-
101 delibero
dē-lībero, āvī, ātum, āre (de u. libra), erwägen, in Erwägung ziehen, reiflich überlegen, in reifliche Überlegung ziehen, sich bedenken, sich besinnen, zu Rate gehen, I) eig.: consilium fidele deliberanti (dem noch Bedenkenden = Unschlüssigen) dare, Cic.: usque ad septimum diem deliberandi sibi spatium relinquere, sich Bedenkzeit lassen, Nep.: so diem ad deliberandum sumere, Caes.: quinque dierum spatium ad deliberandum sumere, Liv.: deliberandi spatium Postulare, Iustin.: deliberando tempus terere, Liv. – m. de u. Abl., de summa rerum, Caes.: maxima de re, Cic. – m. cum u. Abl., cum adversario quasi d., Cic.: cum iis qui audiunt quasi d., Cic.: cum ea parte animi, Cic.: de Corintho cum imperatore Romano, Liv.: tecum coram potius quam per litteras de salute nostra fortunisque, Cic.: unpers. m. inter u. Akk., ita Sardianos inter Zmyrnaeosque deliberatum, Tac. – m. Acc., delibera hoc, dum ego redeo, Ter.: deliberatā re, Cic.: deliberatā morte (durch wohlerwogenen T.) ferocior, Hor.: omnia cum amico delibera, sed de ipso prius, Sen. – m. folg. indir. Fragesatz, oft im Passiv deliberatur unpers., deliberas mecum quemadmodum pecunia... salva sit, Plin. ep.: spatium etiam deliberandi habuerunt, quem potissimum vitae cursum sequi vellent, Cic.: si iam tibi deliberatum est, quibus abroges fidem iuris iurandi, responde, Cic.: utri potissi-————mum consulendum sit deliberetur, Cic.: deliberet velitne an non, Ter.: delibero od. mihi deliberandum est, utrum... an etc., Cic.: deliberatur de Avarico, incendi placeret an defendi, Caes.: quod an facerem non deliberabam, Plin. ep. – deliberari potest m. folg. indir. Fragesatz = es kann in Frage kommen (= es kann zweifelhaft sein), zB. ex eo deliberari potent, ducenda necne alvus sit, Cels. 4, 13 (20). p. 146, 26 D. – deliberari non potest m. folg. indir. Fragesatz = es kann nicht in Frage kommen, zB. neque maneatis an abeatis deliberari potest (= ihr müßt offenbar diesen Ort verlassen), Liv. 7, 35, 8: M. Aemilius, qui peior an ignavior sit, deliberari non potest (= seine Untüchtigkeit ist offenbar größer als seine Schlechtigkeit), Sall. hist. fr. 1, 48 (51), 3. – ähnlich nemo deliberat m. folg. Acc. u. Infin., niemand besinnt sich = es ist für jedermann außer Zweifel, eos merito torqueri, qui deum nesciunt, nisi profanus nemo deliberat, Minuc. Fel. 35, 4 (dagegen ist bei Iustin. 42, 4, 6 von Jeep non dubitabant hergestellt). – non ultra del. m. folg. quominus u. Konj., nec ultra deliberatum, quominus non quidem extrema decernerent, man besann sich nicht länger, wenn auch nicht das Äußerste zu beschließen, Tac. ann. 5, 5. – II) meton.: A) jmd. um Rat fragen, befragen, bei jmd. sich Rat holen, deliberanti consilium dare, Augustin. enchir. 24: bes. ein Orakel, Nep. Milt. 1, 2; Them. 2, 6. – B) nach ange-————stellter Erwägung sich entscheiden, m. folg. Infin., iste certe statuerat atque deliberaverat non adesse, Cic.: mihi deliberatum est abesse ex ea urbe, in qua etc., Cic.: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitrer, omnia non modo dicere, verum otiam libenter, audacter libereque dicere, Cic.: mihi deliberatum et constitutum est ita gerere consulatum etc., Cic.: so auch sic habuisti statutum cum animo ac deliberatum omnes, qui habitarent in Sicilia, iudices reicere, Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., statui mecum ac deliberavi esse magnam materiam etc., Plin. ep.: certum ac deliberatum est me illis obsequi, Turpil. com. fr.: deliberatum est id quoque lenius vindicari, Amm.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > delibero
-
102 quam
quam, Adv. (Akkusativform von qui, analog mit tam), auf welche Weise, wie, emphatisch – in welchem Grade, wie sehr, I) in der Korrelation: A) in Vergleichungen, a) in der Korrel. mit tam, s. tam. – m. ausgelassenem tam: homo non, quam isti sunt, gloriosus, Liv.: exibit quam saepe, time, Tibull.: quam si = tamquam si, gleich als wenn, als ob, wie, Cic. Planc. 60. – So, mit u. ohne tam, namentlich α) bei possum (queo), zB. tam consimilis (imago) est, quam potest, so ähnlich wie möglich, möglichst ähnlich, Plaut.: tam confido, quam potest, so sehr wie möglich, Plaut. – gew. mit ausgelassenem tam, tusa cribrataque vino qu. possit excellenti, so ausgezeichnetem wie möglich, Plin.: öfter beim Superl., qu. maximā possum voce dico, mit so sehr starker St. wie möglich, Cic.: qu. queas minimo, Ter.: quam verissime potero, Sall.: quam maximis potest itineribus, Caes.: qu. celerrime potuit, Caes. – u. elliptisch ohne possum, möglichst, recht sehr, gar sehr, bei Adii. u. Advv. im Posit. u. Superl., cena quam opima, Auct. b. Hisp.: sementes quam maximas facere, Caes.: quam plurimi colles, Caes.: quam plurimi dies, Plin. ep.: hortor, ut quam plurima proferas, Plin. ep.: quam plurimo (möglichst teuer) vendere, Cic.: suos valde quam paucos habet, gar sehr wenige, Brut. in Cic. ep.: nimis quam, möglichst sehr, gar sehr, Plaut.:————quam familiariter, Ter. – qu. maximus numerus, eine möglichst große Z., Caes.: qu. saepissime, möglichst oft, Cic.: qu. maxime, s. maxime ( unter magis) no. I, B, a: qu. primum, sobald wie möglich, möglichst bald, Cic. u.a. – bei Verbb.: nam, quod de Pompeio Caninius agit, sane quam refrixit, Cic. ad Q. fr. 2, 4 (6), 5 – β) (mit ausgelass. tam): quam longus est, so lang... ist, d.i. der (die, das) ganze lange, nocte, quam longa est, die ganze lange N., Verg.: hiemem, quam longa (est), den g. l. Winter, Verg – b) in der Korrel. mit tantus, tanti, tanto, s. tantus. – c) in der Korrel. mit sic: quam multā grandine nimbi crepitant, sic heros... pulsat, Verg. Aen. 5, 458 sq.; u. mit ausgelass. sic, Verg. Aen. 6, 305 sqq. – d) in der Korrelation mit einem Komparativ und mit Begriffen, die eine vergleichende Beziehung zulassen, wie, als, maior pecunia, qu. quanta, Cic.: plures, qu. quot, Cic., u. bl. plures, quam, Liv.: plus, quam quod, Cic.: nihil est magis timendum, quam etc., Cic.: his quam physicis potius credendum, Cic.: prius quam, s. prius. – u. quam qui, quam ut nach dem den zu hohen Grad bezeichnenden Komparativ, maior sum, quam cui possit etc., zu groß, als daß usw., Ov.: indulgebat sibi liberius, quam ut etc., Nep. – nach magis mit Positiv zur Umschreibung des Komparativs, magis audacter, quam parate, Cic.; u. nach dem Komparativ st. magis mit Positiv, vehementius quam————caute, Tac. – regelmäßig auch im zweiten Gliede der Komparativ des Adi. u. Adv. (wo im Deutschen der Positiv steht), wenn angegeben werden soll, daß die erste Eigenschaft die zweite überwiegt, deutsch gew. mehr mit Positiv... als mit Positiv, longior quam latior, Cic.: libentius qu. verius, Cic. – durch eine Art Anakoluth beide Adii. im Positiv, indem die vergleichende Beziehung, die anfänglich nicht berücksichtigt wurde, nachträglich hinzugefügt wird (vgl. Passows griech. Handwörterb. unter ἤ), tacita bona est mulier quam loquens, mehr als eine, Plaut.: claris maioribus quam vetustis, mehr als von alten Ahnen, Tac. – ebenso in der Vergleichung zweier Subst., nec me mea ars, quam benevolentia perturbat, mehr als, Curt.: cedere loco consilii quam formidinis arbitrantur, mehr als der F., Tac. – in der Korrel. mit einem Superl. in der Bedeutung eines gesteigerten Compar., cum tyranno, quam qui umquam saevissimo, Liv. – nach den eine Vergleichung zulassenden Verben malle und pleon. magis malle, potius malle, s. malo: nach praestat, Caes. b. G. 7, 17, 4: nach statuo, Nep. Dat. 8, 1: nach probo, Tac. ann. 1, 58: nach volo, Liv. 3, 68, 11; 25, 29, 6. – nach den eine Vergleichung zulassenden Begriffen, wie nach aeque (ebenso), nach plus (mehr), supra (mehr), ultra (weiter), contra, secus, alius, aliter, alibi, dissimilis, diversus, s.d. WW. – mit ausgelassenem alius, ne quis————Asiae rex sit quam ille, keiner (= kein anderer) als usw., Curt.: quid est compati, quam cum alio pati, was ist M. (anderes) als usw., Tert. – so auch nach Zahlbegriffen, haud centesimam partem laudat, quam etc., Plaut.: intra quintum, quam affuerat, diem, Suet.: ut vix dimidium, quam quod acceperat, tradiderit, Liv.: ferramenta duplicia, quam numerus servorum exigit, Colum. – endlich quam pro mit Ablat. eines Subst. nach Komparativen u. Zahlbegriffen, um anzugeben, daß der verglichene Ggstd. mit dem zur Vergleichung gezogenen im Mißverhältnisse steht, deutsch als im Verhältnis zu usw. als man nach Verhältnis des u. des usw. erwarten durfte, proelium atrocius quam pro numero pugnantium editur, Liv.: multiplex quam pro numero damnum est, Liv. – B) in der Korrelation mit Zeitbegriffen, als, nachdem, postero die od. postridie quam etc., Cic.: pridie quam etc., Cic.: saeculis multis ante, quam etc., Cic.: venerunt post diem sextum, quam etc., Cic. fil.: septimo die, quam etc., Liv. – II) außer der Korrelation, zur Bezeichnung des Grades, wie, in welchem Grade, wie sehr, wie wenig, wie so gar nicht, a) in indirekter Rede, α) bei Advv. u. Adii.: memoriā tenetis, quam valde admurmurarint, Cic.: nescis, quam magnum flagitium admiseris, Petron.: quam sint morosi, qui amant, vel ex hoc intellegi potest, Cic.: ut illud, quod cupiat, ostendatur, quam leve, quam contem-————nendum, quam nihil (wie wenig wert) sit omnino, Cic. – β) bei Verben: nescis, quam doleam, Ter.: illuc intendenda mens, quam omnia ad victoriam spectent, Quint. – attende iam, quam ego defugiam auctoritatem consulatus mei, wie wenig ich meine konsularische Wirksamkeit verleugne, Cic. – b) in der Frage u. im Ausruf, α) bei Advv. u. Adii.: quasi ego, quam dudum? rogem, Ter.: quam multum? Quint. – quam cito illa omnia ex laetitia et voluptate ad luctum et lacrimas recĭderunt! Cic.: quam nihil est totus homuncio! wie so gar nichts, Petron.: quam nihil praetermittis in consilio dando! Cic.: quam multa quam paucis! Cic. – β) bei Verben: quam gaudeo! Ter.: quam timeo, quorsum evadas! Ter.: ut se accusari nolunt, quam cupiunt laudari! Cic.: quam hoc non curo! wie wenig kümmere ich mich darum! Cic. -
103 ipse
ipse ( ipsus, Cato, R. R. 70; 71; Plaut. Ps. 4, 7, 43; id. Trin. 2, 2, 40; 3, 1, 10 et saep.; Ter. And. 3, 2, 15; id. Eun. 3, 4, 8, id. Hec. 3, 5, 5; Jusjur. Milit. ap. Gell. 16, 4, 4 al.), a, um (ipsud, Gloss. Philox.); gen. ipsīus ( poet. also ipsĭus, Cat. 64, 43; Verg. A. 1, 114; 2, 772 al.; and dissyl. Ter. Heaut. 3, 3, 15; id. Phorm. 4, 5, 13: ipsi, Afran. ap. Prisc. 694); dat. ipsi (ipso, App. M. 10, p. 243, 24); pron. demonstr. [is - pse for pte; cf. sua-pte and -pote in ut-pote; root in potis; Sanscr. patis, lord, master; hence, = he, the master, himself, etc.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 866 sq.; Fick, Vergl. Wörterb. p. 116. Hence, in the original form, the pronoun is was declined, while the suffix was unchanged; thus eopte = eo ipso, Paul. ex Fest. p. 110:I.eapse = ea ipsa,
id. p. 77; nom. sing. eapse, Plaut. Curc. 1, 3, 4; id. Cist. 1, 2, 17; id. Rud. 2, 3, 80; 2, 5, 21 al.; acc. eumpse, Plaut. Most. 1, 4, 32:eampse,
Plaut. Aul. 5, 7; id. Cist. 1, 3, 22; id. Men. 5, 2, 22 al.; abl. eopse, Plaut. Curc, 4, 3, 6:eāpse,
id. Trin. 4, 2, 132; id. Curc. 4, 3, 2; v. Neue, Formenl. 2, 197 sq.], = autos, self, in person, he (emphatic), himself, herself, itself, used both substantively and adjectively, to denote that person (thing) of which something is eminently or exclusively predicated.In gen.A.With substt. or pronn.1.Expressing eminence or distinction:2.ipse ille Gorgias... in illo ipso Platonis libro,
Cic. de Or. 3, 32, 129:ille ipse Marcellus,
id. Verr. 2, 2, 2, § 4:natura ipsa,
id. Brut. 29, 112:dicet pro me ipsa virtus,
id. Fin. 2, 20, 65:ipsa res publica,
id. Fam. 3, 11, 3:neque enim ipse Caesar est alienus a nobis,
id. ib. 6, 10, 2:ipse Moeris,
Verg. E. 8, 96:rex ipse Aeneas,
id. A. 1, 575:ipse aries,
id. E. 3, 95:ductores ipsi,
id. A. 1, 189:si in ipsa arce habitarem,
Liv. 2, 7, 10;esp. freq. with names of gods, etc.: naturas quas Juppiter ipse Addidit,
Verg. G. 4, 149; id. A. 3, 222; Hor. C. 1, 16, 12:Pater ipse,
Verg. G. 1, 121; Tib. 1, 4, 23:Venus ipsa,
Hor. C. 2, 8, 13; Ov. H. 19, 159:ipse pater Pluton,
Verg. A. 7, 327 et saep.—Prov.:audentes deus ipse juvat,
Ov. M. 10, 586.—For emphasis or in contrast, very, just, precisely, self, in person:B.adest optime ipse frater,
Ter. Eun. 5, 2, 66:in orationibus hisce ipsis,
Cic. de Or. 1, 16, 73:ea ipsa hora,
id. Fam. 7, 23, 4:nec carmina nobis Ipsa placent: ipsae rursus concedite silvae,
Verg. E. 10, 63:tute ipse his rebus finem praescripsti,
Ter. And. 1, 1, 124:lepide ipsi hi sunt capti,
Plaut. Bacch. 5, 2, 91:ego enim ipse cum eodem isto non invitus erraverim,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:ipse ille divinationis auctor,
id. Div. 2, 28, 61:cariorem esse patriam quam nosmet ipsos,
id. Fin. 3, 19, 64:eaque ipsa causa belli fuit,
the very, the true cause, Liv. 1, 57, 1; esp. with is, in all persons and numbers:estne hic Philto? Is hercle'st ipsus,
Plaut. Trin. 2, 4, 31:cui tutor is fuerat ipse,
Liv. 5, 33, 3:jam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi,
even, Cic. Fin. 2, 28, 93 (Madv.); id. de Or. 2, 30, 132:tempus ad id ipsum congruere,
Liv. 1, 5, 5:duum vir ad id ipsum creatus,
id. 2, 42, 5:Tullius et eos ipsos et per eos multitudinem aliam deduxit,
id. 2, 38, 1:eorum ipsorum facta (opp. loca in quibus, etc.),
Cic. Fin. 5, 1, 2:nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nihil eorum ipsorum animi efficerent,
id. de Sen. 22, 80:ad eum ipsum honorem deferre,
Liv. 3, 51, 3; so sometimes with an inf. or subst.-clause:ipsum dicere ineptum,
Cic. de Or. 1, 24, 112:quid juvat quod ante initum tribunatum veni, si ipsum, quod veni, nihil juvat?
the mere fact, the fact alone, id. Att. 11, 9, 1:ipsum, quod habuisti,
Sen. Cons. ad Marc. 12, 2:et ipsum, quod sum victus, ama,
Luc. 8, 78.— Esp. in legal phrase: ipso jure, by the letter of the law, in legal strictness or precision, Gai Inst. 2, 198; 3, 181; 4, 106 sqq. et saep.—Alone, emphatically taking the place of an omitted person. or demonstr. pron.: Ar. Ubi is nunc est? He. Ubi ego minume atque ipsus se volt maxume, Plaut. Capt. 3, 4, 108; 4, 1, 10: Su. Is ipsusne's? Ch. Aio: Su. Ipsus es? id. Trin. 4, 2, 146:C.atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est Coelius,
Caes. B. C. 3, 20, 4:quaeram ex ipsā,
Cic. Cael. 14:tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere,
Liv. 1, 5, 5:agrum dare immunem ipsi, qui accepisset, liberisque,
id. 21, 45, 5; 9, 34, 18; 10, [p. 999] 6, 10:laeta et ipsis qui rem gessere expugnatio fuit,
id. 28, 4, 1:a nobis exposita, ut ab ipsis, qui eam disciplinam probant,
Cic. Fin. 1, 5, 13.—So freq. in Cic. before a rel.:ut de ipso, qui judicarit, judicium fieri videretur,
Cic. Inv. 1, 44, 82:ipsi omnia, quorum negotium est, ad nos deferunt,
id. de Or. 1, 58, 250; 2, 14, 60; id. Div. in Caecil. 4, 13; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 28, 93:nullis definitionibus utuntur, ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita assentiatur,
Cic. Fin. 3, 12, 40 Madv. —To make prominent one of two or more subjects of any predicate, he ( she, il), for his part, he too, also, as well.1.Ipse alone:2.litterae Metello Capuam adlatae sunt a Clodia, quae ipsa transiit,
i. e. also, in person, Cic. Att. 9, 6, 3:Italiam ornare quam domum suam maluit: quamquam Italia ornata domus ipsa mihi videtur ornatior,
id. Off. 2, 22, 76:tris ipse excitavit recitatores,
he too, id. Clu. 51, 141:neque tanti timoris sum ut ipse deficiam,
Caes. B. C. 2, 31, 8:Jugurtha, tametsi regem ficta locutum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat,
Sall. J. 11, 1:hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque juventus Laeta facit,
Verg. A. 2, 394.—With conjunctions.(α).With etiam (class.):(β).ipse etiam Fufidius in numero fuit,
Cic. Brut. 29, 112: scribebat orationes quas alii dicerent: quamquam is etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio;his enim scriptis etiam ipse interfui,
id. ib. 56, 206 sq. —With quoque:(γ).quippe quia plebs senatus consultum solvit, ipsi quoque solutum vultis,
Liv. 3, 21, 4:consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi flagitator Romam rediit,
id. 8, 12, 9:cum subito Sulpicius et Albinovanus objecissent catervas, ipse quoque (Sulla) jaculatus, etc.,
Flor. 3, 21, 7.—With et (et ipse = kai autos, ipse etiam; rare in Cic.; cf.(δ).Zumpt, Gram. § 698): tamen et ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntur,
Cic. Caecin. 20, 58:deseret eos quos una scis esse, cum habeat praesertim et ipse cohortis triginta?
id. Att. 8, 7, 1; id. de Or. 1, 46, 202:Cornelius dictatorem Aemilium dixit, et ipse ab eo magister equitum est dictus,
Liv. 4, 31, 5:credo ego vos, socii, et ipsos cernere,
id. 21, 21, 3:Cornelio minus copiarum datum, quia L. Manlius praetor et ipse cum praesidio in Galliam mittebatur,
id. 21, 17, 7:qui et ipse crus fregerat,
Suet. Aug. 43:Antoninus Commodus nihil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit,
Eutr. 8, 7:virtutes et ipsae taedium pariunt,
Quint. 9, 4, 43. —With nec ( = ne ipse quidem):II.primis repulsis Maharbal cum majore robore virorum missus nec ipse eruptionem cohortium sustinuit,
Liv. 23, 18, 4:nihil moveri viderunt, nec ipsi quicquam mutarunt,
id. 37, 20, 8:neque ipsi,
id. 30, 42, 7: crimina non quidem nec ipsa mediocria;sed quid ista sunt prae iis, etc.,
id. 34, 32, 9.Esp.A.By way of eminence, ipse is used to indicate the chief person, host, master, teacher, etc.:B.ipsa, the mistress, etc.: ipsus tristis,
Ter. And. 2, 2, 23:ipsum praesto video,
id. ib. 2, 5, 3:ego eo quo me ipsa misit,
Plaut. Cas. 4, 2, 10:suam norat ipsam tam bene, quam puella matrem,
Cat. 3, 7 (Müll., ipsa); cf.:Pythagorei respondere solebant, ipse dixit,
i. e. Pythagoras, Cic. N. D. 1, 5, 10; cf.:nec hoc oratori contingere inter adversarios quod Pythagorae inter discipulos potest ipse dixit,
Quint. 11, 1, 27:cum veniat lectica Mathonis plena ipso,
the great man, Juv. 1, 33:anseris ante ipsum jecur,
before the host, id. 5, 114.—Of or by one ' s self, of one ' s own accord = suā sponte, ultro:C.videar non ipse promisisse (opp. to fortuito),
Cic. de Or. 1, 24, 111:de manibus delapsa arma ipsa ceciderunt,
id. Off. 1, 22, 77:valvae clausae se ipsae aperuerunt,
id. Div. 1, 37, 74:ipsae lacte domum referent distenta capellae Ubera,
Verg. E. 4, 21:ipsi potum venient juvenci,
id. ib. 7, 11; cf.:aliae ipsae Sponte sua veniunt,
id. G. 2, 10:fruges sponte sua (tellus) primum ipsa creavit,
Lucr. 2, 11, 58; and autai for automatoi, Theocr. Idyll. 11, 12.—Himself exclusively.1.By or in one ' s self, alone:2. 3.haec ipse suo tristi cum corde volutat,
Verg. A. 6, 185:his actis, aliud genitor secum ipse volutat,
id. ib. 12, 843: tempus secum ipsa Exigit, id. ib. 4, 475:quam facile exercitu soclos conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit,
Cic. de Imp. Pomp. 15, 45:multa secum ipse volvens,
Sall. C. 32, 1:aestimando ipse secum,
Liv. 25, 23, 11.—Of one ' s self, of one ' s own nature, etc.:D.erat ipse immani acerbāque naturā Oppianicus,
Cic. Clu. 15, 44:duo imperatores, ipsi pares, ceterum opibus disparibus,
Sall. J. 52, 1:natura serpentium, ipsa perniciosa, siti accenditur,
id. ib. 89, 5.—With advv. of time.1.Nunc ipsum, just now, at this very time:2.nunc ipsum exurit,
Plaut. Bacch. 4, 9, 16:nunc ipsum non dubitabo rem tantam adicere,
Cic. Att. 7, 3, 2; 8, 9, 2:nunc tamen ipsum sine te esse non possum,
id. ib. 12, 16. —Tum ipsum, just then, at that very time:E.id, quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
Cic. de Or. 1, 27, 124:ratio largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum ad facultates accommodanda est,
id. Off. 2, 17, 60:et tum ipsum, cum immolare velis, extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118; cf. id. Fin. 2, 20, 65 Madv.—With numerals, just, exactly, precisely (opp. fere):F.triginta dies erant ipsi, cum, etc.,
Cic. Att. 3, 21 init.:ipsas undecim esse legiones,
id. Fam. 6, 18, 2:nam cum dixisset minus 1000 (sc. milia), populus cum risu acclamavit, ipsa esse,
id. Caecin. 10, 28; cf. id. Brut. 15, 61; 43, 162:ipso vigesimo anno,
id. Verr. 2, 2, 9, § 25. —In reflexive uses,1.Ipse strengthens the subject when opposed in thought to other agents; the object, when opposed to other objects; cf. Zumpt, Gram. § 696; Kennedy, Gram. § 67, 3; Madv. Gram. § 487, 6. — Hence,a.With subject.(α).In gen.:(β).non egeo medicina (i. e. ut alii me consolentur), me ipse consolor,
Cic. Lael. 3, 10:Junius necem sibi ipse conscivit,
id. N. D. 2, 3, 7:neque potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet,
id. de Imp. Pomp. 13, 38:Artaxerxes se ipse reprehendit,
Nep. Dat. 5:ipsa se virtus satis ostendit,
Sall. J. 85; cf.:deponendo tutelam ipse in se unum omnium vires convertit,
Liv. 24, 4, 9:deforme etiam est de se ipsum praedicare,
Cic. Off. 1, 38, 137.—With special emphasis, ipse is joined to the subject to indicate its relation to itself as both subject and object, though the antithesis would suggest another case (Cic.):b.cum iste sic erat humilis atque demissus, ut non modo populo Romano, sed etiam sibi ipse condemnatus videretur,
Cic. Verr. 1, 6, 17:si quis ipse sibi inimicus est,
id. Fin. 5, 10, 28:qui ipsi sibi bellum indixissent,
id. ib. 5, 10, 29:quoniam se ipsi omnes natura diligant,
id. ib. 3, 18, 59:nam si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8.—With object:2.neque vero ipsam amicitiam tueri (possumus), nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,
Cic. Fin. 1, 20, 67:omne animal se ipsum diligit,
id. ib. 5, 9, 24:fac ut diligentissime te ipsum custodias,
id. Fam. 9, 14, 8:Pompeianus miles fratrem suum, dein se ipsum interfecit,
Tac. H. 3, 51:Lentulum, quem mihi ipsi antepono,
Cic. Fam. 3, 7, 5.—Ipse defines the subject of a reflexive pronoun:3.natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat (where ipse shows that se refers to infantem),
Cic. Fin. 2, 10, 33: proinde consulant sibi ipsi;jubeant abire se,
Just. 16, 4, 15:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
Nep. Paus. 4:in portis murisque sibimet ipsos tecta coëgerat aedificare,
Liv. 27, 3, 2 (cf. 1. a. supra).—Ipse stands for the reflexive pronoun,a.Where the person or thing referred to is to be emphatically distinguished from others (class.):b.cum omnes se expetendos putent, nec id ob aliam rem, sed propter ipsos, necesse est ejus etiam partes propter se expeti, etc.,
Cic. Fin. 5, 17, 46:quis umquam consul senatum ipsius decretis parere prohibuit?
id. Sest. 14, 32:quos, quidquid ipsis expediat, facturos arbitrabimur,
id. Fin. 2, 35, 117:qui negant se recusare, quo minus, ipsis mortuis, terrarum deflagratio consequatur,
id. ib. 3, 19, 64:nec quid ipsius natura sit intellegit,
id. ib. 5, 9, 24.—In a subordinate clause, to point out either the subject of the principal clause, or the chief agent or speaker;c.esp. where se or sibi is already applied to the subject of the subordinate clause: ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret,
Caes. B. G. 1, 13, 5:legatos ad consulem mittit, qui tantum modo ipsi liberisque vitam peterent,
Sall. J. 16, 2; cf.:ipsis mortuis,
Cic. Fin. 3, 19, 64:supra nihil, quantum in ipso est, praetermittere quo minus, etc.,
id. Leg. 1, 21, 56:ipsius,
id. ib. 2, 22, 55:nihil umquam audivi... nihil de re publica gravius, nihil de ipso modestius, i. e. de ipso dicente,
id. Balb. 1, 2: id quod ipsum adjuvat (i. e. dicentem;opp. id quod adversario prodest),
id. Inv. 1, 21, 30.—In gen., for an emphatic se or sibi (mostly post-Aug.; v. Madv. ad Cic. Fin. 3, 12, 40):4.nam ipsis certum esse, etc.,
Liv. 35, 46, 13:pravitas consulum discordiaque inter ipsos,
id. 4, 26, 6:inexperta remedia haud injuria ipsis esse suspecta,
Curt. 3, 5, 15:Graecis nuntiare jubet, ipsum quidem gratias agere, etc.,
id. 3, 8, 7:dixit, ab illo deo ipsos genus ducere,
id. 4, 2, 3:a quibus nec acceperunt injuriam nec accepisse ipsos existimant, Sen. de Ira, 2, 5, 1: intemperantiam in morbo suam experti parere ipsis vetant,
id. ib. 3, 13, 5:sciunt ipsos omnia habere communia,
id. Ep. 6, 3; 22, 10 et saep.; cf.:verum est etiam iis, qui aliquando futuri sint, esse propter ipsos consulendum,
Cic. Fin. 3, 19, 64.—Ipse stands in free constr. with abl. absol. as with finite verb (cf. also quisque;► Ipse is very rarely strengthened by the suffix -met:only freq. in Liv. and post-Aug. writers): cum dies venit, causa ipse pro se dicta, quindecim milibus aeris damnatur,
Liv. 4, 44, 10 Weissenb. ad loc.:Romani imperatores, junctis et ipsi exercitibus... ad sedem hostium pervenere,
id. 29, 2, 2:C. Popilius, dimissis et ipse Atticis navibus... pergit,
id. 45, 10, 2; cf.:Catilina et Autronius parabant consules interficere, ipsi fascibus conreptis Pisonem cum exercitu mittere,
Sall. C. 18, 5:amisso et ipse Pacoro,
Tac. G. 37; cf. also the emphatic use of ipse (like quisque) with abl. of gerund (freq. in Liv.):adsentando indignandoque et ipse,
Liv. 40, 23, 1:cogendo ipse,
id. 39, 49, 3:agendo ipse,
id. 41, 24, 2:aestimando ipse secum,
id. 25, 23, 11 et saep.ipsemet abiit,
Plaut.Am. prol. 102:ipsimet nobis,
Cic. Verr. 2, 3, 1, § 3:ipsemet profugiam,
Sen. Ep. 117, 21; also Front. Aq. 74 ex conj.— Sup.: Com. Ergo ipsusne es? Charm. Ipsissumus, his own very self, Plaut. Trin. 4, 2, 146; cf. Gr. autotatos, Aristoph. Plut. 83; so,ipsimus and ipsima, for dominus and domina (cf II. A. supra),
Petr. 75, 11; and:ipsimi nostri,
id. 63, 3 Büch. ex conj. -
104 ipsus
ipse ( ipsus, Cato, R. R. 70; 71; Plaut. Ps. 4, 7, 43; id. Trin. 2, 2, 40; 3, 1, 10 et saep.; Ter. And. 3, 2, 15; id. Eun. 3, 4, 8, id. Hec. 3, 5, 5; Jusjur. Milit. ap. Gell. 16, 4, 4 al.), a, um (ipsud, Gloss. Philox.); gen. ipsīus ( poet. also ipsĭus, Cat. 64, 43; Verg. A. 1, 114; 2, 772 al.; and dissyl. Ter. Heaut. 3, 3, 15; id. Phorm. 4, 5, 13: ipsi, Afran. ap. Prisc. 694); dat. ipsi (ipso, App. M. 10, p. 243, 24); pron. demonstr. [is - pse for pte; cf. sua-pte and -pote in ut-pote; root in potis; Sanscr. patis, lord, master; hence, = he, the master, himself, etc.; cf. Pott. Etym. Forsch. 2, 866 sq.; Fick, Vergl. Wörterb. p. 116. Hence, in the original form, the pronoun is was declined, while the suffix was unchanged; thus eopte = eo ipso, Paul. ex Fest. p. 110:I.eapse = ea ipsa,
id. p. 77; nom. sing. eapse, Plaut. Curc. 1, 3, 4; id. Cist. 1, 2, 17; id. Rud. 2, 3, 80; 2, 5, 21 al.; acc. eumpse, Plaut. Most. 1, 4, 32:eampse,
Plaut. Aul. 5, 7; id. Cist. 1, 3, 22; id. Men. 5, 2, 22 al.; abl. eopse, Plaut. Curc, 4, 3, 6:eāpse,
id. Trin. 4, 2, 132; id. Curc. 4, 3, 2; v. Neue, Formenl. 2, 197 sq.], = autos, self, in person, he (emphatic), himself, herself, itself, used both substantively and adjectively, to denote that person (thing) of which something is eminently or exclusively predicated.In gen.A.With substt. or pronn.1.Expressing eminence or distinction:2.ipse ille Gorgias... in illo ipso Platonis libro,
Cic. de Or. 3, 32, 129:ille ipse Marcellus,
id. Verr. 2, 2, 2, § 4:natura ipsa,
id. Brut. 29, 112:dicet pro me ipsa virtus,
id. Fin. 2, 20, 65:ipsa res publica,
id. Fam. 3, 11, 3:neque enim ipse Caesar est alienus a nobis,
id. ib. 6, 10, 2:ipse Moeris,
Verg. E. 8, 96:rex ipse Aeneas,
id. A. 1, 575:ipse aries,
id. E. 3, 95:ductores ipsi,
id. A. 1, 189:si in ipsa arce habitarem,
Liv. 2, 7, 10;esp. freq. with names of gods, etc.: naturas quas Juppiter ipse Addidit,
Verg. G. 4, 149; id. A. 3, 222; Hor. C. 1, 16, 12:Pater ipse,
Verg. G. 1, 121; Tib. 1, 4, 23:Venus ipsa,
Hor. C. 2, 8, 13; Ov. H. 19, 159:ipse pater Pluton,
Verg. A. 7, 327 et saep.—Prov.:audentes deus ipse juvat,
Ov. M. 10, 586.—For emphasis or in contrast, very, just, precisely, self, in person:B.adest optime ipse frater,
Ter. Eun. 5, 2, 66:in orationibus hisce ipsis,
Cic. de Or. 1, 16, 73:ea ipsa hora,
id. Fam. 7, 23, 4:nec carmina nobis Ipsa placent: ipsae rursus concedite silvae,
Verg. E. 10, 63:tute ipse his rebus finem praescripsti,
Ter. And. 1, 1, 124:lepide ipsi hi sunt capti,
Plaut. Bacch. 5, 2, 91:ego enim ipse cum eodem isto non invitus erraverim,
Cic. Tusc. 1, 17, 40:ipse ille divinationis auctor,
id. Div. 2, 28, 61:cariorem esse patriam quam nosmet ipsos,
id. Fin. 3, 19, 64:eaque ipsa causa belli fuit,
the very, the true cause, Liv. 1, 57, 1; esp. with is, in all persons and numbers:estne hic Philto? Is hercle'st ipsus,
Plaut. Trin. 2, 4, 31:cui tutor is fuerat ipse,
Liv. 5, 33, 3:jam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi,
even, Cic. Fin. 2, 28, 93 (Madv.); id. de Or. 2, 30, 132:tempus ad id ipsum congruere,
Liv. 1, 5, 5:duum vir ad id ipsum creatus,
id. 2, 42, 5:Tullius et eos ipsos et per eos multitudinem aliam deduxit,
id. 2, 38, 1:eorum ipsorum facta (opp. loca in quibus, etc.),
Cic. Fin. 5, 1, 2:nec vero clarorum virorum post mortem honores permanerent, si nihil eorum ipsorum animi efficerent,
id. de Sen. 22, 80:ad eum ipsum honorem deferre,
Liv. 3, 51, 3; so sometimes with an inf. or subst.-clause:ipsum dicere ineptum,
Cic. de Or. 1, 24, 112:quid juvat quod ante initum tribunatum veni, si ipsum, quod veni, nihil juvat?
the mere fact, the fact alone, id. Att. 11, 9, 1:ipsum, quod habuisti,
Sen. Cons. ad Marc. 12, 2:et ipsum, quod sum victus, ama,
Luc. 8, 78.— Esp. in legal phrase: ipso jure, by the letter of the law, in legal strictness or precision, Gai Inst. 2, 198; 3, 181; 4, 106 sqq. et saep.—Alone, emphatically taking the place of an omitted person. or demonstr. pron.: Ar. Ubi is nunc est? He. Ubi ego minume atque ipsus se volt maxume, Plaut. Capt. 3, 4, 108; 4, 1, 10: Su. Is ipsusne's? Ch. Aio: Su. Ipsus es? id. Trin. 4, 2, 146:C.atque ipsis, ad quorum commodum pertinebat, durior inventus est Coelius,
Caes. B. C. 3, 20, 4:quaeram ex ipsā,
Cic. Cael. 14:tempus, quo ipse eos sustulisset, ad id ipsum congruere,
Liv. 1, 5, 5:agrum dare immunem ipsi, qui accepisset, liberisque,
id. 21, 45, 5; 9, 34, 18; 10, [p. 999] 6, 10:laeta et ipsis qui rem gessere expugnatio fuit,
id. 28, 4, 1:a nobis exposita, ut ab ipsis, qui eam disciplinam probant,
Cic. Fin. 1, 5, 13.—So freq. in Cic. before a rel.:ut de ipso, qui judicarit, judicium fieri videretur,
Cic. Inv. 1, 44, 82:ipsi omnia, quorum negotium est, ad nos deferunt,
id. de Or. 1, 58, 250; 2, 14, 60; id. Div. in Caecil. 4, 13; v. Madv. ad Cic. Fin. 2, 28, 93:nullis definitionibus utuntur, ipsique dicunt ea se modo probare, quibus natura tacita assentiatur,
Cic. Fin. 3, 12, 40 Madv. —To make prominent one of two or more subjects of any predicate, he ( she, il), for his part, he too, also, as well.1.Ipse alone:2.litterae Metello Capuam adlatae sunt a Clodia, quae ipsa transiit,
i. e. also, in person, Cic. Att. 9, 6, 3:Italiam ornare quam domum suam maluit: quamquam Italia ornata domus ipsa mihi videtur ornatior,
id. Off. 2, 22, 76:tris ipse excitavit recitatores,
he too, id. Clu. 51, 141:neque tanti timoris sum ut ipse deficiam,
Caes. B. C. 2, 31, 8:Jugurtha, tametsi regem ficta locutum intellegebat, et ipse longe aliter animo agitabat,
Sall. J. 11, 1:hoc Rhipeus, hoc ipse Dymas omnisque juventus Laeta facit,
Verg. A. 2, 394.—With conjunctions.(α).With etiam (class.):(β).ipse etiam Fufidius in numero fuit,
Cic. Brut. 29, 112: scribebat orationes quas alii dicerent: quamquam is etiam ipse scripsit eas, quibus pro se est usus, sed non sine Aelio;his enim scriptis etiam ipse interfui,
id. ib. 56, 206 sq. —With quoque:(γ).quippe quia plebs senatus consultum solvit, ipsi quoque solutum vultis,
Liv. 3, 21, 4:consul, quia collegae decretum triumphum audivit, ipse quoque triumphi flagitator Romam rediit,
id. 8, 12, 9:cum subito Sulpicius et Albinovanus objecissent catervas, ipse quoque (Sulla) jaculatus, etc.,
Flor. 3, 21, 7.—With et (et ipse = kai autos, ipse etiam; rare in Cic.; cf.(δ).Zumpt, Gram. § 698): tamen et ipsi tuae familiae genere et nomine continebuntur,
Cic. Caecin. 20, 58:deseret eos quos una scis esse, cum habeat praesertim et ipse cohortis triginta?
id. Att. 8, 7, 1; id. de Or. 1, 46, 202:Cornelius dictatorem Aemilium dixit, et ipse ab eo magister equitum est dictus,
Liv. 4, 31, 5:credo ego vos, socii, et ipsos cernere,
id. 21, 21, 3:Cornelio minus copiarum datum, quia L. Manlius praetor et ipse cum praesidio in Galliam mittebatur,
id. 21, 17, 7:qui et ipse crus fregerat,
Suet. Aug. 43:Antoninus Commodus nihil paternum habuit, nisi quod contra Germanos feliciter et ipse pugnavit,
Eutr. 8, 7:virtutes et ipsae taedium pariunt,
Quint. 9, 4, 43. —With nec ( = ne ipse quidem):II.primis repulsis Maharbal cum majore robore virorum missus nec ipse eruptionem cohortium sustinuit,
Liv. 23, 18, 4:nihil moveri viderunt, nec ipsi quicquam mutarunt,
id. 37, 20, 8:neque ipsi,
id. 30, 42, 7: crimina non quidem nec ipsa mediocria;sed quid ista sunt prae iis, etc.,
id. 34, 32, 9.Esp.A.By way of eminence, ipse is used to indicate the chief person, host, master, teacher, etc.:B.ipsa, the mistress, etc.: ipsus tristis,
Ter. And. 2, 2, 23:ipsum praesto video,
id. ib. 2, 5, 3:ego eo quo me ipsa misit,
Plaut. Cas. 4, 2, 10:suam norat ipsam tam bene, quam puella matrem,
Cat. 3, 7 (Müll., ipsa); cf.:Pythagorei respondere solebant, ipse dixit,
i. e. Pythagoras, Cic. N. D. 1, 5, 10; cf.:nec hoc oratori contingere inter adversarios quod Pythagorae inter discipulos potest ipse dixit,
Quint. 11, 1, 27:cum veniat lectica Mathonis plena ipso,
the great man, Juv. 1, 33:anseris ante ipsum jecur,
before the host, id. 5, 114.—Of or by one ' s self, of one ' s own accord = suā sponte, ultro:C.videar non ipse promisisse (opp. to fortuito),
Cic. de Or. 1, 24, 111:de manibus delapsa arma ipsa ceciderunt,
id. Off. 1, 22, 77:valvae clausae se ipsae aperuerunt,
id. Div. 1, 37, 74:ipsae lacte domum referent distenta capellae Ubera,
Verg. E. 4, 21:ipsi potum venient juvenci,
id. ib. 7, 11; cf.:aliae ipsae Sponte sua veniunt,
id. G. 2, 10:fruges sponte sua (tellus) primum ipsa creavit,
Lucr. 2, 11, 58; and autai for automatoi, Theocr. Idyll. 11, 12.—Himself exclusively.1.By or in one ' s self, alone:2. 3.haec ipse suo tristi cum corde volutat,
Verg. A. 6, 185:his actis, aliud genitor secum ipse volutat,
id. ib. 12, 843: tempus secum ipsa Exigit, id. ib. 4, 475:quam facile exercitu soclos conservaturus sit, qui ipso nomine ac rumore defenderit,
Cic. de Imp. Pomp. 15, 45:multa secum ipse volvens,
Sall. C. 32, 1:aestimando ipse secum,
Liv. 25, 23, 11.—Of one ' s self, of one ' s own nature, etc.:D.erat ipse immani acerbāque naturā Oppianicus,
Cic. Clu. 15, 44:duo imperatores, ipsi pares, ceterum opibus disparibus,
Sall. J. 52, 1:natura serpentium, ipsa perniciosa, siti accenditur,
id. ib. 89, 5.—With advv. of time.1.Nunc ipsum, just now, at this very time:2.nunc ipsum exurit,
Plaut. Bacch. 4, 9, 16:nunc ipsum non dubitabo rem tantam adicere,
Cic. Att. 7, 3, 2; 8, 9, 2:nunc tamen ipsum sine te esse non possum,
id. ib. 12, 16. —Tum ipsum, just then, at that very time:E.id, quod aliquando posset accidere, ne tum ipsum accideret, timere,
Cic. de Or. 1, 27, 124:ratio largitionum vitiosa est, temporibus necessaria, et tum ipsum ad facultates accommodanda est,
id. Off. 2, 17, 60:et tum ipsum, cum immolare velis, extorum fieri mutatio potest,
id. Div. 1, 52, 118; cf. id. Fin. 2, 20, 65 Madv.—With numerals, just, exactly, precisely (opp. fere):F.triginta dies erant ipsi, cum, etc.,
Cic. Att. 3, 21 init.:ipsas undecim esse legiones,
id. Fam. 6, 18, 2:nam cum dixisset minus 1000 (sc. milia), populus cum risu acclamavit, ipsa esse,
id. Caecin. 10, 28; cf. id. Brut. 15, 61; 43, 162:ipso vigesimo anno,
id. Verr. 2, 2, 9, § 25. —In reflexive uses,1.Ipse strengthens the subject when opposed in thought to other agents; the object, when opposed to other objects; cf. Zumpt, Gram. § 696; Kennedy, Gram. § 67, 3; Madv. Gram. § 487, 6. — Hence,a.With subject.(α).In gen.:(β).non egeo medicina (i. e. ut alii me consolentur), me ipse consolor,
Cic. Lael. 3, 10:Junius necem sibi ipse conscivit,
id. N. D. 2, 3, 7:neque potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet,
id. de Imp. Pomp. 13, 38:Artaxerxes se ipse reprehendit,
Nep. Dat. 5:ipsa se virtus satis ostendit,
Sall. J. 85; cf.:deponendo tutelam ipse in se unum omnium vires convertit,
Liv. 24, 4, 9:deforme etiam est de se ipsum praedicare,
Cic. Off. 1, 38, 137.—With special emphasis, ipse is joined to the subject to indicate its relation to itself as both subject and object, though the antithesis would suggest another case (Cic.):b.cum iste sic erat humilis atque demissus, ut non modo populo Romano, sed etiam sibi ipse condemnatus videretur,
Cic. Verr. 1, 6, 17:si quis ipse sibi inimicus est,
id. Fin. 5, 10, 28:qui ipsi sibi bellum indixissent,
id. ib. 5, 10, 29:quoniam se ipsi omnes natura diligant,
id. ib. 3, 18, 59:nam si ex scriptis cognosci ipsi suis potuissent,
id. de Or. 2, 2, 8.—With object:2.neque vero ipsam amicitiam tueri (possumus), nisi aeque amicos et nosmet ipsos diligamus,
Cic. Fin. 1, 20, 67:omne animal se ipsum diligit,
id. ib. 5, 9, 24:fac ut diligentissime te ipsum custodias,
id. Fam. 9, 14, 8:Pompeianus miles fratrem suum, dein se ipsum interfecit,
Tac. H. 3, 51:Lentulum, quem mihi ipsi antepono,
Cic. Fam. 3, 7, 5.—Ipse defines the subject of a reflexive pronoun:3.natura movet infantem, sed tantum ut se ipse diligat (where ipse shows that se refers to infantem),
Cic. Fin. 2, 10, 33: proinde consulant sibi ipsi;jubeant abire se,
Just. 16, 4, 15:neque prius vim adhibendam putaverunt, quam se ipse indicasset,
Nep. Paus. 4:in portis murisque sibimet ipsos tecta coëgerat aedificare,
Liv. 27, 3, 2 (cf. 1. a. supra).—Ipse stands for the reflexive pronoun,a.Where the person or thing referred to is to be emphatically distinguished from others (class.):b.cum omnes se expetendos putent, nec id ob aliam rem, sed propter ipsos, necesse est ejus etiam partes propter se expeti, etc.,
Cic. Fin. 5, 17, 46:quis umquam consul senatum ipsius decretis parere prohibuit?
id. Sest. 14, 32:quos, quidquid ipsis expediat, facturos arbitrabimur,
id. Fin. 2, 35, 117:qui negant se recusare, quo minus, ipsis mortuis, terrarum deflagratio consequatur,
id. ib. 3, 19, 64:nec quid ipsius natura sit intellegit,
id. ib. 5, 9, 24.—In a subordinate clause, to point out either the subject of the principal clause, or the chief agent or speaker;c.esp. where se or sibi is already applied to the subject of the subordinate clause: ne ob eam rem aut suae magnopere virtuti tribueret aut ipsos despiceret,
Caes. B. G. 1, 13, 5:legatos ad consulem mittit, qui tantum modo ipsi liberisque vitam peterent,
Sall. J. 16, 2; cf.:ipsis mortuis,
Cic. Fin. 3, 19, 64:supra nihil, quantum in ipso est, praetermittere quo minus, etc.,
id. Leg. 1, 21, 56:ipsius,
id. ib. 2, 22, 55:nihil umquam audivi... nihil de re publica gravius, nihil de ipso modestius, i. e. de ipso dicente,
id. Balb. 1, 2: id quod ipsum adjuvat (i. e. dicentem;opp. id quod adversario prodest),
id. Inv. 1, 21, 30.—In gen., for an emphatic se or sibi (mostly post-Aug.; v. Madv. ad Cic. Fin. 3, 12, 40):4.nam ipsis certum esse, etc.,
Liv. 35, 46, 13:pravitas consulum discordiaque inter ipsos,
id. 4, 26, 6:inexperta remedia haud injuria ipsis esse suspecta,
Curt. 3, 5, 15:Graecis nuntiare jubet, ipsum quidem gratias agere, etc.,
id. 3, 8, 7:dixit, ab illo deo ipsos genus ducere,
id. 4, 2, 3:a quibus nec acceperunt injuriam nec accepisse ipsos existimant, Sen. de Ira, 2, 5, 1: intemperantiam in morbo suam experti parere ipsis vetant,
id. ib. 3, 13, 5:sciunt ipsos omnia habere communia,
id. Ep. 6, 3; 22, 10 et saep.; cf.:verum est etiam iis, qui aliquando futuri sint, esse propter ipsos consulendum,
Cic. Fin. 3, 19, 64.—Ipse stands in free constr. with abl. absol. as with finite verb (cf. also quisque;► Ipse is very rarely strengthened by the suffix -met:only freq. in Liv. and post-Aug. writers): cum dies venit, causa ipse pro se dicta, quindecim milibus aeris damnatur,
Liv. 4, 44, 10 Weissenb. ad loc.:Romani imperatores, junctis et ipsi exercitibus... ad sedem hostium pervenere,
id. 29, 2, 2:C. Popilius, dimissis et ipse Atticis navibus... pergit,
id. 45, 10, 2; cf.:Catilina et Autronius parabant consules interficere, ipsi fascibus conreptis Pisonem cum exercitu mittere,
Sall. C. 18, 5:amisso et ipse Pacoro,
Tac. G. 37; cf. also the emphatic use of ipse (like quisque) with abl. of gerund (freq. in Liv.):adsentando indignandoque et ipse,
Liv. 40, 23, 1:cogendo ipse,
id. 39, 49, 3:agendo ipse,
id. 41, 24, 2:aestimando ipse secum,
id. 25, 23, 11 et saep.ipsemet abiit,
Plaut.Am. prol. 102:ipsimet nobis,
Cic. Verr. 2, 3, 1, § 3:ipsemet profugiam,
Sen. Ep. 117, 21; also Front. Aq. 74 ex conj.— Sup.: Com. Ergo ipsusne es? Charm. Ipsissumus, his own very self, Plaut. Trin. 4, 2, 146; cf. Gr. autotatos, Aristoph. Plut. 83; so,ipsimus and ipsima, for dominus and domina (cf II. A. supra),
Petr. 75, 11; and:ipsimi nostri,
id. 63, 3 Büch. ex conj. -
105 credo
crēdo, didī, ditum, ere (vgl. altind. çrad-dhā, das Vertrauen), vertrauen, I) jmd. oder einer Sache vertrauen, trauen, sein Vertrauen (Zutrauen) schenken, a) in Beziehung auf die Zuverlässigkeit, Treue usw.: post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum, Sen.: perditissimi hominis est fallere eum, qui laesus non esset, nisi credidisset, Sen. – m. Dat. einer Pers., cr. eorum nemini, Cic.: utrumque vitium est, et omnibus credere et nemini, Sen.: neque quisquam credit nisi ei, quem fidelem putat, Cic.: alci parum od. nimium cr., Caes. u. Cornif. rhet.: alci tantum cr., ut etc., Auct. b. Alex.: consules magis non confidere quam non credere suis militibus, mißtrauten mehr dem Mute als der Treue ihrer Soldaten, Liv. – mit Dat. einer Sache, ante actis veluti male (nicht recht) crederet, Ov. met. 12, 115 (dagegen male creditis hosti, zu seinem Unglück, Ov. fast. 2, 225): non cr. caelo adventantibus Euris, Verg.: o formose puer, nimium ne crede colori, Verg.: equo ne credite, Teucri, Verg.: cr. alcis fidei, Curt.: cr. non amicorum fidei, non liberorum pietati, Sen.: praesenti fortunae non cr., Liv.: neque loco neque homini cuiquam satis cr., Sall.: neque mortali cuiquam neque tempori satis cr., Sall.: virtuti suorum magis cr., Sall.: credere desine ventis, Ov.: dubitare, virtuti an fide (Dat.) popularium minus crederet, Sall. – m. de u. Abl., nec de te credam nostris ingrata serenis, Val. Flacc. 1, 332.
b) in Beziehung auf die Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, Glaubwürdigkeit, jmdm. od. einer Sache trauen, Glauben beimessen oder schenken, glauben, α) einer andern Pers. oder Sache, m. Dat. einer Pers., meliori (einem Weiseren) credere non vis? Hor.: ego potissimum Thucydidi credo, Nep.: si Vergilio quidem credimus, Plin.: si tradenti Caecilio credimus, Quint.: ei negabit credi oportere, cui ipse crediderit, Cic.: his auctoribus temere credens, Caes.: si diceret iuratus, crederes (verst. ei), Cic.: ubi quis semel peieraverit, ei credi postea, etiam si per plures deos iuret, non potest, Cic.: u. so oft parenth. mihi crede od. crede mihi, glaube mir, glaube meinem Worte, folge meinem Rate, auf meine Versicherung hin, griech. εμοὶ πιθοῦ u. πιθοῦ μοι (ein eingeschalteter Ausdruck der Beteuerung), zB. illustrabit, mihi crede, tuam amplitudinem hominum iniuria, Cic.: venies, mihi crede, exspectatus, Cic.: mihi crede, non audebis, Cic.: crede mihi, est properandum, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, perire satius est, quam hos videre, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, nihil minus putaram ego, Cic.: muta iam istam mentem, mihi crede, Cic.: carpe viam, mihi crede, comes, Hor.: u. so im Plur., haec est una via, mihi credite, et laudis et dignitatis et honoris, a bonis viris laudari et diligi, Cic.: sed, mihi credite, inchoata vestra gloria nondum perfecta est, Liv.: credite mihi, non est turpe misereri, Sen. rhet.: so auch iurato mihi crede, Cic.: crede experto, Sil.: experto credite, Verg. u. Ov.: crede fidei meae, Sen. rhet. (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 1. p. 19 ed. 2. Benecke Cic. Cat. 1, 3, 6. Kühner Tusc. 1, 75. Beier Cic. de off. 3, 75. p. 324. Ochsner Cic. ecl. p. 294. Mützell Curt. 6, 11, 35. p. 590 und bes. die reichhaltige Stellensammlung in Mahne Miscell. Latinit. 1. p. 41 sqq.). – m. Dat. einer Sache, cr. carunculae vitulinae (sarkastisch = extis), Cic.: chirographis eius, Planc. in Cic. ep.: fabulis, Cic.: lacrimis, Ov.: Q. Fufium ut cogerem mihi potius credere quam litteris tuis, Cic.: nos non minimo potissimum numero credidimus, haben nicht der kl. Z. Glauben geschenkt (= nicht die kl. Z. für die richtige gehalten), Liv.: cr. oculis magis quam auribus, Liv.: cr. oculis amplius (mehr noch) quam auribus, Sen.; vgl. pro se quisque, nisi ipse oculis suis credidisset, vix pro comperta tantam rem habiturus videretur, Liv.: cr. talia suadentibus oraculis, Curt.: cr. u. non cr. famae, Curt. u. Ov.: quasi minus tali rumori crederent, Suet.: cr. blandis verbis, Ov.: falsis visis non cr., Cic.: somniantium visis cr., Cic.: cr. somniis, Cic.: quam vim habeat offensus crede ei quam in amore habet, davon überzeuge dich durch die, welche er usw., Plin. ep. – archaist. m. Genet. der Sache od. des Grundes, nam mihi divini numquam quisquam creduat, Plaut. Bacch. 504; vgl. Plaut. Amph. 672; truc. 307. – m. in u. Abl., tibi vero, Piso, diu deliberandum et concoquendum est, utrum potius Chaereae iniurato in sua lite an Manilio et Luscio iuratis in alieno iudicio credas, Cic. Q. Rosc. 45 (vgl. unten Passiv unpers.). – m. de u. Abl., maluit avunculo et Caesari de se quam vitrico credere, Vell.: cr. oratori maximo de nomine suae artis, Quint.: Dinon historicus, cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, Nep.: de his famae cr., Curt.: leniter te accusans in eo, quod de me cito credidisses, den Gerüchten über mich Glauben geschenkt, Cic.: u. so recte non credis de numero militum, Cic. – Passiv unpers., in quo scelere etiam cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, tamen non temere creditur, Cic. Rosc. Am. 62. – pers. credor = mihi creditur, zB. certe credemur, ait, si verba sequatur exitus, Ov.: creditus accepit cantatas protinus herbas, Ov. – β) sich selbst, sibi cr., sich selbst (seiner eigenen Überzeugung) glauben, bei sich selbst überzeugt sein, crede nobis, crede tibi, Plin. pan. 74, 2: fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere, Min. Fel. 24, 2: non satis sibi ipsi credebant, Auct. b. Alex. 6, 3.
II) in bezug auf etwas vertrauen, 1) = etwas anvertrauen, auf Treu und Glauben übergeben, -überlassen, gew. m. Ang. wem? durch Dat., a) übh.: α) lebl. Objj.: cr. arma militi, Liv.: alci id aurum, Plaut.: aurum terrae, Iustin.; vgl. ea (den Samen), quae terrae credimus, Col.: alci caput suum cr., Curt.: alci illam custodiam (pontis), Nep.: alci custodiam corporis, Iustin.: loco potius quam homini cuiquam custodiam alcis, Liv.: filiarum dotes Iunoni Samiae, Cic.: alci omnem exercitum, Ter.: suas fortunas alcis fidei, Nep.: sibi illum honorem non solum datum, sed etiam creditum et commissum putare, Cic.: alci imperium cr., bene cr., Liv.: latus suum omnibus, Plin. pan.: puero muros, Verg.: alci omnes res od. res tantas, Cic.: alci salutem suam, Curt.: alci tutelam, Plaut.: vela Ionio mari, Claud. – ß) leb. Wesen: cr. alci aegrum, Ps. Quint. decl.: aciem campo, Verg.: alqos alcis fidei potestatique, Cic.: cuinam praesidio pecua credemus? Cornif. rhet.: poet., alqm solo oder terrae, zu Boden strecken, Lucan. – bes. oft cr. se, sich anvertrauen, teils mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., se suaque omnia alienissimis, Caes.: simpliciter se amicis, Plin. ep.: se perfidis hostibus, Ov.: se Neptuno (poet. = mari), Plaut.: se victori, Cic.: alci venienti se sine dubitatione cr. atque offere, Auct. b. Alex. – als einer Sache, se caelo Iovique, Ov.: se caelo praepetibus pennis (mit usw.), Verg.: temere se colloquio, Vell.: se fidei medici, Iustin.: se publico (der offenen Straße), Sen.: se nocti, Ov.: se pedibus (von Fliehenden), Sil.: se ponto, Ov.: se templi religioni, Vell.: se alcis tectis, Cic.: se ventis, Quint. – teils mit Ang. wohin? durch in m. Akk., in novos soles audent se germina tuto credere, Verg. georg. 2, 332 sq.
b) der Verschwiegenheit anvertrauen (Ggstz. celare alqm de alqa re), mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., id tibi non credidit, Cic.: alci cr. consilia sua omnia, Ter.: alci arcanos sensus, Verg.: alci tantundem quam sibi, Sen.: alci verba, Ter. – als einer Sache, quid igitur, postquam recitasti quod erat cerae creditum, iam mihi credis? Plaut.: cr. libris arcana, Hor.: facinus magnum timido pectori, Plaut. c) der Ehrlichkeit im Zurückzahlen ein Darlehn anvertrauen, etwas darleihen (Ggstz. bald debere = etwas schulden, bald exigere = etwas einkassieren), gew. mit Dat. (wem?), quod credidisti reddo, Plaut.: exegit quod crediderat, Cic.: ne quod crediderat perderet, Cic.: cr. alci nummûm mille Philippûm, Plaut.: alci nummum numquam plumbeum, Plaut.: cr. alci pecuniam, grandem pecuniam, Cic.: alci aut pecuniam aut beneficia, Sen.: im Bilde, quam bonā fide (terra) creditum fenus reddit, Plin. – pecuniam sine fenore sineque ulla stipulatione, Nep.: alci numquam quicquam, nisi si accepto pignore, Plaut.: per chirographum et cautionem, Porphyr. Hor.: alci alqd per syngrapham, Cic.: pecuniam alcis fide (auf jmds. Wort), Cic. – si rex amicis suis, qui per provinciam atque imperium tuum pecunias ei credidissent, fidem suam praestitisset, Cic. – cr. nemini, Cato: alci male cr., Plaut.: cr. populis, Cic. – ganz absol., emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram, Sen.: cum credebat inductus usuris, Cic.: credendi modum constituere, Cic.: in dando et credendo procedere longius, Cic. – oft im Partic. Perf., pecunia credita, pecuniae creditae, argentum creditum, zB. pecuniam creditam od. argentum creditum solvere, Liv.: pecunias creditas non solvere, Caes.: pecuniae male creditae exactio, Sen. – res creditae, anvertrautes, geliehenes Gut = Geld, zB. solutio rerum creditarum, Cic.: iustitia in rebus creditis fides nominatur, Cic.: u. ellipt. certa credita (verst. pecunia), Quint. 4, 2, 61 u.a. – und subst., crēditum, ī, n., das leihweise Anvertraute, das Dargeliehene, das Darlehn, cr. insolubile, Sen.: cr. iustum, Liv.: cr. publicum, Quint.: crediti et depositi quaestiones, Quint.: abiurare creditum, Sall.: exigere creditum, Quint. u. Suet. (u. crediti exactio, Mela): u. (im Bilde) ex beneficio creditum u. beneficium creditum (zum D.) facere, Sen.: pensatum est creditum damno, Sen.: etiam maso (einem Schurken) reddere creditum, Sen.: solvere creditum sorte (mit dem Kapital nach Abzug der Zinsen), Liv., od. fide incolumi ex thesauris Gallicis, Liv.: iusti debiti solutionem in decem annorum pensiones distribuere, Liv.
2) etwas glauben, a) = für wahr halten, von etwas (= von der Wahrheit einer Sache) überzeugt sein, gew., mit Ang. wem? durch Dat., α) mit Acc., quid iam credas? aut cui credas? Ter.: ille lacrimans orare, ne ea crederet, Sall.: non impulit me, haec nunc omnino ut crederem, Ter.: primus est deorum cultus deos credere, Sen.: falsum est, quod vulgo creditur, testamenta hominum speculum esse morum, Plin. ep.: saepe, quod falso creditum est, veri vicem obtinuit, Curt.: cr. haec cupidius, Liv.: quod fere libenter homines id quod volunt credunt, Caes. – hoc nolo mihi credas, sed fideli Vergilio, Sen. – u. die (meist parenthet.) Formeln, quod quidem magis credo (und dies ist mir das Glaublichere, Wahrscheinlichere), Cic.: quod equidem non temere crediderim, Suet.: quod nisi expertus vix credat, Vell.: crede hoc meae fidei (meinem Worte), Ter.: quod et non praedicanti facile equidem crediderim, Cic.: quod mihi credas velim, Cic.: od. hoc mihi velim credas, Cic., od. bl. credas mihi velim, Cic., od. velim mihi credas, Cic. (s. Stürenberg Cic. Arch. 1. p. 23 ed. 2. Mahne Miscell. Lat. 1. p. 54). – m. de u. Abl., voce supplici postulare a patribus coepit, ne quid de se temere crederent, Sall.: licet Thrasymachus quoque idem de actione crediderit, Quint. – m. pro u. Abl., potest alio tempore... falsum aliquid pro vero credi, Sall. Cat. 51, 31. – Im Partic. Perf., Euander venerabilior divinitate creditā Carmentae matris, Liv. 1, 7, 8. – β) mit Acc. u. Infin., mit vorhergeh. allg. Pron., credone tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Ter. – unmittelbar, utinam Indi quoque deum esse me credant, Curt.: ego ut credam esse (phantasmata) eo ducor, quod etc., Plin. ep.: ita prius coruscare caelum creditur, tum tonare, Apul.: quod vix credendum sit (zu glauben sein sollte) tantas res tam breviter potuisse declarari, Nep.: quod civitatem ignobilem atque humilem Eburonum suā sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat credendum, Caes.: imperii hoc verbum, non adulationis esse, obsequio crede tuo, davon überzeuge dich durch deinen Gehorsam, Plin. pan.: illi non amari se credebant sibi, waren bei sich selbst überzeugt, Plin. pan. – und in der Formel credas mihi velim, zB. credas mihi velim magis me iudicio hoc, quam morte amici laetatum, Cic.: mihi affirmanti credas velim me huic mancipio debere plurimum, Cic. (vgl. oben no. α). – γ) mit folg. (indir.) Fragesatz: credis huic quod dicit? Ter.: tarde quae credita laedunt credimus, Ov.: de quibus quod inimici detulerunt neque credendum neque neglegendum putavit, Nep. – vix credere possis, quam sibi non sit amicus, Hor.: quam trepide anxieque certaverit, quantā adversariorum aemulatione, quo metu iudicum, vix credi potest, Suet.: in obsequium funeris credi non potest (es ist unglaublich), quanta hominum multitudo convenerit, Sulp. Sev.: creditum famā obiectumque mox in senatu Caecilio Simplici, quod eum honorem pecuniā mercari voluisset, Tac. – δ) bl. mit de (in betreff = an) u. Abl.: Vitellius credidit de perfidia, Tac.: sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire, Tac.: facilius de odio creditur, Tac. – ε) absol., bei aus dem Zshg. zu ergänzendem Objekt, audivi et credo (als Antwort), Ter.: credo, satis credo, glaub's schon, glaub's schon hinlänglich (als Antwort auf jmds. Wunsch für uns u. dgl.), Ter. (so bes. nach gaudeo, s. Spengel Ter. Andr. 939. p. 140, a): credas mihi velim (parenth.), Cic. (s. oben no. α): vidit, si quo esset iter facturus palam pronuntiasset, hostes non credituros, Nep.: neque caede vulgatā statim creditum est, Suet.: ita me ad credendum ducit tua oratio, solche Überzeugung flößt mir deine R. ein, Cic.: neque id mirandum, si non facile ad credendum adducebatur, Nep.: imperiti facile ad credendum impelluntur, Cic.: me non solum ratio ac disputatio impulit, ut ita crederem, sed etiam etc., Cic.: audivi equidem de maioribus natu, sed numquam sum adductus, ut crederem, Cic.
b) glauben = des Glaubens leben, dafür halten, der Meinung sein, meinen, sich einbilden, α) m. Acc.: at ego haud credo, sed certo scio, Plaut.: timeo ne aliud credam, atque aliud nunties, Ter. – zugl. mit Präd.-Acc. = etwas halten für usw., cr. se Iovis filium, Curt.: Scipionem Hannibal eo ipso quod adversus se dux potissimum lectus esset praestantem virum credebat, Liv.: quoscunque moribus aut fortunā novis rebus idoneos credebat, Sall.: quid eam credis? was hältst du von ihr? Plaut. – im Pass. mit Prädik.-Nom., et male credebar sanguinis auctor ego, Ov.: origo animi caelestis creditur, Quint.: u. so Partic. Perf. im Vocat. mit Prädik.-Vocat., Rufe, mihi frustra ac nequicquam credite amice, Catull. 77, 1 (al. credite amico). – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (im Pass. auch m. Nom. u. Infin.): credit de suo adventu esse auditum, Nep.: in rem fore credens universos appellare et cohortari, Sall.: credas pluisse (lapidibus), adeo multi passim et late iacent, Mela. – credo ego vos, iudices, mirari, quod ego potissimum surrexerim, Cic.: fratrem credo a te esse conventum, Cic.: cum reliquum exercitum subsequi crederet, Caes.: ceterum credere illum nihil palam ausurum, Sall.: Poeno cepisse iam se urbem credente, Liv.: illa deditionis signa ostentui (esse) cr., seien nur zum Scheine, Sall.: fabulam ab eo casu, quem supra diximus, ortam esse crediderim, Curt.: iurando gratiam Scythas sancire ne credideris, glaube ja nicht, Curt. – u. die Formel crederes, du würdest oder man würde (wärest du oder man zugegen gewesen) geglaubt haben, oder du würdest (wenn du es zufällig sähest) glauben (s. Mützell Curt. 4, 10 [43], 23), zB. crederes Alexandrum inter suas necessitudines flere, Curt.: maesti (crederes victos) redeunt in castra, Liv. – im Pass. m. Nom. u. Infin. (s. Nipperd. Tac. ann. 6, 50 u. Dräger Histor. Synt.2 2, 426), quae manet in statione, ea praeter creditur ire, Lucr. 4, 386: causa mortis fuisse ei per Cn. Pisonem creditur, Suet.: pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse, Sall.: in Graecia primum humanitas, litterae, etiam fruges inventae creduntur, Plin. ep.: illic voluntariā morte interisse creditus, Tac.: aries creditus vexisse Phrixum, Tac.: aliquando creditae dictaeque concurrere (Symplegades), Mela: fontes salubritatem aegris corporibus afferre credentur, Frontin. – im Pass. m. Acc. u. Infin. (s. Fabri Liv. 21, 22, 4, Nipperd. Tac. ann. 2, 69), creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, Liv.: satis credebatur obsidione domitos hostes in fidem venisse, Liv.: quorum neminem nisi iuvante deo talem fuisse credendum est, Cic.: creditum est ceteros veneno aut fame exstinctos (esse), Tac. – u. Abl. absol. m. folg. Acc. u. Infin., numquam satis credito sine fraude Germanicum interisse, Tac. ann. 3, 14. – γ) mit folg. Konj. st. des Akk. u. Infin., credebam... fluxisset oratio spiris intertexta, Ven. Fort. 3, 4, 3. – δ) mit folg. Kausalsatz m. quod, quia, quoniam od. m. folg. Finalsatz m. ut od. ne u. Konj., nam is post consulatum (credo quod videret ex consularibus neminem esse secum comparandum, neglegeret autem eos, qui consules non fuissent) summum illud suum studium remisit, Cic.: et quod ad te de decem legatis scripsi, parum intellexti, credo, quia διὰ σημείων scripseram, Cic.: credo, quoniam ita exterorum honestissimi intellegebantur, Plin.: credo, ut in eodem homine duplicis ac diversissimi animi conspiceretur exemplum, Vell.: attigit quoque poëticen, credimus, ne eius expers esset suavitatis, Nep. – ε) absol.: ut Athenaeus credit (parenth.), Quint.: oppidum adiacet Cherronesus, a Diana (sic creditur) conditum, Mela. – credin? glaubst du? meinst du? (zweifelnd), zB. GN. Quin redimus iam haec tibi aderit supplicans. THR. Credin? GN. Immo certe, Ter. – credo, bes. parenth., um die subjektive Meinung des Sprechenden anzudeuten, wie οιμαι, meist ironisch, wie ὡς εοικεν, ich glaube, glaub' ich, ich denke, denk' ich, sollt' ich glauben od. meinen, vermutlich, doch wohl (s. Prix Plaut. trin. 115 u. mil. 368. Lorenz Plaut. mil. 309. Ruhnken Ter. Andr. 2, 13. Benecke Cic. Cat. 1, 2, 5. Drak. Liv. 4, 17, 7. Schwarz Plin. pan. 53, 4), credo, misericors est, Plaut.: credo iam, ut solet, iurgabit, Ter.: credo, falsa existimans ea, quae de inferis memorantur, Sall.: credo, aut illos mortis timor terret aut hos religionis, Cic. – parenth., ille quidem aut iam aderit, credo hercle, aut iam adest, Plaut.: male, credo, mererer de meis civibus, si etc., Cic.: erit, credo, periculum, ne improbum negotiatorem comprimere non possis, Cic.: amoenitas eum, credo, locorum retinet, Cic.: an illius vicem, credo, doles? Cic. – / Vulg. credent = credunt, Commod. instr. 1, 25 lemm. – Archaist. Coni. Praes. creduam, as, at, Plaut. Poen. 747. Bacch. 476 u. 504; od. creduis, it, Plaut. Amph. 672; capt. 605; truc. 307. – Parag. Infin. credier, Plaut. Pseud. 631. Lucr. 4, 849. – credin = credisne, Plaut. capt. 962; Poen. 441.
-
106 intellego
intel-lego, lēxī, lēctum, ere (inter u. lego), die charakteristischen Merkmale unterscheidend innewerden, verstehen, I) vermittels der Sinne u. des Verstandes innewerden, merken, verspüren, wahrnehmen, fühlen, empfinden u. dgl., ex vultu cuiusdam ephori insidias sibi fieri intellexit, Nep.: de gestu intellego, quid respondeas, Cic. – intellecturis auribus uti, Ov.: percussi corticis sono pabulum subesse intellegunt, Plin. – vestigia hominum intellegi a feris, gespürt werden, Plin. – ut aquae salsae non intellegatur sapor, Plin. – nullos intellegit ignes, Ov.: cum frigus contra temporis consuetudinem intellexeris, Colum.: perfundere caput calidā (aquā) et postea frigidā saluberrimum intellegitur, Plin. – in istis studiis viventi non intellegitur (gefühlt), quando obrepat senectus, Cic. – m. bl. Verstande = merken, wahrnehmen, abnehmen, entnehmen, ersehen, erkennen, im Passiv = erhellen, intellexi (habe ersehen) ex tuis litteris, te audisse, Cic.: intellexti, du hast's gemerkt, richtig, Ter.: ex quo intellegitur od. intellegendum est od. intellegi potest m. folg. Acc. u. Infin. od. m. folg. indir. Fragesatz (mit quam, quantus, uter etc.), Cic. u. Nep.: propositio ex se intellegitur, erhellt aus sich selbst, ist an sich klar, Cic. – im Passiv m. dopp. Nom., quae (mala Punica) vero ab his sapore proxima vinosa diximus, utiliora paulo intelleguntur (hält man für etwas nützlicher), Plin. 23, 106. – m. in u. Abl., quoniam non intellexerunt in operibus domini, Lact. 4, 13, 18 (dazu Bünem.). – Abl. absol. intellecto m. folg. indir. Fragesatz, intellecto in quos saeviretur, Tac. ann. 1, 49: intellecto quantum bellum suscitaret, Iustin. 38, 3, 6. – II) vermittels des Erkenntnisvermögens etwas innewerden, zur Einsicht von etwas gelangen, einen (deutlichen) Begriff-, eine (deutliche) Vorstellung-, eine Idee von etwas bekommen od. mit etwas verbinden, etwas denken, sich denken (vorstellen), einsehen, verstehen, dah. auch deutsch bald = meinen (der Meinung sein), bald = wissen, A) im allg.: haec reputent isti, qui negant animum sine corpore se intellegere posse; videbunt, quem in ipso corpore intellegant, Cic.: id, quo ne in deo quidem quidquam maius intellegi potest, Cic.: nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio modo intellegi potest, nisi etc., Cic.: int. magna ex parvis, Cic.: haec dumtaxat in Graecis intellego, quae etc., Cic.: intellegi necesse est esse deos, Cic.: corpus quid sit intellego, Cic.: intellego quid loquar, ich weiß recht wohl, was ich sage, Cic. – cuivis facile intellectu fuit, quam (wie) etc., Nep. – intell. alqd sub alqa re, in alqa re, per alqd, etw. unter usw. etw. verstehen, illa est ευταξία, in qua intellegitur ordinis conservatio, Cic. de off. 1, 142; vgl. Macr. sat. 1, 23, 5: intellego sub hoc verbo multa, Sen. contr. 1, 2, 15; vgl. 9, 5 (28), 10: quamvis per nemo homo intellegatur, addidit tamen, Donat. Ter. eun. 3, 5, 1; vgl. Macr. sat. 1, 17, 12. – u. so mit dopp. Acc. = etwas unter etwas verstehen, quasi sanguinem quid intellegis? Cic.: quid ergo hoc loco honestum intellegit, quem intellegimus divitem? Cic.: quae si vobis pax et concordia intelleguntur (versteht ihr nun darunter Frieden usw.), Sall. hist. fr. 1, 41 (45), 25: ebenso quod pacis est insigne toga, hoc intellegi volo (will ich das darunter verstanden wissen), m. folg. Acc. u. Infin., Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., die Einsicht gewinnen, sich zum Bewußtsein bringen, der Meinung sein, ipsi intellegamus naturā gigni sensum diligendi, Cic. de amic. 32; u. so Cic. Tusc. 1, 100; Cat. 4, 10. – im Passiv m. Nom. u. Infin., ex quo (di) esse beati atque aeterni intellegantur (gedacht werden), Cic. – hoc nomine (νόημα) donarunt ea, quae non dicunt, verum intellegi volunt, verstanden wissen wollen, Quint. – non intellegendi solum, sed etiam dicendi auctor, Meister im Denken u. im Vortrage, Cic.: homo ad duas res, ad intellegendum (Denken) et ad agendum (Handeln) est natus, Cic. – in der Umgangssprache: Ph. intellextin, verstanden? Th. Probe, Ter.: und in Antworten: intellego, ich verstehe = sehr wohl, Komik.: non intellexi, ich habe (es) nicht verstanden, Suet. – tacete, quaeso, Quirites, inquit; plus ego enim quam vos quid rei publicae expediat intellego, ich verstehe besser, was usw., Val. Max. – B) insbes.: 1) etwas verstehen = sich auf etwas verstehen, ein Kunstverständiger-, ein Kenner sein, a) eine Wissenschaft, faciunt intellegendo ut nil intellegant, das heißt denn doch vor lauter Kritik kritiklos sein, Ter. Andr. prol. 17: dicere enim bene nemo potest, nisi qui prudenter intellegit, eine richtige Einsicht hat, Cic. Brut. 23. – b) ein Kunstwerk u. dgl., tamen non multum in istis rebus intellego, Cic.: meum intellegere (meinen Kunstverstand, Geschmack) nullā pecuniā vendo, Petron. – c) eine Sprache verstehen, alcis linguam, Petron. 73, 3. Sen. apoc. 5, 2: linguam avium, Pacuv. tr. 83. – 2) sich auf jmds. Charakter verstehen, jmds. Wesen u. Wert erkennen, jmd. richtig zu schätzen-, zu beurteilen wissen (Ggstz. alqm ignorare), alqm, Vell. u.a.: alqm parum, Sen.: alqs falsus intellegitur, Tac. Vgl. Ruhnken Rut. Lup. 1, 4. p. 16. Döring Plin. ep. 6, 27, 2 u. 8, 23, 5. – / Synkop. Perf. intellexti, Plaut. rud. 1103. Ter. Andr. 201 u.a. Cic. ad Att. 13, 32, 2. – Archaist. Indic. Perf. intellegit, Lucr. 6, 17 (s. Lachm. z. St.): Coniunct. Perf. intellegerint, Sall. hist. fr. 1, 41 (45), 23: Coniunct. Plusquamperf. intellexes, Paut. cist. 625.
-
107 quantus
quantus, a, um ( aus quam u. der Adjektivendung tus), relat. und fragendes Adjektivpronomen, von welcher (relativen) Größe, wie groß, I) relat. = ὅσος, A) im allg., von räumlicher Größe, wie groß u. (ohne korresp. tantus) so groß wie, von numerischer Größe u. von numer. Werte, wie groß, wieviel, wie beträchtlich u. dgl., so groß, so beträchtlich wie usw., v. der Zeitgröße, -dauer, wie lange, so lange wie usw., von intensiver Größe (Stärke, Bedeutung, Bedeutenheit), wie groß, wie stark, wie bedeutend, so groß wie, so stark-, so sehr usw. wie usw., 1) adi.: α) in der Korrelation m. tantus oder tam, s. tantus, tam. – β) m. ausgelassener Korrelat. (s. Weißenb. Liv. 9, 37, 2): (crocodilus) parit ova, quanta anseres, ebenso große Eier wie die G. (legen), Plin.: qualis quantusque Polyphemus... alii (poet = tales tantique sunt alii), Verg. – ut ab eo acciperent... exercitum et pecuniam, quantam vellent, Cic.: quantus non umquam antea exercitus ad Sutrium venit, ein so großes Heer wie noch nie, Liv. – nox acta, quanta fuit, so lange sie dauerte, die ganze lange Nacht, Ov. her. 12, 58. – clavum adactum, quantā libeat vi, arbori statim exsilire, cum etc., Plin. – quanto opere, s. quantopere. – quantus bei posse statt quam zur Verstärkung des Superl. des Adi. u. Adv. = so sehr wie möglich, so sehr wie nur immer, möglichst, αα) in der Korrelat, mit tantus, s. tantus. – ββ) ohne Korrelat.: quantā maximā potui celeritate, so schnell, wie ich nur immer konnte, Liv.: quanto maximo cursu posset, Curt. Vgl. Drak. Liv. 7, 9, 8; 9, 10, 10; 42, 15, 1. Mützell Curt. 3, 8 (21), 16. – u. quantā maxime poterat vi, Liv.: quanto maxime posset moto pulvere, Liv. – quantus quantus, so groß od, so viel auch immer, tu quantus quantus, nihil nisi sapientia es, du lauter Weisheit, jeder Zoll, vom Kopf bis zum Fuß, Ter. adelph. 394: quanta quanta haec mea paupertas est, tamen etc., Ter. Phorm. 904: quantum quantum ad eum erit delatum, Plaut. Poen. 738: quanti quanti, Corp. inscr. Lat. 4, 3061. – 2) neutr. quantum subst., a) Nom. u. Acc. quantum, wieviel, so viel (wie), α) in der Korrel. m. tantum, s. tantum unter tantus. – β) außer der Korrel. m. Genet. od. absol., hoc, quantum est ex Sicilia frumenti hornotini, exaraverunt, Cic.: illis, quantum importunitatis habent, parum est, impune male fecisse, bei ihrer so großen Frechheit, Sall.: quantum est hominum optime optimorum, so viel es ihrer gibt, Plaut.: vgl. ut te quidem omnes di deaeque, quantum est, perduint, Plaut. – u. in den parenthet. Ausdrücken quantum audio, qu. intellego, qu. ego intellegere possum, Ter., quantum conicio, Sall. fr., qu. ego sentio, Cic., qu. ego opinione auguror, Cic. u. dgl.: ferner quantum in me (te) est, soviel an mir (dir) liegt, soviel mich betrifft, Cic.: quantum ad Pirithoum, Phaedra pudica fuit, soviel od. was den P. anlangt, Ov.: quantum ad Iudaeos, so viel die J. betraf, Tac.: notum ignotumque, qu. ad ius hospitis, nemo discernit, Tac.: nihil, quantum ad ipsas virtutes, plurimum inter illa, in quibus virtus utraque ostenditur, Sen. – in quantum (ες ὅσον), inwieweit, insoweit, so weit wie, inwiefern, sofern, αα) in Korrel. m. in tantum, s. tantus. – ββ) außer der Korrel., pedum digitos in quantum quaeque secuta est, traxit, Ov.: in qu. posset, Sen. rhet., potuerit, Plin. ep.: in qu. maxime potest, Quint.: in qu. satis erat, Tac.: in qu. opus est, Tac. Vgl. die Auslgg. zu Tac. dial. 2. Spalding Quint. 2, 10, 4 not. cr. – b) Genet. pretii quanti, um wieviel, wie teuer, wie hoch, um so viel, so teuer, so hoch wie, in der Korrel. m. tanti, s. tantus unter tantus. – u. m. tantus, quanti locaverint, tantam pecuniam redemptori solvendam, Cic. – quanti quanti, so hoch, wie es auch sei, sed quanti quanti, bene emitur, quod necesse est, Cic. ad Att. 12, 23, 3. – c) Abl. quanto, um wieviel, bei Komparativen u. Komparativbegriffen, in der Korrel. mit tanto, je... desto, s. tantō unter tantus. – u. mit eo, je... desto, qu. longius discederent, eo etc., Liv.: quanto magis... eo celerius, Pompeius in Cic. ep. – u. bei anderen Komparativbegriffen, quanto ante, Cic.: qu. secus, Cato fr.: qu. aliud, Quint. – und quanto magis (um so mehr) philosophi delectabunt, si etc., Cic. Acad. 1, 10. – 3) neutr. quantum adverb., a) wieviel, so viel, wie weit, so weit, in der Korrelat, mit tantum u. tanto, s. tantumu. tanto unter tantus. – u. bei Komparat. (statt quanto) in der Korrel. m. eo, je... desto, qu, longius procederet, eo etc., Liv. – u. quantum = quanto magis, je mehr, in der Korrel. mit tanto magis, s. Liv. 32, 5, 2, u. ohne Korrel., quantum... et minus, s. Liv. 44, 36, 5. – b) in wie oder so weit, in wie od. so fern, nisi qu. usus necessario cogeret, Liv.: qu. per commodum rei publicae fieri posset, Liv.; vgl. Fabri Liv. 22, 12, 8. – c) = quam bei posse zur Verstärkung des Superl., zB, qu. plurimum potest, so sehr wie möglich, Sen.: qu. maxime accelerare poterat, so schnell er konnte, Liv.: qu. plenissime potest, so voll wie möglich, Cels. – u. bei posse elliptisch, α) = quam primum, so bald (schnell) wie, quantum potes (so bald od. so schnell wie möglich) abi, Ter. adelph. 350: u. so quo animo consules ferant hunc σκυλμόν, scribas ad me, qu. pote, Cic. ad Att. 4, 13, 1: so auch oft quantum potest, so viel, so sehr, so bald (so schnell) wie möglich, Komik., Auct. b. Afr. u.a. (s. Ussing Plaut. Amph. 964. Spengel Ter. Andr. 863. Bünem. Lact. 1, 1, 6 u. 6, 11, 13): u. quantum pote, Komik. u. Fronto: quantum potis, Plaut. Bacch. 348 Fl. (Ussing quantum potest). – β) parenthet., ea, quantum potui (sc. facere), feci, das habe ich nach Kräften getan, Cic. Acad. 1, 8 u.a.: so auch et is mihi suadet nuptias quantum queam (so sehr wie möglich) ut maturem, Ter. Andr. 577 (u. so quantum queat, Ter. eun. 844).
B) emphat., so klein od. gering wie, so wenig wie, nequaquam cum quantis copiis ante tenuerat ad Pachynum classem, Liv.: quanta mea sapientia est, nach meiner geringen Einsicht, Plaut.
II) interrog. = πόσος, wie groß? wieviel? A) im allg.: 1) adi.: α) in direkter Frage, bes. im Ausruf, qualis oratoris et quanti hominis in dicendo putas esse, historiam scribere? Cic.: quot, quantas, quam incredibiles hausit calamitates! Cic.: qui sermo! quae praecepta! quanta notitia antiquitatis! Cic.: at tibi curarum milia quanta (wieviel tausend S.) dabit! Prop. 1, 5, 10: quanta milia hominum credamus fuisse, qui etc., Lact. 3, 19, 23; u. so Ps. Apul. Ascl. 37 u.a. Spät., bes. Eccl. – Plur. quanti, ae, a, für quot, s. Broukh. u. Burm. Prop. 1, 5, 10. Bünem. Lact. 1, 3, 21 u. 4, 15, 16. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552. – β) in indirekter Rede: sed quid ego haec pluribus disputo, cum ipsa pecunia numero et summā suā, quanta fuerit, ostendat, Cic. – 2) neutr. subst.: a) Nom. quantum, wie wichtig, quantum est, quod fata tenentur! Lucan. 3, 392. – b) Genet. quanti? wie hoch? wie teuer? u. zwar: α) in direkter Frage: quanti emit? Ter.: quanti est sapere! wie schätzbar ist es usw., Ter. – β in indirekter Rede: quanti veheret, interrogavi, Quint.: tenta, Chrysogonus quanti doceat, Iuven.: cum scias, quanti Tulliam faciam, Cic. – 3) neutr. quantum adv., wie sehr! wie heftig! hei mihi, qualis erat! qu. mutatus ab illo Hectore! Verg.: qu. in sinu filiae flevit! Sen.
B) emphat., wie wenig! wie gering! 1) adi., in indirekter Rede, quae qualiacunque in me sunt (me enim ipsum paenitet, quanta sint) etc., Cic. or. 130. – 2) subst.: a) quantum: α) in direkter Frage: quantum est, quod desit in istis ad plenum facinus? Ov. met. 15, 468. – β) in indirekter Rede: enim quantum hic operis fiat paenitet, Ter. heaut. 72: in quibus quantum tu ipse speres facile perspicio, Cic. ad Att. 3, 9, 2 (dazu Boot mehr Stellen aus Cic.): neque īam, quid existimetis de illo, sed quantum audeatis vereor, Sall. hist. fr. 1, 41. § 20 (1, 45. § 20): discite, quam parvo liceat producere vitam, et quantum natura petat, Lucan. 4, 378. – b) Genet. quanti, α) in direkter Frage: quanti tandem est ista hominum gloria, quae etc., Cic. de rep. 6, 25 (= Cic. somn. Scip. 7. § 18): quanti vero ista civitas aestimanda est, ex qua boni sapientesque pelluntur? Cic. Tusc. 5, 109. – β) in indirekter Rede: legatorum verba quanti fecerit, pericula mea declarant, Sall. Iug. 24, 7. – / Archaist. quamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 39 u. 43.
-
108 libertas
[st1]1 [-] lībertās, ātis, f.: a - [civilt] liberté. - servo libertatem dare, Cic. Rab. perd. 31: donner la liberté à un esclave. - pecunias et libertates servis dono datas, Tac. An. 15, 55: [il dit] qu'il avait gratifié ses esclaves de sommes d'argent et d'affranchissements. - ad usurpandam libertatem paucas tribus vocare, Cic. Agr. 2, 17: appeler quelques tribus seulement à user de leurs libertés [= droit de vote]. b - [politiqt] liberté [d'un peuple qui n'est soumis ni à la monarchie ni à un autre peuple], indépendance. - aut exigendi reges non fuerunt aut plebi re, non verbo danda libertas, Cic. Leg. 3, 25: ou bien il ne fallait pas bannir les rois, ou bien il fallait donner au peuple une liberté de fait, non de mot. - in optimatium dominatu vix particeps libertatis potest esse multitudo, Cic. Rep. 1, 43: sous la domination de l'aristocratie la, multitude est à peine libre. - civibus suis libertatem eripere, Cic. Rep. 1, 28: enlever à ses concitoyens la liberté [établir la tyrannie]. - Brutus, conditor Romanae libertatis, Liv. 8, 34, 3: Brutus, fondateur de la liberté romaine. - si populus plurimum potest omniaque ejus arbitrio reguntur, dicitur illa libertas, Cic. Rep. 3, 23: si le peuple est le maître et si sa volonté règle tout, cela s'appelle la liberté. - libertatem Graeciae defendere, Cic. Off. 3, 48: défendre l'indépendance de la Grèce. - in libertate permanere, Caes. BG. 3, 8, 4: garder l'indépendance. --- cf. Caes. BG. 7, 1, 8. c - [en gén.] liberté, libre pouvoir. - quid est libertas ? potestas vivendi, ut velis, Cic. Par. 34: qu'est-ce que la liberté ? le pouvoir de vivre à sa guise. - vivendi libertas, Cic. Verr. 3, 3 ; vitae libertas, Caes. BG. 4, 1, 9, liberté de la vie, existence indépendante. - omnium rerum libertatem tenere, Cic. de Or. 1, 226: garder en tout sa liberté. --- cf. Liv. 34, 2, 11. - libertas testamentorum, Quint. 3, 6, 84: li berté en matière de testaments [limitée par le droit civil]. - libertas verborum, Quint. 10, 1, 28: liberté dans l'emploi des mots. d - indépendance de qqn [conduite et paroles]. - Cic. Planc. 91; 93 ; 94. - summa libertas in oratione, Cic. Br. 173: une extrême indépendance de langage. --- cf. Cic. Br. 267. g - hardiesse, franc parler. - cf. gr. παρρησία. - Quint. 10, 1, 65; 10, 1, 94 ; 10, 1, 104. [st1]2 [-] Lībertās, ātis, f.: déesse de la Liberté. - Cic. Nat. 2, 61; Liv. 24, 16, 19.* * *[st1]1 [-] lībertās, ātis, f.: a - [civilt] liberté. - servo libertatem dare, Cic. Rab. perd. 31: donner la liberté à un esclave. - pecunias et libertates servis dono datas, Tac. An. 15, 55: [il dit] qu'il avait gratifié ses esclaves de sommes d'argent et d'affranchissements. - ad usurpandam libertatem paucas tribus vocare, Cic. Agr. 2, 17: appeler quelques tribus seulement à user de leurs libertés [= droit de vote]. b - [politiqt] liberté [d'un peuple qui n'est soumis ni à la monarchie ni à un autre peuple], indépendance. - aut exigendi reges non fuerunt aut plebi re, non verbo danda libertas, Cic. Leg. 3, 25: ou bien il ne fallait pas bannir les rois, ou bien il fallait donner au peuple une liberté de fait, non de mot. - in optimatium dominatu vix particeps libertatis potest esse multitudo, Cic. Rep. 1, 43: sous la domination de l'aristocratie la, multitude est à peine libre. - civibus suis libertatem eripere, Cic. Rep. 1, 28: enlever à ses concitoyens la liberté [établir la tyrannie]. - Brutus, conditor Romanae libertatis, Liv. 8, 34, 3: Brutus, fondateur de la liberté romaine. - si populus plurimum potest omniaque ejus arbitrio reguntur, dicitur illa libertas, Cic. Rep. 3, 23: si le peuple est le maître et si sa volonté règle tout, cela s'appelle la liberté. - libertatem Graeciae defendere, Cic. Off. 3, 48: défendre l'indépendance de la Grèce. - in libertate permanere, Caes. BG. 3, 8, 4: garder l'indépendance. --- cf. Caes. BG. 7, 1, 8. c - [en gén.] liberté, libre pouvoir. - quid est libertas ? potestas vivendi, ut velis, Cic. Par. 34: qu'est-ce que la liberté ? le pouvoir de vivre à sa guise. - vivendi libertas, Cic. Verr. 3, 3 ; vitae libertas, Caes. BG. 4, 1, 9, liberté de la vie, existence indépendante. - omnium rerum libertatem tenere, Cic. de Or. 1, 226: garder en tout sa liberté. --- cf. Liv. 34, 2, 11. - libertas testamentorum, Quint. 3, 6, 84: li berté en matière de testaments [limitée par le droit civil]. - libertas verborum, Quint. 10, 1, 28: liberté dans l'emploi des mots. d - indépendance de qqn [conduite et paroles]. - Cic. Planc. 91; 93 ; 94. - summa libertas in oratione, Cic. Br. 173: une extrême indépendance de langage. --- cf. Cic. Br. 267. g - hardiesse, franc parler. - cf. gr. παρρησία. - Quint. 10, 1, 65; 10, 1, 94 ; 10, 1, 104. [st1]2 [-] Lībertās, ātis, f.: déesse de la Liberté. - Cic. Nat. 2, 61; Liv. 24, 16, 19.* * *Libertas, libertatis, opponitur Seruituti. Cic. Liberté et franchise de parler, et vivre comme on veult.\Recipere libertatem. Cic. Recouvrer sa liberté et franchise.\Retinere libertatem. Cic. Garder sa franchise.\Vindicare in libertatem. Cic. Se constituer demandeur pour la liberté d'autruy, contre celuy qui le tient en servage, Mettre en liberté. -
109 credo
crēdo, didī, ditum, ere (vgl. altind. çrad-dhā, das Vertrauen), vertrauen, I) jmd. oder einer Sache vertrauen, trauen, sein Vertrauen (Zutrauen) schenken, a) in Beziehung auf die Zuverlässigkeit, Treue usw.: post amicitiam credendum est, ante amicitiam iudicandum, Sen.: perditissimi hominis est fallere eum, qui laesus non esset, nisi credidisset, Sen. – m. Dat. einer Pers., cr. eorum nemini, Cic.: utrumque vitium est, et omnibus credere et nemini, Sen.: neque quisquam credit nisi ei, quem fidelem putat, Cic.: alci parum od. nimium cr., Caes. u. Cornif. rhet.: alci tantum cr., ut etc., Auct. b. Alex.: consules magis non confidere quam non credere suis militibus, mißtrauten mehr dem Mute als der Treue ihrer Soldaten, Liv. – mit Dat. einer Sache, ante actis veluti male (nicht recht) crederet, Ov. met. 12, 115 (dagegen male creditis hosti, zu seinem Unglück, Ov. fast. 2, 225): non cr. caelo adventantibus Euris, Verg.: o formose puer, nimium ne crede colori, Verg.: equo ne credite, Teucri, Verg.: cr. alcis fidei, Curt.: cr. non amicorum fidei, non liberorum pietati, Sen.: praesenti fortunae non cr., Liv.: neque loco neque homini cuiquam satis cr., Sall.: neque mortali cuiquam neque tempori satis cr., Sall.: virtuti suorum magis cr., Sall.: credere desine ventis, Ov.: dubitare, virtuti an fide (Dat.) popularium minus crederet, Sall. – m. de u.————Abl., nec de te credam nostris ingrata serenis, Val. Flacc. 1, 332.b) in Beziehung auf die Aufrichtigkeit, Wahrhaftigkeit, Glaubwürdigkeit, jmdm. od. einer Sache trauen, Glauben beimessen oder schenken, glauben, α) einer andern Pers. oder Sache, m. Dat. einer Pers., meliori (einem Weiseren) credere non vis? Hor.: ego potissimum Thucydidi credo, Nep.: si Vergilio quidem credimus, Plin.: si tradenti Caecilio credimus, Quint.: ei negabit credi oportere, cui ipse crediderit, Cic.: his auctoribus temere credens, Caes.: si diceret iuratus, crederes (verst. ei), Cic.: ubi quis semel peieraverit, ei credi postea, etiam si per plures deos iuret, non potest, Cic.: u. so oft parenth. mihi crede od. crede mihi, glaube mir, glaube meinem Worte, folge meinem Rate, auf meine Versicherung hin, griech. εμοὶ πιθοῦ u. πιθοῦ μοι (ein eingeschalteter Ausdruck der Beteuerung), zB. illustrabit, mihi crede, tuam amplitudinem hominum iniuria, Cic.: venies, mihi crede, exspectatus, Cic.: mihi crede, non audebis, Cic.: crede mihi, est properandum, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, perire satius est, quam hos videre, Cael. in Cic. ep.: sed, crede mihi, nihil minus putaram ego, Cic.: muta iam istam mentem, mihi crede, Cic.: carpe viam, mihi crede, comes, Hor.: u. so im Plur., haec est una via, mihi credite, et laudis et dignitatis et honoris, a bonis viris laudari et diligi,————Cic.: sed, mihi credite, inchoata vestra gloria nondum perfecta est, Liv.: credite mihi, non est turpe misereri, Sen. rhet.: so auch iurato mihi crede, Cic.: crede experto, Sil.: experto credite, Verg. u. Ov.: crede fidei meae, Sen. rhet. (vgl. Stürenb. Cic. Arch. 1. p. 19 ed. 2. Benecke Cic. Cat. 1, 3, 6. Kühner Tusc. 1, 75. Beier Cic. de off. 3, 75. p. 324. Ochsner Cic. ecl. p. 294. Mützell Curt. 6, 11, 35. p. 590 und bes. die reichhaltige Stellensammlung in Mahne Miscell. Latinit. 1. p. 41 sqq.). – m. Dat. einer Sache, cr. carunculae vitulinae (sarkastisch = extis), Cic.: chirographis eius, Planc. in Cic. ep.: fabulis, Cic.: lacrimis, Ov.: Q. Fufium ut cogerem mihi potius credere quam litteris tuis, Cic.: nos non minimo potissimum numero credidimus, haben nicht der kl. Z. Glauben geschenkt (= nicht die kl. Z. für die richtige gehalten), Liv.: cr. oculis magis quam auribus, Liv.: cr. oculis amplius (mehr noch) quam auribus, Sen.; vgl. pro se quisque, nisi ipse oculis suis credidisset, vix pro comperta tantam rem habiturus videretur, Liv.: cr. talia suadentibus oraculis, Curt.: cr. u. non cr. famae, Curt. u. Ov.: quasi minus tali rumori crederent, Suet.: cr. blandis verbis, Ov.: falsis visis non cr., Cic.: somniantium visis cr., Cic.: cr. somniis, Cic.: quam vim habeat offensus crede ei quam in amore habet, davon überzeuge dich durch die, welche er usw., Plin. ep. – archaist. m. Genet. der Sache od. des Grundes, nam————mihi divini numquam quisquam creduat, Plaut. Bacch. 504; vgl. Plaut. Amph. 672; truc. 307. – m. in u. Abl., tibi vero, Piso, diu deliberandum et concoquendum est, utrum potius Chaereae iniurato in sua lite an Manilio et Luscio iuratis in alieno iudicio credas, Cic. Q. Rosc. 45 (vgl. unten Passiv unpers.). – m. de u. Abl., maluit avunculo et Caesari de se quam vitrico credere, Vell.: cr. oratori maximo de nomine suae artis, Quint.: Dinon historicus, cui nos plurimum de Persicis rebus credimus, Nep.: de his famae cr., Curt.: leniter te accusans in eo, quod de me cito credidisses, den Gerüchten über mich Glauben geschenkt, Cic.: u. so recte non credis de numero militum, Cic. – Passiv unpers., in quo scelere etiam cum multae causae convenisse unum in locum atque inter se congruere videntur, tamen non temere creditur, Cic. Rosc. Am. 62. – pers. credor = mihi creditur, zB. certe credemur, ait, si verba sequatur exitus, Ov.: creditus accepit cantatas protinus herbas, Ov. – β) sich selbst, sibi cr., sich selbst (seiner eigenen Überzeugung) glauben, bei sich selbst überzeugt sein, crede nobis, crede tibi, Plin. pan. 74, 2: fieri malunt alieni erroris accessio, quam sibi credere, Min. Fel. 24, 2: non satis sibi ipsi credebant, Auct. b. Alex. 6, 3.II) in bezug auf etwas vertrauen, 1) = etwas anvertrauen, auf Treu und Glauben übergeben, - überlassen, gew. m. Ang. wem? durch Dat., a) übh.:————α) lebl. Objj.: cr. arma militi, Liv.: alci id aurum, Plaut.: aurum terrae, Iustin.; vgl. ea (den Samen), quae terrae credimus, Col.: alci caput suum cr., Curt.: alci illam custodiam (pontis), Nep.: alci custodiam corporis, Iustin.: loco potius quam homini cuiquam custodiam alcis, Liv.: filiarum dotes Iunoni Samiae, Cic.: alci omnem exercitum, Ter.: suas fortunas alcis fidei, Nep.: sibi illum honorem non solum datum, sed etiam creditum et commissum putare, Cic.: alci imperium cr., bene cr., Liv.: latus suum omnibus, Plin. pan.: puero muros, Verg.: alci omnes res od. res tantas, Cic.: alci salutem suam, Curt.: alci tutelam, Plaut.: vela Ionio mari, Claud. – ß) leb. Wesen: cr. alci aegrum, Ps. Quint. decl.: aciem campo, Verg.: alqos alcis fidei potestatique, Cic.: cuinam praesidio pecua credemus? Cornif. rhet.: poet., alqm solo oder terrae, zu Boden strecken, Lucan. – bes. oft cr. se, sich anvertrauen, teils mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., se suaque omnia alienissimis, Caes.: simpliciter se amicis, Plin. ep.: se perfidis hostibus, Ov.: se Neptuno (poet. = mari), Plaut.: se victori, Cic.: alci venienti se sine dubitatione cr. atque offere, Auct. b. Alex. – als einer Sache, se caelo Iovique, Ov.: se caelo praepetibus pennis (mit usw.), Verg.: temere se colloquio, Vell.: se fidei medici, Iustin.: se publico (der offenen Straße), Sen.: se nocti, Ov.: se pedibus (von Fliehenden), Sil.: se ponto, Ov.:————se templi religioni, Vell.: se alcis tectis, Cic.: se ventis, Quint. – teils mit Ang. wohin? durch in m. Akk., in novos soles audent se germina tuto credere, Verg. georg. 2, 332 sq.b) der Verschwiegenheit anvertrauen (Ggstz. celare alqm de alqa re), mit Ang. wem? durch Dat., sowohl einer Pers., id tibi non credidit, Cic.: alci cr. consilia sua omnia, Ter.: alci arcanos sensus, Verg.: alci tantundem quam sibi, Sen.: alci verba, Ter. – als einer Sache, quid igitur, postquam recitasti quod erat cerae creditum, iam mihi credis? Plaut.: cr. libris arcana, Hor.: facinus magnum timido pectori, Plaut. c) der Ehrlichkeit im Zurückzahlen ein Darlehn anvertrauen, etwas darleihen (Ggstz. bald debere = etwas schulden, bald exigere = etwas einkassieren), gew. mit Dat. (wem?), quod credidisti reddo, Plaut.: exegit quod crediderat, Cic.: ne quod crediderat perderet, Cic.: cr. alci nummûm mille Philippûm, Plaut.: alci nummum numquam plumbeum, Plaut.: cr. alci pecuniam, grandem pecuniam, Cic.: alci aut pecuniam aut beneficia, Sen.: im Bilde, quam bonā fide (terra) creditum fenus reddit, Plin. – pecuniam sine fenore sineque ulla stipulatione, Nep.: alci numquam quicquam, nisi si accepto pignore, Plaut.: per chirographum et cautionem, Porphyr. Hor.: alci alqd per syngrapham, Cic.: pecuniam alcis fide (auf jmds. Wort), Cic. – si rex amicis suis, qui per provinciam atque imperium————tuum pecunias ei credidissent, fidem suam praestitisset, Cic. – cr. nemini, Cato: alci male cr., Plaut.: cr. populis, Cic. – ganz absol., emam, aedificabo, credam, exigam, honores geram, Sen.: cum credebat inductus usuris, Cic.: credendi modum constituere, Cic.: in dando et credendo procedere longius, Cic. – oft im Partic. Perf., pecunia credita, pecuniae creditae, argentum creditum, zB. pecuniam creditam od. argentum creditum solvere, Liv.: pecunias creditas non solvere, Caes.: pecuniae male creditae exactio, Sen. – res creditae, anvertrautes, geliehenes Gut = Geld, zB. solutio rerum creditarum, Cic.: iustitia in rebus creditis fides nominatur, Cic.: u. ellipt. certa credita (verst. pecunia), Quint. 4, 2, 61 u.a. – und subst., crēditum, ī, n., das leihweise Anvertraute, das Dargeliehene, das Darlehn, cr. insolubile, Sen.: cr. iustum, Liv.: cr. publicum, Quint.: crediti et depositi quaestiones, Quint.: abiurare creditum, Sall.: exigere creditum, Quint. u. Suet. (u. crediti exactio, Mela): u. (im Bilde) ex beneficio creditum u. beneficium creditum (zum D.) facere, Sen.: pensatum est creditum damno, Sen.: etiam maso (einem Schurken) reddere creditum, Sen.: solvere creditum sorte (mit dem Kapital nach Abzug der Zinsen), Liv., od. fide incolumi ex thesauris Gallicis, Liv.: iusti debiti solutionem in decem annorum pensiones distribuere, Liv.2) etwas glauben, a) = für wahr halten, von etwas————(= von der Wahrheit einer Sache) überzeugt sein, gew., mit Ang. wem? durch Dat., α) mit Acc., quid iam credas? aut cui credas? Ter.: ille lacrimans orare, ne ea crederet, Sall.: non impulit me, haec nunc omnino ut crederem, Ter.: primus est deorum cultus deos credere, Sen.: falsum est, quod vulgo creditur, testamenta hominum speculum esse morum, Plin. ep.: saepe, quod falso creditum est, veri vicem obtinuit, Curt.: cr. haec cupidius, Liv.: quod fere libenter homines id quod volunt credunt, Caes. – hoc nolo mihi credas, sed fideli Vergilio, Sen. – u. die (meist parenthet.) Formeln, quod quidem magis credo (und dies ist mir das Glaublichere, Wahrscheinlichere), Cic.: quod equidem non temere crediderim, Suet.: quod nisi expertus vix credat, Vell.: crede hoc meae fidei (meinem Worte), Ter.: quod et non praedicanti facile equidem crediderim, Cic.: quod mihi credas velim, Cic.: od. hoc mihi velim credas, Cic., od. bl. credas mihi velim, Cic., od. velim mihi credas, Cic. (s. Stürenberg Cic. Arch. 1. p. 23 ed. 2. Mahne Miscell. Lat. 1. p. 54). – m. de u. Abl., voce supplici postulare a patribus coepit, ne quid de se temere crederent, Sall.: licet Thrasymachus quoque idem de actione crediderit, Quint. – m. pro u. Abl., potest alio tempore... falsum aliquid pro vero credi, Sall. Cat. 51, 31. – Im Partic. Perf., Euander venerabilior divinitate creditā Carmentae matris, Liv. 1, 7, 8. – β) mit Acc. u. Infin.,————mit vorhergeh. allg. Pron., credone tibi hoc nunc, peperisse hanc e Pamphilo? Ter. – unmittelbar, utinam Indi quoque deum esse me credant, Curt.: ego ut credam esse (phantasmata) eo ducor, quod etc., Plin. ep.: ita prius coruscare caelum creditur, tum tonare, Apul.: quod vix credendum sit (zu glauben sein sollte) tantas res tam breviter potuisse declarari, Nep.: quod civitatem ignobilem atque humilem Eburonum suā sponte populo Romano bellum facere ausam vix erat credendum, Caes.: imperii hoc verbum, non adulationis esse, obsequio crede tuo, davon überzeuge dich durch deinen Gehorsam, Plin. pan.: illi non amari se credebant sibi, waren bei sich selbst überzeugt, Plin. pan. – und in der Formel credas mihi velim, zB. credas mihi velim magis me iudicio hoc, quam morte amici laetatum, Cic.: mihi affirmanti credas velim me huic mancipio debere plurimum, Cic. (vgl. oben no. α). – γ) mit folg. (indir.) Fragesatz: credis huic quod dicit? Ter.: tarde quae credita laedunt credimus, Ov.: de quibus quod inimici detulerunt neque credendum neque neglegendum putavit, Nep. – vix credere possis, quam sibi non sit amicus, Hor.: quam trepide anxieque certaverit, quantā adversariorum aemulatione, quo metu iudicum, vix credi potest, Suet.: in obsequium funeris credi non potest (es ist unglaublich), quanta hominum multitudo convenerit, Sulp. Sev.: creditum famā obiectumque mox in senatu Caecilio————Simplici, quod eum honorem pecuniā mercari voluisset, Tac. – δ) bl. mit de (in betreff = an) u. Abl.: Vitellius credidit de perfidia, Tac.: sanctius ac reverentius visum de actis deorum credere quam scire, Tac.: facilius de odio creditur, Tac. – ε) absol., bei aus dem Zshg. zu ergänzendem Objekt, audivi et credo (als Antwort), Ter.: credo, satis credo, glaub's schon, glaub's schon hinlänglich (als Antwort auf jmds. Wunsch für uns u. dgl.), Ter. (so bes. nach gaudeo, s. Spengel Ter. Andr. 939. p. 140, a): credas mihi velim (parenth.), Cic. (s. oben no. α): vidit, si quo esset iter facturus palam pronuntiasset, hostes non credituros, Nep.: neque caede vulgatā statim creditum est, Suet.: ita me ad credendum ducit tua oratio, solche Überzeugung flößt mir deine R. ein, Cic.: neque id mirandum, si non facile ad credendum adducebatur, Nep.: imperiti facile ad credendum impelluntur, Cic.: me non solum ratio ac disputatio impulit, ut ita crederem, sed etiam etc., Cic.: audivi equidem de maioribus natu, sed numquam sum adductus, ut crederem, Cic.b) glauben = des Glaubens leben, dafür halten, der Meinung sein, meinen, sich einbilden, α) m. Acc.: at ego haud credo, sed certo scio, Plaut.: timeo ne aliud credam, atque aliud nunties, Ter. – zugl. mit Präd.-Acc. = etwas halten für usw., cr. se Iovis filium, Curt.: Scipionem Hannibal eo ipso quod adver-————sus se dux potissimum lectus esset praestantem virum credebat, Liv.: quoscunque moribus aut fortunā novis rebus idoneos credebat, Sall.: quid eam credis? was hältst du von ihr? Plaut. – im Pass. mit Prädik.- Nom., et male credebar sanguinis auctor ego, Ov.: origo animi caelestis creditur, Quint.: u. so Partic. Perf. im Vocat. mit Prädik.-Vocat., Rufe, mihi frustra ac nequicquam credite amice, Catull. 77, 1 (al. credite amico). – β) m. Infin. od. Acc. u. Infin. (im Pass. auch m. Nom. u. Infin.): credit de suo adventu esse auditum, Nep.: in rem fore credens universos appellare et cohortari, Sall.: credas pluisse (lapidibus), adeo multi passim et late iacent, Mela. – credo ego vos, iudices, mirari, quod ego potissimum surrexerim, Cic.: fratrem credo a te esse conventum, Cic.: cum reliquum exercitum subsequi crederet, Caes.: ceterum credere illum nihil palam ausurum, Sall.: Poeno cepisse iam se urbem credente, Liv.: illa deditionis signa ostentui (esse) cr., seien nur zum Scheine, Sall.: fabulam ab eo casu, quem supra diximus, ortam esse crediderim, Curt.: iurando gratiam Scythas sancire ne credideris, glaube ja nicht, Curt. – u. die Formel crederes, du würdest oder man würde (wärest du oder man zugegen gewesen) geglaubt haben, oder du würdest (wenn du es zufällig sähest) glauben (s. Mützell Curt. 4, 10 [43], 23), zB. crederes Alexandrum inter suas necessitudines flere, Curt.: maesti————(crederes victos) redeunt in castra, Liv. – im Pass. m. Nom. u. Infin. (s. Nipperd. Tac. ann. 6, 50 u. Dräger Histor. Synt.2 2, 426), quae manet in statione, ea praeter creditur ire, Lucr. 4, 386: causa mortis fuisse ei per Cn. Pisonem creditur, Suet.: pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse, Sall.: in Graecia primum humanitas, litterae, etiam fruges inventae creduntur, Plin. ep.: illic voluntariā morte interisse creditus, Tac.: aries creditus vexisse Phrixum, Tac.: aliquando creditae dictaeque concurrere (Symplegades), Mela: fontes salubritatem aegris corporibus afferre credentur, Frontin. – im Pass. m. Acc. u. Infin. (s. Fabri Liv. 21, 22, 4, Nipperd. Tac. ann. 2, 69), creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, Liv.: satis credebatur obsidione domitos hostes in fidem venisse, Liv.: quorum neminem nisi iuvante deo talem fuisse credendum est, Cic.: creditum est ceteros veneno aut fame exstinctos (esse), Tac. – u. Abl. absol. m. folg. Acc. u. Infin., numquam satis credito sine fraude Germanicum interisse, Tac. ann. 3, 14. – γ) mit folg. Konj. st. des Akk. u. Infin., credebam... fluxisset oratio spiris intertexta, Ven. Fort. 3, 4, 3. – δ) mit folg. Kausalsatz m. quod, quia, quoniam od. m. folg. Finalsatz m. ut od. ne u. Konj., nam is post consulatum (credo quod videret ex consularibus neminem esse secum comparandum, neglegeret autem eos, qui consules non fuissent) summum————illud suum studium remisit, Cic.: et quod ad te de decem legatis scripsi, parum intellexti, credo, quia διὰ σημείων scripseram, Cic.: credo, quoniam ita exterorum honestissimi intellegebantur, Plin.: credo, ut in eodem homine duplicis ac diversissimi animi conspiceretur exemplum, Vell.: attigit quoque poëticen, credimus, ne eius expers esset suavitatis, Nep. – ε) absol.: ut Athenaeus credit (parenth.), Quint.: oppidum adiacet Cherronesus, a Diana (sic creditur) conditum, Mela. – credin? glaubst du? meinst du? (zweifelnd), zB. GN. Quin redimus iam haec tibi aderit supplicans. THR. Credin? GN. Immo certe, Ter. – credo, bes. parenth., um die subjektive Meinung des Sprechenden anzudeuten, wie οιμαι, meist ironisch, wie ὡς εοικεν, ich glaube, glaub' ich, ich denke, denk' ich, sollt' ich glauben od. meinen, vermutlich, doch wohl (s. Prix Plaut. trin. 115 u. mil. 368. Lorenz Plaut. mil. 309. Ruhnken Ter. Andr. 2, 13. Benecke Cic. Cat. 1, 2, 5. Drak. Liv. 4, 17, 7. Schwarz Plin. pan. 53, 4), credo, misericors est, Plaut.: credo iam, ut solet, iurgabit, Ter.: credo, falsa existimans ea, quae de inferis memorantur, Sall.: credo, aut illos mortis timor terret aut hos religionis, Cic. – parenth., ille quidem aut iam aderit, credo hercle, aut iam adest, Plaut.: male, credo, mererer de meis civibus, si etc., Cic.: erit, credo, periculum, ne improbum negotiatorem comprimere non possis, Cic.:————amoenitas eum, credo, locorum retinet, Cic.: an illius vicem, credo, doles? Cic. – ⇒ Vulg. credent = credunt, Commod. instr. 1, 25 lemm. – Archaist. Coni. Praes. creduam, as, at, Plaut. Poen. 747. Bacch. 476 u. 504; od. creduis, it, Plaut. Amph. 672; capt. 605; truc. 307. – Parag. Infin. credier, Plaut. Pseud. 631. Lucr. 4, 849. – credin = credisne, Plaut. capt. 962; Poen. 441. -
110 intellego
intel-lego, lēxī, lēctum, ere (inter u. lego), die charakteristischen Merkmale unterscheidend innewerden, verstehen, I) vermittels der Sinne u. des Verstandes innewerden, merken, verspüren, wahrnehmen, fühlen, empfinden u. dgl., ex vultu cuiusdam ephori insidias sibi fieri intellexit, Nep.: de gestu intellego, quid respondeas, Cic. – intellecturis auribus uti, Ov.: percussi corticis sono pabulum subesse intellegunt, Plin. – vestigia hominum intellegi a feris, gespürt werden, Plin. – ut aquae salsae non intellegatur sapor, Plin. – nullos intellegit ignes, Ov.: cum frigus contra temporis consuetudinem intellexeris, Colum.: perfundere caput calidā (aquā) et postea frigidā saluberrimum intellegitur, Plin. – in istis studiis viventi non intellegitur (gefühlt), quando obrepat senectus, Cic. – m. bl. Verstande = merken, wahrnehmen, abnehmen, entnehmen, ersehen, erkennen, im Passiv = erhellen, intellexi (habe ersehen) ex tuis litteris, te audisse, Cic.: intellexti, du hast's gemerkt, richtig, Ter.: ex quo intellegitur od. intellegendum est od. intellegi potest m. folg. Acc. u. Infin. od. m. folg. indir. Fragesatz (mit quam, quantus, uter etc.), Cic. u. Nep.: propositio ex se intellegitur, erhellt aus sich selbst, ist an sich klar, Cic. – im Passiv m. dopp. Nom., quae (mala Punica) vero ab his sapore proxima vinosa diximus, utiliora paulo intelleguntur (hält man————für etwas nützlicher), Plin. 23, 106. – m. in u. Abl., quoniam non intellexerunt in operibus domini, Lact. 4, 13, 18 (dazu Bünem.). – Abl. absol. intellecto m. folg. indir. Fragesatz, intellecto in quos saeviretur, Tac. ann. 1, 49: intellecto quantum bellum suscitaret, Iustin. 38, 3, 6. – II) vermittels des Erkenntnisvermögens etwas innewerden, zur Einsicht von etwas gelangen, einen (deutlichen) Begriff-, eine (deutliche) Vorstellung-, eine Idee von etwas bekommen od. mit etwas verbinden, etwas denken, sich denken (vorstellen), einsehen, verstehen, dah. auch deutsch bald = meinen (der Meinung sein), bald = wissen, A) im allg.: haec reputent isti, qui negant animum sine corpore se intellegere posse; videbunt, quem in ipso corpore intellegant, Cic.: id, quo ne in deo quidem quidquam maius intellegi potest, Cic.: nec vero deus ipse, qui intellegitur a nobis, alio modo intellegi potest, nisi etc., Cic.: int. magna ex parvis, Cic.: haec dumtaxat in Graecis intellego, quae etc., Cic.: intellegi necesse est esse deos, Cic.: corpus quid sit intellego, Cic.: intellego quid loquar, ich weiß recht wohl, was ich sage, Cic. – cuivis facile intellectu fuit, quam (wie) etc., Nep. – intell. alqd sub alqa re, in alqa re, per alqd, etw. unter usw. etw. verstehen, illa est ευταξία, in qua intellegitur ordinis conservatio, Cic. de off. 1, 142; vgl. Macr. sat. 1, 23, 5: intellego sub hoc verbo multa, Sen. contr. 1, 2, 15; vgl. 9, 5 (28), 10:————quamvis per nemo homo intellegatur, addidit tamen, Donat. Ter. eun. 3, 5, 1; vgl. Macr. sat. 1, 17, 12. – u. so mit dopp. Acc. = etwas unter etwas verstehen, quasi sanguinem quid intellegis? Cic.: quid ergo hoc loco honestum intellegit, quem intellegimus divitem? Cic.: quae si vobis pax et concordia intelleguntur (versteht ihr nun darunter Frieden usw.), Sall. hist. fr. 1, 41 (45), 25: ebenso quod pacis est insigne toga, hoc intellegi volo (will ich das darunter verstanden wissen), m. folg. Acc. u. Infin., Cic. – m. folg. Acc. u. Infin., die Einsicht gewinnen, sich zum Bewußtsein bringen, der Meinung sein, ipsi intellegamus naturā gigni sensum diligendi, Cic. de amic. 32; u. so Cic. Tusc. 1, 100; Cat. 4, 10. – im Passiv m. Nom. u. Infin., ex quo (di) esse beati atque aeterni intellegantur (gedacht werden), Cic. – hoc nomine (νόημα) donarunt ea, quae non dicunt, verum intellegi volunt, verstanden wissen wollen, Quint. – non intellegendi solum, sed etiam dicendi auctor, Meister im Denken u. im Vortrage, Cic.: homo ad duas res, ad intellegendum (Denken) et ad agendum (Handeln) est natus, Cic. – in der Umgangssprache: Ph. intellextin, verstanden? Th. Probe, Ter.: und in Antworten: intellego, ich verstehe = sehr wohl, Komik.: non intellexi, ich habe (es) nicht verstanden, Suet. – tacete, quaeso, Quirites, inquit; plus ego enim quam vos quid rei publicae expediat intellego, ich verstehe bes-————ser, was usw., Val. Max. – B) insbes.: 1) etwas verstehen = sich auf etwas verstehen, ein Kunstverständiger-, ein Kenner sein, a) eine Wissenschaft, faciunt intellegendo ut nil intellegant, das heißt denn doch vor lauter Kritik kritiklos sein, Ter. Andr. prol. 17: dicere enim bene nemo potest, nisi qui prudenter intellegit, eine richtige Einsicht hat, Cic. Brut. 23. – b) ein Kunstwerk u. dgl., tamen non multum in istis rebus intellego, Cic.: meum intellegere (meinen Kunstverstand, Geschmack) nullā pecuniā vendo, Petron. – c) eine Sprache verstehen, alcis linguam, Petron. 73, 3. Sen. apoc. 5, 2: linguam avium, Pacuv. tr. 83. – 2) sich auf jmds. Charakter verstehen, jmds. Wesen u. Wert erkennen, jmd. richtig zu schätzen-, zu beurteilen wissen (Ggstz. alqm ignorare), alqm, Vell. u.a.: alqm parum, Sen.: alqs falsus intellegitur, Tac. Vgl. Ruhnken Rut. Lup. 1, 4. p. 16. Döring Plin. ep. 6, 27, 2 u. 8, 23, 5. – ⇒ Synkop. Perf. intellexti, Plaut. rud. 1103. Ter. Andr. 201 u.a. Cic. ad Att. 13, 32, 2. – Archaist. Indic. Perf. intellegit, Lucr. 6, 17 (s. Lachm. z. St.): Coniunct. Perf. intellegerint, Sall. hist. fr. 1, 41 (45), 23: Coniunct. Plusquamperf. intellexes, Paut. cist. 625.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > intellego
-
111 quantus
quantus, a, um ( aus quam u. der Adjektivendung tus), relat. und fragendes Adjektivpronomen, von welcher (relativen) Größe, wie groß, I) relat. = ὅσος, A) im allg., von räumlicher Größe, wie groß u. (ohne korresp. tantus) so groß wie, von numerischer Größe u. von numer. Werte, wie groß, wieviel, wie beträchtlich u. dgl., so groß, so beträchtlich wie usw., v. der Zeitgröße, -dauer, wie lange, so lange wie usw., von intensiver Größe (Stärke, Bedeutung, Bedeutenheit), wie groß, wie stark, wie bedeutend, so groß wie, so stark-, so sehr usw. wie usw., 1) adi.: α) in der Korrelation m. tantus oder tam, s. tantus, tam. – β) m. ausgelassener Korrelat. (s. Weißenb. Liv. 9, 37, 2): (crocodilus) parit ova, quanta anseres, ebenso große Eier wie die G. (legen), Plin.: qualis quantusque Polyphemus... alii (poet = tales tantique sunt alii), Verg. – ut ab eo acciperent... exercitum et pecuniam, quantam vellent, Cic.: quantus non umquam antea exercitus ad Sutrium venit, ein so großes Heer wie noch nie, Liv. – nox acta, quanta fuit, so lange sie dauerte, die ganze lange Nacht, Ov. her. 12, 58. – clavum adactum, quantā libeat vi, arbori statim exsilire, cum etc., Plin. – quanto opere, s. quantopere. – quantus bei posse statt quam zur Verstärkung des Superl. des Adi. u. Adv. = so sehr wie möglich, so sehr wie nur immer, möglichst, αα)————in der Korrelat, mit tantus, s. tantus. – ββ) ohne Korrelat.: quantā maximā potui celeritate, so schnell, wie ich nur immer konnte, Liv.: quanto maximo cursu posset, Curt. Vgl. Drak. Liv. 7, 9, 8; 9, 10, 10; 42, 15, 1. Mützell Curt. 3, 8 (21), 16. – u. quantā maxime poterat vi, Liv.: quanto maxime posset moto pulvere, Liv. – quantus quantus, so groß od, so viel auch immer, tu quantus quantus, nihil nisi sapientia es, du lauter Weisheit, jeder Zoll, vom Kopf bis zum Fuß, Ter. adelph. 394: quanta quanta haec mea paupertas est, tamen etc., Ter. Phorm. 904: quantum quantum ad eum erit delatum, Plaut. Poen. 738: quanti quanti, Corp. inscr. Lat. 4, 3061. – 2) neutr. quantum subst., a) Nom. u. Acc. quantum, wieviel, so viel (wie), α) in der Korrel. m. tantum, s. tantum unter tantus. – β) außer der Korrel. m. Genet. od. absol., hoc, quantum est ex Sicilia frumenti hornotini, exaraverunt, Cic.: illis, quantum importunitatis habent, parum est, impune male fecisse, bei ihrer so großen Frechheit, Sall.: quantum est hominum optime optimorum, so viel es ihrer gibt, Plaut.: vgl. ut te quidem omnes di deaeque, quantum est, perduint, Plaut. – u. in den parenthet. Ausdrücken quantum audio, qu. intellego, qu. ego intellegere possum, Ter., quantum conicio, Sall. fr., qu. ego sentio, Cic., qu. ego opinione auguror, Cic. u. dgl.: ferner quantum in me (te) est, soviel an mir (dir) liegt, soviel mich betrifft, Cic.:————quantum ad Pirithoum, Phaedra pudica fuit, soviel od. was den P. anlangt, Ov.: quantum ad Iudaeos, so viel die J. betraf, Tac.: notum ignotumque, qu. ad ius hospitis, nemo discernit, Tac.: nihil, quantum ad ipsas virtutes, plurimum inter illa, in quibus virtus utraque ostenditur, Sen. – in quantum (ες ὅσον), inwieweit, insoweit, so weit wie, inwiefern, sofern, αα) in Korrel. m. in tantum, s. tantus. – ββ) außer der Korrel., pedum digitos in quantum quaeque secuta est, traxit, Ov.: in qu. posset, Sen. rhet., potuerit, Plin. ep.: in qu. maxime potest, Quint.: in qu. satis erat, Tac.: in qu. opus est, Tac. Vgl. die Auslgg. zu Tac. dial. 2. Spalding Quint. 2, 10, 4 not. cr. – b) Genet. pretii quanti, um wieviel, wie teuer, wie hoch, um so viel, so teuer, so hoch wie, in der Korrel. m. tanti, s. tanti unter tantus. – u. m. tantus, quanti locaverint, tantam pecuniam redemptori solvendam, Cic. – quanti quanti, so hoch, wie es auch sei, sed quanti quanti, bene emitur, quod necesse est, Cic. ad Att. 12, 23, 3. – c) Abl. quanto, um wieviel, bei Komparativen u. Komparativbegriffen, in der Korrel. mit tanto, je... desto, s. tanto unter tantus. – u. mit eo, je... desto, qu. longius discederent, eo etc., Liv.: quanto magis... eo celerius, Pompeius in Cic. ep. – u. bei anderen Komparativbegriffen, quanto ante, Cic.: qu. secus, Cato fr.: qu. aliud, Quint. – und quanto magis (um so mehr) philosophi delectabunt, si etc., Cic. Acad. 1, 10. – 3)————neutr. quantum adverb., a) wieviel, so viel, wie weit, so weit, in der Korrelat, mit tantum u. tanto, s. tantum u. tanto unter tantus. – u. bei Komparat. (statt quanto) in der Korrel. m. eo, je... desto, qu, longius procederet, eo etc., Liv. – u. quantum = quanto magis, je mehr, in der Korrel. mit tanto magis, s. Liv. 32, 5, 2, u. ohne Korrel., quantum... et minus, s. Liv. 44, 36, 5. – b) in wie oder so weit, in wie od. so fern, nisi qu. usus necessario cogeret, Liv.: qu. per commodum rei publicae fieri posset, Liv.; vgl. Fabri Liv. 22, 12, 8. – c) = quam bei posse zur Verstärkung des Superl., zB, qu. plurimum potest, so sehr wie möglich, Sen.: qu. maxime accelerare poterat, so schnell er konnte, Liv.: qu. plenissime potest, so voll wie möglich, Cels. – u. bei posse elliptisch, α) = quam primum, so bald (schnell) wie, quantum potes (so bald od. so schnell wie möglich) abi, Ter. adelph. 350: u. so quo animo consules ferant hunc σκυλμόν, scribas ad me, qu. pote, Cic. ad Att. 4, 13, 1: so auch oft quantum potest, so viel, so sehr, so bald (so schnell) wie möglich, Komik., Auct. b. Afr. u.a. (s. Ussing Plaut. Amph. 964. Spengel Ter. Andr. 863. Bünem. Lact. 1, 1, 6 u. 6, 11, 13): u. quantum pote, Komik. u. Fronto: quantum potis, Plaut. Bacch. 348 Fl. (Ussing quantum potest). – β) parenthet., ea, quantum potui (sc. facere), feci, das habe ich nach Kräften getan, Cic. Acad. 1, 8 u.a.: so auch et is mihi suadet nuptias————quantum queam (so sehr wie möglich) ut maturem, Ter. Andr. 577 (u. so quantum queat, Ter. eun. 844).B) emphat., so klein od. gering wie, so wenig wie, nequaquam cum quantis copiis ante tenuerat ad Pachynum classem, Liv.: quanta mea sapientia est, nach meiner geringen Einsicht, Plaut.II) interrog. = πόσος, wie groß? wieviel? A) im allg.: 1) adi.: α) in direkter Frage, bes. im Ausruf, qualis oratoris et quanti hominis in dicendo putas esse, historiam scribere? Cic.: quot, quantas, quam incredibiles hausit calamitates! Cic.: qui sermo! quae praecepta! quanta notitia antiquitatis! Cic.: at tibi curarum milia quanta (wieviel tausend S.) dabit! Prop. 1, 5, 10: quanta milia hominum credamus fuisse, qui etc., Lact. 3, 19, 23; u. so Ps. Apul. Ascl. 37 u.a. Spät., bes. Eccl. – Plur. quanti, ae, a, für quot, s. Broukh. u. Burm. Prop. 1, 5, 10. Bünem. Lact. 1, 3, 21 u. 4, 15, 16. Hildebr. Apul. met. 7, 9. p. 552. – β) in indirekter Rede: sed quid ego haec pluribus disputo, cum ipsa pecunia numero et summā suā, quanta fuerit, ostendat, Cic. – 2) neutr. subst.: a) Nom. quantum, wie wichtig, quantum est, quod fata tenentur! Lucan. 3, 392. – b) Genet. quanti? wie hoch? wie teuer? u. zwar: α) in direkter Frage: quanti emit? Ter.: quanti est sapere! wie schätzbar ist es usw., Ter. – β in indirekter Rede: quanti veheret, interrogavi, Quint.: tenta, Chrysogonus quanti doceat, Iuven.:————cum scias, quanti Tulliam faciam, Cic. – 3) neutr. quantum adv., wie sehr! wie heftig! hei mihi, qualis erat! qu. mutatus ab illo Hectore! Verg.: qu. in sinu filiae flevit! Sen.B) emphat., wie wenig! wie gering! 1) adi., in indirekter Rede, quae qualiacunque in me sunt (me enim ipsum paenitet, quanta sint) etc., Cic. or. 130. – 2) subst.: a) quantum: α) in direkter Frage: quantum est, quod desit in istis ad plenum facinus? Ov. met. 15, 468. – β) in indirekter Rede: enim quantum hic operis fiat paenitet, Ter. heaut. 72: in quibus quantum tu ipse speres facile perspicio, Cic. ad Att. 3, 9, 2 (dazu Boot mehr Stellen aus Cic.): neque īam, quid existimetis de illo, sed quantum audeatis vereor, Sall. hist. fr. 1, 41. § 20 (1, 45. § 20): discite, quam parvo liceat producere vitam, et quantum natura petat, Lucan. 4, 378. – b) Genet. quanti, α) in direkter Frage: quanti tandem est ista hominum gloria, quae etc., Cic. de rep. 6, 25 (= Cic. somn. Scip. 7. § 18): quanti vero ista civitas aestimanda est, ex qua boni sapientesque pelluntur? Cic. Tusc. 5, 109. – β) in indirekter Rede: legatorum verba quanti fecerit, pericula mea declarant, Sall. Iug. 24, 7. – ⇒ Archaist. quamtus, a, um, Corp. inscr. Lat. 1, 206. lin. 39 u. 43. -
112 dico
1.dĭco, āvi, ātum, 1 (dixe for dixisse, Val. Ant. ap. Arn. 5, 1; DICASSIT dixerit, Paul. ex Fest. p. 75, 15; rather = dicaverit), v. a. [orig. the same word with 2. dīco; cf. the meaning of abdĭco and abdīco, of indĭco and indīco, dedĭco, no. II. A. al., Corss. Ausspr. 1, 380].I.To proclaim, make known. So perh. only in the foll. passage: pugnam, Lucil. ap. Non. 287, 30.—Far more freq.,II.Relig. t. t., to dedicate, consecrate, devote any thing to a deity or to a deified person (for syn. cf.: dedico, consecro, inauguro).A.Prop.: et me dicabo atque animam devotabo hostibus, Att. ap. Non. 98, 12:2.donum tibi (sc. Jovi) dicatum atque promissum,
Cic. Verr. 2, 5, 72; cf.:ara condita atque dicata,
Liv. 1, 7 (for which aram condidit dedicavitque, id. 28, 46 fin.); so,aram,
id. 1, 7; 1, 20:capitolium, templum Jovis O. M.,
id. 22, 38 fin.:templa,
Ov. F. 1, 610:delubrum ex manubiis,
Plin. 7, 26, 27, § 97:lychnuchum Apollini,
id. 34, 3, 8, § 14:statuas Olympiae,
id. 34, 4, 9, § 16:vehiculum,
Tac. G. 40:carmen Veneri,
Plin. 37, 10, 66, § 178; cf. Suet. Ner. 10 fin. et saep.:cygni Apollini dicati,
Cic. Tusc. 1, 30, 73.—With a personal object, to consecrate, to deify (cf. dedico, no. II. A. b.):B.Janus geminus a Numa dicatus,
Plin. 34, 7, 16, § 34:inter numina dicatus Augustus,
Tac. A. 1, 59.—Transf., beyond the relig. sphere.1.To give up, set apart, appropriate a thing to any one: recita;* 2.aurium operam tibi dico,
Plaut. Bacch. 4, 9, 72; so,operam,
id. Ps. 1, 5, 147; Ter. Ph. 1, 2, 12:hunc totum diem tibi,
Cic. Leg. 2, 3, 7:tuum studium meae laudi,
id. Fam. 2, 6, 4:genus (orationis) epidicticum gymnasiis et palaestrae,
id. Or. 13, 42:librum Maecenati,
Plin. 19, 10, 57, § 177; cf.:librum laudibus ptisanae,
id. 18, 7, 15, § 75 al.:(Deïopeam) conubio jungam stabili propriamque dicabo,
Verg. A. 1, 73; cf. the same verse, ib. 4, 126:se Crasso,
Cic. de Or. 3, 3, 11; cf.: se Remis in clientelam, * Caes. B. G. 6, 12, 7:se alii civitati,
to become a free denizen of it, Cic. Balb. 11, 28;for which: se in aliam civitatem,
id. ib. 12 fin. —(I. q. dedico, no. II. A.) To consecrate a thing by using it for the first time:2.nova signa novamque aquilam,
Tac. H. 5, 16.— Hence, dĭcātus, a, um, P. a. (acc. to no. II.), devoted, consecrated, dedicated:loca Christo dedicatissima, August. Civ. Dei, 3, 31: CONSTANTINO AETERNO AVGVSTO ARRIVS DIOTIMVS... N. M. Q. (i. e. numini majestatique) EIVS DICATISSIMVS,
Inscr. Orell. 1083.dīco, xi, ctum, 3 ( praes. DEICO, Inscr. Orell. 4848; imp. usu. dic; cf. duc, fac, fer, from duco, etc., DEICVNTO, and perf. DEIXSERINT, P. C. de Therm. ib. 3673; imp. dice, Naev. ap. Fest. p. 298, 29 Müll.; Plaut. Capt. 2, 2, 109; id. Bac. 4, 4, 65; id. Merc. 1, 2, 47 al.; cf. Quint. 1, 6, 21; fut. dicem = dicam, Cato ap. Quint. 1, 7, 23; cf. Paul. ex Fest. p. 72, 6 Müll.—Another form of the future is dicebo, Novius ap. Non. 507 (Com. v. 8 Rib.). — Perf. sync.:I.dixti,
Plaut. As. 4, 2, 14; id. Trin. 2, 4, 155; id. Mil. 2, 4, 12 et saep.; Ter. And. 3, 1, 1; 3, 2, 38; id. Heaut. 2, 3, 100 et saep.; Cic. Fin. 2, 3, 10; id. N. D. 3, 9, 23; id. Caecin. 29, 82; acc. to Quint. 9, 3, 22.— Perf. subj.:dixis,
Plaut. Capt. 1, 2, 46; Caecil. ap. Gell. 7, 17 fin.:dixem = dixissem,
Plaut. Pseud. 1, 5, 84; inf. dixe = dix isse, Plaut. Fragm. ap. Non. 105, 23; Varr. ib. 451, 16; Arn. init.; Aus. Sept. Sap. de Cleob. 8; inf. praes. pass. dicier, Ter. Eun. 4, 4, 32; Vatin. in Cic. Fam. 5, 9 al.), v. a. [root DIC = DEIK in deiknumi; lit., to show; cf. dikê, and Lat. dicis, ju-dex, dicio], to say, tell, mention, relate, affirm, declare, state; to mean, intend (for syn. cf.: for, loquor, verba facio, dicto, dictito, oro, inquam, aio, fabulor, concionor, pronuntio, praedico, recito, declamo, affirmo, assevero, contendo; also, nomino, voco, alloquor, designo, nuncupo; also, decerno, jubeo, statuo, etc.; cf. also, nego.—The person addressed is usually put in dat., v. the foll.: dicere ad aliquem, in eccl. Lat., stands for the Gr. eipein pros tina, Vulg. Luc. 2, 34 al.; cf. infra I. B. 2. g).Lit.A.In gen.:b.Amphitruonis socium nae me esse volui dicere,
Plaut. Am. 1, 1, 228:advenisse familiarem dicito,
id. ib. 1, 1, 197:haec uti sunt facta ero dicam,
id. ib. 1, 1, 304; cf. ib. 2, 1, 23:signi dic quid est?
id. ib. 1, 1, 265:si dixero mendacium,
id. ib. 1, 1, 43; cf.opp. vera dico,
id. ib. 1, 1, 238 al.:quo facto aut dicto adest opus,
id. ib. 1, 1, 15; cf.:dictu opus est,
Ter. Heaut. 5, 1, 68:nihil est dictu facilius,
id. Phorm. 2, 1, 70:turpe dictu,
id. Ad. 2, 4, 11:indignis si male dicitur, bene dictum id esse dico,
Plaut. Curc. 4, 2, 27:ille, quem dixi,
whom I have mentioned, named, Cic. de Or. 3, 12, 45 et saep.: vel dicam = vel potius, or rather:stuporem hominis vel dicam pecudis attendite,
Cic. Phil. 2, 12, 30; cf.:mihi placebat Pomponius maxime vel dicam minime displicebat,
id. Brut. 57, 207; so id. ib. 70, 246; id. Fam. 4, 7, 3 al.—Dicitur, dicebatur, dictum est, impers. with acc. and inf., it is said, related, maintained, etc.; or, they say, affirm, etc.: de hoc (sc. Diodoro) Verri dicitur, habere eum, etc., it is reported to Verres that, etc., Cic. Verr. 2, 4, 18:c.non sine causa dicitur, ad ea referri omnes nostras cogitationes,
id. Fin. 3, 18, 60; so,dicitur,
Nep. Paus. 5, 3; Quint. 5, 7, 33; 7, 2, 44; Ov. F. 4, 508:Titum multo apud patrem sermone orasse dicebatur, ne, etc.,
Tac. H. 4, 52; so,dicebatur,
id. A. 1, 10:in hac habitasse platea dictum'st Chrysidem,
Ter. And. 4, 5, 1:dictum est,
Caes. B. G. 1, 1, 5; Liv. 38, 56; Quint. 6, 1, 27:ut pulsis hostibus dici posset, eos, etc.,
Caes. B. G. 1, 46, 3. Cf. also: hoc, illud dicitur, with acc. and inf., Cic. Fin. 5, 24, 72; id. de Or. 1, 33, 150; Quint. 4, 2, 91; 11, 3, 177 al. —Esp. in histt. in reference to what has been previously related:ut supra dictum est,
Sall. J. 96, 1:sicut ante dictum est,
Nep. Dion. 9, 5; cf. Curt. 3, 7, 7; 5, 1, 11; 8, 6, 2 et saep.—(See Zumpt, Gram. § 607.) Dicor, diceris, dicitur, with nom. and inf., it is said that I, thou, he, etc.; or, they say that I, thou, etc.:d.ut nos dicamur duo omnium dignissimi esse,
Plaut. As. 2, 2, 47: cf. Quint. 4, 4, 6:dicar Princeps Aeolium carmen ad Italos Deduxisse modos,
Hor. Od. 3, 30, 10 al.:illi socius esse diceris,
Plaut. Rud. 1, 2, 72: aedes Demaenetus ubi [p. 571] dicitur habitare, id. As. 2, 3, 2:qui (Pisistratus) primus Homeri libros confusos antea sic disposuisse dicitur, ut nunc habemus,
Cic. de Or. 3, 34, 137 et saep.:quot annos nata dicitur?
Plaut. Cist. 4, 2, 89:is nunc dicitur venturus peregre,
id. Truc. 1, 1, 66 et saep. In a double construction, with nom. and inf., and acc. and inf. (acc. to no. b. and c.): petisse dicitur major Titius... idque ab eis facile (sc. eum) impetrasse, Auct. B. Afr. 28 fin.; so Suet. Oth. 7.—Dictum ac factum or dictum factum (Gr. hama epos hama ergon), in colloq. lang., no sooner said than done, without delay, Ter. And. 2, 3, 7:B.dictum ac factum reddidi,
it was "said and done" with me, id. Heaut. 4, 5, 12; 5, 1, 31; cf.:dicto citius,
Verg. A. 1, 142; Hor. S. 2, 2, 80; and:dicto prope citius,
Liv. 23, 47, 6.—In partic.1.Pregn.a.To assert, affirm a thing as certain (opp. nego):b.quem esse negas, eundem esse dicis,
Cic. Tusc. 1, 6, 12; cf.:dicebant, ego negabam,
id. Fam. 3, 8, 5; and:quibus creditum non sit negantibus, iisdem credatur dicentibus?
id. Rab. Post. 12, 35.—For dico with a negative, nego is used, q. v.; cf. Zumpt, Gram. § 799;2.but: dicere nihil esse pulchrius, etc.,
Liv. 30, 12, 6; 21, 9, 3 Fabri; so,freq. in Liv. when the negation precedes,
id. 30, 22, 5; 23, 10, 13 al.; cf. Krebs, Antibar. p. 355.—dico is often inserted parenthetically, to give emphasis to an apposition:3.utinam C. Caesari, patri, dico adulescenti contigisset, etc.,
Cic. Phil. 5, 18, 49; id. Tusc. 5, 36, 105; id. Planc. 12, 30; Quint. 9, 2, 83; cf. Cic. Or. 58, 197; id. Tusc. 4, 16, 36; Sen. Ep. 14, 6; id. Vit. Beat. 15, 6; Quint. 1, 6, 24:ille mihi praesidium dederat, cum dico mihi, senatui dico populoque Romano,
Cic. Phil. 11, 8, 20; Sen. Ep. 83, 12; Plin. Ep. 2, 20, 2; 3, 2, 2.—In rhetor. and jurid. lang., to pronounce, deliver, rehearse, speak any thing.(α).With acc.:(β).oratio dicta de scripto,
Cic. Planc. 30 fin.; cf.:sententiam de scripto,
id. Att. 4, 3, 3:controversias,
Quint. 3, 8, 51; 9, 2, 77:prooemium ac narrationem et argumenta,
id. 2, 20, 10:exordia,
id. 11, 3, 161:theses et communes locos,
id. 2, 1, 9:materias,
id. 2, 4, 41:versus,
Cic. Or. 56, 189; Quint. 6, 3, 86:causam, of the defendant or his attorney,
to make a defensive speech, to plead in defence, Cic. Rosc. Am. 5; id. Quint. 8; id. Sest. 8; Quint. 5, 11, 39; 7, 4, 3; 8, 2, 24 al.; cf.causas (said of the attorney),
Cic. de Or. 1, 2, 5; 2, 8, 32 al.:jus,
to pronounce judgment, id. Fl. 3; id. Fam. 13, 14; hence the praetor's formula: DO, DICO, ADDICO; v. do, etc.—With ad and acc. pers., to plead before a person or tribunal:(γ).ad unum judicem,
Cic. Opt. Gen. 4, 10:ad quos? ad me, si idoneus videor qui judicem, etc.,
id. Verr. 2, 2, 29, § 72; Liv. 3, 41.—With ad and acc. of thing, to speak in reference to, in reply to:(δ).non audeo ad ista dicere,
Cic. Tusc. 3, 32, 78; id. Rep. 1, 18, 30.—Absol.:4.nec idem loqui, quod dicere,
Cic. Or. 32:est oratoris proprium, apte, distincte, ornate dicere,
id. Off. 1, 1, 2; so,de aliqua re pro aliquo, contra aliquem, etc., innumerable times in Cic. and Quint.: dixi, the t. t. at the end of a speech,
I have done, Cic. Verr. 1 fin. Ascon. and Zumpt, a. h. 1.;thus, dixerunt, the t. t. by which the praeco pronounced the speeches of the parties to be finished,
Quint. 1, 5, 43; cf. Spald. ad Quint. 6, 4, 7.— Transf. beyond the judicial sphere:causam nullam or causam haud dico,
I have no objection, Plaut. Mil. 5, 34; id. Capt. 3, 4, 92; Ter. Ph. 2, 1, 42.—To describe, relate, sing, celebrate in writing (mostly poet.):b.tibi dicere laudes,
Tib. 1, 3, 31; so,laudes Phoebi et Dianae,
Hor. C. S. 76:Dianam, Cynthium, Latonam,
id. C. 1, 21, 1:Alciden puerosque Ledae,
id. ib. 1, 12, 25:caelestes, pugilemve equumve,
id. ib. 4, 2, 19:Pelidae stomachum,
id. ib. 1, 6, 5:bella,
id. Ep. 1, 16, 26; Liv. 7, 29:carmen,
Hor. C. 1, 32, 3; id. C. S. 8; Tib. 2, 1, 54:modos,
Hor. C. 3, 11, 7:silvestrium naturas,
Plin. 15, 30, 40, § 138 et saep.:temporibus Augusti dicendis non defuere decora ingenia,
Tac. A. 1, 1; id. H. 1, 1:vir neque silendus neque dicendus sine cura,
Vell. 2, 13.—Of prophecies, to predict, foretell:5.bellicosis fata Quiritibus Hac lege dico, ne, etc.,
Hor. C. 3, 3, 58:sortes per carmina,
id. A. P. 403:quicquid,
id. S. 2, 5, 59:hoc (Delphi),
Ov. Tr. 4, 8, 43 et saep.—To pronounce, articulate a letter, syllable, word: Demosthenem scribit Phalereus, cum Rho dicere nequiret, etc., Cic. Div. 2, 46, 96; id. de Or. 1, 61, 260; Quint. 1, 4, 8; 1, 7, 21 al.—6.To call, to name: habitum quendam vitalem corporis esse, harmoniam Graii quam dicunt, Lucr. 3, 106; cf.: Latine dicimus elocutionem, quam Graeci phrasin vocant, Quint. 8, 1, 1:7.Chaoniamque omnem Trojano a Chaone dixit,
Verg. A. 3, 335:hic ames dici pater atque princeps,
Hor. Od. 1, 2, 50:uxor quondam tua dicta,
Verg. A. 2, 678 et saep. —Prov.:dici beatus ante obitum nemo debet,
Ov. M. 3, 135.—To name, appoint one to an office:8.ut consules roget praetor vel dictatorem dicat,
Cic. Att. 9, 15, 2: so,dictatorem,
Liv. 5, 9; 7, 26; 8, 29:consulem,
id. 10, 15; 24, 9; 26, 22 (thrice):magistrum equitum,
id. 6, 39:aedilem,
id. 9, 46:arbitrum bibendi,
Hor. Od. 2, 7, 26 et saep.—To appoint, set apart. fix upon, settle:9.nam mea bona meis cognatis dicam, inter eos partiam,
Plaut. Mil. 3, 1, 113; cf. Pompon. ap. Non. 280, 19:dotis paululum vicino suo,
Afran. ib. 26:pecuniam omnem suam doti,
Cic. Fl. 35: quoniam inter nos nuptiae sunt dictae, Afran. ap. Non. 280, 24; cf.:diem nuptiis,
Ter. And. 1, 1, 75:diem operi,
Cic. Verr. 2, 1, 57:diem juris,
Plaut. Men. 4, 2, 16:diem exercitui ad conveniendum Pharas,
Liv. 36, 8; cf. id. 42, 28, and v. dies:locum consiliis,
id. 25, 16:leges pacis,
id. 33, 12; cf.:leges victis,
id. 34, 57:legem tibi,
Hor. Ep. 2, 2, 18; Ov. M. 6, 137; cf.:legem sibi,
to give sentence upon one's self, id. ib. 13, 72:pretium muneri,
Hor. C. 4, 8, 12 et saep.—With inf.: prius data est, quam tibi dari dicta, Pac. ap. Non. 280, 28. — Pass. impers.:eodem Numida inermis, ut dictum erat, accedit,
Sall. J. 113, 6.—To utter, express, esp. in phrases:10.non dici potest, dici vix potest, etc.: non dici potest quam flagrem desiderio urbis,
Cic. Att. 5, 11, 1; 5, 17, 5:dici vix potest quanta sit vis, etc.,
id. Leg. 2, 15, 38; id. Verr. 2, 4, 57, § 127; id. Or. 17, 55; id. Red. ad Quir. 1, 4; cf. Quint. 2, 2, 8; 11, 3, 85.—(Mostly in colloq. lang.) Alicui, like our vulg. to tell one so and so, for to admonish, warn, threaten him:11.dicebam, pater, tibi, ne matri consuleres male,
Plaut. As. 5, 2, 88; cf. Nep. Datam. 5; Ov. Am. 1, 14, 1.—Esp. freq.:tibi (ego) dico,
I tell you, Plaut. Curc. 4, 2, 30; id. Bacch. 4, 9, 76; id. Men. 2, 3, 27; id. Mil. 2, 2, 62 et saep.; Ter. And. 1, 2, 33 Ruhnk.; id. ib. 4, 4, 23; id. Eun. 2, 3, 46; 87; Phaedr. 4, 19, 18; cf.:tibi dicimus,
Ov. H. 20, 153; id. M. 9, 122; so, dixi, I have said it, i. e. you may depend upon it, it shall be done, Ter. Phorm. 2, 3, 90; 92.—Dicere sacramentum or sacramento, to take an oath, to swear; v. sacramentum.II.Transf., i. q. intellego, Gr. phêmi, to mean so and so; it may sometimes be rendered in English by namely, to wit:A.nec quemquam vidi, qui magis ea, quae timenda esse negaret, timeret, mortem dico et deos,
Cic. N. D. 1, 31, 86; id. de Or. 3, 44, 174: M. Sequar ut institui divinum illum virum, quem saepius fortasse laudo quam necesse est. At. Platonem videlicet dicis, id. Leg. 3, 1:uxoris dico, non tuam,
Plaut. As. 1, 1, 30 et saep.—Hence, dictum, i, n., something said, i. e. a saying, a word.In gen.: haut doctis dictis certantes sed male dictis, Enn. ap. Gell. 20, 10 (Ann. v. 274 Vahl.; acc. to Hertz.: nec maledictis); so,B.istaec dicta dicere,
Plaut. Trin. 1, 2, 40:docta,
id. ib. 2, 2, 99; id. Men. 2, 1, 24; Lucr. 5, 113; cf.condocta,
Plaut. Poen. 3, 2, 3:meum,
id. As. 2, 4, 1:ridiculum,
id. Capt. 3, 1, 22:minimum,
Cic. Fam. 1, 9:ferocibus dictis rem nobilitare,
Liv. 23, 47, 4 al.:ob admissum foede dictumve superbe,
Lucr. 5, 1224; cf.facete,
Plaut. Capt. 1, 2, 73; id. Poen. 3, 3, 24; Ter. Eun. 2, 2, 57; Cic. Off. 1, 29, 104 al.:lepide,
Plaut. Most. 1, 3, 103:absurde,
id. Capt. 1, 1, 3:vere,
Nep. Alc. 8, 4:ambigue,
Hor. A. P. 449 et saep.—Pleon.:feci ego istaec dicta quae vos dicitis (sc. me fecisse),
Plaut. Casin. 5, 4, 17.—In partic.1.A saying, maxim, proverb:2.aurea dicta,
Lucr. 3, 12; cf.veridica,
id. 6, 24: Catonis est dictum. Pedibus compensari pecuniam, Cic. Fl. 29 fin. Hence, the title of a work by Caesar: Dicta collectanea (his Apophthegmata, mentioned in Cic. Fam. 9, 16), Suet. Caes. 56.—Esp. freq.,For facete dictum, a witty saying, bon-mot, Enn. ap. Cic. de Or. 2, 54 fin. (cf. Cic. ap. Macr. S. 2, 1 fin.); Cic. Phil. 2, 17; Quint. 6, 3, 2; 16; 36; Liv. 7, 33, 3; Hor. A. P. 273 et saep.; cf. also, dicterium.—3.Poetry, verse (abstr. and concr.): dicti studiosus, Enn. ap. Cic. Brut. 18, 71:4.rerum naturam expandere dictis,
Lucr. 1, 126; 5, 56:Ennius hirsuta cingat sua dicta corona,
Prop. 4 (5), 1, 61.—A prediction, prophecy, Lucr. 1, 103; Verg. A. 2, 115; Val. Fl. 2, 326 al.; cf. dictio.—5.An order, command:6.dicto paruit consul,
Liv. 9, 41; cf. Verg. A. 3, 189; Ov. M. 8, 815:haec dicta dedit,
Liv. 3, 61; cf. id. 7, 33; 8, 34; 22, 25 al.: dicto audientem esse and dicto audire alicui, v. audio.—A promise, assurance:illi dixerant sese dedituros... Cares, tamen, non dicto capti, etc.,
Nep. Milt. 2, 5; Fur. ap. Macr. S. 6, 1, 34. -
113 Gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
114 gratia
grātĭa, ae, f. [gratus; lit., favor, both that in which one stands with others and that which one shows to others].I.(Acc. to gratus, I.) Favor which one finds with others, esteem, regard, liking, love, friendship (syn. favor):B.pluris pauciorum gratiam faciunt pars hominum quam id quod prosint pluribus,
Plaut. Trin. 1, 1, 12:perspicio nihili meam vos facere gratiam,
id. Curc. 1, 2, 68:ut majores ejus (Plancii) summum in praefectura florentissima gradum tenuerint et dignitatis et gratiae,
Cic. Planc. 13, 32; cf.:Sex. Roscius gratia atque hospitiis florens hominum nobilissimorum,
id. Rosc. Am. 6, 15:deinde si maxime talis est deus, ut nulla gratia, nulla hominum caritate teneatur, etc.,
id. N. D. 1, 44, 124:neque quo Cn. Pompeii gratiam mihi per hanc causam conciliari putem,
id. de Imp. Pomp. 24, 70; cf.:aliquem restituere in gratiam,
id. Prov. Cons. 9, 23:aliquem restituere in ejus veterem gratiam,
id. Att. 1, 3, 3:in gratiam reducere,
id. Rab. Post. 8, 19; cf.also: cum aliquo in gratiam redire,
to reconcile one's self with one, id. Att. 1, 14, 7; Nep. Alcib. 5, 1; id. Thras. 3 fin.; id. Dat. 8, 5 al.:alicujus gratiam sequi,
Caes. B. C. 1, 1, 3; cf.:si suam gratiam Romani velint, posse eis utiles esse amicos,
id. B. G. 4, 7, 4:ab aliquo inire gratiam,
Cic. Verr. 2, 2, 46, § 113:a bonis omnibus summam inire gratiam,
id. Att. 7, 9, 3:magnam inire gratiam,
id. Fin. 4, 12, 31:quantam eo facto ad plebem inierat gratiam,
Liv. 33, 46, 7:apud regem gratiam initam volebant,
id. 36, 5, 3:at te apud eum, dii boni, quanta in gratia posui!
Cic. Att. 6, 6, 4; cf. id. ib. 5, 11, 6; Cael. ap. Cic. Fam. 8, 6 fin.;with a different construction: apud Lentulum ponam te in gratiam (Ern. conj. in gratia),
Cic. Att. 5, 3, 3:cum aliquo in laude et in gratia esse,
id. Verr. 1, 17, 51; cf. Cael. ap. Cic. Fam. 8, 14, 2:inter vos sic haec potius cum bona Ut componantur gratia quam cum mala,
Ter. Phorm. 4, 3, 17 Ruhnk.:plerique (in divortio) cum bona gratia discedunt,
Dig. 24, 1, 32, § 10;without bona: cum istuc quod postulo impetro cum gratia,
with a good grace, Ter. And. 2, 5, 11:omnia quae potui in hac summa tua gratia ac potentia a te impetrare,
credit, influence, Cic. Fam. 13, 29, 5; cf.:Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos,
Caes. B. G. 2, 6, 4; 1, 43, 8:gratiā plurimum posse,
id. ib. 1, 9, 3; 1, 20, 2; cf.:quantum gratia, auctoritate, pecunia valent,
id. ib. 7, 63, 1:gratiā valere,
id. B. C. 2, 44, 1:inproba quamvis Gratia fallaci praetoris vicerit urna,
Juv. 13, 4:quem triumphum magis gratiae quam rerum gestarum magnitudini datum constabat,
Liv. 40, 59, 1.—In plur.:L. Murenae provincia multas bonas gratias cum optima existimatione attulit,
tokens of favor, Cic. Mur. 20, 42:cum haec res plurimas gratias, firmissimas amicitias pariat,
id. ib. 11, 24:non hominum potentium studio, non excellentibus gratiis paucorum, sed universi populi Romani judicio consulem factum,
id. Agr. 2, 3, 7.—Transf., objectively, like the Gr. charis, agreeableness, pleasantness, charm, beauty, loveliness, grace (only poet. and in post-Aug. prose;2.esp. freq. in Quint.): gratia formae,
Ov. M. 7, 44; Suet. Tit. 3:corporis,
id. Vit. 3; id. Vit. Ter. 1; Plin. 28, 19, 79, § 260:quid ille gratiae in vultu ostenderit,
Quint. 6 prooem. § 7; cf. id. 6, 3, 26:unica nec desit jocundis gratia verbis,
charm, Prop. 1, 2, 29; cf.: neque abest facundis gratia dictis, Ov. M. 13, 127:plenus est jucunditatis et gratiae (Horatius),
Quint. 10, 1, 96:sermonis Attici,
id. ib. 65;12, 10, 35: dicendi,
id. 9, 3, 74:brevitatis novitatisque,
id. ib. 58:omnis bene scriptorum,
id. 11, 2, 46 et saep.; Cels. 4, 29 med.:uvis et vinis gratiam affert fumus fabrilis,
Plin. 14, 1, 3, § 16; id. 17, 9, 6, § 53. —Hence,As a nom. propr.: Grātiae, ārum, f., a transl. of the Gr. Charites, the goddesses of favor, loveliness, grace, etc., the three Graces, Aglaia, Euphrosyne, and Thalia, daughters of Jupiter and Eurynome, Sen. Ben. 1, 3, 3; Serv. Verg. A. 1, 720; Hor. C. 1, 4, 6; 1, 30, 6; 3, 19, 16; 3, 21, 22; Quint. 10, 1, 82.—In sing.: Grātia, ae, collect., Ov. M. 6, 429.II. A.In gen. (rare): ita mihi Telamonis patris, avi Aeaci et proavi Jovis grata est gratia, Enn. ap. Non. 85, 23 (Trag. v. 367 Vahl.):B.ergo ab eo petito gratiam istam,
Plaut. Capt. 3, 5, 63; cf.:gratiam a patre si petimus, spero ab eo impetrassere,
id. Stich. 1, 2, 23:petivit in beneficii loco et gratiae, ut, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 82, § 189; cf.:quod beneficii gratiaeque causa concessit,
id. ib. 2, 3, 48 fin.:hanc gratiam ut sibi des,
Ter. Hec. 3, 3, 30:juris jurandi volo gratiam facias,
excuse, release, Plaut. Rud. 5, 3, 59; cf.:alicui delicti gratiam facere,
to grant pardon, forgive, Sall. J. 104 fin. Kritz.:qui mihi atque animo meo nullius umquam delicti gratiam fecissem,
id. Cat. 52, 8; cf.also: quibus senatus belli Lepidani gratiam fecerat,
id. Fragm. 3, 34 Gerl.:alii ipsi professi se pugnaturos in gratiam ducis,
to please, for the sake of, Liv. 28, 21, 4; cf.:deletam urbem cernimus eorum, quorum in gratiam Saguntum deleverat Hannibal,
id. 28, 39, 12 Drak.:in gratiam alicujus,
id. 35, 2, 6; 39, 26, 12; Vell. 2, 41, 2; Suet. Tib. 49 al.; cf.also: data visceratio in praeteritam judicii gratiam,
for the favor shown him on the trial, Liv. 8, 22, 4:nil ibi majorum respectus, gratia nulla umbrarum,
Juv. 8, 64.—In partic., a mark of favor shown for a service rendered, thanks (by word or deed), thankfulness, gratitude; acknowledgment, return, requital (the form with agere of returning thanks is the plur., but with habere, referre, debere, nearly always in sing.; but when thanks are due to or rendered by more than one person, the form gratias referre, etc., may be used; v. infra., and cf. Krebs. Antibarb. p. 505):A.quae (gratia) in memoria et remuneratione officiorum et honoris et amicitiarum observantiam teneat,
Cic. Inv. 2, 22, 66; cf.:gratia est, in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur,
id. ib. 2, 53, 161:immortales ago tibi gratias agamque dum vivam: nam relaturum me affirmare non possum,
id. Fam. 10, 11, 1; cf.:renuntiate, gratias regi me agere: referre gratiam aliam nunc non posse, quam ut suadeam, ne, etc.,
Liv. 37, 37, 8 (v. ago):dīs gratias agere... si referre studeant gratias,
Plaut. Am. 1, 1, 26 sq.:L. Lucceius meus, homo omnium gratissimus, mirificas tibi apud me gratias egit, cum diceret, etc.,
Cic. Fam. 13, 42, 1:eique amplissimis verbis per senatus consultum gratias egimus,
id. Phil. 1, 1, 3:Lentulo nostro egi per litteras tuo nomine gratias diligenter,
id. Fam. 1, 10:justissimas gratias agere,
id. Leg. 2, 3, 6:quamquam gratiarum actionem a te non desiderabam, etc.,
id. Fam. 10, 19, 1:nunc tecum sic agam, tulisse ut potius injuriam, quam retulisse gratiam videar,
to have made a return, requital, recompense, id. Sull. 16, 47 fin.:magno meo beneficio affecti cumulatissime mihi gratiam retulerunt,
id. Fam. 13, 4, 1:praeclaram vero populo Romano refers gratiam,
id. Cat. 1, 11, 28:ut pro tantis eorum in rem publicam meritis honores eis habeantur gratiaeque referantur,
id. Phil. 3, 15, 39; cf. id. ib. 3, 10, 25:me omnibus, si minus referenda gratia satisfacere potuerim, at praedicanda et habenda certe satis esse facturum,
if I cannot requite... I can extol, id. Balb. 1, 2; cf.: nimirum inops ille, si bonus est vir, etiam si referre gratiam non potest, habere certe potest. Commode autem quicumque dixit, pecuniam qui habeat, non reddidisse; qui reddiderit, non habere: gratiam autem et qui retulerit, habere et qui habeat retulisse, id. Off. 2, 20, 69; id. Planc. 28, 68; cf. id. ib. 42, 101; id. Fam. 5, 11, 1:gratias habere,
Liv. 24, 37, 7:alicui summas gratias habere,
Plaut. Trin. 3, 2, 33:alicui maximas infinitasque agere atque habere gratias, quod, etc.,
Vitr. 6 praef. 4:merito vestro maximas vobis gratias omnes et agere et habere debemus,
Cic. Phil. 3, 10, 25:meritam dīs immortalibus gratiam justis honoribus et memori mente persolvere,
id. Planc. 33, 80:pro beneficio gratiam repetere,
Liv. 1, 47, 7:gratias ob hoc agere, quod, etc.,
Liv. 54, 50, 4; so with ob, Plin. Ep. 9, 31, 21; Treb. Pol. Trig. Tyr. 10, 9:pro tuo summo beneficio gratias agere,
Cic. Att. 16, 16, 16; Liv. 23, 11, 12; Plin, Pan. 25, 1; cf. Gell. 9, 3, 5:dum carmine nostro Redditur agricolis gratia caelitibus,
Tib. 2, 1, 36; cf.:hoc certe justitiae convenit suum cuique reddere, beneficio gratiam, injuriae talionem aut certe malam gratiam,
Sen. Ep. 81 med.;rarely: in gratiam habere (=ita accipere, ut ad gratiam comparandam valere putet),
to accept as thankworthy, Sall. J. 111, 1:unum vis curem: curo. Et est dīs gratia, Cum ita, ut volo, est,
I thank, Ter. Ad. 1, 2, 58; cf.: Er. Eamus intro, ut prandeamus. Me. Bene vocas: tam gratia est, no, I'm much obliged to you (the negative being omitted, as in the Fr. je vous remercie, and the Germ. ich danke sehr), Plaut. Men. 2, 3, 36.—Ellipt.: fores effregit? restituentur;discidit Vestem? resarcietur: est, dīs gratia, Et unde haec fiant, et adhuc non molesta sunt,
thank Heaven, Ter. Ad. 1, 2, 41.—With acc. and inf. (anteclass. and post-Aug.):dīs gratias agebat, tempus sibi dari, etc.,
Ter. Phorm. 4, 2, 6; Tac. H. 4, 64; cf. Ter. Phorm. 1, 2, 4; id. And. 1, 1, 15.—Hence, as adverbs:grātĭā (acc. to II. A.), lit., in favor of, on account of, for the sake of; hence, in gen., on account of (usually placed after the gen., in Quint. a few times before it; cf.: causa, ergo).(α).With gen.:(β).sed neque longioribus quam oportet hyperbatis compositioni serviamus, ne quae ejus gratia fecerimus, propter eam fecisse videamur,
lest what we have done to embellish the style we should seem to have done merely on account of the construction we had chosen, Quint. 9, 4, 144:tantum abest, ut haec bestiarum etiam causa parata sint, ut ipsas bestias hominum gratia generatas esse videamus,
Cic. N. D. 2, 63, 158: tu me amoris magis quam honoris servavisti gratia, Enn. ap. Cic. Tusc. 4, 32, 69 (Trag. v. 316 Vahl.); cf.:honoris gratia nomino,
Cic. Quint. 7, 28:nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia,
Ter. And. 5, 1, 17:simulabat sese negotii gratia properare,
Sall. J. 76, 1: hominem occisum esse constat;non praedae gratia: quia inspoliatus est,
Quint. 7, 1, 33; cf.:hereditatis gratia,
id. 5, 12, 5:quem censores senatu probri gratia moverant,
Sall. C. 23, 1:profectus gratia dicere,
Quint. 2, 10, 9:brevitatis gratia,
id. 4, 2, 43:decoris gratia,
id. 8, 6, 65:difficultatis gratia,
id. 9, 2, 77:aut invidiae gratia... aut miserationis,
id. 9, 2, 8:praesentis gratia litis,
id. 2, 7, 4 al. —With gerund.: duxit me uxorem liberorum sibi quaesendum gratia, Enn. ap. Fest. p. 258 Müll. (Trag. v. 161 Vahl.):ut aut voluptates omittantur majorum voluptatum adipiscendarum causa, aut dolores suscipiantur majorum dolorum effugiendorum gratia,
Cic. Fin. 1, 10, 36; cf. Caes. B. G. 7, 43, 2:tentandi gratia,
Sall. J. 47, 2:hiemandi gratia,
id. ib. 61, 3:colloquendi gratia,
id. ib. 61, 4:placandi gratia,
id. ib. 71, 5:simulandi gratia,
id. ib. 37, 4:sui exposcendi gratia,
Nep. Hann. 7, 6:amplificandi gratia... vel miserandi,
Quint. 9, 3, 28:elevandae invidiae gratia,
id. 5, 13, 40:recuperandae dignitatis gratia,
id. 11, 1, 79:vitandae similitudinis gratia,
id. 9, 1, 11 al. —Ellipt.: ejus generis hae sunt quaestiones. Si, exempli gratia, vir bonus Alexandria Rhodum magnum frumenti numerum advexerit, etc., for example, for instance (for the usual exempli causa; so,verbi gratia, for verbi causa, infra),
Cic. Off. 3, 12, 50; so,exempli gratia,
Plin. 2, 41, 41, § 110;for which in full: pauca tamen exempli gratia ponam,
Quint. 6, 5, 6:eorum unam discordiam ponemus exempli gratia,
Plin. 18, 25, 57, § 213:propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem,
for instance, Cic. Fin. 5, 11, 30.—Placed before the [p. 826] gen.:gratiā decoris,
Quint. 8 praef. §18: compositionis,
id. 9, 4, 58:lenitatis,
id. 9, 4, 144:significationis,
id. 8, 6, 2.—With pron. (mostly ante-class.):B.meā gratiā,
Plaut. Bacch. 1, 1, 64; id. Ps. 5, 2, 3:qui nihil ocius venit tamen hac gratia,
id. Stich. 5, 1, 5; cf.:abire istac gratia,
id. Ps. 1, 5, 138: (Medea) per agros passim dispergit corpus: id eā gratiā, Ut, etc., Poët. ap. Cic. N. D. 3, 26, 67; so,eā gratiā,
Ter. And. 3, 4, 8; id. Heaut. 4, 5, 20; id. Hec. 4, 3, 11:sed huc qua gratia te arcessi jussi, ausculta,
id. Eun. 1, 2, 19; cf. id. ib. 1, 2, 79:id ea gratia eveniebat, quod nemo ex fuga regem sequitur,
Sall. J. 54, 4:id ea gratia facilius fuit, quod, etc.,
id. ib. 80, 4.—grā-tĭīs (always as a trisyll. in ante-class. poets; Pompon. Com. Fragm. v. 110 Rib.; Plaut. As. prol. 5; id. Ep. 3, 4, 38; Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Charis. p. 1806; so in Cic. Verr. 2, 4 and 5 Halm), and contr., grātīs (since the class. per.; acc. to II. A.), lit., out of favor or kindness; hence, pregn., without recompense or reward, for nothing, gratuitously, gratis, proika (cf.:gratuito, nequidquam, frustra): quae (psaltria) quantum potest Aliquo abicienda est, si non pretio, at gratiis,
Ter. Ad. 4, 7, 26; cf. Plaut. Poen. 4, 2, 46:si mihi dantur duo talenta argenti numerata in manum, Hanc tibi noctem honoris causa gratiis dono dabo,
id. As. 1, 3, 38 sq.:quam introduxistis fidicinam, atque etiam fides, Ei quae accessere, tibi addam dono gratiis,
into the bargain, to boot, id. Ep. 3, 4, 38:quae Romae magna cum infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in provincia male audires, ex edicto Siciliensi sustulisse video,
Cic. Verr. 1, 46, 118:hic primum questus est non leviter Saturius, communem factum esse gratis cum Roscio, qui pretio proprius fuisset Fanni,
id. Rosc. Com. 10, 27:gratis dare alicui (opp. pretium accipere ab aliquo),
Mart. 14, 175, 2:id me scis antea gratis tibi esse pollicitum. Quid nunc putas, tanta mihi abs te mercede proposita?
Cic. Q. Fr. 3, 1, 3, § 7:gratis rei publicae servire,
id. Clu. 26, 71:tantum gratis pagina nostra placet,
Mart. 5, 16, 10:virtutes omnes per se ipsas gratis diligere,
Cic. Fin. 2, 26, 83.—Opp. for payment:is repente, ut Romam venit, gratis praetor factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data,
Cic. Verr. 1, 39, 101; cf. id. ib. 2, 5, 19, §48: habitent gratis in alieno?
id. Off. 2, 23, 83; so,habitare in aedibus alienis,
Dig. 39, 5, 9:habitationem cui dare,
free of cost, ib. 19, 2, 53, § 2; Mart. 10, 3, 11. -
115 praesto
1.praestō (old collat. form praestū, acc. to Curtius Valerianus in Cassiod. p. 2289 P.: qui praestu sunt, Inscr. Carina Via Appia, 1, p. 217. In later time as adj.: prae-stus, a, um:I.bonorum officio praestus fui,
Inscr. Grut. 669, 4), adv. [dat. from praestus, a sup. form from prae, so that praesto esse alicui = to be or stand in the foremost place for or as respects one], at hand, ready, present, here; usually with esse (very freq. and class.).Lit.:II.ni tua propitia pax foret praesto,
Plaut. Trin. 4, 1, 18: sed ubi est frater? Chaer. Praesto adest, Ter. Eun. 5, 8, 20; id. Heaut. 1, 1, 120; so Att. Tr. 498:quod adest praesto in primis placet,
Lucr. 5, 1412; Lact. 3, 7, 10:sacrificiis omnibus praesto adesse,
id. 2, 16, 10;more freq., praesto esse: ibi mihi praesto fuit L. Lucilius,
Cic. Fam. 3, 5, 1:togulae lictoribus ad portam praesto fuerunt,
id. Pis. 23, 55:tibi nulla fuit clementia praesto?
hadst thou no compassion? Cat. 64, 137: praesto esse, to arrive, appear:hirundines aestivo tempore praesto sunt,
Auct. Her. 4, 48, 61.—Without esse ( poet.):era, eccum praesto militem,
Plaut. Mil. 4, 6, 1:ipsum adeo praesto video,
Ter. And. 2, 5, 4; Stat. Th. 6, 643.—In partic: praesto esse or adireA.To be at hand, to attend or wait upon, to serve, aid:B.ero meo ut omnibus locis sine praesto,
Plaut. Men. 5, 6, 26:jus civile didicit, praesto multis fuit,
Cic. Mur. 9, 19:praesto esse clientem tuum?
id. Att. 10, 8, 3:saluti tuae praesto esse, praesto esse virtutes ut ancillulas,
id. Fin. 2, 21, 69; id. Fam. 4, 14, 4:ut ad omnia, quae tui velint, ita assim praesto, ut, etc.,
id. ib. 4, 8, 1; id. Att. 4, 12, 1 fin.;also with videor,
id. ib. 4, 12, 1 fin. —With adire:pauper erit praesto semper tibi, pauper adibit primus,
will be at hand, at your service, Tib. 1, 5, 61.—With esse, to present one's self in a hostile manner, to resist, oppose:2.si quis mihi praesto fuerit cum armatis hominibus,
Cic. Caecin. 30, 87:quaestores cum fascibus mihi praesto fuerunt,
id. Verr. 2, 2, 4, § 11.prae-sto, ĭti (post-class. also praestāvi), ātum or ĭtum, 1, v. n. and a.I. A.Lit.:B.dum primae praestant acies,
Luc. 4, 30.—Trop., to stand out, be superior, to distinguish one's self, to be excellent, distinguished, admirable; constr. alicui aliquā re, alicui rei, in aliquā re, or absol. (class.):2.cum virtute omnibus praestarent,
Caes. B. G. 1, 3:quantum praestiterint nostri majores prudentiā ceteris gentibus,
Cic. de Or. 1, 44, 192:quā re homines bestiis praestent,
id. Inv. 1, 4, 5:hoc praestat amicitia propinquitati, quod, etc.,
id. Lael. 5, 19:Zeuxin muliebri in corpore pingendo plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ceteris,
id. Ac. 1, 4, 16:suos inter aequales longe praestitit,
id. Brut. 64, 230:omnes homines, qui sese student praestare ceteris animalibus,
Sall. C. 1, 1:praestare honestam mortem existimans turpi vitae,
Nep. Chabr. 4, 3:quantum ceteris praestet Lucretia,
Liv. 1, 57, 7:cernere, quantum eques Latinus Romano praestet,
id. 8, 7, 7:quantum vel vir viro vel gens genti praestat!
id. 31, 7, 8:genere militum praestare tironibus,
id. 42, 52, 10:tantum Romana in bellis gloria ceteris praestat,
Quint. 1, 10, 14:qui eloquentiā ceteris praestet,
id. 2, 3, 5; 2, 16, 17; Curt. 8, 14, 13; Just. 18, 3, 14; 28, 2, 11; 44, 3, 9:sacro, quod praestat, peracto,
Juv. 12, 86:probro atque petulantiā maxume praestabant,
were pre-eminent, distinguished themselves, Sall. C. 37, 5:truculentiā caeli praestat Germania,
Tac. A. 2, 24:cur alias aliis praestare videmus Pondere res rebus?
Lucr. 1, 358.—Praestat, with a subjectclause, it is preferable or better:II.nimio impendiosum praestat te, quam ingratum dicier,
it is much better, Plaut. Bacch. 3, 2, 12:mori milies praestitit, quam haec pati,
it was better, Cic. Att. 14, 9, 2:praestare dicunt, Gallorum quam Romanorum imperia perferre,
it is better, Caes. B. G. 1, 17:motos praestat componere fluctus,
Verg. A. 1, 135; 3, 429; 6, 39.Act.A.To surpass, outstrip, exceed, [p. 1431] excel (not in Cic. or Cæs.; constr. usually aliquem aliquā re): qui primus in alterutrā re praestet alios, Varr. ap. Non. 502, 23; Varr. R. R. 2, 2, 10; 3, 1, 3:B.quantum Galli virtute ceteros mortales praestarent,
Liv. 5, 36, 4:qui belli gloriā Gallos omnes Belgasque praestabant,
Hirt. B. G. 8, 6:praestate virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis,
Liv. 3, 61, 7:ut vetustate et gradu honoris nos praestent,
id. 7, 30, 4; 34, 34, 14; 37, 30, 2:praestat ingenio alius alium,
Quint. 1, 1, 3; Val. Max. 3, 2, 21; 3, 2, ext. 7;7, 2, 17: honore ceteros,
Nep. Att. 18, 5; 3, 3; id. Reg. 3, 5:imperatores prudentiā,
id. Hann. 1, 1:eloquentiā omnes eo tempore,
id. Epam. 6, 1.—Only aliquem, Stat. Th. 4, 838.—To become surety for, to answer or vouch for, to warrant, be responsible for, to take upon one's self, etc. (class.):C.ut omnes ministros imperii tui rei publicae praestare videare,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 3:quem tamen ego praestare non poteram,
id. Att. 6, 3, 5:quanto magis arduum est alios praestare quam se, tanto laudabilius,
Plin. Pan. 83:communem incertumque casum neque vitare quisquam nostrum, nec praestare ullo pacto potest,
Cic. Fam. 5, 17, 3: simus eā mente ut nihil in vitā nobis praestandum praeter culpam putemus, that we need only answer for guilt, i. e. keep ourselves clear of guilt, id. ib. 6, 1, 4:impetus populi praestare nemo potest,
no one can be held to answer for the outbreaks of the people, id. de Or. 2, 28, 124:periculum judicii,
id. Mur. 2, 3:damnum alicui,
id. Off. 3, 16:invidiam,
id. Sest. 28, 61:nihil,
to be responsible for nothing, id. Q. Fr. 3, 1, 3; cf. in pass.:cum id, quod ab homine non potuerit praestari, evenerit,
what none could vouch for that it would not happen, id. Tusc. 3, 16, 34. —With ab aliquā re:ego tibi a vi praestare nihil possum,
Cic. Fam. 1, 4, 3.—With de:quod de te sperare, de me praestare possum,
Cic. Fam. 4, 15, 2.—With an objectclause:quis potest praestare, semper sapientem beatum fore, cum, etc.?
Cic. Tusc. 5, 10, 29; cf.:(praedones) nullos fore, quis praestare poterat?
id. Fl. 12, 28:meliorem praesto magistro Discipulum,
Juv. 14, 212.—With ut:illius lacrimae praestant ut veniam culpae non abnuat Osiris,
Juv. 6, 539.—In gen., to fulfil, discharge, maintain, perform, execute:2.arbitramur nos ea praestitisse, quae ratio et doctrina praescripserit,
Cic. N. D. 1, 3, 7:ultima exspectato, quae ego tibi et jucunda et honesta praestabo,
id. Fam. 7, 17, 2:suum munus,
id. de Or. 2, 9, 38:hospitii et amicitiae jus officiumque,
id. Fam. 14, 4, 2:ne quem ejus paeniteret, praestiti,
I took care, exerted myself, Liv. 30, 30; Ov. Tr. 5, 14, 19:quamcumque ei fidem dederis, ego praestabo,
I will fulfil, keep the promise, Cic. Fam. 5, 11, 2:fidem alicui,
Liv. 30, 15:pacem cum iis populus Romanus non ab se tantum, sed ab rege etiam Masinissa praestitit,
maintained, id. 40, 34:tributa,
to pay, Juv. 3, 188:annua,
id. 6, 480:triplicem usuram,
id. 9, 7.— Pass.:promissum id benignius est ab rege quam praestitum,
Liv. 43, 18, 11:mea tibi tamen benevolentia fidesque praestabitur,
Cic. Fam. 12, 2, 3; so,quibus (victoribus) senatūs fides praestabitur,
id. Phil. 14, 11, 30:virtus vetat spectare fortunam dum praestetur fides,
id. Div. 2, 37, 79:ni praestaretur fides publica,
Liv. 2, 28, 7.—In partic.a.To keep, preserve, maintain, retain:b.pueri, quibus videmur praestare rem publicam debuisse,
Cic. Att. 10, 4, 5; Ov. M. 11, 748:omnes socios salvos praestare poteramus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55:mors omnia praestat Vitalem praeter sensum calidumque vaporem,
Lucr. 3, 214. —To show, exhibit, to prove, evince, manifest:c.Pomptinius praestat tibi memoriam benevolentiamque, quam debet,
Cic. Fam. 3, 10, 3:neque hercule in iis ipsis rebus eam voluntatem, quam exspectaram, praestiterunt,
id. ib. 1, 9, 5:virtutem,
Caes. B. G. 2, 27:benevolentiam,
Cic. Att. 11, 1, 1:consilium suum fidemque,
id. de Or. 3, 33, 134. —With se, to show, prove, or behave one's self as: praesta te eum, qui, etc., show thyself such, as, etc., Cic. Fam. 1, 6, 2:se incolumem,
Lucr. 3, 220:se invictum,
Ov. Tr. 4, 10, 104:teque praesta constanter ad omne Indeclinatae munus amicitiae,
show thyself constant, id. ib. 4, 5, 23:Victoria nunc quoque se praestet,
show itself, id. ib. 2, 169: sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae formulam praestare nos possumus, prove ourselves innocent even according to that rule, Sen. Ira, 2, 28, 1:juris periti consultatoribus se praestabant,
showed themselves accessible, Dig. 1, 2, 2.— Poet.:vel magnum praestet Achillem,
should show, prove, approve himself a great Achilles, Verg. A. 11, 438.—To show, exhibit, manifest:d.honorem debitum patri,
Cic. Phil. 9, 5, 12:fratri pietatem,
id. Brut. 33, 126:virtutem et diligentiam alicui,
id. Fam. 14, 3, 2:frequentiam et officium alicui honores petenti,
Hirt. B. G. 8, 50:obsequium,
Sen. Q. N. 2, 59, 8:sedulitatem alicui rei,
to apply, Plin. Ep. 3, 18, 6.—To give, offer, furnish, present, expose:A.alicui certam summam pecuniae,
Suet. Dom. 9: cervicem, Sen. ap. Diom. p. 362 P.:caput fulminibus,
to expose, Luc. 5, 770:Hiberus praestat nomen terris,
id. 4, 23:anser praestat ex se pullos atque plumam,
Col. 8, 13:cum senatui sententiam praestaret,
gave his vote, Cic. Pis. 32, 80:terga hosti,
to turn one's back to the enemy, to flee, Tac. Agr. 37:voluptatem perpetuam sapienti,
to assume, Cic. Fin. 2, 27, 89.— Pass.:pueri, quibus id (biduum) praestabatur,
was devoted, Quint. 1, prooem. § 7; cf.:corpus, cui omnia olim tamquam servo praestabantur, nunc tamquam domino parantur,
Sen. Ep. 90, 19.—Hence, praestans, antis, P. a., pre-eminent, superior, excellent, distinguished, extraordinary.In gen. (class.).1.Of persons:2.omnibus praestans et ingenio et diligentiā,
far surpassing all, Cic. Tusc. 1, 10, 22:usu et sapientiā praestantes,
noted for their experience and wisdom, Nep. Timoth. 3, 2.— Comp.:virginibus praestantior omnibus Herse,
superior to all, Ov. M. 2, 724.— Sup.:in illis artibus praestantissimus,
Cic. de Or. 1, 50, 217:praestantissimi studio atque doctrinā,
id. Ac. 1, 4, 17.—With gen.:o praestans animi juvenis,
distinguished for courage, Verg. A. 12, 19:belli,
Sil. 5, 92:armorum,
Stat. Th. 1, 605:praestantissimus sapientiae,
Tac. A. 6, 6.— Poet., with objectclause:quo non praestantior alter Aere ciere viros,
whom no other excelled in rousing the men, Verg. A. 6, 164.—Of things, pre-eminent, excellent, remarkable, extraordinary, distinguished:B.praestanti corpore Nymphae,
Verg. A. 1, 71:praestanti corpore tauri,
id. G. 4, 550:formā,
id. A. 7, 483:naturā excellens atque praestans,
Cic. N. D. 1, 20, 56:qui a te tractatus est praestanti et singulari fide,
id. Fam. 3, 10, 3:praestans prudentiā in omnibus,
Nep. Alc. 5, 1; Cic. Tusc. 5, 13, 38:quid praestantius mihi potuit accidere?
id. Vatin. 3, 8.—In partic.1.Efficacious:2.medicina,
Plin. 13, 24, 47, § 130:usus praestantior,
id. 18, 13, 34, § 126:calamus praestantior odore,
id. 12, 22, 48, § 105:sucus sapore praestantissimus,
id. 15, 1, 2, § 5:praestantissima auxilia,
id. 27, 13, 120, § 146.—Sup.:Praestantissimus,
a title of the later emperors, Nazar. 26; Tert. Cor. Mil. 1.— Hence, adv.: praestanter, excellently, admirably (post-Aug.); sup.:praestantissime,
Plin. 28, 12, 50, § 186. -
116 praestu
1.praestō (old collat. form praestū, acc. to Curtius Valerianus in Cassiod. p. 2289 P.: qui praestu sunt, Inscr. Carina Via Appia, 1, p. 217. In later time as adj.: prae-stus, a, um:I.bonorum officio praestus fui,
Inscr. Grut. 669, 4), adv. [dat. from praestus, a sup. form from prae, so that praesto esse alicui = to be or stand in the foremost place for or as respects one], at hand, ready, present, here; usually with esse (very freq. and class.).Lit.:II.ni tua propitia pax foret praesto,
Plaut. Trin. 4, 1, 18: sed ubi est frater? Chaer. Praesto adest, Ter. Eun. 5, 8, 20; id. Heaut. 1, 1, 120; so Att. Tr. 498:quod adest praesto in primis placet,
Lucr. 5, 1412; Lact. 3, 7, 10:sacrificiis omnibus praesto adesse,
id. 2, 16, 10;more freq., praesto esse: ibi mihi praesto fuit L. Lucilius,
Cic. Fam. 3, 5, 1:togulae lictoribus ad portam praesto fuerunt,
id. Pis. 23, 55:tibi nulla fuit clementia praesto?
hadst thou no compassion? Cat. 64, 137: praesto esse, to arrive, appear:hirundines aestivo tempore praesto sunt,
Auct. Her. 4, 48, 61.—Without esse ( poet.):era, eccum praesto militem,
Plaut. Mil. 4, 6, 1:ipsum adeo praesto video,
Ter. And. 2, 5, 4; Stat. Th. 6, 643.—In partic: praesto esse or adireA.To be at hand, to attend or wait upon, to serve, aid:B.ero meo ut omnibus locis sine praesto,
Plaut. Men. 5, 6, 26:jus civile didicit, praesto multis fuit,
Cic. Mur. 9, 19:praesto esse clientem tuum?
id. Att. 10, 8, 3:saluti tuae praesto esse, praesto esse virtutes ut ancillulas,
id. Fin. 2, 21, 69; id. Fam. 4, 14, 4:ut ad omnia, quae tui velint, ita assim praesto, ut, etc.,
id. ib. 4, 8, 1; id. Att. 4, 12, 1 fin.;also with videor,
id. ib. 4, 12, 1 fin. —With adire:pauper erit praesto semper tibi, pauper adibit primus,
will be at hand, at your service, Tib. 1, 5, 61.—With esse, to present one's self in a hostile manner, to resist, oppose:2.si quis mihi praesto fuerit cum armatis hominibus,
Cic. Caecin. 30, 87:quaestores cum fascibus mihi praesto fuerunt,
id. Verr. 2, 2, 4, § 11.prae-sto, ĭti (post-class. also praestāvi), ātum or ĭtum, 1, v. n. and a.I. A.Lit.:B.dum primae praestant acies,
Luc. 4, 30.—Trop., to stand out, be superior, to distinguish one's self, to be excellent, distinguished, admirable; constr. alicui aliquā re, alicui rei, in aliquā re, or absol. (class.):2.cum virtute omnibus praestarent,
Caes. B. G. 1, 3:quantum praestiterint nostri majores prudentiā ceteris gentibus,
Cic. de Or. 1, 44, 192:quā re homines bestiis praestent,
id. Inv. 1, 4, 5:hoc praestat amicitia propinquitati, quod, etc.,
id. Lael. 5, 19:Zeuxin muliebri in corpore pingendo plurimum aliis praestare,
id. Inv. 2, 1, 1:ceteris,
id. Ac. 1, 4, 16:suos inter aequales longe praestitit,
id. Brut. 64, 230:omnes homines, qui sese student praestare ceteris animalibus,
Sall. C. 1, 1:praestare honestam mortem existimans turpi vitae,
Nep. Chabr. 4, 3:quantum ceteris praestet Lucretia,
Liv. 1, 57, 7:cernere, quantum eques Latinus Romano praestet,
id. 8, 7, 7:quantum vel vir viro vel gens genti praestat!
id. 31, 7, 8:genere militum praestare tironibus,
id. 42, 52, 10:tantum Romana in bellis gloria ceteris praestat,
Quint. 1, 10, 14:qui eloquentiā ceteris praestet,
id. 2, 3, 5; 2, 16, 17; Curt. 8, 14, 13; Just. 18, 3, 14; 28, 2, 11; 44, 3, 9:sacro, quod praestat, peracto,
Juv. 12, 86:probro atque petulantiā maxume praestabant,
were pre-eminent, distinguished themselves, Sall. C. 37, 5:truculentiā caeli praestat Germania,
Tac. A. 2, 24:cur alias aliis praestare videmus Pondere res rebus?
Lucr. 1, 358.—Praestat, with a subjectclause, it is preferable or better:II.nimio impendiosum praestat te, quam ingratum dicier,
it is much better, Plaut. Bacch. 3, 2, 12:mori milies praestitit, quam haec pati,
it was better, Cic. Att. 14, 9, 2:praestare dicunt, Gallorum quam Romanorum imperia perferre,
it is better, Caes. B. G. 1, 17:motos praestat componere fluctus,
Verg. A. 1, 135; 3, 429; 6, 39.Act.A.To surpass, outstrip, exceed, [p. 1431] excel (not in Cic. or Cæs.; constr. usually aliquem aliquā re): qui primus in alterutrā re praestet alios, Varr. ap. Non. 502, 23; Varr. R. R. 2, 2, 10; 3, 1, 3:B.quantum Galli virtute ceteros mortales praestarent,
Liv. 5, 36, 4:qui belli gloriā Gallos omnes Belgasque praestabant,
Hirt. B. G. 8, 6:praestate virtute peditem, ut honore atque ordine praestatis,
Liv. 3, 61, 7:ut vetustate et gradu honoris nos praestent,
id. 7, 30, 4; 34, 34, 14; 37, 30, 2:praestat ingenio alius alium,
Quint. 1, 1, 3; Val. Max. 3, 2, 21; 3, 2, ext. 7;7, 2, 17: honore ceteros,
Nep. Att. 18, 5; 3, 3; id. Reg. 3, 5:imperatores prudentiā,
id. Hann. 1, 1:eloquentiā omnes eo tempore,
id. Epam. 6, 1.—Only aliquem, Stat. Th. 4, 838.—To become surety for, to answer or vouch for, to warrant, be responsible for, to take upon one's self, etc. (class.):C.ut omnes ministros imperii tui rei publicae praestare videare,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 3:quem tamen ego praestare non poteram,
id. Att. 6, 3, 5:quanto magis arduum est alios praestare quam se, tanto laudabilius,
Plin. Pan. 83:communem incertumque casum neque vitare quisquam nostrum, nec praestare ullo pacto potest,
Cic. Fam. 5, 17, 3: simus eā mente ut nihil in vitā nobis praestandum praeter culpam putemus, that we need only answer for guilt, i. e. keep ourselves clear of guilt, id. ib. 6, 1, 4:impetus populi praestare nemo potest,
no one can be held to answer for the outbreaks of the people, id. de Or. 2, 28, 124:periculum judicii,
id. Mur. 2, 3:damnum alicui,
id. Off. 3, 16:invidiam,
id. Sest. 28, 61:nihil,
to be responsible for nothing, id. Q. Fr. 3, 1, 3; cf. in pass.:cum id, quod ab homine non potuerit praestari, evenerit,
what none could vouch for that it would not happen, id. Tusc. 3, 16, 34. —With ab aliquā re:ego tibi a vi praestare nihil possum,
Cic. Fam. 1, 4, 3.—With de:quod de te sperare, de me praestare possum,
Cic. Fam. 4, 15, 2.—With an objectclause:quis potest praestare, semper sapientem beatum fore, cum, etc.?
Cic. Tusc. 5, 10, 29; cf.:(praedones) nullos fore, quis praestare poterat?
id. Fl. 12, 28:meliorem praesto magistro Discipulum,
Juv. 14, 212.—With ut:illius lacrimae praestant ut veniam culpae non abnuat Osiris,
Juv. 6, 539.—In gen., to fulfil, discharge, maintain, perform, execute:2.arbitramur nos ea praestitisse, quae ratio et doctrina praescripserit,
Cic. N. D. 1, 3, 7:ultima exspectato, quae ego tibi et jucunda et honesta praestabo,
id. Fam. 7, 17, 2:suum munus,
id. de Or. 2, 9, 38:hospitii et amicitiae jus officiumque,
id. Fam. 14, 4, 2:ne quem ejus paeniteret, praestiti,
I took care, exerted myself, Liv. 30, 30; Ov. Tr. 5, 14, 19:quamcumque ei fidem dederis, ego praestabo,
I will fulfil, keep the promise, Cic. Fam. 5, 11, 2:fidem alicui,
Liv. 30, 15:pacem cum iis populus Romanus non ab se tantum, sed ab rege etiam Masinissa praestitit,
maintained, id. 40, 34:tributa,
to pay, Juv. 3, 188:annua,
id. 6, 480:triplicem usuram,
id. 9, 7.— Pass.:promissum id benignius est ab rege quam praestitum,
Liv. 43, 18, 11:mea tibi tamen benevolentia fidesque praestabitur,
Cic. Fam. 12, 2, 3; so,quibus (victoribus) senatūs fides praestabitur,
id. Phil. 14, 11, 30:virtus vetat spectare fortunam dum praestetur fides,
id. Div. 2, 37, 79:ni praestaretur fides publica,
Liv. 2, 28, 7.—In partic.a.To keep, preserve, maintain, retain:b.pueri, quibus videmur praestare rem publicam debuisse,
Cic. Att. 10, 4, 5; Ov. M. 11, 748:omnes socios salvos praestare poteramus,
Cic. Imp. Pomp. 18, 55:mors omnia praestat Vitalem praeter sensum calidumque vaporem,
Lucr. 3, 214. —To show, exhibit, to prove, evince, manifest:c.Pomptinius praestat tibi memoriam benevolentiamque, quam debet,
Cic. Fam. 3, 10, 3:neque hercule in iis ipsis rebus eam voluntatem, quam exspectaram, praestiterunt,
id. ib. 1, 9, 5:virtutem,
Caes. B. G. 2, 27:benevolentiam,
Cic. Att. 11, 1, 1:consilium suum fidemque,
id. de Or. 3, 33, 134. —With se, to show, prove, or behave one's self as: praesta te eum, qui, etc., show thyself such, as, etc., Cic. Fam. 1, 6, 2:se incolumem,
Lucr. 3, 220:se invictum,
Ov. Tr. 4, 10, 104:teque praesta constanter ad omne Indeclinatae munus amicitiae,
show thyself constant, id. ib. 4, 5, 23:Victoria nunc quoque se praestet,
show itself, id. ib. 2, 169: sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae formulam praestare nos possumus, prove ourselves innocent even according to that rule, Sen. Ira, 2, 28, 1:juris periti consultatoribus se praestabant,
showed themselves accessible, Dig. 1, 2, 2.— Poet.:vel magnum praestet Achillem,
should show, prove, approve himself a great Achilles, Verg. A. 11, 438.—To show, exhibit, manifest:d.honorem debitum patri,
Cic. Phil. 9, 5, 12:fratri pietatem,
id. Brut. 33, 126:virtutem et diligentiam alicui,
id. Fam. 14, 3, 2:frequentiam et officium alicui honores petenti,
Hirt. B. G. 8, 50:obsequium,
Sen. Q. N. 2, 59, 8:sedulitatem alicui rei,
to apply, Plin. Ep. 3, 18, 6.—To give, offer, furnish, present, expose:A.alicui certam summam pecuniae,
Suet. Dom. 9: cervicem, Sen. ap. Diom. p. 362 P.:caput fulminibus,
to expose, Luc. 5, 770:Hiberus praestat nomen terris,
id. 4, 23:anser praestat ex se pullos atque plumam,
Col. 8, 13:cum senatui sententiam praestaret,
gave his vote, Cic. Pis. 32, 80:terga hosti,
to turn one's back to the enemy, to flee, Tac. Agr. 37:voluptatem perpetuam sapienti,
to assume, Cic. Fin. 2, 27, 89.— Pass.:pueri, quibus id (biduum) praestabatur,
was devoted, Quint. 1, prooem. § 7; cf.:corpus, cui omnia olim tamquam servo praestabantur, nunc tamquam domino parantur,
Sen. Ep. 90, 19.—Hence, praestans, antis, P. a., pre-eminent, superior, excellent, distinguished, extraordinary.In gen. (class.).1.Of persons:2.omnibus praestans et ingenio et diligentiā,
far surpassing all, Cic. Tusc. 1, 10, 22:usu et sapientiā praestantes,
noted for their experience and wisdom, Nep. Timoth. 3, 2.— Comp.:virginibus praestantior omnibus Herse,
superior to all, Ov. M. 2, 724.— Sup.:in illis artibus praestantissimus,
Cic. de Or. 1, 50, 217:praestantissimi studio atque doctrinā,
id. Ac. 1, 4, 17.—With gen.:o praestans animi juvenis,
distinguished for courage, Verg. A. 12, 19:belli,
Sil. 5, 92:armorum,
Stat. Th. 1, 605:praestantissimus sapientiae,
Tac. A. 6, 6.— Poet., with objectclause:quo non praestantior alter Aere ciere viros,
whom no other excelled in rousing the men, Verg. A. 6, 164.—Of things, pre-eminent, excellent, remarkable, extraordinary, distinguished:B.praestanti corpore Nymphae,
Verg. A. 1, 71:praestanti corpore tauri,
id. G. 4, 550:formā,
id. A. 7, 483:naturā excellens atque praestans,
Cic. N. D. 1, 20, 56:qui a te tractatus est praestanti et singulari fide,
id. Fam. 3, 10, 3:praestans prudentiā in omnibus,
Nep. Alc. 5, 1; Cic. Tusc. 5, 13, 38:quid praestantius mihi potuit accidere?
id. Vatin. 3, 8.—In partic.1.Efficacious:2.medicina,
Plin. 13, 24, 47, § 130:usus praestantior,
id. 18, 13, 34, § 126:calamus praestantior odore,
id. 12, 22, 48, § 105:sucus sapore praestantissimus,
id. 15, 1, 2, § 5:praestantissima auxilia,
id. 27, 13, 120, § 146.—Sup.:Praestantissimus,
a title of the later emperors, Nazar. 26; Tert. Cor. Mil. 1.— Hence, adv.: praestanter, excellently, admirably (post-Aug.); sup.:praestantissime,
Plin. 28, 12, 50, § 186. -
117 sensus
1.sensus, a, um, Part. of sentio.2.sensus, ūs, m. [sentio], the faculty or power of perceiving, perception, feeling, sensation, sense, etc.I.Corporeal, perception, feeling, sensation:B.omne animal sensus habet: sentit igitur et calida et frigida et dulcia et amara, nec potest ullo sensu jucunda accipere et non accipere contraria: si igitur voluptatis sensum capit, doloris etiam capit. etc.,
Cic. N. D. 3, 13, 32:moriendi sensum celeritas abstulit,
id. Lael. 3, 12:si quis est sensus in morte,
id. Phil. 9, 6, 13:(Niobe) posuit sensum saxea facta mali,
Ov. P. 1, 2, 32:sensum voluptatemque percipere,
Plin. Ep. 1, 10, 12. [p. 1671] —A sense, capacity for feeling:II.ut idem interitus sit animorum et corporum nec ullus sensus maneat, etc.,
Cic. Lael. 4, 14:tactus corporis est sensus,
Lucr. 2, 435:oculorum,
id. 3, 361; so,oculorum, aurium,
Cic. Tusc. 5, 38, 111; id. Fin. 2, 16, 52; id. Div. 2, 52, 107; cf.videndi,
id. de Or. 2, 87, 357:audiendi,
id. Rep. 6, 18, 19:quod neque oculis neque auribus neque ullo sensu percipi potest,
id. Or. 2, 8:quamquam oriretur (tertia philosophiae pars) a sensibus, tamen non esse judicium veritatis in sensibus,
id. Ac. 1, 8, 30:res subjectae sensibus,
id. ib. 1, 8, 31:gustatus, qui est sensus ex omnibus maxime voluptarius,
id. de Or. 3, 25, 99:sensus autem interpretes ac nuntii rerum in capite et facti et conlocati sunt,
id. N. D. 2, 56, 140:omne animal sensus habet,
id. ib. 3, 13, 32:carent conchae visu, omnique sensu alio quam cibi et periculi,
Plin. 9, 30, 48, § 90:ab eā parte opus orsus, ut a sensu ejus, averteret,
Curt. 4, 6, 9.—Mental, feeling, sentiment, emotion, affection; sense, understanding, capacity; humor, inclination, disposition, frame of mind, etc.:2.ipse in commovendis judicibus eis ipsis sensibus, ad quos illos adducere vellem, permoverer,
Cic. de Or. 2, 45, 189:an vos quoque hic innocentium cruciatus pari sensu doloris adficit?
id. Verr. 2, 5, 46, § 123:vestri sensus ignarus,
id. Mil. 27, 72:humanitatis,
id. Verr. 2, 1, 18, § 47; id. Rosc. Am. 53, 154:applicatio animi cum quodam sensu amandi... ut facile earum (bestiarum) sensus appareat... sensus amoris exsistit, etc.,
id. Lael. 8, 27; cf.:ipsi intellegamus naturā gigni sensum diligendi,
id. ib. 9, 32:meus me sensus, quanta vis fraterni sit amoris, admonet,
id. Fam. 5, 2, 10:utere argumento ipse sensus tui,
id. Rep. 1, 38, 59:nihil est tam molle, tam aut fragile aut flexibile quam voluntas erga nos sensusque civium,
id. Mil. 16, 42:quae mihi indigna et intolerabilia videntur, ea pro me ipso et animi mei sensu ac dolore pronuntio,
id. Rosc. Am. 44, 129.—Opinion, thought, sense, view:3.animi,
Cic. de Or. 2, 35, 148:valde mihi placebat sensus ejus de re publicā,
id. Att. 15, 7:(orator) ita peragrat per animos hominum, ita sensus mentesque pertractat, ut, etc.,
id. de Or. 1, 51, 222 sq.:qui est iste tuus sensus, quae cogitatio? Brutos ut non probes, Antonios probes?
id. Phil. 10, 2, 4:dissidenti sensus suos aperire,
Nep. Dion, 8, 2:sensus reconditi,
Plin. Ep. 2, 3, 2.—Esp., the common feelings of humanity, the moral sense, taste, discretion, tact in intercourse with men, often called in full sensus communis (sometimes with hominum), and often in other phrases of similar force:B.ut in ceteris (artium studiis) id maxime excellat, quod longissime sit ab imperitorum intellegentiā sensuque disjunctum, in dicendo autem vitium vel maximum sit a volgari genere orationis atque a consuetudine communis sensus abhorrere,
Cic. de Or. 1, 3, 12:quae versantur in sensu hominum communi,
id. ib. 2, 16, 68; id. Planc. 13, 31:communis ille sensus in aliis fortasse latuit,
id. ib. 14, 34; Hor. S. 1, 3, 66:sit in beneficio sensus communis,
Sen. Ben. 1, 12, 3; id. Ep. 5, 4; 105, 3; Quint. 1, 2, 20:rarus sensus communis in illā fortunā,
Juv. 8, 73. — Plur., Cic. Clu. 6, 17:ea sunt in communibus infixa sensibus,
id. de Or. 3, 50, 195; so,vulgaris popularisque sensus,
id. ib. 1, 23, 108:haec oratio longe a nostris sensibus abhorrebat,
id. ib. 1, 18, 83; cf.:mirari solebam istum in his ipsis rebus aliquem sensum habere, quem scirem nullā in re quicquam simile hominis habere,
id. Verr. 2, 4, 14, § 33.—Transf. (in the poets, and also in prose after the Aug. per.), of the thinking faculty, sense, understanding, mind, reason (syn.: mens, ratio).1.In gen. (rare):2.misero quod omnes Eripit sensus mihi,
Cat. 51, 6; cf.:tibi sensibus ereptis mens excidit,
id. 66, 25; Ov. M. 3, 631; 14, 178:(quibus fortuna) sensum communem abstulit,
common sense, Phaedr. 1, 7, 4 (in another signif., v. supra, II. A. fin., and infra, 2. fin.):eam personam, quae furore detenta est, quia sensum non habet, etc.,
Dig. 24, 3, 22, § 7:nec potest animal injuriam fecisse, quod sensu caret,
ib. 9, 1, 1, § 3.—In partic., of discourse.a.Abstr., sense, idea, notion, meaning, signification (syn.: sententia, notio, significatio, vis; poet. and post-Aug.; freq. in Quint.): nec testamenti potuit sensus colligi, Phaedr. 4, 5, 19:b.verba, quibus voces sensusque notarent,
Hor. S. 1, 3, 103:is verbi sensus,
Ov. F. 5, 484:quae verbis aperta occultos sensus habent,
Quint. 8, 2, 20:ambiguitas, quae turbare potest sensum,
id. 8, 2, 16:verba duos sensus significantia,
id. 6, 3, 48: allêgoria aliud verbis, aliud sensu ostendit, id. 8, 6, 44:Pomponium sensibus celebrem, verbis rudem,
Vell. 2, 9, 5:horum versuum sensus atque ordo sic, opinor, est,
Gell. 7, 2, 10:egregie dicta circa eumdem sensum tria,
Sen. Ep. 7, 10.—Introducing a quotation:erat autem litterarum sensus hujusmodi,
Amm. 20, 8, 4.—With gen. person:salvo modo poëtae sensu,
the meaning, Quint. 1, 9, 2.—Concr., a thought expressed in words, a sentence, period (postAug.):sensus omnis habet suum finem, poscitque naturale intervallum, quo a sequentis initio dividatur,
Quint. 9, 4, 61; 7, 10, 16; cf. id. 11, 2, 20:puer ut sciat, ubi claudatur sensus,
id. 1, 8, 1:ridendi, qui velut leges prooemiis omnibus dederunt, ut intra quattuor sensus terminarentur,
id. 4, 1, 62:verbo sensum cludere multo optimum est,
id. 9, 4, 26 et saep.—Hence, communes sensus (corresp. with loci), commonplaces, Tac. Or. 31. -
118 contineo
con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.
b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.
c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cognatione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.
2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz. solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.
b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc. Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.
II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. – v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.
b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo possunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.
2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.
b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigidus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.
3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.: gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.
b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.: metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non potuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.
-
119 vt
Vt, Coniunctio causatiua. Cic. A fin, A celle fin.\Syracusana ciuitas (vt eam potissimum nominem) dedit ipsi statuam. Cic. A fin que, etc.\Quam sis audax (vt alia obliuiscar) hinc omnes intelligere potuerunt. Cic. Sans faire recit du demourant.\Et (vere vt dicam) de te futurum est. Cic. Pour dire vray.\Vt ad pauca redeam, vxorem deduxi domum. Terent. Pour le faire brief ou court.\Vt ita dicam. Quintil. Par maniere de parler, ou de dire.\Mihi suasit vt ad te irem. Plaut. Que j'allasse à toy.\Vt, eleantiae causa aliquando ponitur. Cicero, Inuitus feci, vt L. Flaminium e Senatu eiicerem. Je l'ay mis hors bien envi et contre ma volunté.\Impuratus me ille vt etiam irrideat? Terent. Que ce meschant homme là se mocque de moy? Dict par grand courroux.\Vt non, pro Quin. Cicero, Fieri nullo pacto potest, vt non dicas quid non probes eius a quo dissentias. Que tu ne dies, etc.\Vereor vt non iam ferat quisquam. Quintil. Je crains que personne ne l'endure.\- vt abii abs te, fit forte obuiam Mihi Phormio. Terent. Apres que je m'en fuz parti de toy.\Est annus vt repulsam tulit. Cic. Il y a un an que, etc.\Vt illos de Republica libros edidisti, nihil a te sane postea accepimus. Cic. Depuis que.\Vt regem aequaeuum vidi. Virgil. Incontinent que.\- omnes profecto mulieres Te amant, vt quaeque aspexit. Plaut. Soubdain que chascune t'a regardé.\- vt quisque venerat, Accedebam, Adolescens dicdum quaeso, etc. Terent. A autant, ou A chascun qui venoit, A mesure qu'ils venoyent, ou Selon qu'ils venoyent.\Vt et confestim. Liuius, Vt Hostius cecidit, confestim Romana inclinatur acies. Apres que, etc.\Vt haec audiuit, sic exarsit ad id, etc. Cic. Incontinent qu'il eut ouy ceci, etc.\Vt primum fletu represso loqui posse coepi. Cicero. Tout incontinent que.\Misi cum Tirone plures, quibus singulis, vt quidque accidisset, dares literas. Hirt. Selon qu'il surviendroit, ou à mesure que, etc.\Vt quisque me viderat. Cic. Incontinent que aucun m'avoit veu.\Vt tute es, item censes omnes esse. Plaut. Il te semble que chascun te resemble.\Vt illud incredibile est mortem oblatam esse patri a filio, sic hoc verisimile non est, etc. Cic. Comme c'est chose incroyable, etc.\Vt operum fastigia spectantur, latent fundamenta. Quintil. Tout ainsi comme on, etc.\Vt et Ita, cum superlatiuo, pro Tanto et Quanto. Cicero, Vt quisque optime dicit, ita maxime dicendi difficultatem pertimescit. D'autant plus qu'un chascun parle bien, d'autant plus, etc.\Vt voles esse me, ita ero. Plaut. Je seray tel, que tu vouldras que je soye.\Ita sunt deinde dulces, vt non legantur modo, sed etiam ediscantur. Cic. Si doulces, que non seulement, etc.\Vt res dant sese, ita magni atque humiles sumus. Terent. Selon que les choses s'addonnent, nous, etc.\Vt optime possumus. Quintil. Tout le mieulx que nous povons.\Ei te commendaui, vt diligentissime potui. Cic. Tout le plus diligemment que j'ay peu.\Nec vtique damno, vt qui dixerim esse in omnibus vtilitatis aliquid. Quintil. Veu que j'ay dict, ou Attendu que j'ay dict que, etc.\Vt cum verbis Metuo, vereor, et timeo iunctum, pro NENON sumitur: Metuo vt substet hospes. Terent. Qu'il ne puisse, etc.\Firmae hae vereor vt sint nuptiae. Terent. Qu'elles ne soyent point assez fermes et asseurees.\Timeo vt sustineas. Cic. Que tu ne puisses soustenir.\Scis mea consilia vt tibi credam omnia. Terent. Comment ne t'ay communiqué touts mes secrets.\Credo te audisse vt me circunsteterint. Cic. Comment ils m'ont environné.\Vt apparet. Cic. Comme il semble.\Multum (vt dixi) et diu cogitaui. Cic. Comme j'ay dict.\Eludensque artem (vt ferunt) Agedum, inquit, etc. Liuius. Comme on dict.\Pecunia (vt fama est) ab rege accepta. Liu. Comme le bruit est.\Verum (vt fit) multa saepe imprudentibus imperatoribus vis belli, ac turba molitur. Cic. Comme il advient.\Vt saepe venit. Columel. Comme il advient souvent.\Vt perhibent. Virgil. Comme on dict.\Horum authoritate finitimi adducti (vt sunt Gallorum subita et repentina consilia) eadem de causa, etc. Caesar. Selon le naturel des Gaulois qui sont soubdains à deliberer et prendre conseil et advis des affaires.\Vt mihi rem narras Callicles, nullo modo potest fieri. Plautus. Veu, ou A ce, ou Entendu ce que tu dis.\Vt est hominum genus nimis acutum et suspiciosum. Cic. D'autant que c'est une nation grandement fine et souspeconneuse, ou Comme c'est une, etc.\Vt par est. Cic. Comme il appartient.\Vt potest. Cic. Selon qu'il est possible.\Multae etiam vt in homine Romano literae. Cic. Selon que les Romains ont accoustumé de scavoir.\Erat cum literis Latinis, tum etiam Graecis, vt temporibus illis, satis eruditus. Cic. Selon qu'en ce temps là les gents estoyent scavants, Pour ce temps là.\Orationem salutarem, vt in tali tempore, habuit. Liu. Selon le temps, Eu regard au temps.\Vt populi Romani aetas est, senes: vt Atheniensium secula numerantur, adolescentes debent videri. Cic. Selon le compte, etc.\Nonnihil, vt in tantis malis, est profectum. Cic. Eu esgard aux grands mauls.\Vt nunc est, mansurae videntur. Cic. Selon que les affaires se portent pour le present, ou Selon qu'on ne peult juger pour le present.\Eius negotium sic velim suscipias, vt si esset res mea. Cic. Comme si c'estoit mon propre affaire.\Vt diei tempus est. Terentius. Veu l'heure du jour, Veu l'heure qu'il est.\- rus vt ibat, vt multum forte pluerat, Ingressum fluuium rapidum. Plaut. Ayant beaucoup pleu, Comme il avoit beaucoup pleu.\Vt numerabatur forte argentum. Terent. Ainsi qu'on, ou A l'heure qu'on, ou Lors d'adventure qu'on comptoit l'argent.\Vt mea memoria est. Cic. Selon qu'il m'en peult souvenir.\Vt Dicaearcho visum est. Cic. Selon l'opinion de Dicearchus.\Vt in quoque erat authoritatis plurimum. Cic. Selon qu'ils avoyent credit et estoyent estimez.\Vt vales? Plaut. Comment te portes tu?\Vt, pro Quam, vel O quam, admiratiue. Cic. Vt ille tum humilis, vt demissus erat! vt ipse etiam sibi, non iis solum qui aderant, displicebat! O que, etc.\Vt praeter spem euenit! Terent. O que la chose est bien advenue autrement que je ne pensoye!\Vt falsus animi est! Terent. O qu'il est abusé!\Vt omnia contra opinionem acciderent, tamen multo se plurimum nauibus posse prospiciebant. Caes. Ja soit que, ou Encore que, ou Posé que tout veint au rebours, et tout autrement qu'on n'espere, toutesfois, etc.\Vt enim quaeras omnia, quomodo Graeci ineptum appellent, non reperies. Cic. Ja soit que, etc.\Verum vt ita sit, tamen, etc. Cic. Pren le cas qu'ainsi soit, toutesfois, etc.\Vt alia non sint, certe ne lassescat fortuna, metus est. Plin. Prenez encore qu'il n'y en ait point d'autres, Certes si est il à craindre que, etc.\Vt pro Vtinam. Terentius, Vt te omnes equidem di, deaeque perdiunt. Que je prie à Dieu qu'il, etc.\Quod plerique omnes faciunt adolescentuli, Vt animum ad aliquod studium adiungant. Terent. A scavoir d'appliquer, ou C'est à scavoir d'appliquer leur esprit, etc.\Iam vt in limine, iam vt intra limen auditur. Plin. iun. Comme s'il estoit à l'entree, etc.\Tum illa, vt consuetum facile amorem cerneres, Reiecit se in eum flens, quam familiariter! Terent. Tellement qu'il estoit facile à veoir et congnoistre, etc.\Est autem oratio scripta elegantissime sententiis, verbis, vt nihil possit vltra. Cic. Tellement qu'il n'est possible de mieulx.\Operam vt det. PA. dabit. Plaut. Pourveu qu'il m'aide.\Verum, vt omnes dii adiuuent, cum decimo. Cic. A tout rompre, Au plus hault, Au mieulx faire, Au mieulx aller, Au mieulx venir.\Vt maxime. Columel. Pour le plus.\Domus celebratur ita vt quum maxime. Cic. Autant que jamais, Aussi fort qu'elle estoit du temps qu'elle estoit la plus hantee.\Vt multum. Martial. Pour le plus.\Tribus vt plurimum bonitatibus distat. Plin. Pour le plus.\Vt qui. Comme estants tels qui, etc. Colum. Concepta diutius in partum adolescunt, vt quae peracto anno mense tertiodecimo vix eduntur.\Vt ne addam quod sine sumptu ingenuam, liberalem nactus es. Terent. Sans ce qu'il soit besoing de dire, etc.\Vt ne. Plaut. A fin que ne.\Licet laudem fortunam, tamen vt ne Salutem culpem. Plaut. Toutesfois c'est sans blasmer Salus.\Vt ne id videam, misera huc effugi foras. Terent. A fin que je ne voye, etc.\Ita velim, vt nequid properes. Cic. Je vouldroye bien que tu ne te hastasses point en rien.\Vt ne longius abeam, declarat ista ascriptio esse aliquid. Cic. Sans aller plus loing.\Vt iis quae habeant, modice et scienter vtantur, et vt ne dedeceat. Cic. A fin qu'il ne messiece.\Vt quid? Liu. Cic. Pourquoy?\Vtvt. Plaut. Comment qu'il en soit.\- iam istuc gaudeo, Vtvt erga me merita. Plaut. Quelque mal qu'elle m'ait faict.\Vtvt est, non ibo tamen. Plaut. Comment qu'il en soit.\Vtvt erat, mansum tamen oportuit. Terent. Comment qu'il en fust.\Vtvt erant alia, illi certe, quae nunc domi tuae est, consuleres. Terent. Quoy qu'il en fust des autres.\Vtvt haec sunt facta. Terent. En quelque maniere que ces choses soyent faictes.\Rem patri, vtvt erat gesta, indicauit. Terent. Tout en la sorte et maniere que la chose avoit esté faicte. -
120 contineo
con-tineo, tinuī, tentum, ēre (con u. teneo), I) zusammenhalten, 1) verbindend, a) fest aneinanderhaltend zusammenhalten, α) eig., v. Pers., fracturam manu, Cels. – v. Lebl., sutura, si nimis rara est, non continet (verst. vulnus), Cels. – im Passiv, contineri, zusammengehalten werden = zusammenhalten (intrans.), in sich festhalten (intrans.), cum agger altiore aquā contineri non posset, Caes.: quas membranas natura firmas fecit, ut continerentur (zusammenhielten = nicht auseinander gingen od. sich nicht verschöben), Cic. – so auch im Aktiv intrans., per hortum utroque commeatus continet, hängt zusammen, Plaut. Stich. 452 R. – β) übtr., zusammenhalten = im Bestehen (im Gange) erhalten, aufrecht erhalten, haec quae vitam continent omnem, Cic.: sed haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet, Cic.: nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides, Cic. (u. so im Passiv id hominum genus, a quo uno et summa res publica et illa provincia maxime continetur, Cic.): c. Romanis (den R.) militarem disciplinam, Liv.: hostium imminens metus disciplinam veterem continebat, Flor. – im Passiv, ut ceterae naturae suis seminibus gignuntur, augescunt, continentur, sic etc., Cic.: vis multā exercitatione continenda est, Quint.b) ungetrennt beieinander behaltend, zusammen-————halten, zusammen- od. beieinander behalten, merces (Ggstz. partiri) Cic.: milites, Caes.: exercitum (Ggstz. in civitates dividere), Liv. 28, 2, 16 (versch. v. unten no. II, 3, b, β, αα [S. 1615] aus Cic. de imp. Pomp. 38): c. gregem voce (v. Kranichen), Plin.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet, Cic.: aqua in devexo fluit, in plano continetur et stagnat, Sen. – m. Advv. od. Praepp. (wo?), naves frumentumque ibi, Caes.: manipulos ad signa, Caes.: ceteros in armis, Liv.: legiones uno loco, Caes.c) übh. in Verbindung, in Zusammenhang bringend zusammenhalten, verbinden, α) eig.: quod oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat, mit dem jenseitigen Ufer verband, Caes. b. G. 7, 11, 6. – gew. im Passiv, omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur, standen auf einer Strecke von 100000 Schr. miteinander in Verbindung, Caes.: eorum (portuum) coniunctione pars oppidi, quae appellatur Insula, mari disiuncta angusto, ponte rursus adiungitur et continetur, Cic. – m. cum u. Abl. od. mit inter se, zB. eadem magni refert primordia cum quibus contineantur, in Verbindung stehen, Lucr.: si mundus globosus est ob eamque causam omnes eius partes undique aequabiles ipsae per se atque inter se continentur etc., zusammenhängen, Cic. – β) übtr.: omnes artes, quae ad humanitatem pertinent, habent quoddam commune et quasi cogna-————tione quādam inter se continentur, Cic.: alcis hospitio contineri, durch G. mit jmd. verbunden sein, Nep.: ut non beneficiis mutuis, sed communi odio, quod erga regem susceperant, contineri viderentur, Nep.2) umgebend, umschließend, a) zusammenhalten = umschlossen od. eingeschlossen halten, α) übh.: orbis extumus, arcens et continens ceteros, Cic.: ut (caro mollis) intestina non satis contineat, Cels.: vis caloris... hieme fit densior eamque ob causam calorem insitum in terris continet artius, Cic.: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet, Cic.: Oceanus ponto quā continet orbem, Tibull. – im Passiv, contineri m. Abl. = v. einer Örtl. umschlossen-, eingeschlossen-, umgrenzt werden, eorum una pars continetur Garumnā flumine, Oceano, finibus Belgarum, Caes.: Gallia, quae saltu Pyrenaeo Alpibusque et monte Cebennā, fluminibus Rheno et Rhodano continetur, Suet.: qui vicus positus in valle altissimis montibus undique continetur, Caes.: ita angustis montibus (eng aneinander stoßenden Bergen) mare continebatur, ut etc., Caes.: mare ripis contentum insularum non longe distantibus, Mela. – β) hemmend, feindl. umschlossen halten, eingeschlossen halten, einschließen, gefangen halten, v. lebl. Subjj., quos vincula continuerant, non castra, Iustin. – v. Pers., beluas immanes saeptis, Cic.: ventos carcere (Ggstz. ventos emittere), Ov.: alqm vinculis Romae (Ggstz.————solvere), Suet.: catulos per diem catenis (Ggstz. noctibus solvere), Col.: quam illum ut honorate sic secure continet! wie ehrenvoll u. wie sorglos hält er ihn gefangen! Vell.: claustris poenalibus contineri, Solin. 1, 124. – als milit. t. t., umlagernd, umstellend eingeschlossen halten, einschließen, Pompeium quam angustissime, Caes.: hostes proelio superatos, Caes.: equitatum Pompeianum ad Dyrrhachium, Caes.: contineri munitionibus, Caes.b) umschließend in sich enthalten, in sich tragen od. haben, in sich begreifen, m. in u. Abl. od. m. bl. Abl., α) v. Pers.: spes illa, quam in alvo continebat, unter dem Herzen trug (v. einer Schwangeren), Cic.: so auch cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret, Cic. – übtr., odium in omnes bonos conceptum iam diu c., Cic.: c. a deo immissum dolorem, non a se conceptum, Cic. – omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c., Cic. – β) v. Lebl.: linea, quae centum continet pedes, Quint.: quattuor aeterna genitalia mundus continet, Ov.: si membranae eum (umorem) continuerunt, Cels.: gelum, quod (umor) continet in se, Lucr.: ut omnia, quae alantur et crescant, contineant in se vim caloris, Cic.: calor, qui aquis continetur, im W. enthalten ist, Cic. – übtr., αα) übh., enthalten, umfassen, tales res, quales hic liber continet, Cic.: primus liber (historiarum) continet res gestas regum populi————Romani, Nep.: nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur, Quint.: litterae tuae partim laeta partim tristia continent, Plin. ep.: quod tabulae continent, Quint.: tabellae senatus consultum continentes, Val. Max.: liber secreta civilium sacrorum continens, Val. Max.: Idus Martiae magnum mendum continent, Cic.: simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem, Cic. – und mit folg. Acc. u. Infin. od. indir. Fragesatz, tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario, Plin. ep.: tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur, Quint.: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet, Quint. – im Passiv, is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur, Val. Max.: earum ipsarum rerum, de quibus agimus, prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur, Cic.: epistulae ei redduntur, quibus bellum Agidis in Graecia, bellum Alexandri in Italia continebatur, Iustin.: facinus, in quo omnia nefaria contineri mihi atque inesse (begriffen u. enthalten zu sein) videntur, Cic.: diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur, wurde ausgefüllt mit usw., Cic. – ββ) etw. wesentlich in sich enthalten, etw. wesentlich bedingen, das Wesen einer Sache ausmachen, der wesentliche Inbegriff-, der Hauptpunkt (die Hauptsache) sein von od. bei etw. (s. Kühner Cic. Tusc. 3, 58. Giese Cic. de div. 1, 117. Matthiä Cic. Rosc.————Am. 34), quod rem continet, quae rem continent, das, worauf es ankommt, das Wesentliche, Cic.: quod maxime rem causamque continet, Cic.: quae maxime rem continerent erant, die etwa die Hauptpunkte waren, Liv.: quod hunc locum continet, de quo agimus, Cic.: videamus de summo bono, quod continet philosophiam, welches der Hauptpunkt der Ph. ist, Cic.: haec quae vitam continent omnem, wesentlich bedingen, Cic. – im Passiv contineri alqā re od. in alqa re = wesentlich in etw. enthalten-, in od. unter etw. begriffen sein, wesentlich in etw. bestehen, durch etw. wesentlich bedingt sein, das Wesen einer Sache ausmachen, auf etw. sich wesentlich stützen, um etw. sich wesentlich drehen, non enim venis et nervis et ossibus continentur (di), Cic.: vita corpore et spiritu continetur, Cic.: status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur, Cic.: exemplis continetur Aesopi genus, Phaedr.: artis pars magna continetur imitatione, Quint.: quo more caerimonia continetur, Caes.: Romanum foedus, quo nostra omnia continentur, Liv.: dolus malus in simulatione continetur, Cic. – v. Pers., bei etw. wesentlich beteiligt sein, qui viri hoc sermone continentur, Cic. de or. 3, 9.II) behalten, 1) umfassend, umschließend halten, umfaßt halten, festhalten, a) im allg.: α) v. der Hand u. v. d. Pers., die mit der Hand umfaßt: acus ea veniat in sinistram, quam dextra continuit, Cels. –————v. der Pers., c. dextram obambulantis, Suet.: alcis caput, Plaut. u. Cels.: alcis caput a posteriore parte (von hinten), Cels.: colem masculi sinistrā manu (bei einer Operation), Cels.: alqm (bei einer Operation), Cels., Auct. b. Afr. u. Curt.: u. so se continendum praebere, sich halten lassen, Curt. – β) v. Lebl., festhalten, in seiner Lage od. Stellung halten, quadratas regulas defigunt, quae lateres contineant, Caes.: naves minus commode copulis continebantur, Caes. – u. als mediz. t. t., ut (fascia) impositum medicamentum contineat, Cels.: nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant, Cels.: ferulae circumpositae ossa in sede sua contineant, Cels.b) Empfangenes bei sich festhalten, behalten, α) v. der Hand: expeditius manus rapiunt, quam continent, Curt. – u. v. der Pers., mit der Hand, difficile est continere, quod capere non possis, Curt. – β) v. Magen: alvus arcet et continet, quod recipit, Cic.: alvus alias cibos non transmittit, alias non continet, Plin.: u. ohne Objekt, stomachus non od. parum continet, Cels. – im Passiv, si cibus non continetur od. non contineri potest (verst. alvo), Cels. – u. im üblen Sinne, quia quod infusum est (das Klistier) alvo continetur, Cels. – v. der Pers., im Magen, onerati mero non continent cibum vino redundante, Sen. – γ) v. Gedächtnis: velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam, Sen. rhet.: nec disci audiendo pos-————sunt omnia nec memoriā contineri, Lact. – δ) v. andern Ggstdn.: mollis lana, quae umorem intus contineat, Cels.: lapides rotundi, qui et contineant umorem et transmittant, Plin.: ut scrobes quam maxime accipiant aquam contineantque, Plin.: arida continent odorem diutius, Plin.2) wo behalten = wo bleiben lassen, a) übh.: digitum ibi continere, donec etc., Cels.: aeger manus sub multa veste continere debet, Cels.: contineat sub lingua salem, donec liquescat, Plin.: semper manum intra pallium, Quint.: c. manus paenulis, Suet.: brachium veste, Quint.: aquam calidam ore, Cels.: oleum in ore, Plin. – übtr., jmd. in einer Tätigkeit, in einem Zustande bleiben lassen, in od. bei etw. erhalten, alqm in ea exercitatione, Cic.: se in suis perennibus studiis, Cic.: haud aequo animo se in secundo gradu, sich begnügen mit usw., Curt.: alqm in officio suo, Cornif. rhet.: Belgas in officio (Gehorsam), Caes.: civitates in amicitia, Hirt. b. G.: Galliam in pace, Hirt. b. G.: Hispanias in summa quiete, Vell.: alqm sub tutela sua, bevormunden, Sen. – u. als mediz. t. t., alqm in ieiunio, Cels.: quā ratione aeger continendus sit, wie zu halten, Cels.b) wo verweilen lassen, sich aufhalten lassen, sich aufzuhalten nötigen, wie unser behalten, innen halten u. bl. halten, milites sub pellibus, Caes.: pecudem sub tecto, Col.: aegrum lucido loco————od. obscuro loco, Cels.: exercitum castris, Caes.: partem iuniorum domi, Liv.: alqm domi atque intra privatos parietes, Quint.: deos parietibus inclusos, Cic.: indignationes domi, verbergen, Liv. 1, 10, 1. – v. lebl. Subjj., rogo ut veniat, quia me recens adhuc luctus limine contineret, Plin. ep.: u. (im Bilde) neque privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest, Cic.: si sui iuris finibus matronas contineret pudor, Liv. – bes. oft se continere u. Passiv contineri, sich halten, sich aufhalten, sich innen halten, se in lectulo, Cels.: se in villa, Val. Max.: se in Italia, Vell.: se intra coloniam suam, Sen. rhet.: sese intra silvas in occulto, sich in den W. verborgen halten, Caes.: se hoc colle, Caes.: se tectis od. se alvo (v. Bienen), Plin.: se vallo adversus validiorem hostem, Liv.: se portis muroque, Liv.: se suo loco (Stellung), Caes.: sese ad hoc tempus his sedibus, Caes.: se ruri, Ter.: se consulto domi, Cic.: u. (im Bilde) se suarum rerum finibus, Cic.: u. (m. Ang. wie?) si Poenus sub angulo Alpium quietus se contineat, sich ruhig verhalte, Liv. 29, 5, 9. – im Passiv, contineri intra suum limen, sich auf das Haus beschränken, Liv.: contineri tecto ac parietibus, Cic., tectis ac tenebris, Cic.: absol., acies ad solis occasum continentur, bleiben stehen, bleiben in ihrer Stellung, Caes. b. c. 1, 83, 3. – dah. prägn., α) alqm continere, jmd. innen halten = im Hause zu bleiben nötigen, frigi-————dus agricolam si quando continet imber, Verg. georg. 1, 259. – u. so bes. nachaug. oft se continere, sich innen halten (Ggstz. progredi), gew. = zu Hause bleiben, Cels. u. Suet.; selten = sich im Lager halten, zB. Iustin. 42, 4, 8. – β) alqd continere, etw. innen behalten = nicht mitteilen, teils Geschriebenes nicht herausgeben, reliquos libros, Cic. ad Att. 13, 21, 4. – teils Gewußtes bei sich od. für sich behalten, verschwiegen halten (Ggstz. proferre), quae vera audivi taceo atque contineo optime, Ter.: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet neque adhuc protulit, explicet nobis, Cic. – teils einen Affekt zurückhalten, unterdrücken, verbergen = nicht äußern, nicht laut werden lassen m. dopp. Acc., alqd (gaudium, dolorem) tacitum c. od. c. non posse, Liv. 30, 17, 5 u. 40, 3, 5. c) wo aufbewahrt halten, aufbewahren, lacus (est) lacuna magna, ubi aqua contineri potest, Varro LL.: c. murenas ingentes in piscina, Sen.: privatā custodiā (Obhut) contineri (v. Schriften), Cic.: ebenso Vestae custodiā contineri (v. Palladium), Cic.: gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum et eventorum memoriam litteris continet, Cic.3) innen halten, einhalten = anhalten, aufhalten, an sich halten, hemmen, deutsch auch bl. halten, a) eig.: α) Lebl.: aquam, Caes.: ora frenis spumantibus, Phaedr. – animam in dicendo, Cic.: spiritum, Cels.: spiritum diutius, Cels.: spiritum in natando, Plin.:————gradum, Verg.: c. vocem, den Mund halten, Cic.: c. risum, Cic.: vix od. non c. lacrimas, Plaut. u. Aur. Vict.: non c. bilem, Sen. rhet.: diligentissime c. linguam, im Zaume halten, Cic.: so petulans non linguam, non manum continet, Sen.: unde manum iuventus metu deorum continuit? Hor. – β) leb. Wesen: suos continuit silentio (in St.), Liv.: artis frenis continet equos, Sen. poët. – v. leb. Subjj., an te tempestas continet? Plaut.: hos omnes flumina continebant, Caes.b) übtr.: α) jmd. aufhalten, abhalten, enthalten, m. ab u. Abl., suos a proelio, Caes.: omni ope milites ab seditione, Liv.: de omnibus rebus c. se ab assentiendo, Cic.: contineo me ab exemplis, Cic. – m. folg. ne od. (bei vorhergeh. Negation) m. quin od. quominus u. Konj., contineo igitur me, ne incognito assentiar, Cic.: ut contineant milites, ne studio pugnandi longius progrediantur, Caes.: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent, Curt.: ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur, Curt. – β) im Zaume-, in Schranken halten, αα) politisch od. militärisch im Zaume-, im Gehorsam (in der Treue) halten od. erhalten, in der Zucht halten (s. Fabri Liv. 22, 22, 11), reliquos Macedonas, Liv.: nauticos in navibus, Liv.: exercitum (v. Feldherrn), Cic. de imp. Pomp. 38 (versch. von Liv. 28, 2, 16 oben no. I, 1, b). – v. lebl. Subjj., severitas imperii eos continuit, Liv.:————metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos, Liv. – m. Abl. (durch), c. Asiam modico exercitu, Curt.: proprio bello Tiburtes, Liv.: Etruscos non tam armis, quam iudiciorum terrore, Liv.: c. aequitate animi plebem, durch Zufriedenheit im Gehorsam halten = zufrieden erhalten, Caes.: c. fide populares, durch Tr. im G. h. = in der Tr. erhalten, Curt.: quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur, Liv. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri (abgehalten werden) non poterant, quin bellum pararent, Hirt. b. G. 8, 2. § 2. – ββ) moralisch im Zaume halten, bezähmen, zügeln, mäßigen, u. refl. continere se od. Passiv contineri medial = an sich halten, sich mäßigen, sich beherrschen, omnes cupiditates, Cic.: appetitiones od. appetitus animi (Ggstz. remittere, freien Lauf lassen), Cic.: se, Cic.: insolentiam suam modeste, Cic.: u. (v. lebl. Subjj.) quosdam continet metus, Quint.: ut metu contineatur audacia, Cic. – m. in u. Abl., in Scaevola c. dicta, Cic.: c. se in aliqua libidine (Ggstz. se in aliqua libidine effundere), Cic.: im Passiv, in illa cupiditate contineri, sich mäßigen (Ggstz. flagrare amentiā, inflammatā ferri libidine), Cic. – m. ab u. Abl., temeritatem ab omni lapsu, Cic.: a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit, Cic. – bei vorhergeh. Negation m. folg. quin u. Konj., te non po-————tuisse continere iracundiam tuam, quin nobis de morte Caesaris obiceres, Brut. et Cass. in Cic. ep.: non continentes (verst. se), quin protinus adicerent, Vell.: non posse milites contineri, quin etc., Caes.: vix me contineo, quin involem in capillum, Ter.: male me, quin vera faterer, continui, male, quin, ut oportuit, oscula ferrem, Ov.: im Passiv, contineri, quin complectar, non queo, Plaut. – im Passiv im Zshg. absol., equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam), Ter. Hec. 615.Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > contineo
См. также в других словарях:
ejus est nolle, qui potest velle — /iyjas est noliy, kway powtast veliy/ He who can will [exercise volition], has a right to refuse to will [to withhold consent]. This maxim is sometimes written, Ejus est non nolle qui potest velle, and is translated, He may consent tacitly who… … Black's law dictionary
ejus est nolle, qui potest velle — /iyjas est noliy, kway powtast veliy/ He who can will [exercise volition], has a right to refuse to will [to withhold consent]. This maxim is sometimes written, Ejus est non nolle qui potest velle, and is translated, He may consent tacitly who… … Black's law dictionary
qui potest et debet vetare, jubet — /kway powtast et debat vateriy, juwbat/ He who can and ought to forbid a thing [if he do not forbid it] directs it … Black's law dictionary
Qui potest et debet vetare jubet — He who can and ought to forbid (by his silence), commands. New York & New England Railroad Co. v New York, New Haven & Hartford Railroad Co. 52 Conn 274, 283 … Ballentine's law dictionary
Qui potest et debet vetare, tacens, jubet — He who can and ought to forbid, and is silent, orders or commands … Ballentine's law dictionary
qui vulnerari potest — index vulnerable Burton s Legal Thesaurus. William C. Burton. 2006 … Law dictionary
EIUS EST NOLLE QUI POTEST VELLE — – выразить нежелание может тот, кто вправе выразить желание … Советский юридический словарь
conditio dicitur, cum quid in casum incertum qui potest tendere ad esse aut non esse, confertur — /kandish(iy)ow disatar kam kwid in keysam insartam kway powtast tendariy aed esiy 6t non esiy kanfartar/ It is called a condition when something is given on an uncertain event, which may or may not come into existence … Black's law dictionary
conditio dicitur, cum quid in casum incertum qui potest tendere ad esse aut non esse, confertur — /kandish(iy)ow disatar kam kwid in keysam insartam kway powtast tendariy aed esiy 6t non esiy kanfartar/ It is called a condition when something is given on an uncertain event, which may or may not come into existence … Black's law dictionary
Conditio dicitur, cum quid in casum incertum qui potest tendere ad esse aut non else, confertur — It is called a condition when something is given on an uncertain event which may or may not happen … Ballentine's law dictionary
Ejus est nolle, qui potest velle — He who can consent can refuse … Ballentine's law dictionary
