз лъакъуитIыр нэхъ кIыхь губгъуэ дзыгъуэ лъэпкъ.
    щIы шэуэжа залежная земля
    / Явэу щытауэ илъэс зыбжанэкIэ ямывэжа, зытемылэжьыхьыжа щIы Iыхьэ.
    ЩIы шэуэжахэми гъавэ тращIэу щIадзэжащ.
    щIы щхьэфэ поверхность земли
    / ЩIым и щхьэ къат.
    щIы щIагъ подземелье
    / ЩIым и щIагъ.
    II устар. зима
    / Гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ яку дэлъ щIыIэгъуэ зэман; щIымахуэ.
    Гъэрэ щIырэ зэхэкIа нэужьщ жылэр щIым щыхалъхьэр.

    Словарь Кабардино-Черкесского языка > щIы

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»