to+clean+the+house

ð, also spelt görva, giörva, geyra, giora, gera: prop. gøra, not gra (the ø was sounded nearly as y or ey), so that the g is to be sounded as an aspirate, however the word is spelt; and the insertion of i or j (giöra, gjöra), which is usual in mod. writing, and often occurs in old, is phonetic, not radical, and göra and gjöra represent the same sound. The word in the oldest form had a characteristic v, and is spelt so on the Runic stones in the frequent Runic phrase, gaurva kubl, Baut., and Danske Runemind. passim; but also now and then in old Icel. MSS., e. g. the Kb. of Sæm. (cited from Bugge’s Edit.), gorva, Am. 75, Skv. 1. 34, 3. 20, Hm. 123, Og. 29; gerva, Am. 64, Bkv. 3; giorva, Rm. 9; giorfa, 28; gorvir, Hkv. Hjörv. 41; gørvom, Hým. 6; gorviz, Am. 35; gerviz, Merl. 2. 89:—this characteristic v has since been dropped, and it is usually spelt without it in MSS., gora, Hým. 1, Og. 23, Ls. 65; gera, Am. 85; gorir, Hm. 114: the pret. always drops the v, gorþi, Hym. 21; gorðo or gorþo, fecerunt, Hm. 142, Am. 9; gorðumz, Hðm. 28; gerþi, Am. 74; gerþit, 26:—with i inserted, Rm. 9, 22; giordu, 11; in the Mork. freq. giavra. The ö is still sounded in the east of Icel., whereas gera is the common form in speech, gjöra in writing:—the old pres. indic. used by the poets and in the laws is monosyllabic görr, with suffixed negative, görr-a, Hkr. i. (in a verse); mod. bisyllabic görir, which form is also the usual one in the Sagas:—the old part. pass. was görr or gerr, geyrr, Fms. ix. 498, x. 75, where the v was kept before a vowel, and is often spelt with f, gorvan, gorvir, and gorfan, gorfir: dat. so-goro or so-guru adverbially = sic facto: the mod. part. gjörðr, gerðr, görðr, as a regular part. of the 2nd weak conjugation, which form occurs in MSS. of the 15th century, e. g. Bs. i. 877, l. 21. [This is a Scandin. word; Dan. gjöre; Swed. göra; Old Engl. and Scot. gar, which is no doubt of Scandin. origin, the Saxon word being do, the Germ. thun, neither of which is used in the Scandin.; the word however is not unknown to the Teut., though used in a different sense; A. S. gervan and gearvjan = parare; O. H. G. karwan; Germ. gerben, garben, but esp. the adj. and adv. gar, vide above s. v. gör-.] To make, to do; the Icel. includes both these senses.

A. To make:

I. to build, work, make, etc.; göra himin ok jörð, 623. 36, Hom. 100; göra hús, to build a house, Fms. xi. 4, Rb. 384; göra kirkju, Bjarn. 39; göra skip, N. G. L. i. 198; göra langskip, Eg. 44; göra stólpa, Al. 116; göra tól (= smíða), Vsp. 7; göra (fingr)-gull, Bs. i. 877; göra haug, to build a cairn, Eg. 399; göra lokhvílu, Dropl. 27; göra dys, Ld. 152; göra kistu ( coffin), Eg. 127; göra naust, N. G. L. i. 198; göra jarðhús, Dropl. 34; göra veggi, Eg. 724: also, göra bók, to write a book, Íb. 1, Rb. 384; göra kviðling, to make a song, Nj. 50; göra bréf, to draw up a deed ( letter), Fms. ix. 22; göra nýmæli, to frame a law, Íb. 17.

2. adding prep.; göra upp, to repair, rebuild, restore, Fb. ii. 370; göra upp Jórsala-borg, Ver. 43; göra upp skála, Ld. 298; göra upp leiði, to build up a grave.

II. to make, prepare, get ready; göra veizlu, drykkju, brúðkaup, erfi, and poët. öl, öldr, to make a feast, brew bridal ale, Fs. 23, Fms. xi. 156, Dropl. 6, Am. 86; göra seið, blót, to perform a sacrifice, Ld. 152; göra bú, to set up a house, Grág. i. 185, Ld. 68; göra eld, to make a fire, Fs. 100, K. Þ. K. 88; göra rekkju, to make one’s bed, Eg. 236; göra upp hvílur, Sturl. ii. 124; göra graut, to make porridge, Eg. 196, N. G. L. i. 349; göra drykk, to make a drink, Fms. i. 8; göra kol, or göra til kola, to make charcoal, Ölk. 35.

III. in somewhat metaph. phrases; göra ferð, to make a journey, Fms. x. 281; görði heiman för sína, he made a journey from home, Eg. 23; göra sinn veg, to make one’s way, travel, Mar.; göra uppreisn, to make an uprising, to rebel, Rb. 384, Fms. ix. 416; göra úfrið, to make war, 656 C. 15; göra sátt, göra frið, to make peace, Hom. 153, Bs. i. 24; göra féskipti, Nj. 118; göra tilskipan, to make an arrangement, Eg. 67; göra ráð sitt, to make up one’s mind, Nj. 267, Fms. ix. 21; göra hluti, to cast lots, Fms. x. 348.

2. to make, give, pay, yield; göra tíund, to pay tithes, Hom. 180; hann skal göra Guði tíunda hlut verðsins, id.; göra ölmusu, to give alms, 64; göra ávöxt, to yield fruit, Greg. 48; gefa né göra ávöxt, Stj. 43; göra konungi skatt eða skyld, Fms. xi. 225.

3. to contract; göra vináttu, félagskap, to contract friendship, Nj. 103, Eg. 29; göra skuld, to contract a debt, Grág. i. 126: göra ráð með e-m, to take counsel with, advise one, Eg. 12; göra ráð fyrir, to suppose, Nj. 103, Fms. ix. 10; göra mun e-s, to make a difference, i. 255, Eb. 106.

4. to make, make up, Lat. efficere; sex tigir penninga göra eyri, sixty pence make an ounce, Grág. i. 500, Rb. 458.

5. to grant, render; göra kost, to make a choice, to grant, Nj. 130, Dropl. 6, Fms. xi. 72, (usually ellipt., kostr being understood); vil ek at þér gerit kostinn, Nj. 3; ok megit þér fyrir því göra ( grant) honum kostinn, 49, 51; göra e-m lög, to grant the law to one, 237; göra guðsifjar, to make ‘gossip’ with one, to be one’s godfather, Fms. ii. 130.

6. special usages; göra spott, háð, gabb, … at e-u, to make sport, gibes, etc. at or over a thing, Fms. x. 124; göra iðran, to do penance, Greg. 22; göra þakkir, to give thanks, Hom. 55; göra róm at máli e-s, to cheer another’s speech, shout hear, hear! var görr at máli hans mikill rómr ok góðr, his speech was much cheered, Nj. 250,—a parliamentary term; the Teutons cheered, the Romans applauded (with the hands), cp. Tacit. Germ.

7. with prepp.; gera til, to make ready or dress meat; láta af ( to kill) ok göra til ( and dress), K. Þ. K. 80, Ísl. ii. 83, 331, Fs. 146, 149, Bjarn. 31, Finnb. 228; göra til nyt, to churn milk, K. Þ. K. 78; göra til sverð, to wash and clean the sword, Dropl. 19; máttu þeir eigi sjá, hversu Þorvaldr var til gerr, how Th. got a dressing, Nj. 19.

β. göra at e-u, to mend, make good, put right (at-görð), ek skal at því gera, Fms. xi. 153, Eg. 566, Nj. 130: to heal, Bárð. 171, Eg. 579, Grág. i. 220; göra at hesti, K. Þ. K. 54, Nj. 74: göra við e-u, vide B. II.

8. adding acc. of an adj., part., or the like; göra mun þat margan höfuðlausan, Nj. 203; göra mikit um sik, to make a great noise, great havoc, Fb. i. 545, Grett. 133, Fms. x. 329; göra e-n sáttan, to reconcile one, Grág. i. 336; göra sér e-n kæran, to make one dear to oneself, Hkr. i. 209; göra sik líkan e-m, to make oneself like to another, imitate one, Nj. 258; göra sik góðan, to make oneself good or useful, 74, 78; göra sik reiðan, to take offence, 216; göra sér dælt, to make oneself at home, take liberties, Ld. 134, Nj. 216; göra langmælt, to make a long speech, Sks. 316; göra skjót-kjörit, to make a quick choice, Fms. ii. 79; göra hólpinn, to ‘make holpen,’ to help, x. 314; göra lögtekit, to make a law, issue a law, xi. 213, Bs. i. 37; hann gerði hann hálshöggvinn, he had him beheaded, Fms. ix. 488, v. l.; ok görðu þá handtekna alla at minsta kosti, Sturl. i. 40; várir vöskustu ok beztu menn era görfir handteknir, 41.

β. göra sér mikit um e-t, to make much of, admire, Eg. 5, Fms. x. 254, 364; göra e-t at ágætum, to make famous, extol a thing, vii. 147; göra at orðum, to notice as remarkable, Fas. i. 123; göra at álitum, to take into consideration, Nj. 3; göra sér úgetið at e-u, to be displeased with, Ld. 134; göra vart við sik, to make one’s presence noticed, Eg. 79; göra sér mikit, lítið fyrir, to make great, small efforts, Finnb. 234; göra sér í hug, to brood over; hann gerði sér í hug at drepa jarl, Fs. 112; göra sér í hugar lund, to fancy, think: göra af sér, to exert oneself, ef þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, Edda 32; hvárt hann var með Eiríki jarli, eðr görði hann annat af sér, or what else he was making of himself, Fms. xi. 157.

9. phrases, gera fáleika á sik, to feign, make oneself look sad, Nj. 14; esp. adding upp, gera sér upp veyki, to feign sickness, (upp-gerð, dissimulation); göra sér til, to make a fuss, (hence, til-gerð, foppishness.)

B. To do:

I. to do, act; allt þat er hann gerir síðan ( whatever he does), þat á eigandi at ábyrgjask, Gþl. 190; þér munut fátt mæla eðr gera, áðr yðr munu vandræði af standa, i. e. whatsoever you say or do will bring you into trouble, Nj. 91; göra e-t með harðfengi ok kappi, 98; ger svá vel, ‘do so well,’ be so kind! 111; gerit nú svá, góði herra (please, dear lord!), þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157: and in mod. usage, gerið þér svo vel, gerðu svo vel, = Engl. please, do! sagði, at hann hafði með trúleik gört, done faithfully, Eg. 65; göra gott, to do good; göra íllt, to do evil, (góð-görð, íll-görð); ok þat var vel gört, well done, 64; geyrða ek hotvetna íllt, I did evil in all things, Niðrst. 109; hefir hann marga hluti gört stór-vel til mín, he has done many things well towards me, I have received many great benefits at his hands, Eg. 60: with dat., svá mikit gott sem jarl hefir mér gert, Nj. 133; þér vilda ek sízt íllt göra, I would least do harm to thee, 84: göra fúlmennsku, to do a mean act, 185; göra vel við e-n, to do well to one, Fs. 22; göra stygð við e-n, to offend one, Fms. x. 98; göra sæmiliga til e-s, to do well to one, Ld. 62, Nj. 71; göra sóma e-s, to do honour to one, Fms. vii. 155; göra e-m gagn, to give help to one, Nj. 262; göra e-m sæmd, skomm, to do ( shew) honour, dishonour, to one, 5, Fms. x. 43; göra háðung, xi. 152; göra styrk, to strengthen one, ix. 343; göra e-m skapraun, to tease one; göra ósóma, Vápn. 19; göra skaða ( scathe), Eg. 426; göra óvina-fagnað, to give joy to one’s enemies, i. e. to do just what they want one to do, Nj. 112; göra til skaps e-m, to conform to one’s wishes, 80; gerum vér sem faðir vár vill, let us do as our father wishes, 198; vel má ek gera þat til skaps föður míns at brenna inni með honum, id.; göra at skapi e-s, id., 3; var þat mjök gert móti mínu skapi, Fms. viii. 300; gera til saka við e-n, to offend, sin against one, Nj. 80; gera á hluta e-s, to wrong one, Vígl. 25; göra ílla fyrir sér, to behave badly, Fms. vii. 103.

II. adding prep.; göra til e-s, to deserve a thing (cp. til-görð, desert, behaviour); hvat hafðir þú til gört, what hast thou done to deserve it? Nj. 130; framarr en ek hefi til gört, more than I have deserved, Fms. viii. 300; ok hafit þér Danir heldr til annars gört, ye Danes have rather deserved the reverse, xi. 192, Hom. 159:—göra eptir, to do after, imitate, Nj. 90:—göra við e-u (cp. við-görð, amendment), to provide for, amend, ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190; er úhægt at göra við ( to resist) atkvæðum, Fs. 22; ok mun ekki mega við því gera, Nj. 198:—göra af við e-n (cp. af-görð, evil doing), to transgress against one, ek hefi engan hlut af gört við þik, Fms. vii. 104, viii. 241; ok iðrask nú þess er hann hefir af gert, 300; göra af við Guð, to sin against God, Hom. 44.

2. special usages; göra … at, to do so and so; spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, he asked what he would have done, Nj. 100; hann gerði þat eina at, er hann átti, he did only what be ought, 220; þeir Flosi sátu um at rengja, ok gátu ekki at gert, F. tried, and could do nothing, 115, 242; þér munut ekki fá at gert, fyrr en …, 139; Flosi ok hans menn fengu ekki at gert, 199; mikit hefir þú nú at gert, much hast thou now done ( it is a serious matter), 85; er nú ok mikit at gert um manndráp siðan, 256; hann vildi taka vöru at láni, ok göra mikit at, and do great things, Ld. 70; Svartr hafði höggit skóg ok gert mikit at, Nj. 53; slíkt gerir at er sölin etr, so it happens with those who eat seaweed, i. e. that (viz. thirst) comes of eating seaweed, Eg. 605.

β. göra af e-u, to do so and so with a thing; hvat hafið ér gert af Gunnari, Njarð. 376; ráð þú draumana, vera má at vér gerim af nokkut, may be that we may make something out of it, Ld. 126; gör af drauminum slíkt er þér þykkir líkligast, do with the dream ( read it) as seems to thee likeliest, Ísl. ii. 196: göra við e-n, to do with one; þá var um rætt, hvað við þá skyldi göra, what was to be done with them? Eg. 232; ærnar eru sakir til við Egil, hvat sem eg læt göra við hann, 426; eigi veit ek hvat þeir hafa síðan við gört, 574: göra fyrir e-t, to provide; Jón var vel fjáreigandi, ok at öllu vel fyrir gört, a wealthy and well-to-do man, Sturl. iii. 195; þótt Björn sé vel vígr maðr, þá er þar fyrir gört, því at …, but that is made up, because …: fyrir göra (q. v.), to forfeit.

C. METAPH. AND SPECIAL USAGES:

I. to do, help, avail; nú skulum vér ganga allir á vald jarlsins, því at oss gerir eigi annat, nothing else will do for us, Nj. 267; þat mun ekki gera, that wont do, 84; en ek kann ekki ráð til at leggja ef þetta gerir ekki, Fms. ii. 326; konungr vill þat eigi, þvi at mér gerir þat eigi ( it will not do for me) at þér gangit hér upp, x. 357; þat gerir mér ekki, at þér gangit á Orminn, … en hitt má vera at mér komi at gagni, ii. 227; þóttisk þá vita, at honum mundi ekki gera ( it would do nothing) at biðja fyrir honum, Fb. i. 565; engum gerði við hann at keppa, 571; ekki gerði þeim um at brjótask, Bárð. 10 new Ed.; sagða ek yðr eigi, at ekki mundi gera at leita hans, Sks. 625; hvat gerir mér nú at spyrja, Stj. 518; ekki gerir at dylja, no use hiding it, Fbr. 101 new Ed.; ætla þat at fáir þori, enda geri engum, Band. 7; bæði var leitað til annarra ok heima, ok gerði ekki, but did no good, 4; hét hann þeim afarkostum, ok gerði þat ekki, but it did no good, Fms. ii. 143.

II. to send, despatch, cp. the Engl. to ‘do’ a message; hann gerði þegar menn frá sér, Eg. 270; hann hafði gört menn sex á skóginn fyrir þá, 568; þá gerði Karl lið móti þeim, Fms. i. 108; jarl gerði Eirík at leita Ribbunga, ix. 314; hann gerði fram fyrir sik Álf á njósn, 488; hann gerði menn fyrir sér at segja konunginum kvámu sína, x. 10; hleypi-skúta var gör norðr til Þrándheims, vii. 206; jafnan gerði jarl til Ribbunga ok drap menn af þeim, ix. 312; vilja Ósvífrs-synir þegar gera til þeirra Kotkels, despatch them to slay K., Ld. 144; skulu vér nú göra í mót honum, ok láta hann engri njósn koma, 242:—göra eptir e-m, to send after one, Nero bað göra eptir postulunum ok leiða þangat, 656 C. 26; nú verðr eigi eptir gört at miðjum vetri, Grág. i. 421; frændr Bjarnar létu göra eptir (Germ. abholen) líki hans, Bjarn. 69; síðan gerðu þeir til klaustrs þess er jómfrúin var í, Fms. x. 102:—gera e-m orð, njósn, to do a message to one; hann gerði orð jörlum sínum, Eg. 270; ætluðu þeir at göra Önundi njósn um ferðir Egils, 386, 582; vóru þangat orð gör, word was sent thither, Hkr. ii. 228.

III. with infin. as an auxiliary verb, only in poetry and old prose (laws); ef hón gerði koma, if she did come, Völ. 5; gerðit vatn vægja, Am. 25; gramr gørr-at sér hlífa, he does not spare himself, Hkr. i. (in a verse); gerðut vægjask, id., Fs. (in a verse); hann gerðisk at höggva, Jb. 41; görðir at segja, Bkv. 15; görðisk at deyja, Gkv. 1. 1: in prose, eigi gerir hugr minn hlægja við honum, Fas. i. 122; góðir menn göra skýra sitt mál með sannsögli, 677. 12; Aristodemus görði eigi enn at trúa, Post.: esp. in the laws, ef þeir göra eigi ganga í rúm sín, Grág. i. 8; ef goðinn gerr eigi segja, 32; ef hann gerr eigi í ganga, 33; ef þeir göra eigi hluta meðr sér, 63; ef dómendr göra eigi dæma, 67; ef dómendr göra eigi við at taka, id.; ef goðinn gerr eigi ( does not) nefna féráns-dóm, 94; nú göra þeir menn eigi úmaga færa, 86; ef þeir göra eigi nefna kvöðina af búanum, Kb. ii. 163; ef þeir göra eigi segja, hvárt …, Sb. ii. 52; nú gerr sá eigi til fara, Kb. ii. 96; göra eigi koma, 150; ef hann gerr eigi kjósa, § 113.

IV. a law term, göra um, or gera only, to judge or arbitrate in a case; fékksk þat af, at tólf menn skyldu göra um málit, Nj. 111; villt þú göra um málit, 21; bjóða mun ek at göra um, ok lúka upp þegar görðinni, 77; mun sá mála-hluti várr beztr, at góðir menn geri um, 88; málin vóru lagið í gerð, skyldu gera um tólf menn, var þá gert um málin á þingi, var þat gert, at … (follows the verdict), 88; vil ek at þú sættisk skjótt ok látir góða menn gera um …, at hann geri um ok enir beztu menn af hvárra liði lögliga til nefndir, 188; Njáll kvaðsk eigi gera mundu nema á þingi, 105; þeir kváðusk þat halda mundu, er hann gerði, id.; skaltú gera sjálfr, 58; fyrr en gert var áðr um hitt málit, 120; ek vil bjóðask til at göra milli ykkar Þórðar um mál yðar, Bjarn. 55; Þorsteinn kvað þat þó mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir þótt hann görði, 56; nú er þegar slegit í sætt málinu með því móti, at Áskell skal göra um þeirra í milli, Rd. 248; er nú leitað um sættir milli þeirra, ok kom svá at þeir skulu göra um málin Þorgeirr goði frá Ljósa-vatni ok Arnórr ór Reykjahlíð, sú var görð þeirra at …, 288; svá kemr at Ljótr vill at Skapti görði af hans hendi, en Guðmundr vill sjálfr göra fyrir sína hönd, skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; eigi hæfir þat, leitum heldr um sættir ok geri Þorgeirr um mál þessi, Lv. 12; var jafnt gört sár Þórðar ok sár Þórodds, Eb. 246; þær urðu mála-lyktir at Þórðr skyldi göra um …, 24; ok vóru þá görvar miklar fésektir, 128; var leitað um sættir, ok varð þat at sætt, at þeir Snorri ok Steindórr skyldi göra um, 212; þit erut gerfir héraðs-sekir sem íllræðis-menn, Fs. 58: göra görð, Sturl. i. 63, 105: adding the fine, to fix the amount, þat er gerð mín, at ek geri verð húss ok matar, I fix the amount of the value of the house and (stolen) stores, Nj. 80; gerði Njáll hundrað silfrs, N. put it at a hundred silver pieces, 58; margir mæltu, at mikit vaeri gert, that the amount was high, id.; slíkt fégjald sem gert var, 120; vilit ér nokkut héraðs-sektir göra eða utanferðir, 189; hann dæmdi þegar, ok görði hundrað silfrs, 6l; síðan bauð Bjarni Þorkatli sætt ok sjálfdæmi, görði Bjarni hundrað silfrs, Vápn. 31; ek göri á hönd Þóri hundrað silfrs, Lv. 55; ek göri á hönd þér hundrað silfrs, id.; vilit þér, at ek göra millum ykkar? síðan görði konungr konuna til handa Þórði ok öll fé hennar, Bjarn. 17; Rafn kvað hann mikit fé annat af sér hafa gört, at eigi þætti honum þat betra, Fs. 30; Gellir görði átta hundrað silfrs, Lv. 97; fyrir þat gerði Börkr hinn digri af honum eyjarnar, B. took the isles from him as a fine, Landn. 123: adding the case as object, Gunnarr gerði gerðina, G. gave judgment in the case, Nj. 80; fyrr en gert var áðr um hitt málit, till the other case was decided, 120; þá sætt er hann görði Haraldi jarli, that settlement which he made for earl Harold, Fms. viii. 300: Flosi var görr utan ok allir brennu-menn, F. was put out ( banished) and all the burners, Nj. 251: metaph., nema þau vili annat mál á gera, unless they choose to settle it otherwise, Grág. i. 336.

2. in the phrase, göra sekð, to make a case of outlawry, Grág. i. 118; eigi um görir sekð manns ella, else the outlawry takes no effect; en hann um görir eigi ella sekðina, else he cannot condemn him, 119.

3. to perform; eptir-gerðar þeirrar sem hverr nennti framast at gera eptir sinn náung, Fms. viii. 103; en þat grunaði konung, at hann mundi ætla at göra eptir sumar sættir, i. e. that he had some back door to escape by, Orkn. 58 (cp. Ó. H.); allt þat er þér gerit nú fyrir þeirra sálum, id.

V. special usages, to make allowance for; gera fóðr til fjár, to make an arbitrary allowance for, Ísl. ii. 138; hence, to suppose, en ef ek skal göra til fyrir fram ( suggest) hvat er hón (the code) segir mér, þá segi ek svá, at …, Fms. ix. 331; gera sér í hug, Fs. 112; göra sér í hugar-lund, to fancy; göra e-m getsakir, to impute to one; gera orð á e-u, to report a thing; þat er ekki orð á því geranda, ‘tis not worth talking about; eigi þarf orð at göra hjá því (‘tis not to be denied), sjálfan stólkonunginn blindaði hann, Mork. 14 (cp. Fms. vi. 168, l. c.); gera sér létt, to take a thing lightly, Am. 70; göra sér far um, to take pains; göra sér í hug, hugar-lund, to suppose.

D. IMPERS. it makes one so and so, one becomes; hann görði fölvan í andliti, he turned pale, Glúm. 342; leysti ísinn ok görði varmt vatnið, the water became warm, 623. 34; veðr görði hvast, a gale arose, Eg. 128; hríð mikla gerði at þeim, they were overtaken by a storm, 267; þá gerði ok á hríð (acc.) veðrs, 281; féll veðrit ok gerði logn (acc.), and became calm, 372; görði þá stórt á firðinum, the sea rose high, 600; til þess er veðr lægði ok ljóst gerði, and till it cleared up, 129; um nóttina gerði á æði-veðr ok útsynning, 195; görir á fyrir þeim hafvillur, they lost their course (of sailors), Finnb. 242; mér gerir svefnhöfugt, I grow sleepy, Nj. 264; þá görði vetr mikinn þar eptir hinn næsta, Rd. 248.

E. REFLEX, to become, grow, arise, and the like; þá görðisk hlátr, then arose laughter, Nj. 15; görðisk bardagi, it came to a fight, 62, 108; sá atburðr görðisk, it came to pass, Fms. x. 279; þau tíðendi er þar höfðu görzt, Ld. 152; gerðisk með þeim félagskapr, they entered into fellowship, Eg. 29; gerðisk svá fallit kaup, Dipl. ii. 10; Sigurðr konungr gerðisk ( grew up to be) ofstopa-maðr …, görðisk mikill maðr ok sterkr, Fms. vii. 238; hann görðisk brátt ríkr maðr ok stjórnsamr, xi. 223; Unnr görðisk þá mjök elli-móð, U. became worn with age, Ld. 12; sár þat er at ben görðisk, a law term, a wound which amounted to a bleeding wound, Nj. passim:—to be made, to become, görask konungr, to become king, Eg. 12; ok görðisk skáld hans, and became his skáld, 13; görðisk konungs hirðmaðr, 27; görask hans eigin-kona, to become his wedded wife, Fms. i. 3; at hann skyldi görask hálf-konungr yfir Dana-veldi, 83; vill Hrútr görask mágr þinn, Nj. 3; hann gerðisk síðan óvarari, he became less cautious, Fms. x. 414.

2. with the prep. svá, to happen, come to pass so and so; svá görðisk, at …, it so happened, that …, Nj. 167; görðisk svá til, at …, Fms. x. 391; þá görðisk svá til um síðir, at…, at last it came to pass. that …, 392; enda vissi hann eigi, at þingför mundi af görask, in case he knew not that it would entail a journey to parliament, Grág. i. 46: with at added, to increase, þá görðisk þat mjök at um jarl ( it grew even worse with the earl) at hann var úsiðugr um kvenna-far, görðisk þat svá mikit, at …, it grew to such a pitch, that …, Hkr. i. 245; hence the mod. phrase, e-ð á-görist, it increases, gains, advances, esp. of illness, bad habits, and the like, never in a good sense.

3. impers. with dat., honum gerðisk ekki mjök vært, he felt restless, Ld. 152; næsta gerisk mér kynlegt, I feel uneasy, Finnb. 236.

4. to behave, bear oneself; Páll görðisk hraustliga í nafni Jesu, Post. 656 C. 13.

5. to set about doing, be about; fám vetrum síðan görðisk hann vestr til Íslands, Fms. x. 415; maðr kom at honum ok spurði, hvat hann gerðisk, what he was about, Ó. H. 244; görðisk jarl til Ribbunga, Fms. ix. 312, v. l.; tveir menn görðusk ferðar sinnar, two men set out for a journey, x. 279; görðusk menn ok eigi til þess at sitja yfir hlut hans, Eg. 512; at þessir menn hafa görzk til svá mikils stórræðis, Fms. xi. 261; eigi treystusk menn at görask til við hann, Bárð. 160.

6. (mod.) to be; in such phrases as, eins og menn nú gerast, such as people now are; eins og flestir menn gerast.

F. PART. PASS. görr, geyrr (Fms. ix. 498, x. 75), gjörr, gerr, as adj., compar. görvari, superl. görvastr; [A. S. gearu; gare, Chaucer, Percy’s Ballads; O. H. G. garwe; Germ. gar]:—skilled, accomplished; vaskligr, at sér görr, Ld. 134; vel at sér görr, Ísl. ii. 326, Gísl. 14; gerr at sér um allt, Nj. 51; hraustir ok vel at sér görvir, Eg. 86; at engi maðr hafi gervari at sér verit en Sigurðr, Mork. 221; allra manna snjallastr í máli ok görvastr at sér, Hkr. iii. 360: the phrase, leggja görva hönd á e-t, to set a skilled hand to work, to be an adept, a master in a thing; svá hagr, at hann lagði allt á görva hönd, Fas. i. 391, (á allt görva hönd, iii. 195.)

2. ready made, at hand; in the saying, gott er til geyrs (i. e. görs, not geirs) at taka, ‘tis good to have a thing at hand, Hkm. 17; ganga til görs, to have it ready made for one, Ld. 96; gör gjöld, prompt punishment, Lex. Poët.:—with infin., gerr at bjóða, ready to offer, Gh. 17; gervir at eiskra, in wild spirits, Hom. 11; görvar at ríða, Vsp. 24: with gen. of the thing, gerr ílls hugar, prone to evil, Hým. 9; gerr galdrs, prone to sorcery, Þd. 3; skulut þess görvir, be ready for that! Am. 55.

II. [cp. görvi, Engl. gear], done, dressed; svá görvir, so ‘geared,’ so trussed, Am. 40.

III. adverb. phrases, so-gurt, at soguru, so done; verða menn þat þó so-gurt at hafa, i. e. there is no redress to be had, Hrafn. 9; hafi hann so-gurt, N. G. L. i. 35, Nj. 141; kvað eigi so-gort duga, 123, v. l.; at (með) so-guru, this done, quo facto, Skv. 1. 24, 40; freq. with a notion of being left undone, re infecta. Germ. unverrichteter sache, Eg. 155, Glúm. 332, Ó. H. 202; enda siti um so-gort, and now let it stand, Skálda 166; við so-gurt, id., 655 vii. 4; á so-gurt ofan, into the bargain, Bs. i. 178, Ölk. 36, Fas. i. 85.

* * *

prep. with dat.

1) out of, from; tekinn ór jörðu, taken out of the earth; vakna ór svefni, to wake out of sleep; Ísland bygðist ór Noregi, from Norway; ór Mön, from the Isle of Man; er þá bar ór hafi, from the sea; spyrja ór kaupstefnu, to ask news from the market; hús ór húsi, from house to house; ráðast ór hernaði, to leave off freebooting;

2) denoting the substance of which a thing is made, of, out of; ór Ymis holdi var jörð um sköpuð, out of Y.’s flesh the earth was made, hjölt ór gulli, a golden hilt;

3) out of, from among (þessir féllu ór liði Haralds);

4) denoting cause; deyja ór sárum, sótt, to die of wounds, sickness;

5) beyond; svá mikill snjór, at þat var ór dœnum, beyond exaniple, unexampled; ór hófi, beyond measure; þurru mjök vinsældir hans ór því sem vóru, his popularily dwindled from what it had been;

6) ór því, after (nú skal segja, hvat gørðist ór því F. var í burtu farinn);

7) absol., hann skar ór spjótit, he cut the spear clean through.

* * *

or or, written with o in older vellums, or now and then even with y, yr; in later MSS. with u, ur, which in mod. Icel. is sounded long, úr. In other Teut. languages this prep. has been lost as an independent word; only the Goth. has us = ἐκ, ἀπό, and the O. H. G. ar, ir, ur, which in mid. H. G. was lost and replaced by the adverb aus, O. H. G. uz, answering to Icel. út. Engl. out, a word altogether different from ór, see Grimm’s Dict. s. v. er; ur, however, survived as a prefixed particle in a countless number of compds, in A. S. â-, in O. H. G. ar-, ir-, in mid. H. G. and Germ. er-; causal verbs are formed by means of this prefixed particle, e. g. Goth. us-wakjan, A. S. â-weccan, Engl. to awaken, O. H. G. ar-wechan, Germ. er-wecken. In the Scandin. languages, on the other hand, the independent prep. has been preserved in its fullest extent, whereas the prefixed particle is rare, mostly wiih adjectives, and is sounded and spelt ör-, e. g. ör-endr = exanimis; seldom er-, for erlendr (q. v.) is different; ór- or úr- seems to belong only to words of later formation, as ór-lausn, ór-skurðr, úr-kast, úr-þvætti, refuse; úr-hættis, out of time (from skera ór, kasta úr). These compds will be given under the head of ör- and úr-. The quantity of the root-vowel in the particle or, ur is an unsettled question; the German and Saxon forms er-, ar-, as also the Icel. prefixed ör-, seem to indicate a short, the present Icel. pronunciation úr- a long, vowel. The MSS. in these cases give no help; in this Dictionary it has been assumed as long (ór) in deference to the majority of Editions and the present Icel. spelling and pronunciation.

A. Out of, from; as remarked in the introduction to the prep. af, the prep. ór (p. 3, col. 2) denotes from the inside of a thing ( out of which), and in most cases corresponds to í, so that the same case which goes with ór would also go with í, (and thus it answers to í with dat., see í A. I-III); tekinn ór jörðu, taken out of the earth (answering to í jörðu, of anything lying in the earth), Fms. i. 51; ór skóginum, vi. 225; yr afrétt, Grág. ii. 233; yr héraði, Ísl. ii. 322, 333; fara ór landi, to leave the country, Fms. vi. 284; ór Þrándheimi, Eg. 32 (opp. to í Þrándheimi); ór Tungu, Nj. 95, 192; Ísland bygðisk ór Noregi. from Norway, Íb. 4; austan ór Smálöndum, Nj. 122; ór Breiðafirði, Ísl. ii. 368; ór Eyjum (all names compounded from Ey), Landn. passim; ór Mön, from the Isle of Man, Nj. 138; ór Hrafnistu (an island), 164; ór Þjóttu (a Norse island), Fms. iv. 275; ór Skógi, Skógum, Nj. 89; ór Gili, 113; ór Mörk, 192; ór Þórólfsfelli, 39; ór Saurbæ, 164; ór Garði, Landn., Nj. 164; cp. i, p. 315, col. 2 (A. loc. II); er þá bar ór hafi, Fms. ii. 64; ór lopti, passim; úr eldi, Nj. 132; ór vötnum, Fms. i. 226; ór höll, xi. 16; ór Valhöllu, Nj. 132; ór tjaldi, Fms. ii. 268; ór garði, Nj. 54; ór kirkju, Fms. ix. 471; ór poka, Ld. 202; hús ór húsi, from house to house, Bs. i. 386; flokk ór flokki, Karl. 244; ór gólfinu, Ld. 53; ór húsum, Grág. ii. 336; ór norðri, suðri, vestri, austri, Eg. 133: ór hendi, out of one’s hand, Greg. 62, Nj. 84: the phrase, bíða ór stað, to bide ‘out of’ one’s place, i. e. to bide without moving, Ó. H. (in a verse).

2. with adverbs; ofan ór fjalli, Eg. 766: niðr ór, Fms. iii 94; fram ór, out of; út úr, out of, (Goth. ût-;us, whence arose the mod Germ. aus); út ór hringinum, Ld. 276.

3. ok ræðr lækr ór henni til sævar, Dipl. ii. 2; festina er ór var fjötrinum, Edda 20; þit skulut spyrja ór kaupstefnu, to ask news from the meeting, Ísl. ii. 346; ráðask ór hernaði, to leave off freebooting, Eg. 2; komask ór barnæsku, Sturl. i. 226; vakna ór svefni, to wake out of sleep, 623. 14; rísa upp ór dauða, 655 ix. C. 1; segjask ór lögum, to secede, Íb. 11; vera ór sögunni, to be out of the story, Nj. 22, 120; falla ór minni, Bs. i. 39.

B. Metaph., denoting forfeiture; þá er hann útlagr ok ór goðorði sínu, Grág. i. 33; ok ór öllum skrúðanum, and stripped off all their ornaments, Nj. 132.

2. of a part of the whole; þessir téllu ór liði Haralds, Eg. 11; kveðja fimm búa yr sóknar kvið, Grág ii. 208; ryðja búa ór kviði, kvöð, Nj. 110; menn sakna Skeggja ór flokkinum, Grett. 30 new Ed.; maðr andask ór kvöðinni, Band. 14 new Ed.; Joseph var ór kyni Davíðs, Post.; þriðjungr ór feti, Rb. 482.

3. denoting cause; andask, deyja ór sárum, sótt, to die of wounds, sickness. Eg. 36, Landn. 217, Fms. ii. 164, Sks. 594.

4. of the substance of which a thing is made (see af C. III); ór járni, of iron, Nj. 272; ór gulli, silfri, Akv. 7; þat er ór jörðu, Eluc. 9; ór Ymis holdi var jörð of sköpuð, en ór sveita siár, björg or beinum, baðinr ór hari, en or hausi himin, en or hans heila, etc., Vþm.; úr hári, ullu, etc.; ór osti, Fms. vi. 253.

5. of changing from one state to another, from; ek veil ekki hvat ór honum er orðit, 623. 53; verða at ösku ór miklu mannvirki, Al. 48; görir heimska ór herskum, Hm. 93; auka ór því sem áðr hafði verit, beyond what it was, Al. 145, Nj. 192; hefir þú nokkut samit þik ór því sem var, Ísl. ii. 211: þurru mjök vinsældir hans ór því sem vóru, they dwindled from what they had been, Fms. x. 160; ór hófi (cp. öróf, öræfi), exceeding, out of measure; allt ór hófi, Al. 54; fégjarn ór hófi, Rb. 370; ganga ór dæmum, beyond example, unexampled. Fms. i. 214, viii. 52.

II. ellipt. and adverb. usages; annarra brjóstum ór, Hm.; skar ór spjótið, to cut through, Hkr. i. 37; ok skar út ór, Fms. i. 217.

III. with verbs; fara ór, to take off a garment, Nj. 279; ganga ýr, to withdraw, 86, 113; fyrr en ór sliti (ór-slit), till it was all over, 105; skera ór, to decide; leysa ór, to read a riddle, answer, Fms. ii. 283; ráða ór (ór-ræði), to solve a difficulty, Nj. 177, 243; ok hefir þú ílla ór haft við mik, thou hast behaved badly towards me, Fs. 140.

IV. ór því, since; nú er at segja hvat görðisk í Noregs ór því hann var í burtu farinn, Fas. ii. 84: causal, since, úr því þú vilt það, since thou wishest it, mod.

V. double prepp. as adv. ellipt. and as prep.; tók ór verk allan yr augum hans, Bs. i. 336; at ór sé grátraust ór skapi hans, Nj. 82.

* * *

(að), v.

1) to sweep, with dat. (griðkonan sópar saman léreptunum);

láta greipr sópa um e-t, sópa höndum um e-t, to make a clean sweep, carry off all;

2) to sweep a house, floor, with acc. (A. lét sópa húsin ok tjalda);

3) refl., sópast e-u, sópast at um e-t, sópast um, to scrape together, gather, = sópa e-u at sér (sópast mönnum, sópast at um menn).

* * *

að, [A. S. swapan; Engl. sweep; Scot. soop, the oo = wn]:—to sweep, the thing swept in dat.; ok sópaði á ofan moldu, Fms. i. 213; hann sér sópat snjánum, Glúm. 329: acc., norðan-vindr sópar burt alla illviðris-klakka, Sks. 234: griðkonan sópar saman léreptunum, Hrafn. 25; hann sópaði þeim af sér, Fms. vi. 110: s. vatni frá andliti sér, Bs. i. 355.

2. to sweep, a house, floor: sópa húsin ok tjalda, Nj. 220; var sópat allt þat er blóðugt var, Ó. H. 116.

3. in phrases; láta greipr sópa um, to make a clean sweep, carry off all, Grett. 127 A; þótti þeir sópa ekki hagliga um tún, Fms. viii. 353; sópa höndum um hirzlur bónda, 235.

II. reflex., sópaðisk hón um fast ok tók beinin ok allt þat er henni þótti ætt, ok sló í munn sér, Ó. H. 153; Þórólfr sópask mjök um föng, Eg. 42; sópask um til vista. Fms. viii. 435; sópast um um útstrandir landsins, áðr vér fengim jafnmikit fé, vi. 150; sópask at um menn, Fbr. 167; brott var sópat öllum vistum, Fs. 145.

* * *

prep. with dat.

1) out of, from; tekinn ór jörðu, taken out of the earth; vakna ór svefni, to wake out of sleep; Ísland bygðist ór Noregi, from Norway; ór Mön, from the Isle of Man; er þá bar ór hafi, from the sea; spyrja ór kaupstefnu, to ask news from the market; hús ór húsi, from house to house; ráðast ór hernaði, to leave off freebooting;

2) denoting the substance of which a thing is made, of, out of; ór Ymis holdi var jörð um sköpuð, out of Y.’s flesh the earth was made, hjölt ór gulli, a golden hilt;

3) out of, from among (þessir féllu ór liði Haralds);

4) denoting cause; deyja ór sárum, sótt, to die of wounds, sickness;

5) beyond; svá mikill snjór, at þat var ór dœnum, beyond exaniple, unexampled; ór hófi, beyond measure; þurru mjök vinsældir hans ór því sem vóru, his popularily dwindled from what it had been;

6) ór því, after (nú skal segja, hvat gørðist ór því F. var í burtu farinn);

7) absol., hann skar ór spjótit, he cut the spear clean through.

* * *

f., gen. örvar; dat. öru, Grág. ii. 19, and later ör; pl. örvar, örva, örum; also spelt with f, örfar, etc.: [A. S. aruwe; Engl. arrow; the word may be akin to örr, adj. = the swift]:—an arrow; örina, annarri ör, … ör liggr þar úti, ok er sú af þeirra örum, … örunum, … ör (acc.), Nj. 96, 115, Hkr. i. 241; örvar þrjár, … örvunum (sic), Fas. i. 511, 541, and passim.

2. metaph. a summons to a meeting, by the sending out an arrow (like the Gaelic ‘fiery cross’), both in war and peace, but originally as a war-token (her-ör); skera örvar upp, Js. 37; skera ör, 41; nema ör eða maðr stefni honum þing, 42: also of a warrant (cp. Germ. steck-brief), summoning a person to appear; the law phrases are, leggja örvar á e-n, to lay an arrow upon, i. e. to summon by a warrant; fylgja örum, to follow the arrow, i. e. to answer a summons; sá skal örum fylgja er fyrstr var á lagðr, N. G. L. i. 60; örvar þrjár … ein ör at dauðum manni, önnur at sárum …, allir skulu þeir örvar bera en engi fella, … sá skal örum fylgja er á eru lagðar … nú ef örvar taka hann ok sækir eigi þing, þá berr hann á baki sök, 270.

II. in poët. compds, ör-bragð, ör-drif, ör-veðr, = a shower of shafts; ör-sæti = a shield; ör-rjóðr, ör-slöngvir, = a warrior.

B. COMPDS: örvarboð, örvadrífa, örvaflug, örvarhúnn, örvamalr, örvamælir, örvaroddr, örvarskapt, örvarskot, örvarskurðr, örvarþing.