Перевод: с латинского на все языки

со всех языков на латинский

sibi+se

  • 41 sui

    sui (Genet.), das griech. οὗ, seiner (seiner eigenen Person), gegen sich, Dat. sibi, sich (seiner eigenen Person), Acc. se u. sese, sich (seine eigene Person), bezieht sich (als Pronom. reflex.) auf das nächst vorhergehende Subjekt, I) im allg.: se ipsum amat, Cic.: ipse per se faceret, Cic.: venerunt sui (von einer Mehrheit Menschen) purgandi causā, Caes.: so auch sui conservandi causā profugerunt, Cic.: eum sibi demandasse, Cic.: qui (optimates) hoc sibi nomen arrogaverunt, Cic.: persuasisset, ut se dimitterem, ihn, Cic.: so auch petivit, ut se scriberent, Cic.: quod sese movet, Cic.: fugae sese mandabant, Cic.: – Zuw. (bes. in der Umgangsspr.) sibi für ei (ihm), se für eum (ihn), Abl. se für eo, s. Brix Plaut. mil. 182. Dräger Hist. Synt.2 1. § 30. – II) insbes.: A) sibi, α) als Dat. ethic., quid hic sibi vestitus quaerit? Ter.: quidnam sibi clamor vellet, Liv. – β) bei suus als Verstärkung des Besitzbegriffes, suo sibi hunc gladio iugulo, Ter.: singula suo sibi iure eluito, Colum. – B) ad se, apud se, wie unser zu sich, bei sich = in seine-, in seiner Behausung, intro nos vocat ad se, tenet intus apud se, Lucil. fr.: ut veniam ad se rogat, Cic.: qui a me petierit, ut secum et apud se essem cotidie, Cic. – so auch bildl., esse apud se, bei sich = bei Besinnung sein, Ter. Hec. 707. – / arch. Dat. sibe, nach Quint. 1, 7, 24: seibi, Corp. inscr. Lat. 1, 1223: sibei, Corp. inscr. Lat. 1, 38; 1, 196, 4 u.ö.: vulg. Dat. sebe, Corp. inscr. Lat. 12, 1356: arch. Akk. Plur. sed, ibid. 1, 196, 13 u. 14; 1, 197, 21. – Verstärkt, sepse = se ipse, Cic. de rep. 3, 12 (vgl. Sen. ep. 108, 32). – sibimet (vgl. Diom. 332, 10), Vulg. Ierem. 3, 6: sibimet ipsi, Vulg. Hebr. 5, 6. – semet (vgl. Diom. 332, 10), Titin. com. 147. Hor. sat. 1, 6, 78. Liv. 2, 12, 7 u. 2, 44, 8: semet ipsum, ipso, ipsos, ipsas, oft in der Vulg., s. Concordant. bibl. sacr. (Venet. 1768). p. 627. col. b u. c.

    lateinisch-deutsches > sui

  • 42 conscisco

    conscisco, ĕre, scīvi (conscĭi), scītum [cum + scisco] - tr. - [st2]1 [-] arrêter en commun, décider. [st2]2 [-] être cause de, causer, effectuer, exécuter une chose résolue.    - consciscere (sibi) mortem: se donner volontairement la mort.    - exsilium sibi consciscere, Liv. 10, 17, 2: se condamner à l'exil.    - consciscere sibi fugam, Liv.: se résoudre à fuir.
    * * *
    conscisco, ĕre, scīvi (conscĭi), scītum [cum + scisco] - tr. - [st2]1 [-] arrêter en commun, décider. [st2]2 [-] être cause de, causer, effectuer, exécuter une chose résolue.    - consciscere (sibi) mortem: se donner volontairement la mort.    - exsilium sibi consciscere, Liv. 10, 17, 2: se condamner à l'exil.    - consciscere sibi fugam, Liv.: se résoudre à fuir.
    * * *
        Conscisco, consciscis, consciui, conscitum, consciscere. Liu. Quand plusieurs gens ordonnent ensembleement quelque chose, Ordonner et constituer ensemble et par commun advis ou deliberation.
    \
        Exilium sibi consciscere. Liu. Se bannir de soymesme, S'en aller en exil.
    \
        Facinus in se consciscere. Liu. Facinus in se, suosque foedum ac ferum consciscunt. Mettre à chef quelque haulte entreprinse, Commettre quelque grand cas.
    \
        Fugam sibi consciscere ex aliquo loco. Liu. S'enfuir de quelque lieu.
    \
        Legatus ab Hieronymo ad Ptolemaeum missus, voluntarium exilium consciuerat. Liu. S'en estoit allé en exil voluntairement.
    \
        Mortem sibi vterque consciuit. Cic. Ils se tuerent tous deux.

    Dictionarium latinogallicum > conscisco

  • 43 consto

    cōn-sto, stitī, stātūrus, āre, wörtl. beihinstehen = stille (da-) stehen, I) eig.: a) v. Pers.: constant, conserunt sermones inter sese, Plaut. Curc. 290. – u. v. Soldaten = haltmachen, multitudinem procul hostium constare viderunt, Sisenn. hist. 4. fr. 58 ( bei Non. 273, 4). – b) v. Wasser, in fossis sicubi aqua constat aut aliquid aquae obstat, id emittere oportet, Cato r. r. 155 (156), 2. – II) übtr.: A) im allg.: 1) Platz gegriffen haben, d.i. bestehen, teils = eingetreten sein, stattfinden, vorhanden sein, unde omnis rerum nunc constet summa creata, Lucr.: severa silentia noctis undique cum constent, Lucr.: inter se quia nexus principiorum dissimiles constant, Lucr. – teils = aus etw. bestehen, m. ex u. (nur bei Lucr.) de u. Abl., auch m. bl. Abl., ex animo constamus et corpore, Cic.: simplex (ius) e dulci constat olivo, Hor.: ea tanta est urbs, ut ex quattuor urbibus maximis constare dicatur, Cic.: muri ex sacellis sepulcrisque constant, Nep.: illa phalanx immobilior et unius generis, Romana acies distinctior, ex pluribus partibus constans, Liv.: u. (v. Abstr.) eloquentia ex bene dicendi scientia constat, Cic.: eloquentia constat ex verbis et ex sententiis, Cic.: quattuor partibus constat argumentatio, Cic.: virtus, quae constat ex hominibus tuendis, Cic. – semper partus duplici de semine constat, Lucr. – quicquid auro argentoque constaret, Suet.: non vides quam
    ————
    multorum vocibus chorus constet? Sen. – teils = in etw. seine Grundlage haben, d.i. in etw. bestehen, auf etw. sich gründen, beruhen, m. in u. Abl. u. m. bl. Abl., omnis eius pecuniae reditus constabat in Epiroticis et urbanis possessionibus, Nep.: u. (v. Abstr.) monuit eius diei victoriam in earum cohortium virtute constare, Caes.: paene in eo (darauf) summam victoriae constare, Caes.: omnium ordinum partes (Benehmen) in misericordia constitisse, Caes.: domus amoenitas non aedificio, sed silvā constabat, Nep.: exiguo tempore magnoque casu totius exercitus salus constitit, Caes.
    2) als t. t. der Geschäftsspr., zustehen kommen = kosten (in der höhern Prosa gew. stare), bei Ang. wem? m. Dat.; immer m. Ang. um welchen Preis? α) durch Abl.: parvo constat fames, magno fastidium, Sen.: magno tibi constat, Plin. ep.: tanto tibi deliciae et feminae constant, Plin.: nihil aliud nullo impendio constat, Plin.: unae quadrigae Romae constiterunt sestertiis quadringentis milibus, Varr.: c. sestertio centiens, Suet.: turris octingentis talentis constitit, Plin.: centenis milibus sibi constare singulos servos, Sen.: uni mitellita quadragies sestertio constitit, alteri pluris aliquanto rosaria, Suet. – u. im Bilde, odia constantia magno, Ov.: edocet quanto detrimento et quot virorum fortium morte necesse sit constare victoriam, Caes. – β) durch Genet.: ambulatiuncula prope dimi-
    ————
    dio minoris constabit isto loco, Cic.: eo pervenit luxuria, ut etiam fictilia pluris constent, quam murrina, Plin.: interrogare, quanti funus et pompa constet, Suet.: u. (im Bilde) quanti mihi constitit, ne malus filius viderer, Ps. Quint. decl.: tanti constat, ut sis disertissimus, Plin. ep.: ne pluris remedium quam periculum constet, Sen.: liber mihi constat decussis, Stat. – γ) durch super m. Akk.: fori area super sestertium milies constitit, Suet. Caes. 26, 2. – δ) durch Advv.: c. carius, Lucil. fr. u. Sen.: carissime, Sen.: vilissime, Col.: gratis, Sen. ep. 104, 34. Augustin. serm. 385, 6: u. (im Bilde) cave, ne gratis hic tibi constet amor, Ov. am. 1, 8, 72.
    B) prägn., in fester Stellung verbleiben, der Haltung, Bewegung, Richtung (Lage) nach, a) in gleicher phys. Haltung verbleiben, eine feste-, unveränderte Haltung behalten od. gewinnen, nicht wanken noch weichen, fest-, unverändert bleiben, a) als milit. t. t., v. Schlachtlinie u. Kampf, priusquam totis viribus fulta constaret hostium acies, Liv.: postquam nullo loco constabat acies, als ihre Linie allenthalben ins Wanken kam, Liv.: nec pugna illis constare nec fuga explicari sine magna caede potuit, Liv. – b) v. Sprache, Miene, Gesichtsfarbe, Besinnung, Fassung (Mut), si tentantur pedes, lingua non constat (die Z. lallt), quid est etc., Sen.: primo adeo perturbavit ea vox regem, ut non color, non vultus ei
    ————
    constaret, sich ihm F. u. M. verwandelten, Liv.: non animus nobis, non color constat, verlieren die Fassung u. verfärben uns, Liv.: Vitruvio nec sana constare mens (V. behielt weder volle Besinnung genug), nec etc., Liv.: mens non constitit mihi, Sen. rhet. – m. in u. Abl., constitit in nulla qui fuit ante color, Ov. art. am. 1, 120. – v. d. Pers. selbst, eine feste Haltung bewahren, Fassung behalten, m. Abl., non mentibus solum concipere, sed ne auribus quidem atque oculis satis constare poterant, sie konnten es nicht nur nicht begreifen, sondern sie trauten nicht einmal mehr recht ihren eigenen Augen u. Ohren, Liv. 5, 42, 3. – u. (Ggstz. iacēre) nec malum (esse), quo aut oppressus iaceas aut, ne opprimare, mente vix constes, kaum Besinnung od. Fassung genug behältst, Cic.
    b) in gleichmäßigem Gange verbleiben, in guter Ordnung sich befinden, postquam cuncta videt caelo constare sereno, Verg.: neque suppletis constabat flamma lucernis, Prop. – v. phys. Zuständen, dum constabit sanitas, Phaedr.: valetudo ei neque corporis neque animi constitit, Suet.: si sibi pudicitia constaret, wenn sie ihre K. bewahrt hätte, Suet. – v. zeitl. u. abstr. Zuständen, si spatia temporum, si personarum dignitates, consiliorum rationes, locorum opportunitates constabunt, gehörig beobachtet werden, Cornif. rhet. 1, 16. – u. insbes. als t. t. der Geschäftsspr.,
    ————
    ratio constat, die Rechnung ist in Ordnung, sie stimmt, auri ratio constat, Cic.: quibus ratio impensarum constaret, Suet. – oft im Bilde (s. Döring Plin. ep. 1, 5, 16. Korte Plin. ep. 2, 4, 4. Schwarz Plin. pan. 38, 4), eam consuetudinem esse imperandi, ut non aliter ratio constet, quam si uni reddatur, Tac.: scietis constare nobis silentii nostri rationem, daß ich zu schweigen alle Ursache habe, Plin. ep.: mihi et tentandi aliquid et quiescendi illo auctore ratio constabit, ich werde mit Sicherheit einen Schritt in der Sache tun oder nicht tun, Plin. ep.: m. in u. Abl., in te vero facile ratio constabit (verst. liberalitati), etiamsi modum excesserit, bei dir hat sie (die Freigebigkeit) einen vernünftigen Grund, wenn sie auch usw., Val. Max.
    c) im unveränderten Fortgange verbleiben, (unverändert, unversehrt) fortbestehen, bestehen, nullum est genus rerum, quod avulsum a ceteris per se ipsum constare possit, Cic.: quae per constructionem lapidum et marmoreas moles constant (noch besteht, errichtet steht), non propagant longam diem, Sen. ad Polyb. 18 (37), 2: si ipsa mens constare potest corpore vacans, Cic.: u. m. Ang. wie? durch Adi., sic ut usque ad alterum R litterae constarent integrae (unverändert, unversehrt), reliquae omnes essent in litura, Cic.: cum sint huc forsitan illa, haec translata illuc, summā tamen omnia constant, Ov. – bes. v. Zahl u.
    ————
    Maß, uti numerus legionum constare videretur, Caes.: ego postulabam, ut tribus sententiis constaret suus numerus, Plin. ep.: nostrae autem cenae ut apparatus et impendii, sic temporis modus constet, Plin. ep.
    d) in gleicher Willens- oder Meinungsrichtung verbleiben, α) v. der Denk- u. Handlungsweise, sich gleich (treu) bleiben, fest-, unwandelbar-, standhaft sein, nec animum (Gesinnung) eius satis constare visum, Liv.: utrimque constitit fides, Liv.: unius legionis eam seditionem, ceteris exercitibus constare fidem, Tac. – m. in u. Abl., ut ei fides sua in coniuge proscripto constaret, um ihre Treue gegen den geächteten Gatten standhaft zu bewahren, Val. Max.: u. m. in (gegen) u. Akk., quorum semper in rem publicam singulare constiterat officium, Auct. b. Afr. – u. constare sibi od. alci rei, in seinen Äußerungen, Ansichten, Urteilen, Grundsätzen fest bleiben, sich gleich-, sich treu bleiben, konsequent bleiben (Ggstz. titubare, claudicare u. dgl.), sic fit, ut aut constent sibi (testes) aut etc., Quint.: reliqui sibi constiterunt, Cic.: me constare mihi scis, Hor.: c. sibi et rei iudicatae, Cic.: c. humanitati suae, Cic. – m. in u. Abl., qui in rebus contrariis parum sibi constent, Cic.: ut constare in vitae perpetuitate possimus nobismet ipsis nec in ullo officio claudicare, Cic.: in Oppianico sibi (iudices) constare et superioribus consentire iudiciis debuerunt, Cic.: u. (ohne sibi) qua in sententia si
    ————
    constare voluissent, Cic. ep. 1, 9, 14. – β) v. Entschlusse, fest stehen, animo constat sententia, Verg. Aen. 5, 748: cum constitit consilium, als ich zu einem festen Entschlusse gekommen war, Cic. ad Att. 8, 11, 1. – alci constat, es steht jmdm. fest = es ist jmd. fest entschlossen, m. folg. Infin., mihi quidem constat nec meam contumeliam nec meorum ferre, Anton. bei Cic. Phil. 13, 42. – od. m. folg. indir. Fragesatz, neque satis Bruto vel tribunis militum constabat, quid agerent aut quam rationem pugnae insisterent, Caes. b. G. 3, 14, 3. – γ v. der Ansicht, Überzeugung, fest stehen, gewiß sein, αα) bei einzelnen od. bei einer bestimmten Klasse, m. Dat. pers. od. m. inter u. Akk. Plur. od. m. Dativ animo (animis) od. m. apud animum, zB. quae cum constent, Cic. Tusc. 1, 40: eorum, quae constant, exempla ponemus, horum, quae dubia sunt, exempla afferemus, Cic. de inv. 1, 68: quod nihil nobis constat, Caes. b. G. 7, 5, 6. – m. folg. Infin. od. Acc. u. Infin., quod omnibus constabat hiemari in Gallia oportere, Caes.: ac mihi multa agitanti constabat paucorum civium virtutem cuncta patravisse, Sall.: cum inter augures constet imparem numerum esse debere, Liv.: inter Hasdrubalem alterum et Magonem constabat beneficiis Scipionis occupatos omnium animos publice privatimque esse, H. u. M. stimmten ganz darin überein, daß usw., Liv.: constat inter omnes, qui de eo
    ————
    memoriae prodiderunt, nihil eo fuisse excellentius, Nep. – m. folg. indir. Fragesatz quod, cur per eos dies a Fidenis afuissent, parum constabat, Liv.: nam neque quo signo coirent inter se, neque utrum castra peterent an longiorem intenderent fugam, territis constare poterat, Liv.: probarentne tantum flagitium, an decretum consulis subverterent, parum constabat (verst. patribus), Sall.: etsi non satis mihi constiterat, cum aliquane animi mei molestia an potius libenter te Athenis visurus essem, Cic.: mihi plane non satis constat, utrum sit melius, Cic.: ut nihil ei constet, quid agas, Cic.: neque satis constabat animis,... laudarent vituperarentne, Liv.: nec satis certum apud animum constare poterat, utrum... an etc., Liv. – u. parenthet. ohne Ang. dessen, was feststeht, ut saepe inter homines sapientissimos constare vidi, Cic. – ββ) bei allen, in der allgem. Annahme, in der öffentl. Meinung (in der Tradition, Volkssage) feststehen, gewiß sein, allgemein bekannt sein, sich (allgemeine) Anerkennung od. Geltung erworben haben (s. M. Müller Liv. 1, 1. § 1), oft m. dem Zusatz inter omnes, zB. antiquissimi fere sunt, quorum quidem scripta constent, Pericles atque Alcibiades, Cic.: constare res incipit ex illo tempore, quo etc., es trat erst völlige Gewißheit ein, Liv.: circumspiciendus rhetor Latinus, cuius scholae severitas, pudor, in primis castitas constet, Plin. ep.: haec propositio indiget approbationis; non
    ————
    enim perspicua est neque constat inter omnes, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., sane moleste Pompeium id ferre constabat, Cic.: illa maleficia, quae in illo constat esse, Cic.: servi, quos ab iis dilectos constabat, Caes.: satis constat Troiā captā in ceteros saevitum esse Troianos, Liv.: perspicuum sit constetque inter omnes, eos esse deos, quos etc., Cic. – m. folg. quod (daß), apud omnes constat, quod, si rerum potitus fuisset, omnia correcturus fuerit, quae etc., Spart. Pesc. Nig. 12, 2. – m. de u. Abl., cum de Magio constet, Cic.: si prius de innocentia nostra constiterit, Quint. (vgl. Bünem. Lact. 5, 1, 5): de facto constat, de animo (Absicht) quaeri potest, Quint.: u. zugl. m. in u. Abl., omnia, in quibus de facto constat, Quint. – ganz absol., quid porro quaerendum est? factumne sit? at constat, Cic.: Nympho, antequam plane constitit, condemnatur, Cic.
    e) dem Inhalte nach feststehen, sich gleichbleiben, übereinstimmen, constat idem omnibus sermo, alle führen die gleiche Rede, Liv. 9, 2, 3. – m. cum u. Abl., contrariam sententiam aut nullam esse, aut non constare cum superioribus et inferioribus sententiis, Cornif. rhet.: adhuc quae dicta sunt arbitror mihi constare cum ceteris artis scriptoribus, Cornif. rhet.: considerabit, constetne oratio aut cum re aut ipsa secum, Cic. – Partiz. Fut. constātūrus, Sen. de clem. 1, 19, 2. Plin. 18, 30. Lucan. 2, 17. Mart. 10,
    ————
    41, 5. Lact. de opif. dei 7. § 11.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > consto

  • 44 sui

    sui (Genet.), das griech. οὗ, seiner (seiner eigenen Person), gegen sich, Dat. sibi, sich (seiner eigenen Person), Acc. se u. sese, sich (seine eigene Person), bezieht sich (als Pronom. reflex.) auf das nächst vorhergehende Subjekt, I) im allg.: se ipsum amat, Cic.: ipse per se faceret, Cic.: venerunt sui (von einer Mehrheit Menschen) purgandi causā, Caes.: so auch sui conservandi causā profugerunt, Cic.: eum sibi demandasse, Cic.: qui (optimates) hoc sibi nomen arrogaverunt, Cic.: persuasisset, ut se dimitterem, ihn, Cic.: so auch petivit, ut se scriberent, Cic.: quod sese movet, Cic.: fugae sese mandabant, Cic.: – Zuw. (bes. in der Umgangsspr.) sibi für ei (ihm), se für eum (ihn), Abl. se für eo, s. Brix Plaut. mil. 182. Dräger Hist. Synt.2 1. § 30. – II) insbes.: A) sibi, α) als Dat. ethic., quid hic sibi vestitus quaerit? Ter.: quidnam sibi clamor vellet, Liv. – β) bei suus als Verstärkung des Besitzbegriffes, suo sibi hunc gladio iugulo, Ter.: singula suo sibi iure eluito, Colum. – B) ad se, apud se, wie unser zu sich, bei sich = in seine-, in seiner Behausung, intro nos vocat ad se, tenet intus apud se, Lucil. fr.: ut veniam ad se rogat, Cic.: qui a me petierit, ut secum et apud se essem cotidie, Cic. – so auch bildl., esse apud se, bei sich = bei Besinnung sein, Ter. Hec. 707. – arch. Dat. sibe, nach Quint. 1, 7, 24: seibi, Corp. inscr. Lat. 1, 1223: sibei, Corp.
    ————
    inscr. Lat. 1, 38; 1, 196, 4 u.ö.: vulg. Dat. sebe, Corp. inscr. Lat. 12, 1356: arch. Akk. Plur. sed, ibid. 1, 196, 13 u. 14; 1, 197, 21. – Verstärkt, sepse = se ipse, Cic. de rep. 3, 12 (vgl. Sen. ep. 108, 32). – sibimet (vgl. Diom. 332, 10), Vulg. Ierem. 3, 6: sibimet ipsi, Vulg. Hebr. 5, 6. – semet (vgl. Diom. 332, 10), Titin. com. 147. Hor. sat. 1, 6, 78. Liv. 2, 12, 7 u. 2, 44, 8: semet ipsum, ipso, ipsos, ipsas, oft in der Vulg., s. Concordant. bibl. sacr. (Venet. 1768). p. 627. col. b u. c.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > sui

  • 45 cauta

    căvĕo, cāvi, cautum, (2 d pers. sing. scanned cavĕs, Ter. Ad. 2, 1, 19; imper. cavĕ, Plaut. As. 2, 4, 61; id. Capt. 2, 3, 71; id. Most. 1, 4, 13 et saep.: Cat. 50, 19; Hor. S. 2, 3, 38; Prop. 1, 7, 25; v. Neue, Formenl. 2, p. 435; old sup. CAVĬTVM, C. I. L. 1, 200, 6 sq.), 3, v. n. and a. [root SKOF- or KOF-, to be wary; whence Gr. thuoskoos, akouô, etc.; Lat. causa, cura; cf. also Germ. scheuen; Engl. shy], to be on one ' s guard, either for one's self or (more rarely) for another; hence,
    I.
    In gen., with and without sibi, to be on one ' s guard, to take care, take heed, beware, guard against, avoid, = phulassomai, and the Fr. se garder, prendre garde, etc.; constr., absol., with ub, and in a course of action with ne or ut (also ellipt. with the simple subj.); or, as in Greek, with acc. (= phulassomai ti); hence also pass. and with inf., and once with cum.
    A.
    Absol.:

    qui consulte, docte, atque astute cavet,

    Plaut. Rud. 4, 7, 14:

    faciet, nisi caveo,

    Ter. Heaut. 4, 4, 8:

    ego cavebo,

    id. Ad. 4, 2, 12; 1, 1, 45:

    erunt (molesti) nisi cavetis. Cautum est, inquit,

    Cic. Ac. 2, 29, 93; Quint. 8, 3, 47:

    cum animum attendisset ad cavendum,

    Nep. Alcib. 5, 2; Suet. Claud. 37:

    metues, doctusque cavebis,

    Hor. S. 2, 7, 68.—Esp. freq. in the warning cave, look out! be careful! Ter. And. 1, 2, 34; id. Phorm. 2, 3, 51; Hor. C. 1, 14, 16; Ov. M. 2, 89.—
    B.
    With ab and abl.:

    eo mi abs te caveo cautius,

    Plaut. Men. 1, 2, 42; id. Ps. 1, 5, 59; 4, 7, 128:

    si abs te modo uno caveo,

    id. Most. 3, 3, 24; Ter. Eun. 5, 2, 44:

    sibi ab eo,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 87:

    navis Aps quă cavendum nobis sane censeo,

    id. Men. 2, 2, 70:

    pater a me petiit Ut mihi caverem a Pseudolo servo suo,

    id. Ps. 3, 2, 108:

    a crasso infortunio,

    id. Rud. 3, 5, 53:

    ille Pompeium monebat, ut meam domum metueret, atque a me ipso caveret,

    Cic. Sest. 64, 133:

    caveo ab homine impuro,

    id. Phil. 12, 10, 25:

    a Cassio,

    Suet. Calig. 57:

    a veneno,

    Cic. Fin. 5, 22, 64:

    ab insidiis,

    Sall. J. 108, 2:

    monitum ut sibi ab insidiis Rufini caveret,

    App. Mag. 87, p. 329, 16; id. M. 2, p. 117, 3.—
    2.
    With the simple abl.:

    caveo malo,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 39:

    infortunio,

    id. Rud. 3, 5, 48: id. Cas. 2, 6, 59; id. Men. 1, 2, 13; id. Pers. 3, 1, 41:

    ipsus sibi cavit loco,

    i. e. got out of the way, Ter. Eun. 4, 7, 12.—
    3.
    With cum (rare):

    Hercle, mihi tecum cavendum est,

    with you, I must look out for myself, Plaut. Most. 5, 2, 21.—
    4.
    With adversus, Quint. 9, 1, 20. —
    C.
    Followed by a final clause.
    1.
    With ne, to take heed that... not, to be on one ' s guard lest: qui cavet ne decipiatur, vix cavet;

    cum etiam cavet, etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est,

    Plaut. Capt. 2, 2, 5 and 6:

    caves, ne videat, etc.,

    Ter. Heaut. 2, 2, 6:

    ego me scio cavisse, ne ulla merito contumelia Fieri a nobis posset,

    id. Hec. 3, 5, 20; Afran. ap. Non. p. 111, 14; Lucr. 4, 1141:

    cavete, judices, ne nova... proscriptio instaurata esse videatur,

    Cic. Rosc. Am. 53, 153; id. Div. 2, 40, 84; id. Fam. 3, 12, 4; 11, 21, 4; Sall. J. 55, 3; Suet. Tib. 37:

    cave, ne,

    Cat. 61, 152; Hor. C. 3, 7, 24; id. S. 2, 3, 177; id. Ep. 1, 6, 32; 1, 13, 19; Ov. M. 2, 89; 10, 685:

    cave sis, ne,

    Plaut. Am. 2, 2, 215:

    caveto ne,

    Cato, R. R. 5, 6:

    caveas, ne,

    Hor. S. 2, 1, 80:

    caveant, ne,

    id. A. P. 244:

    cavendum est, ne,

    Cic. Off. 1, 39, 140; Quint. 4, 3, 8; 12, 11, 2; Suet. Tib. 67; Quint. 9, 4, 23; 5, 11, 27.—
    2.
    With ut ne (rare):

    quod ut ne accidat cavendum est,

    Cic. Lael. 26, 99.—
    3.
    With a simple subj.; so only imper.: cave or cavete (cf. age), beware of, take care not, etc.:

    cave geras,

    Plaut. Capt. 2, 3, 79:

    dixeris,

    Ter. Ad. 3, 4, 12:

    faxis cave,

    id. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13; Hor. S. 2, 3, 38:

    sis,

    Ter. Eun. 4, 7, 29:

    contingas,

    Lucr. 2, 755:

    despuas,

    Cat. 50, 19:

    ignoscas,

    Cic. Lig. 5, 14:

    existimes,

    id. Fam. 9, 24, 4:

    putes,

    id. ib. 10, 12, 1 al.—Rarely with 1 st pers.:

    cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam,

    Ter. Heaut. 5, 4, 8; cf. id. ib. 5, 4, 9.—With 3 d pers.:

    resciscat quisquam,

    Ter. Phorm. 5, 1, 37:

    te fratrum misereatur,

    Cic. Lig. 5, 14:

    roget te,

    Hor. S. 2, 5, 75:

    cave quisquam flocci fecerit,

    Plaut. Men. 5, 7, 5:

    armis concurrant arma cavete,

    Verg. A. 11, 293.—And like age, cave with a verb in plur.:

    cave dirumpatis,

    Plaut. Poen. prol. 117.—
    4.
    With ut, to take care that:

    cauto opu'st, Ut sobrie hoc agatur,

    Plaut. Capt. 2, 1, 29; cf.

    D. 2, infra: tertium est, ut caveamus, ut ea, quae, etc.,

    Cic. Off. 1, 39, 141:

    quaero quid sit, quod... tam accurate caveat et sanciat, ut heredes sui dent, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    caverat sibi ille adulter omnium ut suorum scelerum socium te adjutoremque praebeas,

    id. Pis. 12, 28; Liv. 3, 10, 14; Plin. Pan. 39, 1:

    cavebitur ut, etc.,

    Col. 2, 8, 3; cf. under II. A.—Very rarely with ut omitted, take care to, be sure to (late Lat.):

    sed heus tu... cave regrediare cenā maturius,

    App. M. 2, p. 122, 32; 2, p. 124, [p. 306] 35.—
    D.
    As act.
    1.
    With acc. of pers. or thing against which warning is given or beed taken, to guard against, to be aware of, to beware of, etc.:

    profecto quid nunc primum caveam, nescio,

    Plaut. Ps. 3, 2, 104:

    tu, quod cavere possis, stultum admittere'st,

    Ter. Eun. 4, 6, 23; Lucil. ap. Non. p. 437, 23:

    caveamus fulminis ictum,

    Lucr. 6, 406: cave canem, Varr. ap. Non. p. 153, 1; Inscr. Orell. 4320;

    v. canis: interventum alicujus,

    Cic. Att. 16, 11, 1:

    omnia,

    id. Fam. 11, 21, 4:

    me,

    id. Dom. 11, 28:

    vallum caecum fossasque,

    Caes. B. C. 1, 28:

    quam sit bellum cavere malum,

    Cic. de Or. 1, 58, 247:

    vim atque opes,

    Tac. A. 11, 1; cf. Suet. Tib. 72:

    male praecinctum puerum,

    id. Caes. 456:

    periculum,

    id. ib. 81; id. Galb. 19:

    insidias,

    id. Caes. 86; Tac. A. 13, 13:

    exitum,

    Suet. Tib. 83:

    annum,

    id. Ner. 40:

    maculas,

    Hor. A. P. 353:

    jurgia,

    Ov. A. A. 1, 591:

    hunc tu caveto,

    Hor. S. 1, 4, 85:

    proditorem,

    Quint. 7, 1, 30:

    hoc caverat mens provida Reguli,

    had prevented, Hor. C. 3, 5, 13:

    cave quicquam,

    be a little careful, Plaut. Am. 2, 1, 61.—
    2.
    Pass.: quid cavendum tibi censere, Lucil. ap. Non. p. 437, 22:

    cavenda est etiam gloriae cupiditas,

    Cic. Off. 1, 20, 68:

    cetera, quae quidem consilio provideri poterunt, cavebuntur,

    id. Att. 10, 16, 2; Quint. 8, 2, 2; 9, 4, 143; 11, 3, 27 (cf. id. 6, 5, 2):

    in hoc pestifero bello cavendo,

    Cic. Fam. 4, 3, 1:

    quod multis rationibus caveri potest,

    id. Off. 2, 24, 84; Sall. J. 67, 2:

    prius quod cautum oportuit, Postquam comedit rem, post rationem putat,

    Plaut. Trin. 2, 4, 14:

    ego tibi cautum volo,

    id. Pers. 3, 1, 41:

    satis cautum tibi ad defensionem fore,

    Cic. Verr. 2, 1, 35, § 88:

    quid quisque vitet, nunquam homini satis Cautum est,

    Hor. C. 2, 13, 14:

    id modo simul orant ac monent, ut ipsis ab invidiā caveatur,

    Liv. 3, 52, 11; cf.

    B. 1. supra: cauto opus est,

    care must be taken, Plaut. Cist. 2, 1, 64; id. Most. 4, 2, 21; id. Merc. 2, 3, 133.—
    3.
    With inf.:

    in quibus cave vereri ( = noli),

    Cic. Att. 3, 17, 3:

    caveret id petere a populo Romano, quod, etc.,

    Sall. J. 64, 2:

    caveto laedere,

    Cat. 50, 21:

    occursare capro caveto,

    Verg. E. 9, 25:

    commisisse cavet, quod, etc.,

    Hor. A. P. 168:

    cave Spem festinando praecipitare meam,

    Ov. P. 3, 1, 139:

    ut pedes omnino caveant tinguere,

    Plin. 8, 42, 68, § 169.
    II.
    Esp.
    A.
    Law t. t., to take care for, provide, order something, legally, or (of private relations) to order, decree, dispose of in writing, by will, to stipulate, etc.:

    cum ita caverent, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 11, § 31:

    duae sunt praeterea leges de sepulcris, quarum altera privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet,

    id. Leg. 2, 24, 61:

    cautum est in Scipionis legibus ne plures essent, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cautum est lege XII. Tab., ut, etc.,

    Plin. 16, 5, 6, § 15:

    cavebatur ut, etc.,

    Suet. Aug. 1;

    so,

    id. ib. 65; id. Tib. 75:

    quae legibus cauta sunt,

    Quint. 5, 10, 13:

    aliā in lege cautum,

    Cic. Inv. 2, 41, 119:

    cautum est de numero,

    Suet. Caes. 10; cf. id. Aug. 40:

    heredi caveri,

    Cic. Inv. 2, 41, 120; cf. id. Fam. 7, 6, 2:

    si hoc, qui testamentum faciebat, cavere noluisset,

    id. Leg. 2, 21, 53:

    testamento cavere ut dies natalis ageretur,

    id. Fin. 2, 31, 103; cf. Suet. Aug. 59; id. Dom. 9; id. Tib. 50:

    sibi se privatim nihil cavere... militibus cavendum, quod apud patres semel plebi, iterum legionibus cautum sit ne fraudi secessio esset,

    to make conditions, stipulate, Liv. 7, 41, 2.—
    B.
    In the lang. of business.
    1.
    Cavere ab aliquo, to make one ' s self secure, to procure bail or surety:

    tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero, amplius, etc.,

    Cic. Brut. 5, 18; id. Verr. 2, 2, 23, § 55; cf. infra 2.; and cautio, II.—So absol.:

    quid ita Flavio sibi cavere non venit in mentem,

    to take security, Cic. Rosc. Com. 12, 35.—
    2.
    To make one secure by bail or surety (either written or oral), to give security, to guarantee (cf. supra 1., and cautio;

    syn.: spondeo, cautionem praesto),

    Cic. Clu. 59, 162; cf. id. Verr. 2, 1, 54, § 142:

    pecunia, quam mihi Stichus Titii servus caverat,

    Dig. 46, 3, 89:

    cavere summam,

    ib. 29, 2, 97:

    chirographum,

    ib. 46, 3, 89:

    cautionem,

    ib. 46, 8, 6:

    civitates obsidibus de pecuniā cavent,

    Caes. B. G. 6, 2:

    quoniam de obsidibus inter se cavere non possent,

    id. ib. 7, 2; cf. Liv. 9, 42; 24, 2:

    cavere capite pro re aliquā,

    Plin. 34, 7, 17, § 38:

    jurejurando et chirographo de eā re,

    Suet. Calig. 12:

    cavere in duplum,

    id. Aug. 41; Tac. A. 6, 17.—Rarely, cavere personae publicae, to give security before a public authority, Just. Inst. 1, 11, 3.—
    C.
    In boxing, etc., to parry, to ward off a blow:

    adversos ictus cavere ac propulsare,

    Quint. 9, 1, 20; 5, 13, 54; cf. id. 9, 4, 8; 4, 2, 26.—
    D.
    Cavere alicui.
    1.
    To keep something from one, to protect, have a care for, make safe, take care of (cf.:

    prohibeo, defendo, provideo): scabiem pecori et jumentis caveto,

    Cato, R. R. 5, 7:

    melius ei cavere volo, quam ipse aliis solet,

    Cic. Fam. 3, 1, 3:

    mihi meisque,

    id. Top. 1, 4; id. Fam. 7, 6, 2:

    veterani, quibus hic ordo diligentissime caverat,

    id. Phil. 1, 2, 6; cf.: qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum, Caes. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4:

    quique aliis cavit, non cavet ipsi sibi,

    Ov. A. A. 1, 84:

    securitati,

    Suet. Tit. 6:

    concordiae publicae,

    Vell. 2, 48, 5; Petr. 133; Sil. 8, 493.—
    2.
    Affirmatively, to take care for, attend to a thing for a person, provide: Ba. Haec ita me orat sibi qui caveat aliquem ut hominem reperiam... Id, amabo te, huic caveas. Pi. Quid isti caveam? Plaut. Bacch. 1, 1, 8; 1, 1, 10; cf. I. C. 3. supra.—Hence, cautus, a, um, P. a.
    A.
    Neutr., careful, circumspect, wary, cautious, provident (syn.: providus, prudens;

    class. in prose and poetry): ut cautus est, ubi nihil opu'st,

    Ter. Phorm. 4, 5, 3:

    parum cauti providique,

    Cic. Rosc. Am. 40, 117:

    cauti in periculis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    in scribendo,

    id. Q. Fr. 3, 9, 3:

    in credendo,

    id. Att. 10, 9, 3:

    in verbis serendis,

    Hor. A. P. 46:

    mensor,

    Ov. M. 1, 136:

    mariti,

    id. ib. 9, 751:

    lupus,

    Hor. Ep. 1, 16, 50:

    vulpes,

    id. ib. 1, 1, 73 et saep.:

    quem certi homines monuerunt, ut cautior esset,

    Cic. Sest. 18, 41:

    dubium cautior an audentior,

    Suet. Caes. 58.—Constr. with ad:

    ad praesentius malum cautiores,

    Liv. 24, 32, 3; Tib. 1, 9, 46; Quint. 6, 1, 20. —With adversus:

    parum cautus adversus colloquii fraudem,

    Liv. 38, 25, 7.—With erga:

    erga bona sua satis cautus,

    Curt. 10, 1, 40.—With contra:

    contra quam (fortunam) non satis cauta mortalitas est,

    Curt. 8, 4, 24.—With inf.:

    cautum dignos assumere,

    Hor. S. 1, 6, 51.—With gen.:

    rei divinae,

    Macr. S. 1, 15.—
    b.
    Transf. to inanimate things:

    consilium,

    Cic. Phil. 13, 3, 6; Tac. A. 11, 29:

    cautissima senectus,

    id. H. 2, 76:

    pectus,

    Prop. 3 (4), 5, 8:

    manus,

    Ov. F. 2, 336:

    terga,

    id. Tr. 1, 9, 20:

    arma,

    Sil. 14, 188:

    timor,

    Ov. Tr. 3, 4, 65.— Subst.: cauta, ōrum, n.:

    legum,

    the provisions, Cassiod. Var. 5, 14.—
    B.
    Pass. (acc. to I. B. 1., and II. B.), made safe, secured:

    cautos nominibus rectis expendere nummos,

    Hor. Ep. 2, 1, 105:

    cautus ab incursu belli,

    Luc. 4, 409: quo mulieri esset res cautior ( that her property might be made more secure), curavit, ut, etc., Cic. Caecin. 4, 11.—
    2.
    Trop., safe, secure (rare):

    in eam partem peccare, quae est cautior,

    Cic. Rosc. Am. 20, 56:

    (civitates) murorum firmitate cautissimae,

    Amm. 14, 8, 13.— Adv.: cau-tē.
    1.
    (Acc. to caveo, I. A.) Cautiously:

    caute et cogitate rem tractare,

    Plaut. Trin. 2, 2, 46:

    pedetentimque dicere,

    Cic. Clu. 42, 118:

    et cum judicio,

    Quint. 10, 2, 3 et saep. — Comp., Cic. Deiot. 6, 18; Quint. 2, 15, 21; 9, 2, 76; Hor. C. 1, 8, 10 al.— Sup., Cic. Att. 15, 26, 3.—
    2.
    (Acc. to caveo, I. B. 1.) With security, cautiously, Cic. Leg. 2, 21, 53:

    aliter nec caute nec jure fieri potest,

    id. Att. 15, 17, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > cauta

  • 46 caveo

    căvĕo, cāvi, cautum, (2 d pers. sing. scanned cavĕs, Ter. Ad. 2, 1, 19; imper. cavĕ, Plaut. As. 2, 4, 61; id. Capt. 2, 3, 71; id. Most. 1, 4, 13 et saep.: Cat. 50, 19; Hor. S. 2, 3, 38; Prop. 1, 7, 25; v. Neue, Formenl. 2, p. 435; old sup. CAVĬTVM, C. I. L. 1, 200, 6 sq.), 3, v. n. and a. [root SKOF- or KOF-, to be wary; whence Gr. thuoskoos, akouô, etc.; Lat. causa, cura; cf. also Germ. scheuen; Engl. shy], to be on one ' s guard, either for one's self or (more rarely) for another; hence,
    I.
    In gen., with and without sibi, to be on one ' s guard, to take care, take heed, beware, guard against, avoid, = phulassomai, and the Fr. se garder, prendre garde, etc.; constr., absol., with ub, and in a course of action with ne or ut (also ellipt. with the simple subj.); or, as in Greek, with acc. (= phulassomai ti); hence also pass. and with inf., and once with cum.
    A.
    Absol.:

    qui consulte, docte, atque astute cavet,

    Plaut. Rud. 4, 7, 14:

    faciet, nisi caveo,

    Ter. Heaut. 4, 4, 8:

    ego cavebo,

    id. Ad. 4, 2, 12; 1, 1, 45:

    erunt (molesti) nisi cavetis. Cautum est, inquit,

    Cic. Ac. 2, 29, 93; Quint. 8, 3, 47:

    cum animum attendisset ad cavendum,

    Nep. Alcib. 5, 2; Suet. Claud. 37:

    metues, doctusque cavebis,

    Hor. S. 2, 7, 68.—Esp. freq. in the warning cave, look out! be careful! Ter. And. 1, 2, 34; id. Phorm. 2, 3, 51; Hor. C. 1, 14, 16; Ov. M. 2, 89.—
    B.
    With ab and abl.:

    eo mi abs te caveo cautius,

    Plaut. Men. 1, 2, 42; id. Ps. 1, 5, 59; 4, 7, 128:

    si abs te modo uno caveo,

    id. Most. 3, 3, 24; Ter. Eun. 5, 2, 44:

    sibi ab eo,

    Plaut. Bacch. 4, 4, 87:

    navis Aps quă cavendum nobis sane censeo,

    id. Men. 2, 2, 70:

    pater a me petiit Ut mihi caverem a Pseudolo servo suo,

    id. Ps. 3, 2, 108:

    a crasso infortunio,

    id. Rud. 3, 5, 53:

    ille Pompeium monebat, ut meam domum metueret, atque a me ipso caveret,

    Cic. Sest. 64, 133:

    caveo ab homine impuro,

    id. Phil. 12, 10, 25:

    a Cassio,

    Suet. Calig. 57:

    a veneno,

    Cic. Fin. 5, 22, 64:

    ab insidiis,

    Sall. J. 108, 2:

    monitum ut sibi ab insidiis Rufini caveret,

    App. Mag. 87, p. 329, 16; id. M. 2, p. 117, 3.—
    2.
    With the simple abl.:

    caveo malo,

    Plaut. Bacch. 1, 2, 39:

    infortunio,

    id. Rud. 3, 5, 48: id. Cas. 2, 6, 59; id. Men. 1, 2, 13; id. Pers. 3, 1, 41:

    ipsus sibi cavit loco,

    i. e. got out of the way, Ter. Eun. 4, 7, 12.—
    3.
    With cum (rare):

    Hercle, mihi tecum cavendum est,

    with you, I must look out for myself, Plaut. Most. 5, 2, 21.—
    4.
    With adversus, Quint. 9, 1, 20. —
    C.
    Followed by a final clause.
    1.
    With ne, to take heed that... not, to be on one ' s guard lest: qui cavet ne decipiatur, vix cavet;

    cum etiam cavet, etiam cum cavisse ratus est, saepe is cautor captus est,

    Plaut. Capt. 2, 2, 5 and 6:

    caves, ne videat, etc.,

    Ter. Heaut. 2, 2, 6:

    ego me scio cavisse, ne ulla merito contumelia Fieri a nobis posset,

    id. Hec. 3, 5, 20; Afran. ap. Non. p. 111, 14; Lucr. 4, 1141:

    cavete, judices, ne nova... proscriptio instaurata esse videatur,

    Cic. Rosc. Am. 53, 153; id. Div. 2, 40, 84; id. Fam. 3, 12, 4; 11, 21, 4; Sall. J. 55, 3; Suet. Tib. 37:

    cave, ne,

    Cat. 61, 152; Hor. C. 3, 7, 24; id. S. 2, 3, 177; id. Ep. 1, 6, 32; 1, 13, 19; Ov. M. 2, 89; 10, 685:

    cave sis, ne,

    Plaut. Am. 2, 2, 215:

    caveto ne,

    Cato, R. R. 5, 6:

    caveas, ne,

    Hor. S. 2, 1, 80:

    caveant, ne,

    id. A. P. 244:

    cavendum est, ne,

    Cic. Off. 1, 39, 140; Quint. 4, 3, 8; 12, 11, 2; Suet. Tib. 67; Quint. 9, 4, 23; 5, 11, 27.—
    2.
    With ut ne (rare):

    quod ut ne accidat cavendum est,

    Cic. Lael. 26, 99.—
    3.
    With a simple subj.; so only imper.: cave or cavete (cf. age), beware of, take care not, etc.:

    cave geras,

    Plaut. Capt. 2, 3, 79:

    dixeris,

    Ter. Ad. 3, 4, 12:

    faxis cave,

    id. And. 4, 4, 14; id. Heaut. 1, 2, 13; Hor. S. 2, 3, 38:

    sis,

    Ter. Eun. 4, 7, 29:

    contingas,

    Lucr. 2, 755:

    despuas,

    Cat. 50, 19:

    ignoscas,

    Cic. Lig. 5, 14:

    existimes,

    id. Fam. 9, 24, 4:

    putes,

    id. ib. 10, 12, 1 al.—Rarely with 1 st pers.:

    cave posthac, si me amas, umquam istuc verbum ex te audiam,

    Ter. Heaut. 5, 4, 8; cf. id. ib. 5, 4, 9.—With 3 d pers.:

    resciscat quisquam,

    Ter. Phorm. 5, 1, 37:

    te fratrum misereatur,

    Cic. Lig. 5, 14:

    roget te,

    Hor. S. 2, 5, 75:

    cave quisquam flocci fecerit,

    Plaut. Men. 5, 7, 5:

    armis concurrant arma cavete,

    Verg. A. 11, 293.—And like age, cave with a verb in plur.:

    cave dirumpatis,

    Plaut. Poen. prol. 117.—
    4.
    With ut, to take care that:

    cauto opu'st, Ut sobrie hoc agatur,

    Plaut. Capt. 2, 1, 29; cf.

    D. 2, infra: tertium est, ut caveamus, ut ea, quae, etc.,

    Cic. Off. 1, 39, 141:

    quaero quid sit, quod... tam accurate caveat et sanciat, ut heredes sui dent, etc.,

    id. Fin. 2, 31, 101:

    caverat sibi ille adulter omnium ut suorum scelerum socium te adjutoremque praebeas,

    id. Pis. 12, 28; Liv. 3, 10, 14; Plin. Pan. 39, 1:

    cavebitur ut, etc.,

    Col. 2, 8, 3; cf. under II. A.—Very rarely with ut omitted, take care to, be sure to (late Lat.):

    sed heus tu... cave regrediare cenā maturius,

    App. M. 2, p. 122, 32; 2, p. 124, [p. 306] 35.—
    D.
    As act.
    1.
    With acc. of pers. or thing against which warning is given or beed taken, to guard against, to be aware of, to beware of, etc.:

    profecto quid nunc primum caveam, nescio,

    Plaut. Ps. 3, 2, 104:

    tu, quod cavere possis, stultum admittere'st,

    Ter. Eun. 4, 6, 23; Lucil. ap. Non. p. 437, 23:

    caveamus fulminis ictum,

    Lucr. 6, 406: cave canem, Varr. ap. Non. p. 153, 1; Inscr. Orell. 4320;

    v. canis: interventum alicujus,

    Cic. Att. 16, 11, 1:

    omnia,

    id. Fam. 11, 21, 4:

    me,

    id. Dom. 11, 28:

    vallum caecum fossasque,

    Caes. B. C. 1, 28:

    quam sit bellum cavere malum,

    Cic. de Or. 1, 58, 247:

    vim atque opes,

    Tac. A. 11, 1; cf. Suet. Tib. 72:

    male praecinctum puerum,

    id. Caes. 456:

    periculum,

    id. ib. 81; id. Galb. 19:

    insidias,

    id. Caes. 86; Tac. A. 13, 13:

    exitum,

    Suet. Tib. 83:

    annum,

    id. Ner. 40:

    maculas,

    Hor. A. P. 353:

    jurgia,

    Ov. A. A. 1, 591:

    hunc tu caveto,

    Hor. S. 1, 4, 85:

    proditorem,

    Quint. 7, 1, 30:

    hoc caverat mens provida Reguli,

    had prevented, Hor. C. 3, 5, 13:

    cave quicquam,

    be a little careful, Plaut. Am. 2, 1, 61.—
    2.
    Pass.: quid cavendum tibi censere, Lucil. ap. Non. p. 437, 22:

    cavenda est etiam gloriae cupiditas,

    Cic. Off. 1, 20, 68:

    cetera, quae quidem consilio provideri poterunt, cavebuntur,

    id. Att. 10, 16, 2; Quint. 8, 2, 2; 9, 4, 143; 11, 3, 27 (cf. id. 6, 5, 2):

    in hoc pestifero bello cavendo,

    Cic. Fam. 4, 3, 1:

    quod multis rationibus caveri potest,

    id. Off. 2, 24, 84; Sall. J. 67, 2:

    prius quod cautum oportuit, Postquam comedit rem, post rationem putat,

    Plaut. Trin. 2, 4, 14:

    ego tibi cautum volo,

    id. Pers. 3, 1, 41:

    satis cautum tibi ad defensionem fore,

    Cic. Verr. 2, 1, 35, § 88:

    quid quisque vitet, nunquam homini satis Cautum est,

    Hor. C. 2, 13, 14:

    id modo simul orant ac monent, ut ipsis ab invidiā caveatur,

    Liv. 3, 52, 11; cf.

    B. 1. supra: cauto opus est,

    care must be taken, Plaut. Cist. 2, 1, 64; id. Most. 4, 2, 21; id. Merc. 2, 3, 133.—
    3.
    With inf.:

    in quibus cave vereri ( = noli),

    Cic. Att. 3, 17, 3:

    caveret id petere a populo Romano, quod, etc.,

    Sall. J. 64, 2:

    caveto laedere,

    Cat. 50, 21:

    occursare capro caveto,

    Verg. E. 9, 25:

    commisisse cavet, quod, etc.,

    Hor. A. P. 168:

    cave Spem festinando praecipitare meam,

    Ov. P. 3, 1, 139:

    ut pedes omnino caveant tinguere,

    Plin. 8, 42, 68, § 169.
    II.
    Esp.
    A.
    Law t. t., to take care for, provide, order something, legally, or (of private relations) to order, decree, dispose of in writing, by will, to stipulate, etc.:

    cum ita caverent, si, etc.,

    Cic. Verr. 2, 1, 11, § 31:

    duae sunt praeterea leges de sepulcris, quarum altera privatorum aedificiis, altera ipsis sepulcris cavet,

    id. Leg. 2, 24, 61:

    cautum est in Scipionis legibus ne plures essent, etc.,

    id. Verr. 2, 2, 50, § 123:

    cautum est lege XII. Tab., ut, etc.,

    Plin. 16, 5, 6, § 15:

    cavebatur ut, etc.,

    Suet. Aug. 1;

    so,

    id. ib. 65; id. Tib. 75:

    quae legibus cauta sunt,

    Quint. 5, 10, 13:

    aliā in lege cautum,

    Cic. Inv. 2, 41, 119:

    cautum est de numero,

    Suet. Caes. 10; cf. id. Aug. 40:

    heredi caveri,

    Cic. Inv. 2, 41, 120; cf. id. Fam. 7, 6, 2:

    si hoc, qui testamentum faciebat, cavere noluisset,

    id. Leg. 2, 21, 53:

    testamento cavere ut dies natalis ageretur,

    id. Fin. 2, 31, 103; cf. Suet. Aug. 59; id. Dom. 9; id. Tib. 50:

    sibi se privatim nihil cavere... militibus cavendum, quod apud patres semel plebi, iterum legionibus cautum sit ne fraudi secessio esset,

    to make conditions, stipulate, Liv. 7, 41, 2.—
    B.
    In the lang. of business.
    1.
    Cavere ab aliquo, to make one ' s self secure, to procure bail or surety:

    tibi ego, Brute, non solvam, nisi prius a te cavero, amplius, etc.,

    Cic. Brut. 5, 18; id. Verr. 2, 2, 23, § 55; cf. infra 2.; and cautio, II.—So absol.:

    quid ita Flavio sibi cavere non venit in mentem,

    to take security, Cic. Rosc. Com. 12, 35.—
    2.
    To make one secure by bail or surety (either written or oral), to give security, to guarantee (cf. supra 1., and cautio;

    syn.: spondeo, cautionem praesto),

    Cic. Clu. 59, 162; cf. id. Verr. 2, 1, 54, § 142:

    pecunia, quam mihi Stichus Titii servus caverat,

    Dig. 46, 3, 89:

    cavere summam,

    ib. 29, 2, 97:

    chirographum,

    ib. 46, 3, 89:

    cautionem,

    ib. 46, 8, 6:

    civitates obsidibus de pecuniā cavent,

    Caes. B. G. 6, 2:

    quoniam de obsidibus inter se cavere non possent,

    id. ib. 7, 2; cf. Liv. 9, 42; 24, 2:

    cavere capite pro re aliquā,

    Plin. 34, 7, 17, § 38:

    jurejurando et chirographo de eā re,

    Suet. Calig. 12:

    cavere in duplum,

    id. Aug. 41; Tac. A. 6, 17.—Rarely, cavere personae publicae, to give security before a public authority, Just. Inst. 1, 11, 3.—
    C.
    In boxing, etc., to parry, to ward off a blow:

    adversos ictus cavere ac propulsare,

    Quint. 9, 1, 20; 5, 13, 54; cf. id. 9, 4, 8; 4, 2, 26.—
    D.
    Cavere alicui.
    1.
    To keep something from one, to protect, have a care for, make safe, take care of (cf.:

    prohibeo, defendo, provideo): scabiem pecori et jumentis caveto,

    Cato, R. R. 5, 7:

    melius ei cavere volo, quam ipse aliis solet,

    Cic. Fam. 3, 1, 3:

    mihi meisque,

    id. Top. 1, 4; id. Fam. 7, 6, 2:

    veterani, quibus hic ordo diligentissime caverat,

    id. Phil. 1, 2, 6; cf.: qui in Oratore tuo caves tibi per Brutum, Caes. ap. Cic. Fam. 6, 7, 4:

    quique aliis cavit, non cavet ipsi sibi,

    Ov. A. A. 1, 84:

    securitati,

    Suet. Tit. 6:

    concordiae publicae,

    Vell. 2, 48, 5; Petr. 133; Sil. 8, 493.—
    2.
    Affirmatively, to take care for, attend to a thing for a person, provide: Ba. Haec ita me orat sibi qui caveat aliquem ut hominem reperiam... Id, amabo te, huic caveas. Pi. Quid isti caveam? Plaut. Bacch. 1, 1, 8; 1, 1, 10; cf. I. C. 3. supra.—Hence, cautus, a, um, P. a.
    A.
    Neutr., careful, circumspect, wary, cautious, provident (syn.: providus, prudens;

    class. in prose and poetry): ut cautus est, ubi nihil opu'st,

    Ter. Phorm. 4, 5, 3:

    parum cauti providique,

    Cic. Rosc. Am. 40, 117:

    cauti in periculis,

    id. Agr. 1, 9, 27:

    in scribendo,

    id. Q. Fr. 3, 9, 3:

    in credendo,

    id. Att. 10, 9, 3:

    in verbis serendis,

    Hor. A. P. 46:

    mensor,

    Ov. M. 1, 136:

    mariti,

    id. ib. 9, 751:

    lupus,

    Hor. Ep. 1, 16, 50:

    vulpes,

    id. ib. 1, 1, 73 et saep.:

    quem certi homines monuerunt, ut cautior esset,

    Cic. Sest. 18, 41:

    dubium cautior an audentior,

    Suet. Caes. 58.—Constr. with ad:

    ad praesentius malum cautiores,

    Liv. 24, 32, 3; Tib. 1, 9, 46; Quint. 6, 1, 20. —With adversus:

    parum cautus adversus colloquii fraudem,

    Liv. 38, 25, 7.—With erga:

    erga bona sua satis cautus,

    Curt. 10, 1, 40.—With contra:

    contra quam (fortunam) non satis cauta mortalitas est,

    Curt. 8, 4, 24.—With inf.:

    cautum dignos assumere,

    Hor. S. 1, 6, 51.—With gen.:

    rei divinae,

    Macr. S. 1, 15.—
    b.
    Transf. to inanimate things:

    consilium,

    Cic. Phil. 13, 3, 6; Tac. A. 11, 29:

    cautissima senectus,

    id. H. 2, 76:

    pectus,

    Prop. 3 (4), 5, 8:

    manus,

    Ov. F. 2, 336:

    terga,

    id. Tr. 1, 9, 20:

    arma,

    Sil. 14, 188:

    timor,

    Ov. Tr. 3, 4, 65.— Subst.: cauta, ōrum, n.:

    legum,

    the provisions, Cassiod. Var. 5, 14.—
    B.
    Pass. (acc. to I. B. 1., and II. B.), made safe, secured:

    cautos nominibus rectis expendere nummos,

    Hor. Ep. 2, 1, 105:

    cautus ab incursu belli,

    Luc. 4, 409: quo mulieri esset res cautior ( that her property might be made more secure), curavit, ut, etc., Cic. Caecin. 4, 11.—
    2.
    Trop., safe, secure (rare):

    in eam partem peccare, quae est cautior,

    Cic. Rosc. Am. 20, 56:

    (civitates) murorum firmitate cautissimae,

    Amm. 14, 8, 13.— Adv.: cau-tē.
    1.
    (Acc. to caveo, I. A.) Cautiously:

    caute et cogitate rem tractare,

    Plaut. Trin. 2, 2, 46:

    pedetentimque dicere,

    Cic. Clu. 42, 118:

    et cum judicio,

    Quint. 10, 2, 3 et saep. — Comp., Cic. Deiot. 6, 18; Quint. 2, 15, 21; 9, 2, 76; Hor. C. 1, 8, 10 al.— Sup., Cic. Att. 15, 26, 3.—
    2.
    (Acc. to caveo, I. B. 1.) With security, cautiously, Cic. Leg. 2, 21, 53:

    aliter nec caute nec jure fieri potest,

    id. Att. 15, 17, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > caveo

  • 47 concilio

    concĭlĭo, āvi, ātum, 1, v. a. [concilium].
    I.
    To bring together several objects into one whole, to unite, connect (class. in prose and poetry, not in Hor.).
    A.
    Prop. (thus several times in Lucr. of the union of atoms):

    primordia Non ex illarum conventu conciliata,

    not formed by the union of separate parts, Lucr. 1, 612; 2, 901:

    dispersa,

    id. 6, 890:

    omnia in alto,

    id. 5, 466; cf. also id. 1, 1042; 2, 552.—Of physical union of other kinds:

    traduces bini inter se obvii miscentur alliganturque unā conciliati,

    Plin. 17, 23, 35, § 211;

    of medic. mixtures: gramen hyoscyami cerae,

    to mix, Ser. Samm. 40, 754.—
    2.
    Of the fulling of cloth:

    vestimentum,

    Varr. L. L. 6, § 43 Müll.—
    B.
    Trop.
    1.
    To unite in thought or feeling, to make friendly, to procure the favor of, to make inclined to, to gain, win over; constr. aliquos inter se, aliquem alicui or absol. (in this sense very freq.).
    (α).
    Aliquos inter se:

    quin res publica nos inter nos conciliatura conjuncturaque sit,

    Cic. Fam. 5, 7, 2; so,

    conciliare et conjungere homines inter se,

    id. Off. 1, 16, 50:

    feras inter sese,

    id. Rosc. Am. 22, 63.—
    (β).
    Aliquem ( aliquid) alicui:

    conciliare sibi, avertere ab adversario judicem,

    Quint. 6, 1, 11:

    quas (legiones) sibi conciliare pecuniā cogitabat,

    Cic. Fam. 12, 23, 2:

    Pammenem sibi similitudine fortunae,

    Tac. A. 16, 14:

    homines sibi,

    Nep. Ages. 2 fin.; id. Them. 10, 1:

    simulatque natum sit animal, ipsum sibi conciliari et commendari ad se conservandum,

    Cic. Fin. 3, 5, 16:

    eam civitatem Arvernis,

    Caes. B. G. 7, 7; cf.:

    reliquas civitates amicitia Caesari,

    id. B. C. 3, 55 fin.:

    per quam (causam) cum universo ordini tum primoribus se patrum concilient,

    Liv. 4, 48, 9:

    arma sibi,

    Verg. A. 10, 151:

    deos homini,

    Ov. F. 1, 337:

    audientem exordio,

    Quint. 8, prooem. 11:

    judicem probationibus nostris,

    id. 4, 3, 9:

    Maurorum animos Vitellio,

    Tac. H. 2, 58; cf.:

    quas res quosque homines quibus rebus aut quibus hominibus vel conciliasset vel alienasset ipsa natura,

    Quint. 5, 10, 17: omne animal primum constitutioni suae conciliari, i. e. governs itself in accordance with, etc., Sen. Ep. 124, 14; cf. id. ib. §

    15 sqq.: primum sibi ipsum conciliatur animal,

    id. ib. §

    17: frui iis rebus, quas primas homini natura conciliet,

    Cic. Ac. 2, 42, 131; cf. conciliatio, I. B. 2.—Without dat.:

    conciliabat ceteros reges,

    Nep. Hann. 10, 2; so,

    accusatorem,

    Quint. 6, 1, 12:

    conciliare, docere, movere judicem,

    id. 11, 1, 61; cf. id. 2, 5, 7; 3, 9, 7:

    plures,

    Tac. A. 15, 51:

    animos hominum,

    Cic. Off. 2, 5, 17; cf. id. de Or. 3, 53, 204:

    animum judicis,

    Quint. 4, 1, 25; cf.:

    animos judicum (opp. alienare),

    id. 11, 1, 8:

    animos plebis,

    Liv. 1, 35, 2:

    animos militum pollicitationibus,

    Suet. Oth. 6; cf. Tac. H. 1, 18, —
    (γ).
    ( Aliquem) ad aliquid: Labienum praefecit togatae, quo majore commendatione conciliaretur ad consulatūs petitionem, Auct. B. G. 8, 52.—
    (δ).
    Absol.:

    nihil est ad conciliandum gratius verecundiā,

    Quint. 11, 3, 161:

    conciliare, narrare,

    id. 3, 4, 15.—
    2.
    = commendo, to represent something to one as agreeable, pleasant, etc., i. e. to recommend:

    et dictis artes conciliasse suas,

    Ov. Tr. 3, 11, 42.—
    II.
    With acc. and dat. (aliquid alicui) or absol., to procure, provide, prepare, produce something for one.
    A.
    With physical objects.
    1.
    Of the procuring of a maiden, an object of love, in an honorable and (more freq.) in a dishonorable sense, to unite, procure, couple (cf. Lucr. 5, 961):

    tute ad eum adeas, tute concilies, tute poscas,

    Plaut. Trin. 2, 2, 111:

    num me nupsisti conciliante seni?

    Ov. Am. 1, 13, 42:

    conciliata viro,

    Cat. 68, 130:

    existimabatur Servilia etiam filiam suam Tertiam Caesari conciliare,

    to give as a mistress, Suet. Caes. 50:

    cum ei dignatio Juliā genitam Atiam conciliasset uxorem,

    Vell. 2, 59, 2.—Once with ad:

    a tuā me uxore dicam delatum, ut sese ad eum conciliarem,

    Plaut. Mil. 3, 1, 206.—
    2.
    To procure, obtain by purchase or otherwise, to purchase, acquire, win, gain:

    illum mihi,

    Plaut. Poen. 3, 5, 25; cf.:

    male habiti et male conciliati,

    i. e. at a bad bargain, id. Ps. 1, 2, 1:

    prodi, male conciliate,

    Ter. Eun. 4, 4, 2: Mi. Estne empta mihi haec? Pe. His legibus habeas licet, Conciliavisti pulcre, Plaut. Ep. 3, 4, 39 sq.:

    ut tibi recte conciliandi primo facerem copiam,

    a chance for a good bargain, id. Pers. 4, 3, 69:

    si ullo pacto ille (filius) huc conciliari potest,

    can be brought here, Plaut. Capt. 1, 2, 22 (cf. id. ib. prol. 33):

    HS. viciens ex hoc uno genere,

    to extort, Cic. Verr. 2, 2, 58, § 142; cf.

    pecunias,

    id. ib. 2, 2, 55, § 137; 2, 3, 30, § 71; 2, 3, 84, § 194;

    and, in a more gen. sense: summum bonum esse frui rebus iis, quas primas natura conciliavisset,

    id. Ac. 2, 42, 131.—
    B.
    With abstr. objects, to cause, bring about, procure, acquire, make, produce, etc.:

    affinitatem et gratiam,

    Plaut. Trin. 2, 4, 42; cf.

    gratiam,

    Suet. Calig. 3:

    pacem inter cives,

    Cic. Fam. 10, 27, 1; cf. Ter. Heaut. 5, 5, 2:

    amorem sibi,

    Cic. Arch. 8, 17; cf. id. de Or. 2, 51, 206:

    favorem ad vulgum,

    Liv. 29, 22, 8; cf.:

    favorem populi,

    Suet. Caes. 11:

    amicitiam cum aliquo,

    Cic. Deiot. 14, 39:

    gloriam,

    id. Mur. 20, 41:

    laudem,

    Quint. 2, 7, 4:

    dignitatem auctoribus suis,

    Tac. Or. 9:

    famam clementiae,

    Liv. 21, 60, 4:

    majestatem nomini Romano,

    id. 29, 11, 4:

    odium,

    Quint. 5, 13, 38; 6, 2, 16:

    risus,

    to cause, id. 6, 3, 35:

    otium,

    Nep. Timol. 3, 2:

    otii nomine servitutem,

    id. Epam. 5, 3:

    nuptias,

    to bring about, id. Att. 5, 3; Just. 7, 6, 10; cf.:

    jugales toros,

    Stat. S. 3, 5, 70.—Hence, concĭlĭātus, a, um, P. a. (in acc. with I. B.), friendly; in partic. in a pass. sense.
    A.
    Beloved:

    (Hasdrubal) flore aetatis primo Hamilcari conciliatus,

    Liv. 21, 2, 3:

    juvenis aetatis flore conciliatus sibi,

    Curt. 7, 9, 19; cf. Suet. Vit. Ter. 1; id. Vit. 7.—In sup.:

    est nobis conciliatissimus,

    Symm. Ep. 9, 37.—
    B.
    In an act. sense, favorably inclined, devoted, favorable to something; comp.:

    ut judex ad rem accipiendam fiat conciliatior,

    Quint. 4, 2, 24:

    (homo) voluptati a naturā conciliatus, a dolore autem abjunctus alienatusque est,

    Gell. 12, 5, 18.— Adv. not in use.

    Lewis & Short latin dictionary > concilio

  • 48 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fēnum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.

    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.

    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.

    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitiasque, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. – γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.

    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf seiner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.

    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.

    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.

    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen, Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio, hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.

    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.

    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spolia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten, damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.

    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw., Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.

    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.

    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.

    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns, Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.

    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben, Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.

    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.

    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.

    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.

    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od. weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – / haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    lateinisch-deutsches > habeo

  • 49 sumo

    sūmo, sūmpsī, sūmptum, ere (v. sub u. emo), zu sich nehmen, an sich nehmen, nehmen, I) eig.: A) im allg.: fustem, Plaut.: legem in manus, Cic.: ferrum, ergreifen, Liv.: arma, Liv. u. Tac.: cibum, zu sich nehmen, Nep.: venenum, Nep.: potiunculam, Suet.: regium ornatum et nomen, Nep.: argentum ab alqo, nehmen, in Empfang nehmen, Ter.: pecuniam mutuam, borgen, aufnehmen, Cic.: so auch sumere pecuniam ( ohne mutuam), eine Anleihe machen, Cic. – B) insbes.: a) an sich nehmen, litteras, Cic.: frumentum in cellam, Cic. – b) zum Gebrauche nehmen, α) anziehen, calceos et vestimenta, Cic. de rep. 1, 18: gausapa, Ov. art. am. 2, 300. – β) geschlechtl. genießen, mille licet sumant, Ov. art. am. 3, 90: alqam nudam, Mart. 10, 81, 2: cum (senex) voluerit aliquid sumere, opus anhelitu prodet, Petron. 100, 1. – c) käuflich entnehmen, kaufen, erstehen, verrem, Pompon. com. fr.: genus signorum, Cic.: illa, quae parvo sumi nequeunt, Hor. – u. mieten, quoad enim perventum est eo, quo sumpta navis est, Cic. de off. 3, 89. – d) erobern, proelio sumpta Thessalia est, Flor. 4, 2, 43. – e) verwenden, verbrauchen, ausgeben, anwenden, minus in hisce rebus sumptum est sex minis, Plaut.: in mala uxore atque inimico si quid sumas, sumptus est; in bono hospite atque amico quaestus est quod sumitur, Plaut.: operam, Ter.: laborem, Caes.: diem rei, Ter. – f) verzehren, aufreiben, curis sumptus, Trag. inc. fab. 8: sumi venustate alcis, Apul. met. 2, 5. – II) übtr.: A) im allg.: tempus cibi, sich Zeit dazu nehmen, Liv.: animum, Mut fassen, Ov.: aber animum ex eventu sumere, einen Entschluß fassen, sich entscheiden, Tac.: u. so interficiendi domini animum sumere, den Vorsatz fassen, Tac.: supplicium, eine Strafe vollziehen, strafen, Liv.; so auch de matre, Cic.: sumere poenas, mißhandeln, Verg. Aen. 6, 501: praerepta gaudia, genießen, Ov.: laudem a crimine, ernten, Ov.: ne petite auxilium, sed sumite, Ov. – B) insbes.: a) nehmen, wählen, aussuchen, α) übh).: Capuam, Cic.: sibi studium philosophiae, Cic.: laxamentum plebi, Liv.: sumite materiam vestris aequam viribus, Hor.: diem ad deliberandum, Caes.: periculum, auf sich nehmen, Sil.: sumere (sibi), als Aufgabe wählen, zum Vorwurf nehmen, m. folg. Infin., Hor. carm. 1, 12, 2; ep. 1, 3, 7. – β) eine Pers. in einer Eigenschaft nehmen, wählen, duces amnis peritos, sich mit F. versehen, Curt.: duos Caesares, Eutr.: m. dopp. Acc. (jmd. zu), alqm sibi imperatorem, Nep.: alqm sibi collegam, Eutr. – b) etwas vornehmen, in die Hand nehmen, auf sich nehmen, beginnen, proelium, sich in eine Schlacht einlassen, eine Schl. liefern, Sall. fr., Suet. u. Tac.: bellum, Krieg anfangen, zu den Waffen greifen, Sall. u.a. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 20, 5. Duker Flor. 4, 12, 24): inimicitias, Cic.: tentamina vocis, machen, Ov. – c) in der Rede, α) nehmen, anführen, erwähnen, homines notos, Cic.: annum, Cic.: exemplum, Cornif. rhet. – β) annehmen, festsetzen, behaupten, alqd pro certo, Cic.: beatos esse deos sumpsisti, Cic. – Partiz. sūmptum, ī, n. = λημμα, ein Annahmesatz, der auch vom Gegner zugegeben worden ist, Mart. Cap. 4. § 404 sq. – d) annehmen = sich aneignen, arrogantiam sibi, Cic.: vultus acerbos, Ov.: patrum vestrosque antiquos mores vultis pro his novis sumere, Liv.: si vero etiam vitiosi aliquid est, id sumere et in eo vitiosum esse, non magnum est, Cic. – e) mit sibi, α) herausnehmen, anmaßen, sibi partes imperatorias, Cic.: mihi non tantum sumo, Cic.: sumpsi hoc mihi, Cic. – β) sich vornehmen, mit Infin., hi qui sibi lugere sumpserunt, Sen. ep. 99, 2. – / Synkop. Infin. Pers. sumpse, Naev. com. 97. – Archaist. Perf. suremit = sumpsit, surempsit = sumpserit, Paul. ex Fest. 299, 2; vgl. Fest. p. 298 (a), 9: Fut. sumebit, Fulgent. ed. Helm p. 138, 14.

    lateinisch-deutsches > sumo

  • 50 vindico

    vindico, āvī, ātum, āre (= vim dico, eig. Gewalt androhen; dah.) I) einen Ggstd. gerichtlich in Anspruch nehmen, vindizieren *(vgl. vindiciae a.A.), A) eig.: sponsam in libertatem, Liv.: puellam in posterum diem, ihr die Freiheit v., Liv.: vindicatur Verginia spondentibus propinquis, Liv.: profecti (die Parteien) simul in agrum, de quo litigabatur, terrae aliquid ex eo, uti unam glebam, in ius in urbem ad praetorem deferrent, et in ea gleba, tamquam in toto agro, vindicarent, Gell.

    B) übtr., etw. in Anspruch nehmen, 1) von der Vindizierung bei Eigentumsklagen, etw. als sein Eigentum in Anspruch nehmen, auf etw. Anspruch machen, als mir gehörig-, zustehend fordern, etw. sich zueignen, sich zuschreiben, a) bl. vind.: ortus nostri partem vindicat patria, Cic.: nonnulla ab imperatore miles, plurima vero fortuna vindicat, Nep.: omnia pro suis, Cic.: videor id meo iure quodam modo vindicare, Cic.: Chii suum (Homerum) vindicant, Cic.: alqm caelo (Dat.), in den Himmel versetzen, Plin. pan. 10, 4: v. antiquam faciem, wieder annehmen, Ov. – poet. m. Infin., vindicat hoc Pharius dextrā gestare satelles, Lucan. 8, 675. – b) vind. aa se: decus belli ad se, Liv.: victoriae maiorem partem ad se, Liv. – c) vind. sibi: ceterarum rerum, quae sunt in oratore, partem aliquam sibi quisque vindicat, Cic. or. 69: constantiae eximiam sibi laudem, Val. Max.: nihil sibi nisi dispensandi potestatem, Sen.: sibi nomen, Quint.: sibi prospera, Tac.: sibi regnum, Iustin.: ubi minimum virium veneris pecuniaeque cupido sibi vindicaverit, Val. Max.; vgl. Krebs-Schmalz Antib.7 Bd. 2. S. 741.

    2) von der Vindizierung in Freiheitsklagen, a) den, der unfrei ist, als frei in Anspruch nehmen, jmd. aus dem Zustande der Sklaverei u. dgl. in Freiheit setzen, befreien, retten, α) m. in libertatem: vind. in libertatem et a regum et a patrum dominatione, Cic.: v. rem populi in libertatem, Cic.: ex dominatu Ti. Gracchi in libertatem rem publicam, Cic.: rem publicam afflictam et oppressam in veterem dignitatem ac libertatem, Cic. – β) ohne in lib.: te ab eo vindico et libero, Cic.: dura ad saxa revinctam, Ov. – se ad alqm, seine Verbindlichkeiten gegen jmd. erfüllen, ut se aliquando ad suos vindicaret, Cic. Rab. Post. 25. – b) was noch frei, unangetastet, unversehrt ist, in Schutz nehmen, schützen, sicherstellen, bewahren, libertatem, Caes.: rusticis magnam partem cibariorum per hiemem, erhalten, Colum. – gew. m. ab (gegen od. vor) u. Abl., v. alqm a verberibus, ab unco, a crucis terrore, Cic.: alqm a miseriis morte, Cic.: a molestia, a labore, Cic.: domum suam ab solitudine, Cic.: u. so loca a solitudine, Liv.: laudem summorum oratorum ab oblivione hominum atque a silentio, Cic. – m. bl. Abl., alqm scelerum suorum suppliciis, vor der Str. bewahren, von der Str. befreien, Iustin. 7, 5, 7: exercitum fame, Curt. 9, 10 (41), 18. – v. Schutzmitteln, capillum a canitie, Plin.: ebur a carie (v. altem Öl), Plin.: corpora a putrescendo (v. Salz), Plin. – u. vind. se ex alqa re, sich gegen etwas sicherstellen, se non modo ex suspicione tanti sceleris, verum etiam ex omni hominum sermone non armis, sed patrimonio suo vindicavit, Cic. Sull. 59.

    II) einem Vergehen durch Inanspruchnahme von Sühne, durch Androhung od. Vollziehung von Strafe steuern, gegen etwas od. jmd. verbietend od. strafend einschreiten, A) eig.: a) v. alqd = einem Vergehen usw. steuern, es verbieten, ein begangenes ahnden, bestrafen, iste dolus malus et legibus erat vindicatus, ut tutela duodecim tabulis, circumscriptio adulescentium lege Plaetoriā; et sine lege iudiciis, in quibus additur EX FIDE BONA, Cic.: facinus nemini lege concessum, sed fortasse adhuc in nullo vindicatum, Cic.: acerrime maleficia, Cic.: peccata, Liv.: quidquid peccatur maiestatis actione vindicandum est, Sen. rhet. – b) v. in alqm, gegen jmd. einschreiten, ahndend verfahren, jmd. bestrafen, fateor non modo in socios, sed etiam in cives militesque nostros persaepe esse severe ac vehementer vindicatum, Cic.: vindicandum in eos non manu neque vi, verum quaestionibus, Sall.: in quos eo gravius Caesar vindicandum statuit, Caes. – c) absol. = einschreiten, strafen, nisi vos vindicatis, Cic.: populum hortari ad vindicandum, Sall.

    B) übtr.: a) alqd, einer Sache steuern, etw. ahnden, bestrafen, rächen, fortuita non civium tantummodo, sed urbium damna principis munificentia vindicat, steuert (= ersetzt), Vell. 2, 126, 4. – Ti. Gracchi conatus perditos, Cic.: sociorum (gegen die B.) iniurias, Liv.: iniurias suas manu (durch Mord, Gewalttat), Sall.: offensas ense, Ov.: necem Crassi, Ov. – zugl. m. in u. Abl. der Pers. = etwas an jmd. rügen (tadeln), omnia, quae vindicaris in altero, tibi ipsi vehementer fugienda sunt, Cic. Verr. 3, 4. – b) alqm, α) bl. alqm, Romana tandem se vindicat ira, Claud. 24, 84. – β) alqm ab oder de alqo, an jmd. rächen, se a Pyrrho, Vell. 1, 1, 3: se ab illo, Sen. de ben. 6, 5, 3: se de fortuna praefationibus, Plin. ep. 4, 11, 14: u. passiv, quantā saevitiā opus erat, ut Sulla de Mario vindicaretur, Flor. 3, 21, 19 (aber Cic. Deiot. 21 Halm se de absente indicare). – / vulg. vendico, Iul. Val. 3, 47. p. 156, 9 K. – Nbf. nach der 3. Konj., vindicit, XII tabb. III, 3 Schoell ( bei Gell. 20, 1, 45).

    lateinisch-deutsches > vindico

  • 51 consulo

    consŭlo, ĕre, consŭlŭi, consultum    - intr. - [st1]1 [-] tenir conseil, délibérer, prendre une résolution, prendre des mesures, pourvoir, prendre garde, veiller, réfléchir.    - consulere in aliquem (qqf. de aliquo): prendre une mesure contre qqn.    - de aliquo, de aliqua re consulere: délibérer sur qqn, sur qqch.    - consulens curia, Hor.: le sénat en délibération.    - consulere cum suis, Liv.: se consulter avec les siens.    - ad summam rem consulere: prendre des mesures en vue de l’intérêt général.    - consulere ad summam rerum, Caes.: prendre conseil des événements, aviser d'après l'ensemble des circonstances.    - consulere ex re, Tac.: prendre conseil des événements, aviser d'après l'ensemble des circonstances.    - consulere in longitudinem, Ter. Heaut. 5, 2, 10: réfléchir à l'avenir.    - consulere in medium (in commune, in publicum): délibérer en vue de l'intérêt général, avoir en vue l'intérêt commun.    - consulere in unum, Tac. H. 1, 68: concerter ses desseins.    - consulere sibi per se, Hor.: n'avoir d'autre conseiller que soi-même.    - consulere de salute suorum, Cic. Sull. 22: songer au salut des siens.    - consulere de se, Cic.: s'occuper de soi.    - consulere graviter de perfugis, Liv.: traiter sévèrement les transfuges.    - crudeliter in victos consulebatur, Liv.: on sévissait contre les vaincus.    - alicui consulere: avoir soin de qqn, avoir des égards pour qqn, s'occuper de qqn.    - consulere civibus, Cic.: favoriser les intérêts des citoyens.    - consulere sibi, Cic. Sall.: songer à soi, pourvoir à ses intérêts.    - Cornelius, non, cui simulabat, consulendo... Liv.: Cornélius, non par intérêt pour celui qu'il feignait de protéger...    - perterritis omnibus sibi quisque consulebat, Caes. BC. 2, 43, 2: dans l'effroi général, chacun s'occupait de soi.    - alicui rei consulere: avoir soin de qqch, s'occuper de qqch.    - consulere receptui sibi, Caes. BC. 3, 69: se ménager une retraite.    - consulere magis irae quam famae, Sall. C. 51, 7: consulter sa colère plus que l'intérêt de sa réputation.    - qui mi consultum optime velit esse, Ter. Phorm. 1, 3, 1:... qui ne veut que mon bonheur.    - optime tibi consultum esse volo, Ter.: je veux que tu sois heureux.    - timori consulere, Caes.: obéir à la crainte    - male patriae consulere, Nep. Ep. 10: faire le malheur de son pays.    - consulere ut: veiller à ce que.    - consulere ne: veiller à ce que ne pas. - tr. - [st1]2 [-] délibérer sur, discuter, examiner, consulter, demander conseil, demander l'avis, décider.    - rem consulere: délibérer sur qqch, examiner qqch.    - quid consuluistis? Plaut.: qu'avez-vous arrêté?    - quae male consuluerunt, Sall.: les funestes résolutions qu'ils ont prises.    - consulit ab re, Plaut.: il nous donne un conseil contraire à notre intérêt.    - consulere optimi, Apul.: approuver fort.    - boni consulere aliquid: estimer comme bon qqch, trouver bon, agréer qqch, être satisfait de qqch.    - avaritia consuluit invenisse... Plin.: l'avarice s'est applaudi d'avoir trouvé...    - eane fieri boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17: approuvez-vous de tels actes?    - haec consule missa boni, Ov. P. 3, 8, 24: agrée cet envoi.    - senatum consulere: consulter le sénat.    - Apollinem consulere: consulter Apollon.    - consulere aliquem utrum... an...: consulter qqn pour savoir si... ou si...    - consulere aliquem aliquid (de aliqua re, in rem): consulter qqn sur qqch.    - qui solent consuli de jure (qui consuluntur), Cic.: les jurisconsultes.
    * * *
    consŭlo, ĕre, consŭlŭi, consultum    - intr. - [st1]1 [-] tenir conseil, délibérer, prendre une résolution, prendre des mesures, pourvoir, prendre garde, veiller, réfléchir.    - consulere in aliquem (qqf. de aliquo): prendre une mesure contre qqn.    - de aliquo, de aliqua re consulere: délibérer sur qqn, sur qqch.    - consulens curia, Hor.: le sénat en délibération.    - consulere cum suis, Liv.: se consulter avec les siens.    - ad summam rem consulere: prendre des mesures en vue de l’intérêt général.    - consulere ad summam rerum, Caes.: prendre conseil des événements, aviser d'après l'ensemble des circonstances.    - consulere ex re, Tac.: prendre conseil des événements, aviser d'après l'ensemble des circonstances.    - consulere in longitudinem, Ter. Heaut. 5, 2, 10: réfléchir à l'avenir.    - consulere in medium (in commune, in publicum): délibérer en vue de l'intérêt général, avoir en vue l'intérêt commun.    - consulere in unum, Tac. H. 1, 68: concerter ses desseins.    - consulere sibi per se, Hor.: n'avoir d'autre conseiller que soi-même.    - consulere de salute suorum, Cic. Sull. 22: songer au salut des siens.    - consulere de se, Cic.: s'occuper de soi.    - consulere graviter de perfugis, Liv.: traiter sévèrement les transfuges.    - crudeliter in victos consulebatur, Liv.: on sévissait contre les vaincus.    - alicui consulere: avoir soin de qqn, avoir des égards pour qqn, s'occuper de qqn.    - consulere civibus, Cic.: favoriser les intérêts des citoyens.    - consulere sibi, Cic. Sall.: songer à soi, pourvoir à ses intérêts.    - Cornelius, non, cui simulabat, consulendo... Liv.: Cornélius, non par intérêt pour celui qu'il feignait de protéger...    - perterritis omnibus sibi quisque consulebat, Caes. BC. 2, 43, 2: dans l'effroi général, chacun s'occupait de soi.    - alicui rei consulere: avoir soin de qqch, s'occuper de qqch.    - consulere receptui sibi, Caes. BC. 3, 69: se ménager une retraite.    - consulere magis irae quam famae, Sall. C. 51, 7: consulter sa colère plus que l'intérêt de sa réputation.    - qui mi consultum optime velit esse, Ter. Phorm. 1, 3, 1:... qui ne veut que mon bonheur.    - optime tibi consultum esse volo, Ter.: je veux que tu sois heureux.    - timori consulere, Caes.: obéir à la crainte    - male patriae consulere, Nep. Ep. 10: faire le malheur de son pays.    - consulere ut: veiller à ce que.    - consulere ne: veiller à ce que ne pas. - tr. - [st1]2 [-] délibérer sur, discuter, examiner, consulter, demander conseil, demander l'avis, décider.    - rem consulere: délibérer sur qqch, examiner qqch.    - quid consuluistis? Plaut.: qu'avez-vous arrêté?    - quae male consuluerunt, Sall.: les funestes résolutions qu'ils ont prises.    - consulit ab re, Plaut.: il nous donne un conseil contraire à notre intérêt.    - consulere optimi, Apul.: approuver fort.    - boni consulere aliquid: estimer comme bon qqch, trouver bon, agréer qqch, être satisfait de qqch.    - avaritia consuluit invenisse... Plin.: l'avarice s'est applaudi d'avoir trouvé...    - eane fieri boni consulitis? Cato ap. Gell. 10, 3, 17: approuvez-vous de tels actes?    - haec consule missa boni, Ov. P. 3, 8, 24: agrée cet envoi.    - senatum consulere: consulter le sénat.    - Apollinem consulere: consulter Apollon.    - consulere aliquem utrum... an...: consulter qqn pour savoir si... ou si...    - consulere aliquem aliquid (de aliqua re, in rem): consulter qqn sur qqch.    - qui solent consuli de jure (qui consuluntur), Cic.: les jurisconsultes.
    * * *
        Consulo, consulis, pen. corr. consului, consultum, consulere. Adviser, et prendre conseil, Consulter.
    \
        In longitudinem consulere. Terent. Prouvoir pour l'advenir.
    \
        In commune consulere. Terent. Prouvoir et entendre au commun prouffit de l'un et de l'autre.
    \
        In publicum consulere, Idem. Plin. iunior. Aider et prouvoir au prouffit public en assemblee publique, Pourchasser le prouffit public.
    \
        In medium consulere. Lucan. Quand chascun dit son advis en assemblee publique.
    \
        Consulitur in medium. Liu. Chascun en la congregation et assemblee publique dit son advis et opinion pour le prouffit commun, Chascun entend au prouffit commun.
    \
        Consulere de aliquo bene vel male. Liu. Opiner humainement ou rigoreusement en son faict, Le traicter doulcement, ou rudement.
    \
        Acerbe de aliquo consulere. Liu. Le traicter rudement.
    \
        Consulere de salute suorum. Cic. Penser de sauver les siens.
    \
        Consulere de se grauius. Cic. Entreprendre de s'affoler soymesme, S'occire, Se tuer.
    \
        Ex re consulere. Tacit. S'adviser, ou prendre advis selon l'occasion et opportunité des choses.
    \
        In humiliores crudeliter, libidinoseque consulebatur. Liu. On les traictoit cruellement.
    \
        Pessime istuc in te atque in illum consulis. Terent. Tu fais une chose qui est grandement dommageable à toy et à luy.
    \
        Consulere aliquid mali quod facias alteri. Plaut. Penser et songer, ou consulter quelque malice que tu faces à autruy.
    \
        Consulere alicui. Terent. Luy prouvoir.
    \
        Tu fortasse quid me fiat paruipendis, dum illi consulas. Terent. Tu ne te soucie que je devienne, pourveu que tu luy prouvoye.
    \
        Longe consulere. Virgil. Adviser de loing.
    \
        Consulere alicui optime. Cic. Prouvoir advantageusement.
    \
        Optime illi consultum vult esse. Terent. Il ne demande que le prouffit de cestuy là.
    \
        Consulere male alicui. Plaut. Faire fascherie à autruy, Luy faire mal ses besongnes.
    \
        Commodis et vtilitati aliquorum consulere. Cic. Regarder et entendre à leur prouffit.
    \
        Concordiae consulere. Liu. Regarder et adviser à l'union et concorde.
    \
        Existimationi. Cic. Prouvoir à garder son honneur.
    \
        Famae. Cic. Prouvoir qu'on ait bonne opinion de nous.
    \
        Pudori consulere. Cic. Garder son honneur.
    \
        Saluti consulere suae. Caesar. Prouvoir à se sauver.
    \
        Supremis suis consulere. Tacit. Prouvoir à la fin de sa vie.
    \
        Consulere tempori. Cic. Avoir esgard au temps.
    \
        Consulere, accusatiuo personae iunctum, significat Petere consilium. Plautus, Neque te consulit. Il ne te demande point conseil.
    \
        Coniectorem consulere. Plaut. Aller au devin.
    \
        Consulere aliquid alterum. Plautus. Luy demander conseil de quelque chose.
    \
        Consulere ius. Liu. Demander à un legiste son opinion de quelque difficulté de droict.
    \
        Speculum consulere. Ouid. Se mirer, Se regarder dedens un miroir.
    \
        Neque qua quaeram, consultum est. Plaut. Et si ne scay de quel costé, etc.

    Dictionarium latinogallicum > consulo

  • 52 propono

    prōpōno, ĕre, pŏsŭi, pŏsĭtum - tr. - [st1]1 [-] placer devant les yeux, exposer, présenter, afficher.    - vexillum proponere, Caes. BG. 2, 20, 1: hisser, arborer l'étendard [signal du combat].    - rem venalem proponere, Cic. Verr. 2, 78: exposer une chose en vente.    - oppida Romanis proposita ad prædam tollendam, Caes. BG. 7, 14, 9: villes offertes aux Romains pour un enlèvement de butin (offrant aux Romains une occasion de...)    - vitam suam propositam et pæne addictam sciebat, Cic. Mil. 56: il savait que sa vie était mise en vente et presque adjugée.    - Cic. Quinct. 50 ; Agr. 2, 13 ; Pis. 88.    - telis fortunæ vita proposita, Cic. Fam. 5, 16, 2: vie exposée aux coups de la fortune. [st1]2 [-] proposer, se représenter.    - proponere oculis (proponere ante oculos), Cic.: se représenter, se figurer.    - propone tibi duos reges, et id animo contemplare, quod oculis non potes, Cic. Dej. 14, 40: représente-toi deux rois, figure-toi ce que tes yeux ne peuvent voir.    - ante oculos vestros proponite, Cic. Sull. 72: représentez-vous. --- cf. Cic Verr. 3, 58.    - proponere sibi aliquem ad imitandum, Cic. de Or. 2, 93: se proposer qqn comme modèle.    - morte propositā, Cic. Verr. 5, 112: ayant la mort en perspective.    - animo aliquid proponere, Liv. 30, 30, 20 ; apud animum aliquid proponere, Cic. Fam. 4, 5, 5: se représenter qqch par la pensée. [st1]3 [-] mettre en avant, faire voir, exposer; annoncer.    - rem gestam proponere, Caes. BG. 5, 52, 5: faire l'exposé des événements. --- cf. Caes. BG. 3, 18, 3; Cic. Verr. 4, 140.    - proponere + prop. inf.: exposer que... --- Caes. BG. 1, 17, 1    - absol. de Galliæ moribus proponere, Caes. BG. 6, 11, 1: faire un exposé sur les moeurs des Gaulois.    - ut proponat quid dicturus sit, Cic. Or. 137: qu'il annonce ce qu'il dira. --- cf. Cic. Br. 217.    - injuriae, quae propositae sunt a Catone, Cic. Fam. 1, 5, b, 2: des injustices qui ont été dénoncées par Caton. [st1]4 [-] offrir, proposer.    - præmium proponere, Cic. Tusc. 5, 20: offrir une récompense. --- cf. Suet. Ner. 7.    - improbis pœnam proponere, Cic. Fin. 2, 57: menacer les méchants d'un châtiment.    - proponere remedia morbo, Nep. Att. 21, 2: appliquer des remèdes à une maladie.    - nihil erat propositum ad scribendum, Cic. Att. 5, 10, 4: il ne s'offre à moi aucun sujet de lettre.    - aliquam quaestionem poeticam ei proponere, Nep.Att. 20, 2: lui proposer quelque question sur la poésie. [st1]5 [-] se proposer qqch [dessein, projet].    - proponere aliquid animo ut... Caes. BG. 7, 47, 1; sibi proponere ut... Cic. Clu. 139, se proposer de.    - mihi est propositum + inf. Cic. Sest. 31; Br. 137: mon dessein est de...    - mihi est propositum ut... Cic. Off. 1, 70: mon dessein est de...    - omni huic sermoni propositum est, ut... Cic. Br. 318: l'objet de tout cet exposé était de...    - quod genus ab hoc quod proposuimus abhorret, Cic. Br. 31: or cet ordre d'idées s'éloigne de notre objet (de notre propos).    - propositum consilium, Cic. Off. 1, 112: projet arrêté.    - proposita sententia, Cic. Lig. 26: idée arrêtée. [st1]6 [-] établir une proposition [majeure d'un syllogisme].    - Cic. Inv. 1, 70; 1, 72.
    * * *
    prōpōno, ĕre, pŏsŭi, pŏsĭtum - tr. - [st1]1 [-] placer devant les yeux, exposer, présenter, afficher.    - vexillum proponere, Caes. BG. 2, 20, 1: hisser, arborer l'étendard [signal du combat].    - rem venalem proponere, Cic. Verr. 2, 78: exposer une chose en vente.    - oppida Romanis proposita ad prædam tollendam, Caes. BG. 7, 14, 9: villes offertes aux Romains pour un enlèvement de butin (offrant aux Romains une occasion de...)    - vitam suam propositam et pæne addictam sciebat, Cic. Mil. 56: il savait que sa vie était mise en vente et presque adjugée.    - Cic. Quinct. 50 ; Agr. 2, 13 ; Pis. 88.    - telis fortunæ vita proposita, Cic. Fam. 5, 16, 2: vie exposée aux coups de la fortune. [st1]2 [-] proposer, se représenter.    - proponere oculis (proponere ante oculos), Cic.: se représenter, se figurer.    - propone tibi duos reges, et id animo contemplare, quod oculis non potes, Cic. Dej. 14, 40: représente-toi deux rois, figure-toi ce que tes yeux ne peuvent voir.    - ante oculos vestros proponite, Cic. Sull. 72: représentez-vous. --- cf. Cic Verr. 3, 58.    - proponere sibi aliquem ad imitandum, Cic. de Or. 2, 93: se proposer qqn comme modèle.    - morte propositā, Cic. Verr. 5, 112: ayant la mort en perspective.    - animo aliquid proponere, Liv. 30, 30, 20 ; apud animum aliquid proponere, Cic. Fam. 4, 5, 5: se représenter qqch par la pensée. [st1]3 [-] mettre en avant, faire voir, exposer; annoncer.    - rem gestam proponere, Caes. BG. 5, 52, 5: faire l'exposé des événements. --- cf. Caes. BG. 3, 18, 3; Cic. Verr. 4, 140.    - proponere + prop. inf.: exposer que... --- Caes. BG. 1, 17, 1    - absol. de Galliæ moribus proponere, Caes. BG. 6, 11, 1: faire un exposé sur les moeurs des Gaulois.    - ut proponat quid dicturus sit, Cic. Or. 137: qu'il annonce ce qu'il dira. --- cf. Cic. Br. 217.    - injuriae, quae propositae sunt a Catone, Cic. Fam. 1, 5, b, 2: des injustices qui ont été dénoncées par Caton. [st1]4 [-] offrir, proposer.    - præmium proponere, Cic. Tusc. 5, 20: offrir une récompense. --- cf. Suet. Ner. 7.    - improbis pœnam proponere, Cic. Fin. 2, 57: menacer les méchants d'un châtiment.    - proponere remedia morbo, Nep. Att. 21, 2: appliquer des remèdes à une maladie.    - nihil erat propositum ad scribendum, Cic. Att. 5, 10, 4: il ne s'offre à moi aucun sujet de lettre.    - aliquam quaestionem poeticam ei proponere, Nep.Att. 20, 2: lui proposer quelque question sur la poésie. [st1]5 [-] se proposer qqch [dessein, projet].    - proponere aliquid animo ut... Caes. BG. 7, 47, 1; sibi proponere ut... Cic. Clu. 139, se proposer de.    - mihi est propositum + inf. Cic. Sest. 31; Br. 137: mon dessein est de...    - mihi est propositum ut... Cic. Off. 1, 70: mon dessein est de...    - omni huic sermoni propositum est, ut... Cic. Br. 318: l'objet de tout cet exposé était de...    - quod genus ab hoc quod proposuimus abhorret, Cic. Br. 31: or cet ordre d'idées s'éloigne de notre objet (de notre propos).    - propositum consilium, Cic. Off. 1, 112: projet arrêté.    - proposita sententia, Cic. Lig. 26: idée arrêtée. [st1]6 [-] établir une proposition [majeure d'un syllogisme].    - Cic. Inv. 1, 70; 1, 72.
    * * *
        Propono, proponis, pen. prod. proposui, propositum, pe. cor. proponere. Plin. Mettre au devant, ou devant les yeulx de touts, Monstrer, Mettre en evidence, ou en veue.
    \
        Animo proponere. Liu. Penser en son esprit.
    \
        Animis proponere. Liu. Proposer en son esprit, Se mettre quelque chose au devant de son esprit.
    \
        Argentum proponere. Cicero. Desployer un buffet de vaisselle d'argent.
    \
        Conditionem alicui proponere. Caesar. Luy proposer et offrir quelque parti.
    \
        Hoc propositum nobis sit exemplum. Quintil. Ce soit nostre exemple et patron que devons imiter et ensuyvre.
    \
        Quaecunque mihi fortuna proponetur, subeatur. Ci. Telle fortune qui se presentera.
    \
        Aliquem sibi ad imitandum proponere. Cic. Le prendre et choisir comme pour patron et exemplaire.
    \
        Impunitatem proponere. Cic. Promettre impunité.
    \
        Libellos in celeberrimis locis proponere. Cic. Exposer.
    \
        Qui magna sibi proponunt obscuris orti parentibus. Ci. Qui mettent en leurs fantasies de parvenir une fois à grand honneur, Qui entreprennent de grandes choses.
    \
        Mercedem alicui proponere. Cic. Promettre loyer, Offrir.
    \
        Proposuit sua in illos merita. Caesar. Leur raconta et mist au devant, ou ramenteut.
    \
        Minas proponere. Cic. Menacer.
    \
        Mortem acerbam proponere. Cic. Menacer de tuer cruellement.
    \
        Ad versus Ennii se exercere, aut Gracchi orationem sibi proponere. Cic. Prendre pour patron.
    \
        Praemium proponere. Caesar. Presenter.
    \
        Rem in medio proponere. Cic. Mettre en avant.
    \
        Spem proponere. Caesar. Donner espoir.
    \
        Nulla spe proposita fore leuius aliquando. Cic. Sans aucune esperance que quelque fois, etc.
    \
        Vaenale aliquid proponere. Cic. Mettre et exposer en vente.
    \
        Legati ad Caesarem mittentur, qui voluntatem Senatus ei proponant. Caes. Qui luy declarent la volunté, etc.
    \
        Vtilitatem Reipub. sibi proponere. Cic. Avoir esgard à l'utilité publique.
    \
        Vectigalia proposita. Sueton. Publiez.
    \
        Nobis propositum est, naturas rerum manifestas indicare. Plin. Nous avons proposé et deliberé de, etc.

    Dictionarium latinogallicum > propono

  • 53 statuo

    stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
    * * *
    stătŭo, ĕre, tŭi, tūtum [status] - tr. - [st1]1 [-] établir, poser, placer, mettre dans une position déterminée.    - statuite hic lectulos, Plaut. Pers. 759: placez ici les lits.    - statue signum, Liv. 5, 55, 1: plante l'enseigne.    - tigna statuere, Caes. BG. 4, 17: placer des pilotis.    - crateres statuere, Virg. En. 1, 724: disposer les coupes sur la table.    - statuam ante aras aurata fronte juvencum, Virg. En. 9: je placerai devant tes autels un jeune taureau aux cornes dorées.    - tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam ante aras, Hor.: toi, lorsque, à Aulis, tu mets devant l'autel, à la place d'une génisse, ta douce fille.    - statuere captivos in medio, Liv. 21, 42, 1: placer les captifs au milieu.    - cf. Liv. 28, 33, 12 ; 39, 49, 11, etc.    - statuere bovem ante aram, Liv. 1, 45, 6: placer une génisse devant l'autel. --- cf. Virg. En. 9, 627.    - statuere aliquem ante oculos, Cic. de Or. 1, 245: placer, mettre qqn devant les yeux. [st1]2 [-] élever, ériger, dresser, mettre debout.    - statuere tabernacula, statuam, Caes. BC. 1, 81; Cic. Phil. 5, 41: dresser des tentes, une statue.    - statuere tropaeum, Cic. Inv. 2, 69: élever un trophée.    - statuitur Lollius in illo convivio, Cic. Verr. 3, 61: on fait tenir debout Lollius dans ce banquet.    - statuar tumulo, Tac. D. 13: je serai dressé = ma statue se dressera sur le tombeau. --- cf. Ov. H. 2, 67.    - urbem quam statuo vestra est, Virg. En. 1, 573: la ville que je fonde est à vous.    - cf. Virg. En. 4, 655; Prop. 3, 11, 21. [st1]3 [-] [fig.] établir.    - statuere exemplum in aliquo, Cic. Verr. 2, 111: instituer un exemple dans la personne de qqn.    - statuere exemplum in aliquem, Cic. Verr 3, 210: faire un exemple de qqn.    - documentum statuere, Liv. 24, 45, 5: faire un exemple.    - omnium rerum jura, Cic. Caec. 34: établir des lois pour tout.    - statuere aliquem arbitrum alicujus rei, Cic. Att. 15, 1 A, 2: faire qqn arbitre d'une chose. [st1]4 [-] décider, fixer, déterminer.    - statuere omnes partes religionis, Cic. Rep. 2, 26: déterminer toutes les parties de la religion.    - statuere modum alicui rei, Cic. Verr. 5, 163: fixer une limite à qqch, ou alicujus rei Cic. Sull. 48.    - statuere condicionem, legem alicui, Cic. Balb. 25 ; Phil. 10, 12, fixer des conditions, une loi à qqn.    - statuere diem alicui, alicui rei Sall. C. 36, 2 ; J. 70, 3: assigner un jour à qqn, à qqch.    - cf. Liv. 24, 27, 1; 35, 35, 15.    - statuto tempore, Curt. 6, 3, 7: à l'époque fixée.    - avec int. ind. statuere utrum sint an... Cic. Phil. 2, 30: décider, trancher, s'ils sont ou si... --- cf. Mur. 27 ; Ac. 2, 9, etc.    - statuere apud animum suum, Liv. 24, 2, 4: décider dans son esprit... --- cf. Liv. 6, 39, 11.    - habes statutum quid... putes, Cic. Fam. 4, 2, 4: tu as une idée arrêtée sur ce que tu crois... [st1]5 [-] poser en principe, être d'avis, juger, croire, estimer, imaginer, se mettre dans la tête.    - statuere + prop. inf.: établir (comme vérité) que, croire que.    - statuit sibi non expectandum esse, Caes.: il pensa qu'il ne devait pas attendre (il résolut de ne pas attendre).    - statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum, Nep.: il pensa qu'il devait employer quelque stratagème nouveau.    - nolim statuas me mente malignā id facere, Catul. 67: ne va pas croire que j'agis ainsi par méchanceté.    - ut ego mihi statuo, Cic.: comme je l'imagine.    - avec deux acc. statuere aliquem hostem, Cic. Phil. 11, 3: juger qqn un ennemi.    - cf. Cic. Off. 1, 5; Sest. 144; Lael. 38, etc.    - avec prop. inf. statuerant se... numquam esse visuros, Cic. Verr. 5, 95: ils avaient dans l'idée qu'ils ne verraient jamais...    - cf. Cic. Br. 143 ; Phil. 12, 12 ; Caec. 39 ; Planc. 51, etc.    - sic statuo a me... partes esse susceptas, Cic. Sest. 3: mon point de vue est que j'ai assumé le rôle... --- cf. Cic. Fam. 7, 33, etc.    - non statuebas tibi... rationem esse reddendam, Cic. Verr. 2, 28: tu n'estimais pas que tu devais rendre compte...    - cf. Verr. 5, 103 ; Sest. 24.    - manendum mihi statuebam, Cic. Phil. 1, 1: je considérais comme mon devoir de rester.    - cf. Cic. Clu. 16 ; Fam. 5, 2, 1; Caes. BG. 1, 11, 6.    - statuit exspectandam classem, Caes. BG. 3, 14, 1: il estima qu'il fallait attendre la flotte.    - ut ego mihi statuo, Cic. Mur. 32: comme je m'en forme l'idée.    - ut Manilius statuebat, Cic. Caec. 69: comme c'était l'avis de Manilius. [st1]6 [-] décider, arrêter, résoudre.    - avec même sujet - statuere + inf.: décider de.    - avec sujets différents - statuere ut: décider de, décider que.    - Caesar proelio supersedere statuit, Caes.: César décida de surseoir au combat.    - statuit jus non dicere, Cic. Prov. 10: il décida de ne pas rendre la justice.    - cf. Cic. Mil. 24 ; Lig. 21; Off. 1, 4, etc.    - sic habuisti statutum cum animo... rejicere, Cic. Verr. 3, 95: tu as eu le parti pris de récuser...    - statuunt ut decem milia hominum mittantur, Caes.: ils décident d'envoyer dix mille hommes.    - statuere sibi eam legem ut....: s'imposer comme loi de...    - avec ut, ne statuunt ut... mittantur, Caes. BG. 7, 21, 2: ils décident que soient envoyés.    - cf. Cic. Verr. 3, 38 ; Off. 3, 48, etc.    - statuitur, ne... sit Creta provincia, Cic. Phil. 2, 97: on décide que la Crète ne sera plus province. [st1]7 [-] décider, décréter, statuer.    - statuere aliquid gravius in aliquem, Cic. Verr. 4, 19: décider qqch d'un peu grave contre qqn.    - statuere aliquid de aliquo, Sall. C. 52, 31: prendre une décision sur qqn.    - abst. de aliquo statuere, Caes. BG. 1, 19, 57: prendre une décision sur qqn.    - pro merito cujusque statuitur, Liv. 8, 14, 1: on statue selon les services de chacun.    - de se statuere, Tac. An. 6, 29: s'exécuter soi-même, se suicider.
    * * *
        Statuo, statuis, statui, statutum, pe. prod. statuere. Liu. Ordonner, Arrester quelque propos.
    \
        Statuere et decernere. Cic. Ordonner et arrester.
    \
        Senatus statuit. Cic. A ordonné.
    \
        Causam sibi dicendam esse statuerat. Cic. Il s'estoit asseuré que, etc. Il avoit faict son conte, et s'attendoit asseureement que, etc. Il s'estoit tout resolu et deliberé, etc.
    \
        Statuere summum bonum, non dolere. Cic. Estimer et arrester que le souverain bien est, n'avoir point de douleur, Estre de ceste opinion ferme et asseuree.
    \
        Apud animos vel animum statuere. Liu. Arrester en soymesme.
    \
        Vix statuere apud animum meum possum, vtrum peior ipsa res, an peiore exemplo agatur. Liu. Je ne puis estimer ou juger, ne resouldre en moymesme, si, etc.
    \
        De aliquo statuere. Tacit. Le condamner et faire mourir.
    \
        De se statuere. Tacit. Se tuer avant qu'on soit condamné.
    \
        Vt in posterum, documentum statuerem nequis talem amentiam vellet imitari. Cicero. A fin que je baillasse exemple.
    \
        Exemplum statuere in homine. Cic. Punir tellement un homme, que les autres y prennent exemple, Faire jugement exemplaire.
    \
        Finem alicuius rei statuere. Cic. Arrester la fin de quelque chose.
    \
        In aliquem statuere. Caes. Ordonner quelque chose contre aucun.
    \
        Quod ius statues communi diuidendo? Cic. Quelle nature luy bailleras tu?
    \
        Legem sibi statuere. Cic. Se faire une loy.
    \
        Locum colloquio statuere. Liu. Ordonner du lieu pour parlementer.
    \
        Mercedem statuere. Brutus Ciceroni. Arrester avec aucun quel loyer on luy veult bailler.
    \
        Modum statuere alienae industriae. Cic. Donner reigle et mesure.
    \
        Macedonibus treceni nummi in capita statutum est pretium. Liu. On arresta que chasque Macedonien payeroit trois cens pieces d'argent.
    \
        Pretium statui arti meae. Terent. J'ay mis à pris ma besongne.
    \
        Statuite quanti hoc putetis, et quam multo redemisse. Cic. Pensez et estimez en vous mesmes.
    \
        Statuere qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis. Cic. Arrester et diffinir ou determiner.
    \
        Stipendium alicui statuere de publico. Liu. Assigner gages à aucun sur les deniers de la ville.
    \
        Triste aliquid statuere. Ouid. Ordonner quelque punition.
    \
        Tabernacula statuere in foro. Liu. Poser et asseoir.
    \
        Aras binas statuit e caespite. Ouid. Elle erigea, etc.
    \
        Crateras magnos statuunt. Virgil. Ils mettent sur table.
    \
        Terminos statuere. Liu. Asseoir et planter bornes.
    \
        Tumulum statuere. Virgil. Eriger.
    \
        Vrbem praeclaram statui. Virgil. J'ay basti et edifié, etc.
    \
        Crateras duos statuam tibi pinguis oliui. Virg. Je te dedieray.
    \
        Statuere statuam alicui. Cic. Luy dresser et eriger une statue en memoire de luy, Eslever.
    \
        Statue contra, aliquem confectum tantis animi corporisque doloribus, etc. Cic. Mets, ou pose le cas que, etc.
    \
        Sublimen medium arriperem, et capite primum in terram statuerem. Terent. Je luy jecteroye la teste contre terre, ou les pieds contremont.
    \
        Statutum est. Cic. Cela est tout arresté.

    Dictionarium latinogallicum > statuo

  • 54 habeo

    habeo, uī, itum, ēre, das deutsche haben und halten, I) eig.: A) im engern Sinne: 1) an sich (in der Hand, am Halse usw.) haben = halten, führen, tragen, a) übh.: iaculum, quod manibus habemus, Ov.: coronam alteram in capite, alteram in collo, Cic.: anulum in digito, Ter.: fenum in cornu, Hor. (s. fenum): vestis bona quaerit haberi, getragen zu werden, Ov. – v. Lebl., arma hic paries habebit, Hor.: nulla taberna meos habeat neque pila libellos, in keinem Buchladen, an keinem Pfeiler mögen meine Schriften feil hängen, Hor.: altera vestes ripa meas habuit, auf dem andern Ufer lagen meine Kleider, Ov. – b) als wesentlichen Bestandteil an sich haben, quae feminae duplices papillas habent, Cic. fr.: hos habuit vultus, Ov. – v. Lebl., pedum calidus pulvis vestigia habebat, Ov.: pars secreta domus tres habuit thalamos, Ov.: tunicae manicas habent, Verg.: tabulae habentes clavorum cacumina, Val. Max. – c) = führen, handhaben, tractantes ferrum et arma habentes parēre, Iustin.: nec immensa barbarorum scuta perinde haberi quam pila et gladios, Tac. – d) halten = hinhalten, dorsum ad lucem (gegen das L.), Augustin. conf. 4, 16.
    2) von Örtl. = in seinem Bereiche aufgenommen haben, umschließen, festgebannt halten, me confectum curis infelix habuit thalamus, Verg.: me quoque pontus haberet, Ov.: Tartara habent Pantoiden, Hor.
    ————
    3) von Schriften in bezug auf ihren Inhalt, wie haben = enthalten, nihil enim (epistula) habebat, quod non vel in contione recte legi posset, Cic.: editio habebit omnia, Quint.: quod nulla annalium memoria habeat, Liv.: pro C. Cornelio et Tito Annio Quintum Acilium et C. Herennium habent quidam annales, Liv.
    B) im weitern Sinne: 1) (wie εχειν), im Besitze-, in seiner Gewalt haben, a) = als Bewohner innehaben, bewohnen, Capuam, Liv.: silvas, Flor.: moenia, Verg.: urbem, Sall. Vgl. Korte Sall. Cat. 6, 1. – b) als Feind besetzt halten, hostis habet muros, Verg.: hostis habet portus, Val. Flacc. Vgl. Burmann Val. Flacc. 3, 45. – c) als Herrscher im Besitze haben, beherrschen (vgl. Duker Flor. 4, 2, 22. Korte Sall. Cat. 6, 1), urbem Romam a principio reges habuere, Tac.: Siciliam et Sardiniam per legatos, verwalten, Flor.: habeo, non habeor a Laide (εχω, ἀλλ᾽ ουκ εχομαι), v. Geliebten, Cic. – animus habet cuncta neque ipse habetur, Sall.: ventis aëra habendum permittere, zum Beherrschen überlassen, Ov. – d) wirklich im Besitze, in Händen, als Eigentum haben, α) = besitzen (während streng juristisch tenere = physisch besitzen, possidere = rechtlich besitzen, s. Florentin. dig. 46, 4, 18 tu meum habes, tenes, possides, u. bildl., Plin. ep. 1, 16, 1 totum me tenet, habet, possidet; u. korresp. mit possidere b. Phaedr. 4, 4, 10 sq.), gemmas, argentum, Hor.: vectigalia magna divitias-
    ————
    que, Hor.: honeste divitias, modeste opes, besitzen u. gebrauchen, einen edlen usw. Gebrauch machen von usw., Sall. u. Tac.: pretium habes, du hast deinen Lohn weg, Hor.: quod habet (Ggstz. quod ei deest), Sen.: me enim tabulas tuas habere (in Händen haben) et proferre oportuit, Cic. – ex animi sententia uxorem h., Cic.: quid mulieris uxorem habes? was hast du für ein Weibsbild zur Frau? Ter.: Roma poëtas habet, Hor. – absol. (wie εχειν) = Besitz ( Besitzungen) haben, ansässig sein, Vermögen haben, wohlhabend sein (vgl. Gräve u. Korte Cic. ep. 7, 29, 2. Drak. Sil. 5, 264. Burmann Phaedr. 3. prol. 21), habere in Bruttiis, Cic., in Veiente agro, Liv.: habet idem in nummis, habet in praediis urbanis, er hat etwas an barem Gelde, er hat einige Besitzungen bei der Stadt, Cic.: nos quod simus, quod habeamus, id omne abs te habere, Cur. in Cic. ep.: habendi cupiditas, Habsucht, Rutil. Lup.; dass. habendi amor, Verg. u.a.; u. habendi cupido, cura, studium, Plin. ep., Phaedr. u. Aur. Vict. (vgl. Drak. u. Burmann a. a. O.): dass. qui habet (der Reiche), ultro appetitur; qui est pauper, aspernatur, Nep. fr. 5, 4: u. habentes ( wie οἱ εχοντες) = die Wohlhabenden, Ggstz. non habentes (οἱ ουκ εχοντες) = die Armen, Lact. 5, 8, 7. – β) wie εχειν u. unser haben = in Besitz nehmen, erlangen, bekommen, anne habebit ariola? Dae. non feret, Plaut.: quam ille se habiturum non dubitabat, Nep. –
    ————
    γ) habere alqd sibi, etwas für sich haben = behalten (s. Matthiä Cic. Sull. 26), sibi hereditatem, Cic.: sibi haberent honores, sibi imperia, sibi provincias, Cic. – dah. die Ehescheidungsformel: res tuas tibi habeas od. habe od. habeto, behalte od. nimm deine Sachen für dich, Plaut. Amph. 928. Sen. suas. 1, 7; contr. 2, 5 (13), 9. Apul. met. 5, 26: istam suas res sibi habere iussit, heißt sie für sich geschieden leben, Cic. Phil. 2, 69: scherzh. übtr., apage sis amor; tuas tibi res habeto, wir sind geschiedene Leute, Plaut. trin. 267 L. – e) Tiere zur Zucht, Benutzung, zum Unterhalt usw. haben, halten (s. Burmann Phaedr. 3, 3, 4), pecus, Varro, Verg. u.a.: habens quidam pecora, ein Viehbesitzer, Viehzüchter, Phaedr.: canes potius acres paucos quam multos, Varro. – u. f) eine Person zu irgend einem Zwecke bei sich haben, domi divisores, Cic. ad Att. 1, 16, 12. – bes. alqam, Plaut. u.a.: quis heri habuit Chrysidem? Ter. Vgl. Westerhof Ter. Andr. 1, 1, 58. – g) übh. in seiner Gewalt haben, habesne hominem? hast du ihn (ertappt)? Ph. Quidni habeam! Ter.: u. bildl., habeo viros, ich habe sie (= ich kenne nun ihre Gesinnung), Phaedr.
    2) in irgend einer äußern Lage dauernd haben, halten, a) in seiner Umgebung, alqm secum, bei od. um sich haben, Nep.: alqm ad manum, bei der Hand (zu seinen Diensten) haben, Nep.: catervas flagitiosorum circum se, Sall.: in partibus Pallantem, auf sei-
    ————
    ner Seite haben, Tac. – b) an einem Orte usw. halten = bleiben-, stehen lassen, aegros in tenebris, Cels.: milites in stativis castris, Sall.: exercitum inter hiberna Romanorum, Sall.: pecora et armenta inter silvas, Iustin.: aquam caelestem sub dio in sole, Col.: bildl., pudicitiam in propatulo, öffentlich feilbieten, Sall.: arma procul, die W. fern halten = den Krieg vermeiden, Tac. – dah. c) mit dem Nbbgr. der gehemmten Bewegung, wie halten = festhalten, senatum in curia inclusum, eingeschlossen halten, Cic.: alqm in vinculis, in custodia, Sall.: aber auch in custodiam haberi, in Haft gebracht werden u. bleiben, Liv. u. Tac.: dah. haberi in Syria, in S. in Gewahrsam gehalten werden, Tac. – quae res eos in magno diuturnoque bello inter se habuit, verwickelt hielt, verwickelte, Sall.: semper eos in armis accolae Galli habebant, nötigten sie, immer unter den W. zu bleiben, Liv.
    3) refl., sich irgendwo gehaben = sich aufhalten, wohnen, quis istic habet? Plaut.: ubi hic Moschis habet? Afran. fr.: ubi nunc adulescens habet? Plaut.: in delubro, ubi aeditumus habere solet, Sacr. Arg. bei Varro LL. 5. § 50 u. 52: qui Syracusis habet, Plaut.: multi habent in praediis, quibus etc., Varro: qui in eo loco habebant, Dict.: praecipit fortunatorum habituram loco, Apul.: animae pauxillum in me habet, Naev. com. fr.
    ————
    II) übtr.: A) im engern Sinne: 1) im allg.: alqd in manibus, unter den Händen = in der Arbeit haben, Cic.; od. gleichs. schon in Händen (= ganz nahe bevorstehend) haben, z.B. victoriam, Liv. – alqd semper in ore atque animo, im Munde u. im Gedanken haben, -führen, Cic. – in animo od. bl. animo, im Sinne haben = Willens sein, mit folg. Infin., Cic. u.a. – aber alqm in animo, jmd. in Gedanken haben, seiner eingedenk sein, Sall.; vgl. ante oculos, vor Augen haben = eingedenk sein, Iustin.: tecum habeto, behalte es (in Gedanken) bei dir, behalte es für dich, Plaut. Pers. 246: u. so verum (aber) haec tu tecum habeto, Cic. ad Att. 4, 15, 6: secreto hoc audi, tecum habeto, Cic. ep. 7, 25, 2. – hic habuit studia suorum ardentia, war im Besitz von usw., hatte für sich, Cic. Planc. 20. – neque quies gentium sine armis neque arma sine stipendiis neque stipendia sine tributis haberi queunt, kann man bekommen od. schaffen, Tac. hist. 4, 74.
    2) mit Zuständen des Leibes u. der Seele als Objekt, die man an od. in sich hat, wie unser haben, a) übh.: vulnus, Ov.; u. vulnus grave (bildl. von der Liebeswunde), Ov.: dah. als t. t. der Fechter, hoc habet, das (der Hieb) sitzt, Verg.; u. bildl., certe captus est, habet, er ist gefangen, getroffen (von einem Verliebten), Ter.; u. hoc habet, das trifft, das (dieser schlaue Plan) wird seine Wirkung nicht verfehlen,
    ————
    Plaut.; od. als Beifallsruf, hoc habet (gut getroffen), solutust, Plaud. rud. 1143 (vgl. übh. Lorenz Plaut. most. 700). – febrem (febrim), ein Fieber haben, Cic.: capitis dolorem, Quint. – mit Zuständen der Seele, animum fortem, Cic.: bonum: animum de alqo, Sall.: amorem erga alqm, odium in alqm, haben, hegen, Cic.: spem de alqo, Cic.: alci fiduciam, Vertrauen zu jmd. hegen, Cic. – timorem, Nep.: metum, Prop. – vim in inquirendo, Strenge (haben u.) zeigen, Cic.: studium et officium erga alqm, zeigen, Cic. – b) als wesentliche Eigenschaft (an sich) haben, neque modum neque modestiam habere victores, weder Maß noch Ziel kennen, Sall.: habebat hoc omnino Caesar, hatte das an sich, an der Art, Cic.: u. Sardus habebat ille Tigellius hoc, Hor. – v. Lebl. (vgl. Nägelsb. Stil. § 110, 1), quae tamen has vires habet herba, Ov.: quid pulchri constructus acervus habet, hat Schönes an sich, Hor.: habet pacem vultus, Ov.: locus nihil religionis habet, hat (an sich), Cic.: hae litterae, cum leguntur, invidiosam atrocitatem verborum habent, wenn man diesen Brief so liest, so haben die Worte etwas Herbes, was erbittert, Cic.: res maritimae (Seekrieg)... ut quae celerem atque instabilem motum haberent, eigen sei, Caes.: virtus hoc habet, ut etc., hat das Eigentümliche (die eigentümliche Wirkung), Cic.: u. so habet hoc sollicitudo, quod omnia necessaria putat, Plin. ep.: habet atrocitatis aliquid legatio,
    ————
    hat einen drohenden Charakter, Cic. – u. dah. c) etwas haben = in sich schließen, mit sich bringen, notwendig mit etwas verbunden sein, etw. gewähren, verursachen, etw. notwendig zur Folge haben, notwendig erfordern (vgl. Held Caes. b. c. 1, 63, 2. Schömann Cic. de nat. deor. 1, 45. Nägelsb. Stil. § 95), pons habet circuitum, Caes.: castrorum mutatio quid habet? was hat di V. des L. zur Folge? Caes.: beneficium habet querelam, Cic.: avaritia pecuniae studium habet, Sall.: pars ea longam et difficilem habet oppugnationem, Caes. – u. am Menschen selbst = gewisse Affekte erregen, verursachen, misericordiam spoliatio consulatus magnam habere debet, Cic. – viri saepe excellentis ancipites variique casus habent admirationem exspectationem, laetitiam molestiam, spem timorem, Cic.
    3) = wie unser halten, a) in einen Zustand versetzen u. darin erhalten (vgl. Brix Plaut. Men. 579), mare infestum, fortdauernd unsicher machen, Cic.: alqm sollicitum = tüchtig plagen (mit Bitten), Plaut.; u. = beständig in Sorge setzen, Cic.: anxium me et inquietum habet petitio Sexti, Plin. ep.: Numidas toto die proelio intentos, in Atem erhalten, Sall.: neque ea res me falsum habuit, ich fand mich nicht darin getäuscht, Sall.: gratia Pompeium impunitum habuit, machte ihn fortwährend straflos, Vell. – b) jmd. auf irgend eine Art u. Weise halten, behandeln, mit
    ————
    Advv., zB. alqm male, jmd. schlecht halten = schlecht erziehen, Plaut.; od. = übel mitspielen, -mitnehmen, belästigen, Sen. (v. Menschen u. Göttern) u. Caes. (v. Soldaten) u. Cels. (v. Krankheiten). – alqm bene et pudice, jmd. gut u. sittsam halten (erziehen), Plaut.: exercitum luxuriose, üppig halten, Sall.: pudicitiam parum honeste, nicht sonderlich in Ehren halten, Sall.: alqm liberalissime, sehr ehrenvoll behandeln, Cic. – mit Abl. der Art u. Weise, alqm levi, laxiore, duro imperio, eine gelinde usw. Herrschaft über jmd. üben, Sall. u. Tac.; vgl. Fabri Sall. Iug. 64, 5. – (matrem et uxorem Darii) haberi ut reginas praecepit, Iustin. – plebes paene servorum habetur loco, wird fast wie Sklaven behandelt, Caes. – c) jmd. od. etwas zu irgend einem Zweck haben, halten = dienen lassen, alqm ludibrio, jmd. zum Gespötte haben, zum besten haben, Cic.: rem publicam quaestui, Cic.: alqam pro uxore, Suet. – d) an jmd. einen od. etw. haben, in vobis liberos, parentes, consanguineos habeo, Curt. 6, 9 (33), 12: maiora in eo obsequia habituros, Iustin. 8, 6, 6.
    4) für etwas halten = in der Meinung für das u. das ansehen, α) mit Acc. des Prädikats, alqm deum, parentem, Cic.: deos aeternos et beatos, Cic.: alqd non dubium, Auct. bell. Hisp.: im Passiv mit Prädikats-Nom. = für etwas gelten, (Mercurius alter is est) qui sub terris idem Trophonius habetur, Cic.: ea spo-
    ————
    lia opima habentur, quae etc., Liv. – m. Nom. u. Infin., quae ubi cognita et iam iamque Bosporum invasurus habebatur, man vermutete, daß er usw., Tac. ann. 12, 15. – β) mit pro u. Abl.: alqm pro hoste, für seinen Feind ansehen, Liv.: alqd pro certo, für gewiß halten, Cic. u.a.: alqd pro non dicto, als nicht gesagt ansehen, Liv. – γ) mit in numero (od. bl. numero) u. Genet. od. mit in u. Abl. = unter etwas rechnen, zählen, alqm in numero oratorum, alqm numero hostium, Cic.: alqm in summis ducibus, Nep.: in inimicis, Sall.: Sisena Perses inter fideles socios habebatur, Curt. – si non id, quod amittitur, in damno (als Verlust), sed quidquid relinquitur, pro munere habituri sitis (für ein Geschenk ansehen), Liv.: dona omnia in benignitate habebantur, Sall.: omnia quae secundum naturam fiunt, sunt habenda in bonis, Cic.: saltationem habere inter exercitationes, Quint.: non est illa cothurnatas inter habenda deas, Ov.: litterae inter malas artes habitae, Lact. – δ) m. Dat. der Bestimmung = zu etwas aufnehmen, anrechnen, alqd sibi studio, sich ein Geschäft aus etw. machen, Ter.: alqd religioni, sich aus etwas ein Gewissen machen, Cic.: duritiam voluptati, als eine Lust ansehen, Sall.: paupertas probro haberi coepit, zum Schimpf angerechnet zu werden = als Schimpf zu gelten, Sall. – ε) mit Advv.: parum h., für zu wenig halten = nicht damit zufrieden sein, Ggstz. satis h., für hinlänglich halten,
    ————
    damit zufrieden sein, beide mit folg. Infin., Sall. Iug. 31. § 9 u. 20. – ζ) haberi mit Genet. qual., so u. so gehalten ( geachtet) werden, gelten, cuius auctoritas in his regionibus magni habebatur, hoch gehalten wurde, viel galt, Caes. b. G. 4, 21, 7: parvi habitis, quae per Leonam Constantius scripserat, nicht weiter beachtet, Amm. 21, 1, 4: hic summo in Arvernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis, galt für einen Mann von gr. A., Caes. b. G. 7, 77, 3.
    5) etwas halten = vor sich gehen lassen, a) = etwas anstellen, vornehmen, comitia, concilium plebis, senatum, Cic.: auspicia, Liv.: nihil sine auspiciis, Cic.: certamina, Schlachten liefern, Flor. – vom Vornehmen, Unternehmen einer Reise, eines Marsches (s. Bremi Nep. Eum. 8. § 7). iter quo habeat, omnes celat, wohin er seinen Marsch richtet, wohin er marschiert, Nep.: iter Aegyptum, Sardiniam, Caes. u. Cic.: iter ad legiones, den Legionen entgegenmarschieren, Caes.: gentes, per quas iter habebant, Iustin.: nullas nisi sanguine fuso gaudet habere vias, Lucan. – b) = mündlich halten, vortragen, querelas apud alqm de alqo, Klage führen bei jmd. über einen, Cic.: orationem huius modi od. talem, Sall. u. Curt.: hanc orationem in aliquo conventu agrestium, Cic.: orationem in senatu, Cic.: orationem adversus Aeschinem (v. Demosthenes), Hieron.: orationem od. sermonem cum alqo, ein Gespräch halten mit usw.,
    ————
    Cic.: sermo inter nos habitus in Cumano, Cic. – h. verba, reden, sprechen, Cic. u.a.: cum alqo, Sall., in alqm, Tac. (vgl. Fabri Sall. Iug. 9, 4): verb. verba atque orationem od. verba orationemque adversus rem publicam, Caes. u. Liv. – h. dialogum, halten = schreiben, Cic. – c) eine Zeit (absichtlich) so u. so hinbringen, verbringen, h. aetatem procul a re publica, Sall.: ubi adulescentiam habuere, Sall.: h. diem luculente, den Tag in Freuden verbringen, Plaut.
    6) halten = beobachten, ordines, Sall. Iug. 80, 2.
    7) meton. = jmdm. etwas geben, gewähren, alci honorem = jmdm. einen Ehrensold geben, zahlen, Cic. (s. Klotz Cic. Reden 2, 700); od. = jmdm. Ehre erweisen, Tac. u.a.
    8) refl., se habere u. bl. habere, a) sich gehaben, sich befinden, sich verhalten, α) v. Pers., αα) vom körperl. Befinden, graviter se habere, schwer krank sein, Cic.: ego me bene habeo, Tac.: Tullia nostra recte valet, Terentia minus belle habuit, Cic.: singulos (saucios), ut se haberent, rogitans, Liv.: Partiz. subst., male habentes, die Kranken (Ggstz. sani, die Gesunden), Augustin. in psalm. 38, 18. – ββ) v. der Lage, se recte, Titin. fr.: se bene, praeclare, Cic.: se parce ac duriter, Ter.: bene se habet, der ist gut aufgehoben, ihm ist wohl (v. einem Verstorbenen), Liv. epit. 114. Val. Max. 3, 2, 13. Sen. ep. 24, 10. Flor. 4, 2, 68: sic habemus, in dieser Lage befinden wir uns,
    ————
    Cic. – β) v. Lebl., sich verhalten, beschaffen sein, mores ita se habent, Sall.: res sic od. ita se habet, u. bl. sic od. ita se habet, Cic. (vgl. Benecke Cic. Lig. 28): Romae autem se res sic habent, zu R. steht es nun dermalen so, Cic.: ut nunc res se habet, Liv.: res praeclare se habeat, si etc., es wäre vortrefflich, wenn usw., Cic.: male enim se res habet, Cic.: bl. bene habet, es steht gut, Cic., Liv. u.a. (s. Drak. Liv. 6, 35, 8. Torren. Val. Max. 5, 10, 2. p. 517. Bünem. Lact. 7, 1, 1): sic habet, so verhält es sich, Hor. – ingenium vestrum luminis instar habet, ist wie ein Licht (beschaffen), Ven. Fort. carm. 3, 8, 10. – b) sich gehaben mit jmd. = zu tun ( zu verhandeln) haben, cedo quicum habeam iudicem. Gr. Habe cum hoc, Plaut. rud. 1380 sqq.
    B) im weitern Sinne: 1) im allg.: a) haben = besitzen, habere ius actionis, abdicandi, Quint.: h. ius in omnes, Lucan.: h. suae vitae modum, seinen eigenen Lebensplan, Ter.: dimidium facti qui coepit habet, Hor. – b) mündlich od. schriftlich von jmd. haben (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 119), habes epilogum, da hast du usw., Cic.: habes, ut brevissime potui, genus iudicii et causam absolutionis, Cic.: habes consilia nostra, da hast du usw., das sind usw., Cic.: tantum habeto, so viel wisse, Cic. – c) es ( seinen Willen) haben = die Folgen zu tragen haben (als Formel dessen, der etw. ungern zugibt), habeas, du magst es haben,
    ————
    Ter.: immo habeat, Ter.: vincerent ac sibi haberent, Suet.
    2) von außen her haben = bekommen, malum habebis, dir wird's sehr übel ergehen, Plaut.: non nullam invidiam habere ex eo, quod etc., den Unwillen der Menschen einigermaßen erregt haben, weil usw., Cic.: h. dissimiles naturas, casus, Cic.: h. talem vitae exitum, Nep.
    3) in einem gewissen Verhältnis od. in einem gewissen Zustande haben, mit Prädik.-Acc. = haben als usw. od. zu usw., od. mit inter u. Akk., od. mit pro u. Abl., a) m. Prädik.-Acc.: α) eines Subst.: Valerium Flaccum in consulatu censuraque collegam h., Nep.: sororem Persei uxorem habere, Eutr.: digni sumus, quos habeas tui consilii participes, Cic. – β) eines Adi. od. Partic. Perf. Pass.: αα) eines Adi.: habeo alqm acerbum, es zeigt sich jmd. erbittert gegen mich, Cic.: alqm inimicum, jmd. zu seinem Feinde haben, Ter.: multos adversos, Sall.: habebantur fidelissimi, zeigten sich als usw., Sall.: habeo te ereptum ex etc., ich habe dich = sehe dich usw., Curt.: virtus clara aeternaque habetur, Geisteskraft ist ein herrlicher u. ewiger Besitz, Sall. Vgl. Dietsch Sall. Cat. 1, 4. – ββ) eines Partic. Perf. Pass., um anzuzeigen, daß das Objekt in eine bestimmte Beschaffenheit versetzt von dem Subjekte beherrscht u. besessen werde, docemur auctoritate legum domitas habere libidines, die
    ————
    Begierden vollkommen zu bändigen, Cic.: causas omnes sobrii oratores percursas animo et prope dicam decantatas habere debent, Cic.: fac ut habeas, nos quidem ita scriptum habemus, mache, daß du es (so in deinen Büchern eingetragen) hast usw., Cic. – So werden besonders gebraucht cognitum, perspectum, exploratum, deliberatum, persuasum, propositum, susceptum habere = etwas als ein Erkanntes usw. innehaben, Cic. u.a. – b) mit inter u. Akk.: inter fideles socios habebantur, Curt. – c) m. pro u. Abl.: audacia habetur pro muro, den Furchtlosen umgibt sein Mut wie eine schützende Mauer, Sall.
    4) von Zuständen, jmd. in seiner Gewalt = ergriffen haben, nox te habet, die Nacht des Todes hält dich umfangen, Val. Flacc.: timor, metus, ira alqm habet, Ov.: habet sua quemque dies, jeden ereilt sein Tag, Val. Flacc.
    5) wie εχειν u. haben, a) m. Acc., gleichs. in Vorrat haben, incipe, si quid habes, Verg.: nisi quid habes ad hanc, einzuwenden hast, Cic. – b) mit folg. Infin. = das Vermögen haben, etwas zu leisten, α) = in der Lage sein, können, in multis hoc rebus dicere habemus, Lucr.: habeo etiam dicere, ich könnte noch anführen, Cic.: haec habui dicere, das hatte ich zu sagen, Cic.: pro certo illud habeo affirmare, Cic.: de Alexandrina re tantum habeo polliceri m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: an melius quis habet suadere, hat od.
    ————
    weiß einer etwas Besseres zu raten. Hor. – β) (bei den Eccl.) = müssen, quod haereses haberent existere, Lact.: quod carne indui haberet in terra, Lact.: de qua Christus nasci habebat, Tert. Vgl. Bünem. Lact. 4, 12, 15 u. 4, 18, 22 4, 30, 2. – c) mit folg. Relativsatz od. indir. Fragesatz = wissen, nihil habeo, quod ad te scribam, ich habe, weiß nichts an dich zu schreiben, Cic.: ecquid habes, quod dicas? Cic.: nihil habeo, quod accusem senectutem, Cic. – non habeo, quid scribam, ich weiß nicht, was ich schreiben soll, Cic.: nec quid mandem habeo (ich weiß nicht, was ich auftragen soll), nihil enim praetermissum est; nec quid narrem, novi enim nihil, Cic. – d) mit folg. Partic. Fut. Pass., haben = müssen, statuendum respondendum habere, zu bestimmen, zu beantworten haben, Tac.: habemus enitendum, haben uns zu bemühen, Plin. ep. vgl. Pabst Tac. dial. 1. p. 2 sq. – haben = habesne, Plaut. Pseud. 1163; trin. 89 u. 964; truc. 680. – archaist. habessit = habuerit, Cic. de legg. 2, 19. – Parag. Infin. haberier, Plaut. mil. 594. – vulg. Partiz. habiens, Grom. vet. 327, 22; 328, 1 u. 11. Itala (ev. Palat.) Luc. 3, 1; 15, 4; 19, 17.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > habeo

  • 55 sumo

    sūmo, sūmpsī, sūmptum, ere (v. sub u. emo), zu sich nehmen, an sich nehmen, nehmen, I) eig.: A) im allg.: fustem, Plaut.: legem in manus, Cic.: ferrum, ergreifen, Liv.: arma, Liv. u. Tac.: cibum, zu sich nehmen, Nep.: venenum, Nep.: potiunculam, Suet.: regium ornatum et nomen, Nep.: argentum ab alqo, nehmen, in Empfang nehmen, Ter.: pecuniam mutuam, borgen, aufnehmen, Cic.: so auch sumere pecuniam ( ohne mutuam), eine Anleihe machen, Cic. – B) insbes.: a) an sich nehmen, litteras, Cic.: frumentum in cellam, Cic. – b) zum Gebrauche nehmen, α) anziehen, calceos et vestimenta, Cic. de rep. 1, 18: gausapa, Ov. art. am. 2, 300. – β) geschlechtl. genießen, mille licet sumant, Ov. art. am. 3, 90: alqam nudam, Mart. 10, 81, 2: cum (senex) voluerit aliquid sumere, opus anhelitu prodet, Petron. 100, 1. – c) käuflich entnehmen, kaufen, erstehen, verrem, Pompon. com. fr.: genus signorum, Cic.: illa, quae parvo sumi nequeunt, Hor. – u. mieten, quoad enim perventum est eo, quo sumpta navis est, Cic. de off. 3, 89. – d) erobern, proelio sumpta Thessalia est, Flor. 4, 2, 43. – e) verwenden, verbrauchen, ausgeben, anwenden, minus in hisce rebus sumptum est sex minis, Plaut.: in mala uxore atque inimico si quid sumas, sumptus est; in bono hospite atque amico quaestus est quod sumitur, Plaut.: operam, Ter.: labo-
    ————
    rem, Caes.: diem rei, Ter. – f) verzehren, aufreiben, curis sumptus, Trag. inc. fab. 8: sumi venustate alcis, Apul. met. 2, 5. – II) übtr.: A) im allg.: tempus cibi, sich Zeit dazu nehmen, Liv.: animum, Mut fassen, Ov.: aber animum ex eventu sumere, einen Entschluß fassen, sich entscheiden, Tac.: u. so interficiendi domini animum sumere, den Vorsatz fassen, Tac.: supplicium, eine Strafe vollziehen, strafen, Liv.; so auch de matre, Cic.: sumere poenas, mißhandeln, Verg. Aen. 6, 501: praerepta gaudia, genießen, Ov.: laudem a crimine, ernten, Ov.: ne petite auxilium, sed sumite, Ov. – B) insbes.: a) nehmen, wählen, aussuchen, α) übh).: Capuam, Cic.: sibi studium philosophiae, Cic.: laxamentum plebi, Liv.: sumite materiam vestris aequam viribus, Hor.: diem ad deliberandum, Caes.: periculum, auf sich nehmen, Sil.: sumere (sibi), als Aufgabe wählen, zum Vorwurf nehmen, m. folg. Infin., Hor. carm. 1, 12, 2; ep. 1, 3, 7. – β) eine Pers. in einer Eigenschaft nehmen, wählen, duces amnis peritos, sich mit F. versehen, Curt.: duos Caesares, Eutr.: m. dopp. Acc. (jmd. zu), alqm sibi imperatorem, Nep.: alqm sibi collegam, Eutr. – b) etwas vornehmen, in die Hand nehmen, auf sich nehmen, beginnen, proelium, sich in eine Schlacht einlassen, eine Schl. liefern, Sall. fr., Suet. u. Tac.: bellum, Krieg anfangen, zu den Waffen greifen, Sall. u.a. (vgl. Dietsch Sall. Iug. 20, 5. Duker Flor. 4, 12, 24):
    ————
    inimicitias, Cic.: tentamina vocis, machen, Ov. – c) in der Rede, α) nehmen, anführen, erwähnen, homines notos, Cic.: annum, Cic.: exemplum, Cornif. rhet. – β) annehmen, festsetzen, behaupten, alqd pro certo, Cic.: beatos esse deos sumpsisti, Cic. – Partiz. sūmptum, ī, n. = λημμα, ein Annahmesatz, der auch vom Gegner zugegeben worden ist, Mart. Cap. 4. § 404 sq. – d) annehmen = sich aneignen, arrogantiam sibi, Cic.: vultus acerbos, Ov.: patrum vestrosque antiquos mores vultis pro his novis sumere, Liv.: si vero etiam vitiosi aliquid est, id sumere et in eo vitiosum esse, non magnum est, Cic. – e) mit sibi, α) herausnehmen, anmaßen, sibi partes imperatorias, Cic.: mihi non tantum sumo, Cic.: sumpsi hoc mihi, Cic. – β) sich vornehmen, mit Infin., hi qui sibi lugere sumpserunt, Sen. ep. 99, 2. – Synkop. Infin. Pers. sumpse, Naev. com. 97. – Archaist. Perf. suremit = sumpsit, surempsit = sumpserit, Paul. ex Fest. 299, 2; vgl. Fest. p. 298 (a), 9: Fut. sumebit, Fulgent. ed. Helm p. 138, 14.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > sumo

  • 56 vindico

    vindico, āvī, ātum, āre (= vim dico, eig. Gewalt androhen; dah.) I) einen Ggstd. gerichtlich in Anspruch nehmen, vindizieren *(vgl. vindiciae a.A.), A) eig.: sponsam in libertatem, Liv.: puellam in posterum diem, ihr die Freiheit v., Liv.: vindicatur Verginia spondentibus propinquis, Liv.: profecti (die Parteien) simul in agrum, de quo litigabatur, terrae aliquid ex eo, uti unam glebam, in ius in urbem ad praetorem deferrent, et in ea gleba, tamquam in toto agro, vindicarent, Gell.
    B) übtr., etw. in Anspruch nehmen, 1) von der Vindizierung bei Eigentumsklagen, etw. als sein Eigentum in Anspruch nehmen, auf etw. Anspruch machen, als mir gehörig-, zustehend fordern, etw. sich zueignen, sich zuschreiben, a) bl. vind.: ortus nostri partem vindicat patria, Cic.: nonnulla ab imperatore miles, plurima vero fortuna vindicat, Nep.: omnia pro suis, Cic.: videor id meo iure quodam modo vindicare, Cic.: Chii suum (Homerum) vindicant, Cic.: alqm caelo (Dat.), in den Himmel versetzen, Plin. pan. 10, 4: v. antiquam faciem, wieder annehmen, Ov. – poet. m. Infin., vindicat hoc Pharius dextrā gestare satelles, Lucan. 8, 675. – b) vind. aa se: decus belli ad se, Liv.: victoriae maiorem partem ad se, Liv. – c) vind. sibi: ceterarum rerum, quae sunt in oratore, partem aliquam sibi quisque vindicat, Cic.
    ————
    or. 69: constantiae eximiam sibi laudem, Val. Max.: nihil sibi nisi dispensandi potestatem, Sen.: sibi nomen, Quint.: sibi prospera, Tac.: sibi regnum, Iustin.: ubi minimum virium veneris pecuniaeque cupido sibi vindicaverit, Val. Max.; vgl. Krebs-Schmalz Antib.7 Bd. 2. S. 741.
    2) von der Vindizierung in Freiheitsklagen, a) den, der unfrei ist, als frei in Anspruch nehmen, jmd. aus dem Zustande der Sklaverei u. dgl. in Freiheit setzen, befreien, retten, α) m. in libertatem: vind. in libertatem et a regum et a patrum dominatione, Cic.: v. rem populi in libertatem, Cic.: ex dominatu Ti. Gracchi in libertatem rem publicam, Cic.: rem publicam afflictam et oppressam in veterem dignitatem ac libertatem, Cic. – β) ohne in lib.: te ab eo vindico et libero, Cic.: dura ad saxa revinctam, Ov. – se ad alqm, seine Verbindlichkeiten gegen jmd. erfüllen, ut se aliquando ad suos vindicaret, Cic. Rab. Post. 25. – b) was noch frei, unangetastet, unversehrt ist, in Schutz nehmen, schützen, sicherstellen, bewahren, libertatem, Caes.: rusticis magnam partem cibariorum per hiemem, erhalten, Colum. – gew. m. ab (gegen od. vor) u. Abl., v. alqm a verberibus, ab unco, a crucis terrore, Cic.: alqm a miseriis morte, Cic.: a molestia, a labore, Cic.: domum suam ab solitudine, Cic.: u. so loca a solitudine, Liv.: laudem summorum oratorum ab oblivione hominum atque a
    ————
    silentio, Cic. – m. bl. Abl., alqm scelerum suorum suppliciis, vor der Str. bewahren, von der Str. befreien, Iustin. 7, 5, 7: exercitum fame, Curt. 9, 10 (41), 18. – v. Schutzmitteln, capillum a canitie, Plin.: ebur a carie (v. altem Öl), Plin.: corpora a putrescendo (v. Salz), Plin. – u. vind. se ex alqa re, sich gegen etwas sicherstellen, se non modo ex suspicione tanti sceleris, verum etiam ex omni hominum sermone non armis, sed patrimonio suo vindicavit, Cic. Sull. 59.
    II) einem Vergehen durch Inanspruchnahme von Sühne, durch Androhung od. Vollziehung von Strafe steuern, gegen etwas od. jmd. verbietend od. strafend einschreiten, A) eig.: a) v. alqd = einem Vergehen usw. steuern, es verbieten, ein begangenes ahnden, bestrafen, iste dolus malus et legibus erat vindicatus, ut tutela duodecim tabulis, circumscriptio adulescentium lege Plaetoriā; et sine lege iudiciis, in quibus additur EX FIDE BONA, Cic.: facinus nemini lege concessum, sed fortasse adhuc in nullo vindicatum, Cic.: acerrime maleficia, Cic.: peccata, Liv.: quidquid peccatur maiestatis actione vindicandum est, Sen. rhet. – b) v. in alqm, gegen jmd. einschreiten, ahndend verfahren, jmd. bestrafen, fateor non modo in socios, sed etiam in cives militesque nostros persaepe esse severe ac vehementer vindicatum, Cic.: vindicandum in eos non manu neque vi, verum quaestionibus, Sall.: in quos eo gravius Caesar vindicandum
    ————
    statuit, Caes. – c) absol. = einschreiten, strafen, nisi vos vindicatis, Cic.: populum hortari ad vindicandum, Sall.
    B) übtr.: a) alqd, einer Sache steuern, etw. ahnden, bestrafen, rächen, fortuita non civium tantummodo, sed urbium damna principis munificentia vindicat, steuert (= ersetzt), Vell. 2, 126, 4. – Ti. Gracchi conatus perditos, Cic.: sociorum (gegen die B.) iniurias, Liv.: iniurias suas manu (durch Mord, Gewalttat), Sall.: offensas ense, Ov.: necem Crassi, Ov. – zugl. m. in u. Abl. der Pers. = etwas an jmd. rügen (tadeln), omnia, quae vindicaris in altero, tibi ipsi vehementer fugienda sunt, Cic. Verr. 3, 4. – b) alqm, α) bl. alqm, Romana tandem se vindicat ira, Claud. 24, 84. – β) alqm ab oder de alqo, an jmd. rächen, se a Pyrrho, Vell. 1, 1, 3: se ab illo, Sen. de ben. 6, 5, 3: se de fortuna praefationibus, Plin. ep. 4, 11, 14: u. passiv, quantā saevitiā opus erat, ut Sulla de Mario vindicaretur, Flor. 3, 21, 19 (aber Cic. Deiot. 21 Halm se de absente indicare). – vulg. vendico, Iul. Val. 3, 47. p. 156, 9 K. – Nbf. nach der 3. Konj., vindicit, XII tabb. III, 3 Schoell ( bei Gell. 20, 1, 45).

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > vindico

  • 57 tempero

    tempĕro, āvi, ātum, 1 (old pres. subj. temperint, Plaut. Truc. 1, 1, 41; collat. dep. form tempĕror, Lact. 7, 5, 12), v. a. and n. [tempus].
    I.
    Act., to divide or proportion duly, mingle in due proportion; to combine or compound properly; to qualify, temper, etc. (class.; cf.: modifico, misceo).
    A.
    Lit.:

    nec vero qui simplex esse debet, ex dissimilibus rebus misceri et temperari potest,

    Cic. Off. 3, 33, 119:

    qui (orbium motus) acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit,

    id. Rep. 6, 18, 18:

    ea cum tria sumpsisset, unam in speciem temperavit,

    id. Univ. 7:

    tale quiddam esse animum, ut sit ex igni atque animă temperatum,

    id. N. D. 3, 14, 36:

    aes conflare et temperare,

    Plin. 7, 56, 57, § 197:

    ferrum,

    id. 34, 14, 41, § 145:

    herbas,

    Ov. F. 5, 402:

    acetum melle,

    Plin. 14, 17, 21, § 114:

    vinum,

    id. 29, 3, 11, § 50: pocula, to flavor, i. e. to fill, Hor. C. 1, 20, 11; id. Epod. 17, 80; Mart. 9, 12, 7:

    venenum,

    Suet. Ner. 2 fin.:

    unguentum,

    Plin. 13, 2, 2, § 18:

    collyrium,

    id. 27, 10, 59, § 83:

    colores,

    id. 2, 18, 16, § 79 et saep.:

    ejusdem solis tum accessus modici tum recessus et frigoris et caloris modum temperant,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    Etesiarum flatu nimii temperantur calores,

    id. ib. 2, 53, 131; cf.:

    vitis solem umbra temperans,

    Plin. 17, 12, 18, § 91: quis aquam (i. e. balneum) temperet ignibus, who shall temper, i. e. warm, Hor. C. 3, 19, 6; so, balneum, Mart. 3, 25, 1:

    scatebrisque arentia temperat arva,

    i. e. waters, Verg. G. 1, 110; so,

    arva (Galesus),

    Claud. Cons. Prob. 260.—
    2.
    Transf., to rule, regulate, govern, manage, arrange, order:

    rem publicam institutis et legibus,

    Cic. Tusc. 1, 1, 2; cf.:

    constituere et temperare civitates,

    id. Ac. 2, 1, 3:

    Lycurgus, qui Lacedaemoniorum rem publicam temperavit,

    id. Div. 1, 43, 96; cf.:

    qui (Juppiter) res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis,

    Hor. C. 1, 12, 16:

    terram, mare, urbes, etc. (corresp. to regere),

    id. ib. 3, 4, 45:

    mare,

    id. ib. 4, 12, 1:

    aequor,

    Verg. A. 1, 146:

    orbem,

    Ov. M. 1, 770; 15, 869:

    arces aetherias,

    id. ib. 15, 859:

    undas,

    id. ib. 12, 580:

    ratem,

    id. ib. 13, 366:

    solus id navigii genus temperans,

    Vell. 2, 107:

    omnia pretio temperata,

    id. 2, 60:

    senem delirum,

    Hor. S. 2, 5, 71:

    ora frenis,

    id. C. 1, 8, 7 et saep.:

    genius qui natale temperat astrum,

    id. Ep. 2, 2, 187:

    annum,

    id. ib. 1, 12, 16; Plin. 2, 6, 4, § 13:

    caeli fulgura,

    Cic. Leg. 8, 21:

    fortunam suo arbitrio,

    Petr. 137.— Poet.:

    carmen impositis articulis,

    i. e. to tune, Prop. 2, 34 (3, 32), 80; cf.:

    testudinis aureae strepitum,

    Hor. C. 4, 3, 18:

    Musam pede Archilochi,

    id. Ep. 1, 19, 28 sq.:

    citharam nervis,

    i. e. to string, Ov. M. 10, 108.—
    B.
    Trop.
    1.
    To regulate, rule, etc.:

    non modice temperatam sed nimis meracam libertatem sitiens haurire,

    Cic. Rep. 1, 43, 96; cf.:

    cujus acerbitas morum immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari solet,

    id. Phil. 12, 11, 26:

    quod (genus) erit aequatum et temperatum ex tribus optimis rerum publicarum modis,

    id. Rep. 1, 45, 69; cf. id. ib. 2, 39, 65:

    ita in variā et perpetuā oratione hi (numeri) sunt inter se miscendi et temperandi,

    id. Or. 58, 197; so,

    joined with miscere,

    id. Off. 3, 33, 119 (on the contrary, opp. miscere, id. Rep. 2, 23, 42); cf.:

    at haec interdum temperanda et varianda sunt,

    id. Or. 29, 103; 18, 60; 52, 176:

    iracundiam cohibere, victoriam temperare,

    id. Marcell. 3, 8:

    amara lento Temperet risu,

    Hor. C. 2, 16, 27: annonam macelli quotannis temperandam censuit, to be regulated, i. e. fixed at moderate prices, Suet. Tib. 34:

    (Aeolus) Sceptra tenens mollitque animos et temperat iras,

    soothes, allays, Verg. A. 1, 57:

    sumptus,

    Ov. Am. 1, 3, 10:

    Mercurius temperat astra,

    Stat. Th. 1, 305.—
    2.
    Se temperare ab aliquā re, to refrain from, abstain from, forbear, etc. (late Lat.): temperare se a rectorum suorum reprehensione, Greg. M. in Job, 25, 38 init.; 18, 3: ab utro se temperat, Aug. c. Faust. 6, 5 fin.; id. Trin. 3 prooem.
    II.
    Neutr., to observe proper measure; to moderate or restrain one ' s self; to forbear, abstain; to be moderate or temperate (class.; cf. moderor).
    A.
    In gen., constr. with in aliquā re, alicui rei, ab aliquā re, a simple abl., an inf., or ne or quin with subj.
    (α).
    With in and abl.:

    jam istoc probior es, cum in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8:

    in multa temperarunt tribuni,

    Liv. 2, 52, 5; Sall. J. 85, 9.—
    (β).
    With dat.:

    linguae tempera,

    Plaut. Rud. 4, 7, 28; so,

    linguae,

    Liv. 28, 44, 18:

    linguae,

    Sen. Ira, 3, 6, 2:

    manibus,

    Liv. 2, 23, 9; 4, 3, 6; 32, 20, 3; Curt. 7, 2, 24:

    oculis,

    Liv. 21, 22, 7:

    irae,

    id. 33, 20, 7:

    victoriae,

    Sall. C. 11, 8:

    gulae,

    Plin. Ep. 2, 6, 5:

    lacrimis,

    Curt. 7, 2, 7.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    temperare ab injuriā et maleficio,

    Caes. B. G. 1, 7:

    a maleficio,

    Auct. Her. 2, 19, 29:

    a lacrimis,

    Verg. A. 2, 8:

    precibus ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere,

    Tac. H. 1, 63.—Rarely with sibi, etc.:

    cum sibi in contionibus credas a mendacio temperaturum?

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    ne a necessariis quidem sibi rabies temperat,

    Sen. Clem. 1, 26, 4.—
    (δ).
    With abl. alone:

    lacrimis,

    Liv. 30, 20; Tac. A. 15, 16:

    a venatibus,

    Claud. III. Laud. Stil. 270:

    risu,

    Liv. 32, 34, 3: neque verbis adversus principem neque factis, Suet. Vit. Lucan.—
    (ε).
    With inf.:

    matronae Canorā hic voce suā tinnire temperent,

    Plaut. Poen. prol. 33:

    dormire,

    id. ib. 22:

    maledicere huic,

    id. ib. 5, 2, 76: tollere puerum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.):

    exordiri rem novam,

    Gell. 4, 9, 5. —
    (ζ).
    With ne and subj.:

    quoi male faciundi est potestas, quom ne id faciat temperat,

    Plaut. Stich. 1, 2, 60:

    quod in pluribus libris ne facerem temperavi,

    Lact. 4, 3, 5.—
    (η).
    With quin (post-Aug.):

    non temperante Tiberio quin premeret,

    Tac. A. 3, 67: ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin, etc., Suet. Claud. 41; id. Calig. 54:

    vix temperabat, quin diceret,

    Sen. Contr. 10, 1 (30), 7:

    Arruntius non temperavit, quin, etc.,

    id. Ep. 114, 19.—
    b.
    With sibi or animis (so not in Cicero):

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin, etc.,

    Caes. B. G. 1, 33:

    vix sibi temperant quin, etc.,

    Sen. Ben. 2, 29, 2; Vell. 1, 16, 1: usque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2:

    nequeo mihi temperare, quominus, etc.,

    Plin. 18, 6, 8, § 41; 1, praef. §

    30: non quivit temperare sibi in eo (signo), etc.,

    id. 34, 8, 19, § 62; Plin. Ep. 6, 17, 1:

    vix temperavere animis, quin, etc.,

    Liv. 5, 45, 7.—
    c.
    Impers. pass.:

    aegre temperatum est, quin, etc.,

    they with difficulty refrained, Liv. 32, 10, 8:

    nec temperatum manibus foret, ni, etc.,

    id. 2, 23, 10:

    jam superfundenti se laetitiae vix temperatum est,

    id. 5, 7, 8:

    ab oppugnatione urbium temperatum,

    id. 7, 20, 9:

    a caedibus,

    id. 25, 25, 9.—
    B.
    In partic., pregn., to forbear, abstain, or refrain from; to spare, be indulgent to any thing (cf.: parco, abstineo); constr. with dat. or ab:

    ut si cuiquam ullā in re umquam temperaverit, ut vos quoque ei temperetis,

    Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    superatis hostibus (shortly after, parcere),

    id. ib. 2, 2, 2, §

    4: sociis,

    id. ib. 2, 1, 59, §

    154: alicui in aliquā re,

    id. ib. 2, 2, 6, §

    17: amicis,

    id. Balb. 27, 60:

    privignis,

    Hor. C. 3, 24, 18:

    ingenio suo,

    Quint. 10, 1, 98 al.:

    in quo ab sociis temperaverant,

    Liv. 6, 17, 8:

    ab his sacris,

    id. 39, 10, 9:

    quamvis a plerisque cibis singuli temperemus,

    Plin. Ep. 2, 5, 8; cf.:

    a mulso sibi temperare,

    Cels. 4, 31.— Impers. pass.:

    templis deum temperatum est,

    Liv. 1, 29, 6 Drak. N. cr.:

    nec ab ullo temperatum foret,

    id. 24, 31, 11.—Hence,
    A.
    tempĕ-rans, antis, P. a., observing moderation, sober, moderate, temperate (syn.:

    modestus, abstinens): aut temperantem (dices), qui se in aliquā libidine continuerit, in aliquā effuderit?

    Cic. Par. 3, 1, 21:

    homo in omnibus vitae partibus moderatus ac temperans, etc.,

    id. Font. 18, 40; so,

    homo,

    id. Att. 15, 1, 1.— Sup.:

    homo sanctissimus et temperantissimus,

    Cic. Font. 17, 38:

    principes graviores temperantioresque a cupidine imperii,

    refraining, abstaining, Liv. 26, 22, 14 Drak. N. cr. —With gen.:

    famae temperans,

    Ter. Phorm. 2, 1, 41:

    temperans gaudii seraeque laetitiae,

    Plin. Pan. 52, 5:

    potestatis temperantior,

    Tac. A. 13, 46.—Hence, adv.: tempĕranter, with moderation, moderately, Tac. A. 4, 33; 15, 29. — Comp., Cic. Att. 9, 2, A, 2.— Sup. seems not to occur.—
    B.
    tempĕrātus, a, um, P. a.
    * 1.
    Duly arranged or prepared:

    prela,

    Cato, R. R. 12.—
    2.
    Limited, moderate, temperate.
    (α).
    Lit.:

    temperatae escae modicaeque potiones,

    Cic. Div. 1, 51, 115:

    regiones caeli neque aestuosae neque frigidae sed temperatae,

    Vitr. 1, 4; cf. Plin. 14, 2, 4, § 26.— Comp.:

    loca temperatiora,

    Caes. B. G. 5, 12:

    o temperatae dulce Formiae litus,

    Mart. 10, 30, 1:

    mitis ac temperatus annus,

    Col. 3, 20, 1; cf. in sup.:

    temperatissimum anni tempus,

    Varr. R. R. 2, 5, 14.—
    (β).
    Trop., of moral character, of speech, etc., moderate, sober, calm, steady, temperate:

    est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summā cum humanitate jungatur,

    Cic. Fam. 12, 27:

    justi, temperati, sapientes,

    id. N. D. 3, 36, 87: in victoriā tem, peratior, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1:

    mens in bonis Ab insolenti temperata Laetitiā,

    Hor. C. 2, 3, 3:

    vim temperatam di provehunt In majus,

    id. ib. 3, 4, 66:

    animum temperatum virtutibus fuisse,

    Liv. 1, 18, 4:

    hoc multo fortius est... illud temperatius,

    Sen. Ep. 18, 3:

    aequabile et temperatum orationis genus,

    Cic. Off. 1, 1, 3:

    oratio modica ac temperata,

    id. Or. 27, 95.— Comp.:

    temperatior oratio,

    Cic. de Or. 2, 53, 212.— Sup.:

    temperatissimi sanctissimique viri monumentum,

    Cic. Verr. 2, 4, 38, § 83. — Adv.: tempĕrātē, in due proportion, with moderation, moderately, temperately.
    a.
    Lit.:

    tepebit,

    Cato, R. R. 69, 2:

    arbores umoris temperate, parum terreni habentes,

    Vitr. 2, 9 med.
    b.
    Trop.:

    agere,

    Cic. Att. 12, 32, 1:

    temperatius scribere,

    id. ib. 13, 1, 1:

    temperatissime et castissime vivere,

    Aug. Mus. 6, 15.

    Lewis & Short latin dictionary > tempero

  • 58 temperor

    tempĕro, āvi, ātum, 1 (old pres. subj. temperint, Plaut. Truc. 1, 1, 41; collat. dep. form tempĕror, Lact. 7, 5, 12), v. a. and n. [tempus].
    I.
    Act., to divide or proportion duly, mingle in due proportion; to combine or compound properly; to qualify, temper, etc. (class.; cf.: modifico, misceo).
    A.
    Lit.:

    nec vero qui simplex esse debet, ex dissimilibus rebus misceri et temperari potest,

    Cic. Off. 3, 33, 119:

    qui (orbium motus) acuta cum gravibus temperans varios aequabiliter concentus efficit,

    id. Rep. 6, 18, 18:

    ea cum tria sumpsisset, unam in speciem temperavit,

    id. Univ. 7:

    tale quiddam esse animum, ut sit ex igni atque animă temperatum,

    id. N. D. 3, 14, 36:

    aes conflare et temperare,

    Plin. 7, 56, 57, § 197:

    ferrum,

    id. 34, 14, 41, § 145:

    herbas,

    Ov. F. 5, 402:

    acetum melle,

    Plin. 14, 17, 21, § 114:

    vinum,

    id. 29, 3, 11, § 50: pocula, to flavor, i. e. to fill, Hor. C. 1, 20, 11; id. Epod. 17, 80; Mart. 9, 12, 7:

    venenum,

    Suet. Ner. 2 fin.:

    unguentum,

    Plin. 13, 2, 2, § 18:

    collyrium,

    id. 27, 10, 59, § 83:

    colores,

    id. 2, 18, 16, § 79 et saep.:

    ejusdem solis tum accessus modici tum recessus et frigoris et caloris modum temperant,

    Cic. N. D. 2, 19, 49:

    Etesiarum flatu nimii temperantur calores,

    id. ib. 2, 53, 131; cf.:

    vitis solem umbra temperans,

    Plin. 17, 12, 18, § 91: quis aquam (i. e. balneum) temperet ignibus, who shall temper, i. e. warm, Hor. C. 3, 19, 6; so, balneum, Mart. 3, 25, 1:

    scatebrisque arentia temperat arva,

    i. e. waters, Verg. G. 1, 110; so,

    arva (Galesus),

    Claud. Cons. Prob. 260.—
    2.
    Transf., to rule, regulate, govern, manage, arrange, order:

    rem publicam institutis et legibus,

    Cic. Tusc. 1, 1, 2; cf.:

    constituere et temperare civitates,

    id. Ac. 2, 1, 3:

    Lycurgus, qui Lacedaemoniorum rem publicam temperavit,

    id. Div. 1, 43, 96; cf.:

    qui (Juppiter) res hominum ac deorum, Qui mare ac terras variisque mundum Temperat horis,

    Hor. C. 1, 12, 16:

    terram, mare, urbes, etc. (corresp. to regere),

    id. ib. 3, 4, 45:

    mare,

    id. ib. 4, 12, 1:

    aequor,

    Verg. A. 1, 146:

    orbem,

    Ov. M. 1, 770; 15, 869:

    arces aetherias,

    id. ib. 15, 859:

    undas,

    id. ib. 12, 580:

    ratem,

    id. ib. 13, 366:

    solus id navigii genus temperans,

    Vell. 2, 107:

    omnia pretio temperata,

    id. 2, 60:

    senem delirum,

    Hor. S. 2, 5, 71:

    ora frenis,

    id. C. 1, 8, 7 et saep.:

    genius qui natale temperat astrum,

    id. Ep. 2, 2, 187:

    annum,

    id. ib. 1, 12, 16; Plin. 2, 6, 4, § 13:

    caeli fulgura,

    Cic. Leg. 8, 21:

    fortunam suo arbitrio,

    Petr. 137.— Poet.:

    carmen impositis articulis,

    i. e. to tune, Prop. 2, 34 (3, 32), 80; cf.:

    testudinis aureae strepitum,

    Hor. C. 4, 3, 18:

    Musam pede Archilochi,

    id. Ep. 1, 19, 28 sq.:

    citharam nervis,

    i. e. to string, Ov. M. 10, 108.—
    B.
    Trop.
    1.
    To regulate, rule, etc.:

    non modice temperatam sed nimis meracam libertatem sitiens haurire,

    Cic. Rep. 1, 43, 96; cf.:

    cujus acerbitas morum immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari solet,

    id. Phil. 12, 11, 26:

    quod (genus) erit aequatum et temperatum ex tribus optimis rerum publicarum modis,

    id. Rep. 1, 45, 69; cf. id. ib. 2, 39, 65:

    ita in variā et perpetuā oratione hi (numeri) sunt inter se miscendi et temperandi,

    id. Or. 58, 197; so,

    joined with miscere,

    id. Off. 3, 33, 119 (on the contrary, opp. miscere, id. Rep. 2, 23, 42); cf.:

    at haec interdum temperanda et varianda sunt,

    id. Or. 29, 103; 18, 60; 52, 176:

    iracundiam cohibere, victoriam temperare,

    id. Marcell. 3, 8:

    amara lento Temperet risu,

    Hor. C. 2, 16, 27: annonam macelli quotannis temperandam censuit, to be regulated, i. e. fixed at moderate prices, Suet. Tib. 34:

    (Aeolus) Sceptra tenens mollitque animos et temperat iras,

    soothes, allays, Verg. A. 1, 57:

    sumptus,

    Ov. Am. 1, 3, 10:

    Mercurius temperat astra,

    Stat. Th. 1, 305.—
    2.
    Se temperare ab aliquā re, to refrain from, abstain from, forbear, etc. (late Lat.): temperare se a rectorum suorum reprehensione, Greg. M. in Job, 25, 38 init.; 18, 3: ab utro se temperat, Aug. c. Faust. 6, 5 fin.; id. Trin. 3 prooem.
    II.
    Neutr., to observe proper measure; to moderate or restrain one ' s self; to forbear, abstain; to be moderate or temperate (class.; cf. moderor).
    A.
    In gen., constr. with in aliquā re, alicui rei, ab aliquā re, a simple abl., an inf., or ne or quin with subj.
    (α).
    With in and abl.:

    jam istoc probior es, cum in amore temperes,

    Plaut. Ep. 1, 2, 8:

    in multa temperarunt tribuni,

    Liv. 2, 52, 5; Sall. J. 85, 9.—
    (β).
    With dat.:

    linguae tempera,

    Plaut. Rud. 4, 7, 28; so,

    linguae,

    Liv. 28, 44, 18:

    linguae,

    Sen. Ira, 3, 6, 2:

    manibus,

    Liv. 2, 23, 9; 4, 3, 6; 32, 20, 3; Curt. 7, 2, 24:

    oculis,

    Liv. 21, 22, 7:

    irae,

    id. 33, 20, 7:

    victoriae,

    Sall. C. 11, 8:

    gulae,

    Plin. Ep. 2, 6, 5:

    lacrimis,

    Curt. 7, 2, 7.—
    (γ).
    With ab and abl.:

    temperare ab injuriā et maleficio,

    Caes. B. G. 1, 7:

    a maleficio,

    Auct. Her. 2, 19, 29:

    a lacrimis,

    Verg. A. 2, 8:

    precibus ducis mitigati ab excidio civitatis temperavere,

    Tac. H. 1, 63.—Rarely with sibi, etc.:

    cum sibi in contionibus credas a mendacio temperaturum?

    Auct. Her. 4, 18, 25:

    ne a necessariis quidem sibi rabies temperat,

    Sen. Clem. 1, 26, 4.—
    (δ).
    With abl. alone:

    lacrimis,

    Liv. 30, 20; Tac. A. 15, 16:

    a venatibus,

    Claud. III. Laud. Stil. 270:

    risu,

    Liv. 32, 34, 3: neque verbis adversus principem neque factis, Suet. Vit. Lucan.—
    (ε).
    With inf.:

    matronae Canorā hic voce suā tinnire temperent,

    Plaut. Poen. prol. 33:

    dormire,

    id. ib. 22:

    maledicere huic,

    id. ib. 5, 2, 76: tollere puerum, Enn. ap. Cic. Div. 1, 21, 42 (Trag. v. 67 Vahl.):

    exordiri rem novam,

    Gell. 4, 9, 5. —
    (ζ).
    With ne and subj.:

    quoi male faciundi est potestas, quom ne id faciat temperat,

    Plaut. Stich. 1, 2, 60:

    quod in pluribus libris ne facerem temperavi,

    Lact. 4, 3, 5.—
    (η).
    With quin (post-Aug.):

    non temperante Tiberio quin premeret,

    Tac. A. 3, 67: ne sedato quidem tumultu temperare potuit, quin, etc., Suet. Claud. 41; id. Calig. 54:

    vix temperabat, quin diceret,

    Sen. Contr. 10, 1 (30), 7:

    Arruntius non temperavit, quin, etc.,

    id. Ep. 114, 19.—
    b.
    With sibi or animis (so not in Cicero):

    neque sibi homines feros temperaturos existimabat, quin, etc.,

    Caes. B. G. 1, 33:

    vix sibi temperant quin, etc.,

    Sen. Ben. 2, 29, 2; Vell. 1, 16, 1: usque mihi temperavi, dum perducerem eo rem, ut, etc., Planc. ap. Cic. Fam. 10, 7, 2:

    nequeo mihi temperare, quominus, etc.,

    Plin. 18, 6, 8, § 41; 1, praef. §

    30: non quivit temperare sibi in eo (signo), etc.,

    id. 34, 8, 19, § 62; Plin. Ep. 6, 17, 1:

    vix temperavere animis, quin, etc.,

    Liv. 5, 45, 7.—
    c.
    Impers. pass.:

    aegre temperatum est, quin, etc.,

    they with difficulty refrained, Liv. 32, 10, 8:

    nec temperatum manibus foret, ni, etc.,

    id. 2, 23, 10:

    jam superfundenti se laetitiae vix temperatum est,

    id. 5, 7, 8:

    ab oppugnatione urbium temperatum,

    id. 7, 20, 9:

    a caedibus,

    id. 25, 25, 9.—
    B.
    In partic., pregn., to forbear, abstain, or refrain from; to spare, be indulgent to any thing (cf.: parco, abstineo); constr. with dat. or ab:

    ut si cuiquam ullā in re umquam temperaverit, ut vos quoque ei temperetis,

    Cic. Verr. 2, 2, 6, § 17:

    superatis hostibus (shortly after, parcere),

    id. ib. 2, 2, 2, §

    4: sociis,

    id. ib. 2, 1, 59, §

    154: alicui in aliquā re,

    id. ib. 2, 2, 6, §

    17: amicis,

    id. Balb. 27, 60:

    privignis,

    Hor. C. 3, 24, 18:

    ingenio suo,

    Quint. 10, 1, 98 al.:

    in quo ab sociis temperaverant,

    Liv. 6, 17, 8:

    ab his sacris,

    id. 39, 10, 9:

    quamvis a plerisque cibis singuli temperemus,

    Plin. Ep. 2, 5, 8; cf.:

    a mulso sibi temperare,

    Cels. 4, 31.— Impers. pass.:

    templis deum temperatum est,

    Liv. 1, 29, 6 Drak. N. cr.:

    nec ab ullo temperatum foret,

    id. 24, 31, 11.—Hence,
    A.
    tempĕ-rans, antis, P. a., observing moderation, sober, moderate, temperate (syn.:

    modestus, abstinens): aut temperantem (dices), qui se in aliquā libidine continuerit, in aliquā effuderit?

    Cic. Par. 3, 1, 21:

    homo in omnibus vitae partibus moderatus ac temperans, etc.,

    id. Font. 18, 40; so,

    homo,

    id. Att. 15, 1, 1.— Sup.:

    homo sanctissimus et temperantissimus,

    Cic. Font. 17, 38:

    principes graviores temperantioresque a cupidine imperii,

    refraining, abstaining, Liv. 26, 22, 14 Drak. N. cr. —With gen.:

    famae temperans,

    Ter. Phorm. 2, 1, 41:

    temperans gaudii seraeque laetitiae,

    Plin. Pan. 52, 5:

    potestatis temperantior,

    Tac. A. 13, 46.—Hence, adv.: tempĕranter, with moderation, moderately, Tac. A. 4, 33; 15, 29. — Comp., Cic. Att. 9, 2, A, 2.— Sup. seems not to occur.—
    B.
    tempĕrātus, a, um, P. a.
    * 1.
    Duly arranged or prepared:

    prela,

    Cato, R. R. 12.—
    2.
    Limited, moderate, temperate.
    (α).
    Lit.:

    temperatae escae modicaeque potiones,

    Cic. Div. 1, 51, 115:

    regiones caeli neque aestuosae neque frigidae sed temperatae,

    Vitr. 1, 4; cf. Plin. 14, 2, 4, § 26.— Comp.:

    loca temperatiora,

    Caes. B. G. 5, 12:

    o temperatae dulce Formiae litus,

    Mart. 10, 30, 1:

    mitis ac temperatus annus,

    Col. 3, 20, 1; cf. in sup.:

    temperatissimum anni tempus,

    Varr. R. R. 2, 5, 14.—
    (β).
    Trop., of moral character, of speech, etc., moderate, sober, calm, steady, temperate:

    est autem ita temperatis moderatisque moribus, ut summa severitas summā cum humanitate jungatur,

    Cic. Fam. 12, 27:

    justi, temperati, sapientes,

    id. N. D. 3, 36, 87: in victoriā tem, peratior, Cael. ap. Cic. Fam. 8, 15, 1:

    mens in bonis Ab insolenti temperata Laetitiā,

    Hor. C. 2, 3, 3:

    vim temperatam di provehunt In majus,

    id. ib. 3, 4, 66:

    animum temperatum virtutibus fuisse,

    Liv. 1, 18, 4:

    hoc multo fortius est... illud temperatius,

    Sen. Ep. 18, 3:

    aequabile et temperatum orationis genus,

    Cic. Off. 1, 1, 3:

    oratio modica ac temperata,

    id. Or. 27, 95.— Comp.:

    temperatior oratio,

    Cic. de Or. 2, 53, 212.— Sup.:

    temperatissimi sanctissimique viri monumentum,

    Cic. Verr. 2, 4, 38, § 83. — Adv.: tempĕrātē, in due proportion, with moderation, moderately, temperately.
    a.
    Lit.:

    tepebit,

    Cato, R. R. 69, 2:

    arbores umoris temperate, parum terreni habentes,

    Vitr. 2, 9 med.
    b.
    Trop.:

    agere,

    Cic. Att. 12, 32, 1:

    temperatius scribere,

    id. ib. 13, 1, 1:

    temperatissime et castissime vivere,

    Aug. Mus. 6, 15.

    Lewis & Short latin dictionary > temperor

  • 59 adiungo

    ad-iungo, iūnxi, iūnctum, ere, anknüpfen, anbinden, I) eig.: a) das Vieh = anspannen an usw., plostello mures, Hor.: equos, Ov. – b) Reben anbinden an usw. (Synon. alligare), ulmis vites, Verg. II) übtr., übh. anfügen, anreihen, anschließen, A) räumlich u. zeitlich: a) räuml.: α) lebl. Objj.: parietem ad parietem communem, Cic.: accessionem aedibus, Cic.: litteras, Cic. – bes. im Passiv, adiunctum esse, an einen Ort sich anschließen, angrenzen, linguae radicibus, Cic.: fundo uxoris, Cic.: lateri castrorum, Verg.: adiunctus fundus, Cic. – β) leb. Wesen: Triton natantibus invehens beluis adiunctis humano corpori, die seinem menschl. Körper angefügt sind (weil Triton mit zwei Fischleibern statt der Füße dargestellt wird), Cic.: leo hominis se adiungit corpori, schmiegt sich an usw., Gell. – besond. als Begleiter usw. beigeben, beigesellen, vereinigen, fidelem libertum lateri filii sui, Quint.: Samnitium exercitum, Liv.: u. im Gleichnis, iuris scientiam eloquentiae tamquam ancillulam pedisequamque, Cic. – b) zeitlich: alterum (anni tempus) hiemi senescenti adiunctum est, Cic.: horum aetatibus adiuncti duo C. Fannii, C. et M. filii, fuerunt, deren Zeitgenossen waren usw., Cic.: ei (M. Druso) proxime adiunctus C. Drusus frater fuit, Cic.: hoc factis adiunge prioribus unum, Ov.: proximam necem Laterani, Tac.

    B) übh. äußerlich oder innerlich in eine Verbindung, einen Zusammenhang, in ein Verhältnis bringen, a) lebl. Objj.: α) in der Rede an etw. anknüpfen, anfügen, verba ad nomen adiuncta, Epitheta, Cic. – u. an das Gesagte anknüpfen, zu etw. hinzufügen (Synon. annectere, adicere, addere), postea ad id, quod definieris, factum eius, qui accusabitur, adiungere oportebit, Cic.: similitudines (Beispiele) adiungens, Cic. – u. in der Erzählung hinzufügen, noch erzählen, quod cum dicerem, illud adiunxi m. folg. Akk. u. Infin., Cic.: si hoc unum adiunxero m. folg. Akk. u. Infin., Nep. – β) in der Deduktion an etw. anknüpfen, anreihen, von etw. abhängig machen (Synon. annectere), rebus praesentibus adiungere atque annectere futuras, Cic.: sequentia (die Folgesätze), Cic. – γ) politisch zu etw. hinzufügen, schlagen, Ciliciam ad imperium populi Rom., Cic.: societati Achaeorum Lacedaemonios, Liv.: agros populo Rom., Cic.: vectigalia (sc. ad imp. populi Rom.), Cic. – δ) irgend ein Verhältnis an etw. od. jmd. knüpfen = beilegen, zulegen, beimessen, verleihen, verschaffen, fidem visis, Cic.: honorem populi Rom. rebus, Cic.: alci tantum decoris, tantum dignitatis, ut etc., Cic.: imperium, quod amicitiā adiungitur (sc. nobis), die mit Fr. gegen uns geübt wird, Ter. – u. sibi alqd, sich etw. zulegen, erwerben, gewinnen, verschaffen, sibi auxilium, Cic.: sibi alcis diligentiam (sorgfältige Aufmerksamkeit), Cic.: u. so benevolentiam (sc. sibi) lenitate audiendi, Cic. – ε.) irgend ein Verhältnis als Folge, Begleitung, Zugabe an ein anderes anknüpfen = ihm folgen lassen, beifügen, beigesellen, mit etw. vereinigen, verbinden, paaren u. dgl., ad honestatem voluptatem, Cic.: ad illam vim (mit jener G.) dominationis adiuncta est auctoritas, Cic.: gravem poenam municipiis, außerdem auferlegen, Cic.: insolentiam honestati, Cic.: verbis solutis numeros, Cic.: summae gravitati tantum comitatis, Plin. ep.: u. im Abl. absol., adiuncto vero, ut iidem etiam prudentes haberentur, vereinigte sich aber damit, daß usw., Cic. de off. 2, 42. – ζ) die geistige Tätigkeit gleichs. an etw. anknüpfen, fesseln = ausschließlich od. ernstlich nach ihm hinrichten, ihm zuwenden (Synon. applicare), huc animum adiungas tuum, Ter.: animum ad aliquod studium, Ter.: crimen et suspicionem potius ad praedam, quam ad egestatem, Cic. – b) Pers.: α) jmd. in einer Schrift als Teilnehmer eines Gesprächs anbringen, jmdm. eine Rolle zuteilen, alqm ad suos sermones (polit. Gespräche = polit. Schriften im Gesprächstone), Cic.: ei dialogo adiunctum esse tertium, die dritte Rolle haben, Cic. – β) jmd. (sich) in politischer, moral. od. geselliger Hinsicht an jmd. (sich) od. etw. knüpfen, fesseln, sich anschließen lassen, mit jmd. verbinden, vereinigen, urbem ad amicitiam, Liv., in societatem, Nep.: bellicosas nationes (alci), Nep.: alqm sibi socium, u. bl. alqm socium, Cic.: exercitum (sc. sibi), sich zulegen, Cic. – u. se ad alqm od. ad alqd, sich anschließen an usw., se ad probos, Plaut.: se ad causam alcis, Cic.: sese ad alterutram partem, Gell.: sese alterutrā parte, Gell. 2, 12, 1. – m. dopp. Acc., se comitem (als B.) fugae alcis, Cic. ad Att. 9, 10, 2: eum amicum (als Fr.) sibi cupiebat adiungi, Nep. Alc. 9, 2. – / Parag. Infin. adiungier, Val. Flacc. 2, 421.

    lateinisch-deutsches > adiungo

  • 60 coniungo

    con-iungo, iūnxī, iūnctum, ere, zusammenknüpfen, zusammenbinden, verbinden, konstr. mit Dat. (wem? womit?), m. cum u. Abl., m. inter se, m. bl. Abl. (mit, durch), I) eig.: a) Tiere zusammenspannen (Ggstz. disiungere), boves, Cato r. r. 138: bis binos (equos), Lucr. 5, 1298. – b) lebl. Objj. durch irgend ein Band (im engern u. weitern Sinne) vereinigen, verbinden, oras (die Wundränder) suturā, Cels.: calamos plures cerā, Verg.: navi onerariae alteram, Caes.

    II) übtr.: 1) räumlich, verbinden, vereinigen, aneinander od. ineinander fügen, a) übh.: α) lebl. Objj.: dextras, Verg.: dextram dextrae, Ov. – ossa (cruris) infra supraque coniuncta, media ut in brachio dehiscunt, Cels. – animam cum animo, Lucr.: eam epistulam cum hac epistula, Cic.: cum carne nervisque coniungi (v. Gliedern), Cels. – columellas capreolis c. inter se molli fastigio, Caes. – als gramm. t. t., c. verba, Wörter zusammensetzen, Quint. 8, 3, 36. – bes. ein Gebäude, eine Örtlichkeit mit einer andern verbinden, zusammenstoßen lassen, Passiv coniungi = zusammenstoßen, zusammenhängen, im Zusammenhang stehen, teils unmittelbar, teils durch Verbindungsmittel, aedificia (moenibus), Liv.: coniunguntur autem his (porticibus) domus ampliores, Vitr.: qui (portus) cum diversos inter se aditus habeant, in exitu coniunguntur et confluunt, Cic.: hunc montem murus circumdatus arcem efficit et cum oppido coniungit, Caes.: haec insula a superioribus regionibus in longitudinem passuum DCCCC in mare iactis molibus angusto itinere et ponte cum oppido coniungitur, Caes.: Baiarum medium intervallum Puteolanas ad moles ponte coniunxit, überbrückte er (wie ζευγνύναι πόρον, Ἑλλήσποντον), Suet. Vgl. 1. coniunctus no. 1. – u. als milit. t. t., castra castris, Lager gegen Lager aufschlagen (auch m. Ang. wo? zB. ad Corbionem, bei K.), Liv. – β) ein Tier an ein anderes heranbringen, herandrängen, equum equo Quadrati, Hirt. b. G. 8, 48, 5. – b) zu einem Verbande verbinden, vereinigen, zusammenstoßen lassen, u. refl. se coniungere u. Passiv coniungi = sich verbinden, sich vereinigen, sich anschließen, zusammenstoßen, sich aneinander schließen, bes. als milit. t. t., eas cohortes cum exercitu suo, Caes.: oppidanos sibi, Hirt. b. G.: arma Sidicinis finitumis, Liv.: ut copias coniungerem (verst. sibi) rogavit, Planc. in Cic. ep. – u. ut paulatim sese legiones coniungerent, Caes.: pauci ordinis senatorii, qui se cum iis coniunxerant, Caes.: cum se Libo cum Bibulo coniunxisset, Caes.: si nova manus Sueborum cum veteribus copiis Ariovisti sese coniunxisset, Caes. – c. se Hannibali, c. se Rhodiae classi, Liv.: c. se Barzaënti, Curt. – u. medial, ne tantae nationes coniungantur, Caes.: cum aeque coniungi (verst. sibi) possent, Liv.: ita regebat cursum, ut primi coniungi ultimis possent, Curt.

    2) zeitlich: a) eine Zeit (mit) einer andern gleichs. verbinden, noctem diei, die N. zum T. hinzunehmen, in die N. hineinreisen, Caes. b. c. 3, 13. – b) etw. einer Sache verbinden = unmittelbar folgen lassen, consultis facta, Vell.: tristibus dictis atrocia facta, Tac. – od. etw. ununterbrochen fortsetzen, -fortführen, abstinentiam cibi, Tac.: consulatus, Suet.

    3) übh. äußerlich od. innerlich in Verbindung, in Zusammenhang bringen, verbinden, vereinigen, a) lebl. Obj.: α) Buchstaben in deb Aussprache verbinden, zusammensprechen, vocales, Cic. or. 150. – β) Schriftliches anfügen, anknüpfen, pauca scribere coniungereque huic commentario, Hirt. b. G. 8, 48, 11. – u. (im Passiv) m. Abl., opere ipso coniungi, Curt. 5, 1, 2. – γ) Data im Gedächtnisse anreihen, prioribus sequentia, Quint. 11, 2, 20. – δ) irgend ein Verhältnis, irgend einen Zustand usw. mit etw. od. jmd. in Verbindung bringen, verbinden, vereinigen, verknüpfen, verwickeln, somnos cum alqa (poet. = mit jmd. zusammen schlafen), Catull. 64, 331. – causam alcis (od. salutem alcis) cum communi salute, Cic.: iudicium suum cum illius auctoritate, Quint.: sententiam hanc cum Aristippi vetere sententia, Cic.: cum probro privato imperii dedecus (mit persönlicher Schande die Entehrung des Staates), Cic.: cum his testibus suam religionem, auf diese Zeugen die Erfüllung seiner Religionspflichten gründen, Cic. – u. mit Dat., facultati instrumentum, Quint.: laudem oratori, Quint. – u. m. ad u. Akk., laudem alcis ad utilitatem nostrae causae, Quint. – m. Ang. worin? durch in m. Abl., quorum in doctrina atque praeceptis disserendi ratio coniungitur cum suavitate dicendi et copia, geht Hand in Hand mit usw., Cic. – selten = aus zwei Teilen vereinigen, zusammensetzen, quod (Epicurus) e duplici genere voluptatis coniunctus est, weil Epikur (d.i. das höchste Gut des E.) aus einer doppelten Art von Lust zusammengesetzt ist, Cic. de fin. 2, 44. – ε) prägn., etw. verbinden, αα) = etw. gemeinsam unternehmen, c. bellum, Cic. de imp. Pomp. 26: cum amicis aut bene meritis consociare aut coniungere iniuriam, zu einem Unrecht sich verbrüdern od. verbinden, Cic. de fin. 3, 71. – ββ) = eine Verbindung (Ehe, Freundschaft) schließen, c. Sabinorum conubia, Cic.: nuptiae non genere ac nobilitate coniunctae, sed electā corporum specie, Curt.: c. societatem amicitiamque, Sall.: amicitias, Cic.: necessitudinem, Cic.: benevolentiam, Cic. – b) Pers.: α) übh. verbinden, mit einschließen, dedecus est nostrum, nostrum inquam, te coniungens, Cic.: quem ego civem cum deorum immortalium laude coniungo, verschwistere, Cic. – β) durch irgend ein Band im Staats- od. Familienleben verbinden, αα) im allg.: inter nos naturā ad civilem communitatem coniuncti et consociati sumus, zu einer staatlichen Gemeinschaft verbunden u. verbrüdert, Cic. – politisch, res publica nos inter nos conciliatura coniuncturaque est, Cic.: Milonem sibi, Caes.: coniungi Macedonibus, Liv. – u. m. Ang. wozu? durch ad m. Akk., Lepido coniuncto (verst. mihi) ad rem publicam defendendam, Planc. in Cic. ep. – geschäftlich, socium fallere, qui se in negotio coniunxit, Cic. – gesellig, freundschaftlich, optimum quemque hospitio atque amicitiā, Cic.: his rebus sibi multos ex Romanis familiari amicitiā, Cic.: me tibi studia communia coniungunt, Cic. – verwandtschaftlich, cum tota domus coniugio et stirpe coniungitur, Cic.: se tecum affinitate coniungi cupit, Nep. – ββ) ehelich, verbinden, vereinigen, filias suas alcis filiis matrimonio, Liv.: alqam secum matrimonio, Curt.: alqam sibi iusto matrimonio, Suet.: u. bl. sibi alqam, Suet.: se cum alqo (v. der Frau), Ov.: coniungi Poppaeae, Tac. – γγ) in Liebe vereinigen, versöhnen, diversos iterum c. amantes, Prop. 1, 10, 15.

    lateinisch-deutsches > coniungo

См. также в других словарях:

  • Sibi — ( ur. سبی) is a city located in the Balochistan province of Pakistan. The city is located at 29°33 0N 67°52 60E at an altitude of 130m (429ft) [ [http://www.fallingrain.com/world/PK/2/Sibi.html Location of Sibi Falling Rain Genomics] ] and is… …   Wikipedia

  • Sibi — سِبی …   Wikipedia Español

  • Sibi — Sibi, Hauptstadt des Distrikts Thal Chotiali von Brikisch Belutschistan, an der von Schikarpur zum Kodschakpaß an der afghanischen Grenze führenden Eisenbahn mit Abzweigung durch den Bholanpaß nach Quetta, Winterresidenz des britischen Agenten,… …   Meyers Großes Konversations-Lexikon

  • sibi- — *sibi , *sibiz germ., stark. Neutrum (i): nhd. Sieb; ne. sieve (Neutrum); Rekontruktionsbasis: ae., mnl., as., ahd.; Hinweis: s. *siba ; Etymologie: s …   Germanisches Wörterbuch

  • Sibi — Cette page d’homonymie répertorie les différents sujets et articles partageant un même nom. Sibi peut faire référence à: Sibi , une ville de la province du Baloutchistan au Pakistan. Charlotte Sibi (1901 1989), personnalité roumaine Voir aussi… …   Wikipédia en Français

  • Sibi — Original name in latin Sibi Name in other language Ibis, SBQ, Sibi, Сиби State code PK Continent/City Asia/Karachi longitude 29.5448 latitude 67.8764 altitude 138 Population 64069 Date 2012 01 17 …   Cities with a population over 1000 database

  • Sibi Jataka — is one of the Jataka tales detailing episodes of the various incarnations of Buddha. Each Jataka tale illustrates the Buddhist ideals of Dharma and sacrifice in various forms. Tradition states that these tales were narrated by Buddha himself… …   Wikipedia

  • Sibi Malayil — Sibi Malayil, 2010 Sibi Malayil (Malayalam: സിബി മലയിൽ; * in Kerala) ist ein indischer Filmregisseur des Malayalam Films. Karriere Er begann Anfang der 1980er Jahre als Assistent in Appachans Navodaya Studio, wo er unter anderem die Regisseure… …   Deutsch Wikipedia

  • Sibi Kuroto Forest Park — Sibi Kuroto Forest Park …   Deutsch Wikipedia

  • Sibi Division — (Urdu: سبی ) was an administrative division of the Balochistan Province of Pakistan, until the reforms of 2000 abolished the third tier of government.Sibi comprised the districts of Sibi (created 1903), Kohlu (1974), Dera Bugti (1983) and Ziarat… …   Wikipedia

  • Sibi Blazic — is an American actress. [ [http://www.imdb.com/name/nm0088023/] ] She worked as assistant to Winona Ryder as well as appearing as a model in Kevin Aucoin s make up book. She is married to Christian Bale, and has a child, Emmaline, with him. Bale… …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»