spread+over

* * *

(geng; gekk, gengum; genginn), v.

1) to walk (reið jarl, en Karkr gekk);

2) to go;

ganga heim, to go home;

ganga braut, to go away;

ganga til hvílu, to go to bed;

ganga á skip, to go on board;

ganga af skipi, to go ashore;

with infin., ganga sofa or at sofa, to go to sleep;

ganga at eiga konu, to marry a woman;

3) to go about grazing, to graze (kálfrinn gekk í túni um sumarit);

4) of a ship, to run, sail (gekk skipit brátt út á haf);

5) to stretch out, extend, project (nes mikit gekk í sæ út);

6) of report, tales, to be current (litlar sögur megu ganga af hesti mínum);

7) to prevail;

gekk þaðan af í Englandi Valska, thereafter the French tongue prevailed in E.;

8) of money, to be current (peningar þeir, sem nú ganga);

of laws, to be valid (þau lög, er gengu á Uppsalaþingi);

of sickness, plague, famine, to rage (þá gekk landfarsótt, drepsótt, hallæri);

9) to go on, last (gnustu þá saman vápnin, ok gekk þat um hríð);

impers., gekk því lengi, so it went on for a long while;

10) láta ganga e-t, to let go on;

láta höggin ganga, to rain blows;

Birkibeinar létu ganga lúðrana, blew the trumpets vigorously;

11) to succeed;

ef þat gengr eigi, if that will not do;

impers., svá þykt, at þeim gekk þar eigi at fara, so close, that they could not go on there;

þeim gekk ekki fyrir nesit, they could not clear the ness;

12) to turn out, go in a specified way;

ganga andæris, to go all wrong;

mart gengr verr en varir, many a thing goes worse than is looked for;

gekk þeim lítt atsókinn, they made little progress with the attack;

impers., e-m gengr vel (illa), one fares (goes on, gets on) well (badly);

13) with acc., ganga e-n á bak, to force one to go backwards (harm gengr bjöninn á bak);

14) with dat., to discharge (gekk bann þá blóði);

15) with preps. and adverbs:

ganga af e-u, to depart from, leave (þá gekk af honum móðrinn);

ganga af vitinu, to go out of one’s wits;

ganga af trú sinni, to apostatize;

to pass (síðan gengu af páskarnir);

to go off (gekk þegar af höfuðit);

to be left as surplus (þat er af skuldinni gekk);

nú gengr honum hey af, now he has some hay left;

ganga af sér, to go to extremities, to go beyond oneself (mjök ganga þeir fóstbrœðr nú af sé);

ganga aptr, to revert (return) to the former proprietor (síðan gengu þau lönd aptr undir Árna);

to be void, annulled (þá skal kaup aptr ganga);

of a ghost, to walk again; of a door, to close, shut (gekk eigi aptr hurðin);

ganga at e-m, to attack one;

ganga at e-u, to agree to, accept a choice or offer (Flosi gekk fljótt at þessu öllu); to fit (skaltu fá mér lukla þá, sem ganga at kistum yðrum);

ganga á e-t, to encroach upon (ganga á ríki e-s); to break (ganga á orð sín, eiða, grið, sættir, trygðir); to pierce, penetrate;

hann var í panzara, er ekki gekk á, that was proof against any weapons;

ganga á vald e-s or e-m, ganga á hönd (hendr) e-m, to submit to, give oneself up to, surrender to one;

ganga á bak e-u, to contravene;

ganga eptir e-u, to go for, go to fetch (göngum heim eptir verðinu); to pursue, claim;

ganga eptir, to prove true, be fulfilled (þetta gekk allt eptir, sem M. sagði fyrir);

ganga frá e-u, to part with, lose (sumir munu ganga frá öllu fénu);

ganga fram, to step forward;

ganga fram vel, to go forward bravely, in a battle;

to come to pass, come into execution (skal þess bíða, er þetta gengr fram);

to increase (fé Hall gerðar gekk fram ok gørðist allmikit);

to depart this life (H. bóndi gengr fram til frænda sinna);

ganga fyrir e-n, to present oneself before one (ganga fyrir konung);

ganga fyrir e-u, to take charge of, manage (var þar mart fólk, en húsbóndi gekk svá fyrir, at ekkert skorti); to yield to, be swayed by (hann gekk þá fyrir fortölum hennar);

ganga í gegn e-m, to set oneself against one;

ganga í gegn e-u, to confess, acknowledge;

maðr gengr í gegn, at á braut kveðst tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away;

ganga í mál, to undertake a case;

ganga með e-m (of a woman), to marry;

ganga með barni, to be with child;

ganga með burði (of animals), to be with young;

ganga með e-u, to assist in, plead (ganga með máli, bónorði);

ganga milli (á m., í m.), to go between, intercede;

ganga móti (á m., í m.) e-m, to go to meet one;

ganga móti e-u, to resist, oppose;

to confess, = ganga í gegn, ganga við e-u;

ganga nær e-m, to be troublesome to one (þótti hón œrit nær ganga Þórgerði);

ganga e-m nær, to approach, come near to one (sá hefir á brott komizt, er næst gekk Gunnari um alla hluti);

ganga saman, to marry;

of an agreement, bargain, to be brought about;

saman gekk kaupit með þeim, they came to a bargain;

ganga sundr (í s.), to go asunder, part;

ganga til, to go up to a thing (gangit til ok hyggit at); of the wind, to veer (veðrit gekk til útsuðrs);

e-m gengr e-t til e-s, one has some reason for doing a thing;

en þat gekk mér til þess (that was my reason), at ek ann þér eigi;

hversu hefir ykkr til gengit, how have you fared?

Loka gekk lítt til, it fared ill with L.;

ganga um e-t, to go about a thing;

ganga um beina, to wait upon guests;

ganga um sættir, to go between, as peacemaker;

ganga um e-n, to befall, happen to one (þess, er um margan gengr guma); of the wind, to go round, veer (gekk um veðrit ok styrmdi at þeim); to manage (fékk hón svá um gengit, at);

ganga undan, to escape to absent oneself;

g. undir e-t, to take upon oneself, undertake (a duty);

ganga undir e-n, to subject oneself to;

ganga upp, to be wasted (of money);

to get loose, to he torn loose (þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir á húsinu);

of a storm, gale, to get up, rise (veðr gekk upp);

of an ice-bound river, áin var gengin upp, swollen with ice;

ganga við staf, to walk with a stick;

ganga við e-u or e-t, to avow;

ganga yfir e-t, to go beyond, disregard (hann vildi eigi ganga yfir þat, er hann vissi réttast);

ganga yfir e-n, to overcome, to befall, happen to one;

slíkt sem yfir hefir gengit, all that has happened;

eitt skal yfir okkr ganga, we shall share one fate;

16) refl., gangast.

1) walking (hann mœddist í göngu);

vera í göngu, to be on foot, to walk;

2) course (ganga tungls, vinds).

* * *

pret. gekk or gékk, 2nd pers. gékkt, mod. gékst; pl. gengu, geingu, or géngu, and an old poët. gingu; gengengu in Vsp. 12 is a mere misspelling (vide Sæm. Möb. 258); pres. geng, pl. göngum; pret. subj. gengi (geingi); imperat. gakk and gakktú; with the neg. suffix geng-at, gengr-at, gékk-at, gakk-attu, passim; a middle form göngumk firr, go from me, Gm. 1: a contracted form gá occurs now and then in mod. hymns; it is not vernacular but borrowed from Germ. and Dan.: [cp. Ulf. gaggan; A. S. and Hel. gangan; Scot. and North. E. gang, mod. Engl. go; Dan.-Swed. gange or gå; Germ. gehen; Ivar Aasen ganga: Icel., Scots, and Norsemen have preserved the old ng, which in Germ. and Swed.-Dan. only remains in poetry or in a special sense, e. g. in Germ. compds.]

A. To go:

I. to walk; reið jarl en Karkr gékk, Fms. i. 210, Rm. 1, 2, 6, 14, 23, 24, 30, Edda 10, Grág. ii. 95, passim; ganga leiðar sinnar, to go one’s way, Fms. x. 290, Krók. 26: adding acc., g. alla leið, Fms. xi. 202, 299; g. berg, to climb a cliff; g. afréttar, to search the fell-pastures (fjallganga), Háv. 39; also g. ( to climb) í fjall, í kletta, Fms. x. 313: Icel. also say, ganga skó og sokka, to wear out shoes and socks; hann gékk tvenna skó; ganga berserks gang, q. v.

β. absol. to go a-begging, Grág. i. 226, 232, Ísl. ii. 25; ganga vergang, húsgang, id. (göngumaðr).

II. adding adverbs, infinitives, adjectives, or the like,

α. an adverb denoting direction; g. út ok inn, Vkv. 4, Lv. 26; g. inn, Fms. i. 16, vi. 33; g. út, to go out, Lat. exire, Nj. 194; g. aptr, to return, Fms. x. 352; g. fram, to step forward, Hm. 1, Eg. 165; g. upp, to go up, ashore; g. ofan, niðr, to go down; g. heiman, 199; g. heim, to go home; gakk hingat, come hither! 488; g. móti, í gegn e-m, to go against, to meet one; g. braut, to go away; g. til e-s, or at e-m, to go to one; g. frá e-m, to leave one; g. með e-m, to go with one; g. hjá, to pass by; g. saman, to go together; g. yfir, to go over; g. gegnum, to go through; g. undir, to go under; g. undan, fyrir, to go before; g. eptir, to go behind; g. um, to rove, stroll about, and so on passim; g. í sæti, to go to one’s seat, take a seat, Eg. 551; g. til hvílu, to go to bed, Nj. 201; g. til matar, to go to dinner, Sturl. iii. 111, Eg. 483; g. til vinnu, verks, to go to one’s work, cp. Hm. 58; g. í kirkju, to go to church, Rb. 82; g. á fjall, to go on the fells, Hrafn. 34; g. á skip, to go on board, Fms. x. 10; g. af skipi, to go ashore.

β. with infin., in old poems often dropping ‘at;’ ganga sofa, to go to sleep, Fm. 27; g. at sofa, Hm. 19; g. vega, to go to fight, Vsp. 56, Ls. 15; g. at eiga konu, to go to be married, Grág. i. 318.

γ. with an adj.; g. hræddr, to be afraid; g. úviss, to be in ignorance, etc., Fms. vii. 271, Sks. 250, 688.

2. in a more special sense; g. til einvígis, bardaga, to go to a duel, battle, Nj. 64; g. á hólm (hólmganga), Eg. 504, 506; g. á eintal, Nj. 103; g. til máls við e-n, to speak to one, Eg. 199, 764; g. í glímu, to go a-wrestling, Ísl. ii. 246; g. á fang, id., Ld. 206; g. í danz, to go a-dancing; g. til skripta, to go to shrift, Hom. 157; g. at brúðkaupi, to go to be married, Fms. vii. 278; g. í skóla, klaustr, to go to school, go into a cloister (as an inmate), (hence skóla-genginn, a school-man, scholar), Bs. passim; g. í þjónustu, to take service, Nj. 268; g. í lið með e-m, to enter one’s party, side with one, 100; g. í lög, to enter a league with one; g. ór lögum, to go out of a league, passim; g. í félag, ór félagi, id.; g. á mala, to take service as a soldier, 121; g. á hönd, g. til handa, to submit to one as a liegeman, surrender, Eg. 19, 33, Ó. H. 184, Fms. vii. 180; g. á vald e-m, to give oneself up, Nj. 267; g. á hendr e-m, to encroach upon, Ver. 56; g. í skuld, to bail, Grág. i. 232, Dipl. ii. 12; g. í trúnað, to warrant, Fms. xi. 356; g. til trygða, Nj. 166, and g. til griða, to accept truce, surrender, Fas. ii. 556; g. í mál, to enter, undertake a case, Nj. 31; g. í ánauð, to go into bondage, Eg. 8; g. til lands, jarðar, ríkis, arfs, to take possession of …, 118, Stj. 380, Grág., Fms. passim; g. til fréttar, to go to an oracle, take auspices, 625. 89; g. til Heljar, a phrase for to die, Fms. x. 414; g. nær, to go nigh, go close to, press hard on, Ld. 146, 322, Fms. xi. 240 (where reflex.); var sá viðr bæði mikill og góðr því at Þorkell gékk nær, Th. kept a close eye on it, Ld. 316.

B. Joined with prepp. and adverbs in a metaph. sense:—g. af, to depart from, go off; þá gékk af honum móðrinn ok sefaðisk hann, Edda 28; þá er af honum gékk hamremin, Eg. 125, Eb. 136, Stj. 118; g. af sér, to go out of or beyond oneself; mjök g. þeir svari-bræðr nú af sér, Fbr. 32; í móti Búa er hann gengr af sér ( rages) sem mest, Fb. i. 193; þá gékk mest af sér ranglæti manna um álnir, Bs. i. 135: so in the mod. phrases, g. fram af sér, to overstrain oneself; and g. af sér, to fall off, decay: to forsake, g. af trú, to apostatize, Fms. ii. 213; g. af vitinu, to go out of one’s wits, go mad, Post. 656 C. 31; g. af Guðs boðorðum, Stj. passim: to pass. Páskar g. af, Ld. 200: to be left as surplus (afgangr), Rb. 122, Grág. i. 411, K. Þ. K. 92:—g. aptr, to walk again, of a ghost (aptrganga), Ld. 58, Eb. 278, Fs. 131, 141, passim; and absol., g. um híbýli, to hunt, Landn. 107: to go back, be void, of a bargain, Gþl. 491:—g. at e-m, to go at, attack, Nj. 80, 160: to press on, Grág. i. 51, Dipl. ii. 19 (atgangr): g. at e-u, to accept a choice, Nj. 256; g. at máli, to assist, help, 207: to fit, of a key, lykla þá sem g. at kístum yðrum, Finnb. 234, Fbr. 46 new Ed., N. G. L. i. 383: medic. to ail, e-ð gengr at e-m; ok gengr at barni, and if the bairn ails, 340, freq. in mod. usage of ailment, grief, etc.:—g. á e-t, to go against, encroach upon; ganga á ríki e-s, Fms. i. 2; g. upp á, to tread upon, vii. 166; hverr maðr er ólofat gengr á mál þeirra, who trespasses against their measure, Grág. i. 3: to break, g. á orð, eiða, sættir, trygðir, grið, Finnb. 311, Fms. i. 189, Ld. 234; g. á bak e-u, to contravene, Ísl. ii. 382; ganga á, to go on with a thing, Grág. ii. 363; hence the mod. phrase, mikið gengr á, much going on; hvað gengr á, what is going on? það er farið að g. á það (of a task or work or of stores), it is far advanced, not much left:—g. eptir, to go after, pursue, claim (eptirgangr), Nj. 154, Þórð. 67, Fms. vii. 5; g. eptir e-m, to humour one who is cross, in the phrase, g. eptir e-m með grasið í skónum; vertu ekki að g. eptir stráknum; hann vill láta g. eptir ser (of a spoilt boy, cross fellow): to prove true, follow, hón mælti mart, en þó gékk þat sumt eptir, Nj. 194; eptir gékk þat er mér bauð hugr um, Eg. 21, Fms. x. 211:—g. fram, to go on well in a battle, Nj. 102, 235, Háv. 57 (framgangr): to speed, Nj. 150, Fms. xi. 427: to grow, increase (of stock), fé Hallgerðar gékk fram ok varð allmikit, Nj. 22; en er fram gékk mjök kvikfé Skallagríms, Eg. 136, Vígl. 38: to come to pass, skal þess bíða er þetta gengr fram, Nj. 102, Fms. xi. 22: to die, x. 422:—g. frá, to leave (a work) so and so; g. vel frá, to make good work; g. ílla frá, to make bad work; það er ílla frá því gengið, it is badly done:—g. fyrir, to go before, to yield to, to be swayed by a thing; heldr nú við hót, en ekki geng ek fyrir slíku, Fms. i. 305; þó at vér gangim heldr fyrir blíðu en stríðu, ii. 34, Fb. i. 378, Hom. 68; hvárki gékk hann fyrir blíðyrðum né ógnarmálum, Fms. x. 292; hann gékk þá fyrir fortülum hennar, Bs. i. 742: in mod. usage reflex., gangast fyrir íllu, góðu: to give away, tók hann þá at ganga fyrir, Fb. i. 530: Icel. now say, reflex., gangast fyrir, to fall off, from age or the like (vide fyrirgengiligr): to prevent, skal honum þá eigi fyrnska fyrir g., N. G. L. i. 249; þá er hann sekr þrem mörkum nema nauðsyn gangi fyrir, 14; at þeim gangi lögleg forföll fyrir, Gþl. 12:—g. í gegn, to go against, to meet, in mod. usage to deny, and so it seems to be in Gþl. 156; otherwise in old writers it always means the reverse, viz. to avow, confess; maðr gengr í gegn, at á braut kveðsk tekit hafa, the man confessed and said that he had taken it away, Ísl. ii. 331; ef maðr gengr í gegn legorðinu, Grág. i. 340; sá goði er í gegn gékk ( who acknowledged) þingfesti hans, 20; hann iðraðisk úráðs síns, ok gékk í gegn at hann hefði saklausan selt herra sinn, Sks. 584,—this agrees with the parallel phrase, g. við e-t, mod. g. við e-u, to confess, both in old and mod. usage, id.:—g. hjá, to pass by, to waive a thing, Fms. vi. 168:—g. með, to go with one, to wed, marry (only used of a woman, like Lat. nubere), þú hefir þvert tekit at g. með mér, Ld. 262, Sd. 170, Grág. i. 178, Þiðr. 209, Gkv. 2. 27, Fms. xi. 5: medic., g. með barni, to go with child, i. 57; with acc. (barn), Bs. i. 790, and so in mod. usage; a mother says, sama sumarið sem eg gékk með hann (hana) N. N., (meðgöngutími); but dat. in the phrase, vera með barni, to be with child; g. með burði, of animals, Sks. 50, Stj. 70; g. með máli, to assist, plead, Eg. 523, Fms. xi. 105, Eb. 210; g. með e-u, to confess [Dan. medgaae], Stj., but rare and not vernacular:—g. milli, to go between, intercede, esp. as a peacemaker, passim (milli-ganga, meðal-ganga):—g. í móti, to resist, Nj. 90, 159, 171: of the tide, en þar gékk í móti útfalls-straumr, Eg. 600:—g. saman, to go together, marry, Grág. i. 324, Fms. xi. 77: of a bargain, agreement, við þetta gékk saman sættin, Nj. 250; saman gékk kaupit með þeim, 259:—g. sundr, to go asunder, part, and of a bargain, to be broken off, passim:—g. til, to step out, come along; gangit til, ok blótið, 623. 59; gangit til, ok hyggit at, landsmenn, Fms. iv. 282: to offer oneself, to volunteer, Bs. i. 23, 24: the phrase, e-m gengr e-ð til e-s, to purpose, intend; en þat gékk mér til þess ( that was my reason) at ek ann þér eigi, etc., Ísl. ii. 269; sagði, at honum gékk ekki ótrúnaðr til þessa, Fms. x. 39; gékk Flosa þat til, at …, Nj. 178; gengr mér meirr þat til, at ek vilda firra vini mína vandræðum, Fms. ii. 171; mælgi gengr mér til, ‘tis that I have spoken too freely, Orkn. 469, Fms. vi. 373, vii. 258: to fare, hversu hefir ykkr til gengið, how have you fared? Grett. 48 new Ed.; Loka gékk lítt til, it fared ill with L., Fb. i. 276: mod., þat gékk svá til, it so happened, but not freq., as bera við is better, (tilgangr, intention):—g. um e-t, to go about a thing; g. um sættir, to go between, as peacemaker, Fms. v. 156; g. um beina, to attend guests, Nj. 50, passim: to manage, fékk hón svá um gengit, Grett. 197 new Ed.; hversu þér genguð um mitt góðs, 206: to spread over, in the phrase, má þat er um margan gengr; þess er um margan gengr guma, Hm. 93: to veer, go round, of the wind, gékk um veðrit ok styrmdi at þeim, the wind went round and a gale met them, Bs. i. 775:—g. undan, to go before, escape, Ver. 15, Fms. vii. 217, Blas. 49: to be lost, wasted, jafnmikit sem undan gékk af hans vanrækt, Gþl. 338: to absent oneself, eggjuðusk ok báðu engan undan g., Fms. x. 238:—g. undir, to undertake a duty, freq.: to set, of the sun, Rb. 468, Vígl. (in a verse): to go into one’s possession, power, Fms. vii. 207;—g. upp, to be wasted, of money, Fær. 39, Fms. ix. 354: of stones or earth-bound things, to get loose, be torn loose, þeir glímdu svá at upp gengu stokkar allir í húsinu, Landn. 185; flest gékk upp þat sem fyrir þeim varð, Háv. 40, Finnb. 248; ok gékk ór garðinum upp ( was rent loose) garðtorfa frosin, Eb. 190: to rise, yield, when summoned, Sturl. iii. 236: of a storm, gale, to get up, rise, veðr gékk upp at eins, Grett. 94, Bárð. 169; gengr upp stormr hinn sami, Bs. ii. 50: of an ice-bound river, to swell, áin var ákafliga mikil, vóru höfuðísar at báðum-megin, en gengin upp ( swoln with ice) eptir miðju, Ld. 46, Fbr. 20 new Ed., Bjarn. 52; vötnin upp gengin, Fbr. 114; áin var gengin upp ok íll yfirferðar, Grett. 134:—g. við, in the phrase, g. við staf, to go with a staff, rest on it: with dat., g. við e-u, to avow (vide ganga í gegn above):—g. yfir, to spread, prevail, áðr Kristnin gengi yfir, Fms. x. 273; hétu á heiðin goð til þess at þau léti eigi Kristnina g. yfir landit, Bs. i. 23: the phrase, láta eitt g. yfir báða, to let one fate go over both, to stand by one another for weal and woe; hefi ek því heitið honum at eitt skyldi g. yfir okkr bæði, Nj. 193, 201, 204, Gullþ. 8: so in the saying, má þat er yfir margan gengr, a common evil is easier to bear, Fbr. 45 new Ed. (vide um above); muntu nú verða at segja slíkt sem yfir hefir gengið, all that has happened, Fms. xi. 240; þess gengr ekki yfir þá at þeir vili þeim lengr þjóna, they will no longer serve them, come what may, Orkn. 84: to overrun, tyrannize over, þeir vóru ójafnaðar menn ok ganga þar yfir alla menn, Fms. x. 198 (yfirgangr): to transgress, Hom. 109: to overcome, þótti öllum mönnum sem hann mundi yfir allt g., Fms. vii. 326: a naut. term, to dash over, as spray, áfall svá mikit at yfir gékk þegar skipit, Bs. i. 422; hence the metaph. phrase, g. yfir e-n, to be astonished; það gengr yfir mig, it goes above me, I am astonished.

C. Used singly, of various things:

1. of cattle, horses, to graze (haga-gangr); segja menn at svín hans gengi á Svínanesi, en sauðir á Hjarðarnesi, Landn. 124, Eg. 711; kálfrinn óx skjótt ok gékk í túni um sumarit, Eb. 320; Freyfaxi gengr í dalnum fram, Hrafn. 6; þar var vanr at g. hafr um túnit, Nj. 62; þar var til grass (görs) at g., Ld. 96, Grág. passim; gangandi gripr, cattle, beasts, Bjarn. 22; ganganda fé, id., Sturl. i. 83, Band. 2, Ísl. ii. 401.

2. of shoals of fish, to go up, in a river or the like (fiski-ganga, -gengd); vötn er netnæmir fiskar g. í, Grág. i. 149; til landauðnar horfði í Ísafirði áðr fiskr gékk upp á Kvíarmiði, Sturl. ii. 177; fiskr er genginn inn ór álum, Bb. 3. 52.

3. of the sun, stars, vide B. above, (sólar-gangr hæstr, lengstr, and lægstr skemstr = the longest and shortest day); áðr sól gangi af Þingvelli, Grág. i. 24; því at þar gékk eigi sól af um skamdegi, Landn. 140, Rb. passim:—of a thunder-storm, þar gékk reiði-duna með eldingu, Fb. iii. 174:—of the tide, stream, water, vide B. above, eða gangi at vötn eða skriður, K. Þ. K. 78.

4. of a ship, gékk þá skipit mikit, Eg. 390, Fms. vi. 249; létu svá g. suðr fyrir landit, Eg. 78; lét svá g. suðr allt þar til er hann sigldi í Englands-haf, Ó. H. 149; réru nótt ok dag sem g. mátti, Eg. 88; gékk skipit brátt út á haf, Ó. H. 136.

β. to pass; kvað engi skip skyldi g. (go, pass) til Íslands þat sumar, Ld. 18.

II. metaph. to run out, stretch out, project, of a landscape or the like; gengr haf fyrir vestan ok þar af firðir stórir, Eg. 57; g. höf stór ór útsjánum inn í jörðina; haf (the Mediterranean) gengr af Njörva-sundum (the Straits of Gibraltar), Hkr. i. 5; nes mikit gékk í sæ út, Eg. 129, Nj. 261; í gegnum Danmörk gengr sjór (the Baltic) í Austrveg, A. A. 288; fyrir austan hafs-botn þann (Bothnia) er gengr til móts við Gandvík (the White Sea), Orkn. begin.: frá Bjarmalandi g. lönd til úbygða, A. A. 289; Europa gengr allt til endimarka Hispaniae, Stj. 83; öllum megin gengr at henni haf ok kringir um hana, 85; þessi þinghá gékk upp ( extended) um Skriðudal, Hrafn. 24: of houses, af fjósi gékk forskáli, Dropl. 28.

2. to spread, branch out; en af því tungurnar eru ólíkar hvár annarri, þær þegar, er ór einni ok hinni sömu hafa gengit eða greinzt, þá þarf ólíka stafi í at hafa, Skálda (Thorodd) 160: of a narrative, gengr þessi saga mest af Sverri konungi, this story goes forth from him, i. e. relates to, tells of him, Fb. ii. 533; litlar sögur megu g. af hesti mínum, Nj. 90; um fram alla menn Norræna þá er sögur g. frá, Fms. i. 81.

III. to take the lead, prevail; gékk þaðan af í Englandi Valska, thereafter (i. e. after the Conquest) the Welsh tongue prevailed in England, Ísl. ii. 221; ok þar allt sem Dönsk tunga gengi, Fms. xi. 19; meðan Dönsk tunga gengr, x. 179:—of money, to be current, hundrað aura þá er þá gengu í gjöld, Dropl. 16; eigi skulu álnar g. aðrar en þessar, Grág. i. 498; í þenna tíð gékk hér silfr í allar stórskuldir, 500, Fms. viii. 270; eptir því sem gengr ( the course) flestra manna í millum, Gþl. 352:—of laws, to be valid, ok var nær sem sín lög gengi í hverju fylki, Fms. iv. 18; Óðinn setti lög í landi sínu þau er gengit höfðu fyrr með Ásum, Hkr. i. 13; þeirra laga er gengu á Uppsala-þingi, Ó. H. 86; hér hefir Kristindóms-bálk þann er g. skal, N. G. L. i. 339; sá siðr er þá gékk, Fb. i. 71, (vide ganga yfir):—of sickness, plague, famine, to rage, þá gékk landfarsótt, bóla, drepsótt, hallæri, freq.; also impers., gékk því hallæri um allt Ísland, Bs. i. 184; mikit hallæri ok hart gékk yfir fólkið, 486, v. l.; gékk sóttin um haustið fyrir sunnan land; þá gékk mest plágan fyrri, Ann. 1402, 1403.

IV. to go on, last, in a bad sense, of an evil; tókst síðan bardagi, ok er hann hafði gengit um hríð, Fs. 48: impers., hefir þessu gengit ( it has gone on) marga manns-aldra, Fms. i. 282; gékk því lengi, so it went on a long while, Grett. 79 new Ed.; gékk þessu enn til dags, Nj. 272; ok gékk því um hríð, 201; ok gékk því allan þann dag, Fms. vii. 147; lát því g. í allt sumar, xi. 57; gengr þessu þar til er …, Fb. i. 258.

V. denoting violence; létu g. bæði grjót ok vápn, Eg. 261; létu þá hvárir-tveggju g. allt þat er til vápna höfðu, Fms. ix. 44; láta höggin g., to let it rain blows, Úlf. 12. 40; háðung, spottyrði, hróp ok brigzl hver lét með öðrum g. á víxl, Pass. 14. 3, (vápna-gangr); Birkibeinar róa þá eptir, ok létu g. lúðrana, and sounded violently the alarum, Fms. ix. 50, (lúðra-gangr); láta dæluna g., to pour out bad language, vide dæla.

VI. to be able to go on, to go, partly impers.; ef þat gengr eigi, if that will not do, Fms. vi. 284; svá þykt at þeim gékk þar ekki at fara, they stood so close that they could not proceed there, Nj. 247; þá nam þar við, gékk þá eigi lengra, there was a stop; then it could go no farther, Fms. xi. 278; leiddu þeir skipit upp eptir ánni, svá sem gékk, as far as the ship could go, as far as the river was navigable, Eg. 127: esp. as a naut. term, impers., e. g. þeim gékk ekki fyrir nesið, they could not clear the ness; þá gengr eigi lengra, ok fella þeir þá seglið, Bs. i. 423; at vestr gengi um Langanes, 485, v. l.

VII. with adverbs; g. létt, fljótt, to go smoothly; g. þungt, seint, to go slowly; oss munu öll vápna-viðskipti þungt g. við þá, Nj. 201; þungt g. oss nú málaferlin, 181; gékk þeim lítt atsóknin, Stj. 385; at þeim feðgum hefði þá allir hlutir léttast gengit, Bs. i. 274; seint gengr, Þórir, greizlan, Ó. H. 149; g. betr, verr, to get the better, the worse; gékk Ribbungum betr í fyrstu, Fms. ix. 313; gengu ekki mjök kaupin, the bargain did not go well, Nj. 157, cp. ganga til (B. above):—to turn out, hversu g. mundi orrostan, 273; gékk þá allt eptir því sem Hallr hafði sagt, 256; ef kviðir g. í hag sækjanda, if the verdict goes for the plaintiff, Grág. i. 87; þótti þetta mál hafa gengit at óskum, Dropl. 14; mart gengr verr en varir, a saying, Hm. 39; þykir honum nú at sýnu g. ( it seems to him evident) at hann hafi rétt hugsað, Fms. xi. 437; g. andæris, to go all wrong, Am. 14; g. misgöngum, to go amiss, Grág. i. 435; g. e-m í tauma, to turn false ( crooked); þat mun mér lítt í tauma g. er Rútr segir, Nj. 20; g. ofgangi, to go too high, Fms. vii. 269.

VIII. of a blow or the like; hafði gengit upp á miðjan fetann, the axe went in up to the middle of the blade, Nj. 209; gékk þegar á hol, 60; gékk í gegnum skjöldinn, 245, Fb. i. 530.

IX. of law; láta próf g., to make an enquiry; láta vátta g., to take evidence, D. N.

X. to be gone, be lost; gékk hér með holdit niðr at beini, the flesh was torn off, Fb. i. 530: esp. in pass. part. genginn, dead, gone, eptir genginn guma, Hm. 71; moldar-genginn, buried, Sl. 60; hel-genginn, 68; afli genginn, gone from strength, i. e. powerless, Skv. 3. 13.

β. gone, past; gengið er nú það görðist fyr, a ditty; mér er gengið heimsins hjól, gone for me is the world’s wheel ( luck), a ditty.

XI. used as transit. with acc.; hann gengr björninn á bak aptr, he broke the bear’s back in grappling with him, Finnb. 248; ok gengr hana á bak, ok brýtr í sundr í henni hrygginn, Fb. i. 530.

2. medic. with dat. to discharge; ganga blóði, to discharge blood (Dan. blodgang), Bs. i. 337, 383; Arius varð bráðdauðr ok gékk ór sér öllum iðrum, Ver. 47.

D. REFLEX.:

I. singly, gangask, to be altered, to change, be corrupted; gangask í munni, of tradition; var þat löng ævi, ok vant at sögurnar hefði eigi gengisk í munni, Ó. H. pref.; má því eigi þetta mál í munni gengisk hafa, Fb. ii. Sverr. S. pref.; ok mættim vér ráða um nokkut, at málit gengisk, that the case could miscarry, be lost, Glúm. 380:—láta gangask, to let pass. waive; lét Páll þá g. þá hluti er áðr höfðu í millum staðit, Sturl. i. 102; ef þú lætr eigi g. þat er ek kref þik, Fms. xi. 61.

2. e-m gengsk hugr við e-t, to change one’s mind, i. e. to be moved to compassion, yield; sótti hón þá svá at honum gékksk hugr við, Eb. 264; þá gékksk Þorgerði hugr við harma-tölur hans, Ld. 232; ok mun honum g. hugr við þat, svá at hann mun fyrirgefa þér, Gísl. 98; nú sem hann grét, gékksk Ísak hugr við, Stj. 167; er sendimaðr fann at Birni gékksk hugr við féit, Ó. H. 194; við slíkar fortölur hennar gékksk Einari hugr (E. was swayed) til ágirni, Orkn. 24.

II. with prepp. (cp. B. above); gangask at, to ‘go at it,’ engage in a fight; nú gangask þeir at fast, Dropl. 24, Ísl. ii. 267; gengusk menn at sveitum, of wrestlers, they wrestled one with another in sections (Dan. flokkevis), Glúm. 354; þeir gengusk at lengi, Finnb. 248:—gangask fyrir, vide B. above:—gangask í gegn, at móti, to stand against, fight against; at vér látim ok eigi þá ráða er mest vilja í gegn gangask (i. e. the extreme on each side), Íb. 12, cp. Fms. ii. 241; at þeir skipaði til um fylkingar sínar, hverjar sveitir móti skyldi g., i. e. to pair the combatants off, ix. 489; þeir risu upp ok gengusk at móti, Stj. 497. 2 Sam. ii. 15:—g. nær, to come to close quarters (Lat. cominus gerere), Nj. 176, Fms. xi. 240:—gangask á, to dash against one another, to split; á gengusk eiðar, the oaths were broken, Vsp. 30: to be squared off against one another, sú var görð þeirra, at á gengusk vígin húskarlanna, Rd. 288; ekki er annars getið en þeir léti þetta á gangask, i. e. they let it drop, Bjarn. 47; gangask fyrir, to fall off, Fms. iii. 255:—gangask við, to grow, gain strength; áðr en við gengisk hans bæn, before his prayer should be fulfilled, x. 258; ef þat er ætlað at trúa þessi skuli við g., Nj. 162; hétu þeir fast á guðin, at þau skyldi eigi láta við garrgask Kristniboð Ólafs konungs, Fms. ii. 32; þetta gékksk við um öll þau fylki, vii. 300; mikit gékksk Haraldr við (H. grew fast) um vöxt ok afl, Fb. i. 566; Eyvindr hafði mikið við gengizk um menntir, E. had much improved himself in good breeding, Hrafn. 24; vildi hann prófa hvárr þeirra meira hafði við gengisk, which of them had gained most strength, Grett. 107: to be in vogue, in a bad sense, ok löngum við gengisk öfund ok rangindi, Fms. i. 221, cp. Pass. 37. 7:—gangask ór stað, to be removed, Fms. xi. 107.

III. in the phrase, e-m gengsk vel, ílla, it goes well, ill with one, Hom. 168, Am. 53; ílls gengsk þér aldri, nema …, the evil will never leave thee, thou wilt never be happy, unless …, 65.

(neut. breitt), a. broad; á breiðan, in breadth, = í breidd; standa breitt, to spread over a wide space; sitja breitt, with the legs wide apart.

* * *

adj. neut. breitt, [Ulf. braids; Scot. brade; A. S. brâd; Engl. broad; Germ. breit], broad, Ld. 276, Nj. 35, 91, Grág. i. 500, Fms. iv. 42, vi. 297; fjörðr b. ok langr, Eb. 8; breiða stofa, b. búr, the broad chamber, Dipl. iii. 4, v. 2.

β. á breiðan, adv. in breadth, Fms. viii. 416, x. 13: neut. as adv., standa breitt, to spread over a wide space, Edda 10.

m. while ashes.

* * *

a, m. [O. H. G. falavizga: mid. H. G. valwische; Swed. falaska; the word is composed from fölr and aska]:—the pale, white ash spread over burning embers; so Icel. call the ashes while they still keep their shape before crumbling in pieces; þeir sá á eldinum fölskann er netið hafði brunnit, Edda 39; fölski var fallinn á eldinn, Fas. ii. 388; fölskar, Stj. 58, Mar. (Fr.): metaph. in mod. usage, fölska-lauss, adj. without f., sincere, real, e. g. fölskalaus elska, sincere love.

sat, to keep the sheep huddled together instead of being spread over the pasture, of a bad shepherd; þú skalt ekki h. það, því þá dettr úr því nytin, Piltr og Stúlka 9: a local name,

* * *

(slæ; sló, slógum; sleginn; pret. also sleri), v.

1) to smite, strike (slá e-n högg, kinnhest);

2) slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle;

slá slag, to strike up a tune;

slá leik, to strike up, begin, a game;

slá vef, to strike the web, to weave;

3) to hammer, forge (slá gull, silfr, sverð);

slá e-t e-u, to mount with (járnum sleginn);

4) to cut grass, mow (slá hey, töðu, tún, eng);

5) to slay, kill (síns bróður sló hann handbana);

6) fig., slá kaupi, to strike a bargain;

slá máli í sátt, to refer a matter to arbitration;

slá fylking, to draw up a line of battle;

slá hring um, to surround;

slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round;

slá eldi í e-t, to set fire to;

slá landtjöldum, to pitch a tent, or also, to strike a tent, take it down;

slá festum, to unmoor a ship;

slá netjum, to put out the nets;

slá hundum lausum, to slip the hounds;

7) with preps.:

slá e-t af, to cut off;

slá e-n af, to kill, slaughter;

slá á e-t, to take to a thing;

slá á glens ok glúmur, to take to play and sport;

slá á heit, to take to making a vow;

slá e-u á sik, to take upon one-self;

slá á sik sótt, to feign illness;

slá á sik úlfúð, to show anger or ill-will;

ekki skaltu slíku á þik slá, do not betake thyself to that;

impers., sló á hann hlátri, he was taken with a fit of laughter;

sló ótta á marga, many were seized with fear;

því slær á, at, it so happens that;

ljóssi sleri (= sló) fyrir hann, a light flashed upon him;

slá í deilu, to begin quarrelling (eitt kveld, er þeir drukku, slógu þeir í deilu mikla);

impers., slær í e-t, it arises;

slær þegar í bardaga, it came to a fight;

slá niðr e-u, to put an end to;

nú er niðr slegit allri vináttu, now there is an end to all friendship;

slá sér niðr, to lie down, take to one’s bed;

slá e-n niðr, to kill;

slá e-u saman, to join (þeir slá þá saman öllu liðinu í eina fylking);

slá til e-s, to aim a blow at one, strike at one;

slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays;

slá e-u upp, to spread a report;

slá upp herópi, to raise the war-cry;

impers., loganum sló upp ór keröldunum, the flame burst out of the vessels;

slá út e-u, to pour out (þá er full er mundlaugin, gengr hón ok slær út eitrinu);

slá e-u við, to take into use (þá var slegit við öllum búnaði);

slá við segli, to spread the sail;

ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth almost all that I recollected;

slá beizli við hest, to put a bridle on a horse;

e-u slær yfir, it comes over, arises (slær yfir þoku svá myrkri, at engi þeirra sá annan);

8) refl., slást;

(sláða, sláðr), v. to bar (hliðit var slát rammliga).

(pl. slár), f. bar, bolt, cross-beam (slá ein var um þvert skipit).

* * *

pres. slæ, slær, slær; pl. slám (m. sláum), sláið, slá: pret. sló, slótt, slóttú (mod. slóst, slóstu), sló; pl. slógu (slósk = slógusk, Sturl. ii. 208 C): subj. slægi: imperat. slá, sláðú: part. sleginn: a pret. sleri or slöri occurs as a provincialism in the old vellum Ágrip—sløru, Fms. x. 403; sleri, 394; slæri, i. e. slöri, 379: [Ulf. slahan = τύπτειν, παίειν; A. S. sleân, slæge; Engl. slay; Dan.-Swed. slaa; O. H. G. slahan; Germ. schlagen.]

A. To smite, strike, Dropl. 13; slá með steini, Fms. viii. 388; slá e-n til bana, ii. 183; slá e-n högg, kinnhest, i. 150, ix. 469, 522, Ld. 134; slá knött, Vígl. 24; slá til e-s, to strike at one, Finnb. 306, Sturl. ii. 24 C; slá í höfuð e-m, Fms. v. 173.

2. slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle, Vsp. 34, Fdda 76, Am. 62, Bs. i. 155, Fb. i. 348, Fms. vii. 356 (in a verse), Sks. 704, Grett. 168 (hörpu-sláttr); slá hljóðfæri, Fms, iii. 184; slá slag, to strike up a tune; hann sló þann slag, … sló hann þá Gýgjar-slag… þann streng er hann hafði ekki fyrr slegit, Fas. iii. 222, 223, cp. drápa and drepa: slá leik, to strike up for a dance or game to begin, hann sá at leikr var sleginn skamt frá garði, Sturl. ii. 190; so in embroidery (see borð), slá danz, 117, Karl. 52: slá eld, to strike fire, Fms. ix. 234: slá vef, to strike the loom, in weaving, xi. 49, Darr.; slá borða, Fas. i. 193, 205.

3. to hammer, forge; slá hamri, Vkv. 18; slá sverð, Þiðr. 21; slá þvertré af silfri í hofit, Landn. 313; slá saum, Fms. ii. 218, ix. 377, Stj. 451; hann sló gull rautt, Vkv. 5; slá herspora, Fms. vii. 183; sleginn fram broddr ferstrendr, Eg. 285; slá öxar eða gref, Stj. 451: to mount, járnum sleginn, Fms. v. 339, Fas. iii. 574: to strike off, of coin.

4. to mow, cut grass; slegin tún, Nj. 112; þrælar níu slógu hey, Edda 48; ek mun láta bera út ljá í dag ok slá undir sem mest … slá töðu, Eb. 150, Fb. i. 522; slá teig þann er heitir Gullteigr, Ísl. ii. 344; slá afrétt, Grág. ii. 303; slá eng, 281, Gþl. 360: absol., þeir slóu (sic) allir í skyrtum, Ísl. ii. 349, Grág. ii. 281.

5. to slay, smite, kill, Stj. passim, but little used in classical writings, where drepa is the word; sverði sleginn, 656 C. 4; slá af, to slay. Bs. ii. 56, 89, Stj. 183; slá af hest, to kill a horse, send it to the knacker: to smite with sickness, slá með likþrá, blindleik, blindi, Stj.; harmi sleginn, Fms. iii. 11.

II. metaph. phrases; slá kaupi, to strike a bargain, Ld. 30, Fms. ii. 80; slá máli í sátt, to put it to arbitration, Fms. x. 403; slá kaupi saman, Fb. ii. 79: slá fylking, to dress up a line of battle, Fms. viii. 408; slá öllu fólki í mannhringa, x. 229; slá hring um, to surround, Nj. 275. Fas. ii. 523; slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round, Eg. 80, 88, Fms. viii. 67, x. 229; eldi um sleginn, Sól.: slá í lás, to slam, lock, Sturl. i. 63: slá eldi í, to set fire to, Fms. vii. 83, xi. 420, Hdl. 47; slá beisli við hest, to put a bridle in a horse’s mouth. Fas. ii. 508: slá landtjöldum, to pitch a tent, Eg. 291, Fms. ii. 264; or also, to strike a tent, take it down, Fær. 147; slá landtjalds-stöngunum, to loosen them, Hkr. i. 26; slá festum, to unmoor a ship, ii. 222, Fms. viii. 288, 379; slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays, Al. 67; slá netjum, to put out the nets. Bs. ii. 145; slá hundum (or slá hundum lausum, Fms. ii. 174, x. 326), to slip the hounds, Hom. 120.

2. with prepp.; slá e-n við, to display; slá við segli, to spread the sail, Fas. ii. 523; þá var slegit við öllum búnaði, all was taken into use, Fms. x. 36; ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth all that I recollected, Bs. i. 59: slá e-n upp, to spread a report (upp-sláttr), Fms, viii. 232, ix. 358: slá niðr, to throw down, Hom. 110; hann sló sér niðr, he lay down, Fms. ii. 194; hann slær sér niðr ( takes to his bed) sem hann sé sjúkr, Stj. 520; nú er niðr slegit allri vináttu, an end to all friendship, Fms. vi. 286, xi. 72: slá út, to throw out, N. G. L. i. 31; slá út eitrinu, to pour it out, Edda 40: slá saman liðinu, to join the army, Fms. x. 268: slá upp ópi, to strike up, raise a cry, viii. 414, Fb. ii. 125: slá í sundr kjöptunum, ii. 26: slá á e-t, to take to a thing; slá á glens ok glímur, he took to play and sport, Fms. ii. 182; hann sló á fagrmæli við þá, begun flattering, Nj. 167; slá í rán, to betake oneself to robbery, Stj. 400: slá á heit, to take to making a vow, Fs. 91: slá á, to take on oneself; slá á sik sótt, to feign illness, Fms. vi. 32; slá á sik úlfúð, to show anger, ill-will, Eb. 114; skaltú ekki slíku á þik slá, at þrá eptir einni konu, do not betake thyself to that, Ísl. ii. 250: slá e-u af, to put off; eg hefi slegið því af.

III. impers., it strikes or breaks out to a thing, i. e. the thing happens; loganum sló út um keröldin, flames broke out round the casks, Fms. i. 128; þá sleri ljósi fyrir hann sem elding væri, x. 394; sló á hann hlátri, he was taken in a fit of laughter, vii. 150; sló ópi á herinn, the men fell a-shouting, viii. 225; þá sleri á uþefjani ok ýldu, x. 379; sló þá í verkjum fyrir brjóstið, Sturl. ii. 127 C. Bs. i. 119; sló þá felmt ok flótta á liðit, the men were panic-stricken and took to flight, Fms. i. 45; þótt þunga eðr geispa slái á hana, vi. 199; sló mikilli hræðslu á konu þá, viii. 8; sló ifa í skap honum, 655 xii. 3, Stj. 424; því slær á ( it so happens), at hann réttir höndina í ljósit, Bs. i. 462; slær þegar í bardaga, it came to a fight, Fms. xi. 32; sló með þeim í mestu deilu, x. 99; í kappmæli, Fb. i. 327; hér slær í allmikit úefni, Nj. 246; var mjök í gadda slegit, at hann mundi fá hennar (cp. Dan. klapped og klart), 280; þá sló því á þá, at þeir fóru í á með net, Bs. i. 119.

B. Reflex. to throw oneself, betake oneself; slósk hón at fram eldinum, she rushed to the fireside, Fms iv. 339; slásk á bak e-m, to go behind another, Sturl. i. 197 C; slásk aptr, to draw back; gæta þess at eigi slægisk aptr liðit, Ó. H. 214; þeir kómu í Valadal, ok slósk (sic = slógusk) þar inn, broke into the houses, Sturl. ii. 208 C; þá slógusk í Suðreyjar víkingar, Vikings infested, invaded the islands, Fms. i. 245; slásk í för með e-m, to join another in a journey, xi. 129; ef nokkurr slæsk í mat eðr mungát, ok rækir þat meirr enn þingit, Gþl. 15; hann slósk á tal við Guðrúnu, entered into conversation with G., Nj. 129; slásk í sveit með e-m, Ó. H. 202; slásk á spurdaga við e-n, to ask questions, Sks. 302 B; slásk á svikræði, Fms. vi. 179. ☞ The slæsk in Ld. 144 is an error for slævask, see sljófa.

II. recipr. to fight; hann slóst við Enska í hafi, Ann. 1420, cp. Dan. slaaes, but it is unclass., for berjask is the right word.

III. part. sleginn; með slegnu hári, with dishevelled hair, Finnb. 250: hón var mörgu sleginn, whimsical, Gþl. 3 (= blandin): sleginn, surrounded, Akv. 14, 29; sleginn regni, beaten with rain, Vtkv. 5: sleginn, coined, N. G. L. i. 5.

* * *

1) bolt (of a door); láta l. frá hurðu, to unbolt a door;

2) lock (en lyklar vóru settir í lokin);

3) cover, lid (ok l. yfir kerinu);

4) locker or bench in the stern of a boat, = stafnlok (gekk biskup fram í lokit);

5) in pl. lockers; gullhringr hvarf frá husfreyju ór lokum; out of the lockers;

6) fig. in pl. end, conclusion; þat fylgir ljóða lokum, this is the end of my lay; fœra e-t til loka, to put an end to; liða undir l., to die, perish; at lokum, at last, = loks; til loks, to an end; completely, altogether.

n. a kind of fern or weed; ganga sem l. yfir akr, to spread like weeds over a field.

* * *

n. [Ivar Aasen lok; Dan. laag; the word remains in Engl. hem-lock], a kind of fern or weed; in the phrase, ganga sem lok yfir akr, to spread like weeds over a field; menn hans gengu sem lok yfir akra, Orkn. 4; gengu þeir einir yfir allt sem lok yfir akra, Fbr. 24 new Ed.; the mod. sem logi yfir akra is a corruption of the old phrase.

* * *

(slæ; sló, slógum; sleginn; pret. also sleri), v.

1) to smite, strike (slá e-n högg, kinnhest);

2) slá hörpu, fiðlu, to strike the harp, fiddle;

slá slag, to strike up a tune;

slá leik, to strike up, begin, a game;

slá vef, to strike the web, to weave;

3) to hammer, forge (slá gull, silfr, sverð);

slá e-t e-u, to mount with (járnum sleginn);

4) to cut grass, mow (slá hey, töðu, tún, eng);

5) to slay, kill (síns bróður sló hann handbana);

6) fig., slá kaupi, to strike a bargain;

slá máli í sátt, to refer a matter to arbitration;

slá fylking, to draw up a line of battle;

slá hring um, to surround;

slá manngarð, mannhring, to form a ring of men round;

slá eldi í e-t, to set fire to;

slá landtjöldum, to pitch a tent, or also, to strike a tent, take it down;

slá festum, to unmoor a ship;

slá netjum, to put out the nets;

slá hundum lausum, to slip the hounds;

7) with preps.:

slá e-t af, to cut off;

slá e-n af, to kill, slaughter;

slá á e-t, to take to a thing;

slá á glens ok glúmur, to take to play and sport;

slá á heit, to take to making a vow;

slá e-u á sik, to take upon one-self;

slá á sik sótt, to feign illness;

slá á sik úlfúð, to show anger or ill-will;

ekki skaltu slíku á þik slá, do not betake thyself to that;

impers., sló á hann hlátri, he was taken with a fit of laughter;

sló ótta á marga, many were seized with fear;

því slær á, at, it so happens that;

ljóssi sleri (= sló) fyrir hann, a light flashed upon him;

slá í deilu, to begin quarrelling (eitt kveld, er þeir drukku, slógu þeir í deilu mikla);

impers., slær í e-t, it arises;

slær þegar í bardaga, it came to a fight;

slá niðr e-u, to put an end to;

nú er niðr slegit allri vináttu, now there is an end to all friendship;

slá sér niðr, to lie down, take to one’s bed;

slá e-n niðr, to kill;

slá e-u saman, to join (þeir slá þá saman öllu liðinu í eina fylking);

slá til e-s, to aim a blow at one, strike at one;

slá undan höfuð-bendunum, to slacken the stays;

slá e-u upp, to spread a report;

slá upp herópi, to raise the war-cry;

impers., loganum sló upp ór keröldunum, the flame burst out of the vessels;

slá út e-u, to pour out (þá er full er mundlaugin, gengr hón ok slær út eitrinu);

slá e-u við, to take into use (þá var slegit við öllum búnaði);

slá við segli, to spread the sail;

ek hefi þó náliga öllu við slegit, því er ek hefi í minni fest, I have put forth almost all that I recollected;

slá beizli við hest, to put a bridle on a horse;

e-u slær yfir, it comes over, arises (slær yfir þoku svá myrkri, at engi þeirra sá annan);

8) refl., slást;

(sláða, sláðr), v. to bar (hliðit var slát rammliga).

(pl. slár), f. bar, bolt, cross-beam (slá ein var um þvert skipit).

* * *

ð, to bar; ok sláð rammliga, Fms. i. 104.

f. [Engl. a weaver’s slay], a bar, bolt, cross-beam, Fms. i. 179; slá um þvert skipit, Nj. 44, 125; slárnar eða spengrnar, Stj. 45; hann renndi frá slánum, þeim er vóru á virkis-hurðunni, ok lauk upp virkinu, Bs. i. 672. slá-járn, n. an iron bar, Fms. ii. 179.

(gen. dals, dat. dal or dali, pl. dalar or dalir), m. dale, valley (djúpir dalir).

* * *

s, m., old pl. dalar, acc. dala, Vsp. 19, 42, Hkv. i. 46; the Sturl. C still uses the phrase, vestr í Dala; the mod. form (but also used in old writers) is dalir, acc. dali, Hkv. Hjörv. 28; old dat. sing. dali, Hallr í Haukadali, Íb. 14, 17; í Þjórsárdali, í Örnólfsdali, 8, Hbl. 17; mod. dal; dali became obsolete even in old writers, except the earliest, as Ari: [Ulf. dals = φάραγξ, Luke iii. 10, and βόθυνον, vi. 39; A. S. dæl; Engl. dale; Germ. tal ( thal); cp. also Goth. dalaþ = κάτω, and dala above; up og dal, up hill and down dale, is an old Dan. phrase]:—a dale; allit. phrase, djúpir dalir, deep dales, Hbl. l. c.; dali döggótta, bedewed dales, Hkv. l. c.; the proverbial saying, láta dal mæta hóli, let dale meet hill, ‘diamond cut diamond,’ Ld. 134, Fms. iv. 225: dalr is used of a dent or hole in a skull, dalr er í hnakka, Fas. iii. l. c. (in a verse): the word is much used in local names, Fagri-dalr, Fair-dale; Breið-dalr, Broad-dale; Djúpi-dalr, Deep-dale; Þver-dalr, Cross-dale; Langi-dalr, Lang-dale; Jökul-dalr, Glacier-dale, (cp. Langdale, Borrodale. Wensleydale, etc. in North. E.); ‘Dale’ is a freq. name of dale counties, Breiðatjarðar-dalir, or Dalir simply, Landn.: Icel. speak of Dala-menn, ‘Dales-men’ (as in Engl. lake district); dala-fífl, a dale-fool, one brought up in a mean or despised dale, Fas. iii. 1 sqq.: the parts of a dale are distinguished, dals-botn, the bottom of a dale, ii. 19; dals-öxl, the shoulder of a dale; dals-brún, the brow, edge of a dale; dals-hlíðar, the sides, slopes of a dale; dala-drög, n. pl. the head of a dale; dals-mynni, the mouth of a dale, Fms. viii. 57; dals-barmr, the ‘dale-rim,’ = dals-brún; dals-eyrar, the gravel beds spread by a stream over a dale, etc.:—in poetry, snakes are called dale-fishes, dal-reyðr, dal-fiskr, dal-ginna, etc., Lex. Poët. [It is interesting to notice that patronymic words derived from ‘dale’ are not formed with an e (vowel change of a), but an œ, æ (vowel change of ó), Lax-dœlir, Vatns-dœlir, Hauk-dœlir, Hit-dœlir, Sýr-dœll, Svarf-dœlir …, the men from Lax(ár)dalr, Vatnsdal, Haukadal, Hitardal, etc.; cp. the mod. Norse Dölen = man from a dale; this points to an obsolete root word analogous to ala, ól, bati, bót; vide the glossaries of names to the Sagas, esp. that to the Landn.]

II. a dollar (mod.) = Germ. Joachims-thaler, Joachims-thal being the place where the first dollars were coined.

* * *

(leik; lék, lékum; leikinn), v.

1) to play (við skulum nú leika fyrst);

leika leik, to play a play;

leika tveim skjöldum, to play a double game;

leika at e-u, to play (amuse oneself) with (Katla sat ok lék at hafri sínum);

leika at tafli, to play at chess;

leika sér, to play (hann lék sér þá enn á gólfi með öðrum börnum);

2) to perform, of a feat or act of prowess (en ek hygg, at engi annarr fái þat leikit);

3) to move, swing, wave to and fro, hang loosely (leika á lopti);

landit skalf sem á þræði léki, as if balanced on a string;

4) of flame, fire, water, waves, to play lightly about or over, lick (eldr tók at leika húsin);

eldrinn lék skjótt, the fire spread fast;

leikr hár hiti við himin sjálfan, the lofty blaze plays against the very heavens;

fig., e-m leikr e-t í skapi (í mun), one feels inclined to, has a mind to (þat leikr mér í skapi at kaupa Íslandsfar);

5) to deal (hardly) with, to (ill-)treat (leika e-n illa, hart, sárt, sárliga);

6) to play a trick upon, delude, = leika á e-n (djöfullinn leikr þá alla);

7) to bewitch, esp. in pp. (maðr sá var leikinn af flagði einu);

8) with preps.:

leika á e-n, to play a trick upon (mjök hefir þú á oss leikit);

fig., lék þat orð á, at, it was rumoured, that;

e-m leikr öfund á, to envy;

e-m leikr hugr á, to have a mind to;

þar leikr minn hugr á, my mind is bent upon that;

hón segir föður sínum um hvat at leika er, she told her father how things stood;

leika e-n út, esp. in pp., to ill-treat (konungr sér nú Áka, hversu hann er út leikinn);

leika við e-n, to play with one;

leika við, to continue (meinit hafð lengi við leikit);

9) refl., leikast, to be performed, done;

ef þat má leikast, if this can be done;

leikst á e-n, it goes against one, he gets the worst of it (mjök hefir leikizt á minn hluta);

leikast við, to play one against the other, play a match;

höfðu þeir leikizt við barna leikum, meðan þeir vóru ungir, they had been playmates.

(pl. leiku), n. plaything, doll.

1) = leika, n.;

2) play-sister (vér vórum leikur vetr níu).

* * *

n., pl. leiku, a plaything, doll, puppet; þú ert leikum ljosari, MS. 4. 9; ek skal færa þik Hildigunni dóttur minni, ok skal hón hafa þik fyrir leika (leiku Ed.), Fas. ii. 233; þótt hann þykki trautt hvers barns leika vera, Fms. xi. 95; léku þeir sér um dag, ok bað Steinólfr Arngrím ljá sér messingar hest—Arngrímr svarar, ek mun gefa þér, þvíat þat er nú heldr þitt leika en mitt fyrir aldrs sökum, Glúm. 353; kurraði þat hverr í sínum híbýlum, at vetrgestr Brynjólfs mundi eigi vera hversdags leika, Sturl. iii. 127: plur., fögr leiku eru þetta, O. H. L. 50; þeir tveir trémenn er Frey höfðu fengnir verit til leikna, Fb. i. 403.

u, f. = leika, n. but a later form, mín leika, Grett. 107 new Ed., cp. Fas. ii. 233.

2. a play-sister = leiksystir; vit vetr níu vórum leikur, Gs. 11; Dvalins-leika, Lex. Poët.

3. cunnus.

* * *

(leik; lék, lékum; leikinn), v.

1) to play (við skulum nú leika fyrst);

leika leik, to play a play;

leika tveim skjöldum, to play a double game;

leika at e-u, to play (amuse oneself) with (Katla sat ok lék at hafri sínum);

leika at tafli, to play at chess;

leika sér, to play (hann lék sér þá enn á gólfi með öðrum börnum);

2) to perform, of a feat or act of prowess (en ek hygg, at engi annarr fái þat leikit);

3) to move, swing, wave to and fro, hang loosely (leika á lopti);

landit skalf sem á þræði léki, as if balanced on a string;

4) of flame, fire, water, waves, to play lightly about or over, lick (eldr tók at leika húsin);

eldrinn lék skjótt, the fire spread fast;

leikr hár hiti við himin sjálfan, the lofty blaze plays against the very heavens;

fig., e-m leikr e-t í skapi (í mun), one feels inclined to, has a mind to (þat leikr mér í skapi at kaupa Íslandsfar);

5) to deal (hardly) with, to (ill-)treat (leika e-n illa, hart, sárt, sárliga);

6) to play a trick upon, delude, = leika á e-n (djöfullinn leikr þá alla);

7) to bewitch, esp. in pp. (maðr sá var leikinn af flagði einu);

8) with preps.:

leika á e-n, to play a trick upon (mjök hefir þú á oss leikit);

fig., lék þat orð á, at, it was rumoured, that;

e-m leikr öfund á, to envy;

e-m leikr hugr á, to have a mind to;

þar leikr minn hugr á, my mind is bent upon that;

hón segir föður sínum um hvat at leika er, she told her father how things stood;

leika e-n út, esp. in pp., to ill-treat (konungr sér nú Áka, hversu hann er út leikinn);

leika við e-n, to play with one;

leika við, to continue (meinit hafð lengi við leikit);

9) refl., leikast, to be performed, done;

ef þat má leikast, if this can be done;

leikst á e-n, it goes against one, he gets the worst of it (mjök hefir leikizt á minn hluta);

leikast við, to play one against the other, play a match;

höfðu þeir leikizt við barna leikum, meðan þeir vóru ungir, they had been playmates.

(pl. leiku), n. plaything, doll.

1) = leika, n.;

2) play-sister (vér vórum leikur vetr níu).

* * *

pres. leik; pret. lék, léku; part. leikinn; [Ulf. laikan = σκιρταν; A. S. lâcan; mid. H. G. leiche; Dan. lege; Swed. leka; North. E. to lake]:—to play, sport, Vsp. 42, Am. 76; hann leikr nú eptir magni, Lv. 28; leika leik, 68; hann lék fyrir honum marga fimleika, Fær. 66; leika at skáktafli, to play at chess, Fms. iv. 366; en er þeir léku at taflinu, þá lék konungr fingrbrjót mikinn, ok sagði hann skyldi annat leika, id.; leika hörpu, to play the harp, Stj. 458; leika sungfæri, 631:—leika sér, to play, esp. of children, passim; as also, leika sér at e-u, to play at a thing, passim.

2. to delude, play a trick on; Djöfullinn leikr þá alla, Andr. 66: esp. with prepp., leika á e-n, to play a trick on a person, Nj. 155; mjök hefir þú á oss leikit, nær sem vér fáum þess hefnt, Grett. 149; ef aðrir leita á oss, þá má vera at vér leikim þá enn nokkut í mot, to make a counter move, Boll. 346; lék hón feðr sinn af sér, she played him off, Stj. 181; svá at eins leikr þú við flesta vini þína, Fms. ii. 181.

3. ef svá ílla er, at um þat sé at leika, if that is on the cards, Fms. viii. 102, Al. 132, 134; hón segir föður sínum um hvat at leika er, she told her father how things stood, Ld. 206, Fms. viii. 93.

4. to perform, of a feat or act of prowess, of a play; þú fékt eigi leikit þat er mjúkleikr var í, Fms. vii. 119; þeir kváðu hann verðan vera at hafa, ef hann léki þat, Finnb. 220; en ek hygg at engi annarr fái þat leikit, Fms. i. 152; hann lék þat optliga, er hann barðisk, er fáir gátu við séð, ii. 106; þat má leikask, Fas. i. 88; þessa þrjá hluti lék hann senn, Eb. 240.

5. the phrases, leika lauss við, to be free, at large, disengaged (cp. ‘to play fast and lose with’); láti þér hann nú eigi lausan við leika lengi, Fms. xi. 154; en Hákon sjálfr skal leika lauss við svá, H. shall not be engaged in the battle, i. e. be in reserve, 127; leika lausum hala (see hali); leika tveim skjöldum, to play a double game, Hkr. i. (in a verse).

II. to move, swing, wave to and fro, hang loosely; leika á lopti, Hm. 156; leika á mars baki, Hðm. 12; lék þar grind á járnum, Fms. v. 331; landið skalf sem á þræði léki, Fas. i. 424; skjálfa þótti húsit sem á als oddi léki, 87; lét hann leika laust knéit í brókinni, Fms. vii. 170; árar léku lausar í höndum honum, vi. 446; þeir steypðo golli nýteknu ór afli leikanda ( melted gold) í munn honum, Hom. (St.) 69.

2. to lick, of flame, to catch, of fire = Lat. lambere; þeir vöknuðu eigi fyrr en logi lék um þá, Fms. i. 292; hiti leikr við himin, Vsp. 57; varð eldr lauss í miðjum bænum, eldrinn lék skjótt, ætluðu þeir at verja eldinum, en þá var þar svá mjök leikit (so much burnt) at þeir máttu ekki við festask, Fb. iii. 175; eldr tók at leika húsin, Gullþ. 28; eldrinn tók at leika vatns-keröldin ok viðinn, Fms. xi. 35; heldr en þar léki eldr yfir, viii. 341; lék eldrinn skjótt tjörgaða spónu í keröldunum, i. 128.

3. of water, waves, stream, to play, wash; unnir léku, Hkv. 2. 11, Lex. Poët.; þótti honum þat helzt frói at hafa höndina niðri í læknum, ok láta strauminn leika um sárit, Fas. iii. 388; vatnit var djúpt at landinu, ok hafði leikit undan bakkanum, svá at holt var með, the water had washed the earth away, and made the bank hollow, Grett. 131 A:—of wind, veðr var kalt ok lék á nordan, 113 new Ed.: allir ketill lék utan ok innan sem ein sía, Bs. ii. 9.

4. metaph., lék þat orð á, it was rumoured, Fms. i. 288, Fs. 75; var þá vinátta þeirra kær, þótt þat léki nökkut á ýmsu, though there were ups and downs in their friendship, Fms. vi. 369; leika á tvennu, id., Mag. 33; lék á hinu sama, it went all one way, Fms. v. 252; leika á tveim tungum, ‘to swing on two tongues,’ of various reports of the same thing, ix. 255; leikr þat sízt á tvímæli, hverr fræði-maðr sem frá þeim hefir sagt, Edda (pref.) 147; ef tortrygð leikr á, if there is any suspicion, Js. 26; þar leikr þó minn hugr á, have a mind for a thing, Eg. 520; þat leikr mér í skapi ( I have a mind) at kaupa Íslands-far, Fms. ii. 4; ok ef þér leikr aptr munr at, Ld. 318, v. l.; leika í mun, id., Skv. 3. 39; leika landmunir, to feel homesick, Bjarn.; e-m leikr öfund á e-u, to envy, Fms. vi. 342; leika hugr á, to have a mind to, love; hón er svá af konum, at mér leikr helzt hugr á, vii. 103.

III. esp. in the part. hag-ridden, bewitched, as madmen or people bedridden or taken by a strange illness were thought to be ‘ridden’ by trolls; syndisk mönnum þann veg helzt sem hann mundi leikinn, þvíat hann fór hjá sér ok talaði við sjálfan sik, Eb. 270; maðr sá er Snorri hét var leikinn af flagði einu, Bs. i. 464.

2. metaph. to ill-treat, vex; hví ertú svá ílla leikin? Nj. 18, Sd. 169; sárt ertú leikinn, Sámr fóstri, Nj. 114; sagði þeim engan frama at drepa fá menn ok þó áðr ílla leikna, Fms. ix. 47; börðu þeir mik ok léku sárliga, Fb. i. 547; þeir tóku hann ok léku hart ok börðu, Andr. 64; Loka mær hefir leikinn allvald, Loki’s maid (Death) has laid hands on the king, Ýt.:—to vex, annoy, cp. at þjófar né leiki, that the thieves shall not take it, Hm.; þau á vági vindr of lék, the wind swamped them, Gkv. 1; meinit hafði lengi við leikit, the illness had vexed him a long time, Bs. i. 190.

IV. reflex. to be performed, done; ef þat má leikask, if this can be done, Fas. i. 88; sögðu at þat mætti þá vel leikask, at vinda segl á Orminum ok sigla á haf út, Fms. ii. 326:—leikask á e-n, to get the worst of it; mjök hefir á leikisk minn hluta, I have been utterly worsted, Ísl. ii. 269; ok léksk mjök á mönnum Agða jarls, Fms. iii. 187; ok þótti nú opt á leikask í viðskiptum þeirra Grettis, Grett. 151.

2. recipr., leikask við, to play a match, to play one against another; ok er þat bezt at vit sjálfir leikimk við, Grett. 99 new Ed., Sturl. i. 23, Fms. ii. 269, Þórð. 15 new Ed.; ok höfðu þeir leikisk við barnleikum allir þrír meðan þeir vóru ungir, they had been playmates, Fms. vi. 343; ef þeir skyldi tveir við leikask, Glúm. 370:—at þér komizt undan með lausafé yðart, en þá leikisk um lönd sem auðit er, escape with the movable property and leave the land to its fate, and let them quarrel about the land as best they can, Eb. 98.

* * *

1) bolt (of a door); láta l. frá hurðu, to unbolt a door;

2) lock (en lyklar vóru settir í lokin);

3) cover, lid (ok l. yfir kerinu);

4) locker or bench in the stern of a boat, = stafnlok (gekk biskup fram í lokit);

5) in pl. lockers; gullhringr hvarf frá husfreyju ór lokum; out of the lockers;

6) fig. in pl. end, conclusion; þat fylgir ljóða lokum, this is the end of my lay; fœra e-t til loka, to put an end to; liða undir l., to die, perish; at lokum, at last, = loks; til loks, to an end; completely, altogether.

n. a kind of fern or weed; ganga sem l. yfir akr, to spread like weeds over a field.

* * *

n. [lúka], a cover, lid of a chest, vessel; hann stakk endanum í lokit þar sem lykillinn gékk at, Mag. 1; ok lok yfir kerinu, Eb. 196; hálfrýmis-kistur þeirra stóðu á skipum, en lyklar vóru settir í lokin, Fms. viii. 85, Mag. 24, 78; kistu-lok, pott-lok: of a ship, a locker or bench in the stem of a boat, mod. stafn-lok, gékk biskup fram í lokit, Bs. ii. 129.

2. in plur. lockers; þeir brutu upp hurðir ok hirzlur, lok ok lása, Sturl. ii. 11; gullhringr hvarf frá húsfreyju ór lokum ( out of the lockers) er vandlega vóru læst, Bs. i. 329; í lásum eða í lokum, N. G. L. i. 84; þá eru lok þeirra óheilög við broti, Jb. 424.

II. metaph. plur. an end, conclusion, cp. Germ. schluss; þat fylgir ljóða lokum, Hm. 164; lok mun ek þess segja, Am. 35; fella lok á e-t, to bring to an end, Grág. i. 67; færa til loka, id., Bs. i. 132; líða undir lok, to end, die, perish, Nj. 156, Thom.; leiðar lok, journey’s end, conclusion, Stj. 442; nest-lok, æfi-lok, mála-lok, leiks-lok, q. v.

III. adverb. loks, at last, fînally, Fms. xi. 45, 86, Fbr. 23; and til loks, id., Eluc. 73, Rb. 76, 366, Stj. 417, Þorst. Síðu H. 9; loksins, adv. at last, finally, Bs. i. 443, Fbr. 23.