Перевод: с исландского на все языки

со всех языков на исландский

to+plead+sb's+case

  • 1 BERA

    * * *
    I)
    (ber; bar, bárum; borinn), v.
    I.
    1) to bear, carry, convey (bar B. biskup í börum suðr í Hvamm);
    bera (farm) af skipi, to unload a ship;
    bera (mat) af borði, to take (the meat) off the table;
    bera e-t á hesti, to carry on horseback;
    2) to wear (bera klæði, vápn, kórónu);
    bera œgishjálm, to inspire fear and awe;
    3) to bear, produce, yield (jörðin berr gras; tré bera aldin, epli);
    4) to bear, give birth to, esp. of sheep and cows;
    kýr hafði borit kálf, had calved;
    absol., ván at hón mundi bera, that the cow would calve;
    the pp. is used of men; hann hafði verit blindr borinn, born blind;
    verða borinn í þenna heim, to be born into this world;
    þann sóma, sem ek em til borinn, born to;
    borinn e-m, frá e-m (rare), born of;
    Nótt var Nörvi borin, was the daughter of N.;
    borinn Sigmundi, son of S.;
    5) bera e-n afli, ofrafli, ofrliði, ofrmagni, ofríki, to bear one down, overcome, oppress, one by odds or superior force;
    bera e-n ráðum, to overrule one;
    bera e-n bjóri, to make drunk with beer;
    verða bráðum borinn, to be taken by surprise;
    borinn verkjum, overcome by pains;
    þess er borin ván, there is no hope, all hope is gone;
    borinn baugum, bribed; cf. bera fé á e-n, to bribe one;
    6) to lear, be capable of bearing (of a ship, horse, vehicle);
    þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, with as much as they could carry;
    fig., to sustain, support (svá mikill mannfjöldi, at landit fekk eigi borit);
    of persons, to bear up against, endure, support (grief, sorrow, etc.);
    absol., bar hann drengiliga, he bore it manfully;
    similarly, bera (harm) af sér, berast vel (illa, lítt) af;
    bar hon sköruliga af sér, she bore up bravely;
    hversu berst Auðr af um bróðurdauðann, how does she bear it?
    hon berst af lítt, she is much cast down;
    bera sik vel upp, to bear well up against;
    7) bera e-t á, e-n á hendr e-m, to charge or tax one with (eigi erum vér þess valdir, er þú berr á oss);
    bera (kvið) á e-n, to give a verdict against, declare guilty (í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn);
    bera af e-m (kviðinn), to give a verdict for;
    bera e-t af sér, to deny having done a thing;
    bera or bera vitni, vætti, to bear witness, testify;
    bera or bera um e-t, to give a verdict in a case;
    bera e-n sannan at sök, to prove guilty by evidence;
    bera e-n undan sök, to acquit;
    bera í sundr frændsemi þeirra, to prove (by evidence) that they are not relations;
    refl. (pass.), berast, to be proved by evidence (þótt þér berist þat faðerni, er þú segir);
    8) to set forth, report, tell;
    bera e-m kveðju (orð, orðsending), to bring one a greeting, compliments (word, message);
    bera or bera fram erindi sín fyrir e-n, to state (tell) one’s errand or to plead one’s case before one;
    bera e-m njósn, to apprise one;
    bera e-t upp, to produce, mention, tell;
    bera upp erindi sín, to state one’s errand;
    bera saman ráð sín, to consult together;
    eyddist það ráð, er þeir báru saman, which they had designed;
    9) to keep, hold, bear, of a title (bera jarlnafn, konnungsnafn);
    bera (eigi) giptu, gæfu, hammingju, auðnu til e-s, (not) to have the good fortune to do a thing (bar hann enga gæfu til at þjóna þér);
    bera vit, skyn, kunnáttu á e-t, to have knowledge of, uniderstanding about;
    bera hug, áræði, þor, traust til e-s, to have courage, confidence to do a thing;
    bera áhyggju fyrir e-u, to be concerned about;
    bera ást, elsku, hatr til e-s, to bear affection, love, hatred to;
    10) to bear off or away, carry off (some gain);
    bera sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in;
    hann hafði borit sigr af tveim orustum, he had been victorious in two battles;
    bera hærra (lægra) hlut to get the best (the worst) of it;
    bera efra (hærra) skjöld, to gain the victory;
    bera hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), to be in high (low) spirits;
    bera halann bratt, lágt, to cock up or let fall the tail, to be in high or low spirits;
    11) with preps.:
    bera af e-m, to surpass;
    en þó bar Bolli af, surpassed all the rest;
    bera af sér högg, lag to ward off, parry a blow or thrust;
    bera eld at, to set fire to;
    bera fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one;
    bera á or í, to smear, anoint (bera vatn í augu sér, bera tjöru í höfuð sér);
    bera e-t til, to apply to, to try if it fits (bera til hvern lykil af öðrum at portinu);
    bera e-t um, to wind round;
    þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body;
    bera um með e-n, to bear with, have patience with;
    bera út barn, to expose a child;
    12) refl., berast mikit (lítit) á, to bear oneself proudly (humbly);
    láta af berast, to die;
    láta fyrir berast e-s staðar, to stay, remain in a place (for shelter);
    berast e-t fyrir, to design a thing (barst hann þat fyrir at sjá aldregi konur);
    at njósna um, hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about;
    berast vápn á, to attack one another;
    berast at or til, to happen;
    þat barst at (happened) á einhverju sumri;
    ef svá harðliga kann til at berast, if that misfortune does happen;
    berast í móti, to happen, occur;
    hefir þetta vel í móti borizt, it is a happy coincidence;
    berast við, to be prevented;
    ok nú lét almáttugr guð við berast kirkjubrunann, prevented, stopped the burning of the church;
    II. impers., denoting a sort of passive or involuntary motion;
    alla berr at sama brunni, all come to the same well (end);
    bar hann (acc.) þá ofan gegnt Ösuri, he happened to come down just opposite to Ö.;
    esp. of ships and sailors; berr oss (acc.) til Íslands eða annarra landa, we drift to Iceland or other countries;
    þá (acc.) bar suðr í haf, they were carried out southwards;
    Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, S. came suddenly upon them;
    ef hann (acc.) skyldi bera þar at, if he should happen to come there;
    e-n berr yfir, one is borne onwards, of a bird flying, a man riding;
    hann (acc.) bar skjótt yfir, it passed quickly (of a flying meteor);
    2) followed by preps.:
    Gunnar sér, at rauðan kyrtil bar við glugginn, that a red kirtle passed before the window;
    hvergi bar skugga (acc.) á, there was nowhere a shadow;
    e-t berr fram (hátt), is prominent;
    Ólafr konungr stóð í lyptingu ok bar hann (acc.) hátt mjök, stood out conspicuously;
    e-t berr á milli, comes between;
    leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect;
    fig. e-m berr e-t á milli, they are at variance about a thing;
    mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, many things come now before my eyes;
    veiði (acc.) berr í hendr e-m, game falls to one’s lot;
    e-t berr undan, goes amiss, fails;
    bera saman, to coincide;
    bar nöfn þeirra saman, they had the same name;
    fig., with dat.; bar öllum sögum vel saman, all the stories agreed well together;
    fund várn bar saman, we met;
    3) bera at, til, við, at hendi, til handa, to befall, happen, with dat. of the person;
    svá bar at einn vetr, it happened one winter;
    þó at þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, has befallen us;
    bar honum svá til, it so befell him;
    þat bar við (it so happened), at Högni kom;
    raun (acc.) berr á, it is proved by fact;
    4) of time, to fall upon;
    ef þing (acc.) berr á hina helgu viku, if the parliament falls in the holy week;
    bera í móti, to coincide, happen exactly at the same time;
    5) denoting cause;
    e-t berr til, causes a thing;
    konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief;
    ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason;
    berr e-m nauðsyn til e-s, one is obliged to do a thing;
    6) e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot;
    hon á arf at taka, þegar er undir hana berr, in her turn;
    e-t berr frá, is surpassing;
    er sagt, at þat (acc.) bæri frá, hvé vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they spoke;
    7) e-t berr bráðum, happens of a sudden;
    e-t berr stóru, stórum (stœrrum), it amounts to much (more), it matters a great deal (more), it is of great (greater) importance;
    8) absol. or with an adv., vel, illa, with infin.;
    e-m berr (vel, illa) at gera e-t, it becomes, beseems one (well, ill) to do a thing (berr yðr vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli);
    used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, or unbeseeming, improper, unfit (þat þykkir eigi illa bera, at).
    (að), v. to make bare (hon beraði likam sinn).
    * * *
    1.
    u, f.
    I. [björn], a she-bear, Lat. ursa; the primitive root ‘ber’ remains only in this word (cp. berserkr and berfjall), björn (q. v.) being the masc. in use, Landn. 176, Fas. i. 367, Vkv. 9: in many Icel. local names, Beru-fjörðr, -vík, from Polar bears; fem. names, Bera, Hallbera, etc., Landn.
    II. a shield, poët., the proverb, baugr er á beru sæmstr, to a shield fits best a baugr (q. v.), Lex. Poët., Edda (Gl.); hence names of poems Beru-drápa, Eg.
    2.
    bar, báru, borit, pres. berr,—poët. forms with the suffixed negative; 3rd pers. sing. pres. Indic. berrat, Hm. 10; 3rd pers. sing. pret. barat, Vellekla; 1st pers. sing. barkak, Eb. 62 (in a verse); barkat ek, Hs. 8; 2nd pers. sing. bartattu; 3rd pers. pl. bárut, etc., v. Lex. Poët. [Gr. φέρειν; Lat. ferre; Ulf. bairan; A. S. beran; Germ. gebären; Engl. bear; Swed. bära; Dan. bære].
    A. Lat. ferre, portare:
    I. prop. with a sense of motion, to bear, carry, by means of the body, of animals, of vehicles, etc., with acc., Egil tók mjöðdrekku eina mikla, ok bar undir hendi sér, Eg. 237; bar hann heim hrís, Rm. 9; konungr lét bera inn kistur tvær, báru tveir menn hverja, Eg. 310; bera farm af skipi, to unload a ship, Ld. 32; bera (farm) á skip, to load a ship, Nj. 182; tóku alla ösku ok báru á á ( amnem) út, 623, 36; ok bar þat ( carried it) í kerald, 43, K. Þ. K. 92; b. mat á borð, í stofu, to put the meat on table, in the oven; b. mat af borði, to take it off table, Eb. 36, 266, Nj. 75, Fms. ix. 219, etc.
    2. Lat. gestare, ferre, denoting to wear clothes, to carry weapons; skikkja dýr er konungr hafði borit, Eg. 318; b. kórónu, to wear the crown, Fms. x. 16; atgeir, Nj. 119; vápn, 209: metaph., b. ægishjálm, to inspire fear and awe; b. merki, to carry the flag in a battle, Nj. 274, Orkn. 28, 30, 38, Fms. v. 64, vi. 413; bera fram merki, to advance, move in a battle, vi. 406.
    3. b. e-t á hesti (áburðr), to carry on horseback; Auðunn bar mat á hesti, Grett. 107; ok bar hrís á hesti, 76 new Ed.; þeir báru á sjau hestum, 98 new Ed.
    II. without a sense of motion:
    1. to give birth to; [the root of barn, bairn; byrja, incipere; burðr, partus; and burr, filius: cp. Lat. parĕre; also Gr. φέρειν, Lat. ferre, of child-bearing.] In Icel. prose, old as well as mod., ‘ala’ and ‘fæða’ are used of women; but ‘bera,’ of cows and sheep; hence sauðburðr, casting of lambs, kýrburðr; a cow is snembær, siðbær, Jólabær, calves early, late, at Yule time, etc.; var ekki ván at hon ( the cow) mundi b. fyr en um várit, Bs. i. 193, 194; kýr hafði borit kálf, Bjarn. 32; bar hvárrtveggi sauðrinn sinn burð, Stj. 178: the participle borinn is used of men in a great many compds in a general sense, aptrborinn, árborinn, endrborinn, frjálsborinn, goðborinn, höldborinn, hersborinn, konungborinn, óðalborinn, samborinn, sundrborinn, velborinn, úborinn, þrælborinn, etc.; also out of compds, mun ek eigi upp gefa þann sóma, sem ek em til borinn, … entitled to by inheritance, Ld. 102; hann hafði blindr verit borinn, born blind, Nj. 152, Hdl. 34, 42, Vsp. 2: esp. borinn e-m, born of one, Rm. 39, Hdl. 12, 23, 27, Hðm. 2, Gs. 9, Vþm. 25, Stor. 16, Vkv. 15; borinn frá e-m, Hdl. 24: the other tenses are in theol. Prose used of Christ, hans blezaða son er virðist at láta berast hingað í heim af sinni blezaðri móður, Fms. i. 281; otherwise only in poetry, eina dóttur (acc.) berr álfröðull (viz. the sun, regarded as the mother), Vþm. 47; hann Gjálp um bar, hann Greip um bar …, Hdl. 36: borit (sup.), Hkv. 1. 1.
    β. of trees, flowers; b. ávöxt, blóm …, to bear fruit, flower … (freq.); bar aldinviðrinn tvennan blóma, Fms. ix. 265; cp. the phrase, bera sitt barr, v. barr.
    2. denoting to load, with acc. of the person and dat. of the thing:
    α. in prop. sense; hann hafði borit sik mjök vápnum, he had loaded himself with arms, i. e. wore heavy armour, Sturl. iii. 250.
    β. but mostly in a metaph. sense; b. e-n ofrafli, ofrmagni, ofrliði, ofríki, magni, to bear one down, to overcome, oppress one, by odds or superior force, Grág. i. 101, ii. 195, Nj. 80, Hkr. ii. 371, Gþl. 474, Stj. 512, Fms. iii. 175 (in the last passage a dat. pers. badly); b. e-n ráðum, to overrule one, Nj. 198, Ld. 296; b. e-n málum, to bearhim down (wrongfully) in a lawsuit, Nj. 151; b. e-n bjóri, to make drunk, Vkv. 26: medic., borinn verkjum, sótt, Bjarn. 68, Og. 5; bölvi, Gg. 2: borne down, feeling heavy pains; þess er borin ván, no hope, all hope is gone, Ld. 250; borinn sök, charged with a cause, Fms. v. 324, H. E. i. 561; bráðum borinn, to be taken by surprise, Fms. iv. 111; b. fé, gull á e-n, to bring one a fee, gold, i. e. to bribe one, Nj. 62; borinn baugum, bribed, Alvm. 5; always in a bad sense, cp. the law phrase, b. fé í dóm, to bribe a court, Grág., Nj. 240.
    3. to bear, support, sustain, Lat. sustinere, lolerare, ferre:
    α. properly, of a ship, horse, vehicle, to bear, be capable of bearing; þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, all that they could carry, Eb. 302;—a ship ‘berr’ ( carries) such and such a weight; but ‘tekr’ ( takes) denotes a measure of fluids.
    β. metaph. to sustain, support; dreif þannig svá mikill mannfjöldi at landit fékk eigi borit, Hkr. i. 56; but metaph. to bear up against, endure, support grief, sorrow, etc., sýndist öllum at Guð hefði nær ætlað hvat hann mundi b. mega, Bs. i. 139; biðr hann friðar ok þykist ekki mega b. reiði hans, Fms. iii. 80: the phrase, b. harm sinn í hljóði, to suffer silently; b. svívirðing, x. 333: absol., þótti honum mikit víg Kjartans, en þó bar hann drengilega, he bore it manfully, Ld. 226; er þat úvizka, at b. eigi slíkt, not to bear or put up with, Glúm. 327; b. harm, to grieve, Fms. xi. 425: in the phrases, b. sik, b. af sér, berask, berask vel (illa, lítt), to bear oneself, to bear up against misfortune; Guðrúnu þótti mikit fráfall Þorkels, en þó bar hon sköruliga af sér, she bore her bravely up, Ld. 326–328; lézt hafa spurt at ekkjan bæri vel af sér harmana, Eb. 88; berask af; hversu bersk Auðr af um bróðurdauðann? (how does she bear it?); hón bersk af lítt ( she is much borne down) ok þykir mikit, Gísl. 24; niun oss vandara gört en öðrum at vér berim oss vel (Lat. fortiter ferre), Nj. 197; engi maðr hefði þar jamvel borit sik, none bad borne himself so boldly, Sturl. iii. 132; b. sik vel upp, to bear well up against, bear a stout heart, Hrafn. 17; b. sik beiskliga ( sorely), Stj. 143; b. sik lítt, to be downcast, Fms. ii. 61; b. sik at göra e-t, to do one’s best, try a thing.
    III. in law terms or modes of procedure:
    1. bera járn, the ordeal of bearing hot iron in the hand, cp. járnburðr, skírsla. This custom was introduced into Scandinavia together with Christianity from Germany and England, and superseded the old heathen ordeals ‘hólmganga,’ and ‘ganga undir jarðarmen,’ v. this word. In Norway, during the civil wars, it was esp. used in proof of paternity of the various pretenders to the crown, Fms. vii. 164, 200, ix. Hák. S. ch. 14, 41–45, viii. (Sverr. S.) ch. 150, xi. (Jómsv. S.) ch. 11, Grett. ch. 41, cp. N. G. L. i. 145, 389. Trial by ordeal was abolished in Norway A. D. 1247. In Icel. It was very rarely mentioned, vide however Lv. ch. 23 (paternity), twice or thrice in the Sturl. i. 56, 65, 147, and Grág. i. 341, 361; it seems to have been very seldom used there, (the passage in Grett. S. l. c. refers to Norway.)
    2. bera út (hence útburðr, q. v.), to expose children; on this heathen custom, vide Grimm R. A. In heathen Icel., as in other parts of heathen Scandinavia, it was a lawful act, but seldom exercised; the chief passages on record are, Gunnl. S. ch. 3 (ok þat var þá siðvandi nokkurr, er land var allt alheiðit, at þeir menn er félitlir vórn, en stóð ómegð mjök til handa létu út bera börn sín, ok þótti þó illa gört ávalt), Fs. Vd. ch. 37, Harð. S. ch. 8, Rd. ch. 7, Landn. v. ch. 6, Finnb. ch. 2, Þorst. Uxaf. ch. 4, Hervar. S. ch. 4, Fas. i. 547 (a romance); cp. Jómsv. S. ch. 1. On the introduction of Christianity into Icel. A. D. 1000, it was resolved that, in regard to eating of horse-flesh and exposure of children, the old laws should remain in force, Íb. ch. 9; as Grimm remarks, the exposure must take place immediately after birth, before the child had tasted food of any kind whatever, and before it was besprinkled with water (ausa vatni) or shown to the father, who had to fix its name; exposure, after any of these acts, was murder, cp. the story of Liafburga told by Grimm R. A.); v. Also a Latin essay at the end of the Gunnl. S. (Ed. 1775). The Christian Jus Eccl. put an end to this heathen barbarism by stating at its very beginning, ala skal barn hvert er borit verðr, i. e. all children, if not of monstrous shape, shall be brought up, N. G. L. i. 339, 363.
    β. b. út (now more usual, hefja út, Am. 100), to carry out for burial; vera erfðr ok tit borinn, Odd. 20; var hann heygðr, ok út borinn at fornum sið, Fb. i. 123; b. á bál, to place (the body and treasures) upon the pile, the mode of burying in the old heathen time, Fas. i. 487 (in a verse); var hon borin á bálit ok slegit í eldi, Edda 38.
    B. Various and metaph. cases.
    I. denoting motion:
    1. ‘bera’ is in the Grág. the standing law term for delivery of a verdict by a jury (búar), either ‘bera’ absol. or adding kvið ( verdict); bera á e-n, or b. kvið á e-n, to give a verdict against, declare guilty; bera af e-m, or b. af e-m kviðinn, to give a verdict for; or generally, bera, or b. um e-t, to give a verdict in a case; bera, or b. vitni, vætti, also simply means to testify, to witness, Nj. 111, cp. kviðburðr ( delivering of verdict), vitnisburðr ( bearing witness), Grág. ii. 28; eigi eigu búar ( jurors) enn at b. um þat hvat lög eru á landi hér, the jurors have not to give verdict in (to decide) what is law in the country, cp. the Engl. maxim, that jurors have only to decide the question of evidence, not of law, Grág. (Kb.) ch. 85; eigi eru búar skildir at b. um hvatvetna; um engi mál eigu þeir at skilja, þau er erlendis ( abroad) hafa görzt, id.; the form in delivering the verdict—höfum vér ( the jurors), orðit á eitt sáttir, berum á kviðburðinn, berum hann sannan at sökinni, Nj. 238, Grág. i. 49, 22, 138, etc.; í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn, id.; b. annattveggja af eðr á; b. undan, to discharge, Nj. 135; b. kvið í hag ( for), Grág. i. 55; b. lýsingar vætti, Nj. 87; b. vitni ok vætti, 28, 43, 44; b. ljúgvitni, to bear false witness, Grág. i. 28; b. orð, to bear witness to a speech, 43; bera frændsemi sundr, to prove that they are not relations, N. G. L. i. 147: reflex., berask ór vætti, to prove that oneself is wrongly summoned to bear witness or to give a verdict, 44: berask in a pass. sense, to be proved by evidence, ef vanefni b. þess manns er á hönd var lýst, Grág. i. 257; nema jafnmæli berisk, 229; þótt þér berisk þat faðerni er þú segir, Fms. vii. 164; hann kvaðst ætla, at honum mundi berask, that he would be able to get evidence for, Fs. 46.
    β. gener. and not as a law term; b. á, b. á hendr, to charge; b. e-n undan, to discharge, Fs. 95; eigi erum vér þessa valdir er þú berr á oss, Nj. 238, Ld. 206, Fms. iv. 380, xi. 251, Th. 78; b. e-m á brýnn, to throw in one’s face, to accuse, Greg. 51; b. af sér, to deny; eigi mun ek af mér b., at… ( non diffitebor), Nj. 271; b. e-m gott vitni, to give one a good…, 11; b. e-m vel (illa) söguna, to bear favourable (unfavourable) witness of one, 271.
    2. to bear by word of mouth, report, tell, Lat. referre; either absol. or adding kveðju, orð, orðsending, eyrindi, boð, sögu, njósn, frétt…, or by adding a prep., b. fram, frá, upp, fyrir; b. kveðju, to bring a greeting, compliment, Eg. 127; b. erindi (sín) fyrir e-n, to plead one’s case before one, or to tell one’s errand, 472, 473; b. njósn, to apprise, Nj. 131; b. fram, to deliver (a speech), talaði jungherra Magnús hit fyrsta erindi (M. made his first speech in public), ok fanst mönnum mikit um hversu úbernsliga fram var borit, Fms. x. 53; (in mod. usage, b. fram denotes gramm. to pronounce, hence ‘framburðr,’ pronunciation); mun ek þat nú fram b., I shall now tell, produce it, Ld. 256, Eg. 37; b. frá, to attest, relate with emphasis; má þat frá b., Dropl. 21; b. upp, to produce, mention, tell, þótt slík lygi sé upp borin fyrir hann, though such a lie be told him, Eg. 59; þær (viz. charges) urðu engar upp bornar ( produced) við Rút, Nj. 11; berr Sigtryggr þegar upp erindi sín (cp. Germ. ojfenbaren), 271, Ld. 256; b. upp gátu, to give (propound) a riddle, Stj. 411, Fas. i. 464; b. fyrir, to plead as an excuse; b. saman ráð sín, or the like, to consult, Nj. 91; eyddist þat ráð, er þeir báru saman, which they had designed, Post. 656 A. ii; b. til skripta, to confess (eccl.), of auricular confession, Hom. 124, 655 xx.
    II. in a metaphorical or circumlocutory sense, and without any sense of motion, to keep, hold, bear, of a title; b. nafn, to bear a name, esp. as honour or distinction; tignar nafn, haulds nafn, jarls nafn, lends manns nafn, konungs nafn, bónda nafn, Fms. i. 17, vi. 278, xi. 44, Gþl. 106: in a more metaph. sense, denoting endowments, luck, disposition, or the like, b. (ekki) gæfu, hamingju, auðnu til e-s, to enjoy (enjoy not) good or bad luck, etc.; at Þórólfr mundi eigi allsendis gæfu til b. um vináttu við Harald, Eg. 75, 112, 473, Fms. iv. 164, i. 218; úhamingju, 219; b. vit, skyn, kunnáttu á (yfir) e-t, to bring wit, knowledge, etc., to bear upon a thing, xi. 438, Band. 7; hence vel (illa) viti borinn, well (ill) endowed with wit, Eg. 51; vel hyggjandi borinn, well endowed with reason, Grág. ii; b. hug, traust, áræði, þor, til e-s, to have courage, confidenceto do a thing, Gullþ. 47, Fms. ix. 220, Band. 7; b. áhyggju, önn fyrir, to care, be concerned about, Fms. x. 318; b. ást, elsku til e-s, to bear affection, love to one; b. hatr, to hate: b. svört augu, to have dark eyes, poët., Korm. (in a verse); b. snart hjarta, Hom. 5; vant er þat af sjá hvar hvergi berr hjarta sitt, where he keeps his heart, Orkn. 474; b. gott hjarta, to bear a proud heart, Lex. Poët., etc. etc.; b. skyndi at um e-t, to make speed with a thing, Lat. festinare, Fms. viii. 57.
    2. with some sense of motion, to bear off or away, carry off, gain, in such phrases as, b. sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in …; hann hafði borit sigr af tveim orrustum, er frægstar hafa verit, he had borne off the victory in two battles, Fms. xi. 186; bera banaorð af e-m, to slay one in a fight, to be the victor; Þorr berr banaorð af Miðgarðsormi, Edda 42, Fms. x. 400: it seems properly to mean, to bear off the fame of having killed a man; verðat svá rík sköp, at Regin skyli mitt banorð bera, Fm. 39; b. hærra, lægra hlut, ‘to bear off the higher or the lower lot,’ i. e. to get the best or the worst of it, or the metaphor is taken from a sortilege, Fms. ii. 268, i. 59, vi. 412; b. efra, hærra skjöld, to carry the highest shield, to get the victory, x. 394, Lex. Poët.; b. hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), i. e. to be in high or low spirits, Nj. 91; but also, b. halann bratt (lágt), to cock up or let fall the tail (metaph. from cattle), to be in an exultant or low mood: sundry phrases, as, b. bein, to rest the bones, be buried; far þú til Íslands, þar mun þér auðið verða beinin at b., Grett. 91 A; en þó hygg ek at þú munir hér b. beinin í Norðrálfunni, Orkn. 142; b. fyrir borð, to throw overboard, metaph. to oppress; verðr Þórhalli nú fyrir borð borinn, Th. was defied, set at naught, Fær. 234; b. brjóst fyrir e-m, to be the breast-shield, protection of one, Fms. vii. 263: also, b. hönd fyrir höfuð sér, metaph. to put one’s hand before one’s head, i. e. to defend oneself; b. ægishjálm yfir e-m, to keep one in awe and submission, Fm. 16, vide A. I. 2.
    III. connected with prepp., b. af, and (rarely) yfir (cp. afburðr, yfirburðr), to excel, surpass; eigi sá hvárttveggja féit er af öðrum berr, who gets the best of it, Nj. 15; en þó bar Bolli af, B. surpassed all the rest, Ld. 330; þat mannval bar eigi minnr af öðrum mönnum um fríðleik, afi ok fræknleik, en Ormrinn Langi af öðrum skipum, Fms. ii. 252; at hinn útlendi skal yfir b. ( outdo) þann sem Enskir kalla meistara, xi. 431: b. til, to apply, try if it fits; en er þeir báru til (viz. shoes to the hoof of a horse), þá var sem hæfði hestinum, ix. 55; bera til hvern lykil at öðrum at portinu, Thom. 141; b. e-t við, to try it on (hence viðburðr, experiment, effort): b. um, to wind round, as a cable round a pole or the like, Nj. 115; þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body, Fms. ix. 219; ‘b. e-t undir e-n’ is to consult one, ellipt., b. undir dóm e-s; ‘b. e-t fyrir’ is to feign, use as excuse: b. á, í, to smear, anoint; b. vatn í augu sér, Rb. 354; b. tjöru í höfuð sér, Nj. 181, Hom. 70, 73, cp. áburðr; b. gull, silfr, á, to ornament with gold or silver, Ld. 114, Finnb. 258: is now also used = to dung, b. á völl; b. vápn á e-n, to attack one with sharp weapons, Eg. 583, Fms. xi. 334: b. eld at, to set fire to, Nj. 122; b. fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one, Fms. x. 172, Hm. 150: metaph. reflex., bönd berask at e-m, a law term, the evidence bears against one; b. af sér, to parry off; Gyrðr berr af sér lagit, G. parries the thrust off, Fms. x. 421; cp. A. II. 3. β.
    IV. reflex., berask mikit á (cp. áburðr), to bear oneself proudly, or b. lítið á, to bear oneself humbly; hann var hinn kátasti ok barst á mikit, Fms. ii. 68, viii. 219, Eb. 258; b. lítið á, Clem. 35; láta af berask, to die; Óttarr vill skipa til um fjárfar sitt áðr hann láti af b., Fms. ii. 12: berask fyrir, to abide in a place as an asylum, seek shelter; hér munu vit láta fyrir b., Fas. iii. 471; berask e-t fyrir, to design a thing, be busy about, barsk hann þat fyrir at sjá aldregi konur, Greg. 53; at njósna um hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about, Fms. iv. 184, Vígl. 19.
    β. recipr. in the phrase, berask banaspjót eptir, to seek for one another’s life, Glúm. 354: b. vápn á, of a mutual attack with sharp weapons, Fms. viii. 53.
    γ. pass., sár berask á e-n, of one in the heat of battle beginning to get wounds and give way, Nj.:—berask við, to be prevented, not to do; ok nú lét Almáttugr Guð við berast kirkjubrunnann, stopped, prevented the burning of the church, Fms. v. 144; en mér þætti gott ef við bærist, svá at hón kæmi eigi til þín, vi. 210, vii. 219; ok var þá búit at hann mundi þegar láta hamarinn skjanna honum, en hann lét þat við berask, he bethought himself and did not, Edda 35; því at mönnum þótti sem þannig mundi helzt úhæfa við berask, that mischief would thus be best prevented, Sturl. ii. 6, iii. 80.
    C. IMPERS.:—with a sort of passive sense, both in a loc. and temp. sense, and gener. denotes an involuntary, passive motion, happening suddenly or by chance:
    I. with acc. it bears or carries one to a place, i. e. one happens to come; the proverb, alla (acc.) berr at sama brunni, all come to the same well (end), Lat. omnes una manet nox; bar hann þá ofan gegnt Özuri, he happened to come in his course just opposite to Ö., Lat. delatus est, Dropl. 25: esp. of ships or sailors; nú berr svá til ( happens) herra, at vér komum eigi fram ferðinni, berr oss (acc.) til Íslands eðr annara landa, it bore us to I., i. e. if we drive or drift thither, Fms. iv. 176; þá (acc. pl.) bar suðr í haf, they drifted southwards, Nj. 124.
    β. as a cricketing term, in the phrase, berr (bar) út knöttinn, the ball rolls out, Gísl. 26, cp. p. 110 where it is transit.; berr Gísli ok út knöttinn, vide Vígl. ch. 11, Grett. ch. 17, Vd. ch. 37, Hallfr. S. ch. 2.
    γ. Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, Sk. came suddenly upon them, Nj. 144; bar at Hróaldi þegar allan skjöldinn, the shield was dashed against H.’s body, 198; ok skyldu sæta honum, ef hann (acc.) bæri þar at, if he should per chance come, shew himself there, Orkn. 406; e-n berr yfir, it bears one, i. e. one is borne onwards, as a bird flying, a man riding; þóttist vita, at hann (acc.) mundi fljótara yfir bera ef hann riði en gengi, that he would get on more fleetly riding than walking, Hrafn. 7; hann (acc.) bar skjótt yfir, he passed quickly, of a flying meteor, Nj. 194; e-n berr undan, escapes.
    2. also with acc. followed by prepp. við, saman, jafnframt, hjá, of bodies coinciding or covering one another: loc., er jafnframt ber jaðrana tungls ok sólar, if the orb of the moon and sun cover each other, Rb. 34; þat kann vera stundum, at tunglit (acc.) berr jafht á millum vár ok sólar (i. e. in a moon eclipse), 108; ber nokkut jaðar (acc.) þess hjá sólar jaðri, 34; Gunnarr sér at rauðan kyrtil (acc.) bar við glugginn, G. sees that a red kirtle passed before the window, Nj. 114; bar fyrir utan þat skip vápnaburð (acc.) heiðingja (gen. pl.), the missiles of the heathens passed over the ship without hurting them, flew too high, Fms. vii. 232; hvergi bar skugga (acc.) á, nowhere a shadow, all bright, Nj. 118; þangat sem helzt mátti nokkut yfir þá skugga bera af skóginum, where they were shadowed (hidden) by the trees, Fms. x. 239; e-t berr fram (hátt), a body is prominent, Lat. eminet; Ólafr konungr stóð í lyptingunni, bar hann (acc.) hátt mjök, king O. stood out conspicuously, ii. 308; b. yfir, þótti mjök bera hljóð (acc.) þar yfir er Ólafr sat, the sound was heard over there where O. sat, Sturl. i. 21; b. á milli, something comes between; leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect, Nj. 263: metaph., e-m berr e-t á milli, they come to dissent, 13, v. 1.; b. fyrir augu (hence fyrirburðr, vision), of a vision or the like; mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, ek sé …, many things come now before my eyes, 104; hann mundi allt þat er fyrir hann hafði borit, i. e. all the dream, 195; eina nótt berr fyrir hann í svefni mikla sýn, Fms. i. 137, Rd. 290; veiði (acc.) berr í hendr e-m (a metaphor from hunting), sport falls to one’s lot; hér bæri veiði í hendr nú, here would be a game, Nj. 252; e-t berr undan (a metaphor from fishing, hunting term), when one misses one’s opportunity; vel væri þá … at þá veiði (acc.) bæri eigi undan, that this game should not go amiss, 69; en ef þetta (acc.) berr undan, if this breaks down, 63; hon bað hann þá drepa einhvern manna hans, heldr en allt (acc.) bæri undan, rather than that all should go amiss, Eg. 258: absol., þyki mér illa, ef undan berr, if I miss it, Nj. 155; viljum vér ekki at undan beri at…, we will by no means miss it…, Fms. viii. 309, v. 1. The passage Bs. i. 416 (en fjárhlutr sá er átt hafði Ari, bar undan Guðmundi) is hardly correct, fjárhlut þann would run better, cp. bera undir, as a law term, below.
    II. adding prepp.; b. við, at, til, at hendi, at móti, til handa …, to befall, happen, Lat. accidere, occurrere, with dat. of the person, (v. atburðr, viðburðr, tilburðr); engi hlut skyldi þann at b., no such thing should happen as…, Fms. xi. 76; svá bar at einn vetr, it befell, x. 201; þat hefir nú víst at hendi borit, er…, Nj. 174; þó þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, Eg. 7; b. til handa, id., Sks. 327; bar honum svá til, so it befell him, Fms. xi. 425; at honum bæri engan váðaligan hlut til á veginum, that nothing dangerous should befall him on the way, Stj. 212; bæri þat þá svá við, at hann ryfi, it then perchance might happen, that …, 102; þat bar við at Högni kom, 169, 172, 82; raun (acc.) berr á, it is proved by the fact, event, Fms. ix. 474, x. 185.
    2. temp., e-t berr á, it happens to fall on …; ef þing (acc.) ber á hina helgu viku, if the parliament falls on the holy week (Whitsun), Grág. i. 106; ef Crucis messu (acc.) berr á Drottins dag, Rb. 44; berr hana (viz. Petrs messu, June 29) aldrei svá optarr á öldinni, 78; þat er nú berr oss næst, what has occurred of late, Sturl. iii. 182: b. í móti, to happen exactly at a time; þetta (acc.) bar í móti at þenna sama dag andaðist Brandr biskup, Bs. i. 468; b. saman, id.; bar þat saman, at pá var Gunnarr at segja brennusöguna, just when G. was about telling the story, Nj. 269.
    3. metaph. of agreement or separation; en þat (acc.) þykir mjök saman b. ok þessi frásögn, Fms. x. 276: with dat., bar öllum sögum vel saman, all the records agreed well together, Nj. 100, v. l.; berr nú enn í sundr með þeim, Bjarna ok Þorkatli at sinni, B. and Th. missed each other, Vápn. 25.
    4. denoting cause; e-t (acc.) berr til …, causes a thing; ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason, Nj. 75; at þat beri til skilnaðar okkars, that this will make us to part (divorce), 261; konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief? Fms. vi. 355; þat berr til tunglhlaups, Rb. 32.
    β. meiri ván at brátt beri þat (acc.) til bóta, at herviliga steypi hans ríki, i. e. there will soon come help (revenge), Fms. x. 264; fjórir eru þeir hlutir er menn (acc.) berr í ætt á landi hér, there are four cases under which people may be adopted, Grág. i. 361.
    γ. e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot; hon á arf at taka þegar er undir hana berr, in her turn, 179; mikla erfð (acc.) bar undir hana, Mar. (Fr.); berr yfir, of surpassing, Bs. ii. 121, 158; b. frá, id. (fráburðr); herðimikill svá at þat (acc.) bar frá því sem aðrir menn, Eg. 305; er sagt, at þat bæri frá hve vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they did speak, Jb. 11; bar þat mest frá hversu illa hann var limaðr, but above all, how…, Ó. H. 74.
    5. with adverbial nouns in a dat. form; e-t berr bráðum, happens of a sudden; berr þetta (acc.) nú allbráðum, Fms. xi. 139; cp. vera bráðum borinn, to be taken by surprise (above); berr stórum, stærrum, it matters a great deal; ætla ek stærrum b. hin lagabrotin (acc.), they are much more important, matter more, vii. 305; var þat góðr kostr, svá at stórum bar, xi. 50; hefir oss orðit svá mikil vanhyggja, at stóru berr, an enormous blunder, Gísl. 51; svá langa leið, at stóru bar, Fas. i. 116; þat berr stórum, hversu mér þóknast vel þeirra athæfi, it amounts to a great deal, my liking their service, i. e. I do greatly like, Fms. ii. 37; eigi berr þat allsmám hversu vel mér líkar, in no small degree do I like, x. 296.
    β. with dat., it is fitting, becoming; svá mikit sem landeiganda (dat.) berr til at hafa eptir lögum, what he is legally entitled to, Dipl. iii. 10; berr til handa, it falls to one’s lot, v. above, Grág. i. 93.
    III. answering to Lat. oportet, absolutely or with an adverb, vel, illa, with infinit.; e-m berr, it beseems, becomes one; berr þat ekki né stendr þvílíkum höfuðfeðr, at falsa, Stj. 132; berr yðr (dat.) vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli, Fms. ix. 326; sagði, at þat bar eigi Kristnum mönnum, at særa Guð, x. 22; þá siðu at mér beri vel, Sks. 353 B: used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, unbeseeming, unfit, improper; athæfi þat er vel beri fyrir konungs augliti, 282; þat þykir ok eigi illa bera, at maðr hafi svart skinn til hosna, i. e. it suits pretty well, 301: in case of a pers. pron. in acc. or dat. being added, the sentence becomes personal in order to avoid doubling the impers. sentence, e. g. e-m berr skylda (not skyldu) til, one is bound by duty; veit ek eigi hver skylda (nom.) yðr (acc.) ber til þess at láta jarl einn ráða, Fms. i. 52: also leaving the dat. out, skylda berr til at vera forsjámaðr með honum, vii. 280; eigi berr hér til úviska mín, it is not that I am not knowing, Nj. 135.
    IV. when the reflex. inflexion is added to the verb, the noun loses its impers. character and is turned from acc. into nom., e. g. þar (þat?) mun hugrinn minn mest hafa fyrir borizt, this is what I suspected, fancied, Lv. 34; cp. hugarburðr, fancy, and e-t berr fyrir e-n (above, C. I. 2); hefir þetta (nom.) vel í móti borizt, a happy coincidence, Nj. 104; ef svá harðliga kann til at berask, if the misfortunes do happen, Gþl. 55; barsk sú úhamingja (nom.) til á Íslandi, that mischief happened (no doubt the passage is thus to be emended), Bs. i. 78, but bar þá úhamingju …; þat (nom.) barsk at, happened, Fms. x. 253; fundir várir (nom.) hafa at borizt nokkurum sinnum, vii. 256; þat barsk at á einhverju sumri, Eg. 154; bærist at um síðir at allr þingheimrinn berðist, 765, cp. berast við, berask fyrir above (B. V.): berast, absol., means to be shaken, knocked about; var þess ván, at fylkingar mundu berast í hergöngunni, that they would be brought into some confusion, Fms. v. 74; Hrólfr gékk at ramliga, ok barst Atli (was shaken, gave away) fyrir orku sakir, þar til er hann féll. Fas. iii. 253; barst Jökull allr fyrir orku sakir (of two wrestling), Ísl. ii. 467, Fms. iii. 189: vide B. IV.
    D. In mod. usage the strong bera—bar is also used in impersonal phrases, denoting to let a thing be seen, shew, but almost always with a negative preceding, e. g. ekki bar (ber) á því, it could ( can) not be seen; að á engu bæri, láta ekki á bera ( to keep tight), etc. All these phrases are no doubt alterations from the weak verb bera, að, nudare, and never occur in old writers; we have not met with any instance previous to the Reformation; the use is certainly of late date, and affords a rare instance of weak verbs turning into strong; the reverse is more freq. the case.

    Íslensk-ensk orðabók > BERA

  • 2 TÚLKA

    * * *
    (að), v. to interpret; t. mál e-s, to plead one’s case, be the spokesman; t. fyrir e-m, to be one’s interpreter (mun ek fylgja þér til staðarins ok t. fyrir þér); t. illa fyrir e-m, to give one a bad report, bear one bad witness.
    * * *
    að, [a Slavon. word], to interpret; t. mál e-s, to plead one’s case, be the spokesman, Eg. 410; t. eyrendi e-s, Fms. i. 139; Guðs orð ok eyrendi þótt eigi sé með snilld mikilli frain túlkat, MS. 15. 1; Austmenn munu ílla túlka fyrir þér, give thee a bad report, Nj. 178; Þiðrandi kvað sik nú gruna hversu Vegghamarr mundi t. fyrir þeim, Njarð. 370; mun ek fylgja þér til staðarins ok t. fyrir þér, be thy interpreter, Fms. iii. 58.

    Íslensk-ensk orðabók > TÚLKA

  • 3 bera

    * * *
    I)
    (ber; bar, bárum; borinn), v.
    I.
    1) to bear, carry, convey (bar B. biskup í börum suðr í Hvamm);
    bera (farm) af skipi, to unload a ship;
    bera (mat) af borði, to take (the meat) off the table;
    bera e-t á hesti, to carry on horseback;
    2) to wear (bera klæði, vápn, kórónu);
    bera œgishjálm, to inspire fear and awe;
    3) to bear, produce, yield (jörðin berr gras; tré bera aldin, epli);
    4) to bear, give birth to, esp. of sheep and cows;
    kýr hafði borit kálf, had calved;
    absol., ván at hón mundi bera, that the cow would calve;
    the pp. is used of men; hann hafði verit blindr borinn, born blind;
    verða borinn í þenna heim, to be born into this world;
    þann sóma, sem ek em til borinn, born to;
    borinn e-m, frá e-m (rare), born of;
    Nótt var Nörvi borin, was the daughter of N.;
    borinn Sigmundi, son of S.;
    5) bera e-n afli, ofrafli, ofrliði, ofrmagni, ofríki, to bear one down, overcome, oppress, one by odds or superior force;
    bera e-n ráðum, to overrule one;
    bera e-n bjóri, to make drunk with beer;
    verða bráðum borinn, to be taken by surprise;
    borinn verkjum, overcome by pains;
    þess er borin ván, there is no hope, all hope is gone;
    borinn baugum, bribed; cf. bera fé á e-n, to bribe one;
    6) to lear, be capable of bearing (of a ship, horse, vehicle);
    þeir hlóðu bæði skipin sem borð báru, with as much as they could carry;
    fig., to sustain, support (svá mikill mannfjöldi, at landit fekk eigi borit);
    of persons, to bear up against, endure, support (grief, sorrow, etc.);
    absol., bar hann drengiliga, he bore it manfully;
    similarly, bera (harm) af sér, berast vel (illa, lítt) af;
    bar hon sköruliga af sér, she bore up bravely;
    hversu berst Auðr af um bróðurdauðann, how does she bear it?
    hon berst af lítt, she is much cast down;
    bera sik vel upp, to bear well up against;
    7) bera e-t á, e-n á hendr e-m, to charge or tax one with (eigi erum vér þess valdir, er þú berr á oss);
    bera (kvið) á e-n, to give a verdict against, declare guilty (í annat sinn báru þeir á Flosa kviðinn);
    bera af e-m (kviðinn), to give a verdict for;
    bera e-t af sér, to deny having done a thing;
    bera or bera vitni, vætti, to bear witness, testify;
    bera or bera um e-t, to give a verdict in a case;
    bera e-n sannan at sök, to prove guilty by evidence;
    bera e-n undan sök, to acquit;
    bera í sundr frændsemi þeirra, to prove (by evidence) that they are not relations;
    refl. (pass.), berast, to be proved by evidence (þótt þér berist þat faðerni, er þú segir);
    8) to set forth, report, tell;
    bera e-m kveðju (orð, orðsending), to bring one a greeting, compliments (word, message);
    bera or bera fram erindi sín fyrir e-n, to state (tell) one’s errand or to plead one’s case before one;
    bera e-m njósn, to apprise one;
    bera e-t upp, to produce, mention, tell;
    bera upp erindi sín, to state one’s errand;
    bera saman ráð sín, to consult together;
    eyddist það ráð, er þeir báru saman, which they had designed;
    9) to keep, hold, bear, of a title (bera jarlnafn, konnungsnafn);
    bera (eigi) giptu, gæfu, hammingju, auðnu til e-s, (not) to have the good fortune to do a thing (bar hann enga gæfu til at þjóna þér);
    bera vit, skyn, kunnáttu á e-t, to have knowledge of, uniderstanding about;
    bera hug, áræði, þor, traust til e-s, to have courage, confidence to do a thing;
    bera áhyggju fyrir e-u, to be concerned about;
    bera ást, elsku, hatr til e-s, to bear affection, love, hatred to;
    10) to bear off or away, carry off (some gain);
    bera sigr af e-m, af e-u, to carry off the victory from or in;
    hann hafði borit sigr af tveim orustum, he had been victorious in two battles;
    bera hærra (lægra) hlut to get the best (the worst) of it;
    bera efra (hærra) skjöld, to gain the victory;
    bera hátt (lágt) höfuðit, to bear the head high (low), to be in high (low) spirits;
    bera halann bratt, lágt, to cock up or let fall the tail, to be in high or low spirits;
    11) with preps.:
    bera af e-m, to surpass;
    en þó bar Bolli af, surpassed all the rest;
    bera af sér högg, lag to ward off, parry a blow or thrust;
    bera eld at, to set fire to;
    bera fjötur (bönd) at e-m, to put fetters (bonds) on one;
    bera á or í, to smear, anoint (bera vatn í augu sér, bera tjöru í höfuð sér);
    bera e-t til, to apply to, to try if it fits (bera til hvern lykil af öðrum at portinu);
    bera e-t um, to wind round;
    þá bar hann þá festi um sik, made it fast round his body;
    bera um með e-n, to bear with, have patience with;
    bera út barn, to expose a child;
    12) refl., berast mikit (lítit) á, to bear oneself proudly (humbly);
    láta af berast, to die;
    láta fyrir berast e-s staðar, to stay, remain in a place (for shelter);
    berast e-t fyrir, to design a thing (barst hann þat fyrir at sjá aldregi konur);
    at njósna um, hvat hann bærist fyrir, to inquire into what he was about;
    berast vápn á, to attack one another;
    berast at or til, to happen;
    þat barst at (happened) á einhverju sumri;
    ef svá harðliga kann til at berast, if that misfortune does happen;
    berast í móti, to happen, occur;
    hefir þetta vel í móti borizt, it is a happy coincidence;
    berast við, to be prevented;
    ok nú lét almáttugr guð við berast kirkjubrunann, prevented, stopped the burning of the church;
    II. impers., denoting a sort of passive or involuntary motion;
    alla berr at sama brunni, all come to the same well (end);
    bar hann (acc.) þá ofan gegnt Ösuri, he happened to come down just opposite to Ö.;
    esp. of ships and sailors; berr oss (acc.) til Íslands eða annarra landa, we drift to Iceland or other countries;
    þá (acc.) bar suðr í haf, they were carried out southwards;
    Skarpheðin (acc.) bar nú at þeim, S. came suddenly upon them;
    ef hann (acc.) skyldi bera þar at, if he should happen to come there;
    e-n berr yfir, one is borne onwards, of a bird flying, a man riding;
    hann (acc.) bar skjótt yfir, it passed quickly (of a flying meteor);
    2) followed by preps.:
    Gunnar sér, at rauðan kyrtil bar við glugginn, that a red kirtle passed before the window;
    hvergi bar skugga (acc.) á, there was nowhere a shadow;
    e-t berr fram (hátt), is prominent;
    Ólafr konungr stóð í lyptingu ok bar hann (acc.) hátt mjök, stood out conspicuously;
    e-t berr á milli, comes between;
    leiti (acc.) bar á milli, a hill hid the prospect;
    fig. e-m berr e-t á milli, they are at variance about a thing;
    mart (acc.) berr nú fyrir augu mér, many things come now before my eyes;
    veiði (acc.) berr í hendr e-m, game falls to one’s lot;
    e-t berr undan, goes amiss, fails;
    bera saman, to coincide;
    bar nöfn þeirra saman, they had the same name;
    fig., with dat.; bar öllum sögum vel saman, all the stories agreed well together;
    fund várn bar saman, we met;
    3) bera at, til, við, at hendi, til handa, to befall, happen, with dat. of the person;
    svá bar at einn vetr, it happened one winter;
    þó at þetta vandræði (acc.) hafi nú borit oss (dat.) at hendi, has befallen us;
    bar honum svá til, it so befell him;
    þat bar við (it so happened), at Högni kom;
    raun (acc.) berr á, it is proved by fact;
    4) of time, to fall upon;
    ef þing (acc.) berr á hina helgu viku, if the parliament falls in the holy week;
    bera í móti, to coincide, happen exactly at the same time;
    5) denoting cause;
    e-t berr til, causes a thing;
    konungr spurði, hvat til bæri úgleði hans, what was the cause of his grief;
    ætluðu þat þá allir, at þat mundi til bera, that that was the reason;
    berr e-m nauðsyn til e-s, one is obliged to do a thing;
    6) e-t berr undir e-n, falls to a person’s lot;
    hon á arf at taka, þegar er undir hana berr, in her turn;
    e-t berr frá, is surpassing;
    er sagt, at þat (acc.) bæri frá, hvé vel þeir mæltu, it was extraordinary how well they spoke;
    7) e-t berr bráðum, happens of a sudden;
    e-t berr stóru, stórum (stœrrum), it amounts to much (more), it matters a great deal (more), it is of great (greater) importance;
    8) absol. or with an adv., vel, illa, with infin.;
    e-m berr (vel, illa) at gera e-t, it becomes, beseems one (well, ill) to do a thing (berr yðr vel, herra, at sjá sannindi á þessu máli);
    used absol., berr vel, illa, it is beseeming, proper, fit, or unbeseeming, improper, unfit (þat þykkir eigi illa bera, at).
    (að), v. to make bare (hon beraði likam sinn).
    * * *
    að, [berr, nudus], to make bare, Lat. nudare; hon beraði líkam sinn, Bret. 22: impers., berar hálsinn (acc.), the neck became bare, Bs. i. 624.

    Íslensk-ensk orðabók > bera

  • 4 SÖK

    (gen. sakar, pl. sakar or sakir), f.
    1) charge, the offence charged;
    sönn sök, a true charge;
    gera sakar á hendr sér, to incur charges;
    gera sakir við e-n, to do offence or harm to one;
    sannr at sök, proved (found) guilty;
    gefa e-m (upp) sakir, to remit a charge;
    gefa e-m sök (sakar) á e-u, gefa e-m e-t at sök, to make a charge against one;
    fœrast undan sökum, to plead not guilty;
    vera (bundinn) í sökum við e-n, to have done offence to one (konungr tók stór gjöld af bóndum þeim, er honum þóttu í sökum við sik);
    2) suit, action, in court;
    ek á sjálfr sök á því, that is my own affair;
    sækja e-n sökum, to prosecute one;
    svæfa allar sakar, to settle all causes;
    fara með sökina, to conduct the suit;
    segja fram sök sína, to declare ones suit;
    3) effect;
    hafa ekki at sök, to effect nothing;
    tók Þóroddr þá at vanda um kvámur hans, ok hafði ekki at sök, but to no effect;
    4) cause, reason (þótti konungi sakir til, þótt hann hefði eigi komit);
    fyrir hverja sök, for the sake of what, why?
    fyrir þá (þessa) sök, for that reason, therefore;
    af þeim sökum, from that cause (svá lauk þessu, at húsfreyja lézt af þeim sökum);
    fyrir e-s sakir or sökum, for the sake of, because of;
    fyrir ástar sakir, for love’s sake;
    with respect to (skyldi boðit verða sem vegligast, bæði fyrir tilfanga sakir ok fjölmennis);
    fyrir mínum sökum, for my sake, for my part;
    um sakar þínar, for thy sake;
    of time, um nokkurra nátta sakir, for a few nights;
    of (um) stundar sakir, for a while;
    um sinns sakir, for this once;
    um nætr sakir, for one night;
    sakir e-s, sökum e-s = fyrir sakir e-s, fyrir sökum e-s.
    * * *
    f., gen. sakar, dat. sök, and older saku, which occurs on Runic stones; pl. sakar, later sakir; a gen. sing. söku or saku (from saka, u, f.) remains in the compds söku-dólgr, söku-nautr: [Ulf. sakjo = μάχη; A. S. sacu; Engl. sake; Germ. sache; Dan. sag; Swed. sak.]
    A. A charge, then the offence charged, guilt, crime, like Lat. crimen; göra sakar á hendr sér, to incur charges, Ld. 44; sannr at sök, guilty, Nj. 87, Grág. i. 75; sök er sönn, a true charge, 294; sakar allar skulu liggja niðri meðal okkar, Grág. i. 362; svæfa sakar, Gm. 15; semr hann dóma ok sakar leggr, Vsp. 64; ef sakar görask þær skal fé bæta, Ísl. ii. 380; bæta sakir þær allar með fé er görzk höfðu í þeim málum, Eg. 98; nú er sagt hvaðan sakar görðusk, Hkv.; veiztú hverjar sakir ek á við konung þenna? … hann hefir drepit föður minn, Fas. ii. 532; þeim megin siglu er menn eigu síðr sakir við menn, Grág. ii. 137; gefa e-m upp sakir, to remit a charge, Ld. 44; or, gefa e-m sakir, id., Fms. x. 326; gefa e-m sök (sakar) á e-u, to make a charge against one, Landn. 145; gefa e-m e-t að sök, id., Fms. i. 37; bera sakar á e-n, to bring a charge against, Hkr. i. 168; eiga sakar við e-n, to have a charge against a person; færask undan sökum, to plead not guilty, Fms. xi. 251; verjask sök, id., Grág. i. 38; lúka sökum með sér, to settle the charges brought by one against the other, 361; líta á sakar úreiðr, Fms. i. 15; vera bundinn í sökum við e-n, to stand committed, Eg. 589, Fms. i. 61.
    2. the offence charged; falla í sök, to fall into crime, Sks. 575; fyrir sakir ( for wrongs committed) skyldi niðr falla þriðjungr gjalda, Fms. ix. 227; dauða verðr fyrir sökina, Sks. 575 B; fyrir-gef oss várar sakar ( our trespasses), Hom. 158; fyrir hví var hann píndr, eða hvat sök görði hann? Bs. i. 9.
    II. a law phrase, a plaint, suit, action in court; ef hann á sök at sækja, þá er …, Grág. i. 64; sakar-aðili, a plaintiff, Grág. passim; eiga sök í dómi, i. 74; sækjandi ok sakar verjandi, 17; á sá sök er …, he owns the case, i. e. is the right plaintiff, 38; fara með sök, to conduct a suit, 37, Nj. 86; færa fram sök, Grág. i. 83; segja fram sök, 39, 43, Nj. 36, 87, 110, 187; sök fyrnisk, is prescribed, Grág. i. 381; í salti liggr sök ef sækendr duga, see salt; göra tvær sakar ór vígi ok fram hlaupi, ii. 35; hafa sök at sækja, or, hafa sök at verja, i. 37, 76; hafa sök á hendi e-m, 75; hluta sakir, 74, 104; lýsa sakar, 19, Nj. 110; lýsa sök á hönd e-m, 18, 19, 110; selja e-m sök á hendr e-m, at þú mættir hvárki sækja þína sök né annarra, 99; sækja svá sök sína, Grág. i. 75; hafa sök at sækja, etc.; verja sök, 298; eiga sök á e-u, to have a suit against one, of the injured person; hvat hafðir þú til gört áðr?—þat er hann átti enga sök á, what hast thou done?That for which he had no ground for complaint, i. e. which did not concern him, Nj. 130; eg á sjálfr sök á því, that is my own affair; dómar fara út til saka, the courts are sitting to hear the pleadings, 295; því at eins verðr sökin ( the action) við hann, ef …, 405; bjóða sök á þingi, N. G. L. i. 20; sökin Tyrfings, the case of T., Nj. 100, 101; þriggja þinga sök, a case lasting three sessions, Grág. i. 441, ii. 233; tólf aura, sex aura, merkr, þriggja marka sök, an action for three marks, N. G. L. i. 81, 82, Grág. i. 405, ii. 113; víg-sök, a case of manslaughter; fjörbaugs-sök, skóggangs-sök, a case, action of outlawry, passim; borgit málinu ok svá sökinni, the case and the suit, Nj. 36.
    2. spec., persecution; sök eða vörn, Grág. i. 17, (rare, see sókn); at sökum öllum ok svá at vörnum, 104.
    3. phrases; hafa ekki at sök, to no effect; hann kvað sér þó þungt, at nokkut mundi at sök hafa, Eb. 53 new Ed.; tók Þóroddr at vanda um kvámur hans, ok hafði ekki (not eigi) at sök, 50 new Ed.; ok hafði ekki vætta at sök, Fms. viii. 18; hann eggjar lið sitt ok hafði gott at sök, Flóv. 44.
    III. a ‘sake,’ cause; eru fleiri vinda sakir, are there more causes of the winds? Rb. 440; þótti konungi sakir til þótt hann hefði eigi komit, Fms. xi. 13; hann skal segja hvat at sökum er, what is the reason, cause? Grág. i. 310; sú var sök til þess, at …, Fms. i. 153; brýnar sakar, Al. 7; fyrir hverja sök, for the sake of what? wherefore? Fms. i. 81; af sök nökkurar óvináttu, for the sake of, because of, Hom. 20.
    2. adverbial phrases; fyrir sakar (sakir) e-s, for the sake of, because of; fyrir sakir orma, Al. 1; beztr kostr fyrir sakir frænda …, Glúm. 348; er þér þat sjálf-rátt fyrir sakir höfðing-skapar þíns, Nj. 266; fyrir tignar sakir várrar ok lands siðar, 6; fyrir styrks sakar ok megins, Eg. 107; fyrir úrækðar sakar, … fyrir veðrs sakar, K. Þ. K.; fyrir ástar sakir, Nj. 3: leaving out ‘fyrir,’ whereby sakar (acc.) becomes quite a preposition; sakir harma várra, Lv. 67; sakar refsingar ok ástar sakar við hina, Sks. 666 B; sakir þess at hann var ekki skáld, Fb. i. 215; sakir (þess) at hann var gamall, Fas. iii. 260: acc., fyrir þínar sakir, Nj. 140; fyrir várar sakir, Fms. vii. 190; um sakar e-s, id.; um konu sakar, Grág. ii. 62; of óra sök, Skv. 3. 49: temp., um nökkorra nátta sakir, for a few nights, Fms. i. 213; of stundar sakir, for a while, Nj. 139, Al. 99, Fms. xi. 107; um viku sakir, a week’s respite, Eg.; um hríðar sakar, a while, Mar., Al. 83; gefa mat um máls sakir, for one meal, Vm. 16; um sinn sakir, for this once, Ld. 184, 196, 310, Þórð. 36 new Ed.:—dat. plur. sökum, placed after a genitive, in which case even indeclinable fem. nouns for the sake of euphony assume a final s; af hennar sökum, for her sake, Ver. 44; af frændsemis sökum, Grág. ii. 72; af hræsnis sökum, Hom. 23; at sinn sakum, for this once, Sks. 483 B; fyrir þeim sökum, on that account, Grág. i. 48; fyrir veðrs sökum, K. Þ. K.; fyrir aldrs sökum, for old sake, Fms. xi. 50; fyrir veilendi sökum, Grág. i. 41; fyrir fáfræðis sökum ok úgá, Bs. i. 137; fyrir mínum sökum, for my sake, Þorst. St. 54; at hann mundi eigi mega vera einn konungr fyrir Áka sökum, Fms. xi. 46; sökum snjóvar, Lv. 25; fylgir þar enn sökum þess því goðorði alþingis-helgun, Landn. 336 (Append.), and passim.
    B. COMPDS: sakaraðili, sakaráberi, sakabætr, sakadólgr, sakareyrir, sakarferli, sakafullr, sakargipt, sakalauss, sakamaðr, sakarspell, sakarstaðr, sakartaka, sakartökuváttr, sakartökuvætti, sakarvandræði, sakarvörn.

    Íslensk-ensk orðabók > SÖK

  • 5 GANGA

    * * *
    I)
    (geng; gekk, gengum; genginn), v.
    1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);
    2) to go;
    ganga heim, to go home;
    ganga braut, to go away;
    ganga til hvílu, to go to bed;
    ganga á skip, to go on board;
    ganga af skipi, to go ashore;
    with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;
    ganga at eiga konu, to marry a woman;
    3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);
    4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);
    5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);
    6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);
    gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;
    8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);
    of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);
    of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);
    9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);
    impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;
    10) láta ganga e-t, to let go on;
    láta höggin ganga, to rain blows;
    Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;
    ef þat gengr eigi, if that will not do;
    impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;
    þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;
    12) to turn out, go in a specified way;
    ganga andæris, to go all wrong;
    gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;
    impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);
    13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);
    14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);
    15) with preps. and adverbs:
    ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);
    ganga af vitinu, to go out of one’s wits;
    ganga af trú sinni, to apostatize;
    to pass (síðan gengu af páskarnir);
    to go off (gekk þegar af höfuðit);
    to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);
    nú gengr honum hey af, now he has some hay left;
    ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);
    ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);
    to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);
    of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);
    ganga at e-m, to attack one;
    ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);
    ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;
    hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;
    ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;
    ganga á bak e-u, to contravene;
    ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;
    ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);
    ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);
    ganga fram, to step forward;
    ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;
    to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);
    to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);
    to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);
    ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);
    ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);
    ganga í gegn e-m, to set oneself against one;
    ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;
    maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;
    ganga í mál, to undertake a case;
    ganga með e-m (of a woman), to marry;
    ganga með barni, to be with child;
    ganga með burði (of animals), to be with young;
    ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);
    ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;
    ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;
    ganga móti e-u, to resist, oppose;
    to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;
    ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);
    ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);
    ganga saman, to marry;
    of an agreement, bargain, to be brought about;
    saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;
    ganga sundr (í s.), to go asunder, part;
    ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);
    en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;
    hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?
    Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;
    ganga um e-t, to go about a thing;
    ganga um beina, to wait upon guests;
    ganga um sættir, to go between, as peacemaker;
    ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);
    g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);
    ganga undir e-n, to subject oneself to;
    ganga upp, to be wasted (of money);
    to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);
    of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);
    of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;
    ganga við staf, to walk with a stick;
    ganga við e-u or e-t, to avow;
    ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);
    ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;
    slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;
    eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;
    16) refl., gangast.
    f.
    1) walking (hann mœddist í göngu);
    vera í göngu, to be on foot, to walk;
    2) course (ganga tungls, vinds).
    * * *
    pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]
    A. To go:
    I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.
    β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).
    II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,
    α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.
    β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.
    γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.
    2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.
    B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.
    C. Used singly, of various things:
    1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.
    2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.
    3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.
    4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.
    β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.
    II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.
    2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.
    III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.
    IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.
    V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.
    VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.
    VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.
    VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.
    IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.
    X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.
    β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.
    XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.
    2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.
    D. REFLEX.:
    I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.
    2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.
    II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.
    III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

    Íslensk-ensk orðabók > GANGA

  • 6 MÆLA

    * * *
    I)
    (-ta, -tr), v.
    1) to speak, with acc. and absol. (Flosi mælti ekki orð á meðan);
    mæla mörgum orðum, to use many words;
    mæla e-n orðum, to address one;
    mæla æðru, to express fear, despondency;
    mæla lög, to speak law, have law on one’s side in pleading;
    mæla málum, to plead a cause;
    mæla mælt mál, to speak what others say;
    2) to stipulate, appoint, settle (var svá mælt, at S. jarl skyldi koma til Dyflinnar);
    mæla mót með sér, to fix an interview;
    mæla sér e-t, to claim for oneself (ef þú vilt þér mæla man);
    3) with preps.:
    mæla aptr, to retract (one’s words);
    mæla á máli, to speak a language (mæla á Írsku);
    mæla eptir e-n, to take up the prosecution in the case of a slain man (þú átt eptir hraustan mann at mæla);
    mæla eptir e-m, to take one’s part;
    mæla fyrir, to order, prescribe (sagði Jófríðr honum, ar barnit er út borit, sem hann hafði fyrir mælt);
    mæla fyrir e-u, to claim;
    allt þat silfr, er hann mælti fyrir, which he had bargained for;
    mæla fyrir griðum, to declare a truce (by using the proper formula);
    mæla vel fyrir e-m, to express a wish for a person’s good fortune (G. gaf sveininum gullsylgju ok mælti vel fyrir honum);
    mæla fyrir minni, to propose a toast;
    mæla í móti e-u, to gainsay, oppose, object to (allir heiðnir menn mæltu í móti);
    mæla til e-s, to speak to one;
    hón mælti til hans djarfliga, she spoke up to him boldly;
    to speak of one (Gunnar hafði aldri illa mælt til Njálssona);
    mæla til e-s, to express a wish for a thing (þeir mæltu til vináttu með sér at skilnaði);
    mæla til friðar, to sue for peace;
    mæla e-t til e-s, to claim, call for as payment (þeir fóru lengi undan ok mæltu til fé mikit at lyktum);
    mæla um e-t, to say about a thing (G. spurði, hvat hann mælti um hrossin);
    to utter, say solemnly (þat læt ek verða um mælt, at);
    mæla e-n undan e-u, to beg one off from (mæla e-n undan dauða);
    mæla við e-n, to speak to (G. mælti við Ögmund: fylg þú þeim til húsa minna);
    mæla við e-u, to gainsay, refuse;
    4) refl., mælast.
    (-da, -dr), v. to measure.
    * * *
    1.
    t, [Ulf. maþlian = λαλειν; A. S. mæðlan, madelian; Germ. melden by way of metathesis; Old Engl. mele; the Dan. mæle as well as the Icel. are contracted forms, cp. nál from nadal]:—to speak, with acc. and absol.; mæli þarft eðr þegi, Hm. 18; mæla staðlausa stafi, id.; hví þegið ér, svá at mæla né meguð, Ls.; margir menn mæltu ílla við Skamkel, Nj. 80; eigi munt þú þat vilja mæla, 85; Gizurr hvíti (Njáll), … mælti, 90, 91, 220, 228; stafnbúar mæltu, at hann skyldi mæla allra hötðingja heilastr, Fms. vii. 290; mæl þú allra drengja heilastr, viii. 97; þat þætti mér mælanda (gerund.), that is a remarkable speech, Fb. ii. 196; mæla mörgum orðum, to use many words, Hm. 104; mæla þessum orðum, to use these words, Hkr. ii. 78; mæla e-n orðum, to address, Vþm. 4; mæla í hug sér, to speak to oneself, 623. 54; mæla máli, to speak a language; hann mælti allstaðar þeirra máli sem hann væri allstaðar þar barnfæddr sem þá kom hann, Bs. i. 80.
    2. special usages; mæla áljót, to speak a libel, Grág. ii. 146; mæla æðru, to express fear, despondency, despair, Nj. 199; mæla tál, hégóma, to tell tales, falsehoods, 258; mæla lög, to speak law, to have the law on one’s side in pleading, Fms. vii. 142; mæla ljóst, to speak out, Nj. 102; mæla í mútur, to speak with reserve (see múta); hafa réttara at mæla, to speak true, have right on one’s side, Fms. iii. 22; mæla lögskil or lögskilum, to speak or perform public duties in court or in the assembly, Nj. 3, Ísl. ii. 255; mæia helgi e-s, to pronounce the inviolability of, Grág. i. 92; mæla nálum, to plead a cause, 2; en er höfðingjar höfðu þar mælt þeim málum sem þar stóðu lög til, Ld. 32; mæla e-s máli, Grág. i. 198; mæla mælt mál, to say what all the world says, Gísl. 11, Stj. 463: mod. to say a plain word, speak plainly; bréf harðlega mælt, worded, Bs. i. 554, Fms. ix. 389.
    II. to stipulate; mæla e-t með sér, to fix, stipulate, appoint: fundusk þeir, sem mælt hafði verit með þeim, Nj. 256; mæla mót með sér, to fix an interview, Eg. 564; mæla sér man, to fix an interview with her, Hm. 97:—mæla sér e-t, to stipulate, bargain for; vér höfum fund várn mæltan ár hvert hér í Gula, N. G. L. i. 4; ek hefka fé mælt mér í dóm þenna ok monka ek mæla, Grág. i. 79; slíkan stað ok máldaga sem þeir áttu sér mæltan, 154; þeir mæltu til fé mikit at lyktum, Nj. 99; mælti hann þat til at eiga dóttur hans, 271; en hón mælti þat til við konung, at hann skyldi vinna allan Noreg, Fms. x. 181; hvat er til mælt, Fs. 92; ek mæli til kaupa við þik, Nj. 3; þeir mæltu til vináttu með sér at skilnaði, Eg. 691; þeir mæla til bardaga með sér um morguninn, Fb. i, 142; hygg þú at því vandliga at þú mæl til hvers-vetna ílla þess er þú beiðir hann, Fms. xi. 58; hús þau er til skaða-bóta eru mælt, for which compensation has been stipulated, Grág. i. 459; mæla til friðar, to sue for peace, Fas. ii. 121 (frið-mælask).
    III. with prepp.; mæla á máli, to speak in a language; mæla á Irsku, Ld. 76:—mæla aptr, to retract, Sturl. i. 46:—mæla eptir e-m, to take one’s part, excuse him, Nj. 26, 53, Fms. vii. 120: to request, demand, ix. 52: but mæla eptir e-n, with acc., to lead the prosecution (eplir-mál) in the case of a slain man, Grág., Nj., Sagas passim:—mæla fyrir, to order, prescribe; sem biskup mælir fyrir, Grág. i. 377; sem Þórðr mælti fyrir, Ld. 44; allt þat silfr er hann mælti fyrir, which he had bargained, Fær. 6; þat bréf er konungr mælti svá fyrir, at …, Fms. ix. 447: to declare, Nj. 15: to cite a formulary, preamble, or the like, mæla fyrir skipi, to say the prayer when a ship first puts to sea; gékk Þorvaldr til siglu ok mælti fyrir skipi eptir sið, Bs. i. 774; thus, mæla fyrir griðum, to declare a truce, by using the proper formulary, Fms. ix. 53, Nj. 106; mæla fyrir minni, to propose a toast, Fms. i. 35:—mæla móti, to gainsay, speak against, Eg. 72, Nj. 129, 158, Fms. vii. 290:—mæla til e-s, see above:—mæla um e-t, to speak about a thing, Hom. 157; konungr varð styggr ok mælti um nokkurum orðum, Eg. 16: to use an expression, utter (in an emphatic sense), of spells or the like, mikit hefir Jökull um mælt, svá at mér er þat eigi þolanda, Fs. 54; læt ek þat um mælt, at þú munt …, Ísl. ii. 197, v. l.; þar mynda ek hafa gefit þér upp eina sök, ef ek hefða eigi svá mikit um mælt, Hrafn. 8; svá fór sem vér gátum at mikil-mannliga mundi verða um mælt af þinni hendi, Fms. xi. 111; læt ek þat verða um mælt (of a spell) at þú verðir at enni ljótustu trollkonu, Fas. ii. 152: cp. mæli eg um og legg eg aá in mod. tales of witches saying their spell:—mæla við e-n, to speak to a person, address, Nj. 3, Eg. 92, passim; mæla við e-u, to gainsay, Edda 39, Fms. vii. 123, Þiðr. 253, Hkr. ii. 198:—compds, á-mæla, to blame; for-mæla, to accuse; hall-mæla, to blame:—impers., mælir svá, it is said, Hom. 155.
    IV. reflex. to speak, express oneself, esp. with prepp.; mælask fyrir, to ejaculate, say one’s say; finnrinn mæltisk innan fyrir, og sagði svá, he spoke from the inner part of the house. Fms. x. 262; hví þú, Gangráðr, mælisk af gólfi fyrir? Vþm. 9; hann biðsk fyrir ok mælisk nú fyrir sem honum þótti vænligast, Fms. xi. 134; Finnr andaðisk ór sótt þeirri ok mæltisk áðr vel fyrir, ii. 164; mælask vel, ílla fyrir, to be well (ill) spoken of, to make a good (bad) impression; görum vit góða hans ferð, hann hefir mikils misst, þat mun vel fyrir mælask, Nj. 29; víg Gunnars spurðisk, ok mæltisk ílla fyrir um allar sveitir, 117; mæltisk kvæðit vel fyrir, Fms. vii. 113; ílla mun þat fyrir mælask, at ganga ásættir við frændr sína, Ld. 238:—mælask undan, to excuse oneself, decline, Fms. ix. 227, Fb. i. 100:—mælask um, to utter, express; eigu vér þvi at vera úkvíðnir ok mælask eigi ílla um, Fms. xi. 389.
    2. recipr., mælask við, to speak to one another, converse; ekki mæltusk þeir fleira þann dag við, Fms. vii. 127; mun hvat við höfum við mælsk, Nj. 111; ok munu vit þess þurfa at muna þat, at vit höfum vel við mælsk, 54; mælask ílla við, to bandy words, N. G. L. i. 333; mælask við einn saman, to talk to oneself ( soliloquize), Stj. 617; Þorvaldr mæltisk mjök einn við á Þinginu, því at engir gengu í berhögg við hann, i. e. Th. had alone the word, for none in the parliament opposed him, Sturl. ii. 61.
    3. impers., e-m mælisk vel, to speak well; skal eigi marka reiðs manns mál, kann vera at okkr mælisk betr annat sinn, Sturl. ii. 178: to make a good speech, sögðu menn at honum mæltisk vel, Nj. 87; at lögbergi var görr mikill rómr, at Merði mæltisk vel ok sköruliga, 230.
    4. part. mæltr (q. v.), spoken.
    2.
    d, [mál], to measure, Clem. 33, Sks. 629, Grág. i. 462, Fms. ii. 230, K. Á. 206, N. G. L. i. 323, passim.

    Íslensk-ensk orðabók > MÆLA

  • 7 FYRIR

    * * *
    prep.
    I. with dat.
    1) before, in front of (ok vóru fyrir honum borin merkin);
    fyrir dyrum, before the door;
    2) before one, in one’s presence;
    hón nefndist fyrir þeim Gunnhildr, she told them that her name was G.;
    3) for;
    hann lét ryðja fyrir þeim búðina, he had the booth cleared for them, for their reception;
    4) before one, in one’s way;
    fjörðr varð fyrir þeim, they came to a fjord;
    sitja fyrir e-m, to lie in wait for one;
    5) naut. term. before, off;
    liggja fyrir bryggjum, to lie off the piers;
    fyrir Humru-mynni, off the Humber;
    6) before, at the head of, over;
    vera fyrir liði, to be over the troops;
    vera fyrir máli, to lead the case;
    sitja fyrir svörum, to undertake the defence;
    7) of time, ago;
    fyrir þrem nóttum, three nights ago;
    fyrir stundu, a while ago;
    fyrir löngu, long ago;
    vera fyrir e-u, to forebode (of a dream);
    8) before, above, superior to;
    Hálfdan svarti var fyrir þeim brœðrum, H. was the foremost of the brothers;
    9) denoting disadvantige, harm, suffering;
    þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest E. thwart all thy affairs;
    tók at eyðast fyrir herm lausa-fé, her money began to fail;
    10) denoting obstacle, hindrance;
    mikit gøri þer mér fyrir þessu máli, you make this case hard for me;
    varð honum lítit fyrir því, it was a small matter for him;
    Ásgrími þótti þungt fyrir, A. thought that things looked bad;
    11) because of, for;
    hon undi sér hvergri fyrir verkjum, she had no rest for pains;
    fyrir hræðslu, for fear;
    illa fœrt fyrir ísum, scarcely, passable for ice;
    gáðu þeir eigi fyrir veiðum at fá heyjanna, because of fishing, they neglected to make hay;
    fyrir því at, because, since, as;
    12) against;
    gæt þín vel fyrir konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men;
    beiða griða Baldri fyrir alls konar háska, against all kinds of harm;
    13) fyrir sér, of oneself;
    mikill fyrir sér, strong, powerful;
    minnstr fyrir sér, smallest, weakest;
    14) denoting manner or quality, with;
    hvítr fyrir hærum, while with hoary hair;
    II. with acc.
    1) before, in front of;
    halda fyrir augu sér, to hold (one’s hands) before one’s eyes;
    2) before, into the presence of;
    stefna e-m fyrir dómstól, before a court;
    3) over;
    hlaupa fyrir björg, to leap over a precipice;
    kasta fyrir borð, to throw overboard;
    4) in one’s way, crossing one’s way;
    ríða á leið fyrir þá, to ride in their way, so as to meet them;
    5) round, off;
    sigla fyrir nes, to weather a point;
    6) along, all along;
    fyrir endilangan Noreg, all along Norway, from one end to the other;
    draga ör fyrir odd, to draw the arrow past the point;
    7) of time, fyrir dag, before day;
    fyrir e-s minni, before one’s memory;
    8) for, on behalf of;
    vil ek bjóða at fara fyrir þik, I will offer to go for thee, in thy stead;
    lögvörn fyrir mál, a lawful defence for a case;
    9) for, for the benefit of;
    þeir skáru fyrir þá melinn, they cut the lyme-grass for them (the horses);
    10) for, instead of, in place of, as;
    11) for, because of (vilja Gunnar dauðan fyrir höggit);
    fyrir þín orð, for thy words (intercession);
    fyrir sína vinsæld, by reason of his popularity;
    12) denoting value, price;
    fyrir þrjár merkr, for three marks;
    fyrir hvern mun, by all means, at any cost;
    13) in spite of, against (giptast fyrir ráð e-s);
    14) joined with adverbs ending in -an, governing acc. (fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan innan, framan, handan, ofan, neðan);
    fyrir austan, sunnan fjall, east, south of the fell;
    fyrir neðan brú, below the bridge;
    fyrir handan á, beyond the river;
    fyrir innan garð, inside the fence;
    III. as adverb or ellipt.
    1) ahead, before, opp. to eptir;
    þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, when this came first, preceded;
    2) first;
    mun ek þar eptir gera sem þér gerit fyrir, I shall do to you according as you do first;
    3) at hand, present, to the fore;
    föng þau, er fyrir vóru, stores that were at hand;
    þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already present (before the bride and bridegroom came);
    4) e-m verðr e-t fyrir, one takes a certain step, acts so and so;
    Kolbeini varð ekki fyrir, K. was at a loss what to do;
    e-t mælist vel (illa) fyrir, a thing is well (ill) spoken or reported of (kvæðit mæltist vel fyrir).
    * * *
    prep., in the Editions spelt differently; in MSS. this word is usually abbreviated either  (i. e. firir), or Ꝼ̆, fur͛, fvr͛ (i. e. fyrir); in some MSS. it is idiomatically spelt with i, fir͛, e. g. Arna-Magn. 382 (Bs. i. 263 sqq.); and even in the old Miracle-book Arna-Magn. 645 (Bs. i. 333 sqq.), just as ifir is written for yfir ( over); in a few MSS. it is written as a monosyllable fyr, e. g. D. I. i. 475, Mork. passim; in Kb. (Sæm.-Edda) occurs fyr telia, Vsp. I; fyr norðan, 36; fyr dyrum, Gm. 22; fyr vestan ver, Hkv. 2. 8; in other places as a dissyll. fyrir, e. g. Hm. 56, Gm. 54, Skm. 34, Ls. 15, Am. 64, Hkv. 2. 2, 19 (quoted from Bugge’s edition, see his preface, p. xvi); fyr and fyrir stand to one another in the same relation as ept to eptir, und to undir, of ( super) to yfir: this monosyllabic form is obsolete, save in the compds, where ‘for-’ is more common than ‘fyrir-;’ in some cases both forms are used, e. g. for-dæming and fyrir-dæming; in others only one, but without any fixed rule: again, the forms fyri, fyre, or fire, which are often used in Edd., are just as wrong, as if one were to say epti, undi, yfi; yet this spelling is found now and then in MSS., as, fyre, Ó. H. (facsimile); fire, Grág. Sb. ii. 288 (also facsimile): the particles í and á are sometimes added, í fur, Fms. iv. 137; í fyrir, passim; á fur, Haustl. 1. [Ulf. faur and faura; A. S. fore and for; Engl. for and fore-; Germ. für and vor; Dan. for; Swed. för; Gr. προ-; Lat. pro, prae.]
    WITH DAT., chiefly without the notion of movement.
    A. LOCAL:
    I. before, in front of; fyrir dyrum, before the doors, at the doors, Nj. 14, Vsp. 53, Hm. 69, Edda 130; niðr f. smiðju-dyrum, Eg. 142:—ahead, úti fyrir búðinni, Nj. 181; kómusk sauðirnir upp á fjallit f. þeim, ahead of them, 27; vóru fyrir honum borin merkin, the banner was borne before him, 274; göra orð fyrir sér, to send word before one, Fms. vii. 207, Hkr. iii. 335 (Ó. H. 201, l. c., frá sér):—also denoting direction, niðri í eldinum f. sér, beneath in the fire before them, Nj. 204; þeir sá f. sér bæ mikinn, they saw before them a great building, i. e. they came to a great house, Eg. 546; öðrum f. sér ( in front) en öðrum á bak sér, Grág. i. 5.
    2. before one, before one’s face, in one’s presence; úhelgaða ek Otkel f. búum, before the neighbours, Nj. 87; lýsi ek f. búum fimm, 218; lýsa e-u ( to proclaim) f. e-m, Ld. 8; hann hermdi boð öll f. Gizuri, Nj. 78; hón nefndisk f. þeim Gunnhildr, told them that her name was G., Fms. i. 8; kæra e-t f. e-m, Ó. H. 60; slíkar fortölur hafði hann f. þeim, Nj. 200; the saying, því læra börnin málið að það er f. þeim haft, bairns learn to speak because it is done before them, i. e. because they hear it; hafa gott (íllt) f. e-m, to give a good (bad) example, e. g. in the presence of children; lifa vel f. Guði, to live well before God, 623. 29; stór ábyrgðar-hluti f. Guði, Nj. 199; sem þeir sjá réttast f. Guði, Grág. i. (pref.); fyrir öllum þeim, Hom. 89; á laun f. öðrum mönnum, hidden from other men, unknown to them, Grág. i. 337, Jb. 378; nú skaltú vera vin minn mikill f. húsfreyju minni, i. e. when you talk to my wife, Nj. 265; fyrir Drottni, before the Lord, Merl. 2. 78.
    3. denoting reception of guests, visitors; hann lét ryðja f. þeim búðina, he had the room cleared for them, for their reception, Nj. 228; Valhöll ryðja fyr vegnu fólki, i. e. to clear Valhalla for slain folk, Em. I; ryðja vígvöll f. vegundum, Nj. 212; ljúka upp f. e-m, to open the door for one, Fms. xi. 323, Stj. 5; rýma pallinn f. þeim, Eg. 304; hann lét göra eld f. þeim, he had a fire made for them, 204; þeir görðu eld. f. sér, Fms. xi. 63; … veizlur þar sem fyrir honum var búit, banquets that were ready for him, Eg. 45.
    II. before one, in one’s way; þar er díki varð f. þeim, Eg. 530; á (fjörðr) varð f. þeim, a river, fjord, was before them, i. e. they came to it, 133, 161; at verða eigi f. liði yðru, 51; maðr sá varð f. Vindum, that man was overtaken by the V., Hkr. iii. 363; þeirra manna er f. honum urðu, Eg. 92.
    2. sitja f. e-m, to lie in wait for one, Ld. 218, Nj. 107; lá f. henni í skóginum, Edda (pref.); sitja f. rekum, to sit watching for wrecks, Eg. 136 (fyrir-sát).
    3. ellipt., menn urðu at gæta sín er f. urðu, Nj. 100; Egill var þar f. í runninum, E. was before (them), lay in ambush, Eg. 378; hafði sá bana er f. varð, who was before (the arrow), i. e. he was hit, Nj. 8.
    4. verða f. e-u, to be hit, taken, suffer from a thing; ef hann verðr f. drepi, if he be struck, Grág. ii. 19; verða f. áverka, to be wounded, suffer injury, Ld. 140; verða f. reiði konungs, to fall into disgrace with the king, Eg. 226; verða f. ósköpum, to become the victim of a spell, spell-bound, Fas. i. 130; sitja f. hvers manns ámæli, to be the object of all men’s blame, Nj. 71; vera eigi f. sönnu hafðr, to be unjustly charged with a thing, to be innocent.
    III. a naut. term, before, off; liggja f. bryggjum, to lie off the pier, Ld. 166; skip fljóta f. strengjum, Sks. 116; þeir lágu f. bænum, they lay off the town, Bs. i. 18; liggja úti f. Jótlands-síðu, off Jutland, Eg. 261; hann druknaði f. Jaðri, off the J., Fms. i. II; þeir kómu at honum f. Sjólandi, off Zealand, x. 394; hafa úti leiðangr f. landi, Hkr. i. 301; f. Humru-minni, off the Humber, Orkn. 338, cp. Km. 3, 8, 9, 13, 19, 21; fyrir Nesjum, off the Ness, Vellekla; fyrir Tungum, Sighvat; fyrir Spáni, off Spain, Orkn. 356.
    IV. before, at the head of, denoting leadership; smalamaðr f. búi föður síns, Ver. 26 (of king David); vera f. liði, to be over the troops, Eg. 292, Nj. 7; vera f. máli, to lead the case, Band. 8; vera forstjóri f. búi, to be steward over the household, Eg. 52; ráða f. landi, ríki, etc., to rule, govern, Ó H. 33, Nj. 5; hverr f. eldinum réði, who was the ringleader of the fire, Eg. 239; ráða f. e-u, to rule, manage a thing, passim: the phrase, sitja f. svörum, to respond on one’s behalf, Ölk. 36, Band. 12; hafa svör f. e-m, to be the chief spokesman, Fms. x. 101, Dipl. v. 26.
    V. special usages; friða f. e-m, to make peace for one, Fms. vii. 16, Bs. i. 65; bæta f. e-m, to make things good for one, Hom. 109; túlka, vera túlkr, flytja (etc.) f. e-m, to plead for one, Fms. iii. 33, Nj. 128,—also spilla f. e-m, to disparage one, Eg. 255; haga, ætla f. e-u, to manage, arrange for one, Ld. 208, Sturl. i. 14, Boll. 356; rífka ráð f. e-m, to better one’s condition, Nj. 21; ráða heiman-fylgju ok tilgjöf f. frændkonu sinni, Js. 58; standa f. manni, to stand before, shield a man, stand between him and his enemy, Eg. 357, Grág. ii. 13; vera skjöldr f. e-m, 655 xxxii. 4; hafa kostnað f. e-u, to have the expences for a thing, Ld. 14; vinna f. e-m, to support one by one’s work, Sks. 251; starfa f. fé sínu, to manage one’s money, Ld. 166; hyggja f. e-u, to take heed for a thing, Nj. 109; hyggja f. sér, Fs. 5; hafa forsjá f. e-m, to provide for one, Ld. 186; sjá f. e-u, to see after, Eg. 118, Landn, 152; sjá þú nokkut ráð f. mér, Nj. 20: ironic. to put at rest, Háv. 40: ellipt., sjá vel f., to provide well for, Nj. 102.
    B. TEMP. ago; fyrir þrem nóttum, three nights ago; fyrir stundu, a while ago, Nj. 80; fyrir litlu, a little while ago, Fms. i. 76, Ld. 134; fyrir skömmu, a sbort while ago; fyrir löngu, a long while ago, Nj. 260, Fms. i. 50; fyrir öndverðu, from the beginning, Grág. i. 80, ii. 323, 394, Finnb. 342; fyrir þeim, before they were born, Fms. i. 57.
    2. the phrase, vera f. e-u, to forebode; vera f. stórfundum, Nj. 107, 277; þat hygg ek vera munu f. siða-skipti, Fms. xi. 12; þessi draumr mun vera f. kvámu nökkurs manns, vii. 163; dreyma draum f. e-u, 8; fyrir tiðendum, ii. 65:—spá f. e-m, to ‘spae’ before, prophecy to one, Nj. 171.
    C. METAPH.:
    I. before, above; þóttu þeir þar f. öllum ungum mönnum, Dropl. 7; þykkisk hann mjök f. öðrum mönnum, Ld. 38; ver f. hirðmönnum, be first among my herdsmen, Eg. 65; Hálfdan svarti var f. þeim bræðrum, H. was the foremost of the brothers, Fms. i. 4; þorgrímr var f. sonum Önundar, Grett. 87; var Haraldr mest f. þeim at virðingu, Fms. i. 47.
    II. denoting help, assistance; haun skal rétta vættið f. þeim, Grág. i. 45 (vide above A. IV and V).
    2. the following seem to be Latinisms, láta lífit f. heilagri Kristni, to give up one’s life for holy Christianity, = Lat. pro, Fms. vii. 172; ganga undir píslir fyrir Guðs nafni, Blas. 38; gjalda önd mína f. önd þinni, Johann. 17; gefa gjöf f. sál sinni ( pro animâ suâ), H. E. i. 466; fyrir mér ok minni sál, Dipl. iv. 8; færa Guði fórnir f. e-m, 656 A; heita f. e-m, biðja f. e-m, to make a vow, pray for one (orare pro), Fms. iii. 48, Bs. i. 70; biðja f. mönnum, to intercede for, 19, Fms. xi. 287: even with a double construction, biðja f. stað sinn (acc., which is vernacular) ok heilagri kirkju (dat., which is a Latinism), x. 127.
    III. denoting disadvantage, harm, suffering; þú lætr Egil vefja öll mál fyrir þér, thou lettest Egil thwart all thy affairs, Eg. 249; únýtir hann þá málit fyrir sér, then he ruins his own case, Grág. i. 36, Dropl. 14, 16; Manverjar rufu safnaðinn f. Þorkatli, the Manxmen broke up the assembly, i. e. forsook Thorkel, Fms. ix. 422; kom upp grátr f. henni, she burst into tears, 477; taka fé f. öðrum, to take another’s money, N. G. L. i. 20; knörr þann er konungr lét taka fyrir Þórólfi, Landn. 56; ef hross verðr tekit f. honum, if a horse of his be taken, Grág. i. 436; hann tók upp fé fyrir öllum, he seized property for them all, Ó. H. 60; e-t ferr ílla f. e-m, a thing turns out ill for one; svá fór f. Ólófu, so it came to pass for O., Vígl. 18; loka dyrr f. e-m, to lock the door in one’s face, Edda 21: þeir hafa eigi þessa menn f. yðr drepit, heldr f. yðrar sakir þessi víg vegit, i. e. they have not harmed you, but rather done you a service in slaying those men, Fbr. 33; tók at eyðask f. henni lausa-fé, her money began to fail, Nj. 29; rak á f. þeim storma ok stríðviðri, they were overtaken by gales and bad weather, Vígl. 27; Víglundr rak út knöttinn f. Jökli, V. drove the ball for J., i. e. so that he had to run after it, 24; sá er skar tygil f. Þóri, he who cut Thor’s line, Bragi; sverð brast f. mér, my sword broke, Korm. 98 (in a verse); brjóta e-t f. e-m, to break a thing for one, Bs. i. 15 (in a verse); Valgarðr braut krossa fyrir Merði ok öll heilög tákn, Nj. 167; árin brotnaði f. honum, his oar broke; allar kýrnar drápust fyrir honum, all his cows died.
    2. denoting difficulty, hindrance; sitja f. sæmd e-s, to sit between oneself and one’s honour, i. e. to hinder one’s doing well, Sturl. 87; mikit göri þér mér f. þessu máli, you make this case sore for me, Eb. 124; þér er mikit f. máli, thy case stands ill, Fms. v. 325; ekki er Guði f. því, it is easy for God to do, 656 B. 9; varð honum lítið f. því, it was a small matter for him, he did it easily, Grett. III; mér er minna f. því, it is easier for me, Am. 60; þykkja mikit f. e-u, to be much grieved for a thing, do it unwillingly, Nj. 77; Icel. also say, þykja fyrir (ellipt.), to feel hurt, be displeased:—ellipt., er þeim lítið fyrir at villa járnburð þenna, it is a small matter for them to spoil this ordeal, Ó. H. 140; sem sér muni lítið f. at veiða Gunnar, Nj. 113; fast mun f. vera, it will be fast-fixed before (one), hard to move, Ld. 154; Ásgrími þótti þungt f., A. thought that things looked sad (heavy), Nj. 185; hann var lengi f., he was long about it, Fms. x. 205; hann var lengi f. ok kvað eigi nei við, he was cross and said not downright no, Þorf. Karl. 388.
    IV. in a causal sense, for, because of, Lat. per, pro; sofa ek né mákat fugls jarmi fyrir, I cannot sleep for the shrill cry of birds, Edda 16 (in a verse); hon undi sér hvergi f. verkjum, she had no rest for pains, Bjarn. 69; fyrir gráti, tárum, = Lat. prae lacrymis; fyrir harmi, for sorrow; f. hlátri, for laughter, as in Engl.; þeir æddust f. einni konu, they went mad for the sake of one woman, Sól. 11; ílla fært f. ísum, scarce passable for ice, Fms. xi. 360; hætt var at sitja útar f. Miðgarðs-ormi, Edda 35; hann var lítt gengr f. sárinu, he could hardly walk for the wound, Fbr. 178; fyrir hræðslu, for fear, Hbl. 26; heptisk vegrinn f. þeim meinvættum sem …, Fs. 4; gáðu þeir eigi f. veiðum at fá heyjanna, because of fishing they took no care to make hay, Landn. 30; fyrir riki konungs, for the king’s power, Eg. 67, 117; fyrir ofríki manna, Grág. i. 68; fyrir hví, for why? Eluc. 4; fyrir hví þeir væri þar, Eg. 375; fyrir því, at …, for that, because, Edda 35, Fms. i. 22, vii. 330, Ld. 104; en fyrir því nú at, now since, Skálda 171; nú fyrir því at, id., 169: the phrase, fyrir sökum, for the sake of, because of, passim; vide sök.
    V. by, by the force of; öxlin gékk ór liði fyrir högginu, the shoulder was disjointed by the force of the stroke, Háv. 52.
    2. denoting contest; falla f. e-m, to fall before one, i. e. fighting against one, Fms. i. 7, iv. 9, x. 196; verða halloki f. e-m, to be overcome in fighting one, Ld. 146; látask f. e-m, to perish by one, Eb. 34; hafa bana f. e-m, to be slain by one, Nj. 43; þeir kváðu fá fúnað hafa f. honum, 263; mæddisk hann f. þeim, he lost his breath in fighting them, Eg. 192; láta ríki f. e-m, to lose the kingdom before another, i. e. so that the latter gains it, 264; láta lausar eignir mínar f. þér, 505; láta hlut sinn f. e-m, Fs. 47; standask f. e-m, to stand one’s ground before one, Edda (pref.); hugðisk hann falla mundu f. sjóninni einni saman, that he would sink before his glance, 28, Hým. 12; halda hlut f. e-m, Ld. 54; halda frið ok frelsi f. várum óvinum, Fms. viii. 219; fara mun ek sem ek hefi áðr ætlað f. þínum draum ( thy dream notwithstanding), Ld. 216; þér farit hvárt er þér vilit f. mér, you go wherever you like for me, so far as I am concerted, Fær. 37; halda vöku f. sér, to keep oneself awake, Fms. i. 216.
    β. with verbs, flýja, hlaupa, renna, stökkva f. e-m, to fly, leap, run before one, i. e. to be pursued, Bs. i. 774, Grág. ii. 359; at hann rynni f. þrælum hans, Ld. 64; fyrir þessum úfriði stökk Þangbrandr til Noregs, 180; skyldi hann ganga ór á f. Hofsmönnum, Landn. 178; ganga f. e-u, to give way before, yield to a thing, Fms. i. 305, x. 292; vægja f. e-m, to yield to one, give way, Eg. 21, 187, Nj. 57, Ld. 234.
    VI. against; verja land f. e-m, Eg. 32; verja landit f. Dönum ok öðrum víkingum, Fms. i. 23; til landvarnar f. víkingum, Eg. 260; landvarnar-maðr f. Norðmönnum, Fms. vi. 295; gæta brúarinnar f. bergrisum, Edda 17; gæt þín vel f. konungi ok hans mönnum, guard thee well against the king and his men, Eg. 113; góð aðstoð f. tröllum ok dvergum, Bárð. 163; beiða Baldri griða f. allskonar háska, Edda 36; auðskæðr f. höggum, Eg. 770.
    VII. in the sense of being driven before; fyrir straumi, veðri, vindi, before the stream, wind, weather (forstreymis, forvindis), Grág. ii. 384, Fms. vii. 262; halda f. veðri, to stand before the wind, Róm. 211.
    2. rýrt mun verða f. honum smá-mennit, he will have an easy game with the small people, Nj. 94: ellipt., hafði sá bana er f. varð, 8; sprakk f., 16, 91.
    VIII. fyrir sér, of oneself, esp. of physical power; mikill f. sér, strong, powerful; lítill f. sér, weak, feeble, Nj. 20, Ísl. ii. 368, Eg. 192; þér munuð kalla mik lítinn mann f. mér, Edda 33; minnstr f. sér, smallest, weakest, Eg. 123; gildr maðr f. sér, Ísl. ii. 322, Fms. ii. 145; herðimaðr mikiil f. sér, a hardy man, Nj. 270; hvat ert þú f. þér, what kind of fellow art thou? Clem. 33; vera einn f. sér, to be a strange fellow, Grett. 79 new Ed.; Icel. also say, göra mikið (lítið) f. sér, to make oneself big ( little).
    β. sjóða e-t f. sér, to hesitate, saunter, Nj. 154; mæla f. munni, to talk between one’s teeth, to mutter, Orkn. 248, Nj. 249.
    IX. denoting manner or quality; hvítr f. hærum, white with hoary hairs, Fms. vi. 95, Fas. ii. 540; gráir fyrir járnum, grey with steel, of a host in armour, Mag. 5; hjölt hvít f. silfri, a hilt white with silver = richly silvered, Eb. 226.
    X. as adverb or ellipt.,
    1. ahead, in front, = á undan, Lat. prae, opp. to eptir; þá var eigi hins verra eptir ván, er slíkt fór fyrir, as this came first, preceded, Nj. 34; at einhverr mundi fara heim fyrir, that some one would go home first (to spy), Eg. 580; Egill fór f., E. went in before, id.; at vér ríðim þegar f. í nótt, 283.
    β. first; hann stefndi f. málinu, en hann mælti eptir, one pronounced the words first, but the other repeated after him, Nj. 35; mun ek þar eptir göra sem þér gerit f., I shall do to you according as you do first, 90:—temp., sjau nóttum f., seven nights before, Grág. ii. 217.
    2. to the fore, at hand, present; þar var fyrir fjöldi boðsmanna, a host of guests was already to the fore, i. e. before the bride and bridegroom came, Nj. 11; úvíst er at vita hvar úvinir sitja á fleti fyrir, Hm. 1; skal þá lögmaðr þar f. vera, he shall be there present, Js. 3; heima í túni fyrir, Fær. 50; þar vóru fyrir Hildiríðar-synir, Eg. 98; var honum allt kunnigt fyrir, he knew all about the localities, 583; þeim ómögum, sem f. eru, who are there already, i. e. in his charge, Grág. i. 286: of things, föng þau er f. vóru, stores that were to the fore, at hand, Eg. 134.
    3. fore, opp. to ‘back,’ of clothes; slæður settar f. allt gullknöppum, Eg. 516; bak ok fyrir, back and front, = bak ok brjóst, Mar.
    XI. in the phrase, e-m verðr e-t fyrir, a thing is before one, i. e. one takes that and that step, acts so and so in an emergency; nú verðr öðrum þeirra þat f., at hann kveðr, now if the other part alleges, that …, Grág. i. 362; Kolbeini varð ekki f., K. had no resource, i. e. lost his head, Sturl. iii. 285:—the phrase, e-t mælisk vel (ílla) fyrir, a thing is well ( ill) reported of; víg Gunnars spurðisk ok mæltisk ílla fyrir um allar sveitir, Nj. 117, Sturl. ii. 151; mun þat vel f. mælask, people will like it well, Nj. 29, Þórð. 55 new Ed.; ílla mun þat f. mælask at ganga á sættir við frændr sína, Ld. 238; ok er lokit var, mæltisk kvæðit vel f., the people praised the poem, Fms. vii. 113.
    XII. in special senses, either as prep. or adv. (vide A. V. above); segja leið f. skipi, to pilot a ship, Eg. 359; segja f. skipi, to say a prayer for a new ship or for any ship going to sea, Bs. i. 774, Fms. x. 480; mæla f. e-u, to dictate, Grág. ii. 266; mæla f. minni, to bring out a toast, vide minni; mæla f. sætt, i. 90; skipa, koma e-u f., to arrange, put right; ætla f. e-u, to make allowance for; trúa e-m f. e-u, to entrust one with; það fer mikið f. e-u (impers.), it is of great compass, bulky; hafa f. e-u, to have trouble with a thing; leita f. sér, to enquire; biðjask f., to say one’s prayers, vide biðja; mæla fyrir, segja f., etc., to order, Nj. 103, Js. 3: of a spell or solemn speaking, hann mælti svá f., at …, Landn. 34; spyrjask f., to enquire, Hkr. ii. 333; búask f., to prepare, make arrangement, Landn. 35, Sks. 551; skipask f., to draw up, Nj. 197; leggjask f., to lie down in despair, Bs. i. 194; spá fyrir, to ‘spae’ before, foretell; þeir menn er spá f. úorðna hluti, Fms. i. 96; segja f., to foretell, 76, Bb. 332; Njáll hefir ok sagt f. um æfi hans, Nj. 102; vita e-t f., to ‘wit’ beforehand, know the future, 98; sjá e-t f., to foresee, 162; ef þat er ætlat f., fore-ordained, id.
    WITH ACC., mostly with the notion of movement.
    A. LOCAL:
    I. before, in front of; fyrir dyrrin, Nj. 198; láta síga brýnn f. brár, Hkv. Hjörv. 19; halda f. augu sér, to hold (one’s hands) before one’s eyes, Nj. 132; leggja sverði fyrir brjóst e-m, to thrust a sword into his breast, 162, Fs. 39.
    2. before one, before a court; stefna e-m f. dómstól, Fms. xi. 444; ganga, koma f. e-n, to go, come before one, Fms. i. 15, Eg. 426, Nj. 6, 129, passim; fyrir augu e-s, before one’s eyes, Stj. 611.
    3. before, so as to shield; hann kom skildinum f. sik, he put the shield before him, Nj. 97, 115; halda skildi f. e-n, a duelling term, since the seconder had to hold one’s shield, Ísl. ii. 257.
    4. joined to adverbs such as fram, aptr, út, inn, ofan, niðr, austr, vestr, suðr, norðr, all denoting direction; fram f., forward; aptr f., backward, etc.; hann reiddi öxina fram f. sik, a stroke forward with the axe, Fms. vii. 91; hann hljóp eigi skemra aptr en fram fyrir sik, Nj. 29; þótti honum hann skjóta brandinum austr til fjallanna f. sik, 195; komask út f. dyrr, to go outside the door, Eg. 206:—draga ofan f. brekku, to drag over the hill, Ld. 220; hrinda f. mel ofan, to thrust one over the gravel bank, Eg. 748; hlaupa f. björg, to leap over a precipice, Eb. 62, Landn. 36; elta e-n f. björg, Grág. ii. 34; hlaupa (kasta) f. borð, to leap ( throw) overboard, Fms. i. 178, Hkr. iii. 391, Ld. 226; síga ( to be hauled) niðr f. borgar-vegg, 656 C. 13, Fms. ix. 3; hlaupa niðr f. stafn, Eg. 142; niðr f. skaflinn, Dropl. 25; fyrir brekku, Orkn. 450, Glúm. 395 (in a verse).
    II. in one’s way, crossing one’s way; þeir stefndu f. þá, Fms. ix. 475; ríða á leið f. þá, to ride in their way, so as to meet them, Boll. 348; hlaupa ofan f. þá, Nj. 153; vóru allt komin f. hann bréf, letters were come before him, in his way, Fms. vii. 207; þeir felldu brota f. hann, viz. they felled trees before him, so as to stop him, viii. 60, ix. 357; leggja bann f. skip, to lay an embargo on a ship, Ld. 166.
    III. round, off a point; fyrir nesit, Nj. 44; út f. Holm, out past the Holm, Fms. vii. 356: esp. as a naut. term, off a point on the shore, sigla f. England, Norðyrnbraland, Þrasnes, Spán, to sail by the coast of, stand off England, Northumberland, … Spain, Orkn. 338, 340, 342, 354; fyrir Yrjar, Fms. vii. (in a verse); fyrir Siggju, Aumar, Lista, Edda 91 (in a verse); er hann kom f. Elfina, when be came off the Gotha, Eg. 80; leggja land f. skut, to lay the land clear of the stern, i. e. to pass it, Edda l. c.; göra frið f. land sitt, to pacify the land from one end to another, Ld. 28; fyrir uppsprettu árinnar, to come to ( round) the sources of the river, Fms. iii. 183; fyrir garðs-enda, Grág. ii. 263; girða f. nes, to make a wall across the ness, block it up, cp. Lat. praesepire, praemunire, etc., Grág. ii. 263; so also binda f. op, poka, Lat. praeligare, praestringere; hlaða f. gat, holu, to stop a hole, opening; greri f. stúfinn, the stump (of the arm or leg) was healed, closed, Nj. 275; skjóta slagbrandi f. dyrr, to shoot a bolt before the door, to bar it, Dropl. 29; láta loku (lás) f. hurð, to lock a door, Gísl. 28; setja innsigli f. bréf, to set a seal to a letter, Dipl. i. 3: ellipt., setr hón þar lás fyrir, Ld. 42, Bs. i. 512.
    2. along, all along; f. endilanga Danmörk, f. endilangan Noreg, all along Denmark, Norway, from one end to the other, Fms. iv. 319, xi. 91, Grett. 97:—öx álnar f. munn, an axe with an ell-long edge, Ld. 276; draga ör f. ödd, to draw the arrow past the point, an archer’s term, Fms. ii. 321.
    IV. with verbs, fyrir ván komit, one is come past hope, all hope is gone, Sturl. i. 44, Hrafn. 13, Fms. ii. 131; taka f. munn e-m, to stop one’s mouth; taka f. háls, kverkar, e-m, to seize one by the throat, etc.; taka mál f. munn e-m, ‘verba alicujus praeripere,’ to take the word out of one’s mouth, xi. 12; taka f. hendr e-m, to seize one’s hands, stop one in doing a thing, Eb. 124; mod., taka fram f. hendrnar á e-m.
    B. TEMP.: fyrir dag, before day, Eg. 80; f. miðjan dag, Ld. 14; f. sól, before sunrise, 268; f. sólar-lag, before sunset; f. miðjan aptan, Nj. 192; f. náttmál, 197; f. óttu, Sighvat; f. þinglausnir, Ölk. 37; f. Jól, Nj. 269; f. fardaga, Grág. ii. 341; viku f. sumar, 244; f. mitt sumar, Nj. 138; litlu f. vetr, Eg. 159; f. vetrnætr, Grág. ii. 217; f. e-s minni, before one’s memory, Íb. 16.
    C. METAPH.:
    I. above, before; hann hafdi mest fyrir aðra konunga hraustleikinn, Fms. x. 372.
    II. for, on behalf of; vil ek bjóða at fara f. þik, I will go for thee, in thy stead, Nj. 77; ganga í skuld f. e-n, Grág. i. 283; Egill drakk … ok svá f. Ölvi, Eg. 210; kaupa e-t f. e-n, Nj. 157; gjalda gjöld f. e-n, Grág. i. 173; verja, sækja, sakir f. e-n, Eg. 504; hvárr f. sik, each for oneself, Dipl. v. 26; sættisk á öll mál f. Björn, Nj. 266; tók sættir f. Björn, Eg. 168; svara f. e-t, Fms. xi. 444; hafa til varnir f. sik, láta lýrit, lög-vörn koma f.; færa vörn f. sik, etc.; verja, sækja sakir f. sik, and many similar law phrases, Grág. passim; biðja konu f. e-n, to woo a lady for another, Fms. x. 44; fyrir mik, on my behalf, for my part, Gs. 16; lögvörn f. mál, a lawful defence for a case, Nj. 111; hafa til varnar f. sök, to defend a case, Grág. i. 61; halda skiladómi f. e-t, Dipl. iv. 8; festa lög f. e-t, vide festa.
    III. in a distributive sense; penning f. mann, a penny per man, K. Þ. K. 88; fyrir nef hvert, per nose = per head, Lv. 89, Fms. i. 153, Ó. H. 141; hve f. marga menn, for how many men, Grág. i. 296; fyrir hverja stiku, for each yard, 497.
    IV. for, for the benefit of; brjóta brauð f. hungraða, Hom. 75; þeir skáru f. þá melinn, they cut the straw for them (the horses), Nj. 265; leggja kostnað f. e-n, to defray one’s costs, Grág. i. 341.
    V. for, instead of; hann setti sik f. Guð, Edda (pref.); hafa e-n f. Guð (Lat. pro Deo), Stj. 73, Barl. 131; geta, fá, kveðja mann f. sik, to get a man as one’s delegate or substitute, Grág. i. 48 passim; þeir höfðu vargstakka f. brynjur, Fs. 17; manna-höfuð vóru f. kljána, Nj. 275; gagl f. gás ok grís f. gamalt svín, Ó. H. 86; rif stór f. hlunna, Háv. 48; buðkr er f. húslker er hafðr, Vm. 171; auga f. auga, tönn f. tönn, Exod. xxi. 24; skell f. skillinga, Þkv. 32.
    VI. because of, for; vilja Gunnar dauðan fyrir höggit, Nj. 92, Fms. v. 162; eigi f. sakleysi, not without ground, i. 302; fyrir hvat (why, for what) stefndi Gunnarr þeim til úhelgi? Nj. 101; ok urðu f. þat sekir, Landn. 323; hafa ámæli f. e-t, Nj. 65, passim.
    2. in a good sense, for one’s sake, for one; fyrir þín orð, for thy words, intercession, Ísl. ii. 217; vil ek göra f. þín orð, Ld. 158, Nj. 88; fyrir sína vinsæld, by his popularity, Fms. i. 259: the phrase, fyrir e-s sök, for one’s sake, vide sök: in swearing, a Latinism, fyrir trú mína, by my faith! (so in Old Engl. ‘fore God), Karl. 241; fyrir þitt líf, Stj. 514; ek særi þik f. alla krapta Krists ok manndóm þinn, Nj. 176. VII. for, at, denoting value, price; fyrir þrjár merkr, for three marks, Eg. 714; er sik leysti út f. þrjú hundruð marka, Fms. ix. 421; ganga f. hundrað, to pass or go for a hundred, D. I. i. 316:—also of the thing bought, þú skalt reiða f. hana þrjár merkr, thou shall pay for her three marks, Ld. 30; fyrir þik skulu koma mannhefndir, Nj. 57; bætr f. víg, Ísl. ii. 274; bætr f. mann, Eg. 259, passim; fyrir áverka Þorgeirs kom legorðs-sökin, Nj. 101:—so in the phrase, fyrir hvern mun, by all means, at any cost; fyrir öngan mun, by no means, Fms. i. 9, 157, Gþl. 531:—hafði hverr þeirra mann f. sik, eða tvá …, each slew a man or more for himself, i. e. they sold their lives dearly, Ó. H. 217.
    2. ellipt., í staðinn f., instead of, Grág. i. 61; hér vil ek bjóða f. góð boð, Nj. 77; taka umbun f., Fms. vii. 161; svara slíku f. sem …, Boll. 350; þér skulut öngu f. týna nema lífinu, you shall lose nothing less than your head, Nj. 7.
    VIII. by means of, by, through; fyrir þat sama orð, Stj.; fyrir sína náttúru, Fms. v. 162; fyrir messu-serkinn, iii. 168; fyrir þinn krapt ok frelsis-hönd, Pass. 19. 12; svikin f. orminn, by the serpent, Al. 63,—this use of fyrir seems to be a Latinism, but is very freq. in eccl. writings, esp. after the Reformation, N. T., Pass., Vídal.; fyrir munn Davíðs, through the mouth of David, etc.:—in good old historical writings such instances are few; þeir hlutuðu f. kast ( by dice), Sturl. ii. 159.
    IX. in spite of, against; fyrir vilja sinn, N. G. L. i. 151; fyrir vitorð eðr vilja e-s, against one’s will or knowledge, Grág. ii. 348; kvángask (giptask) f. ráð e-s, i. 177, 178, Þiðr. 190; nú fara menn f. bann ( in spite of an embargo) landa á milli, Gþl. 517; hann gaf henni líf f. framkvæmd farar, i. e. although she had not fulfilled her journey ( her vow), Fms. v. 223; fyrir várt lof, vi. 220; fyrir allt þat, in spite of all that, Grett. 80 new Ed.; fyrir ráð fram, heedlessly; fyrir lög fram, vide fram.
    X. denoting capacity, in the same sense as ‘at,’ C. II, p. 27, col. 1; scarcely found in old writers (who use ‘at’), but freq. in mod. usage, thus, eigi e-n f. vin, to have one for a friend, in old writers ‘at vin;’ hafa e-n f. fífl, fól, to make sport of one.
    2. in old writers some phrases come near to this, e. g. vita f. vist, to know for certain, Dipl. i. 3; vita f. full sannindi, id., ii. 16; hafa f. satt, to take for sooth, believe, Nj. 135; koma f. eitt, to come ( turn) all to one, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma f. ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215; fyrir hitt mun ganga, it will turn the other way, Nj. 93; fyrir hann er einskis örvænt orðs né verks, from him everything may be expected, Ísl. ii. 326; hafa e-s víti f. varnað, to have another’s faults for warning, Sól. 19.
    XI. joined with adverbs ending in -an, fyrir austan, vestan, sunnan, norðan, útan, innan, framan, handan, ofan, neðan, either with a following acc. denoting. direction, thus, fyrir austan, sunnan … fjall, east, south of the fell, i. e. on the eastern, southern side; fyrir neðan brú, below the bridge; fyrir útan fjall = Lat. ultra; fyrir innan fjall = Lat. infra; fyrir handan á, beyond the river; fyrir innan garð, inside the yard; fyrir ofan garð, above, beyond the yard, etc.; vide these adverbs:—used adverb., fyrir sunnan, in the south; fyrir vestan, in the west; fyrir norðan, in the north; fyrir austan, in the east,—current phrases in Icel. to mark the quarters of the country, cp. the ditty in Esp. Árb. year 1530; but not freq. in old writers, who simply say, norðr, suðr …, cp. Kristni S. ch. 1: absol. and adverb., fyrir ofan, uppermost; fyrir handan, on the other side:—fyrir útan e-t, except, save, Anal. 98, Vkv. 8; fyrir fram, vide fram.
    ☞ For- and fyrir- as prefixes, vide pp. 163–167 and below:
    I. fore-, for-, meaning before, above, in the widest sense, local, temp., and metaph. furthering or the like, for-dyri, for-nes, for-ellri, for-beini, etc.
    β. before, down, for-brekkis, -bergis, -streymis, -vindis, -viðris, etc.
    2. in an intens. sense = before others, very, but not freq.; for-dyld, -góðr, -hagr, -hraustr, -kostuligr, -kuðr, -lítill, -ljótr, -prís, -ríkr, -snjallr.
    II. (cp. fyrir, acc., C. IX), in a neg. or priv. sense; a few words occur even in the earliest poems, laws, and writers, e. g. for-að, -átta, -dæða, -nám, -næmi, -sending, -sköp, -verk, -veðja, -viða, -vitni, -ynja, -yrtir; those words at least seem to be original and vernacular: at a later time more words of the same kind crept in:
    1. as early as writers of the 13th and 14th centuries, e. g. for-boð, -bænir, -djarfa, -dæma (fyrir-dæma), -taka (fyrir-taka), -þóttr; fyrir-bjóða, -fara, -göra, -koma, -kunna, -líta, -muna, -mæla, -vega, -verða.
    2. introduced in some words at the time of the Reformation through Luther’s Bible and German hymns, and still later in many more through Danish, e. g. for-brjóta, -drífa, -láta, -líkast, -merkja, -nema, -sorga, -sóma, -standa, -svara, -þénusta, and several others; many of these, however, are not truly naturalised, being chiefly used in eccl. writings:—it is curious that if the pronoun be placed after the verb (which is the vernacular use in Icel.) the sense is in many cases reversed; thus, fyrir-koma, to destroy, but koma e-u fyrir can only mean to arrange; so also fyrir-mæla, to curse, and mæla fyrir, to speak for; for-bænir, but biðja fyrir e-m, etc.; in the latter case the sense is good and positive, in the former bad and negative; this seems to prove clearly that these compds are due to foreign influence.

    Íslensk-ensk orðabók > FYRIR

  • 8 Á

    * * *
    a negative suffix to verbs, not;
    era útmakligt, at it is not unmeet that.
    * * *
    1.
    á, prep., often used elliptically, or even adverbially, [Goth. ana; Engl. on; Germ. an. In the Scandinavian idioms the liquid n is absorbed. In English the same has been supposed to happen in adverbial phrases, e. g. ‘along, away, abroad, afoot, again, agate, ahead, aloft, alone, askew, aside, astray, awry,’ etc. It is indeed true that the Ormulum in its northern dialect freq. uses o, even in common phrases, such as ‘o boke, o land, o life, o slæpe, o strande, o write, o naht, o loft,’ etc., v. the glossary; and we may compare on foot and afoot, on sleep (Engl. Vers. of Bible) and asleep; A. S. a-butan and on-butan (about); agen and ongean (again, against); on bæc, aback; on life, alive; on middan, amid. But it is more than likely that in the expressions quoted above, as well as in numberless others, as well in old as in modern English, the English a- as well as the o- of the Ormulum and the modern Scottish and north of England o- are in reality remains of this very á pronounced au or ow, which was brought by the Scandinavian settlers into the north of England. In the struggle for supremacy between the English dialects after the Conquest, the Scandinavian form á or a won the day in many cases to the exclusion of the Anglo-Saxon on. Some of these adverbs have representatives only in the Scandinavian tongues, not in Anglo-Saxon; see below, with dat. B. II, C. VII; with acc. C. I. and VI. The prep. á denotes the surface or outside; í and ór the inside; at, til, and frá, nearness measured to or from an object: á thus answers to the Gr. επί; the Lat. in includes á and i together.]
    With dat. and acc.: in the first case with the notion of remaining on a place, answering to Lat. in with abl.; in the last with the notion of motion to the place, = Lat. in with acc.
    WITH DAT.
    A. Loc.
    I. generally on, upon; á gólfi, on the floor, Nj. 2; á hendi, on the hand (of a ring), 48, 225; á palli, 50; á steini, 108; á vegg, 115; á sjá ok á landi, on sea and land. In some instances the distinction between d and i is loose and wavering, but in most cases common sense and usage decide; thus ‘á bók’ merely denotes the letters, the penmanship, ‘í’ the contents of a book; mod. usage, however, prefers ‘í,’ lesa í bók, but stafr á bók. Old writers on the other hand; á bókum Enskum, in English books, Landn. 24, but í Aldafars bók, 23 (in the book De Mensurâ Temporum, by Bede), cp. Grág. i. 76, where á is a false reading instead of at; á bréfi, the contents of a letter: of clothing or arms, mítr á höfði, sverð á hlið, mitre on head, sword on side, Fms. i. 266, viii. 404; hafa lykil á sér, on one’s person, 655 xxvii. 22; möttull á tyglum, a mantle hanging on (i. e. fastened by) laces, Fms. vii. 201: á þingi means to be present at a meeting; í þingi, to abide within a jurisdiction; á himni, á jörðu, on (Engl. in) heaven and earth, e. g. in the Lord’s Prayer, but í helviti, in hell; á Gimli, Edda (of a heavenly abode); á báti, á skipi denote crew and cargo, ‘í’ the timber or materials of which a ship is built, Eg. 385; vera í stafni á skipi, 177: á skógi, to be abroad in a wood (of a hunter, robber, deer); but to be situated (a house), at work (to fell timber), í skógi, 573, Fs. 5, Fms. iii. 122, viii. 31, xi. 1, Glúm. 330, Landn. 173; á mörkinni, Fms. i. 8, but í mörk, of a farm; á firðinum means lying in a firth, of ships or islands (on the surface of the water), þær eyjar liggja á Breiðafirði, Ld. 36; but í firði, living in a district named Firth; á landi, Nj. 98, Fms. xi. 386.
    II. á is commonly used in connection with the pr. names or countries terminating in ‘land,’ Engl. in, á Englandi, Írlandi, Skotlandi, Bretlandi, Saxlandi, Vindlandi, Vínlandi, Grænalandi, Íslandi, Hálogalandi, Rogalandi, Jótlandi, Frakklandi, Hjaltlandi, Jamtalandi, Hvítramannalandi, Norðrlöndum, etc., vide Landn. and the index to Fms. xii. In old writers í is here very rare, in modern authors more frequent; taste and the context in many instances decide. An Icelander would now say, speaking of the queen or king, ‘á Englandi,’ ruling over, but to live ‘í Englandi,’ or ‘á Englandi;’ the rule in the last case not being quite fixed.
    2. in connection with other names of countries: á Mæri, Vörs, Ögðum, Fjölum, all districts of Norway, v. Landn.; á Mýrum (in Icel.), á Finnmörk, Landn., á Fjóni (a Danish island); but í Danmörk, Svíþjóð (á Svíþjóðu is poët., Gs. 13).
    3. before Icel. farms denoting open and elevated slopes and spaces (not too high, because then ‘at’ must be used), such as ‘staðr, völlr, ból, hjalli, bakki, heimr, eyri,’ etc.; á Veggjum, Landn. 69; á Hólmlátri, id.: those ending in ‘-staðr,’ á Geirmundarstöðum, Þórisstöðum, Jarðlangsstöðum…, Landn.: ‘-völlr,’ á Möðruvöllum: á Fitjum (the farm) í Storð (the island), í Fenhring (the island) á Aski (the farm), Landn., Eg.: ‘-nes’ sometimes takes á, sometimes í (in mod. usage always ‘í’), á Nesi, Eb. 14, or í Krossnesi, 30; in the last case the notion of island, νησος, prevails: so also, ‘fjörðr,’ as, þeir börðust á Vigrafirði (of a fight o n the ice), Landn. 101, but orusta í Hafrsfirði, 122: with ‘-bær,’ á is used in the sense of a farm or estate, hón sa á e-m bæ mikit hús ok fagrt, Edda 22; ‘í bæ’ means within doors, of the buildings: with ‘Bær’ as pr. name Landn. uses ‘í,’ 71, 160, 257, 309, 332.
    4. denoting on or just above; of the sun, when the time is fixed by regarding the sun in connection with points in the horizon, a standing phrase in Icel.; sól á gjáhamri, when the sun is on the crag of the Rift, Grág. i. 26, cp. Glúm. 387; so, brú á á, a bridge on a river, Fms. viii. 179, Hrafn. 20; taka hús á e-m, to surprise one, to take the house over his head, Fms. i. 11.
    III. á is sometimes used in old writers where we should now expect an acc., esp. in the phrase, leggja sverði (or the like) á e-m, or á e-m miðjum, to stab, Eg. 216, Gísl. 106, Band. 14; þá stakk Starkaðr sprotanum á konungi, then Starkad stabbed the king with the wand, Fas. iii. 34; bíta á kampi (vör), to bite the lips, as a token of pain or emotion, Nj. 209, 68; taka á e-u, to touch a thing, lay hold of it, v. taka; fá á e-u, id. (poët.); leggja hendr á (better at) síðum, in wrestling, Fms. x. 331; koma á úvart á e-m, to come on one unawares, ix. 407 (rare).
    B. TEMP. of a particular point or period of time, at, on, in:
    I. gener. denoting during, in the course of; á nótt, degi, nætrþeli …, Bs. i. 139; or spec. adding a pron. or an adject., á næsta sumri, the next summer; á því ári, þingi, misseri, hausti, vári, sumri …, during, in that year …, Bs. i. 679, etc.; á þrem sumrum, in the course of three summers, Grág. i. 218; á þrem várum, Fms. ii. 114; á hálfs mánaðar fresti, within half a month’s delay, Nj. 99; á tvítugs, sextugs … aldri, á barns, gamals aldri, etc., at the age of …, v. aldr: á dögum e-s, in the days of, in his reign or time, Landn. 24, Hrafn. 3, Fms. ix. 229.
    II. used of a fixed recurrent period or season; á várum, sumrum, haustum, vetrum, á kveldum, every spring, summer …, in the evenings, Eg. 711, Fms. i. 23, 25, vi. 394, Landn. 292: with the numeral adverbs, cp. Lat. ter in anno, um sinn á mánuði, ári, once a month, once a year, where the Engl. a is not the article but the preposition, Grág. i. 89.
    III. of duration; á degi, during a whole day, Fms. v. 48; á sjau nóttum, Bárð. 166; á því meli, during that time, in the meantime, Grág. i. 259.
    IV. connected with the seasons (á vetri, sumri, vári, hausti), ‘á’ denotes the next preceding season, the last winter, summer, autumn, Eb. 40, 238, Ld. 206: in such instances ‘á’ denotes the past, ‘at’ the future, ‘í’ the present; thus í vetri in old writers means this winter; á vetri, last winter; at vetri, next winter, Eb. 68 (in a verse), etc.
    C. In various other relations, more or less metaphorically, on, upon, in, to, with, towards, against:
    I. denoting object, in respect of, against, almost periphrastically; dvelja á náðum e-s, under one’s protection, Fms. i. 74; hafa metnað á e-u, to be proud of, to take pride in a thing, 127.
    2. denoting a personal relation, in; bæta e-t á e-m, to make amends, i. e. to one personally; misgöra e-t á e-m, to inflict wrong on one; hafa elsku (hatr) á e-m, to bear love ( hatred) to one, Fms. ix. 242; hefna sín á e-m, to take revenge on one’s person, on anyone; rjúfa sætt á e-m, to break truce on the person of any one, to offend against his person, Nj. 103; hafa sár á sér, 101; sjá á e-m, to read on or in one’s face; sér hann á hverjum manni hvárt til þín er vel eðr illa, 106; var þat brátt auðséð á hennar högum, at …, it could soon be seen in all her doings, that …, Ld. 22.
    3. also generally to shew signs of a thing; sýna fáleika á sér, to shew marks of displeasure, Nj. 14, Fs. 14; taka vel, illa, lítt, á e-u, to take a thing well, ill, or indifferently, id.; finna á sér, to feel in oneself; fann lítt á honum, hvárt …, it could hardly be seen in his face, whether …, Eb. 42; líkindi eru á, it is likely, Ld. 172; göra kost á e-u, to give a choice, chance of it, 178; eiga vald á e-u, to have power over …, Nj. 10.
    II. denoting encumbrance, duty, liability; er fimtardómsmál á þeim, to be subject to …, Nj. 231; the phrase, hafa e-t á hendi, or vera á hendi e-m, on one’s hands, of work or duty to be done; eindagi á fé, term, pay day, Grág. i. 140; ómagi (skylda, afvinna) á fé, of a burden or encumbrance, D. I. and Grág. in several passages.
    III. with a personal pronoun, sér, mér, honum …, denoting personal appearance, temper, character, look, or the like; vera þungr, léttr … á sér, to be heavy or light, either bodily or mentally; þungr á sér, corpulent, Sturl. i. 112; kátr ok léttr á sér, of a gay and light temper, Fms. x. 152; þat bragð hafði hann á sér, he looked as if, … the expression of his face was as though …, Ld., cp. the mod. phrase, hafa á sér svip, bragð, æði, sið, of one’s manner or personal appearance, to bear oneself as, or the like; skjótr (seinn) á fæti, speedy ( slow) of foot, Nj. 258.
    IV. as a periphrasis of the possessive pronoun connected with the limbs or parts of the body. In common Icel. such phrases as my hands, eyes, head … are hardly ever used, but höfuð, eyru, hár, nef, munnr, hendr, fætr … á mér; so ‘í’ is used of the internal parts, e. g. hjarta, bein … í mér; the eyes are regarded as inside the body, augun í honum: also without the possessive pronoun, or as a periphrasis for a genitive, brjóstið á e-m, one’s breast, Nj. 95, Edda 15; súrnar í augum, it smarts in my eyes, my eyes smart, Nj. 202; kviðinn á sér, its belly, 655 xxx. 5, Fms. vi. 350; hendr á henni, her hands, Gísl. (in a verse); í vörunum á honum, on his lips, Band. 14; ristin á honum, his step, Fms. viii. 141; harðr í tungu, sharp of tongue, Hallfred (Fs. 114); kalt (heitt) á fingrum, höndum, fótum …, cold ( warm) in the fingers, hands, feet …, i. e. with cold fingers, etc.; cp. also the phrase, verða vísa (orð) á munni, of extemporising verses or speeches, freq. in the Sagas; fastr á fótum, fast by the leg, of a bondsman, Nj. 27: of the whole body, díla fundu þeir á honum, 209. The pers. pron. is used only in solemn style (poetry, hymns, the Bible), and perhaps only when influenced by foreign languages, e. g. mitt hjarta hví svo hryggist þú, as a translation of ‘warumb betrübst du dich mein Herz?’ the famous hymn by Hans Sachs; instead of the popular hjartað í mér, Sl. 43, 44: hjartað mitt is only used as a term of endearment, as by a husband to his wife, parents to their child, or the like, in a metaphorical sense; the heart proper is ‘í mér,’ not ‘mitt.’
    2. of other things, and as a periphrasis of a genitive, of a part belonging to the whole, e. g. dyrr á husi = húsdyrr, at the house-doors; turn á kirkju = kirkju turn; stafn, skutr, segl, árar … á skipi, the stem, stern, sail … of a ship, Fms. ix. 135; blöð á lauk, á tré …, leaves of a leek, of a tree …, Fas. i. 469; egg á sverði = sverðs egg; stafr á bók; kjölr á bók, and in endless other instances.
    V. denoting instrumentality, by, on, or a-, by means of; afla fjár á hólmgöngum, to make money a-duelling, by means of duels, Eg. 498; á verkum sínum, to subsist on one’s own work, Njarð. 366: as a law term, sekjast á e-ju, to be convicted upon …, Grág. i. 123; sekst maðr þar á sínu eigini ( a man is guilty in re sua), ef hann tekr af þeim manni er heimild ( possessio) hefir til, ii. 191; falla á verkum sínum, to be killed flagranti delicto, v. above; fella e-n á bragði, by a sleight in wrestling; komast undan á flótta, to escape by flight, Eg. 11; á hlaupi, by one’s feet, by speed, Hkr. ii. 168; lifa á e-u, to feed on; bergja á e-u, to taste of a thing; svala sér á e-u, to quench the thirst on.
    VI. with subst. numerals; á þriðja tigi manna, up to thirty, i. e. from about twenty to thirty, Ld. 194; á öðru hundraði skipa, from one to two hundred sail strong, Fms. x. 126; á níunda tigi, between eighty and ninety years of age, Eg. 764, v. above: used as prep., á hendi, on one’s hand, i. e. bound to do it, v. hönd.
    VII. in more or less adverbial phrases it may often be translated in Engl. by a participle and a- prefixed; á lopti, aloft; á floti, afloat; á lífi, alive; á verðgangi, a-begging; á brautu, away; á baki, a-back, behind, past; á milli, a-tween; á laun, alone, secretly; á launungu, id.; á móti, against; á enda, at an end, gone; á huldu, hidden; fara á hæli, to go a-heel, i. e. backwards, Fms. vii. 70;—but in many cases these phrases are transl. by the Engl. partic. with a, which is then perh. a mere prefix, not a prep., á flugi, a-flying in the air, Nj. 79; vera á gangi, a-going; á ferli, to be about; á leiki, a-playing, Fms. i. 78; á sundi, a-swimming, ii. 27; á verði, a-watching, x. 201; á hrakningi, a-wandering; á reiki, a-wavering; á skjálfi, a-shivering; á-hleri, a-listening; á tali, a-talking, Ísl. ii. 200; á hlaupi, a-running, Hkr. ii. 268; á verki, a-working; á veiðum, a-hunting; á fiski, a-fishing; á beit, grazing: and as a law term it even means in flagranti, N. G. L. i. 348.
    VIII. used absolutely without a case in reference to the air or the weather, where ‘á’ is almost redundant; þoka var á mikil, a thick fog came on, Nj. 267; niðamyrkr var á, pitch darkness came on, Eg. 210; allhvast á norðan, a very strong breeze from the north, Fms. ix. 20; þá var á norðrænt, a north wind came on, 42, Ld. 56; hvaðan sem á er, from whatever point the wind is; var á hríð veðrs, a snow storm came on, Nj. 282; görði á regn, rain came on, Fms. vi. 394, xi. 35, Ld. 156.
    WITH ACC.
    A. Loc.
    I. denoting simple direction towards, esp. connected with verbs of motion, going, or the like; hann gékk á bergsnös, Eg. 389; á hamar, Fas. ii. 517.
    2. in phrases denoting direction; liggja á útborða, lying on the outside of the ship, Eg. 354; á annat borð skipinu, Fms. vii. 260; á bæði borð, on both sides of the ship, Nj. 124, Ld. 56; á tvær hliðar, on both sides, Fms. v. 73. Ísl. ii. 159; á hlið, sidewards; út á hlið, Nj. 262, Edda 44; á aðra hönd henni, Nj. 50, Ld. 46; höggva á tvær hendr, to hew or strike right and left, Ísl. ii. 368, Fas. i. 384, Fms. viii. 363, x. 383.
    3. upp á, upon; hann tók augu Þjaza ok kastaði upp á himin, Edda 47: with verbs denoting to look, see, horfa, sjá, líta, etc.; hann rak skygnur á land, he cast glances towards the land, Ld. 154.
    II. denoting direction with or without the idea of arriving:
    1. with verbs denoting to aim at; of a blow or thrust, stefna á fótinn, Nj. 84; spjótið stefnir á hann miðjan, 205: of the wind, gékk veðrit á vestr, the wind veered to west, Fms. ix. 28; sigla á haf, to stand out to sea, Hkr. i. 146, Fms. i. 39: with ‘út’ added, Eg. 390, Fms. x. 349.
    2. conveying the notion of arriving, or the intervening space being traversed; spjótið kom á miðjan skjöldinn, Eg. 379, Nj. 96, 97; langt upp á land, far up inland, Hkr. i. 146: to reach, taka ofan á belti, of the long locks of a woman, to reach down to the belt, Nj. 2; ofan á bringu, 48; á þa ofan, 91.
    III. without reference to the space traversed, connected with verbs denoting to go, turn, come, ride, sail, throw, or the like, motion of every kind; hann kastar honum á völlinn, he flings him down, Nj. 91; hlaupa á skip sitt, to leap on board his ship, 43; á hest, to mount quickly, Edda 75; á lend hestinum, Nj. 91; hann gengr á sáðland sitt, he walks on to his fields, 82: on, upon, komast á fætr, to get upon one’s legs, 92; ganga á land, to go a-shore, Fms. i. 40; ganga á þing, vii. 242, Grág. (often); á skóg, á merkr ok skóga, into a wood, Fb. i. 134, 257, Fms. xi. 118, Eg. 577, Nj. 130; fara á Finnmörk, to go travelling in Finmark, Fms. i. 8; koma, fara á bæ, to arrive at the farm-house; koma á veginn, Eg. 578; stíga á bát, skip, to go on board, 158; hann gékk upp á borg, he went up to the burg (castle), 717; en er þeir komu á loptriðið, 236; hrinda skipum á vatn, to float the ships down into the water, Fms. i. 58; reka austr á haf, to drift eastwards on the sea, x. 145; ríða ofan á, to ride down or over, Nj. 82.
    IV. in some cases the acc. is used where the dat. would be used, esp. with verbs denoting to see or hear, in such phrases as, þeir sá boða mikinn inn á fjörðinn, they saw great breakers away up in the bight of the firth, the acc. being due perhaps to a motion or direction of the eye or ear towards the object, Nj. 124; sá þeir fólkit á land, they saw the people in the direction of land, Fas. ii. 517: in phrases denoting to be placed, to sit, to be seated, the seat or bench is freq. in the acc. where the dat. would now be used; konungr var þar á land upp, the king was then up the country, the spectator or narrator is conceived as looking from the shore or sea-side, Nj. 46; sitja á miðjan bekk, to be seated on the middle bench, 50; skyldi konungs sæti vera á þann bekk … annat öndvegi var á hinn úæðra pall; hann setti konungs hásæti á miðjan þverpall, Fms. vi. 439, 440, cp. Fagrsk. l. c., Sturl. iii. 182; eru víða fjallbygðir upp á mörkina, in the mark or forest, Eg. 58; var þar mörk mikil á land upp, 229; mannsafnaðr er á land upp (viewed from the sea), Ld. 76; stóll var settr á mótið, Fas. i. 58; beiða fars á skip, to beg a passage, Grág. i. 90.
    V. denoting parts of the body; bíta e-n á barka, to bite one in the throat, Ísl. ii. 447; skera á háls, to cut the throat of any one, Nj. 156; brjóta e-n á háls, to break any one’s neck; brjóta e-n á bak, to break any one’s back, Fms. vii. 119; kalinn á kné, frozen to the knees with cold, Hm. 3.
    VI. denoting round; láta reipi á háls hesti, round his horse’s neck, 623. 33; leggja söðul á hest, Nj. 83; and ellipt., leggja á, to saddle; breiða feld á hofuð sér, to wrap a cloak over his head, 164; reyta á sik mosa, to gather moss to cover oneself with, 267; spenna hring á hönd, á fingr, Eg. 300.
    VII. denoting a burden; stela mat á tvá hesta, hey á fimtán hesta, i. e. a two, a fifteen horse load, Nj. 74: metaph., kjósa feigð á menn, to choose death upon them, i. e. doom them to death, Edda 22.
    B. TEMP.
    I. of a period of time, at, to; á morgun, to-morrow (í morgun now means the past morning, the morning of to-day), Ísl. ii. 333.
    II. if connected with the word day, ‘á’ is now used before a fixed or marked day, a day of the week, a feast day, or the like; á Laugardag, á Sunnudag …, on Saturday, Sunday, the Old Engl. a-Sunday, a-Monday, etc.; á Jóladaginn, Páskadaginn, on Yule and Easter-day; but in old writers more often used ellipt. Sunnudaginn, Jóladaginn …, by dropping the prep. ‘á,’ Fms. viii. 397, Grág. i. 18.
    III. connected with ‘dagr’ with the definite article suffixed, ‘á’ denotes a fixed, recurring period or season, in; á daginn, during the day-time, every day in turn, Grett. 91 A.
    IV. connected with ‘evening, morning, the seasons,’ with the article; á kveldit, every evening, Ld. 14; á sumarit, every summer, Vd. 128, where the new Ed. Fs. 51 reads sumrum; á haust, every autumn, Eg. 741 (perh. a misprint instead of á haustin or á haustum); á vetrinn, in the winter time, 710; á várit, every spring, Gþl. 347; the sing., however, is very rare in such cases, the old as well as mod. usage prefers the plur.; á nætrnar, by night, Nj. 210; á várin, Eg. 710; á sumrin, haustin, á morgnana, in the morning (á morgin, sing., means to-morrow); á kveldin, in the evening, only ‘dagr’ is used in sing., v. above (á daginn, not á dagana); but elliptically and by dropping the article, Icelanders say, kveld og morgna, nótt og dag, vetr sumar vor og haust, in the same sense as those above mentioned.
    V. denoting duration, the article is dropped in the negative phrase, aldri á sinn dag, never during one’s life; aldri á mína daga, never in my life, Bjarn. 8, where a possess. pron. is put between noun and prep., but this phrase is very rare. Such phrases as, á þann dag, that day, and á þenna dag, Stj. 12, 655 xxx. 2. 20, are unclassical.
    VI. á dag without article can only be used in a distributive sense, e. g. tvisvar á dag, twice a-day; this use is at present freq. in Icel., yet instances from old writers are not on record.
    VII. denoting a movement onward in time, such as, liðið á nótt, dag, kveld, morgun, sumar, vetr, vár, haust (or nóttina, daginn …), jól, páska, föstu, or the like, far on in the night, day …, Edda 33; er á leið vetrinn, when the winter was well on, as the winter wore on, Nj. 126; cp. áliðinn: also in the phrase, hniginn á inn efra aldr, well stricken in years, Ld. 68.
    C. Metaph. and in various relations:
    I. somewhat metaphorically, denoting an act only (not the place); fara á fund, á vit e-s, to call for one, Eg. 140; koma á ræðu við e-n, to come to a parley with, to speak, 173; ganga á tal, Nj. 103; skora á hólm, to challenge to a duel on an island; koma á grið, to enter into a service, to be domiciled, Grág. i. 151; fara á veiðar, to go a-hunting, Fms. i. 8.
    β. generally denoting on, upon, in, to; bjóða vöxtu á féit, to offer interest on the money, Grág. i. 198; ganga á berhögg, to come to blows, v. berhögg; fá á e-n, to make an impression upon one, Nj. 79; ganga á vápn e-s, to throw oneself on an enemy’s weapon, meet him face to face, Rd. 310; ganga á lagið, to press on up the spear-shaft after it has passed through one so as to get near one’s foe, i. e. to avail oneself of the last chance; bera fé á e-n, to bribe, Nj. 62; bera öl á e-n, to make drunk, Fas. i. 13; snúinn á e-t, inclined to, Fms. x. 142; sammælast á e-t, to agree upon, Nj. 86; sættast, verða sáttr á e-t, in the same sense, to come to an agreement, settlement, or atonement, 78, Edda 15, Eb. 288, Ld. 50, Fms. i. 279; ganga á mála, to serve for pay as a soldier, Nj. 121; ganga á vald e-s, to put oneself in his power, 267; ganga á sætt, to break an agreement; vega á veittar trygðir, to break truce, Grág. ii. 169.
    II. denoting in regard to, in respect to:
    1. of colour, complexion, the hue of the hair, or the like; hvítr, jarpr, dökkr … á hár, having white, brown, or dark … hair, Ísl. ii. 190, Nj. 39; svartr á brún ok brá, dark of brow and eyebrow; dökkr á hörund, id., etc.
    2. denoting skill, dexterity; hagr á tré, a good carpenter; hagr á járn, málm, smíðar …, an expert worker in iron, metals …, Eg. 4; fimr á boga, good at the bow: also used of mastership in science or arts, meistari á hörpuslátt, a master in striking the harp, Fas. iii. 220; fræðimaðr á kvæði, knowing many poems by heart, Fms. vi. 391; fræðimaðr á landnámssögur ok forna fræði, a learned scholar in histories and antiquities (of Are Frode), Ísl. ii. 189; mikill á íþrótt, skilful in an art, Edda (pref.) 148; but dat. in the phrase, kunna (vel) á skíðum, to be a cunning skater, Fms. i. 9, vii. 120.
    3. denoting dimensions; á hæð, lengd, breidd, dýpt …, in the heighth, length, breadth, depth …, Eg. 277; á hvern veg, on each side, Edda 41 (square miles); á annan veg, on the one side, Grág. i. 89.
    β. the phrase, á sik, in regard to oneself, vel (illa) á sik kominn, of a fine ( ugly) appearance, Ld. 100, Fas. iii. 74.
    III. denoting instrumentality; bjargast á sínar hendr, to live on the work of one’s own hands, (á sínar spýtur is a mod. phrase in the same sense); (vega) á skálir, pundara, to weigh in scales, Grág. ii. 370; at hann hefði tvá pundara, ok hefði á hinn meira keypt en á hinn minna selt, of a man using two scales, a big one for buying and a little one for selling, Sturl. i. 91; á sinn kostnað, at one’s own expense; nefna e-n á nafn, by name, Grág. i. 17, etc. The Icel. also say, spinna á rokk, snældu, to spin on or with a rock or distaff; mala á kvern, to grind in a ‘querne,’ where Edda 73 uses dat.; esp. of musical instruments, syngja, leika á hljóðfæri, hörpu, gígju …; in the old usage, leika hörpu …, Stj. 458.
    IV. denoting the manner or way of doing:
    1. á þessa lund, in this wise, Grág. ii. 22; á marga vega, á alla, ymsa vega, in many, all, respects, Fms. i. 114; á sitt hóf, in its turn, respectively, Ld. 136, where the context shews that the expression answers to the Lat. mutatis mutandis; á Þýðersku, after German fashion, Sks. 288.
    2. esp. of language; mæla, rita á e-a tungu, to speak, write in a tongue; á Írsku, in Irish, Ld. 76; Norrænu, in Norse, Eb. 330, Vm. 35; a Danska tungu, in Danish, i. e. Scandinavian, Norse, or Icelandic, Grág. i. 18; á Vára tungu, i. e. in Icelandic, 181; rita á Norræna tungu, to write in Norse, Hkr. (pref.), Bs. i. 59:—at present, dat. is sometimes used.
    3. in some phrases the acc. is used instead of the dat.; hann sýndi á sik mikit gaman, Fms. x. 329; hann lét ekki á sik finna, he shewed no sign of motion, Nj. 111; skaltú önga fáleika á þik gera (Cod. Kalf.), 14.
    V. used in a distributive sense; skal mörk kaupa gæzlu á kú, eðr oxa fim vetra gamlan, a mark for every cow, Grág. i. 147; alin á hvert hross, 442; á mann, per man (now freq.): cp. also á dag above, lit. B.
    VI. connected with nouns,
    1. prepositional; á hendr (with dat.), against; á hæla, at heel, close behind; á bak, at back, i. e. past, after; á vit (with gen.), towards.
    2. adverbially; á braut, away, abroad; á víxl, in turns; á mis, amiss; á víð ok dreif, a-wide and a-drift, i. e. dispersedly.
    3. used almost redundantly before the following prep.; á eptir, after, behind; á undan, in front of; á meðal, á milli, among; á mót, against; á við, about, alike; á frá (cp. Swed. ifrån), from (rare); á fyrir = fyrir, Haustl. 1; á hjá, beside (rare); á fram, a-head, forwards; á samt, together; ávalt = of allt, always: following a prep., upp á, upon; niðr á, down upon; ofan á, eptir á, post eventum, (temp.) á eptir is loc., id., etc.
    VII. connected with many transitive verbs, answering to the Lat. ad- or in-, in composition, in many cases periphrastically for an objective case. The prep. generally follows after the verb, instead of being prefixed to it as in Lat., and answers to the Engl. on, to; heita kalla, hrópa á, to call on; heyra, hlusta, hlyða á, to hearken to, listen to; hyggja, hugsa á, to think on; minna á, to remind; sjá, líta, horfa, stara, mæna, glápa, koma auga … á, to look on; girnast á, to wish for; trúa á, to believe on; skora á, to call on any one to come out, challenge; kæra á, to accuse; heilsa á, to greet; herja, ganga, ríða, hlaupa, ráða … á, to fall on, attack, cp. ágangr, áreið, áhlaup; ljúga á, to tell lies of, to slander; telja á, to carp at; ausa, tala, hella, kasta, verpa … á, to pour, throw on; ríða, bera, dreifa á, to sprinkle on; vanta, skorta á, to fall short of; ala á, to plead, beg; leggja á, to throw a spell on, lay a saddle on; hætta á, to venture on; gizka á, to guess at; kveða á, to fix on, etc.: in a reciprocal sense, haldast á, of mutual strife; sendast á, to exchange presents; skrifast á, to correspond (mod.); kallast á, to shout mutually; standast á, to coincide, so as to be just opposite one another, etc.
    2.
    f. [Lat. aqua; Goth. ahva; Hel. aha; A. S. eâ; O. H. G. aha, owa; cp. Germ. ach and aue; Fr. eau, eaux; Engl. Ax-, Ex-, etc., in names of places; Swed.-Dan. å; the Scandinavians absorb the hu, so that only a single vowel or diphthong remains of the whole word]:—a river. The old form in nom. dat. acc. sing. is , v. the introduction to A, page 1, Bs. i. 333 sq., where ́n, ́ (acc.), and ́na; so also Greg. 677; the old fragm. of Grág. ii. 222, 223, new Ed. In the Kb. of the Edda the old form occurs twice, viz. page 75, ́na (acc.), (but two lines below, ána), í ́nni (dat.) The old form also repeatedly occurs in the Kb. and Sb. of the Grág., e. g. ii. 266, 267: gen. sing. ár; nom. pl. ár, gen. á contracted, dat. ám, obsolete form ́m; Edda 43, Eg. 80, 99, 133, 185: proverbs, at ósi skal á stemma, answering to the Lat. principiis obsta, Edda 60; hér kemr á til sæfar, here the river runs into the sea, metaph. = this is the very end, seems to have been a favourite ending of old poems; it is recorded in the Húsdrápa and the Norðsetadrápa, v. Edda 96, Skálda 198; cp. the common saying, oil vötn renna til sævar, ‘all waters run into the sea.’ Rivers with glacier water are in Icel. called Hvítá, White river, or Jökulsá: Hitá, Hot river, from a hot spring, opp. to Kaldá, v. Landn.: others take a name from the fish in them, as Laxá, Lax or Salmon river (freq.); Örriða á, etc.: a tributary river is þverá, etc.: ár in the Njála often means the great rivers Ölfusá and Þjórsá in the south of Iceland. Áin helga, a river in Sweden, Hkr. ii: á is also suffixed to the names of foreign rivers, Tempsá = Thames; Dóná, Danube (Germ. Don-au), (mod.), etc. Vide Edda (Gl.) 116, 117, containing the names of over a hundred North-English and Scottish rivers.
    COMPDS: áráll, árbakki, árbrot, ardjúp, árfarvegr, árfors, árgljúfr, árhlutr, ármegin, árminni, ármót, áróss, árreki, árstraumr, árströnd, árvað, árvegr, árvöxtr.

    Íslensk-ensk orðabók > Á

  • 9 FÆRA

    * * *
    1.
    ð, [from fár, n., different from the following word, having á as root vowel], to slight, taunt one, with dat.; ok færa þeim eigi í orðum né verkum, offend them not in words nor acts, Hom. 57: mod., færa at e-m, id.
    2.
    ð, [i. e. fœra, a trans. verb formed from the pret. of fara, fór; not in Ulf.; A. S. fergan or ferjan; Engl. to ferry; Germ. führen; Dan. före; Swed. föra]:—to bring; a very freq. word, as the Germ. and Saxon ‘bring’ was unknown in the old Scandin., as in mod. Icel.; the Dan. bringe and Swed. bringa are mod. and borrowed from Germ.; færa fé til skips, Nj. 4; færa barn til skírnar, K. Þ. K. 2 passim; ef Þorvaldr væri færandi þangat, if Th. could be carried thither, Sturl. i. 157.
    2. to bring, present; hafði Þórólfr heim marga dýrgripi ok færði föður sínum ok móður, Eg. 4; þér munut f. mér höfuð hans, 86; færa e-m höfuð sitt, to surrender to one, Fms. x. 261; færa fórn, to bring offerings, Stj. passim; færa tak, to offer, give bail, Gþl. 122: the phrase, koma færandi hendi, to come with bringing hand, i. e. to bring gifts.
    3. phrases, færa ómaga á hendr e-m, of forced alimentation, Grág. Ó. Þ. passim; færa til þýfðar, to bring an action for theft, Grág. i. 429; færa e-t til sanns vegar, to make a thing right, assert the truth of it, 655 xxviii. 2; færa alla hluti til betra vegar, to turn all things to the best account; þat er gjörtæki, ok færir til meira máls, and leads to a more serious case, Grág. i. 429, v. l.; færa til bana, to put to death, Rb. 398; færa í hljóðmæli, to hush up, Nj. 51; færa í útlegð, to bring to outlawry, banish, Rb. 414; færa til Kristni, to bring to Christ, convert, Fms. xi. 408; færa sik í ætt, to vindicate one’s kinship (by a gallant deed), Sturl. ii. 197; er þú færðir þik með skörungskap í þína ætt, shewed thee to be worthy of thy friends, Glúm. 338.
    4. special usages; færa frá, to wean lambs in the spring, Vm. 13, hence frá-færur, q. v.; færa e-n af baki, to throw one, of a horse, Grág. ii. 95: færa niðr korn, sæði, to put down corn, seed, i. e. to sow, Nj. 169; tiu sáld niðr færð, Vm. 55; sálds sæði niðr fært, D. I. i. 476, Orkn. 462; færa e-n niðr, to keep one under, in swimming, Ld. 168; færa upp, to lift up, Nj. 19: færa upp, a cooking term, to take out the meat ( of the kettle), 247; færa í sundr, to split asunder, Grett. 151 (of logs); færa til, to adduce as a reason; færa við bakið (síðuna, etc.), to present the back (side, etc.) to a blow, Fms. vi. 15, Korm. 6; færa e-n fram, to maintain, feed, Grág. passim; færa fram, to utter, pronounce, Skálda 178; as a law term, to produce (færa fram sókn, vörn), Grág. passim; færa fé á vetr, to bring sheep to winter, i. e. keep them in fold, Grág. ch. 224; færa e-t á hendr e-m, to charge one with a thing, 656 A. 1. 3; færa skömm at e-m, to sneer at one, Eg. 210; færa á e-n, to mock one, Fms. v. 90, but see færa (from fár); færa e-t saman, to bring a thing about, Sturl. i. 139 C; færa kvæði, to deliver a poem, Ld. 114, Landn. 197, 199.
    5. to remove, change; færa kirkju, to remove a church, in rebuilding it, K. Þ. K. 38, cp. Eb. fine; færa bein, Bjarn. 19, Lat. translatio; færa mark, to change the mark on cattle, Grág. i. 416; færa landsmerki, to remove the landmarks, ii. 219: metaph., færa til rétts máls, to turn into plain language, viz. into prose, Edda 126; færa heimili sitt, to change one’s abode, Grág. i. 146; færa út búðarveggi, to enlarge the walls, Ísl. ii. 293.
    II. reflex. to bring, carry oneself; hann gat færsk þar at, he dragged himself thither, Fms. vi. 15; færask við, to strain, exert oneself, Eg. 233; færask í aukana, to strive with might and main, vide auki; færask at, to bestir oneself, Fms. vii. 243; mega ekki at færask, to be unable to do anything, 220, 265; svá hræddir, at þeir máttu ekki at f., so frightened that they could do nothing, 655 xxvii. 22; færask e-t ór fangi, to withhold from, vide fang; færask undan, to withhold; færa undan sökum, to plead not guilty, Fms. xi. 251; bera járn at færask undan, to carry iron (as an ordeal) in order to quit oneself, v. 307; færask á fætr, to grow up, Ld. 54; aldr færisk ( passes) e-n, one grows up, Fs. 3, Rb. 346; tvímælit færisk af, is removed, Lv. 52.

    Íslensk-ensk orðabók > FÆRA

  • 10 ganga

    * * *
    I)
    (geng; gekk, gengum; genginn), v.
    1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);
    2) to go;
    ganga heim, to go home;
    ganga braut, to go away;
    ganga til hvílu, to go to bed;
    ganga á skip, to go on board;
    ganga af skipi, to go ashore;
    with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;
    ganga at eiga konu, to marry a woman;
    3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);
    4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);
    5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);
    6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);
    gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;
    8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);
    of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);
    of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);
    9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);
    impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;
    10) láta ganga e-t, to let go on;
    láta höggin ganga, to rain blows;
    Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;
    ef þat gengr eigi, if that will not do;
    impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;
    þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;
    12) to turn out, go in a specified way;
    ganga andæris, to go all wrong;
    gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;
    impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);
    13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);
    14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);
    15) with preps. and adverbs:
    ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);
    ganga af vitinu, to go out of one’s wits;
    ganga af trú sinni, to apostatize;
    to pass (síðan gengu af páskarnir);
    to go off (gekk þegar af höfuðit);
    to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);
    nú gengr honum hey af, now he has some hay left;
    ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);
    ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);
    to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);
    of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);
    ganga at e-m, to attack one;
    ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);
    ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;
    hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;
    ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;
    ganga á bak e-u, to contravene;
    ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;
    ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);
    ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);
    ganga fram, to step forward;
    ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;
    to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);
    to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);
    to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);
    ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);
    ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);
    ganga í gegn e-m, to set oneself against one;
    ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;
    maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;
    ganga í mál, to undertake a case;
    ganga með e-m (of a woman), to marry;
    ganga með barni, to be with child;
    ganga með burði (of animals), to be with young;
    ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);
    ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;
    ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;
    ganga móti e-u, to resist, oppose;
    to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;
    ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);
    ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);
    ganga saman, to marry;
    of an agreement, bargain, to be brought about;
    saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;
    ganga sundr (í s.), to go asunder, part;
    ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);
    en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;
    hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?
    Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;
    ganga um e-t, to go about a thing;
    ganga um beina, to wait upon guests;
    ganga um sættir, to go between, as peacemaker;
    ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);
    g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);
    ganga undir e-n, to subject oneself to;
    ganga upp, to be wasted (of money);
    to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);
    of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);
    of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;
    ganga við staf, to walk with a stick;
    ganga við e-u or e-t, to avow;
    ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);
    ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;
    slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;
    eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;
    16) refl., gangast.
    f.
    1) walking (hann mœddist í göngu);
    vera í göngu, to be on foot, to walk;
    2) course (ganga tungls, vinds).
    * * *
    u, f. a walking, Bs. i. 225, Vþm. 8; tóku heyrn daufir, göngu haltir, 625. 82, cp. Matth. xv. 31; nema sýn eðr göngu frá mönnum, Post. 645. 70: the act of walking, Korm. 182, Fms. vi. 325; ganga göngu, to take a walk, Korm. (in a verse):—a course, ganga tungls, the course of the moon, Edda 7; hvata göngunni, id.; ganga vinds, the course of the wind, 15, Rb. 112, 476:—a procession, Fms. x. 15, Fs. 85, Ísl. ii. 251; vera sarnan í göngu, to march together, Band, 11; lögbergis-g., the procession to the hill of laws, Grág. Þ. Þ. ch. 5, Eg. 703; kirkju-g., a going to church; her-g., a war-march; hólm-g., a duel, q. v.; fjall-g., a walk to the fell ( to fetch sheep):—of animals, hrossa-g., grazing, pasture for horses, Dipl. v. 14; sauð-g., sheep-pasture: esp. in pl. fetching sheep from the fell-pastures in autumn (fjall-ganga), Grág. ii. 310, cp. Korm. ch. 3, Vd. ch. 44, Vápn. 22; ó-göngur, straits.
    COMPDS: göngudrykkja, göngufæri, göngukona, göngulag, göngulið, göngu-maðr, göngumannaerfð, göngumannliga, göngumóðr, göngustafr, göngusveinn.

    Íslensk-ensk orðabók > ganga

  • 11 SELJA

    * * *
    I)
    (sel, selda, seldr), v.
    1) to hand over, deliver;
    selja e-m e-t (Ásta selr honum sverðit);
    selja e-t í hendr e-m, to make over to one (hann seldi búit í hendr Þorsteini);
    selja vápn ór hendi sér, to give up (deliver) one’s weapons;
    selja e-t fram, to deliver up;
    selja e-m e-t til varðveizlu, to commit to another’s keeping (þér skulut nú selja mér til varðveizlu vápn yður);
    hann kvazt hvárki vildu selja grið né taka, he said that he would neither give nor receive pardon;
    selja e-m laun, to give reward, pay;
    selja fé at láni, to lend money;
    selja á leigu, to put out at interest;
    selja á frest, to give on credit;
    2) to sell, part with (hann seldi land sitt);
    selja e-t við litlu (miklu) verði, to sell for a small (great) sum;
    selja mansali, to sell into bondage;
    þótti þeim konungr út seldr, a done man (= fram seldr);
    3) refl., seljast, to give oneself up (seljast arfsali);
    seljast út, to turn out;
    aldri mun þat vel út seljast, it will never go well.
    f. sallow, willow.
    * * *
    pres. sel, selr (sell, Grág. ii. 80); pret. seldi; part. seldr; [A. S. seljan; Engl. sell; Dan. sælge]:—to hand over to another; s. e-m e-t, or absol.; Ásta selr honum sverðit, Fms. iv. 37: hann tók sverð búit ok seldi Birni ok fingrgull—Sverð þetta, sagði hann, gef ek þér, Ó. H. 53; hann seldi smala-manni höfuðit, Nj. 70; hann tók menit af hálsi sér ok seldi Finni, Ó. H. 136, 148: selja fram, to deliver up, Hkr. ii. 243; mun hann s. framm Hrapp, Nj. 133, 134; selja af höndum, Fms. iv. 278; s. e-t í hendr e-m, Eg. 180, 715; hann seldi búit í hendr Þorsteini, 704; s. vápn ór hendi sér, Fs. 29; hann seldu þan til fóstrs í Suðreyjar, Fms. i. 250; s. e-m sonu sína til fóstrs, 5; seldu honum margir sonu sína til læringar, Ib. 14; meirr en efni sé til seld, more than is due, Bs. i. 137, Fs. 84.
    2. to yield milk, of a cow; hún (the cow) selr ekki, vill ekki selja, in which case the Scottish milk-maids use a tulchan or stuffed calfskin.
    3. a law term, selja sök, to make over a suit into the hands of a delegate to plead it in court; svá skal sök selja, at þeir skolu takask í hendr, sú er sök tekr ok hinn er sell (hand-sal), Grág. ii. 80; aðra skóggangs sök sel ek þér á hendr Starkaði … mun ek s. þér í hendr legorðs-sökina, Ni. 98, 99; s. vig-sök, Grág. ii. 80; s. mál í hendr e-m, Eg. 732; s. e-m sjálfdæmi (q. v.), Nj. 92; s. e-m grið, Edda. 57; hann kvaðsk hvárki vildu s. grið né taka, neither give nor receive pardon, Nj. 92: phrases, s. e-m laun, to give a reward, pay; hefir hann áðr selt mér laun í heilræðum, 1 79, 214; s. fé at láni, to put out money on credit, lend money, Ísl. ii. 223; s. á leigu, to put out on interest, Grág. i. 390; ljá eða selja á leigu, 437; selja á frest, to sell on credit, Vápn. 7: selja upp, to throw up, vomit, (upp-sala.)
    II. to sell, part with (derived from the preceding sense), Fms. x. 5, 227; hann seldi land sitt, Ld. 134; ef þú selr land þetta þeim Bolla, 212; ek em kominn at fala at þér hey ok mat, … Hvártki vil ek þér selja—Viltú gefa mér þá? Nj. 73; ef hón kaupir meira, ok á sá eigi heimting til þess er hann seidi henni, Grág. i. 334; s. við litlu verði, to sell for a small sum, Eg. 100; ekki sel ek hann nema við miklu verði, Fms. x. 227; cp. við hleifi seldu, they sold me for a loaf (?), Hm.: selja mansali, to sell into bondage, Fms. x. 224; s. sik sem dýrast, to sell one’s life as dear as possible, xi. 376; þótti þeim konungr út seldr, a done man, Odd. 12; þeir Erlendr vóru fram seldir ( lost men), ef …, Fms. vii. 318; fram seldir ok til dauða dæmdir, 65.
    III. reflex. to give oneself up; seljask arfsali, to give oneself up as arfsals-maðr (q. v.), Grág. i. 204, Vápn. 13; gjarna vilda ek at hann seldisk með minnum vandræðum en á horfðisk, Ld. 254; aldri mun þat vel út seljask, it will never go well, Karl. 152; við marga hafit er heit góð, en misjafnt þykkir út seljask, Nj. 122: to hire oneself out, ef hann selsk dýrra á leigu, Grág. i. 149.
    2. recipr. to exchange; þeir görðu frið ok seldusk gíslar, Hkr. i. 7; hafit heilir grið selzk, ii. 166
    3. pass. to be sold, Fms. i. 79, 186.
    4. part. seljandi, a seller, vendor; seljandi saka, Grág. i. 370, 480; selendr ok kaupendr, Grág. 39.

    Íslensk-ensk orðabók > SELJA

См. также в других словарях:

  • plead one's case — index advocate, assert Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 …   Law dictionary

  • plead — / plēd/ vb plead·ed or pled also plead / pled/, plead·ing [Anglo French plaider to argue in a court of law, from Old French plaid legal action, trial more at plea] vi …   Law dictionary

  • plead — [plēd] vi. pleaded or pled or plead [pled] pleading [ME pleden < OFr plaidier < plaid: see PLEA] 1. a) to present a case in a law court; argue the case of either party b) to present a PLEA (sense …   English World dictionary

  • plead — [pli:d] v [Date: 1200 1300; : Old French; Origin: plaidier, from plaid; PLEA] 1.) [I and T] to ask for something that you want very much, in a sincere and emotional way = ↑beg ▪ Don t go! Robert pleaded. plead for ▪ Civil rights groups pleaded… …   Dictionary of contemporary English

  • plead — [ plid ] (past tense and past participle pleaded or pled [ pled ] ) verb ** 1. ) intransitive to ask for something in an urgent or emotional way: plead for: He knelt in front of the king, pleading for mercy. plead with someone (to do something):… …   Usage of the words and phrases in modern English

  • plead — [[t]pli͟ːd[/t]] pleads, pleading, pleaded 1) VERB If you plead with someone to do something, you ask them in an intense, emotional way to do it. [V with n to inf] The lady pleaded with her daughter to come back home... [V for n] He was kneeling… …   English dictionary

  • case — I n. legal action argument 1) to hear, try a case (the court will not hear this case) 2) to argue, plead a case (the lawyer argued the case skillfully) 3) to make (out), present, state; take a case (she made out a good case for her client; the… …   Combinatory dictionary

  • plead */*/ — UK [pliːd] / US [plɪd] verb Word forms plead : present tense I/you/we/they plead he/she/it pleads present participle pleading past tense pleaded past participle pleaded 1) [intransitive] to ask for something in an urgent or emotional way Please… …   English dictionary

  • plead — verb (pleaded or pled; also plead; pleading) Etymology: Middle English pleden, plaiden, from Anglo French plaider, pleder, from plai plea Date: 13th century intransitive verb 1. to argue a case or cause in a court of law 2. a. to make …   New Collegiate Dictionary

  • plead — verb 1 ask sb for sth in a very serious way ADVERB ▪ almost ▪ She was almost pleading with him. ▪ silently ▪ successfully (esp. BrE) ▪ She successfully pleaded …   Collocations dictionary

  • case — noun 1 example ADJECTIVE ▪ classic, textbook, typical ▪ clear, obvious, simple ▪ It was a simple case of mistaken identity …   Collocations dictionary

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»