the+oldest

* * *

(er; var, várum or vórum; verit), v.

1) to be, exist; þeir menn vóru, er, there were men who;

2) to be, happen; þat var, at hón fór brott, so it was that she went away; en er váraði, var þar búskortr, there was scarcity in the household; hvat er henni, what is the matter with her! þat var einn dag, at, it happened one day that; kann (má) v., at, it is possible, it may be that;

3) to last; meðan þingit væri, while the Thing lasted;

4) láta e-n v., to leave one alone (lát mik v. ok ger mér ekki illt); bað hann láta v., begged him to leave it undone, not to do it;

5) to dwell, stay; hann bað hana vera í búð sinni, he asked her to stay in his booth; hann var á Höskuldsstöðum um nótt, he passed a night at H.;

6) with infin., hlymr var at heyra, a clattering was to be heard; þar var at sjá, there was to be seen; v. at gera e-t, to be doing a thing; kvað hann v. at telja silfr, said he was counting the money; denoting necessity, a thing about to happen, or to be done; nú er þeim út at ganga öllum, er leyft er, now all those must go out to whom leave is given; er nú eigi Kára at varast, now there is no need to beware of K.; nú er þar til máls at taka, at, now it is to be told that; nú er at segja frá Skamkatli, now we must tell of S.;

7) with a predicate (noun, a., or adv.); v. konungr, Jarl, biskup, to be king, earl, bishop; v. glaðr, sæll, hryggr, ungr, gamall, to be glad, happy, sad, young, old; v. vel, illa til e-s, to be well, ill-disposed towards one; þat er illa, it is sad; vera spakliga í heraði, to behave gently; orð kvað þá Vingi þats án veri, words which he had better not have said;

8) impers., e-m er varmt, heitt, kalt, one is warm, cold;

9) with past participles in passive sense; v. kallaðr, sagðr, tekinn, to be called, said, taken;

10) with preps., v. af e-u, to be off, out of (v. af klæðum); v. at e-u, to be busy at; verkmenn váru at arningu, they were ploughing; to be present (þar varstu at); ek var at ok vafk, I was about weaving; þeir höfðu verit at þrjú sumur, they had been busy at it for three summers; v. eptir, to be left, remain (A. kvazt vilja v. eptir ok hvílast); v. fyrir, to lead ( see fyrir); v. til, to exist; v. um, undir, see um, undir.

1) stay, sojourn; ef hann á sér í vá veru, if he has a corner to stay in;

2) comfort (slíkt er válaðs v.).

* * *

older form vesa, the verb substantive; pres. em, ert, er, pl. erum, eruð, eru: pret. var, vart (mod. varst), var, pl. váru or vóru; a obsolete óru occurs, Sæm. (once), Orkn. 426. l. 11, Nj. 81, Thom. 28, 90, 102, 116, 150, 196, Ísl. ii. 482: pres. subj. sé, sér (Vþm. 4, 7), sé; the older form is sjá, en ek sjá, Clem. 138. l. 14; at ek sjá, … ok sé mér eigi reiðr, 145, Fms. viii. 299, x. 384, xi. 124, Eg. 127; for the forms sják, sjákk, see below: the mod. forms are sé, sért, sér (eg sé, þú sért; s ert and ert make a rhyme in Pass. 34. 5): imperat. ver, vertú; see Gramm. p. xxiii: there also occurs a subj. pres. verir, veri, Sdm. 22, Ls. 54; þatz án veri, Am. 36; skósmiðr þú verir, Hm. 126, but rarely.

A. CHANGES AND FORMS.—Vera is an anomalous verb, which has undergone several changes:

I. by changing s to r; of the older form there occur, the infin. vesa, pres. es, pret. vas, vast (vastu), vas; pres. subj. vesi; imperat. ves, MS. 623. 25. l. 14, 645. 6l. l. 33, 677. 40. l. 38; vestu, 623. 25, Post. (Unger) 129. l. 27, 229. l. 12; vesum, Hom. (Arna-Magn. 237) p. 214. l. 8; pres. indic. 2nd pers. est, Glúm. 372; 3rd pers. es: but no traces remain of the older form in pret. plur. indic. and subj. (váru væri, never vásu væsi). Rhymes in poets and the spelling of the oldest extant poems shew that the s form alone existed in Icel. down to about the end of the 12th century, the time of Snorri Sturluson, when the modern forms crept in probably from Norway, for there the change seems to have taken place a century or so earlier; the old Norse vellums (written in Norway or by Norsemen) are distinguished from the Icel. by their constant use of the r: the phrase ‘at upp vesandi sólu’, in N. G. L. i. 4, being the only instance of the s form in all the Norse vellums. The earliest instances extant of a rhyme to the r form are, the Ht. of Rögnvald, earl of the Orkneys; he was a native of Norway, born about A. D. 1100, and the poem was composed about A. D. 1145; another instance is ‘vara, fara’ in Fms. vii. 185, in a poem about A. D. 1140, written by an Icelander who had lived in Norway the greater part of his life, the rhyme is therefore a Norwegianism. The first instance in an Icel. poem is in the Ht. of Snorri, A. D. 1222. Instances from poets, Hallfred, Sighvat, Arnórr, and coeval poets; vesa, vísi; sás með Sygna ræsi; þági vas sem þessum; vask til Róms í háska; vastu, kosta; vas fyrir Mikkjals- messu; nú es um verk þau er vísi; bráskat þat dægr háski: from A. D. 1100–1150, Geisli, Pd., etc., svás, ræsir; esat, risnu; vasa, tysvar; vestu. freistni; vestu, traustla: on the other hand, in the poem of earl Rögvald, vera, skera; gera, vera; var, skar (twice): from later Icel. poems it is sufficient to note, erðu, fyrðum; ertú, h jarta; verðú, f orðast, Leiðarv. etc. This may sometimes serve as a test, e. g. var ek nær viðr-eign þ eirra, Grett., and skap-kers saman vera, Gísl., are impossible in the mouth of poets of the early Saga time; the verses of both these Sagas are a later composition.

2. as to the spelling of the MSS.,—the oldest (the Arna-Magn. 677, the Eluc. 674, the Íb. etc.) use the s throughout: vellums of the next period, about A. D. 1200 (e. g. Arna-Magn. 623 and 645), use the later form sparingly, even the second hand in the Reykholts máldagi gives ‘es,’ not ‘er.’ Again, in the vellums of the middle of the 13th century, such as the Cod. Reg. of the Sæm., the Grág., and the Mork., the mod. spelling has entirely got the better of the old, and an ‘es’ only creeps in, as if unawares, from an older copy. Of the poetical literature, the Pd. alone has been preserved in a copy old enough to retain the s; all the rest have the modernised spelling, even in the rhymed syllables quoted above; such too is the case with the Cod. Reg. of the Sæm. Edda; but had that vellum been but fifty or sixty years older, the forms vesa, es, vas, etc. would now be the established spelling in Editions of these poems.

3. on Danish and Swedish Runic stones, the 3rd pers. pret. sing. is a word of frequent occurrence; the best Danish monuments have vas, e. g. ias vas farinn vestr, Thorsen 93 and 101 (on a stone of the reign of Sweyn, died A. D. 1014). In Sweden the great majority present the later form: the so-called Ingvar stones are chronologically certain, being of the middle of the 11th century (Ingvar died A. D. 1039); there we read, ‘vas’ (twice), ‘varinn’ (once), ‘var’ (thrice, being twice spelt with ᛦ, once with ᚱ): this shews that about this time in Sweden the later or more modern form had begun to be used, but that the old was still remembered.

II. suffixed personal pronoun or suffixed negation; em’k (tautologically ek em’k = I-am-I), emk, Ad. 1, Vþm. 8, Fms. xi. 91; ek emk, Mork. 89. l. 13, 104. l. 23, Clem. 136. l. 20, 138. l. 13; vask, I was, 133. l. 25, Mork. 89. l. 16; vark, Post. 225, v. l. 15; ek vark, Ls. 35; vestu, be thou, Clem. 129. l. 27; es þú, art thou, l. 30, 130. l. 11; sjá’k ( may I be), ek sják, Mork. 134; at sják, 189. l. 29; ek sják, Hbl. 9, Hkv. 1. 20; at ek gjarn sják, Stor.; with double kk, þó at ek sjákk, Mork. 89.

2. a medial form, erumk, erumz, or apocopated erum, Stor. 1, Ad. 16, Hkv. 1. 25, Korm. ch. 5. 2, Ls. 35, Bragi (see senna); leið erum-k fjöll, Edda (in a verse); várumk, were to me, Am. 78.

3. suff. neg. eru-mk-a, it is not to me, Stor. 17, Eg. (in a verse); emkat-ek, am I not I, i. e. I am not, Hbl. 34, Skm. 18, Ó. H. 192 (in a verse): er-at, es-at, or er-a, es-a, is not, passim; eru-ð, are not, Skv. 1. 42; ert-attu, thou art not, Vtkv.; vart-attu, thou wast not, Gs., Eg. (in a verse); veri-a, be not, Mork. 37. l. 8.

4. sá’s = sá es, that is, Hallfred (Fs. 95); svá’s = svá es, so is, Fms. vii. (in a verse).

III. the plur. eru when suffixed to words ending in r drops the initial e, and is suffixed; this spelling, which agrees with mod. Icel. pronunciation, was afterwards disused; þeir-ro, they are, Gm. 34; margir-ro, many are, Hkv. 2. 11; Æsir-ro, the Ases are, Vsp. 49; skildir-ro, shields are, 44; torogætir-ro, rare are, Korm. (in a verse); hverjar-ro, which are, Vþm. 48; langir-ro, long are, Gg.; tveir-ro, þrír-ro, fjórir-ro, two, three, four are, Edda 108; báðir-ro, both are, Mork. 169; hér-ro, here are, 234; þér-ro, ye are, MS. 686 B. 1; hryggvir-ro, id.; hver-ro, who are, Mork. 96; úvar-ro, wroth are, Gm. 53; værrom, vérrom, we are, Edda i. 526, Fms. x. 421; hverrtu [cp. North. E. wh’art’ou, lad] (hverrtú karl, who art thou, carle?), Frissb. 256. l. 8; ir-rot, ye are, Ó. H. 151.

IV. the pres. 1st pers. em [Engl. am] has changed into er (eg er, þú ert, hann er), making the 1st and 3rd pers. uniform; this new form appears in vellums about the end of the 13th century, but the word being usually abbreviated (ē = em, eͬ = er), it is often hard to distinguish. In the Icel. N. T. and in hymns the old ‘em’ still remains in solemn language, em eg, Matth. xxvii. 24; eigi em eg, John xviii. 17; eg em hann, 5, 8, xi. 25, xv. 1, 5, Matth. xiv. 27; em eg eigi postuli, em eg eigi frjáls, 1 Cor. ix. 1; em eg orðinn, 20, 22, and passim.

B. USAGE.—To be:

I. to be, exist; þær sakir skal fyrst dæma, ef þær eru, if such there are, Grág. (Kb.) i. 73; eigi vóru hans jafningjar, Eg. 1; Rachel grét sonu sína, … þvi at þeir eru eigi, Hom. 49; þeir menn vóru, er þess gátu, there were men who, Nj. 90.

2. to be, happen; þat var, at hón for brott, Nj. 51; él eitt mun vera, 198; þess sem vera vill, that which is to be, 186; ok er (is) Vagn þá fimtán vetra gamall, er þetta er, when this came to pass, Fms. xi. 97; at þessi orrosta hafi verit á öðrum degi viku, iii. 11; í þann tið var úfriðr Kristnum mönnum, Ver. 43; hvat er henni, what is the matter with her? Fms. ii. 290; hvat er þér, Atli? er þér hryggt í hug, Gkv. 3.

3. to last; meðan þingit væri, Nj. 12; hirðit eigi at óttask píslir þeirra—þvíat stund eina eru, 623. 32; meðan líf hans var, Bret. 100; þykkir eigi vera mega svá búit, Fms. xi. 62: to remain, leave alone, láttu það vera, let that be, Flóv.

4. to be, dwell, stay, sojourn; vask til Róms, I was at Rome, Sighvat; hann bað hana vera í búð sinni, Nj. 12; Gunnarr var á Höskuld-stöðum um nótt, passed a night there, 34, N. G. L. i. 347: so the phrase, biðja að lofa sér að vera, to ask for night-quarters, of a stranger or traveller; lofa honum að vera, to take a stranger in; honum var boðit at vera, Vápn. 23; hefi ek hér verit síðan, Nj. 45; Hallkell var þar með Otkatli, 73; þeir vildu eigi vesa hér við heiðna menn, Íb. 4; vera samvistum við e-n, Grág. ii. 80; vera við e-t, to be present at, Hom. 129: vera at, to be present; vark at þar, Glúm.: vera brottu, to be away, absent, Nj. 113; meðan ek em í brautu, 52: sagðisk eigi vita hvar þau væri, were to be found, Dipl. ii. 20; hvar ertu? slá ein var um þvert skipit, Nj. 44; hygg ek at þar hafi verit Bolli, Ld. 274; er þér hér nú minja-griprinn, Nj. 203: as with the notion of ‘towards’ a place, an irregular construction, vartú á land upp, Fas. ii. 174; meðan þeir vóru til Danmerkr, Fms. x. 104; Ribbungar höfðu ekki verit út í landit, ix. 359; verit eigi til orrostu, vii. 263, v. l.; vera á fund hans, Eg. 26.

5. with prepp.; vera at, to be busy at (see ‘at’ A. II, p. 26, col. 2): vera fyrir, to lead (see fyrir): vera til, to exist (see til IV); eiga fjölskyldi, vandræði, um at vera, to be in straits (see um C. VII); e-m er mikit, lítið, ekki um e-t (see um C. I. 3); vera við (see við B. VIII).

II. with a predicate:

1. with a noun, to be so and so; vera bróðir, systir, faðir, sonr, dóttir … e-s, vera konungr, jarl, biskup …, passim; hvers son ertú?—Ek emk Kattarson, Mork. 104; ek skal þer Mörðr vera, Nj. 15: followed by a gen. ellípt., er þat ekki karla, that is not men’s (affair), 75; er þat ekki margra, ‘that is not for many,’ few are equal to that (cp. Lat. ‘non cuivis homini,’ etc.), 48.

2. with adjectives, to be so and so, of a state or condition; vera kunnigr, Fms. x. 370; vera glaðr, sæll, hryggr, dauðr, lifandi, … ungr, gamall, to be glad …, young, old, passim; þó at ek sjákk ótignari, Mork. 89; nema ek dauðr sják, Hbl. 9; þótt ek sják einn, Mork. 134; vera kominn, to be come: so too with adverbs, vera vel, ílla … til e-s, er við e-n, to be, behave well, ill … to one, passim; or also, þat er ílla, it is sad, Nj. 70, 71; ílla er þá, fyrr væri ílla, 75, 260; drengr góðr, þar sem vel skyldi vera, when it was to be, i. e. when she wished, 147; vera spakliga í heraði, to behave gently, Sturl. iii. 143; at þú frændr þína vammalaust verir, to behave blamelessly, Sdm. 22; orð kvað hann þats án veri, words which he had better not have said, Am. 36.

3. impers., e-t er skylt, it is incumbent, Grág.; e-m er varmt, heitt, kalt, one is warm, cold, Nj. 95; er auðit, q. v.

4. with participles, in a passive sense; vera kallaðr, vera sagðr, tekinn, elskaðr, etc., to be called, said, taken, loved.

5. with infin.; hlymr var at heyra, was to hear, i. e. to be heard, Am.; þar var at sjá, there was to be seen, passim.

6. ellipt., dropping a noun or the like, denoting futurity, necessity, a thing at hand, about to happen, or to be done; ok er hér at þiggja, Hrafn, þann greiða sem þú vill, and it is now for thee, Rafn, to partake of what food thou wilt, Ísl. ii. 262; nú er þeim út at ganga öllum, er leyft er, now it is for them to go out, Nj. 200; nú er at verja sik, 83; er nú eigi Kára at varask, now there is no need to beware of K., 259; nú er at segja frá, now is to be told, 75, 259; er nú ekki fyrr frá at segja en þeir koma …, 21; er ekki um hans ferðir at tala fyrr en …, 215.

III. irregular usages:

1. ellipse of the infin. vera; ek skal þér Hrútr, I will [be] Hrútr to thee, Nj. 15; Gunnarr segir sér þat alvöru, G. says it [ is to be] his earnestness, 49; vil ek þá lauss máls þessa, 76; bað hann alla metta at miðri nótt, he begged all eating [ to be over] at midnight, Fms. ix. 353; þá þótti hverjum gott þar sem sat, Nj. 50; at skamt skyli okkar í meðal, 114; mun þín skömm lengi uppi, mun hans vörn uppi meðan landit er bygt, 116, 117: or also ‘var,’ ‘er’ may be understood, hann hafði hjálm á höfði, og gyrðr sverði, 70; sá ek glöggt hvat títt var,—barn at aldri, en vegit slíka hetju, a bairn in age, and to have slain such a champion! Glúm. 382: the dropping of the infin. vera is esp. freq. after the reflex. forms kveðsk, segjask, látask, þykkjask, virðask, sýnask when followed by a part. pret. or by an adjective, as also after the verbs munu, skulu,—thus, hann sagðisk kominn, he said he was come; hann lezt búinn, he made as if he was ready; hann þóttisk staddr, he thought that he was …; skal þat á þínu umdæmi, Fms. xi. 89; þess eins er mér þykkir betr, … til hvers þykkjast þessir menn færir, Hrafn. 17; mun þat harðla lítið, 21; at fátt muni manna á fótum, 20; þú virðisk okkr vaskr maðr, 23; þessi hestr sýnisk mér eigi betri en aðrir, id.

2. an irregularity, occurring now and then, is the use of the sing. ‘er’ for plur. eru; mannföll þessi er sögð, Gullþ. 71; nú er fram komin sóknar-gögn, Nj. 242.

IV. recipr., erusk, vórusk; viðr-gefendr ok endr-gefendr erosk lengst vinir, Hm. 40; þeir er í nánd erusk, those who are neighbours, 655 xxi. 3; þótt þau sésk eigi hjóna, though they be not man and wife, K. Þ. K. 158; ok városk góðir vinir, were good friends, Fms. xi. 39, 89; ok várusk þeir fóstbræðr, 55.

V. as to the poët. medial form, erumk, várumk (see ek C), the following instances are from the poems of Egil: grimmt várumk hlið, the breach was cruel to me, Stor.; erumk-a leitt, it is not to me, Eg. (in a verse); erumka þokkt þjóða sinni, see sinni II; mærðar-efni erumk auð-skæf, Ad.; mjök erum(k) tregt tungu at hræra, it is hard for me to move the tongue, Stor. 1; (hence one might correct the end verse of that poem into nú ‘erumk’ torvelt, for the modernised nú ‘er mér’ torvelt); blautr erumk bergi-fótar borr, Eg. (at the end); to which add, þat erumk sennt, it is told us, Bragi; lyst várumk þess, I had a longing to, Am. 74; ván erumk, ‘a hope is to me,’ I hope, Fagrsk. 122; the phrase, títt erumk, ‘tis ready to me, Eb. (in a verse).

VI. part., allir menn verandi ok eptir komandi, Dipl. i. 3; æ-verandi, everlasting, Hom. 107; hjá-verandi, being present, Vm. 47; nær-verandis, present; engi nær-verandis maðr, öllum lýð nær-verandis, Th. 77; klerkar ok nær-verandi leikmenn, Mar.; at upp-vesandi sólu, at sunrise, N. G. L. i. 4; verandi eigi úminnigr, being not unmindful, Fms. v. 230.

* * *

1) stratum, layer;

2) due place, right position;

leggja stýri í lag, to ship the rudder;

ganga ór lagi, to go wrong;

fóru nú brýnn hans í lag, his brows became smooth and straight;

koma lagi á e-t, to put to rights, get a thing into order;

komast vel í lag, to fall into good order;

3) companionship, fellowship;

leggja (binda) saman lag sitt, to enter into fellowship;

4) living together (hann réðst til lags við Beru);

5) cohabitation;

eiga lag við konu, to cohabit;

6) market price, tax;

leggja lag á varning manna, to set or regulate the market price;

7) thrust, stab (with a knife, sword, or spear);

8) air, tune;

9) adverbial phrases:

í tvennu lagi, in two parts, double;

í öllu lagi, in every respect, quite;

í sumu (mörgu) lagi, in same (many) respects;

with compar. or superl., denoting degree;

í meira lagi, considerably, rather;

í fyrra lagi, rather early, among the earliest;

í verra lagi, among the worst;

í hljóðara lagi, rather silent;

í nærra lagi, rather close;

þann dag svaf Unnr í lengra lagi, U. slept that day longer than she was wont;

Helias var í fyrsta lagi spámanna, H. was one of the first of prophets;

í elzta lagi sona hans, among the oldest of his sons;

minnsta lag, the least share.

* * *

n. [leggja], a stratum, layer; vóru þá Varbelgir at taka af þau lög sem eptir vóru brúarinnar, Fms. ix. 512: freq. in mod. usage, e. g. lag í vegg, a layer or course of masonry.

II. metaph. shape, Lat. forma:

1. a laying in order, due place, right position; leggja stýri í lag, to ship the rudder in its place, hook it on, Fms. vii. 47; leggja stýri ór lagi, to unship the rudder, Al. 67; ganga ór lagi, to be displaced, get wrong, Fms. viii. 291; fóru nú brýnn hans í lag, his brows became smooth and straight, of a man frowning, Eg. 306; koma lagi á e-t, to make a thing right, get a thing into order, Fms. xi. 28; hann kvaðsk eigi lagi mundu á koma fyrir næstu vetrnætr, 67; fylkingar hans komask vel í lag, his ranks fell into good order, Al. 142; brugðit er nú lagi ór því sem vant er, i. e. matters go wrong, not as they were wont to go, Grett. 183 new Ed.; nærri lagi, pretty well.

2. companionship, fellowship, in an enterprise of peace or war; leggja saman lag sitt, to enter into fellowship, Orkn. 88; þeir áttu mikit lag við Þveræinga, Lv. 73; bundu þeir jarl lag sitt saman, Fms. i. 20; kom til lags við Sigurð jarl sá maðr er hét Rauðr, 194; þá réðsk til lags með honum Einarr þambarskelfir, v. 4; taka e-n til lags ok félagsskapar, x. 202; hann fór til lags með Sörkvi Karli ok herjaði, Nj. 183: of living together, hann réðsk til lags við Beru, Gullþ. 13; fé-lag, q. v.: cohabitation, eiga lag við konu, to cohabit, Karl. 47, Þiðr. 247, Ver. 27, H. E. i. 247, Fms. vi. 122; taka konu til lags, Bs. i. 852; fylgja e-m at lagi (i. e. not in wedlock), Sturl. i. 94, 97; fá lag konu, Þiðr. 299.

3. market price, tax, as e. g. in Icel. the godi of a district had to ‘lay,’ i. e. set or regulate the market price, Hænsaþ. S. ch. 2; gjalda allt at því lagi sem þar gengr, Grág. i. 213; leggja lag á mjöl, ii. 404; leggja lag á varning manna, Ísl. ii. 126; sagði þann vanda at hann legði lag á varning manna, id.; hundraðs-lag, B. K. 53; fjár-lag, tax, Grág. i. 500.

4. a thrust, stab, Nj. 97, 253, Eg. 231, 379, Orkn. 450, Fms. ii. 94, and passim; see leggja.

5. regular time; árar-lag (q. v.), a boating term, time, stroke; hafðu lagið, keep time! hafa seint, fljótt lagið, kunna ekki árarlagið: so in the saying, allt vill lagið hafa, all things require time and tact, or require to be done in a due manner; ó-lag, disorder; það er allt í ólagi, það er ólag á því:—naut., lag is the lull between the breakers, the nick of time for landing; but ólag, the wrong time, when the breakers are dashing against the shore; one of these waves is called dauða-lag, see the interesting passage in Ísl. Þjóðs. i. 660.

6. [Engl. lay], an air, tune; hétu þeir er bundnir vóru á hinn heilaga Thorlák biskup, at þeir skyldi lausir verða, lögum nokkrum (söngum, v. l.), Sturl. ii. 33: freq. in mod. usage, esp. of hymns, hymna-lag, a hymn-tune, of the Ambrosian hymns; sálma-lag, a psalm-tune; vísna-lag, a song-tune; rímna-lag, a ballad-air: also used of metres, in old metric, Haðar-lag, Edda (Ht.) 140; Togdrápu-lag, 137; tog-lag, 138; Fornyrða-lag, 142; Bálkar-lag, id.; Galdra-lag, 143; Flagða-lag, 245; it is possible that songs composed in these metres were a kind of ‘airs’ accompanied by singing.

II. adverb. in layers; í tvennu lagi, in two layers, double, Fms. i. 156; í öllu lagi, in every respect, in everything, quite, Band. 6 new Ed.; í mörgu lagi, in many respects, Fms. vi. 133, Fs. 123; í sumu lagi, in some respects, Fms. vi. 207.

2. with compar. or superl., denoting degree; í meira lagi, considerably, rather, Þiðr. 80; í fyrra lagi, rather early, among the earlier, Ísl. ii. 126; minnsta lag, the least share, Sturl. iii. 238; í verra lagi, among the worst, Hrafn. 9; í hljóðara lagi, rather silent, Sks. 370; í fastara lagi, Str. 9; í lengra lagi, þann dag svaf Unnr í lengra lagi, U. slept that day longer than she was wont, Ld. 14; í lægra lagi, Stj. 107; í hærra lagi, í fremra, síðara lagi, passim; í mesta lagi, very greatly; sá er í mesta lagi strauma þeirra er á Breiðafirði eru, Ld. 56, Stj. 156; í heldra lagi, Fms. ii. 72, Al. 92; Helias var í fyrsta lagi spámanna, H. was one of the first of prophets, Ver. 29; í elzta lagi sona hans, among the oldest of his sons, Fagrsk. 12; í nærra lagi, rather close, Konr. 3; í flesta lagi, very numerous, Gísl. 26:—sér í lagi, laid by itself, apart, D. N. ii. 93; meðallagi (q. v.), average.

COMPDS: lagskona, lagsmaðr.

B. Lög, only in plur., [prop. what is ‘laid,’ cp. Germ. gesetz, Gr. θεσμός; the Engl. law seems to be a Scandin. word, for Germ. and Saxon use other words; Dan. lov; Swed. lag]:—law; proverbs, með lögum skal land byggja en með ólögum eyða, Nj. 106; svo eru lög sem hafa tog, Kveldv. i. 45: various law phrases, segja lög, to say the law, tell what is law, esp. technically used of the law-speaker who had to read the law in public, and who, in cases of dispute, had to say what was the law; svá er mælt at sá maðr skal vera nokkorr ávallt á landi óru er skyldr sé til þess at segja lög mönnum, ok heitir sá lögsögu-maðr, Grág. i. 1; biskup skal lög segja en eigi leikmenn, Bs. i. 720; hlýðir þat hvergi at hafa eigi lög í landi, Nj. 149; sem ek veit sannast ok réttast ok helzt at lögum, in the oath formula, 232; leiða í lög, to introduce a law; eptir þat leiddi Skapti Þóroddsson í lög fimmtardóm ok allt þat er upp var talit, 151; þú hefir þó mest at gört, segir Gestr, þótt öðrum verði auðit í lög at leiða, 163; taka e-t í lög, id., Bs. i. 158; leggja lög á e-t, id.; dæma e-m lög, Eg. ch. 57; mæla lög, Fms. vii. 142; ræna e-n lögum, Ld. 102; bjóða, festa lög fyrir sik, N. G. L. passim; setja lög, Fms. xi. 75, Fb. ii. 48; halda vel log sín, 76.

II. law community, communion, as also a law-district; þyki mér sem málum várum sé komit í únýtt efni, ef eigi hafa ein lög allir, en ef sundr-skipt er lögunum þá mun sundr-skipt friðinum, Nj. 164; í hverri þessi deild landsins er sitt lögþing ok sín lög, yfir hverjum lögum er lögmaðr, Ó. H. 65; þrælar mínir eru ekki í lögum eðr landsrétt við aðra menn, id.; kaupeyri mun ek fá þér svá mikinn at þú megir ganga í hraustra manna lög, Ld. 254; þóat menn vildi þangat ráðask er eigi vóru í þessum lögum, Fms. xi. 76; sögðusk hvárir ór lögum við aðra, Nj. 164; leiða e-n í lög, to introduce a person as a lawful citizen, naturalise, Grág. i. 357; eru þeir nú leiddir í lög með þeim Jómsvíkingum, Fms. xi. 80; lendum mönnum ok sýslumönnum í hverjum lögum ( law community) sem þeir sjá at bezt ber ok hæfir, Gþl. 56; innan laga várra, N. G. L. i. 7; ef maðr kemr ór lögum várum í fylki annat með bú sitt, 98; en þat görðisk þar, at annarr maðr at öðrum nefndi sér vátta ok sögðusk hvárir ór lögum við aðra enir Kristnu menn ok enir heiðnu, Bs. i. 22: in a geographical sense, almost as a local name, Gulaþings-lög, Eiðsævis-lög, Þrænda-lög, passim:—in nicknames of great lawyers, Laga-Eiðr, Bárð. new Ed.; Laga-Ulfljótr, Þórð. (1860) 94.

COMPDS: lagaafbrigði, lagabeiðsla, lagaboð, lagaboðorð, lagabók, lagabrjótr, lagabrot, Lagabætir, lagadeilur, lagadómr, lagaeiðr, lagaflækjur, lagafrestr, lagafrétt, lagagipt, lagagrein, lagagæzla, lagahald, lagahellur, lagahlýðni, lagakaup, lagakefli, lagakvánfang, lagalauss, lagaleiga, lagalyriti, lagalöstr, lagamaðr, lagamál, lagaorð, lagapróf, lagarefsing, lagarétting, lagaréttr, lagaripting, lagasetning, lagaskilnaðr, lagaskilorð, lagaskipan, lagaskipti, lagasnápr, lagasókn, lagastefna, lagatak, Lagatíð, lagaundanfærsla, lagaúrskurðr, lagavápn, lagavegr.

1) with dat. and acc., over = yfir (fara of fjöll; sitja of borði); of time, = um; of haust or of haustum, in the autumn; of aptaninn, in the evening; of hríð, for a while; of allt, always;

2) with acc. of, about (bera vitni of e-t);

3) in a casual sense, poet.; of sanna sök, for a just cause, justly.

an enclitic particle, chiefly placed before verbs; ek drykk of gat ens dýra mjaðar, I got a draught of the precious mead.

1) great quantity, number; of fjár, immensity of wealth; of liðs, a vast host of men;

2) excess; við of, to excess; þótti hirðmönnum hans við of, they thought it was beyond measure;

3) pride, conceit (kirkjan verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja).

1) with adjectives and adverbs; too; of gamall, ungr, langr, stuttr, too old, young, long, short; of mjök, too much; of lengi, too long;

2) with the neuter of a past part. over-much, too much; hafa of drukkit, to have drunk too much; hafa of gört, to have transgressed; hafa of mælt, to have said too much; hafa of tekið við e-n, to have gone too far.

* * *

prep. with dat. and acc., the form varies; umb is an obsolete and rare form, hence um, sounded umm, which is far the most common form in old writers, and has altogether superseded both umb and of: [the ‘of’ answers nearest to Ulf. uf; O. H. G. oba; Germ. ob; Gr. ὑπό; Lat. sub; Sansk. upa.] Most of the oldest vellums, as also the poets, prefer to use ‘of,’ yet not all, for the Cod. Reg. of Sæm. Edda in nine cases out of ten writes um, so also did the Cod. Acad. primus (the Kringla) of the Hkr.; and this is important, for these two vellums are our chief sources for old poetry; on the other hand, the Cod. Reg. of the Snorra Edda prefers ‘of.’ Among other vellums the old fragment of the Orkn. S. (Arna-Magn. No. 325) mostly uses ‘of’ as of nóttina, Orkn. 110; of hans daga, 178; of Jól, 180; of daga þeirra bræðra, 182; but also ‘um’ e. g. ofan um sik, ofan um hann, id. The word will be given in full under letter U, so that a few references may suffice here:

I. in the sense over, Lat. super, with dat. and acc.,

α. jörð grær of ágætum barma, Eg. (in a verse); brann of fylki, Ýt.; of svírum, Hornklofi; dík flæði of líkum, Fms. xi. 191; sjár þýtr of árum, vi. (in a verse); of bý breiðum, Lex. Poët.

β. with acc., of nýt regin, Vþm. 13; of dróttmögu, 11; of liðu, Sdm. 9; of sumar, Vsp. 40; of garð risa, Gs.; of lopt ok lög, Hkv.; úlfr gengr of ýnglings börn, Eg. (in a verse); vestr fór ek of ver, Höfuðl. 1; liggja of ungan Mörukára, Fms. vi. (in a verse).

II. in a causal sense = Lat. ob; of sanna sök, for a just sake, justly, Fms. ii. 322 (in a verse); of minna, for a less cause, Glúm, (in a verse); of litla sök, Lex. Poët.; of sannar deildir, id.; of minni sorgir, Korm. (in a verse).

and um, an enclytic particle, chiefly placed before verbs or participles, seldom before nouns; it is obsolete, and occurs only in old poetry and now and then in the oldest prose; the spelling varies, for here too the Cod. Reg. of Sæm. Edda, as also the Kringla, mostly prefer um, so as to take examples from the poem Hm., um skoðask, um skygnask, 1; um getr, 8; um á ( owns), 9; þylsk hann um, um getr, 17; um farit, 18; síns um máls, 21; um gelr, 29; um þörf, 38; um getr, 58, 65; um dvelr, 59; um viðrir, 74; um lagit, 84; um vakin, 100; um komin, um sofin, 101; um kominn, 104; um gaf, 105; um geta, 123; um heilli, 129; um reist, 145; um stendr, 154; um kann, 163: of gat, 140; of alinn, 72; of kom, 145; of vitaðr, 100; of blótið, 145: vf, vf boðit, 67; vf heimtir, 14: thus in this single poem ‘um’ occurs about twenty-four times, ‘of’ five times, and ‘vf’ twice: for the other poems see Bugge’s Edition: on the other hand, of traddi, Gh. 2; of þrumir, Gm. 8; of hyggi, 34; at ek öllum öl yðr of heita, Hým. 3; of geta, 4; of teknir, 14; of heitt, 32:—in prose, ef maðr má eigi of koma, Grág. ii. 209; of förlar, Kb. 14; of telrat, 178; er héðan of sér, Ísl. (Heiðarv. S.) ii. 387; en ér of sét eigi ljós, but you see not the light, 645. 81; at eigi of sá á miðli, Íb. 11; má of rannsaka, 677. 6; þó at báðum of göri, 2; ok af því of eykr eigi atkvæði, Skálda (Thorodd) 165; sem menn of bera megu, Hom. (St.); at hann megi jafnfúss of vera, id., and passim in that old vellum, see Fritzner’s Dict. s. v.; ef því um náir, Grág. (Kb.) 209; ef þeir um sitja, 74; um ves, 76; um taki, 89; um göra (twice), 109; um telrat, 194; urn býðr, 230; um komi, 234; ef sól um sæi, if the sun was to be seen, ch. 29.

II. seldom before nouns; síns um máls, Hm. (see above); um þörf, 38; as hans of dólgr, Skv.; Baldrs of barmi, Haustl.; öll of rök, Alm. 9; of sköpt, kinsmen, Edda (Gl.), Lex. Poët.; of tregi, Gkv. 1. 3 (thus Bugge in two words); Þórs of rúni, Haustl.; of kúgi, an oppressor, Fms. vii. (in a verse); with adjectives, of reiðr, Skm.: it remains in some old sayings or phrases, án er íllt um gengi; um seinan, Nj. 91.

adv. [this particle is closely akin to the prep. of; the extended form ofr- (q. v.) is mostly used in compds, not singly, and answers to Gr. ὑπέρ, Lat. super, Engl. above]:

1. as subst. excess, pride, conceit; því at hón verðr eigi svá mikil, at þar muni of þitt allt í liggja, Ld. 318; við of, to excess, Ísl. ii. 154; þótti hirðmönnum hans við of, hversu mikit, they thought it was beyond measure, Vígl. 17; um of, to excess: the phrase, of sem van, too much or too little; það er of sem van.

2. with gen., of fjár, immensity of wealth, Nj. 9, 27, Eg. 68, Ó. H. 198; of liðs, a vast host of men, Hkr. ii. 265; of manna, Fms. vi. 146.

B. Adv. too, Lat. nimis, and may be used with any adjective; when with adjectives it is better written separately, of gamall, too old; of ungr, too young, Ld. 262; of langr, of stuttr, Art. 96; of stórr, of lítill, Eg. 50; of harðr, of linr, of góðr, of vándr, of kaldr, of heitr, of magr, of feitr, of digr, of breiðr, of mjór, of hár, of lágr, of víðr, of þröngr, of margr, of fár, of mart, Njarð. 372; of þögull, of heimskr, of máligr, Art. 30, 82.

2. with adverbs; of mjök, too much, Eg. 226, Ísl. ii. 391; of fjarri, Fms. ii. 181; of lengi, too long, x. 379; of seint, too late. Art. 96; of snemma, of árla, too early; cp. um of viða, of sjaldan, of opt, etc.

II. with the neut. of a past part., overmuch, too much, with the notion of having overdone or sometimes wishing not to have done it; hafa of drukkit, to have drunk too much, Gm. 51; hafa of aukit, Eg. 202, Hkr. ii. 209; hafa of gefit, to have given more than one likes, Ld. 318; hafa of gört, to have transgressed, Nj. 221, Fms. xi. 333; eigi of hefnt, Grett. 124; hafa of keypt, bought too dear, Jb. 372; hafa of mælt, Fms. i. 163; þykjast hafa of talað, wish one had not said it; sé mér þetta of mælt, Mar.; hafa of tekið við e-n, to have gone too far, Fms. viii. 258; hafa of seinat, too late, Ld. 144, Fas. i. 196; um seinat, Fms. viii. 162:—‘of’ is opp. to ‘van-,’ too much, too little, hafa van-dæmt, of-dæmt, of-mælt, Gþl. 378; van-refst of-refst, 272; of-talt van-talt, 477; of-alnir, van-alnir, Grág. i. 455.

III. rarely with verbs; of-tala, to talk too much.

1) half-past three o’clock, p. m. (var þat nær e. dags);

2) time of three hours (þá er þógn hafði verit nær hálfa e.).

* * *

eykð, f. three or half-past three o’clock P. M.; many commentaries have been written upon this word, as by Pal Vídalín Skýr., Finn Johnson in H. E. i. 153 sqq. note 6, and in Horologium, etc. The time of eykð is clearly defined in K. Þ. K. 92 as the time when the sun has past two parts of the ‘útsuðr’ (q. v.) and has one part left, that is to say, half-past three o’clock P. M.: it thus nearly coincides with the eccl. Lat. nona (three o’clock P. M.); and both eykt and nona are therefore used indiscriminately in some passages. Sunset at the time of ‘eykð’ is opposed to sunrise at the time of ‘dagmál,’ q. v. In Norway ‘ykt’ means a luncheon taken about half-past three o’clock. But the passage in Edda—that autumn ends and winter begins at sunset at the time of eykt—confounded the commentators, who believed it to refer to the conventional Icel. winter, which (in the old style) begins with the middle of October, and lasts six months. In the latitude of Reykholt—the residence of Snorri—the sun at this time sets about half-past four. Upon this statement the commentators have based their reasoning both in regard to dagmál and eykt, placing the eykt at half-past four P. M. and dagmál at half-past seven A. M., although this contradicts the definition of these terms in the law. The passage in Edda probably came from a foreign source, and refers not to the Icel. winter but to the astronomical winter, viz. the winter solstice or the shortest day; for sunset at half-past three is suited not to Icel., but to the latitude of Scotland and the southern parts of Scandinavia. The word is also curious from its bearing upon the discovery of America by the ancients, vide Fb. l. c. This sense ( half-past three) is now obsolete in Icel., but eykt is in freq. use in the sense of trihorium, a time of three hours; whereas in the oldest Sagas no passage has been found bearing this sense,—the Bs. i. 385, 446, and Hem. l. c. are of the 13th and 14th centuries. In Norway ykt is freq. used metaph. of all the four meal times in the day, morning-ykt, midday-ykt, afternoon-ykt (or ykt proper), and even-ykt. In old MSS. (Grág., K. Þ. K., Hem., Heið. S.) this word is always spelt eykð or eykþ, shewing the root to be ‘auk’ with the fem. inflex. added; it probably first meant the eke-meal, answering to Engl. lunch, and thence came to mean the time of day at which this meal was taken. The eccl. law dilates upon the word, as the Sabbath was to begin at ‘hora nona;’ hence the phrase, eykt-helgr dagr (vide below). The word can have no relation to átta, eight, or átt, plaga coeli. At present Icel. say, at eykta-mótum, adv. at great intervals, once an eykt, once in three hours.

I. half-past three; þá er eykð er útsuðrs-átt er deild í þriðjunga, ok hefir sól gengna tvá hluti en einn ógenginn, K. Þ. K. 92; net skal öll upp taka fyrir eykð, 90; helgan dag eptir eykð, 88; ef þeir hafa unnit á eykð, 94; enda skal hann undan honum hafa boðit fyrir miðjan dag en hinn skal hafa kosit at eykþ, Grág. i. 198; ok á maðr kost at stefna fyrir eykþ ef vill, 395; í þat mund dags er tók út eyktina, Fms. xi. 136; eptir eykt dags, rendering of the Lat. ‘vix decima parte diei reliqua,’ Róm. 313; þeir gengu til eyktar, ok höfðu farit árla morguns, en er nón var dags, etc., Fs. 176; at eykð dags þá kómu heim húskarlar Barða. Ísl. ii. 329; nú vættir mik at þar komi þér nær eykð dags, 345; var þat nær eykð dags, 349; var hón at veraldligu verki þangat til er kom eykð, þá fór hón til bænar sinnar at nóni, Hom. (St.) 59.

COMPDS: eykðarhelgr, eyktarstaðr, eykðartíð.

II. trihorium; en er liðin var nær ein eykt dags, Bs. i. 446; at þat mundi verit hafa meir en hálf eykt, er hann vissi ekki til sín, 385; þessi flaug vanst um eina eykð dags, Hem. (Hb.)

n. (heathen) god.

* * *

n. pl. [all the Teutonic languages have this word in common; Ulf. guþa, n. pl., Gal. iv. 8; guda, id., John x. 34, 35; and Guþ, m.; A. S. godu, n. pl., and God, m.; O. H. G. Cot: in mod. languages masc.; Engl. God; Germ. Gott; Dan.-Swed. Gud].

A. HISTORICAL REMARKS.—In heathen times this word was neuter, and was used almost exclusively in plur., as were also other words denoting Godhead, e. g. regin or rögn = numina, q. v.; and bönd, höpt, prop. = bonds, and metaph. gods:—this plur. usage seems not to refer to a plurality of gods, but rather, as the Hebrew אלהים, to the majesty and mystery of the Godhead; it points to an earlier and purer faith than that which was current in the later ages of the Scandinavian heathendom; thus the old religious poem Völuspá distinguishes a twofold order of gods,—the heavenly powers (regin or ginn-heilög goð) who had no special names or attributes, and who ruled the world, like the Μοιρα or Αισα of Gr. mythology;—and the common gods who were divided into two tribes, Æsir ( Ases) and Vanir, whose conflict and league are recorded in Vsp. 27, 28, and Edda 47.

II. after the introduction of Christianity, the masculine gender (as in Greek and Latin) superseded the neuter in all Teutonic languages, first in Gothic, then in Old High German and Anglo-Saxon, and lastly in the Scandinavian languages; but neither in Gothic nor in Icel. did the word ever take the masc. inflexive r or s, so that it remains almost unique in form.

2. in Scandinavian the root vowel was altered from o to u (goð to guð), [Swed.-Dan. gud], yet in old poems of the Christian age it is still made to rhyme with o, Goðs, boðnum; Goð, roðnar, Sighvat; as also in the oldest MSS. of the 12th century; sometimes however it is written ḡþ, in which case the root vowel cannot be discerned.

3. in Icel. the pronunciation also underwent a change, and the g in Guð ( God) is now pronounced gw (Gwuð), both in the single word and in those proper names which have become Christian, e. g. Guðmundr pronounced Gwuðmundr, whence the abbreviated form Gvendr or Gvöndr. The old form with o is still retained in obsolete words, as goði, goðorð, vide below, and in local names from the heathen age, as Goð-dalir; so also Gormr (q. v.), which is contracted from Goð-ormr not Guð-ormr. On the other hand, the Saxon and German have kept the root vowel o.

III. in old poems of heathen times it was almost always used without the article; gremdu eigi goð at þér, Ls.; áðr vér heilög goð blótim, Fas. i. (in a verse); ginnheilög Goð, Vsp. passim; goðum ek þat þakka, Am. 53; með goðum, Alm.; in prose, en goð hefna eigi alls þegar, Nj. 132.

2. with the article goð-in, Vsp. 27: freq. in prose, um hvat reiddusk goðin þá er hér brann hraunit er nú stöndu vér á, Bs. i. (Kr. S.) 22; eigi eru undr at goðin reiðisk tölum slíkum, id.; Hallfreðr lastaði eigi goðin, þó aðrir menn hallmælti þeim, Fms. ii. 52; allmikin hug leggr þú á goðin, Fs. 94; eigi munu goðin þessu valda, Nj. 132, passim.

3. very seldom in sing., and only if applied to a single goddess or the like, as Öndor-goðs (gen.), Haustl. 7; Vana-goð, of Freyja, Edda; enu skírleita goði, of the Sun, Gm. 39.

IV. after the introduction of Christianity, the neut. was only used of false gods in sing. as well as in pl., Sólar-goð = Apollo, Orrostu-goð = Mars, Drauma-goð = Morpheus, Bret. (Verel.); and was held up for execration by the missionaries; gör þik eigi svá djarfa, at þú kallir goð hinn hæsta konung er ek trúi á, Fb. i. 371. Yet so strongly did the neut. gender cleave to the popular mind that it remains (Grág. Kb. i. 192) in the oath formula, goð gramt = Goð gramr; and Icel. still say, í Guðanna (pl.) bænum.

2. guðír, masc. pl., as in A. S. gudas, is freq. in eccl. writers, but borrowed from the eccl. Lat.

B. IN COMPDS:

I. with nouns, goða-blót, n. sacrifice to the gods, Fb. i. 35. goða-gremi, f. a term in the heathen oath, wrath of the gods, Eg. 352. goða-heill, f. favour of the gods, Þorst. Síðu H. 9. goða-hús, n. a house of gods, temple, Dropl. 11, Nj. 131, Fb. i. 337. goða-stallar, m. pl. the altar in temples, Fas. i. 454. goða-stúka, u, f. the sanctuary in heathen temples, answering to the choir or sanctuary in churches, Landn. 335 (App.) goða-tala, u, f. in the phrase, í goðatölu, in the tale ( list) of gods, 625. 41. goð-borinn, part. διογενής, god-born, Hkv. 1. 29. goð-brúðr, f. bride of the gods (the goddess Skaði), Edda (in a verse). Goð-dalir, m. pl. a local name, hence Goð-dælir, m. pl. a family, Landn. goð-gá, f. blasphemy against the gods, Nj. 163, Ld. 180. goð-heimr, m. the home of the gods, Stor. 20, cp. Ýt. goð-konungr, m. (cp. Gr. διογενής βασιλεύς), a king,—kings being deemed the offspring of gods, Ýt. goð-kunnigr and goð-kyndr, adj. of the kith of gods, Edda 6, 11, 13. goð-lauss, adj. godless, a nickname, Landn. goð-lax, m. a kind of salmon, Edda (Gl.) goð-leiðr, adj. loathed by the gods, Korm. goð-máligr, adj. skilled in the lore of the gods, Hým. 38. goð-mögn, n. pl. divine powers, deities, Edda 1; biðja til þinna goðmagna, Bret. (Verel.) goð-reið, f. ‘a ride of gods’ through the air, a meteor, thought to forebode great events, Glúm. (in a verse), cp. the Swed. åska. goð-rifi, n. scorn of the gods, Sks. 435. goð-rækr, adj. ‘god-forsaken,’ wicked, 623. 30. goðum-leiðr, adj. = goðleiðr, Landn. (in a verse). goð-vargr, m. a ‘god-worrier,’ sacrilegus, ‘lupus in sanctis,’ Bs. i. 13 (in a verse). goð-vefr, vide guðvefr. goð-vegr, m. the way of the gods, the heaven, the sky, Hdl. 5. Goð-þjóð, f. the abode of the gods, Vsp.:—but Goth. Gut-þjuda = the land of the Goths, by assimilation Goð-þjóð, passim in old poems and the Sagas.

II. with pr. names, originally Goð-, later and mod. Guð-; of men, Guð-brandr, Guð-laugr, Guð-leifr, Guð-mundr, Guð-röðr, Guð-ormr or Gutt-ormr, etc.; of women, Guð-björg, Guð-finna, Guð-laug, Guð-leif, Guð-ný, Guð-ríðr, Guð-rún, etc.; cp. the interesting statement in Eb. (App.) 126 new Ed. (from the Hauks-bók), that men of the olden time used to call their sons and daughters after the gods (Goð-, Þór-, Frey-, Ás-); and it was thought that a double (i. e. a compound) name gave luck and long life, esp. those compounded with the names of gods; menn höfðu mjök þá tvau nöfn, þótti þat likast til langlífis ok heilla, þótt nokkurir fyrirmælti þeim við goðin, þá mundi þat ekki saka, ef þeir ætti eitt nafn, though any one cursed them by the gods it would not hurt if they had ‘one’ name, i. e. if they were the namesakes of the gods, Eb. l. c.;—we read ‘eitt nafn’ for ‘eitt annat nafn’ of the Ed. and MS. In Fb. i. 23, the mythical king Raum is said to have had three sons, Alf, Björn, and Brand; the first was reared by the Finns, and called Finn-Alf; Björn by his mother (a giantess), and called Jötun-Björn; and Brand was given to the gods, and called Goð-Brand (Guð-brandr, whence Guðbrands-dalir, a county in Norway); cp. also Eb. ch. 7.

☞ For the Christian sense of God and its compds vide s. v. Guð.

ð, also spelt görva, giörva, geyra, giora, gera: prop. gøra, not gra (the ø was sounded nearly as y or ey), so that the g is to be sounded as an aspirate, however the word is spelt; and the insertion of i or j (giöra, gjöra), which is usual in mod. writing, and often occurs in old, is phonetic, not radical, and göra and gjöra represent the same sound. The word in the oldest form had a characteristic v, and is spelt so on the Runic stones in the frequent Runic phrase, gaurva kubl, Baut., and Danske Runemind. passim; but also now and then in old Icel. MSS., e. g. the Kb. of Sæm. (cited from Bugge’s Edit.), gorva, Am. 75, Skv. 1. 34, 3. 20, Hm. 123, Og. 29; gerva, Am. 64, Bkv. 3; giorva, Rm. 9; giorfa, 28; gorvir, Hkv. Hjörv. 41; gørvom, Hým. 6; gorviz, Am. 35; gerviz, Merl. 2. 89:—this characteristic v has since been dropped, and it is usually spelt without it in MSS., gora, Hým. 1, Og. 23, Ls. 65; gera, Am. 85; gorir, Hm. 114: the pret. always drops the v, gorþi, Hym. 21; gorðo or gorþo, fecerunt, Hm. 142, Am. 9; gorðumz, Hðm. 28; gerþi, Am. 74; gerþit, 26:—with i inserted, Rm. 9, 22; giordu, 11; in the Mork. freq. giavra. The ö is still sounded in the east of Icel., whereas gera is the common form in speech, gjöra in writing:—the old pres. indic. used by the poets and in the laws is monosyllabic görr, with suffixed negative, görr-a, Hkr. i. (in a verse); mod. bisyllabic görir, which form is also the usual one in the Sagas:—the old part. pass. was görr or gerr, geyrr, Fms. ix. 498, x. 75, where the v was kept before a vowel, and is often spelt with f, gorvan, gorvir, and gorfan, gorfir: dat. so-goro or so-guru adverbially = sic facto: the mod. part. gjörðr, gerðr, görðr, as a regular part. of the 2nd weak conjugation, which form occurs in MSS. of the 15th century, e. g. Bs. i. 877, l. 21. [This is a Scandin. word; Dan. gjöre; Swed. göra; Old Engl. and Scot. gar, which is no doubt of Scandin. origin, the Saxon word being do, the Germ. thun, neither of which is used in the Scandin.; the word however is not unknown to the Teut., though used in a different sense; A. S. gervan and gearvjan = parare; O. H. G. karwan; Germ. gerben, garben, but esp. the adj. and adv. gar, vide above s. v. gör-.] To make, to do; the Icel. includes both these senses.

A. To make:

I. to build, work, make, etc.; göra himin ok jörð, 623. 36, Hom. 100; göra hús, to build a house, Fms. xi. 4, Rb. 384; göra kirkju, Bjarn. 39; göra skip, N. G. L. i. 198; göra langskip, Eg. 44; göra stólpa, Al. 116; göra tól (= smíða), Vsp. 7; göra (fingr)-gull, Bs. i. 877; göra haug, to build a cairn, Eg. 399; göra lokhvílu, Dropl. 27; göra dys, Ld. 152; göra kistu ( coffin), Eg. 127; göra naust, N. G. L. i. 198; göra jarðhús, Dropl. 34; göra veggi, Eg. 724: also, göra bók, to write a book, Íb. 1, Rb. 384; göra kviðling, to make a song, Nj. 50; göra bréf, to draw up a deed ( letter), Fms. ix. 22; göra nýmæli, to frame a law, Íb. 17.

2. adding prep.; göra upp, to repair, rebuild, restore, Fb. ii. 370; göra upp Jórsala-borg, Ver. 43; göra upp skála, Ld. 298; göra upp leiði, to build up a grave.

II. to make, prepare, get ready; göra veizlu, drykkju, brúðkaup, erfi, and poët. öl, öldr, to make a feast, brew bridal ale, Fs. 23, Fms. xi. 156, Dropl. 6, Am. 86; göra seið, blót, to perform a sacrifice, Ld. 152; göra bú, to set up a house, Grág. i. 185, Ld. 68; göra eld, to make a fire, Fs. 100, K. Þ. K. 88; göra rekkju, to make one’s bed, Eg. 236; göra upp hvílur, Sturl. ii. 124; göra graut, to make porridge, Eg. 196, N. G. L. i. 349; göra drykk, to make a drink, Fms. i. 8; göra kol, or göra til kola, to make charcoal, Ölk. 35.

III. in somewhat metaph. phrases; göra ferð, to make a journey, Fms. x. 281; görði heiman för sína, he made a journey from home, Eg. 23; göra sinn veg, to make one’s way, travel, Mar.; göra uppreisn, to make an uprising, to rebel, Rb. 384, Fms. ix. 416; göra úfrið, to make war, 656 C. 15; göra sátt, göra frið, to make peace, Hom. 153, Bs. i. 24; göra féskipti, Nj. 118; göra tilskipan, to make an arrangement, Eg. 67; göra ráð sitt, to make up one’s mind, Nj. 267, Fms. ix. 21; göra hluti, to cast lots, Fms. x. 348.

2. to make, give, pay, yield; göra tíund, to pay tithes, Hom. 180; hann skal göra Guði tíunda hlut verðsins, id.; göra ölmusu, to give alms, 64; göra ávöxt, to yield fruit, Greg. 48; gefa né göra ávöxt, Stj. 43; göra konungi skatt eða skyld, Fms. xi. 225.

3. to contract; göra vináttu, félagskap, to contract friendship, Nj. 103, Eg. 29; göra skuld, to contract a debt, Grág. i. 126: göra ráð með e-m, to take counsel with, advise one, Eg. 12; göra ráð fyrir, to suppose, Nj. 103, Fms. ix. 10; göra mun e-s, to make a difference, i. 255, Eb. 106.

4. to make, make up, Lat. efficere; sex tigir penninga göra eyri, sixty pence make an ounce, Grág. i. 500, Rb. 458.

5. to grant, render; göra kost, to make a choice, to grant, Nj. 130, Dropl. 6, Fms. xi. 72, (usually ellipt., kostr being understood); vil ek at þér gerit kostinn, Nj. 3; ok megit þér fyrir því göra ( grant) honum kostinn, 49, 51; göra e-m lög, to grant the law to one, 237; göra guðsifjar, to make ‘gossip’ with one, to be one’s godfather, Fms. ii. 130.

6. special usages; göra spott, háð, gabb, … at e-u, to make sport, gibes, etc. at or over a thing, Fms. x. 124; göra iðran, to do penance, Greg. 22; göra þakkir, to give thanks, Hom. 55; göra róm at máli e-s, to cheer another’s speech, shout hear, hear! var görr at máli hans mikill rómr ok góðr, his speech was much cheered, Nj. 250,—a parliamentary term; the Teutons cheered, the Romans applauded (with the hands), cp. Tacit. Germ.

7. with prepp.; gera til, to make ready or dress meat; láta af ( to kill) ok göra til ( and dress), K. Þ. K. 80, Ísl. ii. 83, 331, Fs. 146, 149, Bjarn. 31, Finnb. 228; göra til nyt, to churn milk, K. Þ. K. 78; göra til sverð, to wash and clean the sword, Dropl. 19; máttu þeir eigi sjá, hversu Þorvaldr var til gerr, how Th. got a dressing, Nj. 19.

β. göra at e-u, to mend, make good, put right (at-görð), ek skal at því gera, Fms. xi. 153, Eg. 566, Nj. 130: to heal, Bárð. 171, Eg. 579, Grág. i. 220; göra at hesti, K. Þ. K. 54, Nj. 74: göra við e-u, vide B. II.

8. adding acc. of an adj., part., or the like; göra mun þat margan höfuðlausan, Nj. 203; göra mikit um sik, to make a great noise, great havoc, Fb. i. 545, Grett. 133, Fms. x. 329; göra e-n sáttan, to reconcile one, Grág. i. 336; göra sér e-n kæran, to make one dear to oneself, Hkr. i. 209; göra sik líkan e-m, to make oneself like to another, imitate one, Nj. 258; göra sik góðan, to make oneself good or useful, 74, 78; göra sik reiðan, to take offence, 216; göra sér dælt, to make oneself at home, take liberties, Ld. 134, Nj. 216; göra langmælt, to make a long speech, Sks. 316; göra skjót-kjörit, to make a quick choice, Fms. ii. 79; göra hólpinn, to ‘make holpen,’ to help, x. 314; göra lögtekit, to make a law, issue a law, xi. 213, Bs. i. 37; hann gerði hann hálshöggvinn, he had him beheaded, Fms. ix. 488, v. l.; ok görðu þá handtekna alla at minsta kosti, Sturl. i. 40; várir vöskustu ok beztu menn era görfir handteknir, 41.

β. göra sér mikit um e-t, to make much of, admire, Eg. 5, Fms. x. 254, 364; göra e-t at ágætum, to make famous, extol a thing, vii. 147; göra at orðum, to notice as remarkable, Fas. i. 123; göra at álitum, to take into consideration, Nj. 3; göra sér úgetið at e-u, to be displeased with, Ld. 134; göra vart við sik, to make one’s presence noticed, Eg. 79; göra sér mikit, lítið fyrir, to make great, small efforts, Finnb. 234; göra sér í hug, to brood over; hann gerði sér í hug at drepa jarl, Fs. 112; göra sér í hugar lund, to fancy, think: göra af sér, to exert oneself, ef þú gerir eigi meira af þér um aðra leika, Edda 32; hvárt hann var með Eiríki jarli, eðr görði hann annat af sér, or what else he was making of himself, Fms. xi. 157.

9. phrases, gera fáleika á sik, to feign, make oneself look sad, Nj. 14; esp. adding upp, gera sér upp veyki, to feign sickness, (upp-gerð, dissimulation); göra sér til, to make a fuss, (hence, til-gerð, foppishness.)

B. To do:

I. to do, act; allt þat er hann gerir síðan ( whatever he does), þat á eigandi at ábyrgjask, Gþl. 190; þér munut fátt mæla eðr gera, áðr yðr munu vandræði af standa, i. e. whatsoever you say or do will bring you into trouble, Nj. 91; göra e-t með harðfengi ok kappi, 98; ger svá vel, ‘do so well,’ be so kind! 111; gerit nú svá, góði herra (please, dear lord!), þiggit mitt heilræði, Fms. vii. 157: and in mod. usage, gerið þér svo vel, gerðu svo vel, = Engl. please, do! sagði, at hann hafði með trúleik gört, done faithfully, Eg. 65; göra gott, to do good; göra íllt, to do evil, (góð-görð, íll-görð); ok þat var vel gört, well done, 64; geyrða ek hotvetna íllt, I did evil in all things, Niðrst. 109; hefir hann marga hluti gört stór-vel til mín, he has done many things well towards me, I have received many great benefits at his hands, Eg. 60: with dat., svá mikit gott sem jarl hefir mér gert, Nj. 133; þér vilda ek sízt íllt göra, I would least do harm to thee, 84: göra fúlmennsku, to do a mean act, 185; göra vel við e-n, to do well to one, Fs. 22; göra stygð við e-n, to offend one, Fms. x. 98; göra sæmiliga til e-s, to do well to one, Ld. 62, Nj. 71; göra sóma e-s, to do honour to one, Fms. vii. 155; göra e-m gagn, to give help to one, Nj. 262; göra e-m sæmd, skomm, to do ( shew) honour, dishonour, to one, 5, Fms. x. 43; göra háðung, xi. 152; göra styrk, to strengthen one, ix. 343; göra e-m skapraun, to tease one; göra ósóma, Vápn. 19; göra skaða ( scathe), Eg. 426; göra óvina-fagnað, to give joy to one’s enemies, i. e. to do just what they want one to do, Nj. 112; göra til skaps e-m, to conform to one’s wishes, 80; gerum vér sem faðir vár vill, let us do as our father wishes, 198; vel má ek gera þat til skaps föður míns at brenna inni með honum, id.; göra at skapi e-s, id., 3; var þat mjök gert móti mínu skapi, Fms. viii. 300; gera til saka við e-n, to offend, sin against one, Nj. 80; gera á hluta e-s, to wrong one, Vígl. 25; göra ílla fyrir sér, to behave badly, Fms. vii. 103.

II. adding prep.; göra til e-s, to deserve a thing (cp. til-görð, desert, behaviour); hvat hafðir þú til gört, what hast thou done to deserve it? Nj. 130; framarr en ek hefi til gört, more than I have deserved, Fms. viii. 300; ok hafit þér Danir heldr til annars gört, ye Danes have rather deserved the reverse, xi. 192, Hom. 159:—göra eptir, to do after, imitate, Nj. 90:—göra við e-u (cp. við-görð, amendment), to provide for, amend, ok mun úhægt vera at göra við forlögum þeirra, Ld. 190; er úhægt at göra við ( to resist) atkvæðum, Fs. 22; ok mun ekki mega við því gera, Nj. 198:—göra af við e-n (cp. af-görð, evil doing), to transgress against one, ek hefi engan hlut af gört við þik, Fms. vii. 104, viii. 241; ok iðrask nú þess er hann hefir af gert, 300; göra af við Guð, to sin against God, Hom. 44.

2. special usages; göra … at, to do so and so; spurði, hvat hann vildi þá láta at gera, he asked what he would have done, Nj. 100; hann gerði þat eina at, er hann átti, he did only what be ought, 220; þeir Flosi sátu um at rengja, ok gátu ekki at gert, F. tried, and could do nothing, 115, 242; þér munut ekki fá at gert, fyrr en …, 139; Flosi ok hans menn fengu ekki at gert, 199; mikit hefir þú nú at gert, much hast thou now done ( it is a serious matter), 85; er nú ok mikit at gert um manndráp siðan, 256; hann vildi taka vöru at láni, ok göra mikit at, and do great things, Ld. 70; Svartr hafði höggit skóg ok gert mikit at, Nj. 53; slíkt gerir at er sölin etr, so it happens with those who eat seaweed, i. e. that (viz. thirst) comes of eating seaweed, Eg. 605.

β. göra af e-u, to do so and so with a thing; hvat hafið ér gert af Gunnari, Njarð. 376; ráð þú draumana, vera má at vér gerim af nokkut, may be that we may make something out of it, Ld. 126; gör af drauminum slíkt er þér þykkir líkligast, do with the dream ( read it) as seems to thee likeliest, Ísl. ii. 196: göra við e-n, to do with one; þá var um rætt, hvað við þá skyldi göra, what was to be done with them? Eg. 232; ærnar eru sakir til við Egil, hvat sem eg læt göra við hann, 426; eigi veit ek hvat þeir hafa síðan við gört, 574: göra fyrir e-t, to provide; Jón var vel fjáreigandi, ok at öllu vel fyrir gört, a wealthy and well-to-do man, Sturl. iii. 195; þótt Björn sé vel vígr maðr, þá er þar fyrir gört, því at …, but that is made up, because …: fyrir göra (q. v.), to forfeit.

C. METAPH. AND SPECIAL USAGES:

I. to do, help, avail; nú skulum vér ganga allir á vald jarlsins, því at oss gerir eigi annat, nothing else will do for us, Nj. 267; þat mun ekki gera, that wont do, 84; en ek kann ekki ráð til at leggja ef þetta gerir ekki, Fms. ii. 326; konungr vill þat eigi, þvi at mér gerir þat eigi ( it will not do for me) at þér gangit hér upp, x. 357; þat gerir mér ekki, at þér gangit á Orminn, … en hitt má vera at mér komi at gagni, ii. 227; þóttisk þá vita, at honum mundi ekki gera ( it would do nothing) at biðja fyrir honum, Fb. i. 565; engum gerði við hann at keppa, 571; ekki gerði þeim um at brjótask, Bárð. 10 new Ed.; sagða ek yðr eigi, at ekki mundi gera at leita hans, Sks. 625; hvat gerir mér nú at spyrja, Stj. 518; ekki gerir at dylja, no use hiding it, Fbr. 101 new Ed.; ætla þat at fáir þori, enda geri engum, Band. 7; bæði var leitað til annarra ok heima, ok gerði ekki, but did no good, 4; hét hann þeim afarkostum, ok gerði þat ekki, but it did no good, Fms. ii. 143.

II. to send, despatch, cp. the Engl. to ‘do’ a message; hann gerði þegar menn frá sér, Eg. 270; hann hafði gört menn sex á skóginn fyrir þá, 568; þá gerði Karl lið móti þeim, Fms. i. 108; jarl gerði Eirík at leita Ribbunga, ix. 314; hann gerði fram fyrir sik Álf á njósn, 488; hann gerði menn fyrir sér at segja konunginum kvámu sína, x. 10; hleypi-skúta var gör norðr til Þrándheims, vii. 206; jafnan gerði jarl til Ribbunga ok drap menn af þeim, ix. 312; vilja Ósvífrs-synir þegar gera til þeirra Kotkels, despatch them to slay K., Ld. 144; skulu vér nú göra í mót honum, ok láta hann engri njósn koma, 242:—göra eptir e-m, to send after one, Nero bað göra eptir postulunum ok leiða þangat, 656 C. 26; nú verðr eigi eptir gört at miðjum vetri, Grág. i. 421; frændr Bjarnar létu göra eptir (Germ. abholen) líki hans, Bjarn. 69; síðan gerðu þeir til klaustrs þess er jómfrúin var í, Fms. x. 102:—gera e-m orð, njósn, to do a message to one; hann gerði orð jörlum sínum, Eg. 270; ætluðu þeir at göra Önundi njósn um ferðir Egils, 386, 582; vóru þangat orð gör, word was sent thither, Hkr. ii. 228.

III. with infin. as an auxiliary verb, only in poetry and old prose (laws); ef hón gerði koma, if she did come, Völ. 5; gerðit vatn vægja, Am. 25; gramr gørr-at sér hlífa, he does not spare himself, Hkr. i. (in a verse); gerðut vægjask, id., Fs. (in a verse); hann gerðisk at höggva, Jb. 41; görðir at segja, Bkv. 15; görðisk at deyja, Gkv. 1. 1: in prose, eigi gerir hugr minn hlægja við honum, Fas. i. 122; góðir menn göra skýra sitt mál með sannsögli, 677. 12; Aristodemus görði eigi enn at trúa, Post.: esp. in the laws, ef þeir göra eigi ganga í rúm sín, Grág. i. 8; ef goðinn gerr eigi segja, 32; ef hann gerr eigi í ganga, 33; ef þeir göra eigi hluta meðr sér, 63; ef dómendr göra eigi dæma, 67; ef dómendr göra eigi við at taka, id.; ef goðinn gerr eigi ( does not) nefna féráns-dóm, 94; nú göra þeir menn eigi úmaga færa, 86; ef þeir göra eigi nefna kvöðina af búanum, Kb. ii. 163; ef þeir göra eigi segja, hvárt …, Sb. ii. 52; nú gerr sá eigi til fara, Kb. ii. 96; göra eigi koma, 150; ef hann gerr eigi kjósa, § 113.

IV. a law term, göra um, or gera only, to judge or arbitrate in a case; fékksk þat af, at tólf menn skyldu göra um málit, Nj. 111; villt þú göra um málit, 21; bjóða mun ek at göra um, ok lúka upp þegar görðinni, 77; mun sá mála-hluti várr beztr, at góðir menn geri um, 88; málin vóru lagið í gerð, skyldu gera um tólf menn, var þá gert um málin á þingi, var þat gert, at … (follows the verdict), 88; vil ek at þú sættisk skjótt ok látir góða menn gera um …, at hann geri um ok enir beztu menn af hvárra liði lögliga til nefndir, 188; Njáll kvaðsk eigi gera mundu nema á þingi, 105; þeir kváðusk þat halda mundu, er hann gerði, id.; skaltú gera sjálfr, 58; fyrr en gert var áðr um hitt málit, 120; ek vil bjóðask til at göra milli ykkar Þórðar um mál yðar, Bjarn. 55; Þorsteinn kvað þat þó mundi mál manna, at þeir hefði góða nefnd um sættir þótt hann görði, 56; nú er þegar slegit í sætt málinu með því móti, at Áskell skal göra um þeirra í milli, Rd. 248; er nú leitað um sættir milli þeirra, ok kom svá at þeir skulu göra um málin Þorgeirr goði frá Ljósa-vatni ok Arnórr ór Reykjahlíð, sú var görð þeirra at …, 288; svá kemr at Ljótr vill at Skapti görði af hans hendi, en Guðmundr vill sjálfr göra fyrir sína hönd, skyldi Skapti gerð upp segja, Valla L. 225; eigi hæfir þat, leitum heldr um sættir ok geri Þorgeirr um mál þessi, Lv. 12; var jafnt gört sár Þórðar ok sár Þórodds, Eb. 246; þær urðu mála-lyktir at Þórðr skyldi göra um …, 24; ok vóru þá görvar miklar fésektir, 128; var leitað um sættir, ok varð þat at sætt, at þeir Snorri ok Steindórr skyldi göra um, 212; þit erut gerfir héraðs-sekir sem íllræðis-menn, Fs. 58: göra görð, Sturl. i. 63, 105: adding the fine, to fix the amount, þat er gerð mín, at ek geri verð húss ok matar, I fix the amount of the value of the house and (stolen) stores, Nj. 80; gerði Njáll hundrað silfrs, N. put it at a hundred silver pieces, 58; margir mæltu, at mikit vaeri gert, that the amount was high, id.; slíkt fégjald sem gert var, 120; vilit ér nokkut héraðs-sektir göra eða utanferðir, 189; hann dæmdi þegar, ok görði hundrað silfrs, 6l; síðan bauð Bjarni Þorkatli sætt ok sjálfdæmi, görði Bjarni hundrað silfrs, Vápn. 31; ek göri á hönd Þóri hundrað silfrs, Lv. 55; ek göri á hönd þér hundrað silfrs, id.; vilit þér, at ek göra millum ykkar? síðan görði konungr konuna til handa Þórði ok öll fé hennar, Bjarn. 17; Rafn kvað hann mikit fé annat af sér hafa gört, at eigi þætti honum þat betra, Fs. 30; Gellir görði átta hundrað silfrs, Lv. 97; fyrir þat gerði Börkr hinn digri af honum eyjarnar, B. took the isles from him as a fine, Landn. 123: adding the case as object, Gunnarr gerði gerðina, G. gave judgment in the case, Nj. 80; fyrr en gert var áðr um hitt málit, till the other case was decided, 120; þá sætt er hann görði Haraldi jarli, that settlement which he made for earl Harold, Fms. viii. 300: Flosi var görr utan ok allir brennu-menn, F. was put out ( banished) and all the burners, Nj. 251: metaph., nema þau vili annat mál á gera, unless they choose to settle it otherwise, Grág. i. 336.

2. in the phrase, göra sekð, to make a case of outlawry, Grág. i. 118; eigi um görir sekð manns ella, else the outlawry takes no effect; en hann um görir eigi ella sekðina, else he cannot condemn him, 119.

3. to perform; eptir-gerðar þeirrar sem hverr nennti framast at gera eptir sinn náung, Fms. viii. 103; en þat grunaði konung, at hann mundi ætla at göra eptir sumar sættir, i. e. that he had some back door to escape by, Orkn. 58 (cp. Ó. H.); allt þat er þér gerit nú fyrir þeirra sálum, id.

V. special usages, to make allowance for; gera fóðr til fjár, to make an arbitrary allowance for, Ísl. ii. 138; hence, to suppose, en ef ek skal göra til fyrir fram ( suggest) hvat er hón (the code) segir mér, þá segi ek svá, at …, Fms. ix. 331; gera sér í hug, Fs. 112; göra sér í hugar-lund, to fancy; göra e-m getsakir, to impute to one; gera orð á e-u, to report a thing; þat er ekki orð á því geranda, ‘tis not worth talking about; eigi þarf orð at göra hjá því (‘tis not to be denied), sjálfan stólkonunginn blindaði hann, Mork. 14 (cp. Fms. vi. 168, l. c.); gera sér létt, to take a thing lightly, Am. 70; göra sér far um, to take pains; göra sér í hug, hugar-lund, to suppose.

D. IMPERS. it makes one so and so, one becomes; hann görði fölvan í andliti, he turned pale, Glúm. 342; leysti ísinn ok görði varmt vatnið, the water became warm, 623. 34; veðr görði hvast, a gale arose, Eg. 128; hríð mikla gerði at þeim, they were overtaken by a storm, 267; þá gerði ok á hríð (acc.) veðrs, 281; féll veðrit ok gerði logn (acc.), and became calm, 372; görði þá stórt á firðinum, the sea rose high, 600; til þess er veðr lægði ok ljóst gerði, and till it cleared up, 129; um nóttina gerði á æði-veðr ok útsynning, 195; görir á fyrir þeim hafvillur, they lost their course (of sailors), Finnb. 242; mér gerir svefnhöfugt, I grow sleepy, Nj. 264; þá görði vetr mikinn þar eptir hinn næsta, Rd. 248.

E. REFLEX, to become, grow, arise, and the like; þá görðisk hlátr, then arose laughter, Nj. 15; görðisk bardagi, it came to a fight, 62, 108; sá atburðr görðisk, it came to pass, Fms. x. 279; þau tíðendi er þar höfðu görzt, Ld. 152; gerðisk með þeim félagskapr, they entered into fellowship, Eg. 29; gerðisk svá fallit kaup, Dipl. ii. 10; Sigurðr konungr gerðisk ( grew up to be) ofstopa-maðr …, görðisk mikill maðr ok sterkr, Fms. vii. 238; hann görðisk brátt ríkr maðr ok stjórnsamr, xi. 223; Unnr görðisk þá mjök elli-móð, U. became worn with age, Ld. 12; sár þat er at ben görðisk, a law term, a wound which amounted to a bleeding wound, Nj. passim:—to be made, to become, görask konungr, to become king, Eg. 12; ok görðisk skáld hans, and became his skáld, 13; görðisk konungs hirðmaðr, 27; görask hans eigin-kona, to become his wedded wife, Fms. i. 3; at hann skyldi görask hálf-konungr yfir Dana-veldi, 83; vill Hrútr görask mágr þinn, Nj. 3; hann gerðisk síðan óvarari, he became less cautious, Fms. x. 414.

2. with the prep. svá, to happen, come to pass so and so; svá görðisk, at …, it so happened, that …, Nj. 167; görðisk svá til, at …, Fms. x. 391; þá görðisk svá til um síðir, at…, at last it came to pass. that …, 392; enda vissi hann eigi, at þingför mundi af görask, in case he knew not that it would entail a journey to parliament, Grág. i. 46: with at added, to increase, þá görðisk þat mjök at um jarl ( it grew even worse with the earl) at hann var úsiðugr um kvenna-far, görðisk þat svá mikit, at …, it grew to such a pitch, that …, Hkr. i. 245; hence the mod. phrase, e-ð á-görist, it increases, gains, advances, esp. of illness, bad habits, and the like, never in a good sense.

3. impers. with dat., honum gerðisk ekki mjök vært, he felt restless, Ld. 152; næsta gerisk mér kynlegt, I feel uneasy, Finnb. 236.

4. to behave, bear oneself; Páll görðisk hraustliga í nafni Jesu, Post. 656 C. 13.

5. to set about doing, be about; fám vetrum síðan görðisk hann vestr til Íslands, Fms. x. 415; maðr kom at honum ok spurði, hvat hann gerðisk, what he was about, Ó. H. 244; görðisk jarl til Ribbunga, Fms. ix. 312, v. l.; tveir menn görðusk ferðar sinnar, two men set out for a journey, x. 279; görðusk menn ok eigi til þess at sitja yfir hlut hans, Eg. 512; at þessir menn hafa görzk til svá mikils stórræðis, Fms. xi. 261; eigi treystusk menn at görask til við hann, Bárð. 160.

6. (mod.) to be; in such phrases as, eins og menn nú gerast, such as people now are; eins og flestir menn gerast.

F. PART. PASS. görr, geyrr (Fms. ix. 498, x. 75), gjörr, gerr, as adj., compar. görvari, superl. görvastr; [A. S. gearu; gare, Chaucer, Percy’s Ballads; O. H. G. garwe; Germ. gar]:—skilled, accomplished; vaskligr, at sér görr, Ld. 134; vel at sér görr, Ísl. ii. 326, Gísl. 14; gerr at sér um allt, Nj. 51; hraustir ok vel at sér görvir, Eg. 86; at engi maðr hafi gervari at sér verit en Sigurðr, Mork. 221; allra manna snjallastr í máli ok görvastr at sér, Hkr. iii. 360: the phrase, leggja görva hönd á e-t, to set a skilled hand to work, to be an adept, a master in a thing; svá hagr, at hann lagði allt á görva hönd, Fas. i. 391, (á allt görva hönd, iii. 195.)

2. ready made, at hand; in the saying, gott er til geyrs (i. e. görs, not geirs) at taka, ‘tis good to have a thing at hand, Hkm. 17; ganga til görs, to have it ready made for one, Ld. 96; gör gjöld, prompt punishment, Lex. Poët.:—with infin., gerr at bjóða, ready to offer, Gh. 17; gervir at eiskra, in wild spirits, Hom. 11; görvar at ríða, Vsp. 24: with gen. of the thing, gerr ílls hugar, prone to evil, Hým. 9; gerr galdrs, prone to sorcery, Þd. 3; skulut þess görvir, be ready for that! Am. 55.

II. [cp. görvi, Engl. gear], done, dressed; svá görvir, so ‘geared,’ so trussed, Am. 40.

III. adverb. phrases, so-gurt, at soguru, so done; verða menn þat þó so-gurt at hafa, i. e. there is no redress to be had, Hrafn. 9; hafi hann so-gurt, N. G. L. i. 35, Nj. 141; kvað eigi so-gort duga, 123, v. l.; at (með) so-guru, this done, quo facto, Skv. 1. 24, 40; freq. with a notion of being left undone, re infecta. Germ. unverrichteter sache, Eg. 155, Glúm. 332, Ó. H. 202; enda siti um so-gort, and now let it stand, Skálda 166; við so-gurt, id., 655 vii. 4; á so-gurt ofan, into the bargain, Bs. i. 178, Ölk. 36, Fas. i. 85.

* * *

(kem; kom or kvam, kómum or kvamúm; kominn), v.

1) to come (litlu síðarr kómu Finnar aptr heim);

2) to come, arrive (bréf kómu frá Skúla jarli);

kom svá, at (it came to pass, that) Bárði var heitit meyjunni;

3) with dat. of the object, to make to come, to take, bring, carry, etc.;

hann skyldi koma Þór í Geirröðargarða, he should make Th. come to G.;

hann kom Þórhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river;

koma e-m í hel, to put one to death;

koma e-m til falls, to make one fall;

koma e-m í sætt við e-n, to reconcile one with another;

koma sér vel hjá e-m, to bring oneself into favour with, be agreeable to (þeir kómu sér vel við alla);

koma e-u til leiðar (til vegar), to effect, bring about;

koma orðum við e-n, to speak with a person (hann gørði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma);

4) with preps.:

koma e-u af sér, to get rid of (allt mun ek til vinna at koma af mér yðvarri reiði);

koma e-u af, to abolish (Þvi hafði eigi orðit af komitmeði öllu);

koma at e-m, to come upon one (kómu þessir at honum fyrir Sjólandi með tveim skipum);

koma at hendi, to happen (mikill vandi er kominn at hendi);

impers., Gunnarr játaði því, en þá er at kom, vildi hann eigi, G. agreed to it, but when it came to the point he would not;

koma at e-u, to come at, regain, recover (koma at hamri);

koma sér at e-u, to bring oneself to (Þ. kom sér ekki at því);

koma á e-t, to come on, hit (höggit kom á lærit);

koma e-u á, to bring about, effect (máttu þeir øngum flutningum á koma);

koma kristni (dat.) á England, to christianize E.;

koma fram, to come forth, appear, emerge (sigldi E. suðr með landi ok kom fram í Danmörk); to be produced, brought forward (nú mun pat fram koma sem ek sagða);

koma e-u fram, to bring about, effect (koma fram hefndum);

koma fyrir e-t, to be an equivalent for (fyrir víg Hjartar skyldi koma víg Kols);

allt mun koma fyrir eitt, it will all come to the same;

koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail;

e-m þykkir fyrir ván komit, at, one thinks it past all hope, that;

koma e-u fyrir, to destroy (hann kom hverjum hesti fyrir);

koma í e-t, to come into, enter;

mál koma í dóm, suits are brought up for judgement;

koma niðr, to come down;

hann reyndi eptir, hvar G. væri niðr kominn, what had become of G.;

kom þar niðr tal hennar, at hon sagði honum, hversu, the end of her talk was, that she told him how koma;

koma hart niðr, to pay dearly for it (ek hafða illa til gört, enda kom ek hart niðr);

koma saman, to come together, gather (er saman kom liðit); to agree;

þat kom saman (or ásamt) með þeim, they agreed on it;

impers., kom þeim vel saman (ásamt), they agreed well;

koma e-u saman, to bring about, effect;

koma saman sættum með e-m, to reconcile them;

koma til e-s, to come to a person or place (jarlinn kom með allan her sinn til Dyflinnar);

koma till ríkis, to come to, or succeed to, the throne;

koma til e-s, to cause: þat kemr til þess, at, the reason is, that; to help, avail: koma til lítils, to come to little, be of small avail (= koma fyrir lítit); to concern: þetta mál kemr ekki til þín, this quarrel is no business of thine; þat er til mín kemr, so far as I am concerned; to mean, signify (Þ. kvezk skilja, hvar orð hans kómu til); to be of value: sverð þat, er til kom mörk gulls, that was worth a ‘mark’ of gold; mikit þykkir til e-s koma, one is much thought of, is thought to be of great importance;

koma til, to be born;

koma e-m undan, to help one to escape;

koma undir e-n, to come unto one;

ef undir oss skal koma kjörit, if we are to choose;

koma e-m undir, to get one down, overcome one;

koma upp, to come up;

tungl kemr upp, the moon rises;

eldr kom upp, fire broke out;

kom þá upp af tali þeirra, at, the end of their talk was, that; to come out, become known (kom þat þá upp, at hann hafði beðit hennar);

koma e-u upp, to open (kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma);

hann mátti lengi eigi orði upp koma, it was long before he could utter a word;

koma við e-t, to touch (komit var við hurðina);

þeir kómu við sker, they struck on a reef;

hann kemr við margar sögur, he appears in many sagas; to be added to (koma þær nætr við hinar fyrri);

koma við, to fit, be convenient, suit;

koma e-u við, to employ, make use of (ek mátta eigi boganum við koma); hann kom því við (he brought about), at engi skyldi fara með vápn; urðu þeir at flýja sem því kómu við, all fled that could;

koma sér við, to bring about, effect, be able to do (ek mun veita þér slíkt lið sem ek má mér við koma); to behave (hversu hann kom sér við í þessum málum);

koma yfir, to pass over (hvert kveld, er yfir kom);

5) refl., komast;

f. arrival, = kváma.

* * *

pres. sing. kem, kemr, kemr; an older form komr is used constantly in very old and good vellum MSS., as the Kb. of Sæm.; and even spelt keomr or ceomr (in Eluc., Greg., etc.); reflex. komsk, 2nd pers. kømztu ( pervenis), Sdm. 10: pret. kom, kom-k, I came, Skm. 18: 2nd pers. komt, 17, mod. komst: the pret. plur. varies, kvámu being the oldest form; kvómu, often in the MSS.; kómu, as it is still pronounced in the west of Icel.; the usual and latest form is komu, with a short vowel; the spelling of the MSS. cannot always be ascertained, as the word is usually written k^umu or q^umu: pret. subj. kvæmi and kꝍmi (kæmi): imperat. kom, kom-ðú, proncd, kondu, come thou! pret. infin. kómu ( venisse), Fms. i. 224 (in a verse), Geisli 62:—with suff. neg., pres. kmr-at or kømr-að, Akv. 11, Grág. ii. 141, Gkv. 3. 8; pret. kom-a, kom-að, came not, Ls. 56, Þorf. Karl. (in a verse), Þd. 18; 2nd pers. komtaðu ( non venisti), Am. 99; subj. kømi-a ( non veniret), Gs. 10: reflex., pres. kømsk-at, Grág. ii. 180; pret. komsk-at ( could not come), Am. 3:—a middle form, pres. 1st pers. komum-k (komumsk), Ó. H. 140, 214, Skm. 10, 11; subj. pres. komimk, Ó. H. 85; pret. kømomc, Hbl. 33 (Bugge); part. pass. kominn, see Gramm. p. xix. The preterite forms kvam and kvaminn, used in the Edition of the Sturl. and in a few other mod. Editions without warrant in the MSS., are due to the fact that the Edition of Sturl. was published from a transcript now in the Advocates’ Library in Edinburgh, made by the learned priest Eyjolf á Völlum (died A. D. 1745), who used this spelling: in prehistoric times, before the age of writing, it may be assumed for certain that this verb had a v throughout, as in Gothic: [Ulf. qiman, i. e. qwiman, = ἔρχεσθαι; A. S. cuman; Engl. come; O. H. G. queman; Germ. kommen; Dutch komen; Dan. komme; Swed. komma; Lat. venio, qs. gvenio; the Ormul. spells cumenn, indicating a long root vowel; cp. North. E. coom.]

A. To come; sá þeirra sem fyrr kæmi, Fms. ix. 373; konungr kom norðr til Túnsbergs, 375; kómu Finnar heim, i. 9; þeir mágar kómu ór hjúkólfi, Sturl. ii. 124; kömr hann á konungs fund, Fms. ix. 221; þá vóru þeir norðan komnir, 308; hér er nú komin ær ein kollótt, Sturl. i. 159, passim.

2. to become, arrive; bréf kómu frá Skúla jarli, Fms. ix. 375; ef svá síðarliga kömr skip til hlunns, Sks. 28; en er vár kom, Eg. 167; koma at máli við e-n, to have an interview, talk with one, 467; konungi kom njósn, Fms. vii. 57; þá komu honum þau tíðendi, i. 37; þetta kom allt fyrir Ingimar, vii. 114; kom honum þat (it came to him, he got it) fyrir útan fé, en engum kom fyrr, x. 394; hvat sem á bak kemr, whatsoever may befall, Nj. 193; koma e-m at haldi, or í hald, to avail oneself, 192, Fms. x. 413; koma at gagni, to ‘come in useful,’ be of use, Nj. 264; koma at úvörum, to come at unawares, Ld. 132; koma e-m fyrir úvart, id., Fms. xi. 290; koma á úvart, Nj. 236; koma í þörf = koma í gagn, Fms. vii. 14; hvar kom kapp þitt þá? Bs. i. 18; mál koma í dóm, to be brought up for judgment, Fms. vii. 115; líðr vetrinn, kemr þar ( that time comes) er menn fara til Gulaþings, Eg. 340; var þá svá komit, at allir menn vóru sofa farnir, 376; kom svá ( it came to pass) at Bárði var heitið meyjunni, 26; svá kemr, kemr þar, at, it comes to pass. Fb. i. 174, ii. 48, 68; láta koma, to let come, put; síðan létu þeir koma eld í spánuna, Fms. xi. 34.

3. in greeting; kom heill, welcome! kom heill ok sæll, frændi! Nj. 175: mod. komdu (kondu) sæll! komið þér sælir!

II. with prepp.; koma á, to hit; ef á kömr, Grág. ii. 7:—koma at, to come to, arrive, happen; láttu at því koma, let it be so, Dropl. 24; kom þat mjök optliga at honum, of sickness, Fms. vii. 150; kom at þeim svefnhöfgi, sleep came upon them, Nj. 104; koma at hendi, to happen; mikill vandi er kominn at hendi, 177, Hom. 80; koma at e-u, to come at, regain, recover; koma at hamri, Þkv. 32:—koma fram, to come forth, appear, stund var í milli er þeir sá framstafninn ok inn eptri kom fram, Fms. ii. 304; engin kom önnur vistin fram, Eg. 549; nú eru öll sóknar-gögn fram komin, Nj. 143: to emerge, hann kom fram í Danmörk, Hkr. i. 210, 277, Ísl. ii. 232, Eg. 23, Landn. 134, Orkn. 152: to arrive, sendimenn fóru ok fram kómu, Fms. xi. 27; reifa mál þau fyrst er fyrst eru fram komin, each in its turn, Grág. i. 64: to be fulfilled, happen, því er á þínum dögum mun fram koma, Ld. 132; nú mun þat fram komit sem ek sagða, Eg. 283; kom nú fram spásagan Gests, Ld. 286; öll þessi merki kómu fram ok fylldusk, Stj. 444; aldrei skal maðr arf taka eptir þann mann er hann vegr, eðr ræðr bana fram kominn, whom he has slain, or whose death he has devised with effect, Grág. ii. 113; staðar-prýði flest fram komin, Bs. i. 146; vera langt fram kominn, mod. áfram kominn, to be ‘in extremis,’ at the point of death, 644; er sú frásögn eigi langt fram komin, this story comes from not far off, i. e. it is derived from first, not second hand, Fms. viii. 5:—koma fyrir, to come as payment, tvau hundrað skyldu koma fyrir víg Snorra (of weregild), Sturl. ii. 158; henni kvaðsk aldri hefnt þykkja Kjartans, nema Bolli kæmi fyrir, Ld. 240; allt mun koma fyrir eitt, it will come to the same, Lv. 11, Nj. 91, Fms. i. 208; koma fyrir ekki, to come to naught, be of no avail, Ísl. ii. 215, Fms. vi. 5:—koma í, to enter, come in, a fisherman’s term; koma í drátt, to hook a fish; at í komi með ykkr Þorbrandssonum, that ye and the Th. come to loggerheads, Eb. 80:—koma með, to come with a thing, to bring; kondu með það, fetch it!—koma til, to come to; vera kann at eigi spillisk þótt ek koma til, Eg. 506; nú er rétt lögruðning til ykkar komin, Nj. 236; koma til ríkis, to come to a kingdom, Eg. 268; þeir létu til hans koma um alla héraðs-stjórn, Fs. 44: to befall, kom svá til efnis, it so happened, Mar.; þeim hlutum sem hafinu kunni opt til at koma, Stj. 105, Sks. 323: to mean, signify, en hvar kom þat til er hann sagði, Ó. H. 87; ef þat kom til annars, en þess er hann mælti, id.: to cause, hygg ek at meir komi þar til lítilmennska, Eb. 172; konungr spurði hvat til bæri úgleði hans, hann kvað koma til mislyndi sína, Fms. vi. 355, Fb. ii. 80, Band. 29 new Ed.: to concern, þetta mál er eigi kom síðr til yðvar en vár, Fms. vii. 130; þetta mál kemr ekki til þín, Nj. 227; þat er kemr til Knúts, Fms. v. 24; þat er til mín kemr, so far as I am concerned, iv. 194; hann kvað þetta mál ekki til sín koma, vi. 100; þeir eru orðmargir ok láta hvervetna til sín koma, meddle in all things, 655 xi. 2: to belong to, skulu þeir gjalda hinum slíka jörð sem til þeirra kemr, proportionally, Jb. 195; kemr þat til vár er lögin kunnum, Nj. 149; sú sök er tylptar-kviðr kömr til, Grág. i. 20; tylptar-kviðar á jafnan á þingi at kveðja, þar sem hann kömr til saka, ii. 37; þá er komit til þessa gjalds ( it is due), er menn koma í akkeris-sát, 408: to help, avail, koma til lítils, to come to little, be of small avail, Nj. 149, Fms. vi. 211; at göra litla fésekt, veit ek eigi hvat til annars kemr, I am not aware what else will do, I believe that will meet the case best, Band. 36 new Ed.; koma til, to ‘come to,’ of a person in a swoon, etc.; veit ek eigi til hvers koma mun sú tiltekja Fb. i. 177, Fms. xi. 103; hvar til þessi svör skulu koma, i. 3; það kemr til, it will all come right; kom þar til með kóngum tveim, two kings came to a quarrel, Skíða R. 48: to be of value, importance, authority, þótti allt meira til hans koma, Fas. i. 16; hvart sem til hans kæmi meira eðr minna, Fms. xi. 76; sverð þat er til kom hálf mörk gulls, Ld. 32; svá fémikill at til kómu tuttugu merkr gulls, Fms. xi. 85; mér þykir lítið til hans koma, I think little of him:—koma saman, to come together, live together, marry, K. Á. 134: to agree, þat kom saman með þeim, they agreed on it, Dropl. 9, Gísl. 41; kom þat ásamt með þeim, id., Fb. i. 168; koma vel ásamt, to agree well, Nj. 25:—koma undir e-n, to come unto one, ef undir oss bræðr skal koma kjörit, if we are to choose, Nj. 192; öll lögmæt skil þau er undir mik koma á þessu þingi, 239: to depend on, það er mikit undir komið, at …, be of importance:—koma upp, to come up, break out; kom þá upp grátr fyrir henni, she burst into tears, Fms. ix. 477; er lúðrar kvæði við, ok herblástr kæmi upp, v. 74; er seiðlætin kómu upp, Ld. 152; eldr kom upp, fire came up, Ölk. 35, (hence elds-uppkoma, an upcome of fire, an eruption); ef nokkut kemr síðan sannara upp, Fms. vii. 121: þá kom þat upp at hann hafði beðit hennar, Eg. 587; kom þat upp af tali þeirra, at …, Fms. vii. 282; þat kom upp ( it ended so) at hverr skyldi vera vin annars, i. 58: to turn up, ek ætla mér góðan kost hvárn sem upp kemr, Eg. 715; mun nú hamingjan skipta hverr upp kemr, 418; at sakar görðisk eða upp kæmi, Grág. i. 27; skaut til Guðs sínu máli, ok bað hann láta þat upp koma er hann sæi at bazt gegni, Ó. H. 195, Stj. 385:—koma við, to touch, hit; sé eigi komið við, if it is not touched, Grág. ii. 65; komit var við hurðina, Fas. i. 30; at þeir skyldi koma við torfuna, Ld. 60; hefi ek aldrei svá reitt vápn at manni, at eigi hafi við komit, Nj. 185; hann kemr við margar sögur, he comes up, appears in many Sagas, Ld. 334; koma þeir allir við þessa sögu síðan, Nj. 30; sem ek kom við (as I mentioned, touched upon) í morgin, Fms. ii. 142; er mestr er, ok úskapligast komi við, Ld. 118: to fit, þat kemr lítt við, ‘tis not meet, it won’t do, Lv. 20; mun ek gefa þér tveggja dægra byr þann er bezt kemr við, Fas. iii. 619: koma við, to land, call; þeir vóru komnir við Ísland, Eg. 128; þeir kómu við Hernar, Nj. 4; þeir kómu suðr við Katanes, 127; þeir kómu við sker ( struck on a skerry) ok brutu stýri sín, Fms. ix. 164; hann hafði komit við hval, he had struck against a whale, Sturl. ii. 164; hence in mod. usage, koma við, to call, make a short stay, also on land: to be added to, tekr heldr at grána gamanit ok koma kveðlingar við, i. 21; koma þær nætr við inar fyrri, Rb. 58; þá koma enn ellefu nætr við, 22:—koma yfir, to overcome, pass over; íss er yfir kömr, Hm. 81; hvert kveld er yfir kom, Finnb. 230; hryggleikr kom yfir, 623. 57; at sá dagr myndi ekki yfir koma, Sks. 111.

B. With the dat. of the object, to make to come, put, bring, carry; páfa þess, er Kristni (dat.) kom á England, who Christianised England, Íb. 14; koma mönnum til réttrar trúar, Fms. i. 146; koma orðum við e-n, to speak to a person; görðisk hann styggr svá at fáir menn máttu orðum við hann koma, i. e. that no one could come to words with him, Eg. 3; hann görði sik svá reiðan, at ekki mátti orðum við hann koma, Fms. i. 83, xi. 293; koma vélræðum við e-n, to plan against one, Eg. 49; koma flugu í munn e-m, Nj. 64, 68; þú skalt ekki láta í skorta at koma þeim í (málit) með þér, 271; hann skyldi koma Þór í Geirröðar-garða, make Thor come to G., Edda 60; hann kom Þorhaddi heilum yfir ána, he brought Th. safe across the river, Þorst. Síðu H. 181; koma kaupi, to bring about a bargain, Gþl. 415; koma e-m í hel, to put one to death, Anal. 233; koma e-m til falls, to make one fall, Edda 34; koma e-m í sætt, Fs. 9; mun ek koma þér í sætt við konung, Eg. 227; hann kom sér í mikla kærleika við jarlinn, Nj. 268; koma sér í þjónustu, Fs. 84; koma sér vel, to put oneself in favour, be engaging; ek hefi komit mér vel hjá meyjum, Kormak; þeir komu sér vel við alla, Fas. iii. 529, Fs. 96, Nj. 66; koma sér ílla, to make oneself hated; það kemr sér ílla, it is ill seen, unpleasant; as also, það kemr sér vel, a thing is agreeable, acceptable; koma e-u til leiðar, to effect, make, Nj. 250, Eb. 118; koma e-u til vegar, id., Ld. 320; koma tölu á, to put, count on, count, number, Anal. 217; koma friði, sættum á, to bring peace, agreement about: hann kom þeim á flótta, he put them to flight, Fms. vii. 235; tóku þar allt er þeir kómu höndum á, all they could catch, ix. 473; koma e-m ór eldi, Fb. i. 300; tók hann merkit ok kom því (put it, hid it) í millum klæða sinna, Nj. 274: Gunnarr kom þangat at þeim örunum, 115; allt þat er bitið var ok blóði kom út á, where it was bitten so as to make blood flow, Fms. vii. 187.

II. with prepp.; koma e-u fram, to effect; koma fram ferð, máli, Nj. 102; til lítils þætti þat koma, en enginn kvæmi sínu máli fram þótt til alþingis væri stefnt, 149, Fb. ii. 90; þat skal aldri verða at hann komi þessu fram, Eg. 765; ef ek kem hefndum fram, Ld. 262; koma fram lögum við e-n. Eg. 722:—koma e-u á, to bring about, introduce:—koma e-u af, to abolish; þó fékk hann því ekki af komit, Bs. i. 165; koma e-u af sér, to get rid of, Fs. 96, Eb. 40, 41:—koma e-u fyrir, to arrange; koma e-m fyrir, to get a place for one; hann kom honum fyrir í skóla: to destroy (fyrir-koma), hann kom hverjum hesti fyrir, Glúm. 356:—koma e-u upp, to open; áðr ek kom henni upp, before I could open it, Fms. iii. 74; kerling tekr hörpuna ok vildi upp koma ( open), nú fær hón upp komit hörpunni, Fas. i. 233; hann mátti lengi eigi orði upp koma fyrir harmi, it was long before he could speak, utter a word, Fms. vi. 234; sá svarar er mátti máli upp koma, vii. 288:—koma e-m undir, to overthrow one, get one down; varð at kenna afls-munar áðr hann kæmi honum undir, Eb. 172:—koma e-m undan, to make one escape. Fms. vii. 265, 623. 18:—ek ætla at koma mér útan, I think to go abroad, Nj. 261:—koma e-u við, to bring about, effect, to be able to do; ek mun veita þér slíkt sem ek má mér við koma, as I can, Nj.; þú munt öðru koma við en gabba oss, Anal. 77; hann kom því við ( brought about) at engi skyldi fara með vápn, Fms. vii. 240; ef váttum kvæmi við, in a case where witnesses were at hand, Íb. 12; liðit flýði allt þat er því kom við, all that could fled, Eg. 529; Guðmundr hafði almanna-lof hversu hann kom sér við ( how he behaved) þessum málum, Nj. 251; komi þeir til er því koma við, who can, Gþl. 371; menn skyldi tala hljótt ef því kæmi við, Sturl. iii. 147; ef því kemr við, if it is possible, Gþl. 429; urðu þeir at flýja sem því kómu við, Fb. ii. 187; ekki mun oss þetta duga, at hann komi boganum við, Nj. 96.

C. Reflex. komask, to come to the end, get through, reach, Lat. pervenire; the difference between the active and reflex. is seen from such phrases as, hann kemr ef hann kemst, he will come if he can; or, eg komst ekki á stað, I could not get off; eg komst ekki fyrir íllviðri, I could not come for bad weather; or, to come into a certain state, with the notion of chance, hap, komask í lífs háska, to come into danger of life; komask í skipreika, to be shipwrecked, and the like; Þorfinnr kom öngu hljóði í lúðrinn, ok komsk eigi upp blástrinn, Fms. ix. 30; komask á fætr, to get on one’s legs, Eg. 748; hann komsk við svá búit í ríki sitt, Hkr. i. 76; meina honum vötn eða veðr svá at hann má ekki komask til þess staðar, Grág. i. 496; hann komsk með sundi til lands, Eg. 261; kómusk sauðirnir upp á fjallit fyrir þeim, Nj. 27; ef Gunnarr færi eigi utan ok mætti hann komask, 111; ef maðr byrgir mann inni í húsi, svá at hann má eigi út komask, so that he cannot get out, Grág. ii. 110; en allt fólk flýði með allt lausa-fé er með fékk komisk, with all the property they could carry with them, Fms. i. 153; ek komumk vel annar-staðar út, þótt hér gangi eigi, Nj. 202; komask á milli manna, to get oneself among people, intrude oneself, 168; komsk hann í mestu kærleika við konung, Eg. 12; komask at orði, to come by a word, to express oneself; einsog hann að orði komsk, passim.

II. with prepp.; komast á, to get into use; það komst á:—komask af, to get off, escape, save one’s life; hann bað menn duga svá at af kæmisk skipit, Fms. x. 98; tveir druknuðu, en hinir kómusk af:—komask at e-u, to get at a thing, procure; mörgum manns-öldrum síðarr komsk at bók þeirri Theodosius, Niðrst. 10; Hrani gat komisk at trúnaði margra ríkra manna, Fms. iv. 62; þú hefir at þessum peningum vel komisk, ‘tis money well gotten, i. 256; eigi skaltú ílla at komask, thou shall not get it unfairly, vii. 124:—komast eptir, to enquire into, get information of:—komask fyrir, to prevent, come in another’s way:—koma hjá e-u, to evade, pass by, escape doing:—komast til e-s, to come towards, and metaph. to have time for a thing, ek komst ekki til þess, I have no time; eg komst ekki til að fara:—komask undan, to escape; allt þat lið er undan komsk, Eg. 261; ekki manns barn komsk undan, Fms. xi. 387; komask undan á flótta, Eg. 11:—komask við, to be able; komusk þeir ekki í fyrstu við atlöguna, Fms. vii. 264; ef hann vill refsa údáða-mönnum, ok má þó við komask, N. G. L. i. 123; brenn allt ok bæl, sem þú mátt við komask, Fær. 64; ef ek viðr of kœmimk, Hbl. 33; þá er ek komumk við, Eg. 319; komask við veðri, to get abroad, Rd. 252; hann lét þat ekki við veðri komask, Fms. vii. 165: to be touched (við-kvæmni), hann komsk við mjök ok felldi tár, iii. 57; eða hann komisk við ( repent) ok hverfi aptr at íllsku sinni, Greg. 41; þá komsk mjök við inn válaði, svá at hann matti eigi lengi orði upp koma fyrir harmi, Fms. vi. 234; þá komsk hón við ákaflega mjök, Clem. 32; með við komnu hjarta, with a touched heart, Bs. i. 561, Karl. 166:—komask yfir e-t, to overcome, get hold of; er hann komsk yfir fét, Bárð. 175.

D. Part. kominn, in special phrases; inn komni maðr, a new comer, stranger, Gullþ. 47; at kominn, arrived; hinn aðkomni maðr, a guest; at kominn, just come to, on the brink of; kominn at andláti, at dauða, to be at the last gasp; var at komit, at …, it was on the point of happening, that …, Str. 8; vóru þeir mjök at komnir ( much exhausted) svá magrir vóru þeir, Fas. iii. 571:—heill kominn, hail! Blas. 42; vel kominn, welcome! vertu vel kominn! ver með oss vel kominn, Þiðr. 319, Fs. 158; hann bað þá vera vel komna, passim; so also, það er vel komið, ‘it is welcome,’ i. e. with great pleasure, granting a favour:—placed, ertu maðr sannorðr ok kominn nær frétt, Nj. 175; Pétri var svá nær komit, P. was so closely pursued, Fms. ix. 48; ok nú eigi allfjarri yðr komit, xi. 123; svá vel er sá uppsát komin, at …, ix. 368: situated, hann (the hospital) er kominn á fjall upp, is situated on a fell, Symb. 18; útsker þat er komit af þjóðleið, Eg. 369: metaph., vel, ílla kominn, well placed, in good, bad estate; ek þykjumk hér vel kominn; hann var vel til náms kominn, he was in a good place for learning, Bs. i. 153; þat fé er ílla komit er fólgit er í jörðu, Grett. 39 new Ed.; mér þykkir son minn hvergi betr kominn, methinks my son is nowhere better off, in better hands, Fms. vi. 5; lítt ertú nú kominn, Njarð. 376; þykkjumk ek hér vel kominn með þér, Nj. 258:—kominn af, or frá e-m, come of, descended from, Landn., Eb., passim:—kominn á sik vel, in a good state, accomplished, Orkn. 202; hverjum manni betr á sik kominn, Ld. 110; kominn á sik manna bezt, Ísl. ii. 203: vera á legg kominn, to be grown up, Fms. xi. 186; vera svá aldrs kominn, to be of such an age, Fs. 4, 13, Sturl. iii. 100, Fms. xi. 56; hér er allvel á komit, it suits well enough, Bs. i. 531: hann sagði henni hvar þá var komit, how matters stood, Nj. 271, Fms. ii. 152; hann undi vel við þar sem komit var, as it stood, in statu quo, Nj. 22; Sveinn segir honum sem komit var þessu máli, Fms. ii. 159; at svá komnu, as matters stand, Bs. i. 317; málum várum er komit í únýtt efni, Nj. 164, 190:—vera kominn til e-s, to be entitled to, have due to one; ef hann fengi þat er hann var eigi til kominn, Fms. x. 7; þeir er til einskis eru komnir, ix. 248; fá þeir margir af yðr sæmd mikla er til minna eru komnir, en hann, Eg. 111; þeim til sæmdar er til þess er kominn, Sks. 311, rétt komnir til konungdóms, rétt kominn til Noregs, right heir to the kingdom, to Norway, Fms. ix. 332; lézk Sigvaldi nú kominn til ráða við Astríði, xi. 104: fit for, entitled to, hann þótti vel til kominn at vera konungr yfir Danmörk, i. 65: shapen, þetta mál er svá til komit, vii. 130; sagðisk hann eigi verr til manns kominn en Sturla bróðir hans, Sturl.; eigi þóttusk þeir til minna vera komnir fyrir ættar sakir, entitled to less, Eb. 17.

II. part. pres. komandi, a new comer, stranger, Fbr. 168, Stj. 525: one to come, future generations, verandum ok viðr-komendum, N. G. L. i. 121; allir menn verandi ok eptir-komandi, D. I. i. 3; komendr, pl. guests, comers.

pron. any (í nekkhverjum hlut), = nakkvarr, nökkurr.

* * *

indef. pron.; this word is a compound of the negative particle né (q. v.) and the pronoun hverr, qs. nih-hverr, ne-hverr, nekkverr; the double k (in the oldest MSS. often represented by cq) may be due to the final h of the particle, as the compd was formed at a time when the final h had not been absorbed into né: [Dan. nogen; Swed. någon. Mr. Uppström, and since Bugge, derive this word from ne-veit-hverr, instead of Grimm’s ne-hverr, cp. A. S. nâthwæt = ne-wât-hwæt = Icel. nakkvat; this would better account for the double k, but otherwise it has no influence on the inflexive changes of the word.]

A. THE FORMS: this pronoun has undergone great changes. The earliest declension is the same as that of hverr, see Gramm. p. xxi; nekkverr, nekkver, Bs. i. 353, Greg. 13, 26, 33, Grág. ii. 205, 206, 304, Fms. x. 389, 393: gen. nekkvers, nekkverrar, passim: dat. nekkverjum, nekkverju, nekkverri, Greg. 16, 79, Eluc. 27, Bs. i. 352: acc. nekkvern, nekkverja, Grág. i. 41, ii. 251, 270, 313, Fms. x. 381, 390, 391, Greg. 15, Bs. i. 337, 344 (line 14), 352: nom. pl. masc. and fem. nekkverir, nekkverjar, Grág. ii. 205, Bs. i. 355: gen. nekkverra, Greg. 23, 28, and so on. The word then underwent further changes,

α. by dropping the j; nekkveru, Grág. ii. 281; nekkverar, Fms. x. 381; nekkverum, 382; nekkvera, 393, 415.

β. by change of the vowels; nakkverr or nekkvarr, or even nakkvarr, nakkvat, see below; nakkvert, Bs. i. 342 (line 12); nakkvara, Ó. H. 62, 116; nakkvars, Fms. vii. 388, xi. 29, Edda 48; nakkvarir, Fms. vii. 337, Mork. 169; nakkvarar, Fms. vii. 328, Greg. 9; nakkvarra (gen. pl.), D. I. i. 185; nakkvarrar, Ó. H. 116; nakkverrar (gen. fem. sing.), Bs. i. 393.

γ. the a of nakk through the influence of the v was changed into ö (nökk), and then into o, and the final va into vo, and in this way the word became a regular adjective, nökkvorr or nokkvorr, nokkvor, Mork. 57, Fms. x. 261; nokkvot, Bs. i. 393; nökkvoð, Mork. 62, Fms. x. 383, 391; nokkvors, passim; nokkvoru, Nj. 34, Fms. x. 393, 394; nokkvorum, 305; nokkvorrar, Edda i. 214; nokkvorn, 210; nokkvorir, Fms. vi. 5, x. 294.

δ. the v dropped out; nökkorr, nokkurr, nokkorr, nokkor, Vsp. 33 (Bugge), Greg. 9, Grág. (Kb.) i. 66, 75, 208, ii. 3, Mork. 168, Ó. H. 224, Grág. i. 1, ii. 366, Nj. 267, Fms. ix. 276, x. 135; nokkoð, Hkv. 2. 5; nokkort, Grág. i. 460; nokkorum, Skv. 3. 58 (Bugge), Grág. i. 45, 361, Fms. ix. 370, Nj. 7; nokkoru, Fms. i. 1, x. 420, Grág. ii. 129, Nj. 41, Eg. 394, Hkr. iii. 160; nökkorn, Fms. x. 409; nokkorn, xi. 6, Nj. 6, Mork. 205, Ld. 30; nokkorir, Mork. 205; nokkorar, Nj. 252, Fms. x. 388; see Gramm. p. xxi.

ε. finally in mod. usage we have contracted forms before a vowel, thus nokkrir, nokkrum, nokkrar, except that the gen. pl. and gen. fem. sing. are still pronounced as trisyllables, nokkurrar, nokkurra; these contracted forms have erroneously crept into Editions from paper MSS. (as Vd. in the Fs.), where nokkrir etc. should be restored to nokkurir etc. ☞ All the above forms occur confusedly even in very old MSS., and even the latest form nokkorr occurs in vellums as old as Cod. Reg. of the elder Edda, in the Mork., Greg., Grág. (Kb.) In addition to the above, there are mixed forms, nekkurr, 623. 41; nekkorar, Fms. x. 388; nekkers, Grág. (Kb.) 22; nökkurja, 623. 50; nakkor, B. K. 124; nokkverja, Fms. xi. 6; nauccverjar, navcqveriom, Mork. 62, 64, 65.

II. nakkvat, n. subst., answering to hvat (q. v.), Ó. H. 72, Bs. i. 344, 348, 350, 353, Am. 32, Bugge. 2. nökkvi (Lat. aliquanto), an obsolete dat. (subst.) answering to hví; svá nökkvi, Hallfred (Fs. 89); í nökkvi, in aught, Hom. 43; af nökkvi, for aught, Fs. 94 (v. l.), Fms. iii. 27; noqvi, Hkv. 2. 26 (Bugge); nökkvi ofarr, Fms. vii. 304 (in a verse); nökkvi síðarr, ix. 533 (in a verse): in prose, nökkvi yngri, xi. 96; neykvi nær sanni, Hkr. iii. 360; nekkvi réttligar, 677. 11; nökkvi helst, Fms. xi. 78, MS. 677. 6; véla e-n í nökkvi, Grág. ii. 22, 367; því nökkvi, 129; nær sanni nökkvi, Fms. x. 420; neykvi, Am. 26 (Bugge); framast nekkvi.

III. the neut. sing. is thus distinguished; nakkvat, nokkvoð, nokkuð (answering to hvat), are often used as a substantive, but nekkvert, nokkvort, nokkurt (answering to hvert), as an adjective. ☞ The primitive hverr has partly undergone the same metamorphosis as the compd nehverr, and in western Icel. is sounded kvur, and in mod. Norse dialect kor, shewing the complete change.

B. THE SENSE: the negative particle, the first part of the compound, has quite lost its force, as is the case with neinn, q. v.; but the word is used in negative sentences = any; á öngum bæ fannsk nökkurr maðr, Fms. ix. 355, and so freq. in mod. usage.

2. single and without a preceding negative; ef nökkurr maðr veit eigi, if anybody know not, Grág. ii. 209; er nökkverr Guð sem várr Guð, 623. 35; ef hann vissi nökkurn hest jafnskjótan, Fms. vii. 169.

3. as subst., nokkut = anything, nokkur = anybody; ef þér segit nokkurum, if you tell it to anybody, Nj. 7; ef nokkurr hefir, Grág. ii. 366; eldi eða því nokkuru, fire or any such thing, 129; styrkja e-n at nokkuru, Nj. 41; ef hann meiðir í nökkuru lönd manna, Grág. ii. 281; kanntú nokkut í lögum, Nj. 33: with gen., nekkverr yðar, any of you, 677. 13; nokkort þessarra húsa, Grág. i. 460; nakkverr þeirra manna, 232: with prep., nokkura af þessum konum, any of these women, Ld. 30; nökkut manna, Fms. vi. 121.

II. some, a certain …, Lat. quidam; maðr nokkurr, kona nokkur, konur nokkurar, Nj. 252, passim; nokkora hríð, for some time, 2, Fms. xi. 6; nekkverja lund, Grág. ii. 251; nakkvorir stórir höfðingjar, Fms. vii. 338; nokkvorir Íslenzkir menn, x. 294; nokkor góð verk, nekkver íll verk, 677. 9, 25, 26; um dag nekkvern, a certain day, Fms. x. 391; þann bjargkvið nekkvern ( some such), Grág. i. 41; at þeim hlut nokkorum, 361; nokkvot þorp, Fms. x. 294; ráð nakkvað, xi. 16; fé nökkvart, Grág. ii. 262: as subst., nokkuru fyrir vetr, a while before winter, Eg. 394; nokkuru meir, somewhat more, Fms. i. 1:—of some importance, þeim er nokkorir eru í skapi, iv. 80; þeir einir menn ef nokkut var til, of any weight, Eg. 267, and so in countless instances.

III. spec. usages, added to a numeral, about; þrjú nokkur, Nj. 267; nokkur sex skip eða sjau, Fms. ix. 276; braut nokkur tíu skip, x. 135; með nokkur fimm hundrað manna, ix. 276; til nokkurra fjórtán hundraða, H. E. i. 418; nokkurum tveim sinnum eða þrim, Fms. ix. 370.

2. svá nokkut, thereabouts; lið svá nokkuru mart, Fms. xi. 48; svá nokkoru mikit, x. 4; svá nokkuru mjök, Nj. 228; svá nokkvoru mun yðar leita farit, 34; svá nakkvarn, Fms. v. 319; nokkurs til þungr, Ld. 128; nokkurs til seinir, Fms. xi. 29; slíkt nökkut, iv. 283; svá nokkuru, í nökkvi öðru, Hom. 25; svá nökki, about so, Hallfred; stórt nokkuð, somewhat great, Ld. 104:—about, var kveðit á viku stef nokkut, a notice of about a week was given, Eg. 394.

IV. adverbial usages, the neuter being used as adverb; something, a deal, marka nakkvat skaplyndi hans, Fms. xi. 78; breytask nökkvat, 99; henni var skapþungt nokkut, Nj. 11: in some way, somehow, at hann skyldi nokkot benda hvat sveinninn skyldi heita, 625. 86: nökkut svá, a bit, somewhat; hann gékk um teiginn uokkut svá, Ísl. ii. 354; stóð höfuð gneipt af bolnum nakkvat svá, Eb. 244; sefask konungr n. svá, Fms. xi. 11, 129:—neykvi nær sanni, somewhat nearer the truth, Hkr. iii. 360; var þat nær sanni nökkvi, Fms. x. 420, see the references above (A).

2. perhaps, may be; vilt þú nökkut taka við fjárfari mínu? Nj. 40; viltú n. sonu þína við láta vera, 65; ef hann hefði nokkut siglt til annarra landa, 41; ef Gunnarr hefði n. þess leitað, 47.

C. COMPDS: nokkurnig, nokkurskonar, nokkursstaðar.

* * *

older umb, prep. with acc. and dat.

I. with acc.

1) around (slá hring um e-n);

2) about, all over (hárit féll um hana alla); um allar sveitir, all over the country; mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered; liggja um akkeri, to ride at anchor;

3) of proportion; margir voru um einn, many against one; um einn hest voru tveir menn, two men to each horse;

4) round, past, beyond, with verbs denoting motion (sigla vestr um Bretland); leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship; ríða um tún, to pass by a place;

5) over, across, along (flytja e-n um haf); kominn um langan veg, come from a long way off; ganga um gólf, to cross the floor (but also to walk up and down the floor); slá, er lá um þvert skipit, a beam that lay athwart the ship; um kné sér, across the knee; e-t er hœgt um hönd, gives little trouble, is ready to hand;

6) of time, during, in the course of (um messuna, um þingit, um sumarit); þat var um nótt, by night; um nætr sem um daga, by night as well as day; lengra en fara megi um dag, in the course of one day;

7) at a point of time (hann kom at höllinni um drykkju); um þat, at that time, then; um þat er, when (um þat, er vér erum allir at velli lagðir);

8) of, about, in regard to a thing; bera um e-t, dœma um e-t, to bear witness, judge about; tala um e-t, to speak of; annast um e-t, to attend to; sviðr um sik, wise of oneself; hvárr um sik, each for himself; var mart vel um hann, he had many good qualities;

9) e-m er ekki um e-t, one does not like (var honum ekki um Norðmenn); with infin., honum er ekki um at berjast í dag, he has no liking to fight to-day; er þér nökkut um, at vér rannsökum þik ok hús þín, have you any objection that we …?; e-m er mikit (lítil) um e-t, one likes it much, little (Guðrúnu var lítil um þat); sá, er mönnum væri meira um, whom people liked better; e-m finnst mikit um e-t, one is much pleased umwith, has a high opinion of (konungi fannst mikit um list þá ok kurteisi þá, er þar var á öllu);

10) because of, for; öfunda e-n um e-t, to envy one for a thing; verða útlagt um e-t, to be fined for a transgression; um sakleysi, without cause;

11) beyond, above; margir fengu eigi hlaupit um röst, more than one mile; hafa vetr um þrítugt, to be thirty-one; e-m um afl, um megn, beyond one’s strength, more than one can do (þetta mál er nökkut þér um megn); kasta steini um megn sér, to overstrain oneself; um of, too much, excessive (þótti mörgum þetta um of); um alla menn fram or um fram alla menn, above all men (hón unni honum um alla menn fram); e-m er e-t um hug, one has no mind for, dislikes (ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss);

12) over, across; detta, falla um e-t, to stumble over (féll bóandinn um hann);

13) by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats;

14) about; þeir sögðu honum, hvat um var at vera, what it was about, how matters stood; hvat sem um þat er, however that may be; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing (lætr sem hann eigi um ekki at vera); var fátt um með þeim, they were not on good terms;

15) ellipt., ef satt skal um tala, if the truth must be told; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out;

16) as adv., gekk um veðrit, veered round, changed; ríða (sigla) um, to ride (sail) by; langt um, far beyond, quite; fljótit var langt um úfœrt (úreitt), quite impassable; um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku, er um var liðin, in the past umweek;

II. with dat.

1) over, esp. poet.; sitja um borðum = sitja yfir borðum; sá es um verði glissir, he that gabbles over a meal;

2) of time, by; um dögum, um nóttum, by day, by night; um sumrum, haustum, vetrum, várum, in the summer, etc.; um vetrum ok sumrum, both winter and summer.

* * *

umb, of, prep. (sounded umm); umb is used in the oldest vellums (the Eluc., Greg., Miracle-book, Jb.), and occurs now and then in later vellums (e. g. Orkn. 218, Fms. x. 378, xi. 63, 64), perh. from being a transcript of an old vellum; in rhymes, umb, tr umbu, Fms. viii. (in a verse of A. D. 1184); for of see ‘of’ at p. 462, col. 2: [A. S. ymbe; Germ. um; um and yfir (q. v.) are identical.]

WITH ACC.

A. Around; silki-hlað um höfuð, Ld. 188; um höfuð henni, 36; hafa um sik belti, Nj. 91, 184; um herðar sér, Ld. 56; leggja linda umb kistu, leggja lindann umb enn vanheila mann, Bs. i. 337; gyrða um sik, Sks.; beta strengi um ásenda … festa endana um steina, Nj. 115; vefjask um fótinn, Fms. iv. 335; upp um herðarnar, Eg. 580; göra garð of engi, Grág. ii. 288; lykja um akra ok eng, Eg. 529; skjóta um hann skjaldborg, Nj. 274; slá hring um e-n, 275, Eg. 88; fara í hring um skipit, Ld. 56; taka um hönd e-m, Ó. H. 176; þar var poki um útan, Ld. 188; honum vefsk tunga um höfuð, Nj. 160; vefsk tunga um tönn (see tönn) … strjúka dúki um augu, Fms. v. 326, Fs. 114 (in a verse); sjó, er fellr um heim allan, Róm. 193: Aðils jarl féll ok mart manna um hann, Eg. 297; tjalda um skip sín, Fms. xi. 63; hafa um sik ( about oneself) fjölmenni, Eg. 12, 38; selit var gört um einn ás, Ld. 280.

II. about, all over, denoting the surface; manna-ferð um héraðit, Ld. 257; fylgja þeim um einn skóg, Karl. 348; hann hafði goðorð suðr um Nesin, Ísl. ii. 207; herja um Skotland, Írland, Fms. i. 23; næfrum var þakt um ræfrit, Eg. 90; dæma för úmögum um þat þing, Grág. i. 127; flýja hingað ok þangat um eyjarnar, Fms. vii. 43; um allar sveitir, all over the country, Boll. 362; kunnigt er mér um allt Ísland, Nj. 32; of allan Noreg, Fms. x. 118; um alla Svíþjóð, Ó. H. 17; um allt ríki sitt, Eg. 278; sitja um mitt landit, about the midland, Fms. i. 26; um miðjan skóginn er smáviði, Eg. 580; sjá um alla veröld, Ó. H. 202; kominn um langan veg, come a long way off, Stj. 366, Skv. 8; of lopt ok um lög, Hkv. 1. 21; fátt kom um lengra, farther off, Fb. ii. 303; hárit féll um hana alla, Landn. 151, Fas. i. 244; hárit hékk ofan um bringu, Fas. ii. 518: mikill um herðar, large about the shoulders, broad-shouldered, Nj. 200; þykkr um bóga, þeim manni er beit á of garðinn, Grág. ii. 286; skalat hann verja um bóstað hans, 222; kveðja um þann vetvang, 106; kveðja búa heiman um þann stað, i. 130, 355: liggja um strengi, Ld. 76; or liggja um akkeri, to ride at anchor, Eg. 261, 374, Fms. ii. 5, ix. 45, x. 351.

2. of proportion; margir vóru um einn, too many against one, Ld. 156; þar vóru fjórir of einn ( four to one) mót Hákoni, Fms. x. 382; eigi minni liðs-munr, en sex mundi vera um Hákonar mann einn, i. 43; um einn hest vóru tveir menn, two men to each horse, vii. 295; sex menn sé um sáld, Grág. ii. 402: Hrafn var mjök einn um sitt, kept for himself, Fs. 29; malit hefi ek mitt of leiti? Gs. 16.

III. off, past, beyond (cp. yfir), with verbs denoting motion; fara … suðr um Stað, Eg. 12; norðr um Stað, Fms. vii. 7; sigla vestr um Bretland, Nj. 281; er þeir kómu fram um Bjarkey, Ó. H. 137; norðr um Jaðar, 182; austan um Foldina, Eg. 81; út um Eldey, Eb. 108; austr um búðina, Nj. 231; ríða um þá þrjá bæi, Grág. i. 432; hann hljóp um þá, ok í fjall upp, passed them by, Landn. 89; sigla svá um oss fram, Orkn. 402; leggja um skut þessu skipi, to pass by this ship, Fms. x. 346; leita langt um skamt fram, Nj. 207 (cp. Lat. quod petis hic est); vaða jörð upp um klaufir, Ld. 336; fram um stafn, Landn. 29; aptr um stafn, Fms. x. 266; honum var úhægt at höggva um bríkina, Sturl. iii. 219; ríða um tún, to pass by a place, Ísl. ii. 252; neðan um sáðlandit, Nj. 82; fara of engi manns, Grág. ii. 277; fara um góð héruð, Landn. 37; ganga upp um bryggjuna, Eg. 195; ganga um stræti, by the road, Korm. 228; róa út um sund, Eg. 385; kominn um langan veg, 410; þeim dropum er renna um þekjuna, Fms. i. 263.

2. over, across, along; sá er annan dregr um eldinn, Fms. i. 305; skyldi ganga um gólf at minnum öllum, to cross the flood, Eg. 253; but also to walk up and down the floor, 247; bera öl um eld, to bear the ale across the fire, Fms. vi. 442; slá um þvert skipit, Nj. 44; sigla vestr um haf, Fms. i. 22; ríða vestr um ár, austr um ár, Nj. 10, 99; suðr um sæ, Eg. 288; flytja e-n um haf, Nj. 128; austan um Kjöl, Ó. H.; sunnan um fjall, Fms. x. 3; suðr um fjall, Eg. 476; um þvera stofu, Fms. vi. 440; um þvera búð, Grág. i. 24; um þvert nesit, Fms. xi. 65; um öxl, round or across the shoulder, Ld. 276; um kné sér, across the knee, Eg. 304: the phrase, mér er e-ð um hönd, difficult to lay hand on, hard, not easy; and again, hægt um hönd, giving little trouble, easy to lay hand on; ykkr er þat hægst um hönd, easiest for you, Nj. 25; þegar eg vil er hægt um hönd, heima á Fróni at vera, Núm.; kastaði (the mail) um söðul sinn, across the saddle, Grett. 93 A.

IV. with adverbs denoting direction, upp um, út um, niðr um, ofan um, inn um, fram um, with acc. or ellipt.; sær féll út ok inn of nökkvann, Edda 36; loginn stóð inn um ræfrit, Eg. 239; hann var kominn upp um ský, Fms. i. 137; út um bringuna, Ld. 150; hann gékk út of Miðgarð, Edda 35; ganga út um dyrr, Eg. 420; fara út um glugg, Fms. ix. 3; út um glugginn, Ld. 278; láta sér um munn fara, to pass out of the mouth, Háv. 51; ferr orð er um munn líðr, Sturl. i. 207.

B. Temp. during, in the course of, cp. Engl. that spring, that summer; um messuna, Fms. x. 109; um þingit, Eg. 765; um sex ár, Stj.; um vetrinn, Eg. 168; of sumarit, Fms. x. 93; um sumarit, Nj. 4; um várit, Eg. 42; um nótt, Grág. i. 115; þat var um nótt, by night, Ld. 152; hann mátti eigi sofa um nætr, Nj. 210; sofa um nóttina, 7; vera þar um nóttina, 252; lengra enn fara megi um dag, in the course of one day, Grág. i. 89; um daginn, for the rest of the day, Ld. 42; um morna, Landn. (in a verse), Ó. H. 44; um nætr sem um daga, by night as well as day, Sks. 20 new Ed.; um allar aldir, Edda; um alla daga, all day long, Skm. 4; um alla sína daga, all his days, Hom. 114; allt um hans æfi, Eg. 268; um aldr, for ever, passim; um tíma, for a while, Mar.; um hríð, um stund, for a while, see stund, hríð; um … sakar, a while, see sök (A. III. 2); um samt, altogether, Sks. 113 B.

2. above, beyond; standa um várþing, Grág. i. 103; um hálfan mánuð, Fms. ix. 526, v. l.; um viku, above a week.

3. at a point of time, at; hann kom at höllinni um drykkju, Nj. 269; of matmál, at meal time, Grág. i. 261; um dagmál, um náttmál, einnhvern dag um þingit, Ld. 290; eitt hvert sinn um haustið, Nj. 26; þat var of vár, Fms. x. 389; um várit urðu mikil tíðendi, 2; þeir höfðu verit á sundi um daginn, Ld. 130; opt um daga, Edda 39; um daginn, the other day: um þat, when; um þat er þrír vetr eru liðnir, Ld. 146; um þat þessir eru bættir, Eg. 426; um þat lýkr, when the end is there, in the end, Fas. ii. 361; ef ek kom eigi aptr um þat, then, at that time, Fms. ii. 58; um þat er vér erum allir at velli lagðir, Eg. 426; um sinn, once, see sinni B, p. 530; um síðir, at last, see síð (II); um leið, at the same time; hér um bil, about so and so; um allt, of allt, always; Kristinn dóin má um allt sækja, at all times, N. G. L. ii. 154; nokkrum sinnum, ok hefir mér ofallt íllt þótt, Fms. v. 205 (see ávallt, p. 47, col. 2).

C. Metaph. usages, of, about, in regard to a thing, Lat. de; halda vörð á um e-t, Eg. ch. 27; annask um e-t, to attend to, Nj. 75, Glúm. 342, Kormak; gefa gaum at um e-t, to give heed to, Ó. H. 215; bera um e-t, dæma um e-t, to bear witness, judge about, Nj. 100; tala um e-t, to speak of, 40; þræta um e-t, to quarrel about; spyrja um e-t, to speer or ask about, 110; göra, yrkja um e-n, Fms. x. 378; halda njósn um e-t, Eg. 72; nefna, búa um mál, Nj. 86; um alla ráða-görð, 101; stefna e-m um e-t, Grág. i. 175, 313, Nj. 87; vera til eptir-máls um e-t, passim; frækinn um allt, in everything, 89; bera gæfu til um e-t, Eg. 76; kappsamr of allt, þeir hyggja þat lög um þat mál, Grág. i. 9; eitt ráð myndi honum um þat sýnask, Nj. 79; kunna hóf at um ágirni sína, Ó. H. 131; þat er um þat átan, er …, N. G. L. i. 19; þau tíðendi er görzk höfðu um ferðir Egils ok stórvirki, Eg. 686; stór úfarar görask of menn þessa, Fms. xi. 151; aumligt er um e-t, Hom. 159 (Ed.); seinkaðisk of svörin, 623. 16; mikit er um fyrirburði slíka, Nj. 119; þá var hvíld á um bardagann, 248; hann telzk undan um förina, Fms. xi. 69; ruðning um kviðinn, Nj.; misfangi um mark, a mistake as to a mark, Grág.; binda um heilt, to bind up a sound limb, Ld. 206: gróa um heilt, to become sound, be healed, Fms. xi. 87, Al. 120; ganga um beina, to attend; leita e-s í um mein hennar, Eg. 565; veita tilkall um arf, Eg.; leita um sættir, grið, Nj. 92; selja laun um liðveizlu, 214: in inscriptions of chapters, um so and so, = Lat. de; um viðrtal Njáls ok Skarphéðins, um misfanga ok um mark, um bæjar bruna, Nj., Grág., Fms.; göra mikit um sik, to make a great fuss, Fb. i. 545; görði mikit um sik ok var sjálfhælinn, Grett. 133 A: vera vel um sik ( of good quality) ok vinsæll, Fms. xi. 118; mey er ok vissa vænsta ok bezt um sik, 104; at hón væri í engum hlut verri um sik, Hkr. ii. 129; sviðr um sik, wise of oneself, Hm. 102; auga blátt ok snart ok vel um sik, Mag. 7; hvárr um sik, each for himself, one by one, Dipl. ii. 11; vér staðfestum þessa articulos hvern um sik ok sér hverja, 13; þykki mér þat undarligt um svá vitran mann, of a man so wise, Eg. 20; var mart vel um hann, he had many good qualities, Rb. 364; þat mátti vera um röskvan mann, Fms. vii. 227.

2. ganga um sýslur manna, to go about or upon men’s business, as an overseer. Eg. 2; ganga um beina, to attend, see beini.

3. e-m er mikit (ekki) um e-t, to like, dislike; Guðrúnu var lítið um þat … lítið ætla ek þeim um þat bræðrum, at …, Ld. 246, 264, Fms. ii. 81; var honum ekki um Norðmenn, Hkr. i. 128; Þórði kvaðsk ekki vera um manna-setur, Ld. 42; er þér nökkut um ( hast thou any objection?), at vér rannsakim þik ok hús þin, Gísl. 53; sá er mönnum væri meira um, whom people liked more, Fms, ix. 36; ef þór er mikit um ráða-hug við mik, if thou art much bent on it, xi. 4.

4. búa um eitt lyndi, to be of one mind, Jb. 396; búa um nægtir, grun, skoll, búa um heilt, see búa (A. II); búa um hvílu, to make a bed; búa um okkr, Nj. 201 (see búa B. I. 2. γ); setjask um kyrt, to settle oneself to rest, take rest, Fas. ii. 530; or sitja um kyrt.

II. because of, for, Lat. ob; öfunda e-n um e-t ( invidere a-i a-d), Nj. 168; reiðask um e-t, um hvat reiddusk goðin þá, Bs. i. 22; telja á e-n of e-t, to blame one for a thing, Nj. 52; berja e-n íllyrðum um slikt, 64; lágu margir á hálsi honum þat, Fms. xi. 336; týna aldri um óra sök, Skv. 3. 49; verða útlagr um e-t, to be fined for a transgression, Grág. i. 16; dæmdr fjörbaugs-maðr um spellvirki, 129; maðr vegr mann um konu, if a man slays a person for [ violating] his wife, 61; um sakleysi, without cause, Nj. 106, 270, Bs. i. 19.

III. beyond, above; fimm hundruð gólfa ok um ( plus) fjórum togum, Gm. 24; kistan var eigi um vættar höfga, Bs. i. 712; margir fengu eigi hlaupit um röst, Karl. 351; lítið um tuttugu menn, Sturl. i. 183; hann var ekki um tvítugan, Róm. 327; hafa vetr um þrítugt, to be one beyond thirty, i. e. thirty-one, Sturl. i. 183: freq. in mod. usage, hafa tvo um þrítugt ( thirty-two), átta um fertugt ( forty-eight), tvo um fimtugt ( fifty-two), einn um áttrætt ( eighty-one); sá dagr, sem um vikur fullar er í árinu, Rb. 128: at yðr verði þat ekki um afl, beyond your strength, more than one can do, Band. 21 new Ed.; um megn, id., Fms. viii. 62; þetta mál er nökkut þér um megn, vi. 18; kasta steini um megn sér, to overstrain oneself: um of, excessive; þótti mörgum þetta um of, Vígl. 18: um fram (q. v.), beyond; um alla menn fram, above all men, Ld. 20, Fms. v. 343; um alla hluti fram, above all things; um þat fram sem ykkr var lofat, Sks.: um hug; vera e-t um hug, to have no mind for, dislike; ef þér er nökkut um hug á kaupum við oss, Nj. 24.

IV. turned over, in exchange; skipta um, snúa um, venda um, see skipta III and snúa A. III.

V. over, across; detta, falla um e-t, to stumble over; hverr féll um annan, of heaps of slain. Eg. 24; fÉll bóandinn um hann, Nj. 96; detta um stein, þúfu, to stumble over a stone, mound; glotta um tönn, see tönn.

VI. by; draugrinn hafði þokat at Þorsteini um þrjár setur, by three seats, Fb. i. 417; hefja upp of faðm saman, by a fathom, Grág. ii. 336; minka um helming, to decrease by one half; hverr um sik, each by himself, Rétt. 114.

VII. about; eiga e-t um at vera, to be troubled about a thing; þeir sögðu honum hvat um var at vera, what it was about, Hrafn. 18; sem engi ótti væri um at vera, no danger, Fms. iv. 57; eiga ekki um at vera, iii. 156; or, eiga um ekki at vera, Gísl. 30; eiga vandræði, fjölskyldi um at vera, Fms. vi. 378, xi. 78; hann segir honum um hvat vera er, what was the matter? Gísl. 36; þann sagði þvílíkt er hann hafði um at vera, Krok.; var fátt um með þeim, they were on cold terms, Nj. 2; var þá ekki lítið um, there was no little fuss about it, Bárð. 174; mikit er um þá maðrinn býr, mart hefir hann að hugsa, a ditty.

VIII. ellipt., til marks um, Nj. 56; þykkir honum vænkask um, Fms. xi. 135; þann mála-búnað at hann verðr sekr um, Nj. 88; ef satt skal um tala, 105; mér hefir tvennt um sýnzk, 3; menn ræddu um at vánt væri skip hans, 282; hér má ek vel svara þér um, 33; hann brá dúki um, Fms. x. 382; enda er þá djöfullinn um (about, lurking) at svíkja þann mann, Hom. 159; þannig sem atburðr hefir orðit um, as things have turned out, Fms. xi. 64; ekki er við menn um at eiga, this is no dealing with men (but with trolls or devils), Nj. 97.

IX. with adverbs; í hring útan um, all round, Eg. 486; gékk um Veðrit, veered round, changed, Bs. i. 775; ríða um, to ride by, Eg. 748; sigla um, to sail by, Fms. x. 23; er konungr færi norðan ok suðr um, Eg. 53; langt um, far beyond, quite; fljótið var langt um úfært, quite impassable, Nj. 63, 144; þessi veðr eru langt um úfær, Grett. 181 new Ed.; cp. mod. það er langt um betra, by far better; kring-um, all around, see A.V.

2. um liðinn, passed by, of time; á þeirri viku er um var liðin, in the past week, Ísl. ii. 332.

WITH DAT.

A. Local, over, Lat. super; but almost entirely confined to poets, sitja um matborði (of Hkr. iii. 109) = sitja yfir matborði, Fms. viii. 51; um verði, over the table, Hm. 30; sitja of (= yfir) skörðum hlut, Ó. H. 150; sá er tvá húskarla á, ok um sjálfum sér, two house-carles besides himself, Grág. (Kb.) i. 10; um alda sonum, Fm. 16; er ek hafðak veldi of héruðum þessum, Clem. 35; hár söngr of svírum, Hornklofi; nema þér syngi um höfði, Hkv. 2; sitja um sínum ver, Vsp.; er ek sat soltin um Sigurði, Gkv. 2. 11; opin-spjallr um e-u, … þagmælskr um þjóðlygi (dat.), Ad. 1; um styrkum ættar stuðli, 12; ægis-hjálm bar ek um alda sonum, meðan ek um menjum lák, Fm. 16; gól um hánum, Vsp.; úlfr þaut um hræfi, Ó. H. (in a verse); see ‘of,’ prep., p. 462, col. 2, and yfir.

B. Of time, by; um dögum, by day, Fms. vi. 98, ix. 48; um nóttum, by night, vii. 166; um haustum, in the autumn, Eb. 216; bæði um haustum ok várum, both in autumn and spring, Sks. 235 B; um sumrum, Fms. vi. 255; um sumrum herjuðu þeir í Noreg, Eb. 3; þakt með ísum um vetrum ok sumrum, both winter and summer, Sks. 181 B; opt um vetnim, Eg. 4; þeir liggja úti hvert sumar, en um vetrum eru þeir heima, Fms. xi. 97. This use with dat. is obsolete in mod. prose.

prep. with dat. and acc.

I. with dat.

1) against;

hann sló honum niðr v. steininum, he dashed his head against the stone;

hús liggja v. velli, the houses lie in ruins;

kasta sér niðr v. velli, to cast oneself down on the ground;

er inn efri kjöptr v. himni, en inn neðri við jörðu, the upper jaw touches the heaven, the lower the earth;

hann hjó hann upp v. garðinum, he smote him close by the fence;

skera af sér strenginn við øxinni, to cut the string, asunder against the axe;

2) against, towards, of direction;

horfa v. e-m, to look towards, face;

3) along with (hann hafði marga smiðu v. sér);

4) with, of an instrument (jarl hljóp upp v. sverði);

5) among;

gengu síðan í sæti sin v. öðrum mönnum, among other men;

6) denoting barter, exchange, against, for (geta gull v. grjóti);

7) denoting remedy, against (hjálpa e-m v. e-u);

8) against, denoting contest, warding off (hafa liðsafla v. e-m);

hafa (viz. afl) v. e-m, to be one’s match;

9) ellipt. usages;

stinga v. fótum, to stop;

hrífa v., to catch hold;

búast v., to make oneself ready;

risa v., to withstand;

hvatz hann fiðr v., whatsoever he may object;

II. with acc.

1) by, at, close to (sníða skeggit við hökuna);

skjöldr við skjöld, shield to shield;

v. Sandhólaferju, at Sandholferry;

v. veginn, by the wayside;

v. ána, by the river;

draga segl v. hún, to hoist the sail to the top;

festa e-n v. meið, tré, to fasten to a pole, tree;

binda v. fót e-s, to bind up a broken leg;

dró upp flóka v. austr, in the east;

2) of time, towards, at;

v. solar-setr, at sunset;

v. sól, with the sun, at sunrise;

v. aptan, towards evening;

vera v. aldr, to be stricken in years;

3) at, by (vera heima v. bú sitt);

Hrútr var v. skip um sumarit, H. stayed by his ship during the summer;

sitja v. stýri, to sit at the rudder;

styðja sik v. e-t, to lean on;

ganga v. staf, to walk with a staff;

vera v. e-t, to be present at;

sitja v. drykk, to sit at drink;

4) denoting direction;

í sýn v. bœinn, within sight of the town;

5) denoting company, with (bauð þeim heim vill alla sína menn);

v. annan, þriðja, fjórða mann, being two, three, four altogether;

6) towards (a person or thing), respecting, regarding (mildr, blíðr, góðr v. e-n);

til gæzlu v. e-n: for keeping, watching one;

hræddr v. e-n, afraid of one;

7) of cause, by, at;

falla v. högg, to fall by a stroke;

sigla v. stjörnuljós, to sail by starlight;

verða reiðr v. e-t, to become wroth at;

8) as compared with, set off against (þrjóta mun okkr illsku v. þik);

eigi minna virðr en v. konunginn, of equal worth with the king;

9) according to, after (gera klæði v. vöxt e-s);

v. sik, in proportion;

hann var skapaðr allr v. sik, well shaped, symmetrical;

vita, hvat v. sik væri, to know what was the matter;

10) denoting means, with, by (v. þessar fortölur);

tendra eld v. e-t, to make fire by;

11) ellipt. usages;

bregða við, to start;

hann þagði v., he remained silent;

fá v. þrjú skip, to add three ships;

þurfa v., to need;

bjarga, hjálpa e-u v., to help, put right;

koma e-u við, to bring about.

(gen. -jar, pl. -jar), f. withy, withe; collar (viðjar af gulli).

pers. pron. dual, we two.

* * *

f., gen. sing. viðjar, pl. viðjar, [Dan. vidje; Engl. withy; akin is víðir, q. v.]:— a withy or with; síðan var viðin ( a withy halter) dregin á hals honum, Fms. vii. 13 (see v. l.); þarmarnir urðu at viðu (sic) sterkri, Fas. iii. 34; ef röng eða viðjar slitna, Jb. 398; var enginn saumr í, en viðjar fyrir kné, of a boat, Fms. vii. 216; höggva tré til viðja, K. Þ. K. 88; viðjar af gulli ok silfri, on a dog, Hkr. i. 136, Fas. iii. 45; tún-svín þat er hringr, knappr eða við sé í rana, Grág. ii. 232; stjórn-við, the ‘rudder-withy,’ the strap in which the paddle-like rudder moved, like the ζευκτηρίαι in Act. Apost. xxvii. 40.

pron. pers. dual (= vit), we two (see ek C); this spelling, which is also that of the oldest vellums, answers to the mod. pronunciation, passim: in mod. usage it has quite taken the place of the old plur. vér.

prep., also used ellipt. without its case, or simply as an adverb; við is a curtailed form of viðr, which latter form remains in a few compds, even in mod. usage, thus, viðr-eign, viðr-kenna, viðr-nefni, viðr-lífi, viðr-væri; when found singly, við is the common form in Icel.; but as in MSS. it is commonly abbreviated, v̾, the two forms are hardly distinguishable; við, however, is received as the usual form, viðr being more freq. in Norse vellums, and in some later Icel. vellums imitating the Norse spelling: [Goth. wiþra = πρός; A. S. wider; cp. Scot. wither-shins; O. H. G. widar; Germ. wieder; but Engl. with; Dan. ved; Swed. wäd]:—against, towards, etc.

WITH DAT.

A. Against, denoting a leaning or resting on, striking against, or the like; hann hjó hann upp við garðinum, smote him standing against the wall, Nj. 120; stinga höndum við berginu, Symb. 59; ganga við brekkunni, up-hill, against the hill, cp. Lat. adversus montem, Valla L. 212; skjóta við honum skildinum, Fms. i. 44; ljósta skildi við kesjunni, Eg. 378; hann spyrndi við svá fast … spyrna við grunni, Edda 36; kasta sér niðr við vellinum, Nj. 58; leggja e-n við velli, Boll. 344; slá honum niðr við steininum, dashed his head against the stone, Finnb. 292; hann drap hann við borðinu, Korm. 236; hjó af honum höfuð við stokkinum, Fas. ii. 285; ok lagði (þá) við stokki, Am. 73; hús liggja við velli, lie down in ruins, Fms. iii. 144; er hinn efri kjöptr við himni enn hinn neðri við jörðu, the upper jaw touching the heaven, the lower the earth, Edda 41; skera af sér strenginn við öxinni, rubbing it against the axe, Nj. 136; vóru segl hans at sjá við hafi, the sails were seen out at sea, far in the offing, Fas. ii. 403.

II. against, towards, of direction; gapa við tunglinu, Fas. iii. 622; horfa við e-m, to look towards, face, Eg. 293; horfa baki við e-m, Hkr. iii. 384; líta við e-m, Nj. 132, Fms. i. 125, vii. 314; horfa vid landi, A.A. 24; snúa baki við e-m, Fas. i. 296; snúask við e-m, Hkr. ii. 120.

III. along with, with, denoting company; hann hafði við sér harpara einn, Str. 57; hann hafði marga smiðu við sér, Fms. ix. 377; fór Margaðr ok Guthormr við honum, Hkr. iii. 113; at Ástríðr mundi vera við feðr sínum, i. 188; er hér ok Sigurðr við jarli, Fms. ix. 327; hann var þar upp fæddr við henni, x. 421; bjóðum vér þér við Hákoni þangat, ix. 252; ferr heim við sínum mönnum, Rd. 312; fór hann við liði sínu, Hkr. iii. 44; við hundrað skipum, Fas. i. 461; gengr síðan í sæti sín við oðrum mönnum, Fms. x. 17; bað biskup ríða við sér (= með sér), 6.

2. with, of an instrument; jarl hljóp upp við sverði, Fms. ix. 340; sjau menn við vápnum, viii. 14; gengu tveir menn við merkjum, x. 15: the phrase, eiga, ala, geta barn við kouu, Grág., Fms. i. 113, iii. 110, Ld. 102, Eg. 31; merrin fékk við þeim hesti, Landn. 195.

3. spec. usages; við góðum vinskap, Boll. 362; halda vináttu við föstum trúnaði, Fms. ix. 375; at þær sagnir muni vera við sannindum, true, viii. 6; at berjask við honum eðr við honum lífit láta, ix. 332; fara við herskildi … eyða land við eldi, x. 134; ausa e-t við moldu, Hkr. i. 220; skipuðu mörgum hlutum við (with, among) sínum mönnum, Fms. x. 91; gengu síðan í sæti sín við öðrum mönnum, among other men, 17; skreiðask fram við (= með) landinu, viii. 437.

4. = ok, with, together with; Þórr við Grimni = Th. and G., Hallfred; höfuð við hjarta, head and heart, Kormak.

B. METAPH. USAGES:

I. denoting barter, exchange, against, for (like Gr. ἀντί); gefa gull við grjóti, Fas. iii. 45; selja við verði, Fms. i. 80; seldu mik við hleifi, Hm.; við litlu verði, Eg. 100; við fémútu, Nj. 215; meta e-t við silfri, Fms. x. 5; gefa margra manna líf við yðvarri þrályndi, iv. 194.

2. denoting remedy, against; beiti við bit-sóttum en við bölvi rúnar, Hm. 140; hjálpa e-m við e-u, to help against, passim.

II. against, denoting contest, warding off, withstanding; hafa afla við e-m, Lv. 43; hafa liðs-afla, liðs-kost við e-m, Ld. 372, Hkr. i. 272: ellipt., hafa (viz. afi) við e-m, to be one’s match, Lv. 109; þótti sem engi mundi hafa við þeim í vígi, Nj. 89; eg hefi ekki við þér, I cannot lift with (i. e. am no match for) thee; ábyrgjask e-t við e-u, Grág. ii. 216, 364; forða e-m við háska, Edda i. 116; halda þá við ágangi Hákonar, Fms. i. 224; varðveita e-n við e-u, Grág.; ekki hélzk við þeim, Eg. 125; rísa við e-m, Sturl. ii. 119; vera búinn, van-búinn við e-m, Ld. 324; sat hann þar við áhlaupum Dana, Fms. i. 28; vinna við sköpum, Fas. i. 199; sporna við e-u, göra við e-u, see göra, sporna; ef þat nemr við förinni, Ld. 70 (see nema A.I. 7, 8); mæla við e-u, Hkr. ii. 198; tölðu allir við förinni, Greg. 28; setja hug sinn við e-u, Fms. x. 232; kveða nei við e-u, Sturl. i. 27; drepa hendi við e-u, Hkr. ii. 164; reiðask við e-u, Nj. 182; e-m ríss hugr við e-u, Fas. i. 30; mér býðr við e-u, to loathe; sjá við e-u, to shun; varna við e-u, to beware of; vera hætt við e-u, in danger of, Ísl. ii. 262; ú-hætt við e-u, safe, Landn. 319.

III. with verbs;liggja við e-u, to lie on the verge of; honum lá við falli, Fas. iii. 261; búið við skipbroti, Ísl. ii. 245; honum var við andhlaupi, Eg. 553; sjá, horfa, líta … við e-u, to look towards; taka við e-u, to receive; búask við e-u, to prepare for, expect, Ld. 106; verða vel, ílla, við e-u, to behave well, ill, on some occasion; komask við veðri, see veðr.

IV. ellipt. usages; þeir snerusk þá við, turned round, facing, Nj. 245; hón drap við hendi, Lv. 38; hann laust við atgeirinum, Nj. 84.; hann stakk við forkinum, Eg. 220; hann stakk við fótum, stopped, Finnb. 300; hrífa við, to catch hold, Bs. i. 197, 423, Gísl. 125; búask við, to make oneself ready; göra við, to resist; rísa við, to withstand, Fs.; at ek bjóða við tvenn verð, Ld. 146; hvatz hinn fiðr við, whatsoever he may object, Nj. 99; taka við, to begin where another stops; þú skalt gefa mér við ( in return) verjuna, Fbr.

WITH ACC.

A. By, at, close to:

I. denoting proximity; skjöldr við skjöld, shield to shield, in a row, Nj. 125; skip við skip, Ó. H. (in a verse); samnask hlutr við hlut, Rb. 108; hálsinn við herðarnar, Ld. 40; sníða skeggið við hökuna, Eg. 564; við bryggju-sporðinn, Fms. i. 14; grafa barn við kirkju-garð út, K. Þ. K.; uppi við fjallit, Eg. 137; við Sandhóla-ferju, Nj. 29; við vaðit, 83; við veginn, by the way-side, Fb. ii. 330; hér við ána, by the river, Ld. 46; búa við Þjórsá, Nj. 93; liggja við land, Fms. i. 14; við Ísland, Grág.; binda stein við hálsinn, Ld. 154; draga segl við hún, hoist sail to the top, Hkr. ii. 6; reka spora við eyra e-m, Nj. 82; festa e-n við meið, tré, to fasten to a pole, a tree, Glúm. 391; nísta við gólfit, to pin it to the floor (see nista); binda við fót e-s, to bind up a broken leg, Bárð. 167; dró upp flóka við austr, in the east, Vígl. 22.

2. temporal, towards, at; við vetr sjálfan, Fms. ii. 97; Krók. 51 C; við sólar-setr, Fas. i. 514; við sól, with the sun, at sunrise. Eg. 717; við aptan, towards evening, Grág. (Kb.) ii. 143; við þat sjálft, at that moment, Fms. xi. 432; bregða í kross við hvert orð, at every word, K. Þ. K.; vera við aldr, to be stricken in years, Eb. 18, Ísl. ii. 192, Fms. ii. 81; ef barn er við dauða, on the point to die, N. G. L. i. 345; við sjálft, on the verge of (see sjálfr); við váða sjálfan, búið við geig, on the verge of, Eg. 158; Grettir var við svefn, just asleep, Grett. 127.

3. phrases, við svá búit, after all done, often with the notion of ‘in vain, nothing having been done’ (búa B. II. δ); fóru við þat heim, Fms. i. 54, ix. 469, Nj. 127; skildu við þetta, 260, Ísl. ii. 217.

II. at, to; Hrútr er við skip, Nj. 4; Hrútr var við búð, 79; vera heima við bú sitt, 215; hanga upp við siglu-rá, Fas. iii. 659; bundinn við staf, Eg. 232; fastr við altara, fastened to the altar, Vm. 110; styðja sik vid e-t, to lean on, Fms. ix. 512; sitja upp við hægindit, leaning on it, Ld. 16; sitja upp við vegginn, Nj. 153; ganga við staf, 219; ganga við tréfót, Eb. 66; styðjask við höndina, Fas. i. 228; rísa upp við olboga, Þórð. 15; sitja við stýri, at the rudder, Eg. 385; hafa barn við brjóst, to have a bairn at breast, N. G. L. i. 340; leggja, bæta, auka, við e-t, to add to; blanda við e-t, to mix with; vera við e-t, to be present at, Ld. 92, Eg. 540; sitja við drykk, mat, to sit at drink, meat, Eg. 303, 420.

III. denoting association, together with; vera samþingi, samfjórðungs við e-n, Grág. ii. 237; vera saman við e-n, vera samvista við e-n, eiga samneyti við, vera sammæðr við e-n, passim; vera utan-fjórðungs við víg, Grág. ii. 89; vera við e-t riðinn; þeir vildu eigi vera hér við heiðna menn, Íb. 4; búa við e-n, Gísl. 17.

2. direction; í sýn við bæinn, Fas. ii. 507; í örskots-helgi við garðinn, Grág.; standa í höggfæri við e-n, Nj. 97; við þat lík at lifa, Hm.

IV. denoting company, with; bauð þeim heim við alla sína menn, Vígl. 27; riðu við sextigi manna, Nj. 10, 213, Ld. 164; gékk á land við einn svein, Fms. ix. 502; sækja land við útlendan her, Hkr. i. 198; við fá, marga … menn, Fas. i. 35; the phrase, við annan, þriðja fjórða … mann (see annarr I. 1); þú ert hér kominn við svá mikit fé, Ld. 112; sækja mál við níu búa, Grág.; við váttorð, Kb. i. 103; leyfa e-t við vitni, Ld. 104; bjóða e-t við váttorð, in the presence of, by witnesses, Nj. 243.

B. METAPH. USAGES:

I. towards a person or thing, respecting, regarding; hryðja við aðilja, Grág. (Kb.) i. 127; missa fjár síns við þjóf, Grág.; skilja við e-n, to part with (see skilja); til metnaðar við sik, Edda i. 20; til huggunar við sik, Ld. 228; til þjónustu við e-n, Eg. 28; til gæzlu við e-n, for keeping, watching one, Ld. 152; ganga, koma, fara til fundar, til móts … við e-n, 62, 90, Nj. 4, Eg. 101; mildr, blíðr, léttr, kátr, ástúðigr, góðr, harðr, grimmr, reiðr, harðráðr, stríðr, … við menn, mild … towards, Nj. 2, 47, 48; víkjast undan við e-n, Ld. 42; fyrir kapps sakir við e-n, til liðveizlu, hjálpar … við e-n, Eg. 44, Nj. 75; sýna vinskap, halda vinskap við e-n, Ld. 150; leggja ást við e-n, 34; líka vel, ílla við e-n, Nj. 53; eiga eyrindi við e-n, Eg. 260; eiga orð við e-n, 255; hafa lög við e-n, Nj. 106; tala, mæla, ræða, segja, spjalla við e-n, to talk, speak … with a person, passim; skipta, eiga, … við e-n, to deal… with; berjask, deila við e-n, to fight with, against; göra e-t við e-n, so to act with, Greg. 43; reyna e-t við e-n, to contend with one, Nj. 46, 94, Edda i. 106; hafa misgört við e-n, Fms. viii. 103; láta vaxa óþokka við e-n, Nj. 107; tilför við Gunuar, 101; mála-tilbúnaðr við e-n, 100; sekr við e-n, útlagr við goða, Grág.

2. hræddr við e-n, afraid of one; verða varr við e-t, to perceive; vanr við e-t, used to a thing; hann var svá vanr við vini sína, Fms. viii. 220; fella sik við e-t, kunna við e-t, to apply oneself to, to like.

II. of cause, by, at; falla við högg, to fall by a stroke, Nj. 163; hrata við lagit, Eg. 379; vakna við e-t, Fas. ii. 116; vakna við draum; verða glaðr, reiðr, hryggr, úkátr … við e-t, to become glad, wroth … at, Íb. 10, Eg. 102, 321, passim; bregða sér við e-t, Ld. 190: by, við minn atbeina, Fms. vi. 66; við samþykki e-s, Eg. 165; við ráð e-s, Grág. (Kb.) ii. 30; gört þat við einræði þitt, Ld. 188; et þat at vánum við skaplyndi Þorgeirs, Nj. 255; hlaða seglum við mikinn háska, with great danger, Korm. 168; sigla við stjörnu-ljós, to sail by star-light, Fms. i. 24; lesa við ljós, to read with a light; búa sik við skart, to dress fine.

III. as compared with, set off against; sex sær við kú, Grág. i. 502–504; selja, virðing sína við íllgirni þínaa, Eb. 160; þrjóta mun mik íllsku við þik. Hkr. i. 322; mik skortir við hann, Nj. 90; hafa afta við e-n, Eg. 187; eigi minna virðr enn við konunginn, i. e. of equal worth with the king, Fms. xi. 45; er þetta við mikla fémuni, Hrafn. 19; fjórðungi skerð við goðorð önnur, Grág. (Kb.) i. 211; Skotland er þriðjungr ríkis við England, Nj. 266; þriðjung við liðsmenn, Eg. 57; at þriðjungi við ykkr, Ld. 102; helming við hann, Fms. i. 22; gaf þeim hálfar tekjur við sik, 7.

IV. við þann kost, on that condition, Grág. (Kb.) i. 233: of medicine, for, við svefnleysi, við orms-bit, við offeitan kvið …, Lækn.: in mod. usage dat., and so in Hm. 138.

V. denoting fitness, proportion; göra klæði við vöxt e-s, Eg. 516; við þeirra hæfi, 109; er þat ekki við þitt æði, Ld. 298; vera við alþýðu-skap, Fs. 63; við sik, in proportion, B. K. 8; neyta skógar við sik sem þarf, Grág. ii. 292; þat er hann má eigi sjálfr við sik njóta, himself alone, 623. 21; hann var skapaðr allr við sik, well shaped, symmetrical, Fas. i. 173; fagrt ok allt vel við sik, Fms. x. 321; veðrit vesnaði en nátt-myrkr á við sik. Bjarn. 52; vita hvat við sik væri, to know what was the matter, Fms. xi. 11, Fas. ii. 516; leggja mál við tré, Ld. 316; draga kvarða við lérept, vaðmál, Grág. i. 497, 498.

VI. with, by, denoting means; tendra eld við fjallrapa, to light fire with, Bs. i. 7; við þessar fortölur, Ld. 204; kom svá við umtölur góðra manna, Nj. 267; við áskoran þína, 258; mýkjask við e-t, Fms. v. 239; húð skorpnuð við eld, Nj. 208.

VII. with verbs; lifa við skömm, meizlur, harm, lifa við slíka harma, to live with or in shame, sorrow, Nj. 92, Hkr. ii. 107, Eg. 604, Ld. 332; leika við e-n, Nj. 2; kaupa við e-n, Grág.; binda við e-t, to bind, fasten to; sætta, rægja, friða e-n við e-n, Eg. 226, Grág. ii. 99; tala, … við e-n, to speak, deal … with, Nj. 2, 197, Ld. 22 (see I); hefja upp bónorð við e-n, Eg. 38; leita eptir við e-n, leita ráða við e-n, eiga hlut at við e-n, Nj. 75, 101, 213, Eg. 174; fæða, lifa, fæðask, ala, búa, bjargast, við e-t, to feed, live, subsist … on, Edda i. 46, Fms. i. 226, v. 219, Nj. 236, passim; vera við e-t, to be present at, and metaph. to enjoy, Hom. 87, Edda (pref.); nema lyfsteinn sé við riðinn, Ld. 250; hann brá upp við fætinum (viz. við lagit), Nj. 264; binda við e-t, to bind to, Fms. ix. 358; at þeim heimilum ok í örskotshelgi við (viz. þau) á alla vega, Grág. (Kb.) i. 88; þar við, hér við, at engi mundi þar þora við at etja, Nj. 89.

2. hagr við e-t, skilful at; kunna vel við e-t, id.; skjarr við skot, Ls.; temja, venja, … við e-t; drekka við sleitur (see sleita); kveða við raust, Sturl. iii. 317, Eg. 554; syngja vid tón, Sturl. iii. 210; búa sik við skart, skikkja búin við gull, Fms. x. 199; skyrta saumuð við gull, embroidered with, Fas. ii. 529; glóa við gull, to glow or gleam with gold, Lex. Poët.

VIII. elliptical or ad- verbial usages; bregða við, to start; hann þagði við, remained silent, Nj. 2; verða bilt, felmt við, Ísl. ii. 274, Nj. 105; fá við þrjú skip, to add three ships, Fms. xi. 73; jók nú miklu við, it waxed much, Ld. 54; kveða við, gella við, to scream, yell; þurfa við, to need, Nj. 74; njóta e-s við, to enjoy, 85; komask við, to be touched; leita við, to try; bera við, to happen (see bera); koma við, to touch; standa, bíða við, to stop a bit; nema við, to hinder, cause a hindrance; kunna við, to like; koma e-u við, to bring a thing about, 101; ef ek viðr um kæmumk, if I could manage it, Hbl.; bjarga e-u við, hjálpa við, to help, put right; reisa við, rétta við, to raise up again, put right; kannask við, to recognise; vera við staddr, to be present, = við e-t staddr.

IX. in recipr. phrases, talask við, eigask við, fásk við, etc., to speak … to one another, where the object is suffixed to the preceding verb.

X. with an adverb or particle, of direction; upp á við, niðr á við, upwards, downwards; vestr á við, Fas. ii. 244; móts við, towards; á við, equivalent to (það er á við tvær merkr); austan við, vestan við, sunnan við, fram við, inn við, etc., followed by an accusative.

* * *

conj. than (an old form for en).

* * *

prep. [Goth. inuh; Hel. and O. H. G. ano; Germ, ohne; Gr. ανευ], without: the oldest form in MSS. is ón, Eluc. 25, Greg. Dial, (freq.), 655 xxvii. 2, Fms. xi. in, 153; aon, Hom. 19 sqq.; the common form is án; with gen. dat. and acc.; at present only with gen.

I. with gen., þess máttu Gautar ilia án vera, Hkr. ii. 70. Ó. H. 49 has ‘þat;’ án manna valda, Fms. iii. 98; á. allra afarkosta, x. 7; mættim vér vel þess án vera, Ísl. ii. 339; in the proverb, án er ills gengis nema heiman hafi, Gísl. 63, but án er illt gengi (acc.), 149, Nj. 27, Ísl. ii. 142, l. c..; án allra klæða, Al. 171; án allrar vægðar, Sks. 229; ón lasta synda, Eluc. 25.

II. with dat., esp. in translations or eccles. Writings, perh. in imitation of the Lat., and now quite out of use; esp. In the phrase, án e-s ráði, without (against) one’s will, Nj. 38, Bjarn. 71, Korm. 142, Fms. xi. 153, 111; ón góðum verkum, Greg. 13; án úfláti, incessantly, Bs. i. 97; ón dómi, Eluc. 39; sannr ok on gildingi, 655 xxvii. 2.

III. with acc., esp. freq. in the Grág., án er illt gengi, v. above; þá skal hann án vera liðit, Grág. i. 276; án ráð lögráðanda, 334; hann mun þik ekki þykjast mega án vera, Fms. vii. 26; án allan verma, Sks. 210; án alla flærð, 522 B; ón líkamligan breyskleik, ok on dóm, Eluc. 38; án leyfi, without leave, Fms. vii. 141.

IV. ellipt. without case, or adverbially, hvatki es betra es at hafa en ón at vera ( to be without), 677. 8; þau er mönnum þykir betr at hafa en án at vera, Gþl. 379; eiga vilja heldr en ón vera þat hit mjallhvíta man, Alvm. 7: acc. with inf., án við löst at lifa, sine culpâ vivere, Hm. 68; used substantively, in the proverb, alls áni ( omnium expers) verðr sá er einskis biðr, Sl. 38: Egilsson also, on Hdl. 23, suggests a form án, n.; but the passage (the poem is only left in the Fb.) is no doubt a corrupt one. Probably ‘ani ómi’ is a corruption from Arngrími (arngmi, the lower part of the g being blotted out: Arngrími | óru bornir | (öflgir ?) synir | ok Eyfuru, or the like).

and Ön, a mythical king of Sweden, hence ána-sótt, f. painless sickness from age, decrepid old age; þat er síðan kölluð á. ef maðr deyr verklauss af elli, Hkr. i. 35: the word is mentioned in Fél. ix. s. v., but it only occurs l. c. as an απ. λεγ. and seems even there to be a paraphrase of the wording in the poem, knátti endr | at Uppsölum | ánasótt | Ön of standa, Ýt. 13; even in the time of Snorri the word was prob. not in use in Icel.

2. the hero of the Án’s Saga, a romance of the 14th or 15th century, Fas. ii. 323–362; hence áni, a, m., means a fool, lubber.

* * *

(pl. brautir), f.

1) road (cut through rocks, forests, etc.); ryðja braut, to cut a road;

2) as adv. away, either with or without the prep. ‘á’ or ‘í’ (fara, ganga, komast braut or á braut, brauta; vera í braut or brautu; kasta e-u í braut, hverfa í braut, vera í braut or brautu). Cf. brott, burt.

m. compds., see brott.

from brjóta.

* * *

f., dat. brautu, pl. ir, [a purely Scandin. word, formed from brjóta, braut, as Engl. road from Ital. rotta, via rupta]:— a road cut through rocks, forests, or the like, and distinguished from vegr, stigr, gata (path, track); Önundr konungr lét brjóta vegu um markir ok mýrar ok fjallvegu, fyrir því var hann Braut-Önundr kallaðr, Hkr. i. 46; ryðja b., to cut a road, Ísl. ii. 400; braut … eigi breiðari en götu breidd, Eg. 582.

II. as adv. away, either with or without the prep. ‘á’ or ‘í,’ á braut or á brautu, which is the oldest form; but the common form in the old writers is brot, or with a double consonant, brott; later by metath. burt, burtu [Dan.-Swed. bort], which are the mod. forms, but not found in very early MSS.: it occurs in a verse in the Skálda—reið Brynhildar bróðir | ‘bort’ sá er hug né ‘skorti:’—braut, brautu; braut hvarf or sal sæta, Korm. (in a verse), Hm. 88; þraut, fer ek einn á brautu, Grett. (in a verse); in the Grág. freq., esp. in the old fragment Ed. A. D. 1852, pp. 19–26, where Kb. reads brott; the Miracle-book, Bs. i. 333 sqq., constantly gives braut; so also Ó. H. vellum of the middle of the 13th century: brott, Eg. 603, Nj. 132, Grág. i. 275: burt, burtu, in MSS. of the 15th century; the MSS. freq. use an abbreviated spelling b∞t (∞ denoting ro and or), so that it is difficult to see whether it is to be read brot or burt or bort. It is used with or without notion of motion; the acc. forms braut, brott, burt, originally denote going away; the dat. brautu, burtu, being away; but in common use both are used indiscriminately; þat var brott frá öðrum húsum, far off from other bouses, Eg. 203; vera rekinn brott (braut), to be driven away, Nj. 132; fara braut, to go away, Fms. x. 216; af landi brott, Grág. i. 275, 331, 145, 258, 264, cp. also Nj. 10, 14, 26, 52, 196, Fms. ix. 431, Eg. 319, 370, and endless instances.

COMPDS: brautargengi, brautarmót, brautartak.

* * *

(get; gat, gátum; getinn), v.

I. with acc.

1) to get;

geta orðstír, to get fame;

geta sér e-t, to get for oneself (góðs um œðis ef sér geta mætti);

geta gott af e-m, to get good of one;

with dat. of the person, geta váluðum vel, to be kind to the poor;

geta e-m illa, to do harm to one;

impers., getr e-t, there is (got);

eigi getr slíkan (there is none such) í konungs herbergjum;

2) with pp. of another verb, geta veiddan fisk, to be able to catch fish;

ek get eigi fylgt yðr, I cannot follow you;

3) almost like an auxil. verb with infin.;

ek Gunnari gat at unna, I loved G.;

geta at lita, sjá (to get) to see;

without ‘at’, er slíkt getr fœða jóð, that shall rear such a child;

4) to learn (lengi man þat er ungr getr);

5) to beget, engender (fótr gat son við fœti);

geta börn, to beget children (said of both parents);

6) refl., getast at e-u, to like;

því at mér gezt vel at þér, because I like thee well;

láta sér getit at e-u, to be pleased with;

eigi læt ek mér at einu getit, I am not pleased to have always the same, I want some change;

II. with gen.

1) to guess;

geta gatu, to guess a riddle;

geta rétt, to guess right;

geta e-s til, to guess, suppose;

geta í hug e-m, to guess one’s thoughts;

2) to speak of, mention, in speech or writing (þess er getit, sem gört er);

geta um e-t, to speak about (hann gat ekki um þetta fyrir sínum mönnum);

þess er við getit, at, it is told that.

f. guess, conjecture (er þat geta mín, at);

spá er spaks geta, a wiseman’s guess is a prophecy;

ætla ek eigi þat til getu, at hann sé þar, it is not likely that he is there;

leiða getum um e-t, to make a guess at.

* * *

pret. gat, 2nd pers. gazt, pl. gátu; pres. get; pret. subj. gætí; sup. getið, but getað in the mod. sense of could; part. getinn; reflex. pres. and pret. getsk or gezk, gatsk or gazk, mod. gezst and gazst; with the neg. suff. gátu-ð, Korm. 224, Sighvat; gat-at, Lex. Poët.

WITH ACC.

A. [Ulf. begitan = ευρίσκειν; A. S. getan; Engl. get; O. H. G. gezan]:—to get; this use of the word, which is so common in Engl., is dying out in Icel.; it is found in the old poems, esp. in the old Hm.; it is used in law phrases, but is rare in common prose, even in the oldest Sagas; geta þögn, to get silence, a hearing, Höfuðl. 3, Hm. 8; geta orðstír, to get fame; en orðstír deyr aldrigi hveim sér góðan getr, 75; orðstír of gat, Eirekr at þat, Höfuðl.; ey getr kvikr kú, Hm. 69; sjaldan liggjandi úlfr lær um getr, né sofandi maðr sigr, 57; ef hann sylg um getr, 17; né þat máttu … geta hvergi, they could nowhere get it, Hým. 4; gambantein at geta, gambantein ek gat, Skm. 34; hvar gaztú vára aura, Vkv. 12; geta gjaforð, to marry, Alm. 6: geta sér, to get for oneself; hættr er heimis-kviðr nema sér góðan geti, Sdm. 25; sá er sæll er sér um getr lof ok líknstafi, Hm. 8; er sér getr slíkan sefa, Hkm. 19; góðs um æðis, ef sér geta mætti, if he could get it, Hm. 4; geta gjöld, laun e-s, 64, 124, Gm. 3; geta gott af e-m, to get good of one, Hm. 43, 44:—in law, nema hann getí þann kvið, at …, unless he can get that verdict, that …, Grág. i. 17; goðinn seksk ef hann getr engi (acc.) til at nefna féránsdóm, 95; ella skal hverr þeirra geta mann fyrir sik, 26:—in common prose, biðja konu þeirrar er honum væri sómi í, ef hann gæti, Fms. xi. 47; veit ek eigi hvar sú kona sitr er mér sé mikit happ í at geta, Ld. 88: to get, earn, svá at hann megi sér mat geta af sínu fé eðr verkum, Grág. i. 293:—to get, learn, fátt gat ek þegjandi þar, Hm. 104; lengi man þat er ungr getr, an old saying, Ísl. ii. 248; þá skal hann eiga stefnu við fimm lögmenn, þá er hann má helzt geta af (five lawyers of whom he can best learn, i. e. five of the wisest men of law) áðr hann segi hvern þátt upp, Grág. i. 3.

2. with dat. of the person added, mostly in reference to feeding or entertaining; get þér vel at borði þínu, keep a good table, Sks. 20; get þú váluðum vel, entertain well the poor, Hm. 136; nú er honum vel getið ( he has good cheer) af gnógum mat ok góðum drykk, Str. 7; geta e-m sumbl, to give a feast to one, Ls. 8; geta e-m fótlaug, to get him a foot-bath, Hkv. 2. 37; geta e-m drápu, to entertain one with a poem, Sighvat: the phrase, geta sér (e-m) vel, ílla, to do, cause good or evil to one; ofrmælgi hygg ek at ílla geti hveim er …, a loose tongue will bring evil to any one that …, Vþm. 10; en ef hann forðask minn fund þá mun hann sér ílla geta í því, if he shuns me he will do worse to himself, Orkn. 252 (in a verse).

II. joined to an infinitive, a participle, or a supine, to get to do (fá, q. v., is used in a similar sense),—hence to be able:

1. almost like an auxil. verb,

α. with infin. but without ‘at;’ ek gat’k unna Gunnari, I got to love G., Óg. 21; en sá gat taka við syndum, Sl. 6; ek gat líta, I got to see, beheld, Korm. 14 (in a verse); ek gat blóta, Hallfred (Fs. 94); getum hræra, we do rear, Edda; geta sjá, to get to see, Hkr. i. 205 (in a verse); hann gat teygja at sér, he did draw to himself, Edda 65 (in a verse); geta fæða, to give birth to, Am. 103; ef hann eignask getr, Hm. 78; hveim er eiga getr, Hkv. Hjörv. 9:—with ‘at,’ esp. in the phrase, geta at sjá, líta; þá geta þeir Hákon jarl at líta, earl H. got to see, behold, Fms. xi. 131; þá gátu menn at sjá land fyrir stafu fram, 656 C. 22; Sölvi gat at líta hvar þeir flýðu, Nj. 247; Enok gat at eiga þann son, Stj. 45; gat at heita, Rm. 42.

β. with part. acc., with a notion of being able, Lat. posse; Gyðingar gátu enga sök sannaða, the Jews could not prove any of their charges, 656 C. 19; því mér lízt svá, sem vér munim þá aldri sótta geta, Nj. 197; ef vér getum Harald Gráfeld af lífi tekinn, Fms. xi. 21; ok geta rétta fylking sína, 131; mikinn fisk ok fagran ok gátu eigi veiddan, iv. 89.

γ. so also with sup.; gátu þeir ekki at gört, Nj. 115; ok hætta á hvárt ek geta keypt (kaup, v. l.) fyrir yðr. if I can get a bargain for you, 157; Björn gat séð ( beheld) manna-reiðina, 260; ef ek gæta vel fyrir mér séð, 22; sem mest gat hann flutt eptir sér, Ó. H. 85; eigi at heldr gat hann veitt þann íkorna, id.; ef ek get eigi fylgt yðr, Fms. vi. 211.

2. absol. in old writers geta seems never to occur in the sense of to be able, but only periphrastically as above; but in mod. usage geta has almost displaced the old verb kunna in this sense, e. g. eg get það ekki, I cannot; getr-ðú komið, canst thou come? ef hann hefði getað, if he could have; ekki þurfti, eg gat, I could, and endless other instances.

III. impers. there is got, there is, cp. Germ. es giebt; eigi getr slíkan ( there is none such) í konungs herbergjum, Fms. vii. 148; þar getr stein (acc.) er asbestos heitir, there is got the stone asbestos, xi. 415; eigi getr vitrara mann, no wiser man is to be got; slíka menn getr varla til vitrleiks, Lv. 54; þar getr reykelsi, Hb, 8.

IV. reflex., in the phrase, e-m getsk at e-u, one is pleased at a thing, one likes it; því at mér gezk vel at þér, because I like thee well, Fms. i. 66; ok mun mér ekki at getask, nema hann sé sæmilega af höndum leystr, and I shall not be pleased, unless …, Ld. 298; at þú fengir mér konu þá er mér gætisk at, Fms. i. 289; honum gatsk ílla at þessu, Ld. 104; eru þeir nokkurir hér at þér getisk eigi at, Fms. vii. 104; konungr sagði at honum gatsk eigi at þeirri sætt svá búit, ix. 486; haf þökk fyrir, ok getsk mér nú vel at, vi. 372; segir, at henni getsk eigi at þessi ætlan, Finnb. 312; Þorgrímr bað hann til hætta hve honum gætisk at, 336; svá hefir þeim at getisk vápnum Franceisa, so they have tasted thus far the weapons of the French, Karl. 184: with sup., láta sér getið at e-u, to take interest in, be pleased with; eigi læt ek mér at einu getið, ‘tis not my taste to have always the same, I want some change, something new, Grett. 149 new Ed.; lát þér at góðu getið, rejoice in the good, Hm. 129.

B. To get, beget, engender, used alike of both parents, severally or jointly; fótr gat son við fæti, Vþm. 33: hve sá börn gat, 32; þá ek mög gat, Ls. 35; við systur þinni gaztu slíkan mög, 36; hann gat son er Guðröðr hét, Fms. i. 11; þat barn er þau geta, Grág. i. 178; ef austmaðr getr barn með konu, ef skógarmaðr getr launbarn með konu, 352; svein þann sem hón hafði getið með Abram, Stj. 114; dróttning gat son við Ívari, Fms. vii. 230; sonu marga Öndurdís við Óðni gat, Ht.; þau gátu sér son er Mörðr hét, Nj. 38; fíllinn getr eigi optarr en um sinn, Stj. 70; þegar sem þeir geta burð saman, 97; hann var getinn ( born) austr, Landn. 148; throughout Matth. i. the Icel. text renders begat by gat, cp. Mar. S. 19, Luke i. 35:—to conceive, þú munt verða getandi í kviði, Stj. 409. Judges xiii. 5; fyrir sinn erfingja getinn ok ógetinn, Grág. ii. 170; þú munt son geta ok fæða, Mar. 18; gefr hann son at geta þann er hon fæðir síðan, Mar.: reflex. to be engendered, þaðan getsk löngunin, 656 B. 7: to be born, Mar. 19.

WITH GEN., of the same form throughout, though different in construction and sense.

A. [Engl. guess (from the Scandin.?); Swed. gissa; Dan. gjætte; not in Germ. nor Saxon]:—to guess; geta gátu, to guess a riddle, Fas. i. 465; in the saying, opt verðr villr sá er geta skal, Fb. iii. 384; hvárt getr þú þessa, eðr veiztú með sannindum, Fms. ii. 260; ef þik hefði svá dreymt sem áðr gat ek, xi. 7; ok gat þess til, at þú mundir, Nj. 90; þess munda ek geta, at …, Lv. 104; þá fór sem hann gat, at …, Fms. xi. 22; ek get verit munu hafa Gunnar á Hlíðarenda, Nj. 35; sendimenn sögðu at hann gat rétt, Eg. 541; ef ek skal geta til, þá ætla ek …, Nj. 134; eptir því sem Halldórr gat til, Ld. 324; sem Ólafr konungr gat til, Fms. vii. 104, x. 354; get þú til (guess!) segir Stúfr, rétt getr þú ( thou guessest right) segir Stúfr, vi. 390; gat síns hverr til hvat skipum vera mundi, viii. 213; nú geta menn þess til at Gísli muni druknaðr vera, Gísl. 46, (tilgáta); þá get ek at á sína hönd mér setisk hvárr þeirra, Ld. 324: so in the phrase, geta til launanna í knefa e-m, to guess for the reward into another’s nieve ( closed hand), Sturl. iii. 151; geta í kollinn, to guess, guess right, passim.

2. to think, mean, almost like the American I guess; ekki get ek at hón sálug sé mjök djarftæk, I guess that she, poor thing, will …, Stj. 422; ek get hann eigi þessa eina hjálp okkr veita, 423, passim: recipr. getask, proncd. getrast.

B. [Found neither in Engl., Saxon, nor Germ.; lost in mod. Swed. and Dan.]:—to speak of, mention; þess er getið sem gört er, Grett.; gettu eigi vafurleysu þeirrar, Band. 28; öngra manna gat Kári jafnopt sem Njáls, Nj. 211; konungr þagnar hvert sinn er Þórólfs er getið, Eg. 54; þá þarf þess eigi at geta ef sættask skal, Fms. iv. 130; so also, geta um e-t, to speak about; Guanarr reið heim ok gat fyrir öngum manni um, Nj. 82; ok gátu fyrir henni um bónorðit, Fms. xi. 22; ok er ekki getið um ferð þeirra fyrr en þeir kómu til hirðar Rögnvalds jarls, iv. 130.

2. to tell of (in records etc.); þess getr Glúmr Geirason í Gráfeldar drápu, Fms. i. 25, 30, 38, 50, 55, 65, 91, iv. 62, 63, passim; en í annarri sögu er þess getið, at …, xi. 14; enn getr Einarr hversu Hákon jarl hefndi föður síns, i. 56; sem síðarr mun getið verða, as will be told later (i. e. below), 230; sem fyrr var getið, as is told above, v. 24: impers., e-s getr, it is told, recorded (in books, poems); þess getr í Hrunhendu, at …, opt skal góðs geta, a saying, the good shall be often spoken of, Hm. 102.

* * *

1) glass;

háll sem gler, slippery as glass;

bresta í gleri, to break into shivers;

2) looking-glass.

* * *

n. [A. S. glæs; Engl. glass; Germ. glass; early Dan. glar; the mod. Dan. and Swed. glas seem to be borrowed from Germ.; Icel. distinguish between gler ( glass) and glas ( a small glass bottle); but s seems to be the original consonant, and the word is akin to Glasir, glys, glæsa, q. v.]:—the word originally meant amber, ‘succinum’ quod ipsi (viz. the Germans) glaesum vocant, Tacit. Germ. ch. 45; glass beads for ornament are of early use; quantities are found in the great deposits (in cairns and fens) of the earliest Iron Age, but only in a single instance in a deposit of the Brass Age (which ends about the beginning of our era), vide Ann. for Nord. Oldk. 1868, p. 118; and such is the sense of the word in the three places that it occurs in old heathen poems: magical Runes were written on glass, Sdm. 17: metaph., nú er grjót þat at gleri orðit, now those stones are turned into gler, of an altar ‘glassed’ with sacrificial blood, Hdl, 5; cp. also the curious reading, bresta í gleri, to be shivered, to break into shivers, Hým. 29,—the reading of Kb., ‘í tvau,’ is a gloss on the obsolete phrase:— glæs also occurs twice or thrice in A. S. poetry, but not in the oldest, as Beowulf, vide Grein. For window-panes glass is of much later date, and came into use with the building of cathedrals: a Danish cathedral with glass panes is mentioned in Knytl. S. ch. 58 (year 1085); in Icel. the first panes brought into the country were probably those presented by bishop Paul to the cathedral at Skalholt in the year 1195; the ancient halls and dwellings had no windows in the walls, but were lighted by louvres and by round openings (gluggr) in the roof, covered with the caul (of a new-born calf, called skjall or líkna-belgr) stretched on a frame or a hoop and called skjár: these are still used in Icel. farms; and Icel. distinguish between the round small caul windows (skjár or skjá-gluggar) and glass windows (gler-gluggar):—háll sem gler, slippery as glass, of ice, Nj. 144: in eccl. and later writings, Hom. 127, Sks. 424, Vm. 21, Fas. iii. 393: in the saying, sjaldan brýtr gæfu-maðr gler.

COMPDS: gleraugu, glergluggr, glerhallr, glerhálka, glerhiminn, glerkaleikr, glerker, glerlampr, glerpottr, glersteinar, glertölur, Glerá.

1) rugged ground, wilderness;

2) lava field, lava.

* * *

n. [akin to hruni, hrjóna, and hrynja (q. v.), and thus from a lost strong verb jó, au, u; hrjúfr, hrúðr, hreysi, hrjóstr (q. v.) seem all to be akin]:—prop. a rough place, a wilderness, and is used so esp. by Norse writers and in the oldest poems: in Norse local names, Raunen, bare rocks in the sea, as opp. to hólmr, a grassy islet, Fritzner s. v.: a giant is in poetry called hraun-búi, -drengr, -hvalr, -skjöldungr, = the dweller, hero, whale, king of the wilderness, Hým., Hkv. Hjörv., Haustl., Fas. ii. 306.

B. In volcanic Iceland the word came to mean a lava field when cold, a burnt place (not the fresh glowing lava), freq. in the Sagas as well as in mod. usage, Bjarn. 36, 52, Nj. 248, Grág. ii. 282, Landn. 280, Hrafn. 26, Eb. 132–138, Bs. i. 540; um hvat reiddusk goðin, er hér brann hraunit er nú stöndum vér á (Bs. i. 22), the famous words of Snorri in the parliament of A. D. 1000; the place of the alþingi being a burnt out lava field.

II. in Icel. local names freq., Hraun, Hraun-dalr, -fjörðr, -gerði, -holt, -höfn, etc., Landn.: esp. in relation to fields of lava, Borgar-hraun, id.; Berserkja-hraun, Eb.; Beruvíkr-hraun, Bjarn.; Staðar-hraun in Mýra-sýsla; Garða-hraun near Reykjavík, etc.: Ódáða-hraun, the wilderness in the inner part of Icel. (see Ísl. Þjóðs.), which was supposed to be peopled by miscreants and outlaws.

COMPDS: Hraundælir, Hraunfirðingr, Hraungerðingr, Hraunsverjar.

2. as appell., hraun-gata, u, f. a path through a hraun, Bjarn. 36, Pr. 411. hraun-gjóta, u, f. a lava pit or hole. hraun-grýti, n. lava rocks. hraun-klettr, m. a lava crag, Sks. 127. hraun-skeggi, a, m. a hraun dweller, Fs. 155; cp. eyjarskeggi.

☞ The whole of Icel. may be said to be a burnt out lava field, from eruptions previous to the peopling of the country. The following eruptions which have happened since the settlement, beside those of Hekla (q. v.), are mentioned in writers previous to A. D. 1430:—an eruption in Borgar-hraun in Mýra-sýsla about the beginning of the 10th century, Landn. 2. ch. 5; in Ölfus A. D. 1000, Kristni S. ch. 11; in the sea about Reykjanes A. D. 1211, 1226, 1238, 1240, 1422, Ann. s.a.: but esp. in the southern glaciers in Trölla-dingjur A. D. 1151, 1188; in Sólheima-jökull A. D. 1245, 1262; in Síða A. D. 1332; in Hnappafells-jökull A. D. 1332, 1350; in Herðubreið etc. A. D. 1340; in three places in Skaptafells-sýsla A. D. 1362,—the great eruption which destroyed the church in Rauðilækr; in Höfðár-jökull A. D. 1416, see Ísl. Ann. In later centuries the greatest eruptions are those of the Kötlu-gjá in 1755, and esp. the terrible eruption of Skaptár-jökull on the 20th of June, 1783. In this century that of Eyjafjalla-jökull, 1821.

(-s, -ar), m. poor-law district (in Iceland).

* * *

m.:—this word remains in ‘ the Rape of Bramber’ in Sussex, and is undoubtedly Scandinavian, being probably derived, as Pal Vídalín suggested, from hreppa, and thus originally meaning a share, allodium; it may be that the proper name Hrappr (Landn.) is akin (= a yeoman, master of a Rape?); for the bad sense of that name (= a traitor) is a metonyme, borrowed from the person of that name in the Njála. After the introduction of Christianity, all Icel. was, for the maintenance of the poor, divided into poor-law districts called hreppar, which still exist, being in most cases, though not always, identical with the sókn or parish; and it is remarkable that the district round the Bishop’s seat at Skalholt bears the local name Hreppar, indicating that this division had the Bishop’s house as its nucleus. The occurrence therefore of this name in the Landn. is an anachronism; as probably are also the few instances in which hreppr is used as an appellative in records of the heathen age, e. g. Lv. l. c. It is not known when the division into Rapes took place; perhaps it took place gradually during the 11th century; vera á hrepp, koma á hreppinn, to be or become a pauper. In the Grágás a special section (and as it seems one of the oldest) is called ‘um Hreppa-skil,’ Kb. ii. 171–180; ‘um Hreppa-lög,’ Sb. i. 443–458. Twenty franklins at least constituted a lawful Rape, Kb. ii. 171. (These remarks are partly due to Konrad Maurer.)

COMPDS: hreppadómr, hreppalög, Hreppamaðr, hreppamál, hreppamót, hreppaskil, hreppatal, hreppsfundr, hreppsmaðr, hreppssókn, hreppsóknarmenn, hreppsstjóri, hreppsúmagi.

(-s, -ar), m.

1) a piece of property, article (hann skipar upp gózit, var þar hverr penningr valinn í);

2) coin, money (enskir penningar);

3) penny = 1/10 of an eyrir.

* * *

m., mod. peningr, with a single n; the double n is borne out by rhymes, penningi, kenna, Bragi; a contr. form pengar also occurs, Dipl. i. 8, iii. 4, Bs. i. 699, Mar.: [cp. Engl. penny; Germ. pfennig; Dan. contr. penge; from Lat. pecunia]:—a penny, in sing. a coin, coined piece; in plur. also gener. = money: the word occurs as early as in Bragi, the oldest of Norse poets, who calls the round shield with the painted ring (see baugr) ‘the penny of Walhalla,’ for the halls of the ancients were hung with shields; it also occurs in the Ls. 40. It is probably one of the earliest borrowed Gr.-Lat. words in the Scandin. language; Byzantine and Roman coins up to the end of the 2nd century A. D. have been discovered in Danish cairns and fens (coins of the last decennium of the 2nd century have been discovered in a ‘mose fund’ in Sleswig); see also the remarks s. v. kinga; but money for trade-purposes was little used until after the introduction of Christianity, and the first mint-masters were English; Enskir penningar, English coins, English money, Eg. 767; see the curious records in the Saga, ch. 55, 61, but esp. 88; gull-p., a gold coin; silfr-p., a silver coin: for a coin used as a token see the story in Gísl. 14, 24.

II. a small coin, a penny, a subdivision of an ounce; but the value varies, thus, thirty pence to an ounce, N. G. L. i. 225; sixty to an ounce, Grág. i. 500; tuttugu penningar vegnir í örtog, MS. 732. 16; ten to an ounce, Grág. i. 357; lögsilfr et forna, þat er tíu penningar göra eyri, ii. 188; penning er tíu væri fyrir alin vaðmáls, Hkr. ii. 231; ef pennings er vert eðr meira, 188; hálfum vegnum penningi miðr en hálfan sjótta eyri, 175; þrjá penninga Enska, Fms. ix. 442, v. l.; hann fann grafsilfr ok tók af tuttugu penninga, Landn. 146; þrjá penninga ok tvær örtogar, N. G. L. i. 76; bæta fjórum penningum ok tveim örtogum, id.; þrem penningum minna en eyri = an ounce minus three pennies, 77; þrjá penninga ok fimm ærtogar, … áttján penninga, … tólf penninga, … tvá hluti fimta pennings ok eyri; tvá hluti sétta pennings þat er fimtungi minna en full öln, 78, 79; þrír penningar taldir eru við einn veginn, 732. 16; hálf önnur örtug ok tveir peningar, Dipl. iii. 4; hann görði penning þann er ekki stóð minna en eyri, he made a coin which weighed not less than an ounce, Gísl. 14; gjalda Rúma-skatt einn penning taldan (Peter’s penny), K. Á. 194:—in translations, þrjátigi penninga, 655 vii. 3 ( triginti argenteis of the Vulgate, Gen. xxxvii. 28); tveim hundruðum penninga, 655 xi. 4 (=διακοσίων δηναρίων, John vi. 7); en hver sú kona sem hefir tíu peninga … eg hefi minn pening aptr fundið, Luke xv. 8, 9:—phrases, fyrir-göra hverjum penningi fjár síns, to forfeit every penny, K. Á. 144; hvern penning, every penny, Eg. 72; aldrei fær hann af því er ek á einn penning, MS. 4. 11; vert eins pennings, a penny’s worth, 4. 13; hvárki öln né penning, neither an ell nor a penny, i. e. not a whit, Ls 40.

III. in plur. money; ríkr at penningum, monied, Dropl. 35; penninga upptekt, Fms. v. 162; mildr af penningum, i. 257; fá e-m góða penninga, vii. 319; svá marga penninga sem hér verðr brestr í, Dipl. ii. 10, iv. 3; fríðra penga, i. 8; frami ok fagrligir penningar, Fs. 6; til veraldligra pengi, Mar.; góðs ok penninga, Fms. iii. 91: sing. collect., Al. 4.

COMPDS: penningalauss, penningaleysi, penningaríkr, penningaskortr.

IV. in mod. Icel. usage penningr is used of cattle, live stock; sauð-peningr, sheep; naut-p., neat cattle; mjalta peninginn, to milk the sheep. This curious usage is due to an analogy with the old word fé, q. v.

* * *

(segi, sagða, sagðr), v.

1) to say, tell (seg þú mér þat, er ek spyr þik);

þeir sögðu, at þeir skyldu aldri upp gefast, they said they would never yield;

segja e-m leið, to tell the way, esp. on the sea, to pilot;

segja tíðendi, to tell news;

impers. it is told (hér segir frá Birni bunu);

sem áðr sagði, as was told before;

segjanda er allt vin sínum, all can be told to a friend;

2) to say, declare, in an oath;

ek segi þat guði (Æsi), I declare to God (to the ‘Áss’);

3) law phrases;

segja sik í þing, lög, to declare oneself member of a community;

segja sik ór þingi, lögum, to declare oneself out of, withdraw from, a community;

segja skilit við konu, to declare oneself separated from, divorce, one’s wife;

segja fram sök, to declare one’s case;

segja lög, to recite the law, of the lögsögumaðr;

4) to signify, mean (þetta segir svá);

5) with preps., segja e-n af e-u, to declare one off a thing, take it from him;

segja e-t á e-n, to impose on (bœta at þeim hluta, sem lög segði á hann); to announce (segja á reiði, úsátt sína);

segja eptir e-m, to tell tales of one;

segja frá e-u, to tell, relate;

Unnr, er ek sagða þér frá, U. of whom I told thee;

segja fyrir e-u, to prescribe (svá var með öllu farit, sem hann hafði fyrir sagt);

segja fyrir skipi, to bid God-speed to a ship;

segja e-t fyrir, to predict, foretell (segja fyrir úorðna hluti);

segja e-u sundr, í sundr, to break up, dissolve (segja sundr friði, frændsemi, hjúskap);

segja til e-s, to tell, inform of (segit honum ekki til, hvat þér hafit gört við hrossit);

segja til nafns síns, segja til sín, to tell (give) one’s name;

segja upp e-t, to pronounce (segja upp dóm, gørð);

segja upp lög, to proclaim the law (from the law-hill);

segja e-n upp, to give one up;

segja upp e-u, to declare at an end (segja upp friði, griðum);

segja upp þjónustu við e-n, to leave one’s service;

6) refl., segjast, to declare of oneself;

hann sagðist þá vaka, he said that he was awake;

kristnir menn ok heiðnir sögðust hvárir ór lögum annarra, they declared themselves each out of the other’s laws;

láta (sér) segjast, to let oneself be spoken to, listen to reason;

impers., e-m segist svá, one’s tale runs so.

* * *

pres. segi, segir, segi, pl. segjum, segit, segja; pret. sagði, pl. sögðu; pres. subj. segja; pret. segða, segðir, segði; imperat. seg, segðú; part. sagðr: doubtful forms are sagat, sagaðr, Merl. 2. 4: a pres. indic. seg, segr, ek seg, Grág. i. 64, 134; segr hann, Fms. x. 421; segsk, Grág.i. 159, ii. 57: with a neg. suff. segr-at, Grág. ii. 214; sagðit, Hým. 14; segit-a, tell ye not! Vkv. 21: an older form seggja with a double g is suggested in Lex. Poët. in two or three passages, cp. A. S. secgan, as also seggr; but in Haustl. l. c. the g in ‘sagna’ is soft, and not hard (gg) as in mod. Icel. pronunciation, and sagna would fairly rhyme with segjaandum: [a word common to all Teut. languages, except that, strangely enough, no Goth. form is recorded, for Ulf. renders λαλειν, λέγειν, εἰπειν, by maþljan, quiþan, rodjan; so it may be that the earliest sense was not to say = Lat. dicere, but a limited one, to tell, proclaim; A. S. secgan; Engl. say; Dan. sige; Swed. segja.]

A. To say, in the oldest poems chiefly,

I. to tell, report, Lat. narrare, dicere; segðu, imperat. tell thou me! say! Vþm. 11, 13, 15. 17, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 34, 36, 38, 40, 42, Alm. 10, 12, 14, 16. etc., Skm. 3; segðu mér ór helju ek man ór heimi, Vtkv. 6; atgeirinn sagði ( foretold) manns bana, eins eðr fleiri, Nj. 119; mér segir svá hugr um, my mind tells me, I have a foreboding; eigi segir mér vel hugr um þessa ferð, Ld. 366; sagði honum mjök úvænt hugr um hennar hag, Fms. x. 215; sagðit honum hugr vel þá, Hým. 14; seg oss draum þinn, Nj. 95; hann segir honum greiniliga slíkt er hann spurði, Fms. ii. 99; þessi saga er nú ætlu vér at segja, viii. 1 (see saga); hann spurði hvers synir þeir væri,—þeir sögðu, Nj. 125; fór sveinninn ok sagði til Haralds, Fms. vii. 167; hvat hark var þat?—Honum var sagt, 168; svá hafa spakir menn sagt, Ib. 6; svá sagði Þorkell oss, 5; svá sagði Teitr oss, id.; svá sagði oss Úlfhéðinn Gunnarsson, 9; þenna atburð sagði Teitr oss, at því es Kristni kom á Ísland, 13; en Hallr sagði oss svá, 15; svá sagði hann oss, id.; en honum sagði Þórarinn bróðir hans, 16; es sannliga es sagt, at fyrst færi til Íslands, 4; hvatki er missagt es í fræðum þessum (pref.); þar sagði hann eigi koma dag á vetr, Landn. (pref.); svá segja vitrir menn, … en svá er sagt, 25; svá sagði Sæmundr prestr enn fróði, 27; er svá sagt, at honum hafi flestir hlutir höfðingligast gefnir verit, Nj. 254: of inscriptions, writing, segja þær (the Runes) formála þenna allan, Eg. 390; segja bækr, at …, 625. 88; skal sú skrá hafa sitt mál, er lengra segir, Grág. i. 7: segja leið, to tell the way, to guide, esp. on the sea, to pilot, Fms. xi. 123, Eg. 359 (leið-sögn, leiðsögu-maðr):—to tell, bid, far þú ok seg Agli, at þeir búisk þaðan fimmtán, Nj. 94; hann sendi húskarl at segja Steinari, at hann færði bústað sinn, to tell S. to change his abode, Eg. 749; segðu honum að koma, tell him to come!

2. with prepp.; segja eptir e-m, to tell tales of one, inform against, Al. 125; hann sagði eptir mér, segðu ekki eptir mér!—s. frá e-u (frá-sögn), to tell, relate, Nj. 96; þar er hón nú, Unnr, er ek sagða þér frá, U., of whom I told thee, 3; eigi má ofsögum segja frá vitsmunum þínum, Ld. 132: s. fyrir, to dictate, Fms. vii. 226, Fb. iii. 533, Nj. 256: to foretel, Rb. 332; s. fyrir úorðna hluti, Fms. i. 76, viii. 5: segja fyrir skipi, to bid Godspeed to a ship (on her first voyage), ix. 480: to prescribe, Ld. 54; þeir sigldu um nóttina, en hann sagði fyrir ( piloted) með viti ok gæfu, Bs. i. 562: s. manni fyrir jörðu, to give notice as to the redemption of an estate, Gþl. 295–297, 301 sqq.:—segja til, to give up; s. til nafns sins, to give one’s name (on being asked), Hbl.; hvat er nafn höfðingja yðvars? Rútr segir til sin. R. told his name (said, my name is R.) Nj. 8; sagði Örnólfr til svá-felldra itaka, Dipl. i. 1; skal ek hér fá þér sæmd ok virðing, þá er þú kannt mér sjálfr til s., Eg. 312.

3. impers. it is told: hér hefsk Landnáma-bok, ok segir í hinum fyrsta kapitula, hversn, Landn. 24: hér segir frá Birni bunu, 39; segir nokkut af hans orrostum, Fms. viii. 3; sem segir í sögu hans, i. 4 (see saga); sem áðr sagði, … sem sagði fyrr, as was told before, x. 382, 410.

II. to say, pronounce, declare; eg seg þat Guði, I declare to God (in an oath, cp. Engl. ‘so help me, God’), Grág. i. 64, 134; ok segi ek þat Æsi, Glúm. 388.

2. so in the law phrases, segja sik í þing, lög, and the like, to declare oneself in a community, to enter a community under the law; as also, segja sik ór þingi, lögum, to declare oneself out of, to withdraw from, a community, Grág. and the Sagas passim; segja skilit við konu, to declare oneself separated from, to divorce one’s wife, Nj. 50; segja þing laust, to declare a meeting at an end, Grág, i. 116:—segja lög, to say the law, used of the speaker’s (lögsögu-maðr) decisions; syni Erlings segi ek engi lög, i. e. I give no sentence for him, Fms. ix. 331: iron., sögðu sverð þeirra ein lög öllum Svíum, ii. 315; s. prófan (á) málum, K. Á. 216; s. dóm, to give sentence.

3. with prepp.; s. e-n af e-n, to ‘declare a person off a thing,’ i. e. take it from him; hann sagði Vastes af drottningar-dómi ok öllu því ríki, Sks. 462; þá er hann þegar sagðr af lærðra manna tign, 694; skipta svá miklum ríkdómi, ok segja hann af einhverjum ok til annars, i. e. to take it from one and give it to another, Fms. ix. 330; þann dag segja lög mann at aptni af griði, Grág. i. 146; s. e-n afhendan, to declare a person off one’s hands, give him up, Fs. 34:—s. e-t á, to announce:þú skalt segja á reiði mína, Nj. 216; s. á úsátt sína, 256; bæta at þeim hluta sem lög segði á hann, as the law declared, imposed, Fms. x. 152:—s. aptr, to break up, dissolve; s. friði aptr, N. G. L. i. 103:—segja sundr = segja aptr, s. sundr griðum, frændsemi, Fms. ix. 276, x. 133, Fas. ii. 136:—s. fram, to say, pronounce, esp. of pleading, to read; s. fram sök and the like, Grág., Nj. passim:—s. fyrir, see l. 2:—s. upp, to pronounce; er hann hafði þenna kost upp sagðan, Fms. xi. 284: segja upp görð, dóm, sætt, to pronounce sentence, as a judge or umpire, Grág., Nj. Band. 12, passim; s. upp lög, to proclaim the law from the law-hill (the act was called upp-saga), Ib. 17, Bs. i. 25; at hann segði upp lögin, Nj. 164: s. e-n upp, to give one up, Sturl. iii. 181 C: segja e-u upp, to declare at an end; segja upp friði, griðum, Fms. x. 133; segja upp þjónustu við e-n, to leave one’s service, Hkr. iii. 68. to speak, talk; skaut konungr á erendi, talaði hátt ok hvellt ok segir svá—þat er …, Fms. i. 215; ‘þenna kost viljum vér,’ segir Skapti, Nj. 150; ‘frauva,’ segir hann, ‘þat er satt er þú mælir,’ Fms. x. 421. 2. in a dialogue: segir hann, segir hón, says he, says she, etc.; ‘Kenni ek víst,’ segir Otkell,—‘Hverr á,’ segir Skamkell; ‘Melkólfr þræll,’ segir Otkell,—‘Kenna skulu þá fleiri,’ segir Skamkell, ‘en vit tveir,’ 75; Gunnarr mælti—‘Veiztú hvat þér mun verða at bana?’—‘Veit ek,’ segir Njáll,—‘Hvat?’ segir Gunnarr;—‘Þat sem allir munn sízt ætla,’ segir Njáll, 85; and so in countless instances.

IV. to signify, mean; þetta segir svá, Fms. viii. 239; ‘fiat voluntas tua,’ þat segir svá, ‘verði þinn vili,’ Hom. 157.

B. Reflex. to declare of oneself; hann sagðisk þá vaka, he said that he was awake, Nj. 153; sagðisk Haraldr vilja leggja við hann vináttu, Fms. i. 53; þeir sem sögðusk segja fyrir úvorðna hluti, 76; at þú sér annarr en þú segisk, Fas. ii. 544, freq. esp. in mod. usage, for the old writers in this case prefer kveðsk, káðusk (from kveða).

II. as a law phrase, þú segsk í þing með Áskatli goða, Nj. 231; maðr skal segjask í þing með goða þeim er hann vill, Grág. i. 159; nefndu hvárir vátta, Kristnir menn ok heiðnir, ok sögðusk hvárir ór lögum annarra, Nj. 164 (Id. 11, Bs. i. 22); hón sagðisk í ætt sína, she told her origin, i. e. she was exactly like her parents, Njarð. 382: impers. phrase, e-m segisk svá, one’s tale runs so; honum sagðisk svá til, his story runs; or, honum segist vel, he speaks well; honum sagðist vél í dag, he preached well to-day! það segist á e-u, there is a penalty on it, ‘tis not allowed; láta sér segjask. to let oneself be spoken to, be reasonable, Am. 29, and in mod. usage.

III. part., sönnu sagðr, convicted of, Sdm. 25; Jupiter vill vita hvárt hann er sönnu sagðr, if the charge is true, Bret. 12: gerund., in the saying, segjanda er allt vin sínum, all can be said to a friend, one can open one’s, heart to him. Eg. 330.

IV. pass. it is said; svá segisk, at …, Fms. i. 98; þessi kvikendi segjask augnafull umhverfis, Hom. 48; hann segisk ( is said to be, Lat. dicitur) skapaðr ór jörðn, Eluc. 21; segist í hverri viku sálu-messa, Dipl. i. 8; Zabulon, þat má hér segjast bygging, Stj.; ef nokkut riptist eðr af segðist, Dipl. iii. 11; segist þetta með öngu móti aptr, cannot be refuted, Fms. ix. 476, Hom. 154; af sögðum bæjum, aforesaid, Vm. 84; fyrr-sagðr, aforesaid; but this passive is unclassical, being taken from the Latin, and rare even in mod. usage.

V. segendr, part. pl. (seggendr, with a double g. Haustl.), sayers, reporters; sjáendr eða segendr, Grág. ii. 88. segjands-saga, u, f. a hearsay tale; skoluð ér hér vera ok sjá þau tíðendi er hér görask, er yðr þá eigi segjanz-saga til, þvíat ér skolut frá segja ok yrkja um síðan, Ó. H. 206; hence the mod. það er segin saga, a told tale, a thing of course [cp. Fr. ca va sans dire].

(að), v. to sink or slide down (honum þótti byrðrin þung signaði hón niðr á bakit).

(að, or -da, -dr), v.

1) in a heathen sense, to mark with the sign of Thor’s hammer, to dedicate, to a god (s. full Óðni, Þór);

2) to sign with the cross, make the sign of the cross over (gengu þeir undir borð ok signdu mat sinn); s. sik, to cross oneself (on the forehead and breast);

3) to bless; signaðr Ólafr, the blessed O.

* * *

in pres. signi; pret, signdi, but also signaði; part. signt and signat. This word occurs in one of the oldest heathen poems, and is applied to a northern heathen rite; it is common to all Teut. languages except Gothic; yet as no ‘laut-verschiebung’ has taken place, it may be borrowed from the Latin, and perhaps came in with the earliest missions, cp. the remarks s. v. prim-signing: or sigr and signa may possibly be kindred words? [Hel. seginon; Germ. segnen; Lat. signare]:—to sign, consecrate; signa e-m e-t:

I. in a heathen sense, see the remarks on hamarr; signa full, to sign the goblet with the sign of the hammer before drinking, Sdm. 8; enn er hit fyrsta full var skenkt, þá mælti Sigurðr jarl fyrir, ok signaði Óðni … Sigurðr jarl mælti, konungr görir svá sem þeir göra allir, er trúa á mátt sinn ok megin, ok signa full sitt Þór, hann görði hamars-mark yfir áðr hann drakk, Hkr. i. 143; en sá er görði veizluna ok höfðingi var, þá skyldi hann signa fullit ok allan blótmatinn, 139; signdi Bárðr fullit, Eg. 210 (öl þat er Bárróðr signdi, in a verse, l. c.); þar vóru minni öll signuð Á;sum at fornum sið, Ó. H. 102; þá blætr hann heiðnar vættir, ef hann signir fé sitt öðrum en Guði, K. Þ. K.; þeir eru gumnar goðum signaðir, Hdl. 27; skylda ek Vikar goðum of signa. Fas. iii. (in a verse); nú eru hér tólf hreinbjálfar er ek vil þér gefit hafa hefi ek þá svá signaða ok magnaða ( charmed and bewitched) at engan þeirra mun járn bíta, Fb. iii. 245.

II. to sign with the cross; sem páfinn leit þá, signaði hann þá, Karl. 303; páfinn signdi matinn, 20; gengu þeir undir borð ok signdu mat sinn, Eb. 268; áðr matrinn var signdr, Fms. vii. 159; er hann signdi Dróttinn várn með sinni hendi, 625. 63 (of the sign of the cross in baptism):—signa sik, to sign oneself with a cross on the forehead and breast; þau signdu sik ok sveininn, Nj. 201, Barl. 207; sign þik eigi, Th. 3; þá er hann hefir signt sik, 655 xi. 4; ekki frá ek hann signdi sik, Skiða R. 44; hón signdi sik ok mælti, þetta er úfæra, Grett. 150 new Ed.; Þorsteinn vakti hana, biðr hana signa sik, ok biðja Guð hjálpar, Þorf. Karl. 396.

2. [Germ. segnen; Dan., Swed., and Norse signe, signa], to bless; henni mun ek bleza ok hana signa, Stj. 115; er Guð signdi ok þangat sendi, Karl. 289; Guð signi yðr! Art.; signi Guð ykkr báða, Skíða R. 118; vel ert þú signuð af sjálfum Guði, Stj. 424; komi þér, vel signaðir (Dan. vel-signet), til míns Föður ríkis, Hom. 156; hins signaða Magnúss, the blessed Magnus. Magn. 512; hans signuðu móður, Th. 25, Rb. 422; signaðr Ólafr, Fms. v. 222; hans signaði líkamr, Th. 28: van-signdr, cursed, Mar.: the word in this sense has been superseded by bleza, q. v.

(gen. -ar and -s; pl. -ir and -ar, acc. -u and -a), m.

1) way, road (á vegum úti);

2) fig. phrases, koma e-u til vegar, to bring about; fara til vegar, to go, proceed (ekki mun þér um, at kenna, hversu sem til vegar ferr); ganga (koma) til vegar, to come to an issue, be decided (gekk þat ok eigi til vegar); gera endiligan veg á máli, to bring it to an issue; venda sínum vegi, to wend one’s way;

3) way, mode, manner; þessir menn munu sœkja oss með eldi, er þeir megu eigi annan veg, if they cannot (get at us) in any other way; einn veg, one way, in the same way; annan veg, other-wise (er annan veg en ek hygg); þann veg, thus, in that wise (þetta er ekki þann veg at skilja); hvern veg, how (eigi veit ek hvern veg þá mun verða);þótti sinn veg hvárum, each of the two had his own opinion, they disagreed; á alla vega, in every way, manner, respect; á marga vega, in many ways;

4) direction; alla vega, in all directions, on all sides (kváðu við lúðrar alla vega í braut frá þeim); skjót annan veg, in another direction; snúa hverr síns vegar, each his own way, in different directions; flýja viðs vegar, to flee scattered about;

5) side, hand; eins vegar, on one side (var eins vegar sjór); á hœgra (vinstra) veg e-u, on the right (left) hand of; tvá vega, on two sides.

(gen. -s), m. honour, distinction (er yðr þat v. mikill); til vegs guði, to the glory of God.

f. pl. levers, see vög.

* * *

m., gen. vegar; but vegs, Eg. 295, Bret. 262; vegsins, Hbl. 56; dat. vegi and veg; with the article veginum, Eg. 544; but veg, Fms. i. 9: pl. vegir and vegar, Eg. 544; acc. vega and vegu, the former is the better form, for the root is ‘vig,’ not ‘vigu;’ vega is also used in old adverbial phrases, as alla vega, marga vega: [Ulf. wigs = ὁδός; A. S., O. H. G. and Germ. weg; Engl. way; Dan. vej; Swed. väg; Lat. via; the root word is vega, q. v.]:—a way, road; vegir er renna til bæja, Gþl. 413; vegir allir, Eg. 543; þröngastir vegir, Fms. ix. 366, passim.

2. metaph. phrases; fara vel til vegar, to be well on ones way, go on, Fms. ix. 283; ganga til vegar, to be in the way towards, to come to an issue, vii. 136, Boll. 355; komask til vegar, Háv. 51; einum verðr e-ð að vegi, to find one’s way out; koma e-u til vegar, to put one in the way, Ld. 320; göra veg á við e-n, to travel with one, come to an understanding; göra endiligan veg á máli, to bring it to an issue, Bs. i. 905; var þat endiligr vegr hér á, Dipl. ii. 11; venda sínum vegi, to wend one’s way, Fms. xi. 425; verða á veg e-s, i. 9; ríða í veg með e-m, on the way, iii. 110; um langan veg, a long way off, Eg. 410, Hom. 7, Edda 30; um farinn veg, á förnum vegi, see fara (A. VI. 2).

II. special, partly adverbial, phrases; víða vega, far and wide, 655 ix. C. 1; miðja vega, midway, Gísl. 5; annan veg, another way, Grág. (Kb.) i. 153; á hvárn tveggja veg, both ways; á hægra veg. on the right hand, Fms. x. 16; á vinstra veg. Mar.; tvá vega, both ways, Fms. x. 14; á alla vega, to all sides, Grág. (Kb.) i. 148; á alla vega frá, 119; flýði sins vegar hvár, Fms. vii. 250, Ver. 11; sinn veg hverr, Landn. 36; flýja víðs vegar, to fly scattered about, Eg. 530, Fms. vi. 87; á verra veg, to the worse, i. 270; á alla vega, in every way, manner, respect. Ld. 222, Fms. xi. 76; á marga vega, Skálda ii. 148; á þrá vega, Hom. 157; fjóra vega, on four sides, D. N. iv. 506.

2. engi veg, in no way, Blas. 43; hverngi veg, howsoever Grág. (Kb.) i. 75; annan veg, otherwise, Fms. vii. 263; einn veg, one way, in the same way, Grág. i. 490; er eigi einn veg farit úgæfu okkarri, Nj. 183; engan veg, in nowise, Fas. ii. 150: gen., eins vegar, on one side, Art.; annars vegar, Fms. viii. 228; hins vegar, on the farther side; síns vegar hverr, one on each side, Pr. 71, Fbr. 67 new Ed.; til vinstra vegsins, Hbl. 56; skógrinn var til hægra vegs, Eg. 295.

III. a region, county; in local names, Austr-vegir, Suðr-vegir, Nór-egr.

IV. peculiar forms are megin (acc. sing.) and megum (dat. pl., see p. 421, col. 2), dropping the initial v and prefixing the m from a preceding dative, the true forms being -egum, -eginn, as in báðum-egum, öllum-eginn, sínum-eginn, hinum-egum, þeim-egin, tveim-egum, whence báðu-megin … tveim-megin; the v remains in tveim vegum, Gþl. 418; nörðrum veginn, B. K. 32, 97; nörðra veginn, 97; tveim veginn, Sks. 414 B.

2. suffixed to pronouns, einn, hinn, hvern, þann, sinn, in the forms -ig, -og, -ug; einn-ig, also; hinn-ig or hinn-og, the other way; hvern-ig, hvern-og, how; þann-ig, þann-og, thither; sinns-egin, sinn-og, (see these words, as also hinn B, p. 264; sinn B, p. 529; so also in Nór-egr, q. v.)

B. vegna, a gen. pl. (?); þær heiðar er vatnsföll deilir af tveggja vegna, on both sides, Grág. i. 440; stukku menn frá tveggja vegna, Eg. 289; senda fjögurra vegna, Fms. i. 209.

II. á vegna e-s, on one’s behalf; this is only found in later vellums, and is said to be derived from the Germ. von wegen (Grimm’s Gramm. iii. 266); which etymology is strongly supported by the fact, that af vegna or á vegna (= Germ. von wegen) is the oldest form; af hins fátæka vegna, Stj. 151; af staðarins vegna, Vm. 55; kom á stefnu fyrir oss Sira Einarr ráðsmaðr af vegna Hóla-kirkju, Dipl. ii. 18; á vegna (= af vegna) Árna, Vm. 131.

2. then, dropping the particle, simply vegna; vegna e-s, on one’s account or behalf, on the part of; jarls vegna, Fms. x. 113, v. l.; staðarins vegna, Dipl. iii. 9, v. 9; minna vegna, on my behalf, Fms. iii. 154 (a late vellum); várra vegna, H. E. i. 436; sem Halldórr hafði áðr fram leitt sinna vegna, Dipl. ii. 5; Loðinn gaf upp sinna vegna, Fms. x. 99.

3. lastly, in mod. usage it has become a regular prep. with gen., having displaced the old fyrir … sakir; but in this sense it is hardly found in vellums; but in inaccurate paper transcripts it is often substituted for the ‘sakir’ of the vellum; cp. Vd. old Ed. 100 and Fs. ch. 24 fine; alls vegna, Þórð. 63 old Ed.; but fyrir alls sakir, new Ed. 13, l. c.

C. COMPDS: vegabót, vegarfall, vegarganga, vegalauss, vegaleysi, vegamót, vegarán, vegaskil, vegsummerki.

m., gen. vegs, glory, honour; er yðr þat vegr mikill, Eg. 410; þótti þeim miklu minni vegr at þessum, 67; leita e-m vegs, Nj. 78; með miklum veg, ok þó eigi allir með jöfnum veg, Fms. x. 170; skína með mikilli birti ok veg, i. 77; rekinn frá öllum veg, es fyrr vas prýddr öllum veg, Eluc. 13; þeim sé vegr ok veldi, lof ok dýrð, 623. 57: so in the phrase, hafa veg ok vanda af e-u, to have both the honour and the responsibility of a thing.

COMPDS: vegsboð, vegskona, vegslauss, vegsmunir.