ˈkwɔdruped

चतुर् num. a. [चत्-उरन् Uṇ.5.58] (always in pl.; m. चत्वारः; f. चतस्रः; n. चत्वारि) Four; चत्वारो वयमृत्विजः Ve.1.25; चतस्रो$वस्था बाल्यं कौमारं यौवनं वार्धकं चेति; चत्वारि शृङ्गा त्रयो अस्य पादाः &c.; शेषान् मासान् गमय चतुरो लोचने मील- यित्वा Me.11. -ind. Four times. [cf. Zend chathru; Gr. tessares; L. quatuor.] [In Comp. the र् of चतुर् is changed to a Visarga (which in some cases becomes श्, ष् or स्, or remains unchanged) before words beginning with hard consonants.]

-Comp. -अंशः a fourth part.

-अङ्ग a. having 4 members, quadripartite.

(-ङ्म्) 1 a complete army consisting of elephants, chariots, cavalry and infantry; चतुरङ्गसमायुक्तं मया सह च तं नय Rām.1.2. 1; एको हि खञ्जनवरो नलिनीदलस्थो दृष्टः करोति चतुरङ्गबलाधिपत्यम् Ś. Til.4; चतुरङ्गबलो राजा जगतीं वशमानयेत् । अहं पञ्चाङ्गबलवाना- काशं वशमानये ॥ Subhāṣ.

-2 a sort of chess.

-अङ्गिकः A kind of horse, having four curls on the forehead; यस्य ललाटे भ्रमरचतुष्टयं स चतुरङ्किको नाम । Śālihotra of Bhoj.25.

-अङ्गिन् a. having four parts. (

-नी) a complete army, see चतुरङ्ग.

-अङ्गुलम् 1 the four fingers of the hand.

-2 four fingers broad.

-अन्त a. bordered on all sides; भूत्वा चिराय चतुरन्तमहीसपत्नी Ś.4.19.

-अन्ता the earth.

-अशीत a. eighty-fourth.

-अशीति a. or f. eighty four.

-अश्र, -अस्र a. (for अश्रि-स्रि)

1 four cornered, quardran- gular; R.6.1. A quality of gems; Kau. A.2.11.

-2 symmetrical, regular or handsome in all parts; बभूव तस्याश्चतुरस्रशोभि वपुः Ku.1.32.

(-श्रः, स्रः) 1 a square.

-2 a quardrangular figure.

-3 (in astr.) N. of the fourth and eighth lunar mansions.

-अहन् a period of four days.

-आत्मन् m. N. of Viṣṇu.

-आननः, -मुखः an epithet of Brahmā; इतरतापशतानि यथेच्छया वितर तानि सहे चतुरानन Udb.

-आश्रमम् the four orders or stages of the religious life of a Brāhmaṇa.

-उत्तर a. increased by four.

-उषणम् the four hot spices, i. e. black pepper, long pepper, dry ginger, and the root of long pepper.

-कर्ण (चतुष्कर्ण) a. heard by two persons only; Pt.1.99.

-ष्काष्ठम् ind. In four directions. चतुष्काष्ठं क्षिपन् वृक्षान्... Bk.9.62.

-कोण (चतुष्कोण) a. square, quadrangular. (

-णः) a square, tetragon, any quadrilateral figure.

-गतिः 1 the Supreme Soul.

-2 a tortoise.

-गवः a carriage drawn by four oxen.

-गुण a. four times, four-fold, quadruple.

-चत्वारिंशत् (चतुश्च- त्वारिंशत्) a. forty-four; ˚रिंश, ˚रिंशत्तम forty-fourth.

-चित्यः A pedestal, a raised square; चतुश्चित्यश्च तस्यासी- दष्टादशकरात्मकः Mb.14.88.32.

- णवत (चतुर्नवत) a. ninety-fourth, or with ninety-four added; चतुर्णवतं शतम् 'one hundred and ninety four'.

-दन्तः an epithet of Airāvata, the elephant of Indra.

-दश a. fourteenth.

-दशन् a. fourteen. ˚रत्नानि (pl.) the fourteen 'jewels' churned out of the ocean; (their names are contained in the following popular Maṅgalāṣṭaka:-- लक्ष्मीः कौस्तुभपारिजातकसुरा धन्वन्तरिश्चन्द्रमा गावः कामदुघाः सुरेश्वरगजो रम्भादिदेवाङ्गनाः । अश्वः सप्तमुखो विषं हरिधनुः शङ्खो$मृतं चाम्बुधे रत्नानीह चतुर्दश प्रतिदिनं कुर्युः सदा मङ्गलम् ॥). ˚विद्या (pl.) the fourteen lores; (they are:-- षडङ्गमिश्रिता वेदा धर्मशास्त्रं पुराणकम् । मीमांसा तर्कमपि च एता विद्याश्चतुर्दश ॥).

-दशी the fourteenth day of a lunar fortnight.

-दिशम् the four quarters taken collectively.

-दिशम् ind. towards the four quarters, on all sides.

-दोलः, -लम् a royal litter.

-द्वारम् 1 a house with four entrances on four sides.

-2 four doors taken collectively.

-नवति a. or f. ninety-four.

-पञ्च a. (चतुपञ्च or चतुष्पञ्च) four or five.

-पञ्चाशत् f. (चतुःपञ्चाशत् or चतुष्पञ्चाशत्) fifty-four.

-पथः (चतुःपथः or चतुष्पथः) (

-थम् also) a place where four roads meet, a crossway; Ms.4.39,9,264. (

-थः) a Brāhmaṇa.

-पद or

-पद् a. (चतुष्पद)

1 having four feet; यथा चतुष्पत्सु च केसरी वरः Rām.4.11.93.

-2 consisting of four limbs. (

-दः) a quadruped. (

-दी) a stanza of four lines; पद्यं चतुष्पदी तच्च वृत्तं जातिरिति द्विधा Chand. M.1.

-पाटी A river. L. D. B.

-पाठी (चतुष्पाठी) a school for Brāhmaṇas in which the four Vedas are taught and repeated.

-पाणिः (चतुष्पाणिः) an epithet of Viṣṇu.

-पाद्-द (चतुष्पद्-द) a. 1. quadruped.

-2 consisting of four members or parts. (-m.)

1 a qua- druped.

-2 (in law) a judicial procedure (trial of suits) consisting of four processes; i. e. plea, defence, rejoinder, and judgment.

-3 The science of archery consisting of ग्रहण, धारण, प्रयोग and प्रतिकारः; यो$स्त्रं चतुष्पात् पुनरेव चक्रे । द्रोणः प्रसन्नो$भिवाद्यस्त्वया$सौ Mb.5.3.12-13; प्रतिपेदे चतुष्पादं धनुर्वेदं नृपात्मजः ibid 192.61.

-पार्श्वम् the four sides of a square.

-बाहुः an epithet of Viṣṇu. (

-हु n.) a square.

-भद्रम् the aggregate of the four ends of human life (पुरुषार्थ); i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्ष.

-भागः the fourth part, a quarter.

-भावः N. of Viṣṇu.

-भुज a. 1 quadrangular.

-2 having four arms; Bg.11.46.

(-जः) 1 an epithet of Viṣṇu; R.16.3.

-2 a quadrangular figure.

-3 square. (

-जम्) a square.

-मासम् a period of four months; (reckoned from the 11th day in the bright half of आषाढ to the 11th day in the bright half of कार्तिक).

-मुख having four faces. (

-खः) an epithet of Brahmā; त्वत्तः सर्वं चतु- र्मुखात् R.1.22.

(-खम्) 1. four faces; Ku.2.17.

-2 a house with four entrances.

-मण्डलम् a four-fold arrangement (of troops &c.)

-मेधः One who has offered four sacrifices, namely अश्वमेध, पुरुषमेध, सर्वमेध, and पितृमेध.

-युगम् the aggregate of the four Yugas or ages of the world.

-युज् a. Consisting of four; चतुर्युजो रथाः सर्वे Mb.5.155.13.

-रात्रम् (चतूरात्रम्) an aggregate of four nights.

-वक्त्रः an epithet of Bra- hmā.

-वर्गः the four ends of human life taken collec- tively (पुरुषार्थ); i. e. धर्म, अर्थ, काम and मोक्षः; चतुर्वर्गफलं ज्ञानं कालावस्थाश्चतुर्युगाः R.1.22.

-वर्णः 1. the four classes or castes of the Hindus; i. e. ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य and शूद्र; चतुर्वर्णमयो लोकः R.1.22.

-2 four principal colours.

-वर्षिका a cow four years old.

-विंश a. 1 twenty fourth.

-2 having twenty-four added; as चतुर्विंशं शतम् (124).

-विंशति a. or f. twenty-four.

-विंशतिक a. consisting of twenty-four.

-विद्य a. one who has studied the four Vedas.

-विद्या the four Vedas.

-विध a. of four sorts or kinds, four-fold.

-वेद a. familiar with the four Vedas. (

-दः) the Supreme Soul.

-व्यूङः N. of Viṣṇu. (

-हम्) medical science. a. having four kinds of appearance; hence ˚वादिन् 'asserting the four forms of पुरुषोत्तम viz. वासुदेव, संकर्षण, प्रद्युम्न and अनिरुद्ध.'

-शालम् (चतुःशालम्, चतुश्शालम्, चतुःशाली, चतुश्शाली) a square of four buildings, a quadrangle enclosed by four buildings; अलं चतु शालमिमं प्रवेश्य Mk.3.7; देवीनां चतुःशालमिदम् Pratimā 6.

-षष्टि a. or f.

1 sixty-four.

-2 N. for the Ṛigveda consisting 64 Adhyāyas. ˚कलाः (pl.) the sixty-four arts.

-सनः N. of Viṣṇu having four embodiments of सनक, सनन्दन, सनत्कुमार and सनातन; आदौ सनात् स्वतपसः स चतुःसनो$भूत् Bhāg.2.7.5.

-सप्तति a. or f. seventy-four.

-समम् an unguent of four things, sandal, agallochum, saffron and musk; L. D. B.

-सीमा the boundaries on all four sides.

-हायन, -ण a. four years old; (the f. of this word ends in आ if it refers to an inanimate object, and in ई if it refers to an animal).

-होत्रकम् the four priests taken collectively.